akdes nimet kurat - turkiye ve rusya.pdf
TRANSCRIPT
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
1/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
2/670
KLTR BAKANLII YAYINLARI / 1194Kltr Eserleri Dizisi / 150
TRKYE VERUSYA
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
3/670
Kapak Kompozisyonu : Dr. AhmetSINAV
ISBN 975 - 17 - 0703 - X
Kltr Bakanl! / 1990
Ya"#lar $a%r&'% Ba(kanl!nn )3*5*1990 tar%+ ,& 9)*0-904 'a"l#aka#.na"na a"al .larak $n&r S&r#a"& 2(l&t#&l&r% &rk&rl!n6&)1**1990 tar%+ ,& 1990/101 'a"l #aka# .na" %l& 8%r%n6% &a
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
4/670
NSZ
Trk%"& Tar%+%n%n '.n :" "l %:%n&k% &,r%#%n%n '%"a';, diplo-
#at%k ,& a'k&r; "nl&r&n &n #+%# k'#n R&:%r#&k ,&"a +%:.l#a'aBoazlarR&l%l&r ,& *** na'l'a .ralaran
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
5/670
:&k%l%@ >%tt%l&r* B< R%l% ,& ran' #a+al&'% %l& nl&n&8%l%*A"n ,&:+%l& 17 & Ra"r&tl&r% ,& a"n a#ana aralarna '%"a'; ,& &k.n.#%k 'a+aak%r&ka8&tl&r% Trk%"&n%n k&n%n% R%lt&r& ,& A,%l%-ran'lar ara'na B.!alara ,& 2'tan8
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
6/670
anla(#alar tan#a!# ,& R&r&k#&kt&%r*
Ta8%at% l& 8< '% a'&t%n 8a lar FB. alar #&'&l&'%Fn&
EII
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
7/670
ar< &%l&n %l&r%n& 8
'.nrak% a#anlara a%t 8%r:.k ,&'%ka #&,6r(l&n 8%r tak# @r.Q& ,&
@lHnlar +akkna a >&n%( 8%l>%l&r &%n#&k ##kn .l&:%r#&F ta'ar' ,& 8a'kn "a@#alar %kr%n&n +%: 8%r ,ak%t
,a & #&%kl&r% & #& ana k .r* R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
8/670
'tn 8%r
=a(a Kr#ak% L%,a%aa ?ar N%k.la II* " %"ar&t &&rk&n R% 8%r +ar&k&tt&n :&k%n#%(t%* R%lt&r&-ran'a ,& R&r&k 2'tan8&r&k'& Ana.l
+III
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
9/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
10/670
%!&r ka"naklara 8a&t&l&r&n an6ak F2lF an ta("annan 8%r ka: n'+a &l&>&:%r&8%l%k* $.la"'%"l& R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
11/670
olular, ve Azerbaycan, Dastan ve dier yerlerde Trkiye'nin himayesi ve yardm
sayesinde buradaki ahalinin yerli hkmetler kurmak suretiyle, !ovyetlerin daha,
h"kimiyetlerini ellerine almalarndan bir ha#ta sonra $%&( )asm *+ de il"n
ettikleri usya.daki milletlerin haklarna ait beyanname ile her milletin kendi
mukadderatn kendisi tayin hakkna sahi/ olduklar /rensi/lerini hayata 0e1irmee
balamal ar zerine, !ovyet hkme t mah#il lerinde dehet li bir korku balamt2
3nk bu devam ettii takdirde btn )a#kaslarn usya'nn elinden 1kmas ve
bilhas sa Bak4 /etrol lerin in elden 0itmes i kuvvet le muhtem eldi2 !ovyet hkme ti
buna mani olmak i1in elinde n 0eleni ya/maya 1alt 2 )a#kaslara #evk"lade sal"-
hiyetlerle bir )omiser $5aumyan 06nderildi2 !ovyetlerin arzular hil"#na Trkler
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
12/670
N%+a"&t 8< &'&r% +arlark&n t&(&kkrl&r%#% '%8%k,an: %l% &(%# a%"& K't&r%l&n %l>% ,& #a; "ar# 8%l+a''a8&l%rt%r ,& 8< #na'&8&tl& &!&rl% $(%(l&r% Bakan# Sa"n 2+'anSa8r ?a!la"an>%l B&"&&n%"& 8%l+a''a t&(&kkr &&r%#*
A#&r%ka B%rl&(%k $&,l&tl&r% kt@+an&l&r% ,& Ar(%,l&r%n& .l%8% L.nra =ar%' B.nn &l'%nk% ,& E%"ana kt@+an&l&r% ,&Ar(%,l&r%n& 8ana t&tk%katta 8& t&(&kkr &t#&l%"%#* 2'tan8
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
13/670
NDEKLER
VNSVW **************KISALTALAR
E-XIII
XIE
:2TRK2YM WMR2NM YVNMLT2LMN RUS BASKISI EM TAR2?MS2R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
14/670
;::21917 RUS JUBAT EM MK2 DKTDBMR 2T2LLLMR2 ********************************** 317-
33F&:%6% k#&tF &,r%n& 8ar( ".kla#alar 317-3)5 B.l(&,%k2+t%lHl%n&n '.nrak% >&l%(#&l&r 3)5-33) Mr%n6an tar&k&'%33)-334 S.,"&tl&r ,& FTrk Mr#&n%'tanCF 334-33
;:::2BRMST-L2TDESK BARIJI *************************************************************************** 339-395ak&r&l&r 339 - 35) Br&'t-L%t.,'k #ak&r&l&r% 35) - 37Br&'t-L%t.,'kta Trk ,& S.,"&t-R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
15/670
1
TRK2YM WMR2NM YVNMLT2LMN RUS BASKISIEM YAYILIJININ TAR2?MS2
u s t a r i h i n i n b a l a n 0 c n d a n B y k = e t r o ' y a k a d a r
RraF -FJ&+%rl&r%n (a+F %l& 8a!lan#( >%8%"%* B&l#&kt&%r* R&t%r%l#&k%'t&n&6&kt%r* B< naar%"&"& >r&\ I * R.#a ,& II* R.#aK.n'tant%[email protected]%' 8at#(tr FT&'l%'F ka%&'%n& >r& +&r
#&r&kt%!%n&n III* R.#a a-.'k.,ar* $.- la"'%"l& F.'k.,a- :n6 R.#aF 'at%"l&,akt%"l& +&r %k% FR.#aF >%8% n"a"a +Hk%# .la6aktr* BraFa 2'tan8% &,a# &tt%*
2'tan8
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
18/670
2'#a%l &,lHlarn "an% 'l#an-Trkl&r% "&n&6&kl&r ,& "&%
t&@&l% (&+r% "an% 2'tan8&l%(&6&kt%r* Aak ,& K&&
&r%n&n "a@lan 8< t%6ar&t% Kr# an &n>l%>&r&"%n ta,a''
&,l&t aa#lar R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
19/670
'.l'k%" =r%ka-Ml:%l&r $a%r&'% kKaan anl!nn R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
20/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
21/670
la#a#(t* D'#anl r%6al% Kaak +6al&l&r% & D'#anl $&,l&t%n%n &n #+%# n karak.l< .lanAak kal&'% ,& :&,r&l&r%n& Hn% +6
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
22/670
n& 'rl&r akat Fr&al%'tF 8%r '%"a'&t tak%8&&n .'k.,a+k#&t :&,r&l&r% Aak kal&'%n& a'k&r; k& al#ak %'t&%l&r* $.la"'%"l& Kaaklara Aakkal&'%n%n 8.(altl#a' >&r&kt%!% 8%l%r%l%* Kaaklar a +%: ar&l#&kt&%r*
Na%8& S."a ,& >&'% .l%t'n%n (#anlar 19 "l A!&l%".r
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
26/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
27/670
+a'arna 8%at katl* Rn&r%l&n#t&+a''' t.@:< a8%tl&r% >&l%kt&n '.nrar k% R't&r% ,& kal&n%n a"ana#a"a6a! anla(l* B< al &%l%!% +atrlanarakAak kal&'%n%n >&r% alna6a!na %nanl#( .l#a' ##knr*akat 8< &ak% R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
28/670
#%r%*1B< '&:&r&k2'tan8%r#%( .l&l&n Rr(l&r%n%n ta# 8%r %a&'% %%* Yan% R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
29/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
30/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
31/670
knl%l&n%r&n #&'&l&\ Trkl&r%n "&n% "an%FA,ran #&,k%%n& R%r%(t%l&r ,& :-rt "l %:%n& 8%r:.k +ar@
>%'% &n%& %n%r%l%* B< aal%"&t%n #ak'a Ba8Hl%6& >a"&t %"%
8%-l%n%!%n&n R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
32/670
+ata ,& Jan''lklar "n&n $%r8a( Jarln a'k&r; >6&r%#%( ,& ?ara >al&8& :ala6ak %#kHnlaran #a+r
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
33/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
34/670
8anr.> kal&'%n% "ka6aklar $n&@r 8."
1 Bk* Ta'%lHt %:%n\ Ak&' N%#&t K
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
35/670
"&r%n& >&t%r%l&6&!%n& a%t 6%; 8%r >arant% ,&r%l#&%!% >%8% #&t%
8%l& *t&'8%t &%l#%( &!%l%* Wat&n #%ll&tl&rara' #&6%k#%( .la6ak ,& 8&lk% &$.!< A,r&l%(&6&kt%*
=r
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
36/670
,&:& kar( 8< a&r%n% 8tn n"a"a %lHn &t#%( .lYakn R&r:&kl&(t%r#&!& :al(a6aklarr*
B"k =&tr. I* n&:#&'% %:%n %lk r'at k
1 =&tr. I* n
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
37/670
t
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
38/670
) a t a r i n a : : 2 d e v r i , ) 1 k - ) a y n a r c a
u a h e d e s i v e s o n r a s
K:k 8%r Al#an =r&n'%n%n k .lan Katar%na >a"&t %"% 8%rt&r8%"& ,& ta+'%l >r#( &,r%n %6a8 #k#&l ran'6a!r&n#%(ran' kltr r
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
39/670
r%"&t%n& kal#(t %',&:t&n '.nra R
&rkHn D'#anl $&,l&t%n%n Ha &&n%%n&k% aalar R
0
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
40/670
:.k #%kara >an%#&t allar* A '.nra K%l% Akk&r#an ,& 28ra%lkal&l&r% & Rra 1945*
1
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
41/670
>a# .rla"@ %'tan8&:%r%l&r* B&n%( 8%r 'a+a" t&'- 8%tt&n 8a(ka
1 B< 'a+aak% S.,"&t-R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
42/670
Kr# anl!nn F#'tak%l 8%r $&,l&t .la6a!F ,& 8%r & FI'tan8a"&t #
&%l%(l&r%n&n %l&r% >&l#%(t%r*
Trk%"& %l& 8ar( ak%n& >%r%(%l%rk&n R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
43/670
M+#%"&tl&r%n&n tr 8< #a&l&r% a"n&n nakl&%".r&r&k +a&'%n%n'%"an&t%n& %8ra- t&+%#at- #t&n&,%& &"l&"& ,& &l:%-%#
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
44/670
r%'t%"an $&,l&tl&r ara'na (%#%"& kaar K:k-Ka"nar6a ra %l&n&r&k 8< +n&r#%(l&r% 8ar( #ak&r&l&r% 'ra'na .k(anaa,& Bkr&(t& R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
45/670
8< FR&l%(&6&!%n& #%l&r%n& & 2'tan8&:%@Kara&n%& >%r#&l&r%n& #'aa& &%l#&%!%n&n Ba8Hl% 8%t#&'% Trk-l'lH# a+al%"% +&"&6ana (r#(t 8%t#&l&r%n& %#kHn ,&r&6&!% 6%+&tl& 2n>%lt&r& %l& D'#anl$&,l&t% ara'na ran'a"a kar( %(8%rl%!% "a@l#a'n ar%8% >rn*a#a%+ ta8%at ,& karakt&r% %6a8 Hn% kararlarla R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
56/670
kaarla a "&t%n%l#&"%@ +attH alta Aa'nn a+% R%8% %%* akat R&:%t+akk tann#a' %l& ##kn .la6akt* ?arn r% %l& 8< ".lak%R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
57/670
(na "a@l! anla(l".r*1B< 'ralara K.:&l&n(#anl!n .'tl&r&kt%!%F +%8%r (#an6a +ar&k&t& t&,&''l &%l#%"&6&!% +akknat%nat ,&r%* R&%' M&n% & 8< >%8% (a"%alarn a'l ,& &'a'.l#a!# '"l%"&r&k R&r&k'& #t&r6%# .nt.n&:#&l&r% ,& 8%l+a''a ran' 2+t%lHl% %k%rl&r%n% "a"#alar.la"'%"l& R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
58/670
III* %n ran'a"a kar( a"r6a #&"l% ,ar* akat ran'larn Y&:%r#&l&r% Arna,
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
59/670
8&rtara &%l#&'% &@&" 'r* a#a%+ 8< +rl".r :nk #ak&r&l&r 8a(lar8a(la#a 8%r R%l% ,& R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
