aktualne wytyczne oceny narażenia zawodowego na nielaserowe … · 2016. 10. 3. · •...

MARCIN KRAUSE, MAREK PROFAKA

AKTUALNE WYTYCZNE OCENY NARA�ENIA ZAWODOWEGO

NA NIELASEROWE PROMIENIOWENIE OPTCZNE

Streszczenie

Opracowanie podejmuje aktualn� obecnie problematyk� oceny nara�enia zawo-

dowego, na przykładzie promieniowania optycznego. W artykule tym przedstawiono

nast�puj�ce zagadnienia: identyfikacja wymaga� i wytycznych dotycz�cych promie-

niowania optycznego, przegl�d terminologii dotycz�cej oceny promieniowania op-

tycznego, przepisy bezpiecze�stwa i higieny pracy dotycz�ce promieniowania op-

tycznego, procedury i kryteria oceny promieniowania optycznego.

Słowa kluczowe: bhp, ocena nara�enia zawodowego, promieniowanie optyczne

1. Identyfikacja wymaga� i wytycznych dotyczcych promieniowania optycznego

Aktualne wymagania prawne dotycz�ce promieniowania optycznego okre�la rozporz�dzenie

Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpiecze�stwa i higieny

pracy przy pracach zwi�zanych z ekspozycj� na promieniowanie optyczne (Dz.U.2010.100.643).

Przepisy rozporz�dzenia wdra�aj� postanowienia dyrektywy 2006/25/WE Parlamentu Euro-

pejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymaga� w zakresie ochrony

zdrowia i bezpiecze�stwa dotycz�cych nara�enia pracowników na ryzyko spowodowane czynni-

kami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym), tj. dziewi�tnasta dyrektywa szczegó-

łowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG. Rozporz�dzenie okre�la minimalne wy-

magania dotycz�ce: wyznaczania poziomu ekspozycji, oceny ryzyka zawodowego, unikania lub

ograniczania ryzyka zawodowego, informowania i szkolenia pracowników przy pracach, przy któ-

rych mo�e wyst�pi� ekspozycja pracownika na promieniowanie optyczne w postaci promieniowa-

nia nielaserowego lub laserowego. Przepisów rozporz�dzenia nie stosuje si� przy pracach zwi�za-

nych z ekspozycj� na naturalne promieniowanie optyczne. Zał�cznik obejmuje zasady wyznaczania

poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne dla promieniowania nielaserowego i laserowego.

Inne wymagania prawne dotycz�ce oceny nara�enia zawodowego na promieniowanie optyczne

to m.in.:

• Rozporz�dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze�nia 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpiecze�stwa i higieny pracy (Dz.U.2003.169.1650; z po�n. zm.).

§ 39a. 3. (Dz.U.2007.49.330)

Pracodawca prowadzi dokumentacj� oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych nie-

zb�dnych �rodków profilaktycznych. Dokument potwierdzaj�cy dokonanie oceny ryzyka za-

wodowego powinien uwzgl�dnia� w szczególno�ci:

o opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, na-

Marcin Krause, Marek Profaka

Aktualne wytyczne oceny nara�enia zawodowego na nielaserowe promieniowenie optczne

144

rz�dzi i materiałów, wykonywanych zada�, wyst�puj�cych na stanowisku niebezpiecz-

nych, szkodliwych i uci��liwych czynników �rodowiska pracy, stosowanych �rodków

ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracuj�cych na tym stanowisku;

o wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla ka�dego z czynników �rodowi-

ska pracy oraz niezb�dne �rodki profilaktyczne zmniejszaj�ce ryzyko;

o dat� przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonuj�ce oceny.

• Rozporz�dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 lipca 2010 r. zmieniaj�ce roz-

porz�dzenie w sprawie najwy�szych dopuszczalnych st��e� i nat��e� czynników szkodliwych

dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2010.141.950).

W rozporz�dzeniu ustalono dla czynników szkodliwych dla zdrowia warto�ci najwy�szych

dopuszczalnych st��e� chemicznych i pyłowych, okre�lone w zał�czniku nr 1 (substancje chemicz-

ne, pyły), oraz warto�ci najwy�szych dopuszczalnych nat��e�, okre�lone w zał�czniku nr 2 (hałas,

drgania mechaniczne, mikroklimat, promieniowanie optyczne, pola i promieniowanie elektroma-

gnetyczne w zakresie cz�stotliwo�ci 0 Hz – 300 GHz).

Zał�cznik 2 Wykaz najwy�szych dopuszczalnych nat��e� fizycznych czynników szkodliwych

dla zdrowia w �rodowisku pracy

Cz�� D Promieniowanie optyczne:

1. Promieniowanie nielaserowe.

2. Promieniowanie laserowe.

• Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie bada� i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2005.73.645;

zm. Dz.U.07.241.1772).

Rozporz�dzenie reguluje: tryb, metody, rodzaj i cz�stotliwo�� wykonywania bada� i pomia-

rów; przypadki, w których jest konieczne przeprowadzenie bada� ci�głych; wymagania, jakie

powinny spełnia� laboratoria wykonuj�ce badania i pomiary; sposób rejestrowania i prze-

chowywania wyników bada� i pomiarów; wzory dokumentów oraz sposób udost�pniania wy-

ników bada� i pomiarów pracownikom.

