aleksandra Żemło współpraca gospodarcza jako...
TRANSCRIPT
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów
studia podyplomowe
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Aleksandra Żemło
Współpraca gospodarcza jako element
partnerstwa strategicznego
Unia Europejska – Chińska Republika Ludowa
praca końcowa
Promotor
dr hab. Wawrzyniec Michalczyk
Wrocław 2015
2
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................................................................... 3
1. Rozdział pierwszy. Charakterystyka Unii Europejskiej i Chińskiej Republiki Ludowej . 5
1.1. Unia Europejska – wyjątkowe mocarstwo .................................................................................... 5
1.2. Chiny – przez reformy do mocarstwa .......................................................................................... 10
2. Rozdział drugi. Historia relacji Unia Europejska-Chińska Republika Ludowa ................ 15
2.1. Droga do współpracy .......................................................................................................................... 15
2.2. Budowa partnerstwa .......................................................................................................................... 17
2.3. Dojrzałe partnerstwo.......................................................................................................................... 20
3. Rozdział trzeci. Współpraca gospodarcza Unii Europejskiej i Chin ..................................... 22
3.1. Elementy i wymiary współpracy gospodarczej........................................................................ 23
3.2. Wymiana handlowa poszczególnych krajów Unii Europejskiej z Chinami ................... 27
3.3. Problemy występujące we współpracy gospodarczej UE-Chiny ....................................... 29
Zakończenie .................................................................................................................................................... 32
Bibliografia ...................................................................................................................................................... 33
3
Wstęp
W dzisiejszym zglobalizowanym świecie prowadzenie dialogu z innymi krajami jest
równie ważnym elementem funkcjonowania państwa, co jego polityka wewnętrzna.
Zwłaszcza, że z zagranicznymi relacjami wiążą się istotne korzyści ekonomiczne. Tak jest
również w przypadku stosunków pomiędzy Unią Europejską i Chińską Republiką Ludową,
które w tym roku obchodzą jubileusz czterdziestolecia ich ustanowienia. Chęć nawiązania
współpracy gospodarczej w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w tym przypadku była
przyczyną rozpoczęcia europejsko-chińskich rozmów. Korzyści z takiego rozwiązania
dostrzegały obydwie strony. Po pierwsze Europejska Wspólnota Gospodarcza szukała drogi
do wzmocnienia swojej pozycji w dwubiegunowej ówcześnie rzeczywistości. Z drugiej strony
Chińska Republika Ludowa po zakończeniu tragicznego okresu komunizmu Mao Zedonga
pilnie potrzebowała głębokich reform. Ich przeprowadzenia podjął się Deng Xiaoping, który
był świadomy tego, że zmiany muszą objąć również politykę zagraniczną i otwarcie się na
wpływy innych krajów. Dziś dwaj partnerzy są w czołówce największych rynków i
wyznaczają tempo rozwoju gospodarki światowej, a dla siebie są strategicznymi partnerami.
Oprócz pierwotnej współpracy gospodarczej łączy je także kooperacja w pozostałych
obszarach takich jak obronność, sprawy społeczne czy środowiskowe, ale jednak to pierwsza
aktywność pozostaje najważniejszą częścią wzajemnych relacji. Celem tej pracy jest
zaprezentowanie tego, jak na przestrzeni lat kształtował się wymiar ekonomiczny tej
współpracy i jaki jest jego kształt obecnie. Drogę relacji gospodarczych pomiędzy Unią
Europejską i Chinami została przedstawiona za pomocą metody opisowej z wykorzystaniem
dostępnej literatury naukowej, informacji prasowych oraz danych statystycznych. Dodatkowo
w przygotowaniu posłużyłam się analizą danych pierwotnych w formie oficjalnych tekstów
umów handlowych, porozumień i komunikatów wydawanych przez strony. Pierwszy rozdział
poświęcony jest charakterystyce obydwu podmiotów – to bardzo ważne ze względu na to, że
mamy tu do czynienia z odmiennymi formami ich organizacji. Z jednej strony jest to
nietypowa organizacja międzynarodowa zrzeszająca dwadzieścia osiem niepodległych państw
o wysokim stopniu rozwoju, a z drugiej to jedno z największych państw globu, aspirujące do
objęcia pozycji światowego lidera. W kolejnej części pracy chciałabym przypomnieć historię
nawiązania relacji między partnerami – od pierwszych oficjalnych kontaktów do lat
współczesnych. Przedstawię najważniejsze dokumenty, które formowały kształt tej
współpracy oraz formułę jej organizacji. Ostatni rozdział będzie poświęcony stricte dynamice
4
współpracy gospodarczej pomiędzy Unią i Chinami. Zaprezentuję aktualne wyniki finansowe
wymiany towarów i usług z uwzględnieniem ich kategorii oraz poziom bezpośrednich
inwestycji zagranicznych. Zatrzymam się również nad wymiarem współpracy poszczególnych
krajów członkowskich i znaczeniem strefy euro. Ponadto spróbuję przeanalizować bariery,
które występują obecnie we wzajemnych stosunkach. Mam nadzieję, że ta praca chociaż w
małej części pozwoli przybliżyć tematykę unijno-chińskich relacji, które moim zdaniem nie
są wystarczająco omawiane w dyskursie publicznym, a w rzeczywistości łączą dwa
mocarstwa i nadają ton najważniejszym procesom decyzyjnym świata.
5
1. Rozdział pierwszy. Charakterystyka Unii Europejskiej i Chińskiej
Republiki Ludowej
Analizę dotychczasowych osiągnięć partnerstwa strategicznego zawartego pomiędzy
Unią Europejską, a Chinami należy rozpocząć od charakterystyki obydwu aktorów.
Zwłaszcza, że to diametralnie różne podmioty z całkowicie odmienną formą organizacji,
prowadzenia polityki i ideologią, którą się kierują. Z jednej strony mamy do czynienia z
nietypową organizacją międzynarodową, jaką jest Unia Europejska, a z drugiej z Chińską
Republiką Ludową – państwem z historią liczącą ponad 5000 lat i mającym predyspozycje do
zajęcia stanowiska lidera światowej gospodarki. Poznanie tego jaką pozycję zajmują we
współczesnym świecie, pozwoli na pełniejsze zrozumienie charakteru łączącej ich współpracy
i związanych z nią trudności.
1.1. Unia Europejska – wyjątkowe mocarstwo
Historia integracji europejskiej w obecnej formule sięga połowy XX wieku, chociaż
opiera się ona na dorobku całej cywilizacji starego kontynentu poczynając od czasów
starożytności. Skupiając się jednak stricte na przyczynach, które dały impuls do rozpoczęcia
współczesnego zjednoczenia europejskich krajów, trzeba nawiązać do powojennej idei
integracji, która miała na celu przede wszystkim odbudowanie i wzmocnienie wyniszczonej
konfliktami Europy poprzez wspólne działanie państw w strategicznych obszarach
gospodarki. Z pierwszą konkretną inicjatywą wyszedł w 1950 roku francuski minister spraw
zagranicznych Robert Schuman, który zaproponował powołanie Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali (EWWiS). Inspiracją dla tej koncepcji była myśl ekonomisty Jean Monneta,
który już wcześniej postulował, że integracja powinna odbywać się na drodze mały kroków,
obejmujących po kolei poszczególne dziedziny i zakończyć się unią polityczną. W planie
Schumanna pierwszym posunięciem miało być poddanie całej produkcji przemysłu ciężkiego
członkom Wspólnoty, pozwalające m.in. na kontrolowanie produkcji zbrojeniowej w
Republice Federalnej Niemiec i ograniczenie jej militarnych ambicji, które cały czas budziły
obawę w całej Europie1. Projekt spotkał się z aprobatą innych państw na tyle, że podjęły one