60/670
a'lna D'#anl =a%(a+nn +%#a"&'%n% tan"a6ak ,& =a%(a+a +&r'&n& 8%r #%ktar ,&r>% ".ll"a6akt* B%r #&t %:%n R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
61/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
62/670
>n&"%n& >&:%r&6&kt%* Anla(lan Ba8Hl% 8< 'ralara A,%lt&r&n%n alta Aa'n R
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
63/670
BBA, >amci Gmayun De#teri >o H, ss %-@%, G2 G2 >o +H(@2 :!ahedat :ecm!as,I2
:;2 ss @(-C ve C-C2 usya, bu muahedenin :;2 maddesiyle Jedi Ada Iumhuriyeti $Iezayiri
seb'a zerindeki ?smanl devleti ile mterek himaye ve ke#aleti bahane ederek, kendi
0emilerine Boazlardan 0e1me hakkn elde etmiti2 Anlamann ;::2 maddesi ise, +*8 ylAralk %@ anlamas ile ayni olu/ $:;2 madde )aradeniz yabanc har/ 0emilerine ka/al
kalacakt2 Bir de ve en mhim cihet te, Boazlara kar yabana bir Devlet tara#ndan ya/lacak
bir hareket her iki Devlete $yani usya ile T rkiye' ye k ar y6netil mi say lacak, ve Bo azlarn
mda#aas mtereken ya/lacakt $Bkz2 :!ahedat :ecm!as,$ I2 :;2 ss CC-C(2 Bu suretle usya
tara#ndan Boazlarn mterek mda#aas tezi Bab- "liye kabul ettirilmi oluyordu bu
/rensib in u sya'nn Boazl ar mes elesin de dai ma 06 z 6n nde tu tuldu unu i lerde 06recei z2 Bu
devirdeki Jedi ada ve Boazlar meselesine aitK 7nver Liya )aral, %!nan adalar,n,n
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
64/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
65/670
byk o lmu tur2 &%8 ays 8% tari hinde a kded ilen Bk re uahedesi i le
iki devlet arasnda normal mnasebetler yeniden kuruldu2
maddeden ibaret olan bu Bkre uahedesi, akdi srasndaki ahval
06z 6nnde tutulursa, usya i1in #evkalade elverili artlar ihtiva ettii 0ibi,
Devlet-i aliyye i1inde o nisbette bir 0a#let eseri idi2 Bir de iki 0izli maddesi
vard2 Bu anlamaya 06reK =rut nehri, ve =rut nehrinin mansabndan )aradeniz'e
kadar Tuna nehri usya' nn snr olacak yani usya bu suretle Tuna' ya kadar
var/ dayanm ve Basarabya' y da idaresi altna almt2 Anlamada uzun
uzadya Gar/ esnasnda Devlet-i aliyye'ye kar dmanca harekette bulunan
tebann a##edilmesin den bahsedilmiti2 Bununla Balkanlardaki ?rtodokslar
olduu 0ibi Dou Anadolu'daki 7rmeniler de kasdedilmiti2 3nk bu har/
esnasnda bir1ok 7rmeni uslarla ibirlii ya/mlard2 uslar, bu madde ile
hakikaten Gristiyan tebann hamileri olduklarn i#ade etmek istemilerdi2
Eizli iki maddenin biriK Tuna buyundaki 9smail ve )ili kalelerininyklmasna aitti ikincisi deK )a#kaslardaki us-Trk hududuna ait hususF bir
anlama idi2 Buna 06reK iyon $=h"se nehrinin sa sahilinden iki saatlik,
Anakra' dan d6rt saatlik mesa#edeki, ne bir istihk"m ve ne de bir /alankann
bulunmad saha $daha i1er lerd eki us sahas na har/ malzem esi ve dier
0erekli eyann tanmasnda kolaylk olmak zere, uslar tara#ndan
kullanlacaktr burada daha har/ten 6nce uslar tara#ndan ya/trlm olan
tahkimli de/oyu da uslar muha#aza edeceklerdir2 Bu sahil boyu ise ?smanl
Devletinin mlkiyetinde kalacak, #akat burada her iki tara# da yeniden
istihk"mlar ya/mayacaktr2
3ok mulak bir i#ade ile kaleme ahnan bu madde ile, uslar, iyon nehri
boyu nca, sahi lde, ?sman l sahas na ayak basm ak ve buray elde tutmak i mk"n n
salamlard2 uslar ilk #rsatta buralar hemen kendi lkelerine katmaya
1alacaklardr2 ?smanl murahhaslarnn Bkre uahedesi ile bu kadar
#aka basmalarnn asl sebebi ne olmuturO Ger halde 9n0ilizlerin basklar ve
uslara kar malubiyetler, bilhassa Devletin i1indeki dzensizlikler bir an
evvel bara zorlam olmaldr2 Joksa, >a/oleon, Bab"liyi harbin devamnatevik etmi ve yalnz )rm'n deil krk yl i1inde uslara terkedilen yerlerin
de 0eri alnabileceini Trklere telkine 1almt2 9ddia edildiine 06re ?smanl
ricali elde
Garold Tem/erley,%he rimea$/2 C82
0
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
66/670
0
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
67/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
68/670
daimF bir kontrol altnda tutabilmek maksadyle, tam manasyle merkeziyet1i birsistem ve 0eni bir memur kitlesi vcuda 0etirilmi, usya'da bir brokrasi
nizam kurulmutu2 Ayn zamanda us ordusunun /ro#esyonel bir ordu haline
0etirilmesi yolunda 0erekli tedbirler alnmt2 uPikler-ser#lerden kur'a e#rad
olarak alnan soldat $asker ar %( yl 0ibi uzun bir sre hizmet edeceklerdi2
us ordusunda 1ok iddetli disi/lin tatbik edilmekte ve askerlerin bilhassa 1ok
sk talim ya/malarna 6nem verilmekte idi2 3ar >ikola :2'nn 0ayesi us
ordusunu Avru/ann en kudretli ordusu haline 0etirmekti2 9lerde 06rlecei
zere >ikola :2 bu hususta e/ey muva##ak olmutur2 9te b6yle bir orduya
0/
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
69/670
mmkn olmayacakt2 Galbuki sr valisi ehmed Ali =aa, bir mddettenberi
Mransz ve Qeh zabitleri tara#ndan talim ettirdii mkemmel bir askerF kuvvet ve
hatr saylr bir donanma vcuda 0etirmiti2 !ultan ahmud ::2 da, 1aresiz
kalnca, bu de#a ehmed Ali =aa'dan ora'ya asker ve donanma 06ndermesini
rica etti ehmed Ali =aa da, 1ok dirayetli bir asker olan olu 9brahim =aa'nn
kumandasnda, sr askeri ve donanmasn "si Junanllara kar 06nderdi2
Junan 1etelerinin datlmas ancak bir zaman meselesi idi2 Makat bu srada,
9n0iltere, Mransa ve usya.nn ie karmalar durumu k6knden deitirdi2
Avru/a'da hem Mransz ihtil"linin hem de =hilhellenizm ad ile bilinen
eski Junanllara beslenen muhabbet tesiriyle ve ayn zamanda siyasF
ml"hazalarla Junanllara istikl"llerini kazanmalar yolunda her trl manevF
ve maddF yardm ya/lmaa baland2 Bir1ok Avru/a memleketinde asFl Junan
milleti nin barbar Trklerin zalim idaresinden kurtarlmas yolunda 0ayret
sar#ediliyordu2 Junan milletinin hi1 de asFl olmad, 1ok ksa bir zamandaanlalmakla beraber, Trkler'e kar dmanlk zaten Avru/a'da 1ok eski
olduundan, bu de#a yeniden tazelenmiti2 ite 3ar >ikola :2 da bundan
#aydalanarak, usya tara#ndan 6tedenberi tatbik edile0elen Trkiye'ye kar
bask ya /mak siya setini ele a ld 2
)1k )aynarca Barndan itibaren usya'nn ?smanl me- malikindeki
Gristiyan ?rtodoks teb'ann h"misi roln zerine aldn ve #rsat dtk1e
Bab"li nezdinde bu hususta baskda bulunmaa baladn 06rmtk2
usya'nn bu de#a 7#l"k ve Budan zerinde 06z olduundan birdenbire ora
ahalisinin zulm 06rd ve ;oyvodalarn tayini hususunda usya'ya hak
tannmas meselesi ortaya atlmaa baland2 Bir de Boazlardan us ticaret
0emilerine tam bir serbest 0e1i hakk tannmas ve us limanlarna 0elecek
yabanc 0emilere de bu hakkn verilmesi meselsi ortaya 1kt2
Jeni1eri ?ca'nn il0asndan az sonraki bir zamana rastlamas dolaysiyle,
!ultan ahmud ::2 bu us tale/lerini dikkat nazarna almak mecburiyetinde idi2
>eti cede usl arla yeni bir anla ma imza lamak mecburiyeti has l o ldu2 %( 7yl l &
+ 7kim 8% tarihinde Akkerman'da imzalanan bu mukavele $Ionvention ileusya- ya birtakm yeni imtiyazlar tannd veya eskileri tasdik edildi2 Bir
etniK BBA >amei Gmayun De#teri >o H, ss @RH-@( :!ahedat :ecm!as, I2
:;2 ss C*-(2
00
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
70/670
mddet 6nce akdedilen Ticaret muahedesi maddelerine istinaden us ticaret
0emilerinin Boazlardan serbest1e 0e1ilerine, Bab"li tara#ndan her han0ibir
mkilat 1karlmamas, ayn ekilde us limanlarna 0itmek isteyen yabanc
ticaret 0emilerine de m"ni olunmamas kabul ve tasdik edildi2 Bir de !r/lar
ve 7#l"k- Budan'a ait us istekleri de kabul edilmiti2 usya bu suretle,
Devleti aliyye'ye isyan eden veya isyana hazrlanan teb'ann h"misi roln
a1k1a zerine alm bulunuyordu2 Bu rol bilhassa Junan isyan
mnasebetiyle bsbtn belli oldu2
9n0iltere'nin Junan 1etecilerini muhari/ s#atyle tanmas Mransa ve
usya tara#ndan da tasdik edilince bu 1 devlet ile Bab"li'nin aras birdenbire
a1lm ve her 1 devletin de el1ileri 9stanbul'dan ayrlmlard2 Bunun zerine
9n0iliz Mransz ve us har/ 0emileri, Junanllarn lehinde 06steri ya/mak zere
ora a1klarna 06nderildi2 Bu srada ?smanl-sr donanmas da >avarin
limannda demirlemi, hareketsiz bir halde bulunuyordu2 Derken %H 7kim 8%+
tarihinde bu 1 devletin har/ 0emileri >avarin limanna 0elerek, ortada hi1birsebe/ yokken, ?smanl-sr donanmasna hcumla klliyen imha ettiler2
Bununla Junanllarn istikl"l kazanmalar ii birdenbire 0eliti2 3nk,
kendilerini tedi/ edecek askerF kuvvet kalmamat2 Bu #el"ket zerine ibrahim
=aa'nn kuvvetleri sr'a 0eri alnmlard2 Bab"li ise bu olay il0ili devletler
nezdinde iddetle /rotesto etti ise de her 1ne kar birden har/ a1acak bir
durumda olmadndan, muhtemel bir us istil"sn 6nlemek maksadyle Tuna
boyu na as ker evki ne bala d2 Bunun z erin e usya 8%8 yl >i san ayn n
sonunda Trkiye'ye har/ il"n ile hemen askerF harekete 0iriti2 3ar >ikola :2'nn
0ayesi 9stanbul ve Boazlar ele 0e1irmekti2 >avarin'de Trk donanmas imha
edildii i1in )aradeniz tamamiyle serbest olduundan uslar bu ii baara-
caklarn sanmlard2
Jeni1eri ?ca'nn il0asndan sonra yeni Trk ordusu henz teekkl
halinde olmasna ramen, Tuna boyunda uslara iddetle mukavemet ettii 0ibi,
5umnu ve us1uk kaleleri de uslara mukavemetle dman byk kay/lara
urattlar2 ama#ih uslar Eeneral Diebi1 kumandasnda yine de Balkanlar
amaa muva##ak oldular ve %H Austos 8%* tarihinde 7dirne'yi i0al ettiler2
uslar, )a#kas ce/hesinde de, Eeneral =askevi1 kumandasnda ?smanllara kar
by k za# erle r ka zand lar 2 5uhum , )a rs ve 7r zurum ka lele ri usl arn elin e dt2
Bu suretle har/ tamamiyle Trklerin aleyhine
01
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
71/670
d6nm ve 9stanbul ile Boazlar dahi us tehdidine maruz kalm 0ibiydi2