§ 4. Pracodawca przed przyst�pieniem do przeprowadzania bada� i pomiarów szkodliwych

dla zdrowia wyst�puj�cych w �rodowisku pracy dokonuje rozeznania: procesów technolo-

gicznych i wyst�puj�cych w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowa-

nia do oznaczenia w �rodowisku pracy; organizacji i sposobu wykonywania pracy.

§ 7. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia wyst�puj�cych w �rodowisku

pracy przeprowadzaj� laboratoria posiadaj�ce akredytacj� na podstawie przepisów ustawy

z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodno�ci (Dz.U.2010.138.935).

• Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 8.12.2010 r. zmieniaj�ce rozporz�dzenie w sprawie

przeprowadzania bada� lekarskich pracowników z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej

nad pracownikami oraz orzecze� lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodek-

sie pracy (Dz.U.2010.240.1611).

Rozporz�dzenie okre�la: zakres wst�pnych, okresowych i kontrolnych bada� lekarskich pra-

cowników, tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumentowania i kontroli tych bada�;cz�stotliwo�� wykonywania bada� okresowych; zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej

nad pracownikami, niezb�dnej z uwagi na warunki pracy; tryb wydawania i przechowywania

orzecze� lekarskich. § 6. Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, nie-

145

zb�dnej z uwagi na warunki pracy obejmuje:

3a) w przypadku gdy pracownicy wykonuj� prac� w warunkach przekrocze� warto�ci mak-

symalnych dopuszczalnych ekspozycji na promieniowanie optyczne oraz w przypadku

gdy w wyniku bada� lekarskich stwierdzono u pracownika chorob� lub niekorzystne

dla zdrowia skutki, które w opinii lekarza s� wynikiem nara�enia na promieniowanie optycz-

ne w pracy, lekarz sprawuj�cy opiek� zdrowotn�: o zawiadamia pracowników o wynikach bada� lekarskich oraz informuje, jakim badaniom

lekarskim powinni si� podda� po ustaniu nara�enia na promieniowanie optyczne,

o dokonuje okresowych analiz wyników kontroli zdrowia pracowników oraz informuje

pracodawc� o wynikach tych analiz z uwzgl�dnieniem tajemnicy lekarskiej.

Zał�cznik nr 1 Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania bada� profilaktycznych

pracowników. I Czynniki fizyczne – 7. Promieniowanie optyczne:

• Promieniowanie nadfioletowe:

o badania wst�pne: lekarskie – ogólne, ze zwróceniem uwagi na skór�, okulistyczne,

ze zwróceniem uwagi na stan spojówek, rogówek i soczewek, w zale�no�ci od wskaza�dermatologiczne; pomocnicze – w zale�no�ci od wskaza�;

o badania okresowe i ostatnie badanie okresowe: identycznie jak badania wst�pne;

o cz�stotliwo�� bada�: co 3 lata;

o narz�dy (układy) krytyczne: narz�d wzroku, skóra;

o uwagi: u osób powy�ej 50. roku �ycia nara�onych na promieniowanie optyczne powy�ej

10 lat, badania okresowe powinny by� powtarzane co 2 lata.

• Promieniowanie podczerwone:


ze zwróceniem uwagi na stan spojówek, siatkówek i soczewek; pomocnicze – w zale�-no�ci od wskaza�;

o badania okresowe i ostatnie badanie okresowe: identycznie jak badania wst�pne;


o narz�dy (układy) krytyczne: narz�d wzroku, skóra.

• Promieniowanie widzialne (�wiatło):

o badania wst�pne: lekarskie – ogólne, okulistyczne, ze zwróceniem uwagi na stan siat-

kówek; pomocnicze – w zale�no�ci od wskaza�;o badania okresowe i ostatnie badanie okresowe: identycznie jak badania wst�pne;


o narz�dy (układy) krytyczne: narz�d wzroku.

• Promieniowanie laserowe:


ze zwróceniem uwagi na stan rogówek, soczewek i siatkówek; pomocnicze – w zale�no-

�ci od wskaza�;o badania okresowe i ostatnie badanie okresowe: identycznie jak badania wst�pne;


o narz�dy (układy) krytyczne: narz�d wzroku, skóra.

• Rozporz�dzenie Rady Ministrów z dnia 10 wrze�nia 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbro-

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011



146

nionych kobietom (Dz.U.1996.114.545; zm. Dz.U.2002.127.1092).

Zał�cznik Wykaz prac szczególnie uci��liwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet

IV Prace nara�aj�ce na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizuj�cego

i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych – 1. Kobietom w ci��y:

2) Prace w �rodowisku, w którym wyst�puje przekroczenie ¼ warto�ci najwy�szych dopusz-

czalnych nat��e� promieniowania nadfioletowego (...)

• Rozporz�dzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbro-

nionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac

(Dz.U.2004.200.2047; z po�n. zm.).