1 Natanek Mirosław, Historia Integracji Europejskiej, Warszawa 2013, s. 18.
6
negocjacje co do szczegółów jego realizacji i już 18 kwietnia 1951 roku doszło do podpisania
tzw. Traktatu paryskiego powołującego Wspólnotę przez sześć państw-członków założycieli:
Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Włochy i RFN. Jego postulaty zaczęły obowiązywać
25 lipca 1952 roku. Po pierwszych latach działania EWWiS przyniosła widoczne korzyści
ekonomiczne swoim członkom – przyczyniła się głównie do „powstania wspólnego rynku
surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego, a tym samym do szybszego
rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia”2. Ten sukces sprowokował chęć rozszerzenia
współpracy w innych sektorach. Kolejny krok miał obejmować uwolnienie rynku między
krajami i kooperację w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej – to sugestia
zawarta w raporcie belgijskiego polityka Paula Henri’ego Spaaka, zleconym do wykonania
przez międzyrządowy komitet. Ta rekomendacja doprowadziła w 1957 roku do podpisania
tzw. Traktatów rzymskich, ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz
Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom)3. W praktyce oznaczało to
wprowadzenie unii celnej pomiędzy państwami sygnatariuszami, a w perspektywie kilku
następnych lat zakładało zapewnienie najważniejszych swobód gospodarczych: przepływu
osób, usług, kapitału i towarów. Cały czas jednak postanowienia te dotyczyły sześciu państw,
które wcześniej zrzeszyły się w ramach EWWiS. Ze względu na obawy przed ograniczeniem
części suwerenności do nowych form współpracy nie dołączyły kolejne europejskie kraje. W
zamian zdecydowały się one na utworzenie Europejskiej Strefy Wolnego Handlu (EFTA) o
znacznie mniejszym stopniu ingerencji. Wśród państw, które poparły tę inicjatywę znalazły
się: Wielka Brytania, Portugalia, Irlandia, Norwegia, Austria, Szwecja i Szwajcaria4.
Większość z nich w niedługim czasie jednakże dołączy do głównego nurtu integracji i
rozpocznie proces rozszerzania EWG. Pierwszymi, które się na to zdecydowały były Wielka
Brytania, Dania i Irlandia w 1973 roku, osiem lat później dołączyła Grecja, a trzynaście
Hiszpania i Portugalia.
W ramach rozrastania się Wspólnoty, zwiększały się także obszary jej działania. Nie
było to już tylko znoszenie barier w wymianie handlowej (np. podpisania Układu z Shengen),
czy spajania prac dotyczących energii jądrowej. Pojawiły się elementy wspólnej polityki
rolnej, zagranicznej i walutowej, która wprowadziła jednostkę rozliczeniową ECU (European
Currency Unit). Dostrzeżono również zbyt wolne tempo wprowadzania zasad wolnego rynku,
2 Głuszkiewicz Dariusz, Historia integracji europejskiej, http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf
(23.05.2015). 3 Natanek M., Historia Integracji…, s. 22.
4 Głuszkiewicz D., Historia…, , http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf (23.05.2015).
7
który miał być przecież filarem EWG. W związku z tym w 1986 roku sygnowano Jednolity
Akt Europejski, mający przyspieszyć prace nad tą inicjatywą. Co wpłynęło na takie
posunięcie? Przede wszystkim fakt korzyści płynących ze swobód gospodarczych. Kraje
zdawały sobie sprawę, że taka postawa pomoże w poprawieniu ich pozycji na arenie
międzynarodowej, na której hegemonem w tym czasie były Stany Zjednoczone. Zwiększenie
kompetencji Wspólnoty musiało pociągnąć za sobą również zmiany formalne i
instytucjonalne. Milowym krokiem było zatem przyjęcie Traktatu o Unii Europejskiej,
podpisanego w Maastricht w 1992 roku, którego celem było stworzenie unii ekonomicznej i
monetarnej. Traktat ten znosił EWG, która od tej pory nosiła oficjalną nazwę Unii
Europejskiej. Nowa struktura opierała się na trzech filarach: gospodarczym, spraw
zagranicznych i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Szczególnie
istotnym z punktu widzenia tej pracy jest projekt ujednolicenia polityki zagranicznej i
prowadzenia jej z użyciem własnych instytucji, co pozwalało w spójny sposób podejmować
działania m.in. w odniesieniu do krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które po rozpadzie
ZSRR znalazły się w zupełnie innej rzeczywistości, a zagospodarowanie ich potencjału
byłoby dużym osiągnięciem wspólnoty w nowym wymiarze. Zanim jednak doszło do
historycznego rozszerzenia w 2004 roku, UE poddała się kolejnym reformom wprowadzonym
traktatami z Amsterdamu i Nicei. Po przyjęciu dziesięciu nowych państw, a po trzech latach
dodatkowo Bułgarii i Rumunii, wspólnota była na tyle zaawansowana, że wymagała
poważniejszych zmian, które obowiązują do dzisiaj na mocy traktatu lizbońskiego z 2009
roku. To on nadał Unii formę prawną samodzielnej organizacji międzynarodowej (do tej pory
była to szczególna współpraca państw), zniósł trójfilarowy podział z Maastricht i wprowadził
nowe stanowiska Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz Wysokiego Przedstawiciela ds.,
Zagranicznych i Bezpieczeństwa. Traktat modyfikuje również katalog celów, do których dąży
UE. Wśród nich znajdują się m.in. wspieranie pokoju, zapewnienie przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości, ustanowienie spójnego gospodarczo rynku wewnętrznego,
zwalczanie wykluczenia społecznego i ochrona dziedzictwa kulturowego Europy. Jej zadania
odnoszą się również do działań zewnętrznych zorientowanych na trwały rozwój Ziemi,
wyeliminowanie ubóstwa, ochrony praw człowieka oraz poprawę jakości środowiska
naturalnego5. Dokument reformuje tak szeroki zakres funkcjonowania organizacji, że
nazywany jest nieformalnie jej konstytucją.
55
Barcik Jacek, Wentkowska Aleksandra, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008, s. 34.
8
Obecnie Unia Europejska to dwadzieścia osiem państw (jako ostatnia dołączyła
Chorwacja w 2013 roku), obejmujących terytorium 4 mln km2 i posiadająca 503 mln
mieszkańców, z własną walutą euro, wspólną dla 19 państw Jest tworem unikatowym w skali
światowej, przede wszystkim ze względu na ogromne kompetencje, które tradycyjnie należą
do krajów narodowych. W tym przypadku państwa członkowskie poddały wiele obszarów w
zarządzanie ponadnarodowych instytucji dbających o wspólne, europejskie cele, a nie
partykularne interesy poszczególnych krajów. Głównymi organami UE są: Rada Europejska,
Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski. Ponadto częścią
wspólnoty jest Komitet Regionów, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Europejski Trybunał
Obrachunkowy oraz Trybunał Sprawiedliwości UE. Zajmują się one łącznie trzydziestoma
sześcioma obszarami, w tym również polityką zagraniczną, która jest najistotniejsza z punktu
widzenia tematyki mojej pracy. Jej kluczowe kierunki wyznacza Rada Europejska, w której
skład wchodzą szefowie państw członkowskich spotykający się na tzw. szczytach
europejskich. Za wykonanie ich postulatów odpowiadają Ministrowie Spraw Zagranicznych
działających w ramach Rady do Spraw Zagranicznych (FAC). Ma ona kompetencje do
prowadzenia międzynarodowych negocjacji i zawierania umów. Na jej czele stoi Wysoki
Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Bezpieczeństwa (obecnie stanowisko to zajmuje Włoszka
Federica Mogherini), potocznie nazywany ministrem spraw zagranicznych UE, który
reprezentuje wspólnotę na forum międzynarodowym. Jego działania wspiera wewnętrzna
instytucja jaką jest Europejska Służba Działań Zewnętrznych (EEAS). Ogólna strategia
zagraniczna UE opiera się na postanowieniach wypracowanych w programie Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, a dodatkowo zajmuje się projektami specjalnymi:
polityki sąsiedztwa, rozwojowej, humanitarnej, rozszerzenia i strategicznego partnerstwa.