omelideki ?smanl kumandanl, us kuvvetinin HH2HHH kadar olduu ve
9stanbul'un da tehlikeye maruz bulunduu zehabna ka/larak, !erasker Gsrev
=aa'nn ikaz ve ihtarlarna ramen bar mzakerelerine 0irimek karar ald2
Galbuki b6yle bir karar tamamiyle yersizdi %H-%( bin kiilik bir kuvvetle uslar
7dirne'den at/ imha etmek ve harbin seyrini k6knden deitirmek iten bile
olmayacakt2 !ultan ahmud ::2u ve Bab"li'yi bu bara zorlayan "miller arasnda
5eyhlisl"mn ve /anie ka/lan baz zmrelerin rol byk olmutur2 TabiF bu
husustaki en byk "mil bil0isizlik ve korkaklkt2 )ald ki Diebi1'in ordusu ancak
%H 2HHH kiiden ibaret olu/, bunlardan bir 1ou hasta ve sil"h bakmndan da
yetersiz bir durumda idi2 us ordusunun bu /erian hali ile Boazlar'a kadar
ilerlemesi ve 9stanbul'u almas imk"nszd2 uslar bar akdi tekli#ini hemen kabul
ettiler ve %& C 7yll 8%* tarihinde 7dirne'de bar imzaland2
7dirne uahedesindeki us artlar nisbeten ha#i#ti2 3ar >ikola :2 usaskerleri tara#ndan ele 0e1irilen sahann hemen he/sini de ?smanl =adiahna
kar besledii samimF dostluk hislerinin i#adesi olarak iade eylemiti2 Trkiye
ile usya snn eskisi 0ibi, =rut nehri olarak kalacakt2 Bab"li, usya ile 9ran
arasnda H&%% 5ubat 8%8 tarihinde akdedilen Trkmen 3ay bar ile
usya'ya braklan 7rivan ve >ah1ivan Ganlklarnn usya'ya ait olmasn
tanyacakt2 Bir de 7#l"k ve Budan Beylerine tannan imtiyazlar da tasdik
edecekti2 Ayrca, ;::2 maddede, us ticaret 0emilerinin 9stanbul ve 3anakkale
Boazlarndan 0e1ilerine ve tadklan eyaya hi1 bir ekilde mdahale
edilmiyecei hususunda etra#lca kaytlar da konmutu2 us hkmetinin bu
meseleye bilhassa ehemmiyet verdii 06rlmektedir2
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
72/670
hasnda zuhur eden askerF 01lkler ve muhtemel milletleraras siyasF ve
askerF 0elimeler 06z 6nnde tutularak, 7dirne muahedeleri ya/ld srada,
3ar >ikola :2 nn Trkiye'ye kar takib edecei siyasetinde de esasndan bir
deiiklik hasl oldu2 Bu siyaset, usya'nn yakn bir 0elecekte 9stanbul ve
Boazlar ele 0e1irmeyi deil, usya'nn karsnda zay# bir ?smanl
Devletinin bulundurulmas ve Trkiye'nin btnlnn devam ettirilmesine
dayanacakt2
Bu 06r, o sralarda yedi kiiden teekkl eden, banda eski 9stanbul
el1isi )o1ubey ve aralarnda =rens Dakov ile >esselro- de'lerin de bulunduu
ve vazi#esinin us d siyasetini tanzim olduu bir komisyonca te#erruatl bir
ekilde tesbit edilmi ve 3ar >ikola :2 tara#ndan da benimsenmiti2 Bundan
b6yl e usya, ?sman l 9m/a rato rluunun btnln muha# aza ve mda# aa
roln zerine alacakt bu siyaset icab ?smanl Devleti usya.nn himayesi
altna konmu olacakt bu dzen bozulacak olursa usya i1in mdahele yollar
a1lacakt2 ?smanl Devleti yaknda 16kecek olursa, bu de#a Avusturya'nn Tunazerinden Balkanlara ve hatt" )aradeniz'e sarkmas, 9n0iliz ve Mransz do-
nanmasnn da )aradeniz'e 0irmesinden korkulmakta idi2 Dolaysiyle usya'nn
men#aatlar icab 9stanbul ve Boazlarn zay# bir Trkiye'nin elinde bulunmas,
usya'nn karsna Boazlarda ve :stanbulda kuvvetli devletlerin 1kmasna
tercih edilecei muhakkakt, ite bu siyaset icab, 3ar >ikola :2 kendisinin
?smanl =adiahnn en samimF dostu olduunu iddiaya balamu2
>itekim tasd ikl i bar metni ni sunm ak zere !t2 =ete rsbur0'a 0ele n Gali l
=aanm, /arlak bir askerF resmi 0e1idi mteaki/, !arayda kabul srasnda $i i
?cak 8@H, 3ar >ikola :2, kendinin !ultan ah- mud ::2 a kar besledii
hakikF dostluk hislerinden misal vermek isterken, $hakikatlere tamamiyle
aykr olarak us askerleri tara#ndan i0al edilen yerlerde Jeni1erilerin
bakald rmalarna asla msaa de edil medii ve Gr isti yan teban n dahi !ult an'a
kar bakaldrmasna asla msamaha 06sterilmediini s6ylemiti2 3ar >ikola
hatt", Galil =aa'y veda merasimine kabul ettii zaman, !ultan ahmud ::2 a
kar besledii samimF hislerinin i#adesi olarak !ultan'a iletilmesi i1in, 6yle bir
mesaP her kesin huzurunda s6ylemekten dahi 1ekinmemitiK !ultan ahmud ::2un saltanat ve sl"lesinin devamnn en emin yolu, ="di"hn, teb'asnn ekseri
T2 !chiemann, "eschichte !sslands !nter Kaiser :ikola!s :2 $Berlin *H8 Bd ::,
@8+&88 G2 Tem/erley,%he rimea$/2 (+ $bilhassa not *(, /2 C2
02
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
73/670
yetinin dinini tekil eden Grrstiyanlk-?rtodokslua intisa/ etmesidir2 Jani,
>iko la :2, !ult an ahmu d ::2 a :sl" miye ti br ak/ ?rtodokslua 0e1mes i
tekli#inde bulunmutu2 Ikiy!$ milyon slmann hali#esi ve isl"miyet
esaslarna 06re kurulan ?smanl Devleti'nin ="di"hna b6yle bir tekli#te
bulu nabi lmes i i1in , 3ar' n Trk iye hakk nda ki bil0isi nin ne kadar i/ti daF
olduunu a1k1a 06stermektedir2 3ar >ikola b6yle bir resmi kabul esnasnda bu
kabFl tekli#i ile en byk slman Devletinin hkmdarna kar say0szlk
06sterdiinin, bu tarzdaki kabal ile kendisini ve etra#ndakileri ne kadar 0ln1
bir mekie koyd uun un #ark nda bil e dei ldi2 3ar' n bu yoldaki tekl i#i mama#i h
rast0ele ya/lm deildi o hakikaten ahmud :l2un ?rtodokslua 0e1irilmesini
ciddF olarak tasarlamt2 Bir mddet sonra, Boaz'a 06nderilecek us askerlerinin
bandak i Eener al ura vyev 'e >iko la :2 tara# ndan veri len tali mat aras nda
?smanl =adiahn ?rtodokslua kazanmas maddesi de vard2 Galil =aa,
tabiatiyle 3ar'n bu mesaPn ciddiye almam ve !ultan ahmud :l2a bundan tek
bir s6zle bahs etmem iti r2 Bu hadi se, u s 3ar 'nn ?smanl Imptaratorlu)unukendi himayesi altna almak i1in tasarlamad hi1bir eyi brakmadn da
06stermek itibariyle dikkat 1ekicidir2
u s k u v v e t l e r i n i n B o a z a 0 e l i l e r i v e G n k " r i s k e l e s i u a h e d e s i
8@% de sr valisi ehmed Ali =aa'nn isyan bayran kaldrmas,
5ark eselesini hi1 beklenmedik bir sa#haya srklemiti2 ?smanl Devletini
usya.nn himayesi altna koymas i1in >ikola :2 #rsattan #aydalanmak istemi,
di/lomatik ve askerF her 1areye bavurmutu, 6nce 0eneral urav'yev, ehmed
Ali =aay korkutmak maksadyle sra 06nderilmiti2 urav'yev sonra
:stanbula 0elmi, !ultan ahmud ::2 ve Trk ricaline usyadan yardm
istemeleri yollu telkinlerde bulunmutu2 ehmed Ali =aa'nn kabiliyetli bir
asker olan olu ibrahim =aa'nn kumandasndaki, mkemmel yetitirilmi
ordusu, ?smanl kuvvetlerini birka1
Th2 !chiemann, ",schich= !sslands !nttr KaiserN,kola!s I. Berlin *H8, B2 :2 @*HK
>ikolai ihm $?smanl #evkala de el1isi Galil =aaya 0esa0t habeK das sicherst e ittel,
seiner Gerrcsha#t und seiner Dynastie dauernder Bestand zu 0eben, Sare #r den !ultan,
sich dem Elauben der ehrzahl seiner ntertanen anzuschliessen, d2 h2 zum Ihristentum
berzutreten2 3ar >ikola :2 nn bunlar s6yledii /ek bilinmiyorsa da, sonralar Eeneral
urav'yeve bu yolda talimat verdii biliniyor2
03
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
74/670
de#a yendikten sonra, Milistin ve !uriye'yi i0al etmi ve )onya zerine
yrm2 % Aralk 8@% tarihinde )onya'da vukubulan meydan muharebesinde
?smanl ordusu k"milen datld ve !adrazam da esir dt2 Bununla ?smanl
Devleti'nin devam ve !ultan ahmud ::2un tahtm muha#azas 0nn meselesi
oluverdi2
!ultan ahmud ::2 ehmed Ali =aa tara#ndan ba06steren tehlikenin
#arkna varnca daha )onya hezimetininden evvel, yardm istiyerek 9n0iltere'ye
bavurmutu bir 9n0i liz dona nmas mn Akden iz'e 06nd eril mesin i i stemi ti 2Makat
Gariciye n"zn s#atiyle Ingilterenin d siyasetini yrten $Qord =almerston,
Bab"li'nin bu mracaana aldrmad ve sadece di/lomatik muzaherette
bulu naca n bildirm ekle yeti ndi2 % Mransa'nn ehmed Ali ile 1ok yakn
mnasebetleri bilindii cihetle ahmud ::2 yardm i1in bu devlete ricada
bulu nmak iste memi ti2 ?rta da kala kala usy a vard 2 Late n 3ar >iko la, daha
)onya hezimetinden 1ok 6nce !ultan ahmud ::2 a yardm tekli#inde bu-
lunmutu2 Bu mnasebetle !aray mah#illerinde 1ok heyecanl anlar yaand ve
teredddler 0e1irildii biliniyor2 us yardmm en 1ok iltizam eden Merik Ahmed
=aa olmutu2 !ultan ahmud ::2 un tahtm kaybetmek korkusu us yardmm
istemee zorlad biliniyor2
ahmud ::2 bu us yardmndan doacak neticelerin #arknda idi2
istanbul'daki 9n0iliz se#iri =onsonby !ultan'a bu tehlike zerine dikkati 1ekince,
=adiah $veya yaknndakileri denize den, $boulmamak i1in ylana $bile
sarlr cevabn vermi ve bu s6zler istanbul'da hemen yaylmt2 ahmud ::2
hakikaten denize dm ve boulmamak i1in ylana sanlmak' mecburiyetinde
kalmt2 )onya za#erinden sonra ibrahim =aa'nn kuvvetleri )tahya'ya doru
ilerlemiler, Anadolu'nun muhteli# yerlerinde ibrahim =aa'ya kar sem/ati
tezahrleri balamt2 Bab"linin elinde 9brahim =aaya kar koyacak kuvvet
yoktu dolaysiyle istanbul'un da dmesi 0n meselesi 0ibiydi, ibrahim =aa
istanbul'a 0irince, !ultan ah- 2mud ::2 un ve ?smanl h"nedamnm sonu 0elmi
olacakt, 9n0iltere ve Mransa bu durum karsnda seyirci kaldklarndan $ve hatt"
Mransa- nn ehmed Ali =aa'y tuttuu belli olduundan us 3ar'ndan 0elen
yardm tekli#ini kabul etmekten baka 1are kalmyordu2 >itekim !ultan ahmud
::2, @ 5ubat 8@@ tarihinde, istanbul'daki
G2 Tem/erley, The Irimea, /2 @2
% Ayn y2 /2 *2
14
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
75/670
us el1isi Butenov vastasiyle 3ar >ikola :2ya "si ehmed Ali =aa'ya kar
yardm istiyerek yazl bir mracaatta bulunmutu2
!evasto/ol'de e/ey bir zamandanberi haz r bulunan Qazarev
kumandasmdaki us donanmas hemen hareketle, %H 5ubat tarihinde 9stanbul
Boaz'na 0irdi ve Byk Derede demirledi2 Bunun zerine etekleri tutuan
Mransz el1isi Amiral oussin, !ultan'a mracaatla us #ilosunun derhal Boaz'
terkini istedi2 9n0iliz el1isi de ona kald2 !ultan ahmud ::2 da Mransa'nn