Zał�cznik 1 Wykaz prac wzbronionych młodocianym

II. Prace w nara�eniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych

– 3. Prace w nara�eniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych:

3) Prace w warunkach nara�enia na promieniowanie laserowe.

4) Prace w warunkach nara�enia na promieniowanie nadfioletowe, zwłaszcza emitowane przez

technologiczne urz�dzenia przemysłowe, w tym w szczególno�ci przy spawaniu, ci�ciu i napawa-

niu metali.

Zał�cznik 2 Wykaz niektórych rodzajów prac wzbronionych młodocianym, przy których ze-

zwala si� na zatrudnianie młodocianych w wieku powy�ej 16 lat.

II. Prace w nara�eniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych

– 3. Prace w nara�eniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych:

1) Prace chłopców w wieku powy�ej 17 lat: a) przy spawaniu, ci�ciu i stapianiu metali, z wył�cze-

niem metali kolorowych oraz spawania wewn�trz zbiorników i pod wod�, pod warunkiem wyko-

nywania ich nie dłu�ej ni� 3 godziny na dob� oraz 60 godzin w całym okresie szkolenia zawodo-

wego (…)

Podstawowe normy techniczne dotycz�ce promieniowania optycznego to m.in.:

• PN-E-01005:1990 + Ap1:2004 Technika �wietlna – Terminologia.

• PN-T-05687:2002 Ochrona przed promieniowaniem optycznym – Metody pomiaru promie-

niowania widzialnego i podczerwonego na stanowiskach pracy (nieobowiazuj�ca).

• PN-T-06589:2002 Ochrona przed promieniowaniem optycznym – Metody pomiaru promie-

niowania nadfioletowego na stanowiskach pracy.

• PN-EN 14255-1:2010 Pomiar i ocena ekspozycji osób na niespójne promieniowanie optyczne

– Cz�� 1: Promieniowanie nadfioletowe emitowane przez �ródła sztuczne na stanowisku

pracy.


– Cz�� 2: Promieniowanie widzialne i podczerwone emitowane przez �ródła sztuczne

na stanowisku pracy.


– Cz�� 3: Promieniowanie nadfioletowe emitowane przez sło�ce.


– Cz�� 4: Terminologia i wielko�ci stosowane w pomiarach ekspozycji na promieniowanie

nadfioletowe, widzialne i podczerwone.

• PN-EN 60825-1:2010 Bezpiecze�stwo urz�dze� laserowych – Cz�� 1: Klasyfikacja sprz�tu

147

i wymagania.

• PN-T-06704:2003 Zestawienie maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji dla niekoherentne-

go (nielaserowego) promieniowania optycznego.

• PN-EN 12464-1:2004 �wiatło i o�wietlenie – O�wietlenie miejsc pracy – Cz�� 1: Miejsca

pracy we wn�trzach.

• PN-EN 12464-2:2008 + Ap1:2009 + Ap2:2010 �wiatło i o�wietlenie – O�wietlenie miejsc

pracy – Cz�� 2: Miejsca pracy na zewn�trz.

2. Przegld terminologii dotyczcej oceny promieniowania optycznego

Promieniowanie optyczne jest cz��ci� widma promieniowania elektromagnetycznego o długo-

�ciach fali w zakresie od 100 nm do 1 mm. Przykładowe klasyfikacje promieniowania optycznego:

• według charakteru: promieniowanie laserowe i nielaserowe (niespójne, niekoherentne);

• według �ródła: promieniowanie naturalne i sztuczne;

• według zakresu: promieniowanie nadfioletowe, widzialne i podczerwone.

Promieniowanie nadfioletowe (UV), czyli nadfiolet – promieniowanie optyczne o długo�ci fali

w przedziale od 100 nm do 400 nm; zakres nadfioletu dzieli si� na pasma: UVA (315–400 nm),

UVB (280–315 nm) oraz UVC (100–280 nm).

Promieniowanie widzialne (VIS), czyli �wiatło – promieniowanie optyczne o długo�ci fali

w przedziale od 380 nm do 780 nm.

Promieniowanie podczerwone (IR), czyli podczerwie� – promieniowanie optyczne o długo�ci

fali w przedziale od 780 nm do 1 mm; zakres podczerwieni dzieli si� na pasma: IRA (780–1400

nm), IRB (1400–3000 nm) oraz IRC (3000 nm–1 mm).

Grupy szczególnego ryzyka dla promieniowania optycznego – pracownicy, którzy: podlegaj�szczególnej ochronie zdrowia na podstawie odr�bnych przepisów, w szczególno�ci kobiety w ci��y

[6] oraz młodociani [7]; maj� stwierdzone schorzenia powoduj�ce nadwra�liwo�� na promienio-

wanie optyczne lub stosuj� �rodki fotouczulaj�ce.

Maksymalna dopuszczalna ekspozycja (MDE) dla promieniowania optycznego – poziom

promieniowania, na który w normalnych warunkach pracy mog� by� eksponowane osoby bez do-

znania szkodliwych skutków dla zdrowia.

Warto�ci MDE dla promieniowania optycznego – maksymalne dopuszczalne ekspozycje

na promieniowanie optyczne, okre�lone w przepisach rozporz�dzenia [3].