Omawiając działania UE w kontekście jej stosunków z ChRL należy wspomnieć nie
tylko o strategii polityki zagranicznej, ale również wspólnej polityki handlowej, która została
sformułowana już w 1957 roku. Zgodnie z europejskim prawem jest ona zarezerwowana
wyłącznie dla instytucji unijnych, co oznacza, że tylko one w imieniu wszystkich państw
mogą zawierać międzynarodowe umowy handlowe, zmieniać taryfy celne i ustalać środki
ochronne w przypadku zachowań niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji. Wspólna
polityka handlowa celuje przede wszystkim w „oddziaływanie na rozmiary, kierunki oraz
strukturę obrotów handlowych z zagranicą (…) skupiając się na polityce celnej i eksportowej,
kontyngentach, środkach antydumpingowych, czyli zapobieganiu sprzedaży towarów na
rynku unijnym po cenach niższych niż koszty wytworzenia w kraju trzecim, środkach, które
9
mają zapobiegać subwencjonowaniu przez państwa trzecie eksportu do Wspólnoty”6. Obszar
ten jest szczególnie istotny dla UE, jeśli uświadomimy sobie, że jako całość jest ona w
czołówce świata pod względem rozwoju gospodarczego. Jak czytamy w oficjalnych
komunikatach, wartość wyprodukowanych przez UE towarów i usług (PKB) jest teraz
większa od wyniku Stanów Zjednoczonych i w ubiegłym roku wyniosła 13 920, 541 mld
euro7. Ponadto mimo, że na terenie wspólnoty mieszka tylko 7% ludności całego świata to jej
udział w handlu światowym stanowi 16,5%. Największymi partnerami handlowymi są Stany
Zjednoczone (15%), Chiny (14%), Rosja (8%) i Szwajcaria (7%)8. Struktura towarowa
importu opiera się głównie na dwóch grupach: maszynach, urządzenia i sprzęcie
transportowym oraz produktach przetwórstwa przemysłowego9. Wśród produktów, które
kraje UE eksportują w największych ilościach znalazły się również maszyny i sprzęt
transportowy, a do tego towary przemysłu chemicznego i przetworzone.
Ze względu na wysoki poziom rozwoju gospodarczego, UE jest ważnym graczem na
światowym rynku, ale w swojej strategii rozwoju musi mieć na uwadze potencjał państw
intensywnie rozwijających się w ostatnich latach – szczególnie grupy krajów BRICS. To
jedno z ważniejszych wyzwań jakie stoją przed starzejącą się jednak Europą. Ponadto stary
kontynent musi uporać się z wieloma wewnętrznymi trudnościami – przede wszystkim
spadkiem zaufania do całej idei integracji europejskiej, który pojawił się w czasie kryzysu
ekonomicznego i poważnie dotknął przede wszystkim kraje strefy euro. Po 2008 roku na
forum UE pojawiły się głosy sceptyczne w stosunku do zwiększania wpływu wspólnoty,
dochodzące szczególnie ze strony Wielkiej Brytanii, rozważającej nawet referendum w
sprawie wystąpienia z europejskich struktur. Nowe władze wspólnoty, które rozpoczęły swoją
pracę w 2014 roku pod kierownictwem szefa Komisji Europejskiej Jean-Claude’a Junckera
muszą przywrócić zaufanie mieszkańców Europy do unijnych instytucji, postrzeganych
obecnie jako opieszałe i mało przejrzyste. Zwłaszcza, że ich działania wciąż nie spotykają się
ze szczególnym zainteresowaniem obywateli, skupiających się głównie na polityce
krajowej10
. Widoczny jest także kryzys dotyczący wspólnej drogi prowadzenia polityki
zagranicznej - te słabości obnażyła trudna sytuacja związana z konfliktem rosyjsko-
6 Ibidem, s. 321.
7 http://europa.eu/about-eu/facts-figures/economy/index_pl.htm (24.05.2015).
8 EU’s top trading partners In 2014: the United States for exports, China for imports,
http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6760204/6-27032015-AP-EN.pdf/15911e52-a591-400d-af4c-d3ac72affa8c (24.05.2015). 9 Niedziółka Dorota, Handel zagraniczny, [w:] Geografia Ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 314.
10 Borońska-Hryniewiecka Karolina, Komisja Junckera: ku lepszemu sprawowaniu rządów w Unii Europejskiej,
„Biuletyn PISM” nr 123, 2014.
10
ukraińskim. Nie ma w niej zgodności państw co do utrzymania sankcji wobec Rosji, co
znacznie wpływa na ogół postrzegania unijnej solidarności11
. Rozwiązanie wszystkich tych
problemów powinno znaleźć się w przyszłej strategii europejskiej, jeśli UE nadal chce być
znaczącym uczestnikiem na arenie międzynarodowej.
1.2. Chiny – przez reformy do mocarstwa
Nawet krótkie streszczenie historii Chińskiej Republiki Ludowej musiałoby przyjąć
formę małej publikacji naukowej, ponieważ nie sposób na kilku stronach opisać państwa,
które dało początek najstarszej cywilizacji i przez stulecia napędzało rozwój ludzkości.
Dlatego na potrzeby mojej pracy chciałabym skupić się przede wszystkim na okresie
współczesnym, przypadającym od drugiej połowy XX wieku. To wtedy w Chinach miały
miejsce największe przemiany, które wpłynęły na kształt współczesnego mocarstwa.
Rok 1949 to nowa karta w historii Chin. W tym czasie proklamowano Chińską
Republikę Ludową pod wodzą Mao Zedonga i Komunistycznej Partii Chin. Naczelnymi
hasłami kraju stała się przewodnia rola frontu ludowego, gospodarka centralnie planowana i
wielki skok naprzód oraz nadrzędność własności państwowej. To również okres praktycznej
izolacji kraju na arenie międzynarodowej i utrzymywania kontaktów wyłącznie z blokiem
socjalistycznym – ZSRR, państwami południowej Azji oraz Afryki, w których chiński wódz
dostrzegał szansę na wzniecenie rewolucyjnego ognia. Nie zagłębiając się w bliższą analizę
ery Mao Zedonga, trzeba jedynie nadmienić, że dla chińskiego kraju był to czas bardzo
bolesny. Chińskie społeczeństwo musiało mierzyć się m.in. z wielką klęską głodu,
przymusowymi migracjami chłopów do miast, zawyżonymi planami produkcyjnymi
wyniszczającymi gospodarkę czy w końcu prześladowaniami związanymi z „Rewolucją
kulturalną”. Wszystkie te czynniki sprawiły, że Deng Xiaoping przejmujący w 1978 roku
faktyczną władzę w Chinach, musiał przede wszystkim podjąć decyzję o przeprowadzeniu
poważnych reform w wielu dziedzinach życia. W prowadzeniu polityki zaczął otaczać się
m.in. ułaskawionymi ofiarami wspomnianej „Rewolucji kulturalnej”, co było oznaką
11
Kaca Elżbieta, Galewicz Helene, Krucha jedność Unii: perspektywa utrzymania sankcji wobec Rosji, „Biuletyn PISM” nr 44, 2015.
11
nadchodzących zmian12
. Najistotniejsze było jednak przywrócenie chińskiej gospodarki na
właściwe tory. Zmiany rozpoczęły się od reformy rolnej z pomocą której władze chciały
zwiększyć wydajność upraw i znaczenia rolnictwa w gospodarce w ogóle. W niektórych
prowincjach pojawiły się pierwsze przedsiębiorstwa prywatne prowadzone w ramach
„systemu rodzinnej odpowiedzialności” – na ich podstawie rolnicy indywidualni „musieli
przekazać państwu określoną ilość produkcji i płacić podatki, lecz jednocześnie mogli
sprzedawać dowolną część dodatkowo wyprodukowanego zboża”13
. Dzięki zmianom udało
się przywrócić również uprawę warzyw i owoców oraz rybołówstwo. Reformy zmierzały
widocznie w stronę liberalizacji produkcji i uwolnienia pokładów przedsiębiorczości
chłopów. Ich skutki były widoczne już po pierwszych latach – w 1984 roku plony zbóż na
mieszkańca wzrosły do 392,8 kg w porównaniu do 318,7 kg w roku 1978. Wraz z
osiągnięciem samowystarczalności w kontekście wyżywienia społeczeństwa, widocznie
poprawiły się także nastroje wśród zwykłych Chińczyków. Oznaczało to jednocześnie zielone
światło dla władz przy wprowadzaniu kolejnych reform14
. Po sukcesie w sektorze rolnictwa
przyszedł czas na przemysł i zmiany w miastach. Obok nadal funkcjonujących
przedsiębiorstw państwowych, zezwolono na powstawanie sektora prywatnego. Te pierwsze
natomiast przechodziły reformy na drodze drobnych kroków, co umożliwiło dostosowanie ich
do wolnorynkowych warunków bez wywoływania fal bezrobocia15
. Zwiększając stopniowo
swobody gospodarcze, Xiaoping był świadomy również faktu, że do pełnego wykorzystania
potencjału Chin niezbędne jest otwarcie się na wpływy międzynarodowe – przyciągnięcie
zagranicznych inwestorów, zyskanie dostępu do nowoczesnych technologii, pobudzenie
wymiany handlowej z innymi państwami i uruchomienie produkcji proeksportowej16
. Na tę
decyzję bez wątpienia duży wpływ miały sukcesy eksportowe krajów sąsiadujących m.in.