ehmed Ali =aa'ya kar Devleti Aliyye'ye yardm edeceini taahht ederse
Bab"li'nin de uslardan #ilolarn 1ekmelerini istiyeceini bildirdi2 Mransz
el1isi b6yle bir taahhtte bulunduktan sonra, Bab"li de us el1isi vastasiyle,
donanmalarnn 0eri 1ekilmesini istemee balad2
Galbuki Mransz ve in0ilizlerden umulan yardm ve ehmed Ali =aa'ya
kar ya/lmas 0erken bask boyuna 0eciktiriliyordu, izmir'de 9brahim =aa'ya
katlmak i1in bir ayaklanma dahi olmutu2 Bunun zerine Bab"li usdonanmasnn Boaz'da kalmasna ses 1karmad2 uslarn zaten 1ekili/ 0itmee
hi1 niyetleri yoktu bil"kis !e- vasto/ol'dan boyuna yeni har/ 0emileri ve asker
0elmekte idi2 % >isan tarihlerinde Boaz'n 0iriinde btn us )aradeniz
Donanmas ydm bir halde idi2 Beykoz'a da % bine yakn asker 1kanl- mt2 %
Bu suretle usya Boazlan ve :stanbulu i0al edecek bir durumda idi2 Mransa ve
9n0iltere buna mani olmak i1in, ehmed Ali =aa 'ya bask ya/lar,
donanmalarm sr sahillerine evkettiler2 Bunun zerinedir ki, ehmed Ali
=aa i1in 1ok iyi ardar dahilinde !ultan ahmud ::2 ile bir anlama ya/ld
ehmed Ali =aa'ya sr valilii ve daha baka yerlerin valilii tannd2 Bu
de#a 9n0iltere ve Mransa us donanmasmn Boazlar'dan 1ekilmesini srarla tale-
be baladlar2 Bab "li de bu hususta teebbse 0e1t i2 usl ar da Temmuz 8@@
tarihinde 1ekili/ 0ideceklerini v"dettiler2
Makat uslarn 1ekilmesinden 6nce 1ok 6nemli bir di/lomatik
mumeleolduK8 Temmuz 8@@ $%H !a#er %C* tarihinde Boaz i1indeki Gnk"r
iskelesi )6k'nde usya ile Trkiye arasnda bir anlama imzaland2?smanl
="di"h tara#ndan murahhas olan !erasker Gsrev =aa, ir Mevzi Ahmed=aa ve eislktta/
storiya DiplonuUii:2 C( G2 Tem/erley,T!e "rimea/2 (2% >2 >2 urav'yev,!sskiye na #osore v >?@@ g. $uslar Boazi1inde, 8@@ ylnda $2;loskva
8*2 m2 y2
@ Dileri Bakanl Arivi $ksaltmasK D9 A usya, muahedat ksm, Dosya >o2 CH( G2
Tem/erley,%he rimea$/2 +H2
1
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
76/670
Gac ehmed Aki# 7#endi, us 9m/aratoru tara#ndan da #evkalade el1i )ont
Aleksi ?rlov ve 9stanbul'daki us el1isi Butenev tara#ndan imzalanan bu
muahede, um4mF mahiyette alt maddeden ve 0izli bir maddeden ibaretti2 Bu
muahede ile, ?smanl Devleti ile usya arasnda bar, dostluk ve itti#ak'
ebediyen srecekti2 Bu anlama aslnda teda#i bir itti#ak mahiyetinde idi2
Bunun mddeti sekiz yl olu/ $adde ;2 +*8&+** daki itti#aktaki cmlelerle
i#ade edilmiti2 usya, ?smanl 9m/aratorluunun devamn ve istikl"linin
muha#azasn arzu ettiini bildirmiti2
7n mhim madde ise 0izli madde idi2 Buna 06reK Ger iki devlet tehlike
vukuunda birbirine btn imk"nlar dahilinde yardmda bulunacaklard2 ?smanl
Devleti'nin usya'ya maddF yardmda bulunmas hususunda mkl"tla
karlaaca 06z 6nnde tutularak Bab"li'nin usya'ya ya/aca yardm
3anakkale Boaz'nn $usya'dan baka btn devletlere ka/atlmas eklinde
olacakt2 Jani Boazlar $har/ halinde ancak uslar'a a1k tutulacak, btn dier
devletlere ka/atlacakt2 Bu suretle 3ar >ikola :2 en 1ok arzu ettii anlamay
elde etmi bulunuyordu us donanmasnn Boaz- lar'a 0irmesi ve 0e1mesi
hakkn almakla, usya'mn 9stanbul ve Boazlar zerine h"kimiyetinin
salanmas i1in artk bir mania kalmyordu2
Bu mehur anlamann hazrlanmas i1in ays balarnda 9stanbul'a
#evkal"de el1i s#atyle 06nderilen )ont Aleksi ?rlov'un byk 0ayretler
sar#ettii ve =adiahtan baka btn Trk byklerini rvet vermek veya c"zi/
tekli#lerde bulunmak suretiyle elde ettii s6ylenmektedir2% Bu iddiann ne
dereceye kadar doru olduu bilinmiyor bilinen cihet %u sralarda ?smanl
ricalinden bir 1ounun, 9n0iliz ve Mranszlara kzarak, usya ile anlamak yoluna
sa/m olmalardr2 Bir 1ou da belki +*8&* ve 8H( us-Trk itti#aklar nasl
hemen kaldnld ise, Dunun da ksa bir zamanda hkmsz kalacan
dnmt2 Makat ne olursa olsun 3ar >ikola :2 ehmed Ali =aa meselesinden
#aydalanmay bilmi ve Boazlar'a 0iren donanmas ile Beykozdaki % bine
yaklaan askerine dayanarak,( Bab"li'yi b6yle bir anlama ya/maa zorlamt2
!ultan ahmud
etternich, Gnk"r iskelesi muahedesi nin hakikF mahiyetini 6renince, 0ya, ?smanl
Devletinin bundan b6yle Bab"li deil Bevvab"li $Jksek ka/c olduunu s6ylemiti2
% storiya diplomatii:, C2
@ #storiya diplomatii:, C2
1
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
77/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
78/670
e#k"r tara#ndan desteklenen ve Gariciye >azr =almerston tara#ndan 6ne
srlen 06r de bunun tamamiyle aksi idiK usya'nn Trkiye'de n#uz
kazanmas ve 9stanbul ile Boazlarda h"kim olmas ile 9n0iltere.nin emniyeti ve
bilhassa Gindist an yolu nun tehl ike ye de cei idd ia edil mekte idi 2
Dolaysiyle =almerston, usya'ya kar y6neltilen 9n0iliz siyasetinin ba
temsilcisi oldu2
=almerston, Gnk"r iskelesi Anlamasndan tabiatiyle memnun kalmam ve
bunu n y rr lkt en 1ka rlmas veya 0eni let iler ek bu anla maya 9n0i lter e ve b az
dier devletlerin de katlmas suretiyle baka bir ve1he verilmesini tasarlyordu2
Tam bu sralarda, ehmed Ali =aa ile #azla yakn mnasebetler kurmas
yznden 9n0iltere ile Mransa'nn aras a1lm ve bundan 3ar >ikola :2 isti#adeye
kalkm, y"ni 9n0iltere ile anlama yollarn yoklamak istemiti2 8@ ihtil"li ile
Mransada tahta 0e1irilen )ral Qouis- =hili//eten ne#ret etmesi dolaysiyle 3ar
>iko la :2 9n0i lter e ile 5ark esel esi zeri nde anla abilecei ni ummay a
balamt 2 =alm erston da bir aral k usya'ya yaklar 0ibi oldu ve 9n0i lter e,
Avusturya, =rusya ve usya arasnda adet" ukaddes :tti#akn yenilenmesi
mahiyetinde, ( Temmuz 8CH da Qondra'da bir anlama imzaland2 Galbuki
bund an az 6nce, :sta nbul daki Mransz el1i si, Gariciye >az r Thie rs'den ald
talimata istinaden, us tara#tan ve ehmed Ali =aa'nn amansz dman
olarak tannan ;eziriazam Gsrev =aann azlini Bab"li'den tale/ etmiti,
9n0iltere ile usya ve Avusturya arasnda bir anlamann vukua 0elmesi Mransz
hkmetini sr valisine kar taki/ ettii siyasetini deitirmee ve byk
devletlerin siyasetine uymaa zorlamt2 Dolaysiyle, =almerston'un arzusu ve
di/lomatik mahareti sayesinde Gnk"r 9skelesi anlamas da 3ar >ikola :2nn
tasarladndan tamamiyle baka bir ekile kondu2
Gnk"r iskelesi uahedesi 8 yl i1in akdedilmi olu/ 8C Tem- muz'unda
sona erecekti2 Bunu nazar dikkate alan =almerston, bu anlamaya usya'dan
baka 9n 0il tere, Avus tury a ve =r usya ile Mrans a- nn kat lmas na 3ar >iko la :2mn
muva#akatim almt2 3ar da, 9n0iltere ile baka meseleler zerinde anlamak
midiyle bunu ya/- m2 Laten buna muva#akat etmezse karsnda 9n0iltere,
Mransa ve Trkiye'yi bulacandan, ya anlamak veya harbi 06ze almak
G2 Tem/erley, %he rimea$ /2 +@&+CK nkiar !kellessi is a true turnin0 /oint
in the attitude o# 7n0lish statesmen tovvards ussia2 :t bred in =almerston a #atal hostility
to ussia2-storiya diplomatii$:, C82
1/
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
79/670
klarndan bFri vard2 @ Temmuz 8C tarihinde, Qondra'da bir tara#tan
?smanl Devleti 6br tara#tan usya, 9n0iltere, Avusturya, =rusya ve Mransa
olmak zere akdedilen bu yeni anlamaya 06reK Trkiye har/te olmad
mddet1e 9stanbul ve 3anakkale Boazlar btn devletlerin har/ 0emilerine
ka/al kalacakt2 5ayet Trkiye harbe 0irerse, Bab"li men#aatlan bakmndan
uy0un 06rd devletle anlaarak har/ 0emilerini Boazlardan 0e1irebilecekti2
Bu suretle, usya'mn Boazlar zerindeki inhisar kaldrlm oldu2 ama#ih
3ar >ikola :2 bu durumdan yine memnundu2 3nk netice itibariyle Mransa'nn
son yllarda Jakn - Doudaki imtiyazl durumuna son verilmi ve 9n0iltere ile
usya arasnda bir yaklama hasl olmutu2
) r m G a r b i v e = a r i s u a h e d e s i
9n0iltere ile usya arasndaki yaknlk bu sralarda 9n0iltere'de vukubulan
kabine deiiklii ile bsbtn 0elimi 0ibiydi2 Bu de#a iktidara 0elenmuha#azak"r bavekil obert =eel us tara#tarl ile tannmt =almerston
yerine Gariciye >azr olan Qord Aberdeen de, 9n0iltere'nin bir1ok hususta
usya ile anlaabilecei kanaanda idi2 9n0iltere'deki bu kabine deiiklii 3ar
>ikola :2 nn mit leri ni bsbtn art rm ve Trk iye meselesinde 9n0i lter e ile
anlamann kolaylaaca zannedilmiti2 3ar >ikola :2 nn ayet )rali1e
Jiktorya tara#ndan bir davet vukubulusa 9n0iltere'yi ziyaret edecei 6reni-
lince, 9n0iliz hkmeti tara#ndan resmF davet ya/lmt2 %>ikola :2 maiyeti ile
bir likt e @ ays 8CC tari hind e Brit anya Adas 'na ayak bast ve byk bir
merasim ve samimiyetle karland2 )rali1e, lordlar, devlet adamlar, donanma
ve Irdu erk"n us 3ar'na kar byk bir ihtimam 06sterdiler2 @ >ikola :2
bund an #evkal"de memnu n kald ve b6yl e samim F bir hava i1inde 9n0i liz
Gariciye nazr Qord Aberdeen'e Vindsor !aray'ndaki bir resmi kabul esnasnda,
Trkiye- ye ait 06rlerini a1maktan 1ekinmedi2 Gaziran'n ilk 0nlerinde
vukubulan bu 06rmede 3ar >ikola'nn Qord Aberdeen'e s6yledikleri, )rali1e
;iktorya ve =rens Albert'in yaknlarndan olan, Baron !tockmar tara#ndan
nakledilmitir2 3ar ile mlakattan hemen sonra Aberdeen'in kendisi tara#ndan
Baron !tockmar'a anlatlan
#storiya diplomatii:, C%% G2 Tem/erley,T!e "rimea/2 C&*% G2 Tem/erley, %he rimea$ /2 %(@&(C Astoriya diplomatii$ : , C%@72 ;2 Tarle ,
Kr,mskaya voyna$)rm Garbi $oslcva *C, T2 :, s2 +C&+(2
@ G2 Tem/erley,%he rimea/2 %((2
10
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
80/670
konuma 6yle olmuturK 3ar >ikola, Qord Aberdeen'e 6yle hita/ etmitiK
'Trkiye 6lm yatandadr2 Biz onun hayatn muha#aza i1in 0ayret
sar#edebiliriz, #akat bu ite muva##ak olamyacaz2 ? 6lme mahk4mdur ve
$muhakkak 6lecektir2 9te b6yle bir zaman kritik olacaktr2 Ben $o zaman
ordularm harekete 0e1irmek mecburiyetinde kalacam imdiden 06ryorum2 ?
