ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

∆ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΚΡΙΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΦΑΒΑΤΑ ΙΩΑΝΝΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΟΡΩΝΗΣ 2006- 2007

∆ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Θέµα : Η καθηµερινή ζωή των ακριτών και οι σχέσεις τους µε τους Άραβες Τάξη : Β΄ Γυµνασίου ∆ιάρκεια : 2 διδακτικές ώρες Στόχοι :

Να γνωρίσουν οι µαθητές τις συνθήκες ζωής των ακριτών, όπως περιγράφεται στα ακριτικά τραγούδια.

Να κατανοήσουν τις σχέσεις µεταξύ βυζαντινού και αραβικού πληθυσµού. Να γνωρίσουν τη λογοτεχνική αξία των ακριτικών τραγουδιών. Να συνειδητοποιήσουν πως η ιστορία τροφοδοτεί την τέχνη. Να αναπτύξουν οι µαθητές δεξιότητες επεξεργασίας δεδοµένων. Να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας.

Εισαγωγικό µάθηµα :

Γνωστοποίηση θέµατος Εισαγωγή στις βασικές έννοιες (ακρίτες, ακριτικά τραγούδια, Άραβες – µε αφορµή το µάθηµα και το σχετικό παράθεµα)

∆ιαθεµατική εξακτίνωση του θέµατος (ιστορία, λογοτεχνία, γλώσσα) Χωρισµός µαθητών σε οµάδες

∆ιεξαγωγή εργασίας :

Συλλογή δεδοµένων (ποιητική ανθολογία, διαδίκτυο, σχολικό βιβλίο) Επεξεργασία δεδοµένων Σύνθεση τελικού υλικού - Συµπεράσµατα

Οµάδα 1 : Του µικρού Βλαχόπουλου Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, Εργίνα Βέργη

Οµάδα 2 : Ο θάνατος του ∆ιγενή Ελένη Βασιλοπούλου, Παναγιώτα Βεργοπούλου

Οµάδα 3 : Τ’ Ανδρόνικου ο γιος Παναγιώτης Κουτσούκος, ∆ηµήτρης Κράνιας

Οµάδα 4 : Η αντρειωµένη λυγερή κι ο Σαρακηνός Γιάννης Καπινιάρης, Αλεξάνδρα Κολαµπά

Οµάδα 5 : Ο ∆ιγενής κι ο Χάρος ∆ηµήτρης Βασιλόπουλος, Παναγιώτης Βασιλόπουλος,

Γιάννης Μαρκάκης

Οµάδα 6 : Το άσµα του Αρµούρη Ναταλί Κωνσταντίνοβα, Ευγενία Μαράντου,

Στέφι Μεράλ

Ακριτικό τραγούδι

1. Του µικρού Βλαχόπουλου Ο Κωνσταντίνος ο µικρός κι ο Αλέξης ο αντρειωµένος και το µικρό Βλαχόπουλο, ο καστροπολεµίτης* αντάµα τρων και πίνουνε και γλυκοκουβεντιάζουν, κι αντάµα έχουν τους µαύρους των στον πλάτανο δεµένους.

5 Του Κώστα τρώει τα σίδερα, τ' Αλέξη τα λιθάρια, και του µικρού Βλαχόπουλου τα δέντρα ξεριζώνει. Κι εκεί που τρώγαν κι έπιναν και που χαροκοπούσαν, πουλάκι πήγε κι έκατσε δεξιά µεριά στην τάβλα*.

∆εν κελαηδούσε σαν πουλί, δεν έλεε σαν αηδόνι, 10 µόν' ελαλούσε κι έλεγεν αθρωπινή κουβέντα:

«Εσείς τρώτε και πίνετε και λιανοτραγουδάτε, και πίσω σας κουρσεύουνε Σαρακηνοί κουρσάροι. Πήραν τ' Αλέξη τα παιδιά, του Κώστα τη γυναίκα και του µικρού Βλαχόπουλου την αρραβωνιασµένη».

15 Ώστε* να στρώσει ο Κωσταντής και να σελώσει ο Αλέξης, εβρέθη το Βλαχόπουλο στο µαύρο καβαλάρης. «Για σύρε, συ Βλαχόπουλο, στη βίγλα* να βιγλίσεις*· αν ειν' πενήντα κι εκατό, χύσου µακέλεψέ τους, κι αν είναι περισσότεροι, γύρισε µίλησε µας».