Warto�ci MDE dla promieniowania nielaserowego s� wyra�ane jako nat��enie napromienio-

wania, napromieniowanie lub luminancja energetyczna.

Poziom promieniowania – warto�� parametrów charakteryzuj�cych promieniowanie optyczne

jako fizyczny czynnik szkodliwy dla zdrowia w �rodowisku pracy.

Poziom ekspozycji – poziom promieniowania po uwzgl�dnieniu �rodków ochrony zbiorowej,

zastosowanych w celu ograniczenia ekspozycji pracownika na promieniowanie optyczne. Przykła-

dowe sposoby oddziaływania promieniowania optycznego:

• działanie korzystne (niezb�dne do prawidłowego rozwoju i działalno�ci człowieka) lub dzia-

łanie szkodliwe dla zdrowia (prowadz�ce do uszkodzenia oczu lub skóry);

• działanie na skór� (nara�ona tkanka, tkanki s�siednie, cały organizm) lub działanie na oczy

(rogówka, spojówka, soczewka, siatkówka);




148

• reakcja termiczna (zagro�enie termiczne) lub fotochemiczna (zagro�enie fotochemiczne).

Skutki oddziaływania na promieniowania optycznego zale�� od:

• parametrów fizycznych promieniowania (długo�� fali, intensywno�� promieniowania dla po-

szczególnych długo�ci fal);

• wielko�ci pochłoni�tej dawki;

• wła�ciwo�ci optycznych i biologicznych eksponowanej tkanki (rodzaj tkanki – oko lub skóra,

fototyp skóry itp.).

Skutki oddziaływania promieniowania nielaserowego:

• oko, np. zapalenie rogówki, oparzenie rogówki, zapalenie spojówki, za�ma fotochemiczna,

za�ma podczerwienna, fotochemiczne uszkodzenie siatkówki, termiczne uszkodzenie siat-

kówki;

• skóra, np. oparzenie, rumie�, fotostarzenie, nowotwór skóry.

Skutki oddziaływania promieniowania nielaserowego na organizm człowieka rozpatruje si� w od-

niesieniu do skóry oraz oka i s� one zale�ne przede wszystkim od:

• poziomu promieniowania,

• długo�ci fali promieniowania,

• czasu trwania ekspozycji,

• rozmiaru obrazu �ródła promieniowania na siatkówce oka (dla � = 300–1400 nm).

Przykładowe klasyfikacje �ródeł promieniowania optycznego:

• �ródła naturalne i sztuczne (elektryczne i technologiczne);

• �ródła termiczne i luminescencyjne.

Naturalne �ródła promieniowania optycznego:

• Sło�ce;

• nieboskłon, Ksi��yc, planety, gwiazdy itp.

Sztuczne �ródła promieniowania optycznego:

• procesy technologiczne, np. poligrafia, przemysł elektroniczny, chemiczny, meblarski, dro-

biarski, oczyszczalnie wody i �cieków;

• medycyna, np. dermatologia, rehabilitacja;

• kosmetyka, np. solaria;

• dezynfekcja, np. szpitale, przemysł spo�ywczy, farmaceutyczny;

• prace badawcze.

ródła promieniowania nielaserowego (według rozporz�dzenia [1]):

• �ródła elektryczne, w szczególno�ci: promienniki nadfioletu (UV), podczerwieni (IR), �arów-

ki, �wietlówki, lampy metalohalogenkowe, rt�ciowe, ksenonowe, deuterowe i inne;

• �ródła luminescencyjne i termiczne, które emituj� promieniowanie optyczne jako produkt

uboczny wykonywanego procesu technologicznego, w szczególno�ci: łuki elektryczne, palni-

ki plazmowe i gazowe, paleniska, piece, roztopione metale lub inne materiały oraz wszelkie

obiekty rozgrzane do wysokiej temperatury.

Elektryczne i technologiczne �ródła promieniowania optycznego (według [10]):

• elektryczne �ródła promieniowania nadfioletowego: �wietlówki UV-A, �wietlówki bakterio-

bójcze UV-C, lampy Wooda, lampy rt�ciowe UV �redniopr��ne i wysokopr��ne, metalohalo-

149

genowe promienniki UV, lampy ksenonowe;

• elektryczne �ródła promieniowania podczerwonego: promienniki podczerwieni, promienniki

kwarcowe, lampy ksenonowe;

• technologiczne �ródła promieniowania nadfioletowego: spawanie łukowe (elektryczne), spa-

wanie gazowe, ci�cie łukiem plazmowym, ci�cie tlenowe, natryskiwanie cieplne, elektrodr�-�enie;

• technologiczne �ródła promieniowania widzialnego: spawanie łukowe (elektryczne), spawa-

nie gazowe, piece łukowe, wanny szklarskie, wytop: stali, �eliwa, metali nie�elaznych, szkła;

• technologiczne �ródła promieniowania podczerwonego: spawanie łukowe (elektryczne),

zgrzewanie, piece hutnicze, paleniska, piece hartownicze, ceramiczne, szklarskie, laborato-

ryjne itp., wszelkiego rodzaju procesy hutnicze, np. wytop stali, �eliwa metali nie�elaznych,

szkła.