zaman Avusturya da b6yle bir ey ya/acaktr2 Bu hareketi ya/arken ben
Mransa'dan baka hi1bir devletten 1ekinmem2 Mransa ne istiyecektirO )orkarm ki,
Mransa A#rika'da, Akdeniz'de ve 5ark'te kendisinde 1ok ey istiyecektir2 Ger halde
Ankona heyeti se#eriyesini hatrlarsnzO >eden Mranda b6yle bir heyeti
askeriyeyi mesel" Eirit'e veya 9zmir'e 06ndermesinO Jani bu suretle, us ordusu,Avusturya ordusu ve byk bir 9n0iliz donanmas o sahada to/lanabilir2 Atein
yaknnda bu kadar 1ok barut #1s olunca, kvlcmlarn bu barut #1larn tutu-
turmayacaklarn kim 0aranti edebilirO2
3ar >ikola :2 Aberdeen ile konumakla yetinmiyerek, Bavekil $ve us
dostu obert =eel ile de bu hususta 06rmek #rsatn ka- 1rmad2 Trkiye
behem ehal dec ekti r diye s6zl erine bal yan 3ar, 6yle devam etmiti K>esselrode $us Gariciye nazr bu #ikirde deildir, ama ben buna kat'iyetie
kaniyim2 !ultan $Abdlmecid bir d"hi deildir, o alel"de bir insandr2 ? her
han0i bir kazaya urarsa Trkiyenin ne olacan tasavvur edebilirmisiniz O Bir
1ocuk ve niyabet2 Ben Trkiyeden bir kar to/rak dahi istemem, #akat baka
biri sini n de bir kar to /rak almas na msaa de e demem 2
=eel de buna 1ok el"stikF bir ekilde ceva/ vermi ve dolaysiyle
9n0ilterenin sr'da kuvvetli bir hkmetin yerlemesine msaade etmiyeceini,
1nk bu takdirde 9n0iltere'nin ticaret men#aatlerinin zedeleneceini i#ade
etmiti2 Jani =eel, Trkiye'nin muhtemel bir taksiminde 9n0iltere'nin sr
zerinde 06z olduunu anlatmak istemiti2
>iko la :2 da s6zlerin e deva mlaK Trk iye ile ne ya/ lmas 0erekti i
hususunda imdiden birey kararlatrmak doru deildir2 3nk bununla onun
6lm 1abuklatrlm olur2 Bundan dolay ben status guonunmuha#azas i1in
elimden 0elen her eyi ya/acam2 Makat vuku bulabilecek ihtimalleri drst bir
ekilde 06z 6nnde bulundurmak, makul muhakeme yolu ile doru ve drst bir
an-
72 ;2 Tarle,Kr t mikaya voyna:, ss ++&+8 $Denkumrdigkeiten aus den $apierendes %rei&
66
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
81/670
amaya varmak 0erekecektir demiti2' Jani 3ar >ikola 2 Trkiye'nin
mukadderat hususunda usya ile 9n0iltere arasnda behemehal bir anlamaya
varlmas lzumundan, 9n0iliz devlet adamlarna a1k1a bahsetmiti2
Eerek Qord Aberdeen ve 0erekse obert =eel, 3ar'a balayc her han0i bir
i#adede bulunmamalarna ramen, >ikola :2 bu 06rmelerden #azlasiyle
memnun kalm ve 9n0iltere ile Trkiye meselesinde bir anlamaya
varlabileceine hkmetmiti2 9n0iltere'den bu hava i1inde d6ndkten sonra,
Qondra 'dan alnan haberler 3ar' n bu 06rn teyid eder mahiyette
06rnyordu2 3nk ayn yln Austosunda Qord Aberdeen Qondra'daki us
el1isi Brunnovv'e 9n0iltere ile usya arasnda bir itti#akn akdinden bile $0er1i
bir aka kabi linden bahs etmiti2 %B6yle bir itti#ak, tabii Mransa'ya kar olacakt2
>ite kim Mrans a'da devlet idar esin in bana >a/o leon :::2 'n 0e1me si ile, bir
tara#tan Mransa ile in0iltere'nin dier yandan Mransa ile usya'nn aras
adamakll a1lmt2
8C8 ihtil"linden sonra Mransa'da ikinci Iumhuriyet il"n edilmiti2 Bu arada=aris'te ba06steren aa tabaka ayaklanmasnn Eeneral Iavai0nac tara#ndan
kanl bir ekilde bastrlarak intizamn iadesi 3ar >ikola :2nn #azlasiyle
houna 0itmiti2 Mransa'da ya/lan Iumhurbakan se1imini, >a/oldon :2 n
ah#adndan /rens Qouis >a/oleon kazanmt2 Qouis >a/oldon bir hkmet
darbesi ile idareyi tamamiyle eline alm ve C Aralk 8(% tarihinde kendisini
>a/o leon :::2 ad ile 9m/ar ator il"n etmiti2
9n0iltere dahil bir1ok devlet, >a/oldon :::2 un 9m/arator nvann
tandlar2 Makat eruiyet /rensi/lerinin en kudretli dayana olan us 1ar
>iko la :2 iht il"l ci yol larl a $yan i umum F se1im le ikt idara 0eld ikte n sonr a,
bana ta1 0iym i olan bir kims eyi 9m/a rato r olarak tanmak ist emiyor ve
>a/ol don :::2 a r esmF muha berat ta bir ader dei l, sadece dos tum diye hit a/
hususunda srar ediyordu2 Avusturya ile =rusya da ilk 6nce 3ar bu hususta
destek- ledilerse de az sonra >a/oldon :::2 un biraderli0ini tandlar2 9te bu
nvan yznden >ikola :2 ile >a/oldon :::2 un aras 0ittik1e a1ld2
ama#ih bu sralarda in0iltere ile Mransa'nn aras da iyi cl- maktan
uzakt hatt" tekrar iktidara 0etirilen Qord Aberdeen, us
72 ;2 Tarle, ayn y2
% G2 Tem/erley,%he rimea$/2 %(C2
1
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
82/670
el1isi Brunnovv'a, >a/oldon'un 9n0iltere'yi istil"ya hazrlandndan' dahi
bahs etmiti2 Qondra'dan aln an bu 0ib i haber ler, 3ar >iko la Q da 9n0i lter e ile
Mransa'nn arasnn adamakll a1ld ve bu iki devlet arasnda bir yaklamann
mmkn olmayaca kanaatini bsbtn kuvvetlendirmiti2 us 3an bir tara#tan
hakl idi 1nk >a/oldon :::2 n Jakn 5arkta, bilhassa Milistin ve !uriye
zerinde emelleri olduu 0ibi, ?smanl mem"likinde imtiyazb bir durum almakistedii biliniyordu2 Bu yzden 9n0iltere ile Mransa'nn men#aat- lar
1aacandan 9n0iltere'nin daha ziyade usya'ya yaklamas uzak bir ihtimal
saylamazd2
istanbul ve Boazlar almak ve 6lecei muhakkak saylan hasta adamn
mirasna konmak arzusu 3ar >ikola :2 da bir idee fi,e haline 0elmi ve
saltanatnn sonuna kadar bu 06rn esiri olmutur2 8%* se#erinde ve 8@@
deki Boazlara us eks/edisyonu srasnda >ikola :2 mn bu arzusunun
0er1eklemesine ramak kalmt2 Makat ilk de#asnda uslarn askerF kudretinin
tkendii, ikincisinde de in0iltere ve Mransa'ya kar koyacak kuvvete sahi/
olmay, 3ar'n katF netice almasna mani olmutu2 Bunun i1indir ki, 8@@
Gnk"r iskelesi anlamasndan sonra >ikola :2 var kuvvetiyle us ordusunun
0elitirilmesine 0ayret etti2 8C de, Boazlarn yeni statsn tayin eden
Qondra ukavelen"mesi srasnda usya askerF bakmdan henz /ek kuvvetli
olmadndan, 3ar bu anlamaya kar sesini 1karmamt2
Galbuki 8C8 ihtil"li srasnda acarlarn ayaklanmalarm bastrmay
kendisi i1in bir #rsat bilen >ikola :2, 8C* da acaristan'a 0irerek, Gabsbur0
im/aratorluunu 16zlmekten kurtarm ve Avru/a'nn Pandarmas olduunu
is/at etmiti2 Bu de#a >ikola :2, yalnz usya ve Avru/a'nn deil, btn
dnyann en kudretli hkmdan saylmakta ve korkulmakta idi2 >itekim 8(%
de !t2 =etersbur0 yaknlarnda icra edilen byk askerF manevralar ve resmi
0e1itler, >ikola :2 y ve maiyetini usya'nn askerF kudretinin byklne
bsbtn inan drm t 2 Ee1it resmi sra snd a us asker lerinin sert adm larl a
yrmeleri ve btn hareketleri /rzsz ya/malar karsnda kendisini
heyecandan tuta- myan bir us kumandan, 9m/aratora hitabenK B6yle bir ordu
ile Avru/a'nn canna okuruzW $Davay 7vro/u- ;er buraya Avru/a'y diye
haykrmaktan kendini alamamt2 3ar >ikola :2 nn kendisinin de bu #ikirdeolduu muhakkakt bu orduya 0venerek, 1ok-
72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyna$:, H+2
12
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
83/670
tanberi besledii ve 0er1ekletirilmesini 6zledii Boazlar ve 9stanbul'un
alnmas i1in harekete 0e1menin zaman 0eldiine hkmetmiti2
us askerF mah#illerinde 8(% sonlarna doru Trkiye'ye kar har/
hazrbklan ya/lmak istenmiti, istanbul ve Boazlarn kolayca za/nn nasl
mmkn olaca zerinde durulmutu2 Bunun ancak "ni bir hcumla
ya/labilecei kanaana varlmt2 7er )aradeniz donanmasnn alelacele
takviye edilerek harekete 0e1irilmesine balanrsa, Adalar Denizi'ndeki 9n0iliz
amiralinin bundan haberdar olaca ve uslardan daha 6nce Boazlara
yetiecei muhakkak olduundan, b6yle bir teebbsn yerinde olmayaca
hkmne varld2 3nk ?dessa'da balanan hareket hakkndaki haberlerin iki
0nde istanbul'a ve oradan da 1-d6rt 0nde alta'ya ulaaca ve1hile,
istanbul'a yaklaan us donanmas Trkler, in0ilizler ve belki de Mranszlarnmukavemeti ile karlaacakt2 Bundan dolay )aradeniz donanmasn birden
deil, ayr #ilolar halinde hazrlamak ve "ni olarak Boaz'a 0irivermekleistenilen netice elde edilebilirdi2 Jani meselenin halli "ni bir baskna bal
olacakt2
Bu "ni baskn 06r us askerF 1evrelerinde 1ok cazi/ 06rnmt2 ;e
bunun hazrl klar 8(@ Gazir an'n da d ahi ya/ lmak iste nmi ti2 >ite kim 8(@ yl
Gaziran'nda !evasto/ol'da, Boaz'a 1karlacak kuvvetlerin haztlna
0iriilmiti2 Bu kuvvet ((% ne#er, %H@% assubay, %H% subay, % kurmay ve (
0eneralden terekk/ edecekti2 Bu 1karma kuvvetleri ar ve ha#i# to/la
te1hiz edilecekti2 Bu suretle 8(% yl sonu ve 8(@ yl bandan itibaren us
hkmet ve askerF mah#illerinde Trkiye'ye kar harekete 0e1mek ii ciddF
olarak dnlmee balanmt2
ama#ih 3ar >ikola :2, #iilen harbe balamadan 6nce usya'ya kar ce/he
alabilecek devletleri as0arF hadde indirmek yolunda di/lomatik #aaliyete
0e1meyi lzumlu bulmutu2 Trkiye'ye kar a1lacak bir se#er esnasnda
Avusturya ve =rusya'nn usya'ya kar ce/he almyacaklan muhakkak
saylyordu2 3nk her iki devlet de usya'nn dediinden 1kmayacak
mtte#iktiler2 Gem in0iltere ile aras a1k olduu sanlan, hem de tahtnda /eksalam oturmad zannedilen >a/oldon :::2 un da usya'ya kar har/ il"n
edeceine ihtimal verilmiyordu2 Bu suretle ortada anlalmas 0ereken bir in-
0iltere kalyordu2 3ar >ikola :2 8CC de Qondra ziyareti esnasnda
72 ;2 Tarle,Kr,mskaya veyna, :, H2
13
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
84/670
karlat hsn kabul ve Bavekil obert =eel ile Gariciye vekili Qord
Aberdeen ile ya/t konumalardan iyi intibalar edinmiti2 Bu de#a 9n0iltere'de
i bana us dostu olarak tannan Qord Der- by'nin 0elmesi ve yine bir us
dostu olarak bilinen Aberdeen'in tekrar Gariciye vekilliine 0etirilmesi >ikola
:2 da 9n0iltere ile anlamak mitlerini bsbtn kuvvetlendirdi2 9te bu
ml"hazalarn tesiriyledir ki, 3ar >ikola :2 !t2 =etersbur0'da, des 7lena
=avlovna !arav'nda * ?cak 8(@ akam ya/lan 0ayri resmF bir kabul $rout
esnasnda, 3ar >ikola :2 ile 9n0iliz el1isi !ir Gamilton !eymour arasnda tarihF
bir konu ma oldu 2 Bu konuma hatt zatnda 3ar'n 8CC de ;;indsor!aray'nda obert =eel ve Qord Aberdeen ile ya/t yanda kalan mk"lemenin
bir deva m idi2
Ior/s di/lomatiin 0elmesi beklendii bir srada 3ar >ikola :2 salona
0irmi ve oraya daha evvel 0elmi olan 9n0iliz el1isini bir kenara 1ekmi ve
6yle hita/ etmitiK Trkiye hasta bir adamdr2 Gereyin, hatt" ?smanl
9m/aratorluunun 16zlmesi dahi 06z 6nnde bulundurulmak 0erektir2;ak'alarn "ni bastrmamas ve aknlk yaratmamas i1in 9n0iltere ve usya'nn
vakti zamannda anlamalar icabetmektedir2 3ar 6nceleri /ek sarih bir 06r
beyan etmem ekle bera ber az sonra 9sta nbul meselesine 0e1t i ve unl ar s6ylediK
5imdi ben sizinle bir dost ve bir centilmen olarak 06rmek istiyorum2 7er
biz, y"ni ben ve 9n0i lter e bir anla maya varab ili rsek , bakalar nn ne ya/t klar
veya ya/acaklar bence ehemmiyetsizdir, $/our le reste /eu m'im/orte2 Jani
samimiyetle konumak zere $usant done de #ranehise, ben unu a1k1a
bild irme k ist erim ki, ayet 9n0i lter e /ek yakn bir 0ele cekte $un de ces Pour s
9stanbul'da yerlemek isterse, ben buna msaade etmiyeceim2 Ben sizin b6yle
bir #ik rini z oldu unu 6ne sre mem, #aka t bu 0ib i hall erde her eyi a1k
konumak usul tercih edilmelidir2 Ben kendi tara#mdan da orada temelli olarak