20 Επήγε το Βλαχόπουλο στη βίγλα να βιγλίσει. Βλέπει Τουρκιά Σαρακηνούς κι Αράπηδες κουρσάρους, οι κάµποι επρασινίζανε, τα πλάγια κοκκίνιζαν άρχισε να τους διαµετράει, διαµετρηµούς δεν είχαν. Να πάει πίσω ντρέπεται, να πάει εµπρός φοβάται.

25 Σκύβει φιλεί το µαύρο του, στέκει και τον ρωτάει: «∆ύνεσαι, µαύρε µ', δύνεσαι στο γαίµα για να πλέξεις*; - ∆ύνοµαι, αφέντη, δύνοµαι στο γαίµα για να πλέξω, κι όσους θα κόψει το σπαθί τόσους θενά πατήσω. Μόν' δέσε το κεφάλι σου µ' ένα χρυσό µαντίλι,

30 µην τύχει λάκκος και ριχτώ και πέσεις απ' τη ζάλη. - Σαΐτες µου αλεξαντρινές, καµιά να µη λυγίσει, και συ σπαθί µου διµισκί*, να µην αποστοµώσεις. Βοήθα µ', ευχή της µάνας µου και του γονιού µου βλόγια* ευχή του πρώτου µ' αδερφού, ευχή και του στερνού µου.

35 Μαύρε µου, άιντε να 'µπουµε, κι όπου ο Θεός τα βγάλει.

Στα έµπα* του µπήκε σαν αϊτός, στα ξέβγα* σαν πετρίτης·* στα έµπα του χίλιους έκοψε, στα ξέβγα δυο χιλιάδες, και στο καλό το γύρισµα κανένα δεν αφήνει. Πήρε τ' Αλέξη τα παιδιά, του Κώστα τη γυναίκα, και το µικρό Βλαχόπουλο την αρραβωνιασµένη. Προσγονατίζει ο µαύρος του και πίσω του τους παίρνει. Στο δρόµον όπου πήγαινε σέρνει φωνή περίσσα: «Πού είσαι, αδερφέ µου Κωνσταντά κι Αλέξη αντρειωµένε; αν είστε εµπρός µου φύγετε κι οπίσω µου κρυφτείτε, τι θόλωσαν τα µάτια µου, µπροστά µου δε σας βλέπω, και το σπαθί µου εράγισε, κόβοντας τα κεφάλια, κι ο µαύρος λιγοκάρδισε πατώντας τα κουφάρια». -------------------------------

καστροπολεµίτης: αυτός που διακρίνεται στην πολιορκία κάστρων, τάβλα: τραπέζι., ώστε: ώσπου, βίγλα: σκοπιά, βιγλίξω: κοιτάζω από τη σκοπιά, να πλέξεις: να πλεύσεις, να κολυµπήσεις, διµισκί: ∆αµασκηνό,

από τη ∆αµασκό, που στα βυζαντινά χρόνια ήταν κέντρο βιοτεχνίας. Γενικότερα το διακοσµηµένο ξίφος, βλόγια: ευλογία, έµπα-ξέβγα: είσοδος-έξοδος, πετρίτης: είδος γερακιού.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιες είναι οι δραστηριότητες των ακριτών στο τραγούδι; 2. Ποιες είναι οι σχέσεις τους µε τους Άραβες; 3. Ποιοι είναι οι σύντροφοι – βοηθοί τους στον πόλεµο; 4. Να καταγράψετε τις σύνθετες λέξεις που υπάρχουν στο τραγούδι. 5. Να εντοπίσετε παροµοιώσεις, µεταφορές και υπερβολές που υπάρχουν στο τραγούδι.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Σ’ αυτό το ακριτικό τραγούδι οι ακρίτες γλεντούν, τρώνε, πίνουν και γενικά η ζωή τους

φαίνεται ήρεµη σε ειρηνικές καταστάσεις. Όµως, η ειρηνικές σκηνές διακόπτονται απότοµα από την επίθεση των Σαρακηνών, οπότε οι ακρίτες οφείλουν να τους αντιµετωπίσουν. Τα σύνορα του Βυζαντίου απειλούνταν και γι΄ αυτό το κράτος είχε αναθέσει στους ακρίτες τη φύλαξη των συνόρων παραχωρώντας τους ταυτόχρονα γη και απαλλαγή από φόρους. Οι ακρίτες βρίσκονται στη σκοπιά για να παρατηρούν τις κινήσεις των εχθρών τους. Η λαϊκή φαντασία τους έπλασε ως ήρωες µε υπερφυσικές ικανότητες, όπως εµφανίζεται εδώ το µικρό βλαχόπουλο, που διακρίνεται στην πολιορκία κάστρων.