Korei Południowej, Japonii, Singapuru, Tajwanu czy Hongkongu. Jak przypomina Ewa
Cieślik, autorka publikacji o bilansie chińskich reform, przed latami 70’ państwo środka
odgrywało marginalną rolę w handlu międzynarodowym, utrzymując wymianę na poziomie
niecałego procenta. Ograniczenie kontroli władz nad cenami eksportowanych i
importowanych towarów, uwolnienie kursu juana, zmniejszanie barier handlowych i
włączenie kraju w międzynarodowe przepływy kapitałowe w niedalekiej przyszłości okazały
12
Fenby Jonathan, Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, Kraków 2009, s. 725. 13
Ibidem, s. 735. 14
Burski Ksawery, Procesy reform gospodarczych w Chinach – próba periodyzacji [w:] Wielkie przemiany w Chinach. Próba bilansu reform Deng Xiaopinga, Warszawa 2012, s. 17. 15
Gawlikowski Krzysztof, Charakter i dynamika „reform Deng Xiaopinga” [w:] Wielkie przemiany… op.cit., s. 43. 16
Burski K., Procesy reform gospodarczych w Chinach…, op. cit., s. 17.
12
się bardzo skutecznymi narzędziami prowadzenia polityki „otwartych drzwi”17
. Nowa jakość
pojawiła się także w wymiarze politycznym stosunków międzynarodowych. Chiny stawały
się coraz istotniejszym graczem, który postawił przed sobą dwa ważne cele: odejście od idei
hegemonizmu i zjednoczenie kraju. W przypadku pierwszego zadania Xiaoping postulował
przede wszystkim budowanie pokojowej atmosfery międzynarodowej, która przywróciłaby
wiarygodność i zaufanie zagranicznych partnerów do nowych Chin. Miał być to jednocześnie
znak dla innych krajów, że państwo środka porzuca rewolucyjny kurs dążenia do dominacji i
tego samego oczekuje z zewnątrz – eksperci stwierdzili jednak w późniejszym czasie, że
deklaracja ta jest „ intencją stworzenia własnej strefy wpływów w całym otoczeniu
geostrategicznym, bazy do przekształcenia ChRL w najsilniejsze mocarstwo Azji”18
. Oprócz
tworzenia dobrego nastroju w relacjach międzynarodowych, Xiaoping podjął starania o
reunifikacje chińskiego terytorium – odzyskanie kolonii Tajwanu, Honk-Kongu i Makao.
Praca nad odnowieniem kontaktów zagranicznych z czasem zaczęła dawać pozytywne
rezultaty. Chińskie władze przyjmowały delegacje najważniejszych państw, m.in. Jacques’a
Chiraca i Gerharda Schroedera, a z drugiej strony same składały rewizyty. W międzyczasie
zadbano również o stworzenie wykwalifikowanej służby dyplomatycznej do której dołączyli
wykształceni i otwarci na inne kultury profesjonaliści.
Zmiany gospodarcze i odwilż polityczna pozytywnie odbiły się na całej kondycji
Chin. Pozostały jednak obszary, których reformy nie objęły ze względu na zaplanowane
działania władz. Przede wszystkim dotyczy to sfery swobód obywatelskich, przestrzegania
praw człowieka i wprowadzania demokratycznych standardów, którym chiński rząd opiera się
od dekad. Temat ten jest poruszany na forum międzynarodowym od samego powrotu do
dialogu na linii Chiny – państwa zachodnie, bo to właśnie one, na czele z Unią Europejską są
głównymi popularyzatorami zasad demokracji. Jak wykażę w kolejnej części swojej pracy,
kwestia praw człowieka jest elementem składowym większości zawartych porozumień, ale ze
względów na brak widocznego postępu, pozostaje zaledwie niewygodnym tematem
przypominanym od czasu do czasu. Przykładem takiej sytuacji jest reakcja krajów
europejskich i USA na masakrę przeprowadzoną na placu Tiananmen w czerwcu 1989 roku,
w wyniku której zginęło co najmniej tysiąc osób19
. W pierwszym odruchu państwa te
stanowczo skrytykowały agresję chińskich władz decydując o nałożeniu embarga na sprzedaż
17
Cieślik Ewa, Efekt smoka. Skutki ekspansji gospodarczej Chin po 1978 roku, Warszawa 2012, s. 53. 18
Rowiński Jan, Ewolucja polityki zagranicznej Chińskiej Republiki Ludowej (1949-2011) [w:] Wielkie przemiany w Chinach…, op.cit., s. 237. 19
Polit Jakub, Chiny, Warszawa 2004, s. 336.
13
broni i zawieszeniu kontaktów. W późniejszym czasie okazało się jednak, że kroki te
charakteryzowały się niekonsekwencją i w każdy możliwy sposób były obchodzone przez
sam Zachód. Poza kontrowersjami w kontekście ochrony praw człowieka, współczesne Chiny
borykają się także z szeregiem innych problemów społecznych – rozwarstwieniem pomiędzy
prowincją i miastami, zjawiskiem bezrobocia (które wcześniej nie było przecież znane),
niedorozwojem systemu ubezpieczeń społecznych, degradacją środowiska naturalnego oraz
skomplikowaną sytuacją demograficzną. Ta ostatnia spowodowana jest przede wszystkim
budzącą wiele wątpliwości „polityką jednego dziecka”, która została wprowadzona w 1979
roku. Zgodnie z jej założeniami najbardziej pożądanym był model rodziny 2+2, ale w
kolejnych latach zaostrzono go do wymiary 2+1, przy czym najkorzystniejsze było posiadanie
dziecka płci męskiej. Wobec Chińczyków, którzy nie stosowali się do tych zaleceń nakładano
kary grzywny, blokowano rozwój zawodowy i zmniejszano przydział ziemi20
. Analizując
skutki wprowadzenia kontroli urodzeń należy podkreślić, że w pewnym stopniu dzięki niej
udało się zahamować ogromny wzrost demograficzny -szacuje się, że w tym czasie urodziło
się ok. 300 mln dzieci mniej. Z drugiej strony jednak „polityka jednego dziecka”
spowodowała szereg komplikacji, które chińskie społeczeństwo dopiero dzisiaj odczuwa.
Przede wszystkim w dużym stopniu zaburzyła równowagę między ilością kobiet i mężczyzn,
przyczyniła się też do zdegradowania roli kobiet w życiu publicznym i zmniejszenia poziomu
dzietności, co w dalszej kolejności przyspiesza proces starzenia się społeczeństwa21
. Kwestie
demograficzne nierozerwalnie wiążą się z problemami systemu ubezpieczeń społecznych. W
czasach Mao Zedonga świadczenia socjalne należały do obowiązków zakładu pracy, zgodnie
z zasadą całkowitego przywiązania pracownika do miejsca pracy. Po 1978 roku polityka
socjalna przeszła dużą reformę. Obecnie opiera się ona na trójpoziomowym systemie
podstawowych ubezpieczeń zdrowotnych, który nie obejmuje jednak wszystkich
mieszkańców (poszkodowani są zwłaszcza rolnicy), a do tego cierpi z powodu ciągłego
deficytu i niskiego poziomu świadczeń22
. Palącym problemem od dekad pozostaje również
dysproporcja ekonomiczna pomiędzy mieszkańcami miast i prowincji. Jako przyczyny
takiego stanu rzeczy należy wskazać różnice w „wydajności pracy, edukacji,
20
Chwak Kwank Chan, King Lun Ngok, David Phillips, Polityka społeczna w Chinach. Rozwój, a dobrostan, Warszawa 2012, s.100. 21
Ibidem, s. 100. 22
Cieślik E., Efekt smoka…, op.cit., s. 111- 115.
14
nieodpowiednich kwalifikacjach, ograniczeniach w mobilności pracowników, czy wysokich
kosztach ewentualnej przeprowadzki23.