yerlemek niyetinde olmadma ait teminat vermee mtemayilim #akat 0e1ici
bir h"mi s#a tiy le orada bulunmak ise baka bir meseledir $en de/osita ire Pe ne
dis /as2 5ayet hi1 bir ey daha 6nceden dnlmemi ve her ey tesad#e
bra klacak olur sa zu hur eden vakal ar beni 9sta nbul 'un i0a line zor lya bil ir2 %
3ar bu yoldaki 06rlerini daha ileri 06trd2 ?nun s6ylediklerine 06reK>e usla r, n e 9n0 ili z ve ne de Mranszlar 9sta nbul 'u e le
G2 Tem/erley, %he rimea$ /2 %+% 72 ;2 Tarle, Kr,mskaya voyna$ :, Astoriya
diplomatii$:, C@C2
% 72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyna$:, 2
4
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
85/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
86/670
ve anahtarlarnn )atoliklere, yani Mranszlara verilmesini tale/ ederken, 3ar
>iko la : 2 da bu hakk n ?rtodokslara , yani uml ara ait oldu unu 6ne srm ekte idi2
Bab"li >a/oldon :::2un isteklerini kabul edince, 3ar >ikola :2 bunu kendisi i1in
bir haka ret tel" kki etti , ve Trk Gk metini kork utma k maksa diy le ?des sa
b6l0 esinde se#er berl ik il"n yle, baz kt alar Trk sn rna evkt en baka, bir de
kalabalk bir maiyetle Bahriye nazn =rens enikov'u Bab"li nezdinde baz
tale/lerde bulunmak zere istanbul'a 06nderdi2
=rens enikov'a verilen talimatnamede )uds'deki mukaddes makamlar
zerinde )atoliklere tamnan haklarn 0eri aln/, bunlarn ?rtodokslara
verilmesi, mem"liki ?smaniyedeki Gristiyan ?rto- dokslarn usya'nn
himayesi altnda olduklarnn tannmas ve usya ile ?smanl ="di"h arasnda
bir teda #i itt i#ak n akdi 0ib i 0 ayet mhi m ma ddel er vard 2 Bab "li bunl ar kabu l
ettii taktirde, Trkiye 3ar >ikola :2 nn himayesi altna 0irecek ?smanl
im/aratorluunun da sonu 0elmi olacakt2 3ar >ikola :2 zaten bu de#a istanbul
ve Boazlan ele 0e1irmeyi kararlatrdndan hem =rens enikov 0ibi 0ayet
hain tabiatl birini #evkal"de el1i olarak se1mi hem de Bab"li'nin kabul etmesi
mmkn olmayacak tale/lerde bulunmutu2
=rens enikov 5ubat balarnda $8(C istanbul'a 0eldi ve di/lomatik
mnasebetlerde misli 06rlmemi bir kabalk ve /ervaszlkla Bab"li nezdinde
tale/lerde bulunmaa balad2@ utad nezaket kaidelerini 1inemek suretiyle,
enkiov !adrazam ziyaretinde /altosunu bile 1karmam@ ve )amame
)ilisesinin anahtarlarn )atoliklere veren Gariciye nazr Muad =aa'y 06rmeyi
reddetmiti2 us #evkal"de el1isinin iki devlet arasndaki mnasebetleri bir harbe
06trmek istedii aik"rd, istanbul'da Bab"li ile us #evkal"de el1isi arasndaki
mzakereler uzad 1nk Trk makamlar meselenin bar yolu ile hallini
istiyorlar ve mmkn mertebe uslar teskine 1alyorlard2
8(@ >isan'nda istanbul'a 0elen in0iliz el1isi !ir !trat#ord Iannin0 $o
sralardaki yeni nvaniyleK Qord de edcli##e bu krizde 1ok byk bir rol
oynamtr2C)endisi 6tedenberi 3ar >ikola
7 2 ; 2 T ar le , Kr,mskaya voyna, : , %+ ve devam G2 Tem/erley, %he rimea$
/2 @HX2
% G2 Tem/erley,%he rimea$/2 @H8&@H*2
@ 72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyna$:, %*&@H2
t G2 Tem/erley,%he rimea$/2 @H(2
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
87/670
:2 nn ahsF dman olarak tannmt2 3ok mahir bir di/lomat olan bu zatn
Bab"li ve !ultan zerinde n#uzu 1ok bykt2 )endisi Qord =almerston
tara#ndan tamamiyle desteklenmekte olu/, 9n0iltere'deki anti-rus siyasetinin ba
temsilcilerinden biri saylmakta idi2 9te in0iliz byk el1isinin destei ve
72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyno$:, %*&@H2
% )rm Garbi diye bilinen bu savaa ait bir1ok eser yazlmtr2 Buna ait malzeme
ve bibliyo0ra#ya bilhassa u iki mhim kita/ta 06sterilmitirK Garold Tem/erley, 7ng6
land and the Near 7sat$ the rimea $ksaltmasK The Irimea, $Qondon *@ 72 ;2 Tarle,
Kr,mskaya voyna$)rm harbi %2 cilt $oskva *C $yeni tabK oskva *CC2
5
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
88/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
89/670
nin )aradeniz'de us donanmas bulundurulmasn men'eden maddesinin
kaldrldn il"n etti2' Gi1 bir Devlet buna kar koymamt ve 8+ de $@ art
Qondra'da to/lanan bir kon#eransta akdedilen mukavelen"me ile usya'nn bu
hareketi tasvi/ ve Boazlarn sulh esnasnda btn yabanc har/ 0emilerine ka/al
olduu teyid edildi2%Bu suretle usya yeniden )aradeniz'de donanma bulundur-
mak hakkn kazanm oldu2 Dolaysiyle 1ok 0e1meden usya tekrar 9stanbul'u ele
0e1irmek siyasetini takibe balad2
Bu siyasetin en hareretli tara#tarlar da, usya'da 0ittik1e n#uz kazanan
=anslavistler oldu2@=anslavizm cereyan usya'da
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
90/670
alnm, 0enerallie ter#i ettirilmiti2 8 de bir vazi#e ile istanbul'a 06nderilen
F0nat'yev, sonralar en 1ok me0ul olaca bir sahay yakndan 06rmek #rsatn
bulmutu2 Di/l omat ik #aali yett e mhi m bir tecrbe edin mi olma s haseb iyle
F0nat'yev us hariciyesinin en mhim ubesi olan Jakn-5ark asas bana
0etirilmi ve bu vazi#ede kald 8 den 8C ylna $yani d6rt yla yakn
kadar Trkiye ileri ve dolaysiyle Balkan meseleleri ile yakndan me0ul olduu
0ibi, usya'nn bu meselelerde siyaset ya/clanmn bana 0e1miti2 Bu
vazi#esinde iken, F0nat'yev artk tam bir =anslavist olmas hasebiyle,
Balkanlardaki !lavlarn, yani )arada, !r/ ve Bul0arlarn tamamiyle usya'nn
n#uzu altna alnmalar, kiminin mstakil bir devlet, kimisinin ?smanl
!ultan'na bal muhtar bir beylik haline 0etirilmesi i1in 0ayret sar#etmee
bal amt 2 Bu sra larda usya'da al/ yr mekte olan =ans lavizm hare keti nde
F0nat'yev, Madeev'den sonra bata 0elen liderlerden biri saylmakta idi2 ite b6yle
bir zat 8C de i stanbul' a u syan n el1isi olarak t ayin edildi2
Jeni us el1isinin istanbul'a 0eli tarz bile zihniyetini ve ?smanl-/ayitahtnda ya/aca #aaliyeti a1k1a 06sterecek mahiyette idi2 F0nat'yev,
kendisini 0etiren us 0emisinden Ealata rhtmna ayak bastnda, us aPanlar
tara#ndan daha 6nce haber verilmek ve hazrlk ya/lmak zere kalabahk bir
um, 7rmeni ve dier ?rtodoks teb'a tara#ndan byk bir tezahratla
karlanm ve 06steriler arasnda us el1iliine kadar teyi edilmiti2 Bab"li
i1in hi1 te bo olmayan bu karlan tarzna Trk /olisi ve il0ili makamlar
sadece seyirci kalmak mecburiyetinde idiler2 >itekim :0nat 'yev'in istanbul'aayak basar bazmaz, bata !lav kardeler olmak zere btn ?rtodoks teb'ann
h"misi roln zerine alm olduu derhal 06rld2
?smanl Devleti bu sralarda malF, idarF ve siyasF bakmdan byk
buhranlar i1in de bulu nuyo rdu2 !ult an Abd laziz'in bir tak m 06st eri li !aray
binalar na, saray isra #atm a ve ie yara mayan dona nmaya harc amak i1in bata
Mransa olmak zere dardan ald bor1 /ara sonunda, Devletin malF durumu
0nden 0ne u1uruma srklenmekte idi2 Byk =etro ve )aterina ::2
zamanlarnda balay/, >ikola :2 zamannda bsbtn hzn arttrm olan us
kkrtmalar neticesinde )arada, !r/ ve Bul0arlar arasnda, Devleti aliyye'ye
kar ayaklanma hareketi alm yrmt2 illiyet1ilikten ziyade ?rtodoksluk
bayr a alt nda ya/ lan bu us /ro/ a0andas , Balkanlardak i ?sman l
h"kimiyetini k6knden sarsacak mahiyette idi2 Bilhassa )arada'n dalk saha
olmas ve denizden de sil"h alabilme
1
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
91/670
imk"nlar buray us kkrtmalarnn asl oca haline 0etirmiti2 Bosna,
Gersek'de balanan millF !r/ hareketi de, ?smanl Devleti i1in tehlikeli bir
0elime 06sterecek mahiyette idi2 Burann AvTisturya- acaristan'a bitiik
olmasnn Ayrca hususiyeti vardr2 ?smanl Devleti'nin banda bulunanlar,
!ultan Abdlaziz kendisi de dahil olmak zere, bu mkl artlarla ba edecek
ne kabiliyet ne de enerPiye sahi/tiler2 ?smanl devlet idaresi 1oktan ie
yaramyan birtakm messeseler manzumesinden baka bir ey deildi2
'
B2 G2 !umner,(ussia and t!e )alkans/2 C(2
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
92/670
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
93/670
06sterilen bir nezaket ziyaretinden baka bir maksat tamyordu yukarda da
beli rtil di i 0ibi , bu hususta us bykel1 isi 90na t'ye v'in telk inlerin in de rol
olduu muhakkaktr2 Bu 1eit ziyaretlerin /hesiz ki, iki memleket arasndaki
mnasebetlerin dostluk havas i1inde 0elimesinde, daha dorusu Trkiye'de o
sralarda 0ittik1e artan us n#uzunun kuvvetlenmesine hizmet edecei de
aik"rd2 >itekim bu kabFl Qivadia ziyaretleri sonralar da ya/lm ve bu
mnasebetle bir us-Trk ltti#akndan bahsedilir olmutur2
90nat'yev'in de tahriki ile Balkanlardaki !lavlar arasnda kaynamalar
artmakta idi zaten bu memleketlerdeki us konsolosluklar tam manasiyle birer
casus ve tahrikat yuvas haline 0etirilmilerdi2 usya'dan 1ok1a =anslavist aPanlar
akn etmekte, /ara ve sil"h yollanmakta, usya'mn muhteli# ehirlerinde Trklere
kar !r/, )aradal ve Bul0ar yetitirilmekte idi2 Bu hareketin banda
usya'nn 9stanbul el1isi [0nat'yev in kendisinin bulunmas ve 0erekli direkti#leri
vermekten 1ekinmcmesi ayrca 6nemli idi2 Tabiatiyle 1ok kurnaz ve hiylek"r bir
kimse olmas s#atiyle btn #aaliyetini 6rtbas etmesini bildiinden, Bab"limakamlar kendisine kar a1k1a vaziyet alamyorlar, daha dorusu almaktan
1ekmiyorlard2
8+( de Bosna'da 1kan isyan ve onu takiben )arada'daki ayaklanma ve az
sonra Bul0aristan ve !rbistan'daki isyan hareketleri, !rbistan'n oraya to/lanm
olan ve Takend #atihi Eeneral 3er- nyaev'in kumandasndaki us 06nlllerinin
tevikleriyle Trkiye'ye kar harbe balamas, haddizatnda dorudan doruya
90nat'yev'in direkti#leri ve bil0isi altnda ya/lmt2 us 06nllleri ve !r/ ordu-
sunun ?smanl kuvvetleri tara#ndan mthi bir dayak yemelerini mteaki/ !r/lar
tamamiyle mahvolu/ 0itmekten kurtaran da yine usya olmutu2 Bu de#a usya
tara#ndan yeni kkrtmalar ve !lavlarla mesk4n yerlerde re#ormlar ya/lmas
tale/ edilmee baland2 Buna Avusturya da kart2 Gatt" =rusya da il0ilendi2
esele bytlerek bir Avru/a meselesi haline 0etirilmee baland2 Bu sralarda
Bul0aristan'da vukubulan ayaklanmalarn bastrlmasmdaki iddet, us aPanlar
tara#ndan 1ok mbalaal bir ekilde Avru/a'da yaylm ve Trk dman
Eladstone'n ?smanl Devleti aleyhinde amansz bir kam/anya a1masna vesile
tekil etmiti2 Galbuki 9n0iltere'de iktidarda bulunan Disraeli $sonradan QordBecaons#ield ?smanl tm/aratorluunu us kkrtmalarna kar desteklemek
/rensibi ni s iyas etin in e sas olarak a lm t2 uslarn Trk istan' ele 0 e1irm ee
balamala r, 8( de T aken t'in usl ar t ara# nda n za/ t,
3
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
94/670
Buhara, Give ve Gokand Ganlklarnn us istil"sna hede# tutulmas,
Gindistan'n uslar tara#ndan tehdidi mahiyetinde olmakla, us- 9n0iliz
mnasebetlerinin zaten bir mddettenberi a1lmasna 06trmt2 Laten bu
artlar altnda 9n0iltere'nin Trkiye'yi destek- liyecei 0ayet tabii idi2
Bir mddet 6nce !adaret makamndan uzaklatrlan ahmud >edim =aa,
90nat'yev'in entrikalar ve tesiriyle 8+( Austosunda tekrar mevkiine
0etirilmiti 1nk ahmud >edim =aa Bosna- Gersek'te 90nat'yev'in tale/
ettii re#ormlar ya/acan v"detmiti2 Makat Balkanlardaki 0elimelerin vahim