2. Οι σχέσεις Βυζαντινών και Αράβων ήταν εχθρικές. Οι Άραβες έκαναν επιδροµές µε

στόχο να κυριεύσουν την Κωνσταντινούπολη. Οι ακρίτες είχαν το δύσκολο και ηρωικό έργο της αποµάκρυνσης των εχθρών από τα σύνορα της αυτοκρατορίας. Στο απόσπασµα οι Άραβες επιδίδονται σε αρπαγές άµαχου πληθυσµού.

3. Σύντροφοι στον αγώνα των ακριτών είναι τα άλογά τους, µε τα οποία δένονται

συναισθηµατικά. Η στενή τους σχέση φαίνεται από το γεγονός ότι το µικρό βλαχόπουλο µιλά στο άλογό του, το φιλά και το άλογο ανταποκρίνεται στα τρυφερά λόγια του αφεντικού του. Ακόµα του δίνει συµβουλές για να είναι ασφαλής κατά την πολεµική σύγκρουση. Βοηθοί στον πόλεµο είναι (σύµφωνα µε το απόσπασµα) το δαµασκηνό σπαθί και οι αλεξαντρινές σαΐτες. Μεταφορικά µπορούν να θεωρούν ως βοηθοί στον πόλεµο οι ευχές των γονιών και των αδελφών καθώς και η ευλογία του Θεού. Συνδυασµός ψυχικών και υλικών δυνάµεων ωθεί τους ακρίτες σ σπουδαίες νίκες.

4. Οι σύνθετες λέξεις του τραγουδιού είναι :

Καστροπολεµίτης, γλυκοκουβέντιαζαν, χαροκοπούσαν, λιανοτραγουδάτε, προσγονατίζει, λιγοκάρδισε.

5. Για να αναδειχθεί ο ηρωισµός και τα υπεράνθρωπα κατορθώµατα των ακριτών, τα τραγούδια είναι πλούσια σε εκφραστικά µέσα. Κυριαρχούν οι παροµοιώσεις, µεταφορές και υπερβολές. Παροµοιώσεις :

- στ. 9 : «∆εν κελαηδούσε σαν πουλί, δεν έλεε σαν αηδόνι» - στ. 36 : «Στα έµπα* του µπήκε σαν αϊτός, στα ξέβγα* σαν πετρίτης»

Υπερβολές :

- στ. 5 – 6 : «Του Κώστα τρώει τα σίδερα, τ' Αλέξη τα λιθάρια, και του µικρού Βλαχόπουλου τα δέντρα ξεριζώνει» - στ. 12 – 14 : «αν ειν' πενήντα κι εκατό, χύσου µακέλεψέ τους, κι αν είναι περισσότεροι, γύρισε µίλησε µας» - στ. 23 : «άρχισε να τους διαµετράει, διαµετρηµούς δεν είχαν» - στ. 37 – 38 : «στα έµπα του χίλιους έκοψε, στα ξέβγα δυο χιλιάδες, και στο καλό το γύρισµα κανένα δεν αφήνει»

Μεταφορές : - στ. 3 : «αντάµα τρων και πίνουνε και γλυκοκουβεντιάζουν»

- στ. 18 : «χύσου µακέλεψέ τους»

- στ. 22 : «οι κάµποι επρασινίζανε, τα πλάγια κοκκίνιζαν»