Podsumowując, zmiany jakie na przełomie wieków przeszły Chiny są wyjątkowe w
skali całego globu. Od ery głębokiego komunizmu Mao Zedonga rujnującego gospodarkę, aż
po stały wysoki wzrost gospodarczy, który dzisiaj stawia kraj w ścisłej czołówce świata.
Wpływ na to miały odważne reformy, wśród których chińscy ekonomiści wskazują głównie
na: powstanie i rozwój sektora prywatnego, reformy gospodarcze w miastach, poszerzenie
wolności, przejęcie przez chłopów odpowiedzialności za produkcję rolną oraz otwarcie na
wymianę wewnątrzkrajową i zagraniczną24
. Dziś Chiny są liderem w ilości produkowanych i
eksportowanych dóbr oraz drugim państwem po Stanach Zjednoczonych w którym
najchętniej swój kapitał lokują zagraniczni inwestorzy. Z innej strony są państwem z
największymi rezerwami walutowymi o wartości 3,95 biliona dolarów, co pozwala im
utrzymywać drugą pozycję pod względem importowanych towarów i usług25
. Chiński wzrost
gospodarczy przez dekady był opisywany dwucyfrowo. Obecnie od kilku lat wyhamował
(nadal pozostaje kilkukrotnie wyższy od wyników europejskich) i w 2015 roku ma wynieść
ok. 7 %. Spadek tempa rozwoju kraju nie jest jednak związany ze światowym kryzysem
gospodarczym -w przeciwieństwie do Unii Europejskiej, chiński rynek w znacznym stopniu
opiera się na przemyśle, który ratował gospodarkę – to raczej efekt słabnącej koniunktury i
konieczności zmiany modelu gospodarczego. Eksperci twierdzą zgodnie, że jeśli Chiny chcą
utrzymać swoją pozycję muszą się ponownie zreformować, skupić większą uwagę na
możliwościach rynku wewnętrznego i nie opierać się wyłącznie na wizerunku „fabryki
świata”26
. To bardzo ważny krok, biorąc pod uwagę, że już teraz Chiny doczekały się dużej
konkurencji ze krajów rozwijających się takich jak Indie czy Brazylia, które oferują niższe
koszty pracy. Azjatyckie mocarstwo posiada jeszcze niewykorzystany potencjał społeczny i
gospodarczy, a jednocześnie jako członek najważniejszych organizacji międzynarodowych
zyskuje nowy kapitał polityczny.
23
Ibidem, s. 99. 24
Burski K., Procesy reform gospodarczych…, op.cit., s. 26. 25
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekordowe-rezerwy-walutowe-Chin-3103465.html (23.05.2015). 26
http://forsal.pl/artykuly/839734,chiny-w-pulapce-czy-bolesne-reformy-spowolnia-gospodarke.html (23.05.2015).
15
2. Rozdział drugi. Historia relacji Unia Europejska-Chińska Republika
Ludowa
2.1. Droga do współpracy
Nawiązanie kontaktów pomiędzy rozwijającą się wspólnotą europejską i Chińską
Republiką Ludową pod rządami największego reformatora Deng Xiaopinga było właściwie
kwestią czasu i stało się ruchem pożądanym przez obydwie strony. Unia Europejska szukała
drogi do zwiększenia swojego znaczenia na tle amerykańskiego mocarstwa. Z drugiej strony
Chiny wchodziły na drogę kluczowych modernizacji w tym również otwarcia się na
zagraniczne wpływy. Oficjalne nawiązanie stosunków miało miejsce w maju 1975 roku. W
tym czasie pierwszą wizytę chińskiemu premierowi Zhou Enlai złożył komisarz europejski
Christopher Soames. O ile wstępna delegacja brytyjskiego polityka miała charakter
kurtuazyjny to już trzy lata później udało się wypracować pierwsze konkretne dwustronne
porozumienie handlowe, podpisane w Brukseli 2 maja 1978 roku. Na mocy tej umowy kraje
zobowiązały się do tworzenia pozytywnych warunków rozwoju dwustronnego handlu. Prace
nad tym projektem miał koordynować Wspólny Komitet ds. Współpracy Handlowej
spotykający się minimum raz w roku27
. Europejska Wspólnota Gospodarcza poszła nawet o
krok dalej i zdecydowała o wprowadzeniu uprzywilejowanych taryf celnych dla produktów
importowanych z Chin. Rok po sygnowaniu pierwszej umowy wzajemne kontakty uległy
przyspieszeniu. Świadczą o tym dwie wizyty, które w krótkim czasie złożyły w Pekinie dwie
najważniejsze we wspólnocie europejskiej postacie. W styczniu 1979 chińskiego premiera
Deng Xiaopinga odwiedził Przewodniczący Parlamentu Europejskiego Emilio Colombo, a
miesiąc później powtórzył to Przewodniczący Komisji Europejskiej, Roy Jenkins. W
niedługim czasie swoje pierwsze spotkanie odbył Wspólny Komitet, który rozpoczął swoją
działalność od dyskusji nad zmianami w obszarze handlu tekstyliami. Wraz z
rozbudowywaniem rangi wzajemnych relacji, zwiększał się również zakres współpracy, np. w
1983 roku powołano do życia pierwszy dwustronny program naukowo-technologiczny. Po
upływie pięciu lat, czyli okresu na który przewidziano pierwsze porozumienie, podjęto
decyzję o kontynuowaniu prac nad zwiększeniem relacji gospodarczych. W 1985 roku
27
The People’s Republic of China and the European Community, http://aei.pitt.edu/8242/1/31735055282226_1.pdf (23.05.2015).
16
podpisana została kolejna umowa handlowa, która podtrzymywała postulaty z 1978 roku, ale
dodatkowo wprowadzała nowe. Tym razem również Chiny zobowiązały się do wprowadzenia
uprzywilejowanych zasad na mocy których europejskie towary mogłyby trafiać na chiński
rynek. W dokumencie określono także obszary w których porozumienie jest szczególnie
pożądane – są to: przemysł i górnictwo, rolnictwo, nauka, energetyka, transport i
komunikacja, ochrona środowiska oraz współpraca z państwami trzecimi28
. Dwustronne prace
nadal leżały w kompetencji Wspólnego Komitetu, który miał składać się z tematycznych grup
roboczych: ds. środowiska, energii, komunikacji społecznej oraz polityki przemysłowej29
.
Zgodnie z ustaleniami Komitet miał spotykać się raz w roku, naprzemiennie w Pekinie i
Brukseli. W intensyfikacji europejsko-chińskich stosunków pomogła z pewnością także
kolejna decyzja EWG o uruchomieniu oficjalnej placówki wspólnoty w Pekinie. Swoją
działalność rozpoczęła ona 3 października 1988 roku. Lata 80’ przez specjalistów są
określane jako bardzo owocne dla dwustronnych relacji. Dobra passa mogłaby trwać dalej
gdyby nie napięta sytuacja polityczno-społeczna wewnątrz Chin. Wiosną 1989 roku na Placu
Tiananmen doszło do demonstracji mieszkańców Pekinu i okolicznych miast, głównie
studentów i pracowników naukowych, sprzeciwiającym się m.in. ograniczeniu wolności
mediów i wysokim dodatkom w które uposażeni byli państwowi urzędnicy. Chińskie władze
nie podjęły żadnej próby dialogu z protestującymi, którzy w ostatniej fazie przeszli nawet do
strajku głodowego. Punkt kulminacyjny tragicznych wydarzeń miał miejsce 4 czerwca, kiedy
to premier Deng Xiaoping zdecydował o użyciu wojsk wobec zebranych na placu. W trakcie
zamieszek zginęło co najmniej kilkaset osób, ale liczba ta może być większa (chińskie władze
nigdy nie przyznały się do oficjalnej liczby ofiar). Wydarzenia te nie tylko bardzo negatywnie
wpłynęły na atmosferę wewnątrz Chin, ale także odbiły się na relacjach kraju z zachodnimi
partnerami. Pierwszą reakcją na agresję chińskich decydentów było embargo na sprzedaż
broni nałożone przez amerykańskiego prezydenta Georga H. Busha. EWG poszła w tej
sprawie o krok dalej i oprócz zakazu zdecydowała o całkowitym zerwaniu stosunków.