bir ist ik"me t almas ve us bask sn n 0itt ik1e idd etlen mesi zeri ne 9sta nbu l'da
usya'ya kar hareket belirdi2 Bunun neticesinde ahmud >edim =aa *
ays 8+ da 1ekildi ve yerine ehmed t =aa 0etirildi2 idhat =aa'nn
banda bulunduu bir kom/lo harek eti Abd laziz'in hal' i i1in haz rlklarya/makta idi2 [0nat'yev bunu haber alm ve !ultan Abdlaziz'i iddet tedbirleri
almas yolunda tevik etmise de muva##ak olamamt2 %* ays 8+ tarihinde,
Abdlaziz tahtndan #era- 0ata zorland ve yerine urad ;2 tahta 0e1irildi2 C
Gaziran 8+ tarihinde de !ultan Abdlaziz'in ya intihar etmek veya 6ldrlmek
suretiyle hayat son bulmutu2
Balkanlarda balyan ve 90nat'yev'in de muhakkak dahli olduu
karklklar, bu suretle ?smanl Devleti i1inde byk buhranlara sebebiyet
vermiti2 !u/larn muhakkak yeni bir hezimetleri ve kat'F olarak har/ d
edilmeleri ancak usya'nn mdahalesi ile mmkn olmutu2 Bu sralarda
?smanl tahtnda deiiklik oldu2 !ultan Abdlaziz'in, 6lmnden sonra tahta
0e1irilen !ultan urat ;2 n aklF muvazenesinin yerinde olmad 0ibi,
shhatinin da tahtta kalmasna msaade etmedii anlalmt2 Bu de#a tahta
Abdlmecid'in olu Abdlhamid ::2 in 1kmas icabediyordu2 Eelimekte olan,
U6n- Trk $Een1 Trkler hareketinin tesiriyle baz ?smanl =aalar da
merutF bir idarenin kurulmasn tasarlamaa balamlard2 Dolaysiyle bir
anayasa hazrlanacak ve bir eclis-i ebusan tesis edilecekti2 Bu hareketin
6nderi de idhat =aa idi2 idhat =aa ve tara#tarlar Abdlhamid ::2 ile temas
ederek mrutF idareyi kabul ettii takdirde kendisinin tahta 0e1irileceini
bildirm ile r, o da muva#akat edince @ Aus tos 8+ tari hinde Abd lham id ::2
tahta 1karlmt2 ite bu tarihten itibaren !1Pltan Abdlhamid ::2 Gan'n devribalamakt adr 2 Bu sure de Ab dlh amid ::2i n ta hta 1k zam an
B2 G2 !umner,(ussia and t!e )alkans/2 C(2
24
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
95/670
?smanl Devleti'nin 1ok buhranl bir devrine rastlamt2 Bosna\ Gersek'te
re#ormlar ya/lmas, !rbistan ile mtareke akdi meselesi ve Bul0aristan'daki
karlklarn 6nnn alnmas 0ibi birbirinden 1etin meseleler ortaya 1km
bulunuyordu 2 Bata usy a olma k zere by k devletle r kend i men#aatl ar
y6nnden mdahale ediyorlard2 Bu buhran i1inde en 1ok sesi duyulan kimse ise,
/hesiz us el1isi Eeneral[0nat 'yev idi2
7kim 8+ ortalarnda !r/larla bir mtareke akdi ortaya 1kt2 usya buna
kararak, !r/lar korumak ve us isteklerini kabul ettirmek i1in @ 7kim 8+
da Bab"li'ye bir ltimatom vermek suretiyle tehdid etti2Bab"li bu talebi kabul
etti 2 Makat mesele bitmi deildi ortada bir takm re#ormlar tasla vard2 Bu
hususta usya yine srar ediyor ve ?smanl Devleti'ni i1ten ykacak tedbirlerin
tatbikini istiyordu2 Bab"li'nin buna kar 0elmesi zerine 9stanbul'da byk
devletlerin bir kon#erans to/lanmasna karar verildi ve %@ Aralk 8+ tarihinde
Tersane )on#erans adiyle bilinen to/lant resmen a1ld2 Bab"li'ye Bosna-
Gersek'te ve !lavlarla mesk4n dier yerlerde ya/mas 0ereken bir takm re-#ormlarn taslaklar sunuldu2 [0nat'yev, yine bu mnasebetle kon#eransta enby k rol oyna maa hazr lanyord u2 Makat tam bu sra da byk devletle rin hi1
bekl emedikler i b ir h "dis e oldu2
)on#eransta alnacak kararlarn asla Trkiye'nin lehine olmayaca ve ?smanl
Devleti'ni i1ten ykmak maksadiyle bir takm re#ormlarn Bab"li'ye zorla kabul
ettirilmek istenecei bilindiinden, 6nleyici baz tedbirlerin alnmas
0erekiyordu2 Bunlardan biri de Trkiye'de erutiyet il"n olacakt2 >itekim
!ultan Abdlhamid ::2 tara#ndan !adaret makamna 0etirilen idhat =aa Tr-
kiye'de bir Anayasa hazrlanmas, merutF bir idarenin kurulmas ve bunlarn
0er1ekletirilmesi i1in eclis-i ebusann tesisi bir md- dettenberi
tasarlanmakta ve bunun i1in 1allmakta idi2 >itekim idhat =aa'nn !adarete
0etirilmesinden sonra, 1ok 0izli bir ekilde bu yolda hazrlklara baland2 !ultan
Abdlhamid ::2 de buna muva##akat eder 06rnd2
>iha yet Ters ane )on#erans nn 1al mala r balam ve Bab "li 'ye
tekli# edilecek re#ormlarn tasla hazrlanmt2 Bu hususta en 1ok #aaliyet
06steren us el1isi Eeneral [0nat 'yev oldu2 in0iliz murahhas Qord !alisburyise 1ekin0en davranmakla beraber, usya-
B2 G2 !umner,!ssia and 5!#alkans$/2 %%2
2
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
96/670
ya kar a1k1a ce/he almad2 )on#eransn resmen a1laca ve Bab"li'ye
ya/lacak re#orm tekli#lerinin a1klanaca 0n, %@ Aralk 8+ tarihindeki
oturumda Trk Gariciye nazn da vard2 Derken to/lar atlmaa baland2
urahhaslar bunun ne demek olduunu birbirine sorarlarken, Gariciye nazn
bu to/ seslerinin !ultan Abdlhamid ::2 tara#ndan merutiyetin il"nn haber
verdiini beyan etti2>"zr s6zlerine devamlaK erutiyetin il"n ile ?smanl
mem"- likinde slman ve Gristiyan teb'a arasnda #ark kalmyaca ve her
iki zmrenin de durumunu slah i1in bir takm tedbirler alnacandan,
)on#erans tara#ndan artk her han0i bir re#orm tekli# ve tavsiyesiya/lmasna lzum kalmadn beyan etti2
)on#erans yeleri, bata 90nat'yev olmak zere, merutiyet il"nna
aldrmak istemediler ve to/lantlarna devamla Bab"li'den tavsiyelerinin tatbiki
hususunda kararl 0ibi 06rndler2 Makat ?smanl makamlar buna yanamadlar2
Bu suretle, erutiyctin il"n, byk devletler tara#ndan ya/laca muhakkak
sanlan bir basky 6nlemek maksadn tamakta idi2 >itekim Tersane )on-
#erans az sonra dald ve devletlerin basks da durdu2 Biraz sonra, tes/it
edilen muayyen usuller zerinde, alelacele se1imler ya/ld, eclis-i ebusan
to/land ve iyi-k6t bir Anayasa $Tekil"t- 7sasiye )anunu hazrland2 Makat
1ok 0e1meden zuhur eden hadiselerin ve onu taki/ eden usya'ya kar harb, bu
erutF rePimin devamna ve Anayasa hkmlerinin tatbikine imk"n
bra kmad 2
9stanbul )on#erans'nn tam bir #iyasko ile neticelenmesi, daha dorusu
kendiliinden dalmas zerine, Eeneral [0nat'yev yeni bir takm entrikalar
/einde, ;iya na, =ari s, Berl in ve Qondra'ya 0ide rek, yeni tert i/le r haz rlam aa
balad2 % Byk devletlerin re#ormlar tale/ ederek Bab"li'ye mterek
dekl"rasyonda bulunma- lanm salad2 Makat Bab"li buna yanamak istemedi2
Bunun zerine usya %C >isan 8++ tarihinde bir takm bahanelerle, Trkiye'ye
har/ il"n etti2@ Bu suretle bir1ok askerF ve siyasF 0elimelere yol a1acak olan
8++-8+8 Trk-us sava balam oldu2
!avan ilk tesirlerinden biri de, !ultan Abdlhamid ::2 in zaten
istemiyerek il"n etmi olduu erutF idareyi, yani eclis-i ebusan
kaldrmas oldu2 Makat Tekil"t 7sasiye )a-
B2 G2 !umner,!ssia and the #alkans$//2 %** ve devam2
% B2 G2 !umner,!ssia and the #alkans$ p. %H ve devam2
@ Bu Garbin 1kna ait K Dr2 Julu Tekin )urat, 8++-8+8 5smanl, !s 3ar*inin
se*e*leri.Belleten, Iilt
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
97/670
nuu resmen il0a edilmedi, ancak tatbiki 0eciktirildi2 ama#ih, !ultan
Abdlhamid ::2, bu ilk ?smanl eclis-i ebusann datmakta hakl idi
1nk eclis ' teki 0ayr-i mslim ve 0ayr-i Trk unsurun #aaliyet ve
davranlarnn Devleti ykc mahiyette olduu a1k1a belli olmutu2
usya bu harbe karar vermeden 6nce Almanya'nn yani Bis- marck'n,
tara#sz kalacana ait teminatm almt2 Almanya bu suretle, usya'nn 8+H-
8+ Alman-Mransz harbinde muha#aza ettii tara#szln borcunu 6demi
oluyordu2 Byk re#ormlar ile tannan 3ar Aleksander : :2 ise, usya'da bu
sralarda sr'atle 0elien =anslavist yani 6venist-milliyet1ilerin tesirine
ka/lm ve !lav biraderleri kurtarmak i1in Trklere kar harbe balam
06rnyordu2 Makat esas maksat, !lav biraderleri kurtarmak deil, 9stanbul ve
Boazlar ya ele 0e1irmek veya hi1 olmazsa tamamiyle usya'nn kontrol altna
koymakt2 Avusturyann da bu har/te tara#szl muha#aza edeceine
inanlyordu2 Bir de, 9n0iltere'de Trkiye- deki Bul0ar mezaliminden sonra
Eladstone'n a1t Trk dmanl kam/anyasnn e/ey tara#tar bulmas, ushkmetince kendi arzusuna uy0un te#sirlere yol a1m ve 9n0iltere'nin de
Barbar Trkleri himaye etmiyecei, yani harbe 0irmiyeceine hkmedilmiti2
us ordusunun hem say hem de malzeme, talim, terbiye ve kumanda heyeti
bak mndan ?sman l-T rk ordu suna 1ok st n oldu u ve bilhassa usy a'nn
ekonomik ve malF durumdan ?smanl Devleti ile mukayese edilemiyeceinden
Trkiye'nin ksa bir zaman i1inde malu/ olaca sanlyordu2
us ktalar, daha harbin il"mndan 6nce, 8(* da tekil edilen omanya'ya
0irdiler ve sr'atle ?smanl snrlarna yaklaarak mukavemete maruz
kalmakszn Tuna'y 0e1tiler2 us ordusuna Aleksander ::2 in biraderi Erandk
>iko lay >iko layev i1 kuma nda ediyord u2 Eene ral Eurk o'nun i dare sindeki bir us
kuvveti sr'atle ilerliyerek Balkanlardaki 5i/ka 0e1idini i0al etti2 uslar i1in
7dirne ve istanbul yolu a1lm 0ibi idi2 Makat tam o sralarda !o#ya zerinden
=levne'ye 0elen ve burada alelacele to/rak tabyalar ina ederek =levne'yi kale
hane 0etiren ?sman =aa $Eazi ?sman =aann CH 2HHH kiilik kuvveti, us
saldrlarn durdurmak suretiyle, harbin seyrini deitirdi2 us kumandanl bu
de#a stn us kuvvetlerini =levne zerine evketti2 ?sman =aa'nn dahiyanekumandas ve cesareti, Trk askerlerinin misli 06rlmemi kahramanlklar
karsnda, uslar byk kay/lara uradlar2 Bunun
25
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
98/670
zerine us karar0"hnda aknlk eserleri 06rlmee balad hatt" bir de#asndabir /anik bil e ba 06st erdi 2 ?sman =aa' ya iste di i yard m yeti mi olsa idi ,
uslarn hezimete uratlarak, Tuna'nn 6br tara#na atlacaklar muhakkakt2
Makat yksek kademedeki dirayetsiz =aalar yznden =levne'ye her han0i bir
yardm 06nderile- medi2
)a#kas ce/hesinde de byk kuvvetlerle harekete 0e1en uslar, bata baz
ilerleme kaydettilerse de, sonralar uhtar =aa $Eazi uhtar =aa'nn
kahramanca kar koymas ile byk kay/lara uratlarak durduruldular2 Makat
uslar &%8 )asm 8++ tarihinde )ars kalesini bir hcumla almaa muva##ak
2/
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
99/670
ama#ih ite bu birka1 adm atlmas byk bir mesele halini ald, 1nk
uslarn karsna 9n0iliz donanmas dikilmi bulunuyordu2 Bab"li'nin
mracaat zerine harekete 0e1en 9n0iliz siyaset1ileri, nihayet us tehlikesinin
vehametini 06rmler ve Bavekil Disraeli $sonraki Qord Beacons#ield'nin taki/
ettii siyasete uy0un olarak, ?smanl 9m/aratorluu'nu uslarn eline
dmekten kurtarmak i1in donanmay 9stanbul'a yollamak kararn almlard2
>ite kim 9n0i liz #ilosu ( 5uba t 8+8 tarihinde arm ara'ya 0ire rek, 9sta nbul 'a
yakn adalar karsnda demirledi2 uslarn 9stanbul'a kar harekete 0e1me
teebbsleri, bu suretle, 9n0iliz donanmas tara#ndan durdurulacakt2 usya'nn
20
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
100/670
0emilere binecei yerlerin de tesbitine 1allmt2 Bu mnasebetle, 90nat'yev'in
bilhassa Bykde re zeri nde durd uu da bil iniyor2 Jani , 0ya usya'ya
0idecek olan us askelerinin bir ksm, us tat 0emilerine binmek maksad ile
Boaz'daki Bykdereye 0ideceklerdi2 TabiF bir mddet orada kalacaklar ve
her halde kendilerini emniyet altnda bulundurmak maksad ile etra#larm
tahkim edeceklerdi2 Bundan sonra uslar' oradan 1karmak artk bir mesele
halini alacakt2 90nat'yev'in Bykdere zerinde srar etmesi muhakkak ki,