Ακριτικό τραγούδι

2. Ο θάνατος του ∆ιγενή Τρίτη εγεννήθη ο ∆ιγενής και Τρίτη θα πεθάνει. Πιάνει, καλεί τους φίλους του κι όλους τους αντρειωµένους να 'ρθει ο Μηνάς κι ο Μαυραϊλής, να 'ρθει κι ο γιος του ∆ράκου να 'ρθει κι ο Τρεµαντάχειλος, που τρέµει η γη κι ο κόσµος. Κι επήγαν και τον ηΰρανε στον κάµπο ξαπλωµένο. Βογκάει, τρέµουν τα βουνά, βογκάει, τρέµουν οι κάµποι. - Σαν τι να σ' ηύρε, ∆ιγενή, και θέλεις να πεθάνεις; - Φίλοι, καλώς ορίσατε, φίλοι κι αγαπηµένοι, συχάσετε, καθίσετε κι εγώ σας αφηγιέµαι. Της Αραβίνας* τα βουνά, της Σύρας* τα λαγκάδια, που κει συνδυό δεν περπατούν, συντρείς δεν κουβεντιάζουν, παρά πενήντα κι εκατό, και πάλε φόβον έχουν, κι εγώ µονάχος πέρασα πεζός κι αρµατωµένος, µε τετραπίθαµο σπαθί, µε τρεις οργιές κοντάρι. Βουνά και κάµπους έδειρα*, βουνά και καταράχια, νυχτιές χωρίς αστροφεγγιά, νυχτιές χωρίς φεγγάρι. Και τόσα χρόνια που 'ζησα δω στον απάνου κόσµο, κανένα δε φοβήθηκα από τους αντρειωµένους. Τώρα είδα έναν ξιπόλητο και λαµπροφορεµένο, πόχει του ρήσου* τα πλουµιά*, της αστραπής τα µάτια· µε κράζει να παλέψαµε σε µαρµαρένια αλώνια κι όποιος νικήσει από τους δυο να παίρνει την ψυχή του.

Και πήγαν και παλέψανε στα µαρµαρένια αλώνια· κι όθε χτυπάει ο ∆ιγενής, το αίµα αυλάκι κάνει, κι όθε χτυπάει ο Χάροντας, το αίµα τάφρο κάνει.

Αραβίνα: η Αραβία, Σύρα: εδώ η Συρία, έδειρα: µεταφορικά: πέρασε πολλές φορές, ρήσος: άγριο σαρκοφάγο ζώο, που ανήκει στα αιλουροειδή (λυγξ), πλουµί: στολίδι.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Σε ποια περιοχή εντοπίζεται η δράση του ∆ιγενή; Γιατί; Τι γνωρίζετε από την ιστορία; 2. Ποιοι είναι οι σύντροφοι – βοηθοί του στο πάλεµα µε το Χάρο;

3. Από ποιους στίχους φαίνεται η ανδρεία του ∆ιγενή. Με ποια εκφραστικά µέσα αποδίδεται η ανδρεία του; 4. Τι συµβολίζει ο θάνατος του ∆ιγενή; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Στο τραγούδι αυτό η δράση του ∆ιγενή εντοπίζεται στα βουνά της Αραβίας και τα λαγκάδια της Συρίας. Αυτό συµβαίνει, επειδή οι ακρίτες φρουρούσαν τα ανατολικά σύνορα του βυζαντινού κράτους από τις εχθρικές επιθέσεις των Αράβων και των Σαρακηνών.

2. Οι βοηθοί του ∆ιγενή στο πάλεµα µε το Χάρο είναι το σπαθί και το κοντάρι.

3. Η ανδρεία του ∆ιγενή φαίνεται από τους εξής στίχους :

- στ. 11 –13 : «που κει συνδυό δεν περπατούν, συντρείς δεν κουβεντιάζουν, παρά πενήντα κι εκατό, και πάλε φόβον έχουν, κι εγώ µονάχος πέρασα πεζός κι αρµατωµένος» : το εκφραστικό µέσο που χρησιµοποιείται εδώ είναι η υπερβολή και η αντίθεση.

- στ. 15 –16 : «Βουνά και κάµπους έδειρα, βουνά και καταράχια, νυχτιές χωρίς αστροφεγγιά, νυχτιές χωρίς φεγγάρι» : µεταφορά, επανάληψη, ασύνδετο σχήµα και παρήχηση. - στ. 17-18 : «Και τόσα χρόνια που 'ζησα δω στον απάνου κόσµο, κανένα δε φοβήθηκα από τους αντρειωµένους».

4. Ο θάνατος του ∆ιγενή συµβολίζει τον Ελληνισµό που δεν θέλει να παραδοθεί στους Τούρκους και κάνει ύστατη προσπάθεια να παραµείνει όρθιος.

Ακριτικό τραγούδι

3. Τ’ Ανδρόνικου ο γιος

Κουρσεύουν οι Σαρακηνοί, κουρσεύουν Αραβίδες, κουρσεύουν τον Ανδρόνικον και παίρνουν την καλήν του, εγγαστρωµένη εννιά µηνών, της ώρας να γεννήσει. Στην φυλακήν το εγέννησε, στα σίδερα το θρέφει. Η µάνα του το τάγιζε ψυχούδια µε το γάλα, η ’µίρισα το τάγιζε ψυχούδια µε το µέλι. Η µάνα του τού έλεγε: — Α, υιέ µου τ’ Ανδρονίκου! Η ’µίρισα του έλεγε:— Α, υιέ µου τ' Αµιρά σου !