Zamrożenie relacji trwało aż do października 1990 roku, ale w 1992 roku w większości
powróciły one do normy (embargo nadal obowiązywało). Bezwzględność chińskich władz na
dobre zapisała się jednak w świadomości europejskich partnerów, a tematyka ochrony praw
człowieka od tego czasu stała się nieodłącznym elementem poruszanym podczas
28
Agreement on trade and economic cooperation between the European Economic Community and The People’s Republic of China, http://ec.europa.eu/world/agreements/downloadFile.do?fullText=yes&treatyTransId=783 (23.05.2015). 29
Niemiec Mariusz, Stosunki handlowe Unia Europejska-Chiny [w:] Wymiana handlowa Unii Europejskiej z wybranymi regionami świata, Wrocław 2004, s.129.
17
dwustronnych spotkań. Po raz pierwszy dialog w tej sprawie podjęto w 1995 roku. W tym
samym czasie Komisja Europejska wydała swój prymarny komunikat „Długoterminowej
polityki relacji między Europą i Chinami”, w którym podkreśliła znaczenie azjatyckiego
partnera. Służył on przede wszystkim wskazaniu najważniejszych kierunków, które wspólnota
chciała realizować. W porównaniu do poprzednich dokumentów, które skupiały się głównie
na aspektach gospodarczych, komunikat znacznie rozszerzał zakres współpracy. Zgodnie z
nim UE chciała włączyć Chiny w działanie na rzecz rozwiązywania także ogólnoświatowych
problemów – kwestii rozprzestrzeniania się broni masowego rażenia, ochrony środowiska i
zasobów naturalnych, zmian demograficznych, walkę z ubóstwem i przestępczością
międzynarodową. Bardzo istotnym elementem polityki europejskiej wobec Chin stało się
podnoszenie kwestii potrzeby wewnętrznych reform, szczególnie w kontekście praw
podstawowych30
. Komisja zasugerowała powołanie nowego forum, które zajmowałoby się
tematami społecznymi, w postaci tzw. ASEM (Asia-Europe Meetings). Pierwsze spotkanie
grupy odbyło się w marcu 1996 roku. Największym wyzwaniem gospodarczym jaki w tym
czasie postawiła sobie Unia było wsparcie Chin w drodze do członkostwa w Światowej
Organizacji Handlu (WTO). Europejscy politycy byli zgodni co do tego, że udział
azjatyckiego mocarstwa w WTO wpłynie nie tylko na jego rozwój ekonomiczny, ale
jednocześnie pozwoli zagranicznym partnerom egzekwować przestrzegania zasad fair-play
wymiany handlowej. W tym czasie Chiny stały się czwartym pod względem wielkości
wymiany handlowej kontrahentem dla Unii Europejskiej. Ta pozycja wymagała także
większego zaangażowania politycznego, dlatego Komisja Europejska zaproponowała
intensywniejszy dialog pomiędzy ambasadorami oraz spotkania ad hoc ministrów spraw
zagranicznych. Prace Wspólnego Komitetu miały zostać rozszerzone o nowe obszary, takie
jak bariery techniczne w handlu i prawa konsumenta.
2.2. Budowa partnerstwa
Kolejnym istotnym dokumentem, który określał stosunek UE do chińskiego partnera
był komunikat o budowaniu pełnego partnerstwa z Chinami, wydany w 1998 roku przez
Komisję Europejską. Zdaniem Tadeusza Sporka, autora pracy o przebiegu stosunków
30
A long term policy for China-Europe relations, http://eeas.europa.eu/china/docs/com95_279_en.pdf (23.05.2015).
18
europejsko-chińskich, dokument był reakcją KE na nierównowagę w wymianie handlowej31
.
Receptą na ten deficyt miała być m.in. dalsza praca na rzecz włączania Chin w gospodarkę
światową, wspieranie procesu modernizacji ekonomicznej, politycznej i społecznej oraz
wzmocnienie pozycji Unii na azjatyckim kontynencie32
. Pojawiła się też nowa formuła
szczytów UE-Chiny na najwyższym szczeblu podczas których omawiane miały być kierunku
rozwoju wzajemnych relacji. Pierwsze tego typu spotkanie odbyło się 2 kwietnia 1998 roku w
Londynie. W porównaniu do mityngów ASEM, które nie zakończyły się powodzeniem,
dwustronne szczyty na stałe wpisały się w europejsko-chiński harmonogram. Kolejne lata
współpracy stały przede wszystkim pod znakiem wprowadzenia ChRL do WTO, co
ostatecznie nastąpiło w grudniu 2001 roku. Jak już wspomniałam wcześniej, członkostwo
Chin w tej organizacji było bardzo istotne z punktu widzenia interesów Unii Europejskiej.
Przede wszystkim dawało krajom europejskim narzędzia do egzekwowania równych zasad
wymiany handlowej, co do tej pory było niechętnie przestrzegane przez chińskie władze.
Głównym problemem było utrudnianie dostępu zachodnich towarów do rynku azjatyckiego.
Poza tym organy WTO były kompetentne do rozwiązywania ewentualnych sporów
handlowych, które jak się później okaże, wcale nie będą rzadkością. W tym samym roku KE
zdecydowała się podsumować dotychczasowe osiągnięcia wzajemnej współpracy i
jednocześnie wskazać nowe wyzwania na XXI wiek. W komunikacie „ EU strategy towards
China: Implementation of the 1998 Communication and Future Steps for a more Effective EU
Policy” czytamy m.in. o tym, że pewne zmiany udało się przeprowadzić, ale Chiny nadal
pozostają niełatwym partnerem, zwłaszcza ze względu na jej uwarunkowania polityczne33
.
Jeśli polityka UE wobec azjatyckiego partnera ma być bardziej skuteczna powinien on być
bardziej zaangażowany w sprawy światowe (chociażby ze względu na to, że jest stałym
członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ), przeprowadzić reformy nastawione na stworzenie
otwartego społeczeństwa obywatelskiego i państwa prawa, wejść na drogę demokratyzacji
oraz zwrócić większą uwagę na kwestie ekologiczne (szczególnie w kontekście wielkości i
jakości konsumowanej energii). Jak widać, problemy poruszane w komunikacie nie różnią się
znacznie od publikowanych w poprzednich dokumentach, co świadczy o niechęci chińskich
władz do przeprowadzania wewnętrznych zmian. Prowadzenie efektywnej polityki
31
Sporek Tadeusz, Analiza stosunków handlowych pomiędzy Chińską Republiką Ludową a Unią Europejską [w:] Międzynarodowe stosunki gospodarcze – integracja regionalna w Europie i na świecie, Katowice 2012, s. 24. 32
Ibidem, s. 24. 33
EU strategy towards China: Implementation of the 1998 Communication and Future Steps for a more Effective EU Policy, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52001DC0265&from=EN (23.05.2015).
19
zagranicznej wymaga cierpliwości, nawet jeśli wiąże się to z wieloletnią pracą nad tymi
samymi postulatami. Wiedzą o tym doskonale europejscy politycy, którzy także i tym razem
zaproponowali nowe narzędzia współpracy. Wśród zaproponowanych znalazły się m.in.
regularne spotkania komisarzy politycznej trojki, zorganizowanie europejsko-chińskiego
forum dot. Społeczeństwa informacyjnego, seminarium poruszające tematykę programu
Galileo, podjęcie negocjacji w sprawie porozumienia morskiego, czy rozszerzenie roli EU
Visitors Programme, którego zadaniem było zwiększanie wiedzy o Unii wśród chińskiego
społeczeństwa34
.