bunu n i1indi2 Makat !ul tan Abd lhami d ::2 buna asla yana mad ve usl arn bu
tekli#ini reddetti2 Deniz yolu ile nakledilecek us ktalarnn ancak armara
Denizi sahilinde, )- 1k1ekmece'ye yakn bir yerde olabilecei hususunda bir
anlamaya varlmt, ite bu misal dahi F0nat'yev ve etra#mdakilerin icabnda ne
0ibi hiylelere ba vurabileceklerini aydnlatmaktadr2
>iha yet usl arn bask s ve i0na t'ye v'in tehd it ve arro0ance alt nda *
5ubat&@ art 8+8 tarihinde Ayaste#anos bar imzaland2 Bu bar,
haddizatnda tamamiyle i0nat'yev'in eseri idi, ve dolaysiyle Trkiye'ye 1ok ar
artlar ykletilmiti2 )arada ve !rbistan'n istikl"lleri Bab"li tara#ndan
tasdik edildikten sonra, Bul0aristan'a ait bir1ok madde konmutu2 Bul0aristan,
?smanl =adiahna bal bir beylik olarak braklmakla beraber, hudutlan 1ok
0eniletilmiti2 Bu snr 70e Denizi'ne ulat 0ibi, Qlebur0az Bul0aristan'da
br aklmak zere , 9sta nbul ve Boa zlar da tehl ike alt na konm utu 2 ?smanl
askerinin bulunmas yasak edilen b6yle bir Beyliin tamamiyle usya'nn n#uzu
altna decei ve ksa bir zamanda istikl"lini il"n edecei de aik"rd2 Laten
i0nat'yev'in asl istei de bu idi ve hatt" kendisi orann beyi veya hkmdar
olmay dahi ka#asndan 0e1irmekte idi2 >etice itibariyle Bul0aristan,
Ayaste#anos Bar'na 06re Balkanlarn en kudretli bir beylii haline konmu
oluyordu2 Bul0aristan'da idarF tekil"t tamamlanncaya kadar us i0ali iki sene
devam edecekti bununla Bul0aristan'da us n#uzunun salamca yerletirilmesi
ii emniyet altna konmu oluyordu2
2 adde ile bir de Dou-Anadolu'daki 7rmenilerin durumu da nazar itibare
alnmt2 Bab"li, buralardaki 7rmenilere $har/ zamannda uslarla ibirlii
ya/tklarndan 6tr kar hi1 bir ta- kibatta bulunmyacak ve 7rmenilerindurumunu dzeltmek maksa-
B2 G2 !umner, !ssia and the #alkans , // @**-C%C )ont >2 =2 [ 0 n a t 'yev, San6
Steano $=etro0rad * m2 y, Ayaste#anos mzakereleri ve barna ait evrakK D9A us-
sie, )arton * bis2
21
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
101/670
diyle re#ormlara 0iriecekti bu husustaki #aaliyet hakknda il0ili devletlere
muntazam bil0i verilecekti2
Bu suretle 7rmeniler meselesi muahede metninde resmen yer alm
bulunuy ordu 2 Laten Ayas te#a nos' ta mzakereler ya/ lrken, yuka nda beli rti ldii
0ibi, bir 7rmeni heyeti :0nat'yev'e mracaatla bir takm imtiyazlar talebinde
bulunmu ve bu hususta usl ardan teminat almt2 Bund an b6yl e Trk iye ile
usya arasndaki mnasebetler ve muahedelerde 7rmeni meselesi boyuna bahis
konusu olacaktr2 9leride 06rlecei 0ibi bu mesle mtamadiyen bytlecek ve
hatt" 9stikl"l Garbi zamannda Ankara- oskova mzakerelerinde bir1ok
anlamazla yol a1acaktr2
Ayaste#anos Bar bir us diktas mahiyetinde olmakla Bo azlara aitmaddesinin de bilhassa us men#aatini korumaa matu# olaca muhakkakt2
>itekim bu k onu ile il0 ili %C2 maddede u esaslartesbit edilmitiK9stanbul ve 3anakkale Boazlan, us limanlarndan 0elen veya oralara
0iden tara#sz memleketlerin ticaret 0emilerine 0erek har/ ve 0erekse bar
zamanlarnda a1k bulunacaktr2
Jani bu madde ile usya harbe katlmadk1a $Trkiye'ye kar
harbetmedik1e us ticaret 0emilerine Boazlar a1k olacakt2 Trkiye her han0i
bir devl etle harbe 0 ird ii takd irde, demek ki, us tica ret 0emi leri ne Boa zlardan
0e1it verilecekti2 usya'ya 0iden dier tara#sz devletlerin ticaret 0emileri de
serbest1e Boazlardan 20e1i/ 0ideceklerdi2 Jani usya kendisi $Trkiye ile har/
halinde bulunmadk1a, )aradeniz limanlan ile ya/lan us ticareti asla haleldar
olmayacakt2 B6ylece usya'nn ekonomik men#aati tamamiyle emniyet altna
konmu ve Bab"li'nin elinden Boazlar ka/atma hakk abnm oluyordu2
Ayaste#anos Bar ile ?smanl Devleti'nin umeli'deki h"kimiyeti hemen
hemen tas#iye edildii 0ibi, 70e Denizi'ne 1kan Bul0aristan vastasiyle, usya
da bir Akdeniz Devleti olabilecekti2 Byk bir Bul0aristan'n meydana
0etirilmesi ile usya'nn Balkanlardaki n#uzu da birdenbire artm oluyordu2
Dolaysiyle Trkiye'nin us n#uzu ve hatt" himayesi altna dmesi i1in btnartlar hazrlanm 0ibiydi2 Batum, Ardahan ve )ars sancaklarnn usya'nn
elinde braklmas ise Dou-Anadolu'yu tam bir us tehdidine maruz bra-
kyordu2 Bir de Bayezid ehri ve 7lekirt ovas da uslarn elinde kalacak olursa
uslar i1in 9skenderun k6r#ezi'ne 0iden yol a1lm
2
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
102/670
olacakt2 Ayaste#anos Bar olduu 0ibi tatbik edildii takdirde usya'nn bu
kadar kazan1lar neticesinde 9n0iltere ve Avusturya-aca- ristan'n men#aatlar
zedelenecekti2 Bunun i1indir ki, 9n0iliz donanmas 9stanbul'a kadar 0elmi ve us
ilerleyiini durdurmutu2 Garbin sonlarna doru Avusturya'da da usya'ya kar
bir tak m hareketler beli rmi ti2 Ayas te#an os Bar akded ilme den 1ok evvel , 0erek
Qondrada ve 0erekse ;iyana'da, usya'nn alabildiine men#aatlar salamasna
kar tedbirler dnlmee balanmt22
Avusturya-acaristan Gariciye nazr -Andr"s!y $Andrai, us za#eri
beli rdikten hemen sonra, yani 8+8 yl ?cak ortalar nda yeni duru mu mzakere
i1in il0ili devletlerin bir to/lant ya/malar #ikrini ortaya att2 Bu 06r 9n0iltere
tara#ndan da benimsendi2 Ayaste#anos'da mzakerelerin balamas zerine,
Bab"li'ye kabul ettirilecek artlarn 1ok ar olaca muhakkak sayldndan,
9n0iltere bilhassa b6yle bir to/lant, yani )on0re zerinde 9srar etmekte idi2
>iha yet usya da bunu kabu l etti ve Bism arck' n bu ii ele almas n ist edi2
Bismarck da muva#akatini verdi, #akat tam, namuslu bir komisyonculuk $a#i#-
dellal ya/maktan baka bir rol olmyacam da belirtti2 Jani usya'nnbekledi inin hil "#na olar ak Alma nya'n n usya'ya tamam iyle mzah erett e
bulu nmaya cam a1k lam oldu 2 ama# ih )on0re nin baar l olma s i1in ,
9n0iltere ve usya'nn daha 6nceden bir1ok hususta anlamalar 0erekmiti2
>ite kim b6yl e bir anla ma @H ay s 8+8 de Qondra'da bir mazbata ile tesb it
edilmiti2 Ancak bundan sonradr ki, Bismarck'n arabuluculuu ile Berlin'de
bir )on0re to/ lanm as temin edilebil di2 Bu )on 0re ye 8( =ari s
uahedesi'ni imzalyan devletler katlacaklar ve dola- ysyle Trk-us ihtil"#,
bir daha umumF bir Avru /a me seles i ha line 0et iri lmi olaca kt2
)on0re meselesi henz bir tartma sa#hasnda iken 9n0iltere ile Trkiye
arasnda da bir takm 0izli konumalar balamt2 eselenin esas 9n0iltere ile
Trkiye arasnda usya'ya kar bir itti#ak akdetmekti yani 9n0iltere ?smanl
Devletinin usya tara#ndan yutulmasna mani olacakt2 Bu yardmn karl
olarak da 9n0iltere'ye tabiatyle baz men#aatler salanacakt2 Bununla )brs
Adas'nn 9n0iltere tara#ndan i0ali meselesi ortaya 1kt2 8* da !vey
)analnn a1lmas ile Gindistan yolu bsbtn ehemmiyet kazanmt2
Galbuki uslarn bir tara#tan Bul0aristan vastasiyle 70e Denizine 1kmakzere olmalar, dier yandan )ars kalesini ele 0e1irmek ve 7lekirt ovas'na el
uzatmakla 9skenderun k6r#ezine, yani Akde-
22
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
103/670
nize sarkmak ihtimalleri belirmiti2 Dolaysiyle l0iltere'nin Akdeniz'dekidurumu ve Gindistan Jolu tehdit altna 0irmi oluyordu2 9n0iltere ite buna
mani olabilmek i1in )brs' i0al ile Adada bir askerF s tesisine karar
vermiti2 )brs yine ?smanl lkesi olarak kalcak ve Ada'dan alnan ver0i
yine ?smanl hazinesine 06nderilecekti2 uslar ayet, )ars, Ardahan ve
Batum'u Trkiye'ye iade edecek olurlarsa, 9n0iltere'de )brs' i0ale son
verecekti2 9te bu artlar zerinde 9n0iltere ile Bab"li arasnda bir anlamaya
varld ve C Gaziran 8+8 tarihinde de )brs anlamas $Ionvention imza-
land2 Bununla )brs Adas l0iliz i0ali altna kondu2 )arlnda da
9n0iltere usya'nn Anadolu'daki muhtemel ilerleyiini durdurmay taahht
etti2 Bu suretle )brs'n 9n0iliz i0ali altna verilmesi dorudan doruya us
bask s ve t ehli kesin in, yani 8++ -+8 deki Trk malu biye tin in bir heti cesi idi 2
Tasarlanan )on0re, nihayet @ Gaziranda Berlin'de to/lanarak tam bir ay
#aaliyette bulundu2 Buraya Disraeli, Eor1akov, Andras- sy, Bismarck veVaddin0ton $Mransa hariciye nazr 0ibi Avru/a'nn belli bal devlet adamlar
ve di/lomatlar 0elmilerdi2 Trkiye'yi de ehmed Ali =aa, )arateodori =aa
ve !adullal Bey $Berlin se#iri temsil etmilerdi2
Bismarck'n riyasetinde to/lanan ve srasna 06re komisyonlar halinde
1alan )on0rede Ayaste#anos Bar'nn b t n maddeleri ve hemen hemen
he/si de usya'nn aleyhine olarak deitirildi2 Bir kere Bul0aristan, Balkan
Dalar'nn kuzey'inde, !ultan'a bal bir beylik olarak tesbit edildi2 Balkanlarn
0neyindeki ksm da $5arkF umeli adyla bir muhtar lke haline kondu2
Bul0aristan'da us askerlerinin iki yl deil, ancak * ay kalacaklar tesbit edildi2
)arada, !rbistan ve omanya'nn istikl"lleri tannd2 )ars, Batum ve Ardahan,
?smanl har/ tazminat olarak usya'ya brakld2 Makat Bayezit ehri ve 7lekirt
ovas 9n0iltere'nin srar ile Trkiye'ye iade edildi2 Berlin )on0resinin en mhim
maddelerinden biri de Bosna-Gersek'in ?smanl =adiahnn h"kimiyetinde
kalmakla beraber, Avusturya-acaristan'm idaresi altna konmasyd2 Bununla
?smanl 9m/aratorluunun /ar1alanmasna #iilen balanm oldu2 Ayn ve1hile,
Balkanlarda ?smanl idaresinde kalan yerlerde ve bilhassa akedonya'damahallF re#ormlarn ya/lmas ve bu suretle yerli G
Berlin )on0resinde ait esas eser K V2 edlicott, %he ongress o #erlin and 1ter
$Qondon *@8 B2 G2 !umner, !ssia and the #alkans$ ss (H-((@ Astoriya diplomatii$ ::,
C-(H2
23
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
104/670
ristiyan ahalinin durumunun slah i1in bir takm tedbirlerin tatbiki de
kararlatrld2 Bununla, Bab"li muahedeye imzasn atan devletler
muvacehesinde bir takm taahhtler altna 0irmi oluyordu2
2 adde ile de Bab"li, 7rmenilerle mesk4n yerlerde, hemen, vakit
kaybetmeksizin mahallF re#ormlara balyacak ve 7rmenilerin 3erkesler ile
)rtlere kar emniyetlerini salyacaktr2 Bu maksatla ya/lan re#ormlar
hakknda bu re#ormlara nezaret edecek devletlere, belli zamanlarda bil0i
verecekti2 Jani Bab"li bu madde ile, 7rmenilere tatbik edilecek re#ormlar
ya/lmasn taahht ediyor ve bu hususta da bu ie bakacak devletlere kar
34
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
105/670
3
-
8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf
106/670
:::
!QTA> ABD]QGA9D ::2 LAA>:>DATRK9RUS5NASE3ETLER
u s y a d a k i s l m a n l a r k k r t m a t a s a r s
iki devlet ve millet arasndaki mnasebetlerin hakikF 1ehresi bilhassa har/
zamannda kendini belli eder2 ?rdular birbiriyle 1ar/rken, ce/he 0erisinde
karlkl bir takm, hakl veya haksz ithamlar ortaya athr, /ro/a0anda ya/lr,
a1k veya 0izli aPanlar #aaliyete 0e1er her iki tara#n hkmetleri kendi halkna,
kar tara# mmkn mertebe k6tlemee 1alr haksz tara# bu hususta 1ok
daha 0ayretlidir2 Gele, usya ile Trkiye arasnda olduu 0ibi har/ler kronik bir
mahiyet almsa, karlkl /ro/a0anda bsbtn iddetlenmektedir2
8++ harbi daha balamadan, usya'da Trkiye'ye kar iddetli bir
kam/anya balamt2 )atkov, Madeev ve Ihomyakov 0ibi =anslavistlerden baka
Dostoyevskiy 0ibi