Χρονιός έπιασε το σπαθί και διέτης το κοντάρι, κι όταν επάτησε τους τρεις, κρατιέται παληκάρι. Εβγήκε, διαλαλήθηκε, κανένα δεν φοβάται, µήτε τον Πέτρον τον Φωκάν, µήτε τον Νικηφόρον, µήτε τον Πετροτράχηλον, τον τρέµει η γη κι ο κόσµος, κι αν είναι δίκιος πόλεµος, µήτε τον Κωνσταντίνον.

Ετράβηξεν τον µαύρον του, πηδά, καβαλικεύει, φτερνιστηριάν του χάρισε, πάνω σ’ βουνίν εβγαίνει, κι εβρίσκει τους Σαρακηνούς, δικίµιν απηδούσαν, —∆ικίµιν που πηδάτε σεις, πηδούν το κι οι γυναίκες, όχι γυναίκες άτροφες, µόνον εγγαστρωµένες. Οι µαύροι σας είναι εννιά κι ένας δικός µου δέκα. ∆ήστε κι εξαγκωνιάστε µε τρεις δίπλες τ' αλυσίδι, ράψετε τα µατάκια µου τρεις δίπλες το ραφίδι, βάρτε κι εις τις µασκάλες µου τρικάνταρον µολύβι, και βάρτε κι εις τα πόδια µου δυο σιδερένιες κλάπες, δια να ιδείτε πώς πηδούν Ρωµαίοι παληκάρια.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια σχέση των Βυζαντινών µε τους Άραβες διαφαίνεται στο τραγούδι;

2. Ποιοι είναι οι «σύντροφοι» του γιου τ’ Ανδρόνικου;

3. Ένα από τα χαρακτηριστικά των ακριτικών τραγουδιών είναι το σχήµα των τριών. Να το εντοπίσετε στο τραγούδι.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Οι Άραβες απάγουν την εγκυµονούσα γυναίκα του Ανδρόνικου και την κλείνουν στη φυλακή. Εποµένως, εκτός από πολεµικές συγκρούσεις µε τους Βυζαντινούς, προβαίνουν και σε επιθέσεις προς τον άµαχο πληθυσµό.

2. Οι σύντροφοι του γιου τ΄ Ανδρόνικου είναι το σπαθί, το κοντάρι και το άλογό του.

3. Ένα από τα χαρακτηριστικά των δηµοτικών τραγουδιών, εποµένως και των ακριτικών, είναι το σχήµα των τριών. Εντοπίζεται στους εξής στίχους :

«Χρονιός έπιασε το σπαθί και διέτης το κοντάρι, κι όταν επάτησε τους τρεις, κρατιέται παληκάρι»

«∆ήστε κι εξαγκωνιάστε µε τρεις δίπλες τ' αλυσίδι, ράψετε τα µατάκια µου τρεις δίπλες το ραφίδι, βάρτε κι εις τις µασκάλες µου τρικάνταρον µολύβι»

Ακριτικό τραγούδι

4. Η αντρειωµένη λυγερή κι ο Σαρακηνός

Κάπου πόλεµος γίνεται σ' Ανατολή και ∆ύση, και το 'µαθε µια λυγερή και πάει να πολεµήσει. Αντρίκεια ντύθη κι άλλαξε και παίρνει τ' άρµατά της. Φίδια στρώνει το φάρο της κι οχιές τον καλλιγώνει, και τους αστρίτες τους κακούς τους βάνει φτερνιστήρια. Φτερνιά δίνει του µαύρου της, πάει σαράντα µίλλια, κι άλλη µεταδευτέρωσε στον πόλεµον εµπήκε. Στα 'µπα της στράτες έκανε, στα 'βγα της µονοπάτια, στ' άλλο της στριφογύρισµα, έσπασε το λουρί της, φανήκαν τα χρυσόµηλα, τα λιανοσκεπασµένα.

Σαρακηνός την αγναντά ναπό ψηλή ραχούλα. —Παιδιά, και µη δειλιάσετε, παιδιά, µη φοβηθείτε. Γυναίκειος είν’ ο πόλεµος, νυφαδιακός ο κούρσος ! Κι η λυγερή όντας τ’ άκουσε στον Άη Γιώργη τρέχει. —Αφέντη µου Άη Γιώργη µου, χώσε µε το κοράσιο, να κάµω τα 'µπα σου χρυσά και τα 'βγα σου ασηµένια, και τα ξυλοκεράµιδα ούλο µαργαριτάρι. Εσκίσανε τα µάρµαρα κι εµπήκε η κόρη µέσα.