Wszystkie dotychczasowe dokumenty były inicjowane przez Unię Europejską i
dotyczyły jej założeń wobec swojego czwartego partnera handlowego. W 2003 roku po raz
pierwszy pojawił się komunikat przygotowany przez stronę chińską, w którym zdefiniowane
są jej plany wobec wspólnoty europejskiej. „China’s policy paper on EU” rozpoczyna się od
przypomnienia, że Unia jest jednym z najważniejszych kontrahentów Chin, a w 2004 roku
rozszerzy się jeszcze o kolejnych dziesięć państw. W związku z tym azjatyckie mocarstwo
również postuluje intensyfikację współpracy politycznej i gospodarczej. Ciekawym
fragmentem dokumentu jest chiński komentarz dotyczący europejskiego zaangażowania w
sytuację Tajwanu. Zgodnie z nim Chiny sugerują Unii nieutrzymywanie jakichkolwiek
kontaktów dyplomatycznych, odstąpienie od prac na rzecz włączenia Tajwanu w struktury
organizacji międzynarodowych oraz zaprzestanie sprzedaży materiałów militarnych. Ta
sugestia ewidentnie uderza we wcześniejsze postulaty Unii Europejskiej o niezależności
Tajwanu. W podobnym tonie chińskie władze wypowiadają się w kwestii Tybetu, prosząc o
niewspieranie „separatystów Dalajlamy”35
. Kolejne części komunikatu zawierają deklaracje o
chęci kontynuowania dialogu o prawach człowieka i problemach w skali światowej, a także
proponują zwiększenie wymiaru współpracy pomiędzy Komunistyczną Partią Chin, a
partiami rządzącymi poszczególnych krajów członkowskich UE. W obszarze gospodarczym
chińska strona chciałaby zaktualizować obowiązujące dotychczas Porozumienie w sprawie
Handlu, co pozwoliłoby zlikwidować dalszą część barier. Ponadto Chiny wyrażają duże
zainteresowanie europejskimi funduszami kierowanymi do krajów rozwijających się
przeznaczonych na reformę zdrowia, edukacji, ekologię oraz zwalczanie ubóstwa. Jedną z
nowych sugestii jest zainicjowanie dialogu na wysokim szczeblu dotyczącego spraw
finansowych. W dokumencie pojawiają się również odwołania zapowiadające współpracę w
34
Ibidem. 35
China’s Policy paper on EU, http://china.org.cn/e-white/20050817/index.htm (23.05.2015).
20
zakresie transportu, technologii informacyjnych, energetyki, rolnictwa, sprawach
społecznych, administracyjnych oraz obronności, w którym Chiny życzyłyby sobie zniesienia
embarga na broń z 1989 roku. Analizując założenia polityki chińskich władz można
zauważyć, że kraj ten owszem zabiega o bliższe stosunki z Unią Europejską, ale chce robić to
tylko na własnych warunkach i w obszarach, które są wyłącznie dla niego opłacalne. Wiele
punktów pokrywa się z polityką europejską, ale nie brakuje również punktów zapalnych we
wzajemnych relacjach, takich jak Tajwan, Tybet, ochrona praw człowieka czy zakaz
sprzedaży broni.
2.3. Dojrzałe partnerstwo
W tym samym roku ma miejsce jeszcze jedno, najważniejsze z perspektywy mojej
pracy, wydarzenie. Komisja Europejska zdecydowała o podniesieniu relacji unijno-chińskich
do rangi strategicznego partnerstwa, co wyraziła w dokumencie „ A maturing partnership –
shared interests and challenges in EU-China relations”. Zgodnie z założeniami nowa strategia
ma łączyć w sobie przede wszystkim niezrealizowane postulaty z roku 1998 i 2001. Ogólnie
sprowadzają się one do jednego zadania: przeobrażenia się Chin w stabilne, demokratyczne
państwo prawa z gospodarką wolnorynkową, które stałoby się jednym z najważniejszych
partnerów UE36
. Dwustronne instrumenty, które mają pozwolić na osiągnięcie tych celów
pozostają te same: spotkania ministerialnej trojki, polityczne konsultacje na najwyższych
szczeblach i coroczne szczyty, ale każde z nich ma być stosowane z większą intensywności.
Pojawiają się jednak także nowe obszary tematyczne, którymi mają zająć się grupy robocze –
to m.in. prawa własności intelektualnej, bezpieczeństwo żywności, wizy turystyczne i rozwój
kapitału społecznego. Punktem, na który Unia Europejska planuje położyć szczególny nacisk
jest promowanie wspólnoty i jej idei w społeczeństwie chińskim. Europejskim politykom
szczególnie zależy na zwiększeniu kontaktów pomiędzy zwykłymi mieszkańcami Państwa
Środka i krajów członkowskich EU poprzez turystykę oraz wymianę kulturową i edukacyjną.
W poprzednich latach Unia prowadziła już szereg działań w tym celu, np. zainicjowała
program EU-China Visitors Programme, zrealizowała kampanię o euro, przygotowała
specjalną stronę internetową o obecności UE w Chinach oraz zapraszała chińskich
36
A maturing partnership – shared interests and challenges in EU-China relations, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0533:FIN:EN:PDF (23.05.2015).
21
dziennikarzy do Brukseli. Nowe zadania jakie wyznaczyła sobie w tym obszarze to:
przeprowadzenie badania dotyczącego postrzegania Europy wśród Chińczyków,
przygotowanie większej liczby materiałów informacyjnych o nowym wymiarze UE,
wprowadzenie zasady organizowania konferencji prasowych po ważniejszych spotkaniach
polityków europejsko-chińskich i zwiększenie współpracy pomiędzy organizacjami pożytku
publicznego działającego na terenie państw-partnerów 37
. Unia odnotowała także potrzebę
poprawy jakości spotkań decydentów, proponując skupienie się na konkretnych tematach
podczas prac w poszczególnych grupach. Zgodnie z założeniami uczestnicy corocznych
szczytów mieliby nadawać ton głównym kierunkom współpracy, trojka ministrów spraw
zagranicznych zajmowałaby się prawami człowieka oraz handlem, Wspólny Komitet
podejmowałby tematy ekonomiczne, trojka o charakterze regionalnym byłaby kompetentna w
zakresie integracji regionów Europy i Azji, a trojka polityczna w problemach o charakterze
światowym. Rozdanie pojedynczych zadań poszczególnym grupom pokazuje jak bardzo na
przełomie lat rozwinęła się unijno-chińska współpraca i jak dużego zakresu tematycznego się
podjęła. Naturalnie w kolejnych latach dialog ten się intensyfikował i nabierał jeszcze
większego znaczenia, chociażby ze względu na fakt, że Chiny stały się drugim co do rozmiaru
gospodarki państwem na świecie. Uruchomiono nowe instrumenty współdziałania – w
grudniu 2005 roku zainaugurowano pierwszy Strategiczny Dialog, a trzy lata później odbyło
się specjalne spotkanie na najwyższym szczeblu o charakterze ekonomicznym. W
międzyczasie z większą częstotliwością odbywały się wizyty najważniejszych oficjeli, np. w
2009 roku premier Wen Jiabao odwiedził Brukselę, w 2011 do Pekinu poleciał Herman Van
Rompuy, a w 2014 roku Xi Jinping był pierwszym prezydentem Chin, który wybrał się z
delegacją do instytucji unijnych38
. Obecnie dokumentem kluczowym definiującym charakter i
zadania stojące przed partnerstwem strategicznym na linii Unia Europejska-Chiny jest „EU-
China 2020 Strategic Agenda for Cooperation”. To, co w nim znajdujemy przypomina
poprzednie komunikaty – porusza kwestie wspólnego działania w sprawach światowych,
postuluje zwiększenie wymiany, chociaż ta sięga już poziomu 550 mld dolarów, ale dodaje
jednocześnie nowe elementy, takie jak eliminacja skutków kryzysu finansowego z 2008 roku,
wspólne programy kosmiczne i urbanizacja39
.
37
Ibidem. 3838
EU-China relations timeline, http://eeas.europa.eu/china/docs/chronology__2014_en.pdf (23.05.2015). 39
EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation, http://eeas.europa.eu/china/docs/20131123_agenda_2020__en.pdf (23.05.2015).
22
Podsumowując, w tym roku możemy obchodzić czterdziestolecie nawiązania
stosunków pomiędzy Unią Europejską i Chinami. Jaki jest bilans tego czasu? Z pewnością
można powiedzieć, że współpraca ta była potrzebna i korzystna dla każdej ze stron. Dzięki
niej Chiny przyspieszyły proces włączania się w sprawy światowe i globalną gospodarkę, po
długim okresie komunistycznego zamknięcia. Dziś są krajem, który uczestniczy w
najważniejszych procesach decyzyjnych globu i nie może pozwolić sobie na nieutrzymywanie
intensywnych relacji z innymi graczami. Unia Europejska w pierwszym okresie współpracy
stawiała przede wszystkim na gospodarkę, ale z czasem do dwustronnego dialogu zaczęła
wprowadzać inne elementy na której jej zależało, przede wszystkim poprzez promowanie
wartości demokratycznych, ekologicznych i wolnościowych. Europejskie zyski zyskały
wymiar ekonomiczny, ale jednocześnie pozwoliły Unii uwiarygodnić się w środowisku
międzynarodowym w roli propagatora pewnych idei wśród krajów rozwijających się.