Grupy zawodowe nara�one na promieniowanie optyczne (według [10]):

• nara�enie na promieniowanie nadfioletowe: spawacze (spawanie elektryczne), pracownicy

blachowni, wytwarzanie bojlerów, operatorzy pieców metalurgicznych, hydraulicy, budowni-

czy konstrukcji stalowych, wytapiacz metali;

• nara�enie na promieniowanie widzialne: spawacze (spawanie elektryczne), operatorzy pieca

łukowego, kopista offsetowy, spawacze (spawanie gazowe);

• nara�enie na promieniowanie podczerwone: wytapiacze stali (pobieranie próby), garowy

(kontrola spustu surówki), formierz szkła (nabieranie masy szklanej), maszynista maszyn

szklarskich (obsługa automatu szklarskiego), topiarz szkła (kontrola pracy wanny szklarskiej),

spawacze (spawanie elektryczne i gazowe).

3. Przepisy bhp przy pracach zwizanych z ekspozycj na promieniowanie optyczne

Rozporz�dzenie w sprawie bezpiecze�stwa i higieny pracy przy pracach zwi�zanych z ekspo-

zycj� na promieniowanie optyczne [1] okre�la procedur� obejmuj�c� nast�puj�ce etapy:

• identyfikacja �ródeł i ustalenie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 1),

• wyznaczenie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 2),

• przypadek, gdy promieniowanie optyczne nie jest czynnikiem szkodliwym dla zdrowia

(§ 3. 3),

• cz�stotliwo�� wyznaczania poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 4),

• dokumentacja wyznaczania poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 5),

• zasady oceny ryzyka zawodowego dla promieniowania optycznego (§ 4),

• działania wynikaj�ce z oceny ryzyka zawodowego dla promieniowania optycznego (§ 5–8),

• informowanie i szkolenie pracowników podlegaj�cych ekspozycji na promieniowanie optycz-

ne (§ 9),

• opieka medyczna pracowników podlegaj�cych ekspozycji na promieniowanie optyczne

(§ 10).

Pracodawca identyfikuje �ródła promieniowania, które mog� stwarza� zagro�enie w miejscu

pracy, a nast�pnie ustala poziom promieniowania na podstawie:

• pomiarów odpowiednich parametrów promieniowania wykonanych na stanowisku pracy, lub




150

• danych od producenta urz�dzenia, zawieraj�cych wyniki pomiarów emitowanych poziomów

promieniowania, lub

• oblicze� odpowiednich parametrów promieniowania wyst�puj�cych na stanowisku pracy, gdy

obliczenia takie s� mo�liwe do wykonania, przykładowo na podstawie znajomo�ci praw i re-

guł stosowanych dla promieniowania optycznego.

Pracodawca wyznacza poziom ekspozycji w sposób okre�lony w zał�czniku do rozporz�dze-

nia [1], uwzgl�dniaj�c wszystkie czynno�ci zwi�zane z eksploatacj� �ródła promieniowania

w miejscu pracy w zakresie: obsługi, konserwacji, remontów, monta�u i kontrolno-pomiarowym.

Pracodawca nie rozpatruje promieniowania optycznego jako czynnika szkodliwego dla zdro-

wia w �rodowisku pracy, je�eli w trakcie eksploatacji �ródła promieniowania zgodnej z jego prze-

znaczeniem poziom ekspozycji nie przekracza 0,4 warto�ci MDE, a w szczególno�ci je�eli w celu

o�wietlenia pomieszcze� lub stanowisk pracy stosuje �ródła �wiatła w przeznaczonych dla nich

oprawach o�wietleniowych i w odpowiedniej odległo�ci od eksponowanych cz��ci ciała pracowni-

ka, a ekspozycja nie dotyczy pracowników nale��cych do grup szczególnego ryzyka i nie wyst�pu-

j� inne czynniki wpływaj�ce na wzrost zagro�enia pracowników przez promieniowanie optyczne.

Wyznaczanie poziomu ekspozycji przeprowadza si� co najmniej:

• raz do roku – je�eli ostatnio wyznaczony poziom ekspozycji przekraczał 0,7 warto�ci MDE

dla promieniowania nielaserowego;

• raz na dwa lata – je�eli ostatnio wyznaczony poziom ekspozycji zawierał si� w granicach po-

wy�ej 0,4 do 0,7 warto�ci MDE dla promieniowania nielaserowego;

• ka�dorazowo – je�eli nast�piły zmiany warunków wykonywania pracy, które mogły mie�wpływ na zmian� poziomu ekspozycji lub wyst�piły okoliczno�ci, które uzasadniaj� jego po-

nowne wyznaczenie.

Pracodawca prowadzi dokumentacj� dotycz�c� wyznaczania poziomu ekspozycji i przecho-

wuje j�: • zgodnie z przepisami w sprawie bada� i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia

w �rodowisku pracy [5] – je�eli podstaw� ustalenia poziomu promieniowania jest pomiar;

• wraz z dokumentacj� dotycz�c� oceny ryzyka zawodowego [2], o której mowa w § 4 ust. 2 –

je�eli podstaw� ustalenia poziomu promieniowania s� dane od producenta urz�dzenia lub ob-

liczenia.

Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe zwi�zane z ekspozycj� pracowników na promieniowa-

nie optyczne, wynikaj�ce z konkretnych uwarunkowa� wyst�puj�cych w miejscu pracy, ze szcze-

gólnym uwzgl�dnieniem:

1) czynników maj�cych wpływ na skutki oddziaływania promieniowania optycznego na orga-

nizm człowieka, okre�lonych w pkt 1.1 zał�cznika do rozporz�dzenia [1];

2) warto�ci MDE, w tym równie� warto�ci MDE odr�bnie dla kobiet w ci��y [6], oraz ograni-

cze� przy zatrudnianiu młodocianych [7];

3) skutków dla zdrowia i bezpiecze�stwa pracowników, w tym nale��cych do grup szczegól-

nego ryzyka;

4) mo�liwych skutków dla zdrowia i bezpiecze�stwa pracowników, wynikaj�cych ze współwy-

st�powania w �rodowisku pracy promieniowania optycznego i fotouczulaj�cych substancji

chemicznych;

151

5) po�rednich skutków maj�cych wpływ na bezpiecze�stwo pracowników, w szczególno�ci

zagro�e� zwi�zanych z mo�liwo�ci� wywołania ol�nienia, po�aru lub wybuchu;

6) istnienia urz�dze� ochronnych i innego wyposa�enia zabezpieczaj�cego przed nadmiernym

poziomem ekspozycji;

7) wiedzy medycznej w dost�pnych publikacjach oraz informacji uzyskanych w wyniku profi-

laktycznych bada� lekarskich pracowników;

8) przypadków ekspozycji na promieniowanie optyczne emitowane przez wi�cej ni� jedno

�ródło promieniowania lub ekspozycji na promieniowanie optyczne o szerokim zakresie

długo�ci fal;

9) klasyfikacji laserów podanej w polskich normach;

10) informacji dostarczanych przez producentów �ródeł promieniowania i zwi�zanego z nimi

wyposa�enia, wykonywanych zgodnie z normami zharmonizowanymi i spełniaj�cych za-

sadnicze wymagania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie

oceny zgodno�ci (Dz.U.2010.138.935).

Pracodawca dokumentuje ocen� ryzyka zawodowego, w tym wykonan� w przypadku, o któ-

rym mowa w § 3 ust. 3, w sposób okre�lony w przepisach rozporz�dzenia [2].

Pracodawca ponownie ocenia ryzyko zawodowe, je�eli nast�piły zmiany warunków wykony-

wania pracy lub wyst�piły inne okoliczno�ci, które wskazuj� na konieczno�� aktualizacji tej oceny.

Na podstawie wyników oceny ryzyka zawodowego pracodawca okre�la niezb�dne działania

profilaktyczne zmniejszaj�ce to ryzyko, zgodnie z przepisami § 5–10.

Uwzgl�dniaj�c dost�pne rozwi�zania techniczne oraz post�p naukowo-techniczny, pracodaw-

ca eliminuje ryzyko zawodowe zwi�zane z ekspozycj� na promieniowanie optyczne albo ogranicza

je w mo�liwie najwi�kszym stopniu, w szczególno�ci przez likwidowanie zagro�e� w miejscu ich

powstawania. W przypadku gdy ocena ryzyka zawodowego wyka�e, �e istnieje mo�liwo�� wyst�-pienia poziomów ekspozycji przekraczaj�cych warto�ci MDE, pracodawca sporz�dza i wprowadza

w �ycie program działa� organizacyjno-technicznych, zapobiegaj�cych przekroczeniu dopuszczal-

nych poziomów ekspozycji.

Pracodawca oznacza znakami bezpiecze�stwa miejsca pracy, w których poziom promieniowa-

nia mo�e przekracza� warto�ci MDE, oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich

dost�p, je�eli jest to technicznie wykonalne. Znaki bezpiecze�stwa stosuje si� zgodnie z przepisa-

mi rozporz�dzenia [2].

Poziom ekspozycji pracownika na promieniowanie optyczne, po uwzgl�dnieniu wszystkich

�rodków ochronnych zastosowanych w celu ograniczenia zagro�enia, w tym �rodków ochrony in-

dywidualnej, nie mo�e przekracza� warto�ci MDE. Przepis stosuje si� odpowiednio do osób fi-

zycznych wykonuj�cych prac� na innej podstawie ni� stosunek pracy albo prowadz�cych na własny

rachunek działalno�� gospodarcz� w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pra-

codawc�, studentów lub uczniów odbywaj�cych zaj�cia praktyczne, osób wykonuj�cych krótko-

trwałe prace lub czynno�ci inspekcyjne oraz osób niebior�cych udziału w procesie pracy, je�eli

prace z u�yciem �ródeł promieniowania s� prowadzone w miejscach, do których maj� dost�p

te osoby.