Σαρακηνός να κι έφτασε κοντά στον Άη Γιώργη. —Άγιε µου Γιώργη χριστιανέ, φανέρωσε την κόρη, να βαφτιστώ στη χάρη σου εγώ και το παιδί µου, εµέ να βγάλουν Κωνσταντή και το παιδί µου Γιάννη.

Ανοίξανε τα µάρµαρα κι εφάνηκεν η κόρη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να σχολιάσετε τη στάση του Σαρακηνού. Ποια συµπεράσµατα βγάζετε για τη σχέση του µε τους βυζαντινούς και τη θρησκεία;

2. Ποια είναι η στάση της λυγερής απέναντι στον πόλεµο και το Σαρακηνό; Ποια είναι η σχέση της µε τη θρησκεία;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Το ηθικό του Σαρακηνού αναπτερώνεται όταν βλέπει τη γυναίκα να πηγαίνει στον πόλεµο. Νοµίζει ότι ο πόλεµος µε τους Βυζαντινούς θα είναι εύκολος. Μάλιστα προτρέπει τους συµπολεµιστές του να µη δειλιάσουν, αντίθετα να αισθανθούν πολύ ανώτεροι από αυτούς που είχαν να αντιµετωπίσουν. Συγκεκριµένα χαρακτηρίζει τον πόλεµο µε τους Βυζαντινούς «γυναίκειο». Στη συνέχεια, φαίνεται πως ο θαυµασµός του για την κόρη είναι τόσο µεγάλος, ώστε δε διστάζει να απευθυνθεί στον Άι Γιώργη για να ικανοποιήσει την επιθυµία του να φανερώσει την κοπέλα, όταν εκείνη χάθηκε στη γη για να προστατευθεί. Υπονοείται εδώ το στοιχείο των επιγαµιών που ήταν συχνό ανάµεσα σε Βυζαντινούς και Άραβες. Επίσης, φαίνεται ότι ο Σαρακηνός δεν είναι ισχυρά δεµένος µε την ισλαµική θρησκεία, αφού εύκολα αποφασίζει να αλλάξει την πίστη του και να ασπαστεί το χριστιανισµό.

2. Η λυγερή φαίνεται ιδιαιτέρως αντρειωµένη. ∆ιακατέχεται από θάρρος, εξυπνάδα, ευρηµατικότητα και ψυχική δύναµη, αφού ετοιµάζεται γεµάτη αγωνιστικότητα να πολεµήσει στο πλευρό των Βυζαντινών. Όµως, όταν το κορίτσι ακούει τα λόγια του Σαρακηνού, συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και ζητά βοήθεια από τον Άι Γιώργη. Η σχέση της µε τη θρησκεία είναι ουσιαστική. Τη θεωρεί ως καταφύγιο στη δύσκολη στιγµή. Καταφεύγει στον Άγιο προκειµένου να τη σπλαχνιστεί και να την βοηθήσει να

ξεπεράσει τον κίνδυνο. Η θρησκεία, λοιπόν, αποτελεί γι’ αυτήν το πιο σηµαντικό και σπουδαίο στήριγµα της ζωής της.

Ακριτικό τραγούδι

5. Ο ∆ιγενής κι ο χάρος

Ακρίτας κάστρον έχτιζε κι Ακρίτας περιβόλι, σ' έναν οµάλ', σ' έναν λειβάδ', σ' έναν πιδέξιον τόπο. Όσα του κόσµου τα φυτά, κει φέρνει και φυτεύει. κι όσα του κόσµου τ' αµπελιά, κει φέρνει κι αµπελώνει, κι όσα του κόσµου τα νερά, κει φέρνει κι αυλακώνει, κι όσα του κόσµου τα πουλιά, κει πάνε και φωλεύουν. Πάντα κελάιδαν κι έλεγαν: «Πάντα να ζει Ακρίτας». Κι έναν πουρνόν, πουρνίτζικον και Κεριακήν ηµέραν, ατά κελάιδαν κι έλεγαν : «Αύριο πεθαίν' Ακρίτας».