152

4. Aktualne kryteria oceny nielaserowego promieniowania optycznego

Aktualna procedura oceny promieniowania optycznego według rozporz�dzenia [1]:

• wyznaczenie poziomu promieniowania;

• wyznaczenie poziomu ekspozycji;

• wyznaczenie warto�ci MDE;

• porównanie poziomu ekspozycji z warto�ciami MDE.

Aktualne kryteria oceny promieniowania nielaserowego według rozporz�dzenia [1]:

• Poziom promieniowania, w zale�no�ci od zakresu promieniowania i rodzaju zagro�enia,

jest charakteryzowany przez nast�puj�ce parametry:

o nat��enie napromienienia (E) – g�sto�� powierzchniowa strumienia energetycznego pa-

daj�cego na dan� powierzchni�, wyra�one w watach na metr kwadratowy (W·m-2), albo

o napromienienie (H) – iloczyn nat��enia napromienienia i czasu ekspozycji, wyra�one

w d�ulach na metr kwadratowy (J·m-2), albo

o luminancja energetyczna (L) – iloraz strumienia energetycznego wysyłanego przez dan�powierzchni� w okre�lonym kierunku oraz iloczynu rzutu tej powierzchni na płaszczy-

zn� prostopadł� wzgl�dem kierunku promieniowania i k�ta bryłowego obejmuj�cego

kierunek promieniowania, wyra�ona w watach na metr kwadratowy na steradian (W·m-

2·sr-1).

• Poziom ekspozycji wyznacza si� przy uwzgl�dnieniu:

o poziomu promieniowania,

o tłumienia uzyskanego dzi�ki zastosowaniu �rodków ochrony zbiorowej,

o czasu trwania ekspozycji.

Czas trwania ekspozycji w zale�no�ci od analizowanego zagro�enia przyjmuje si� jako:

• czas jednorazowej ekspozycji (zagro�enie termiczne) lub

• całkowity czas ekspozycji w ci�gu zmiany roboczej, bez wzgl�du na długo�� jej trwania (za-

gro�enie fotochemiczne).

Warto�ci MDE zale�� od:

• długo�ci fali promieniowania,

• czasu trwania ekspozycji,

• rodzaju nara�onego narz�du (oko, skóra),

• k�ta widzenia �ródła promieniowania (w przypadku MDE dla oka i promieniowania z zakresu

300–1400 nm).

Warto�ci MDE okre�la tabela 4 zał�cznika nr 2 rozporz�dzenia [3]. Wielko�ci przyj�te

do okre�lania warto�ci MDE:

• Hs – skuteczne napromienienie (dla oka i skóry w zakresie długo�ci fali 180–400 nm);

• HUVA – napromienienie (dla oka w zakresie długo�ci fali 315–400 nm);

• LB – skuteczna luminancja energetyczna (dla oka w zakresie długo�ci fali 300–700 nm);

• EB – skuteczne nat��enie napromienienia (dla oka w zakresie długo�ci fali 300–700 nm);

• LR – skuteczna luminancja energetyczna (dla oka w zakresie długo�ci fali 380–1400 nm);

• EIR – nat��enie napromienienia (dla oka w zakresie długo�ci fali 780–3000 nm);

• Hskóra – napromienienie (dla skóry w zakresie długo�ci fali 380–3000 nm).

153

Wyznaczone poziomy ekspozycji porównuje si� z warto�ciami MDE dla promieniowania nie-

laserowego, okre�lonymi zgodnie z przepisami rozporz�dzenia [3]. Procedura oceny promieniowa-

nia optycznego według CIOP-PIB [9]:

• identyfikacja �ródła b�d� �ródeł promieniowania optycznego na stanowisku pracy lub w jego

otoczeniu;

• identyfikacja stosowanych na stanowisku pracy zbiorowych i/lub indywidualnych �rodków

ochrony przed promieniowaniem optycznym;

• okre�lenie, przez eksperta w zakresie oceny zagro�enia promieniowaniem optycznym, inten-

sywno�ci promieniowania optycznego na podstawie:

o analizy informacji dostarczonych przez producenta maszyny, która emituje promienio-

wanie optyczne, dane od producenta maszyny powinny zawiera� wyniki pomiarów emi-

sji promieniowania optycznego oraz instrukcj� jej bezpiecznej obsługi, lub

o pomiarów odpowiednich parametrów promieniowania optycznego wykonanych na sta-

nowisku pracy zgodnie z polskimi normami, lub

o oblicze� odpowiednich parametrów promieniowania optycznego wyst�puj�cych na sta-

nowisku pracy, gdy obliczenia takie s� mo�liwe, np. na podstawie dokładnych danych

technologicznych procesu i znanych praw fizyki;

• dokonanie oceny ryzyka na podstawie porównania uzyskanych warto�ci parametrów promie-

niowania optycznego z warto�ciami dopuszczalnymi.

5. Podsumowanie

W dokumentacji dotycz�cej oceny ryzyka zawodowego spotyka si� cz�sto �wiadomie lub ru-

tynowo wpisywane dla promieniowania optycznego ryzyko małe, jednak bez gł�bszego wnikania

w przygotowanie prawidłowego opisu oceny nara�enia zawodowego.