—Ακούς, ακούς, Ακρίτα µου κι άξιο µου παληκάρι, ακούς τι λένε τα πουλιά, ακούς τι κελαϊδούνε; —Φέρε µε τη σαΐτα µου, ντο σύρ' εξηνταπέντε, και τ' άλλον το µικρότερον ντο σύρ' πενηνταπέντε, ας πάγω και να κυνηγώ και ατά κυνηγοτόπια, κι αν εβρίσκω να κυνηγώ, εγώ δε θα πεθάνω, κι αν δεν εβρίσκω να κυνηγώ, εγώ θε να πεθάνω.

Κυνήγεσεν, κυνήγεσεν πόθεν κυνήγιν έβρε. Ό Χάρος τον απάντησεν απάν' στο σταυροδρόµι —Χάρε, τι έχεις µετ' εµέ, κι όπ' αν πάγω ακλουθάς µε ; κι αν κάθουµαι, συγκάθεσαι, κι αν πορπατώ, ακλουθάς µε, -κι αν κείµαι ν' αποκοιµηθώ, γίνεσαι µαξιλάρι; Έλα, Χάρε, ας παλέψουµε στο χάλκινο τ' αλώνι.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιες είναι οι ασχολίες του ∆ιγενή, σύµφωνα µε το τραγούδι;

2. Πώς πεθαίνει ο ∆ιγενής στα ακριτικά τραγούδια;

3. Ποια χαρακτηριστικά των ακριτικών τραγουδιών εντοπίζετε στο τραγούδι;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Ο ∆ιγενής ασχολείται µε το χτίσιµο του κάστρου, µε γεωργικές εργασίες και µε το κυνήγι.

2. Ο θάνατος του ∆ιγενή παρουσιάζεται ως αποτέλεσµα της µονοµαχίας του µε το χάρο. Κανένας αντίπαλος δεν κατάφερε να σκοτώσει τον ακρίτα, παρά µόνο ο χάρος. Έτσι, δηλώνεται εύγλωττα η υπερφυσική δύναµη και η ανδρεία του ∆ιγενή.

3. Τα χαρακτηριστικά των ακριτικών τραγουδιών που υπάρχουν στο τραγούδι είναι :

- η αφηγηµατικότητα

- το θέµα του αδύνατου : τα πουλιά µιλούν

- το λιτό και πυκνό νόηµα των στίχων

- ο διάλογος

- η προσωποποίηση : των πουλιών και του χάρου

Ακριτικά τραγούδια

Το άσµα του Αρµούρη

Εισαγωγή: Το άσµα του Αρµούρη, το οποίο διασώθηκε µε την προφορική παράδοση στην Κύπρο, είναι ένα σύντοµο έπος (αριθµεί περί τους 200 στίχους). Όπως απέδειξε ο βέλγος βυζαντινολόγος Ερ. Γκρεγκουάρ (Ο ∆ιγενής Ακρίτας. Η βυζαντινή εποποιία στην ιστορία και την ποίηση, Τhe National Herald, Νέα Υόρκη 1942, 6-9), το άσµα αυτό συντάχτηκε από µαχητή του βυζαντινού στρατού και απηχεί τη βαθιά συγκίνηση των βυζαντινών για την ηρωική αντεπίθεση κατά των Αράβων στα µέσα του 9ου αι.:

Σαρακηνός εστέκετον, στέκει, αναγελά τον: «Σαρακηνοί έχουν φαριά, που διώχνουν τους αέρες, την φάσαν και την πέρδικαν από πτερού την παίρνουν, και τον λαγόν στον ανήφορον από δρόµου τον σώνουν, κρατούν και κολακεύουν τα και ελεύθερα τα αφήνουν, και πάλιν δ' όταν τους φανεί, τρέχουσι, πιάνουσίν τα, και τον Αφράτην ποταµόν ουκ ηµπορούν περάσαι. Και συ µε το παρίππιν σου θέλεις να τον περάσεις;» Το να τ' ακούσει ο νεότερος, πολλήν µανίαν πήρεν Πτερνιστηρέαν τον µαύρον του, δια να περάσει πέρα. Ήτον ο Αφράτης δυνατός, ήτον και βουρκωµένος,

είχεν και κύµατα βαθέα, ήτον και αποχυµένος, πτερνιστηρέαν τον µαύρον

του κρούει τον και υπάγει.

αναγελώ: περιγελώ, διώχνω: συναγωνίζονται σε ταχύτητα, φαρί: πολεµικό άλογο, φάσα: είδος πουλιού, παίρνω από πτερού: κυνηγώ, σώνω από δρόµου: προφταίνω τρέχοντας, παρίππιν: βοηθητικό άλογο, αποχυµένος : πληµµυρισµένος, πτερνιστηρέα κρούει: χτυπά µε τα σπιρούνια, µαύρος: µαύρο άλογο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να σχολιάσετε τη συµπεριφορά του Σαρακηνού και να τη συγκρίνετε µε τη στάση του νέου πολεµιστή.

2. Ποια είναι η σχέση Βυζαντινών και Αράβων, σύµφωνα µε το συγκεκριµένο τραγούδι;

3. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε σε ποιες περιοχές πολεµούν οι ακρίτες και γιατί; Ποια περιοχή αναφέρεται στο τραγούδι;

4. Ποιες λέξεις αναφέρονται στα άλογα των πολεµιστών;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Ο Σαρακηνός εξυµνεί την ανδρεία και τη γενναιότητα των οµοεθνών του µε χαρακτηριστικές εικόνες. Ο λόγος του είναι περήφανος και αλαζονικός. Σχεδόν χλευάζει τον βυζαντινό πολεµιστή και αµφισβητεί την παλικαριά του ίδιου και των συµπολεµιστών του. Αντίθετα, ο νέος πολεµιστής δεν απαντά στις προσβολές του Σαρακηνού. Προτιµά µε πράξεις να αποδείξει την αξία του και να αποστοµώσει τον ποµπώδη αντίπαλό του. Αυτό δείχνει την ουσιαστική διαφορά ήθους και γενναιότητας µεταξύ τους.

2. Οι σχέσεις Βυζαντινών και Αράβων είναι εχθρικές. Βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση, αφού οι πρώτοι θέλουν να περιφρουρήσουν το έδαφός τους και οι δεύτεροι να κατακτήσουν τη βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι αντεπιθέσεις των Βυζαντινών είναι συχνά ηρωικές, αφού αναγκάζονται να πολεµούν µε µικρότερες υλικές δυνάµεις και ανθρώπινο δυναµικό. Αυτό δηλώνεται στο τραγούδι µε την αναφορά του Σαρακηνού

στο ισχυρό, πολεµικό του άλογο (φαρί), ενώ ο Βυζαντινός πολεµά µε ένα µικρό πολεµικό άλογο (παρίππιν). Παρόλα αυτά η πολεµική του δεξιότητα τον οδηγεί στην επίτευξη του στόχου, να περάσει δηλαδή τον Ευφράτη ποταµό.

3. Στο τραγούδι αναφέρεται ότι οι ακρίτες πολεµούν στον Αφράτη (Ευφράτη) ποταµό. Σύµφωνα µε την ιστορία οι ακρίτες πολεµούν στα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου, για να αντιµετωπίσουν τους Άραβες που έκαναν επιθέσεις.

4. Οι λέξεις που αναφέρονται στα άλογα των πολεµιστών είναι : φαρί, παρίππιν και µαύρος. Το φαρί είναι το γρήγορο, πολεµικό άλογο. Μέχρι και σήµερα τα αραβικά άλογα θεωρούνται τα ωραιότερα και ακριβότερα στον κόσµο. Το παρίππιν είναι το µικρό, βοηθητικό άλογο. Οι ακρίτες αναφέρονται στα άλογά τους µε το µαύρο χρώµα, από τη µια για να τονίσουν τη δύναµη του αλόγου, και από την άλλη γιατί το µαύρο χρώµα ταιριάζει στη ζωή και την ψυχική κατάσταση του πολεµιστή, αφού διαρκώς βρίσκεται σε πόλεµο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

♦ Η κοινωνία των ακριτών ήταν πολεµική και αγροτική.

♦ Οι σηµαντικότερες ασχολίες ήταν :

- ο πόλεµος

- οι γεωργικές ασχολίες

- το κυνήγι

♦ ακρίτες ανέπτυσσαν στενή σχέση µε :

- τα όπλα τους

- τα άλογά τους

♦ Οι σχέσεις τους µε τους Άραβες ήταν :

- τις περισσότερες φορές εχθρικές

- συχνά υπήρχαν επιγαµίες µεταξύ Βυζαντινών και Αράβων

♦ Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ακριτικών τραγουδιών είναι :

- η αφηγηµατικότητα

- το θέµα του αδυνάτου

- ο πυκνός και λιτός λόγος

- οι προσωποποιήσεις, µεταφορές, παροµοιώσεις, υπερβολές

- το θέµα των τριών