Karty oceny ryzyka zawodowego zawieraj� głównie wyniki oceny ryzyka zawodowego

dla o�wietlenia, rzadziej natomiast uwzgl�dniaj� nadfiolet lub podczerwie� (najcz��ciej dla spawa-

cza i hutnika), praktycznie pomijaj� nara�enie na promieniowanie optyczne.

Taki stan wiedzy i praktyki nale�y uzna� za niezadowalaj�cy, aktualne wymagania prawne do-

tycz�ce promieniowania optycznego zobowi�zuj� pracodawc� do szczegółowej analizy ekspozycji

na promieniowanie optyczne – promieniowanie nielaserowe i laserowe oraz promieniowanie nad-

fioletowe, widzialne i podczerwone. Podstawy prawne dotycz�ce oceny nara�enia zawodowego

na promieniowanie optyczne stanowi rozporz�dzenie [1] wraz z rozporz�dzeniami [2–7], zwłasz-

cza zmienione przepisy dotycz�ce najwy�szych dopuszczalnych st��e� i nat��e� czynników szko-

dliwych dla zdrowia [3] oraz dotycz�ce przeprowadzania bada� lekarskich pracowników [4].

Wymagania techniczne dotycz�ce oceny nielaserowego promieniowania optycznego stanowi�polskie normy, rozporz�dzenie [1] podaje normy PN-T-05687:2002 i PN-T-06589:2002, ale zgod-

nie z aktualnym Katalogiem Polskich Norm na stronie Polskiego Komitetu Normalizacyjnego

norm� PN-T-05687:2002 zast�piła norma PN-EN 14255-2:2010.

Najcz��ciej cytowane wytyczne literaturowe dotycz�ce oceny nara�enia zawodowego na pro-

mieniowanie optyczne stanowi� publikacje pracowników Centralnego Instytutu Ochrony Pracy

w Warszawie (Wolska A., Pawlak A., Owczarek G.) i Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia �ro-

dowiskowego w Sosnowcu (Marzec S.), np. [8–10].




154

[1] Rozporz�dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27.05.2010 r. w sprawie bez-

piecze�stwa i higieny pracy przy pracach zwi�zanych z ekspozycj� na promieniowanie op-

tyczne (Dz.U.2010.100.643).

[2] Rozporz�dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogól-

nych przepisów bezpiecze�stwa i higieny pracy (Dz.U.2003.169.1650; z po�n. zm.).

[3] Rozporz�dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.07.2010 r. zmieniaj�ce roz-

porz�dzenie w sprawie najwy�szych dopuszczalnych st��e� i nat��e� czynników szkodli-

wych dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2010.141.950).

[4] Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 8.12.2010 r. zmieniaj�ce rozporz�dzenie w spra-

wie przeprowadzania bada� lekarskich pracowników z zakresu profilaktycznej opieki zdro-

wotnej nad pracownikami oraz orzecze� lekarskich wydawanych do celów przewidzianych

w Kodeksie pracy (Dz.U.2010.240.1611).

[5] Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20.04.2005 r. w sprawie bada� i pomiarów czyn-

ników szkodliwych dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2005.73.645;

zm. Dz.U.2007.241.1772).

[6] Rozporz�dzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronio-

nych kobietom (Dz.U.1996.114.545; zm. Dz.U.2002.127.1092).

[7] Rozporz�dzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronio-

nych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac

(Dz.U.2004.200.2047; z po�n. zm.).

[8] Wolska A., Marzec S., Owczarek G.: Zasady higienicznej oceny nielaserowego promienio-

wania optycznego. CIOP, Warszawa 2001.

[9] Wolska A., Pawlak A.: Promieniowanie optyczne. [w:] praca zbiorowa pod red. Zawieski

W. pt. Ryzyko zawodowe – Metodyczne podstawy oceny, str. 201–215. CIOP-PIB, War-

szawa 2008.

[10] Wolska A., Pawlak A.: Syntetyczna charakterystyka nara�enia na promieniowanie UV

i podczerwone w �rodowisku pracy. CIOP-PIB, BHP INFO, Nara�enie na promieniowanie

optyczne, http://www.ciop.pl, dost�p 15.03.2011 r.

155

ACTUAL GUIDELINES OF OCCUPATIONAL EXPOSURE ASSESSMENT

FOR NONLASER OPTICAL RADIOATION

Summary

The elaboration presents current problems of occupational exposure assess-

ment, for example of optical radiation. Issues as: identification of requirements

and guidelines of optical radiation, review of vocabulary concerning optical radia-

tion assessment, regulations of occupational health and safety concerning optical

radiation, procedures and criteria of optical radiation assessment have been pre-

sented in this article.

Keywords: health and safety work, occupational exposure assessment, optical radiation

Marcin Krause

Politechnika �l�ska

Wydział Górnictwa i Geologii

ul. Akademicka 2, 44-100 Gliwice

e-mail: [email protected]

[email protected]


aktualne wytyczne oceny narażenia zawodowego na nielaserowe … · 2016. 10. 3. · •...

Documents