3. Rozdział trzeci. Współpraca gospodarcza Unii Europejskiej i Chin
Polityka zagraniczna prowadzona przez wszystkie kraje świata rządzi się główną
zasadą – musi przynosić konkretne korzyści, najlepiej ekonomiczne. Nie inaczej jest w
przypadku stosunków europejsko-chińskich, które łączą dwie największe gospodarki globu.
Ostatni rozdział swojej pracy chciałabym poświęcić właśnie osiągnięciom wspólnych działań
gospodarczych podejmowanych w ramach partnerstwa strategicznego pomiędzy Unią
Europejską i Chinami. Na początek przeanalizuję rozmiar ogólnej wymiany handlowej i to jak
jej wymiar zmieniał się na przełomie lat. Bez bliższej obserwacji możemy już stwierdzić, że
poziom wymiany handlowej poszczególnych krajów Unii Europejskiej z Chinami nie jest
jednolity. Warunkuje to przede wszystkim różny stopień rozwoju gospodarczego państw
członkowskich oraz nieformalne przywództwo tych najbogatszych i tworzących strefę euro.
W związku z tym spróbuję sprawdzić, czy kraje korzystające ze wspólnej waluty lepiej
organizują swoją współpracę z azjatyckim partnerem. Ważnym elementem będzie również
wskazanie kategorii towarów i usług, które są przedmiotem dwustronnego handlu oraz
wartości kapitału, który przepływa w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ostatni
podrozdział chciałabym przeznaczyć na krótką analizę barier z którymi spotykają się
partnerzy – o tym, że takowe istnieją świadczy m.in. treść komunikatów przytaczanych w
23
drugiej części. W większości powtarzała podobne postulaty, co pozwala wyciągnąć wniosek o
złożoności kwestii i braku rozwiązania niektórych z nich.
3.1. Elementy i wymiary współpracy gospodarczej
Od samego początku współpraca gospodarcza pomiędzy krajami europejskimi i
Chinami skupiła się na wymianie handlowej i wszystkie późniejsze działania
podporządkowane były szczególnie zwiększaniu jej wymiaru. W okresie otwierania
oficjalnych kontaktów tj. roku 1975 bilans handlowy pomiędzy Unią i Chinami plasował się
na poziomie 2,4 mld dolarów, a dzięki pierwszym gospodarczym porozumieniom i
utrzymaniu polityki otwarcia w 1988 roku wartość ta wzrosła do prawie 13 mld dolarów. Po
wydarzeniach na Placu Tiananmen w 1989 roku relacje zostały zamrożone, co odbiło się
również na wynikach handlowych. Jednak po dziesięciu kolejnych latach możemy już mówić
o prawdziwym boomie. W 1999 roku Unia Europejska wyeksportowała do Chin towary o
wartości 20 mld euro, a zaimportowała w kwocie 52,6 mld euro. To, co przede wszystkim
zwraca uwagę w analizie tych danych to ciągła obecność deficytu handlowego na korzyść
Chin. Jak w swojej pracy pisze Zdzisław Puślecki „rosnący deficyt Unii Europejskiej rodzi
często opinie na temat szkodliwości tego handlu dla Europy, jednak dostęp Unii do tanich
chińskich produktów korzystnie wpływa na poziom inflacji, a poza tym chińskie towary
wyparły z rynku nie tylko europejskie produkty, ale także towary z innych krajów
azjatyckich”40
. Ujemny bilans stanie się odtąd stałym elementem współpracy gospodarczej.
Unia na tyle chętnie importuje produkty chińskie, że tempo wzrostu tego wskaźnika w
kulminacyjnym momencie doszło do poziomu 39%41
- w 2008 roku Unia sprzedała Chinom
swoje towary o wartości 78 mld euro, podczas gdy kupiła na kwotę prawie 248 mld euro.
Dopiero skutki globalnego kryzysu finansowego, które Europa zaczęła odczuwać w 2009
roku wpłynęły na spadek liczby importowanych towarów do 214,7 mld euro, przy
jednoczesnym niewielkim wzroście eksportu. Tempo rozwoju dwustronnego handlu
przedstawia wykres poniżej.
40
Puślecki Zdzisław, Relacje Unii Europejskiej z Chińską Republiką Ludową wobec wyzwań gospodarki globalnej 2012 [w:] Wyzwania gospodarki globalnej, Sopot 2012, s. 320. 41
Ibidem, s.321.
24
Rys. 1. Wartość wymiany handlowej UE-Chiny w latach 1995-2009. Źródło:
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015).
Tendencja wysokiego deficytu powróciła jednak już w 2010 roku, kiedy to udział Chin w
całym imporcie Unii Europejskiej osiągnął rekordowe 18,5 % i opiewał na kwotę 283,6 mld
euro, podczas gdy do Chin trafiało ok. 8,4 % wszystkich sprzedawanych przez europejskie
kraje towarów. Obecnie Chiny są drugim partnerem pod względem wartości całej wymiany
handlowej – w 2014 roku ich udział gospodarczy uplasował się na poziomie 13,8% łącznego
handlu UE z partnerami zewnętrznymi42
. Również drugie miejsce Chiny zajęły w bilansie
największych odbiorców europejskich towarów (9,7 % produkcji na kwotę prawie 165 mld
euro). Ciągły deficyt handlowy pozwolił jednak utrzymać się Chinom w roli lidera unijnego
importu – tu udział azjatyckiego mocarstwa wynosi aż 18% i jest wart ponad 302,5 mld euro.
Analizując sytuację z drugiej strony trzeba zaznaczyć, że na rok 2013 do dwudziestu ośmiu
krajów Europy trafiało 15,3% wszystkich produktów eksportowanych przez Chiny. Stawia to
Unię Europejską na trzecim miejscu pod względem wartości eksportu azjatyckiego partnera,
przed wspólnotą są tylko Hong Kong (17,4%) oraz USA (16,7%). Pierwsze miejsce Unia
Europejska zajmuje jednak w statystykach dotyczących najwyższej liczby zagranicznych
42
European Union trade in goods with China, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015).
25
towarów importowanych przez Chiny – tu osiąga wynik 11,3 % ( 168,5 mld euro) i
jednocześnie w ogólnym bilansie handlowym staje się najważniejszym partnerem handlowym
z wymianą o wartości łącznej ponad 428,5 mld euro.
Rys.2. Najważniejsi partnerzy handlowi Chin w roku 2013. Źródło: European Union trade in goods with China,
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015).
Badając dynamikę wymiany handlowej strategicznych partnerów warto zwrócić
również uwagę na kategorię towarów będących jej przedmiotem. Głównymi towarami
eksportowanymi przez Unię Europejską są maszyny i sprzęt transportowy (41,9% w 2012
roku), chemikalia i produkty powiązane (16,4%) oraz pozostałe wyroby (22,5%). W związku
z tym także do Chin w największej liczbie trafiają te same typy towarów – maszyny 31,8%,
sprzęt transportowy 26,2%, chemikalia 9%, metale 6,6%, sprzęt optyczny i fotograficzny
5,6% (dane za 2014 rok). Natomiast do najczęściej sprowadzanych do UE produktów w 2012
roku należały: paliwa mineralne i smary (30,5%), maszyny i sprzęt transportowy (25,2%) oraz
pozostałe wyroby (21,6%)43
. Od chińskiego partnera zazwyczaj Unia kupuje maszyny
(46,7%), materiały i wyroby tekstylne (12,2%), różne przetworzone artykuły (9,2%), metale
(6,7%) oraz chemikalia (4,3%). Wymiana handlowa przede wszystkim opiera się na
przepływie produktów, ale badając jego całą strukturę nie należy zapominać o sektorze usług.
To element współpracy, który posiada duży niewykorzystany potencjał. W latach 2001-2008
43
Unia Europejska i jej partnerzy handlowi, http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_6.2.1.pdf (23.05.2015).
26
poziom udziału usług w całym eksporcie prowadzonym przez UE określano w granicach
27,9%-28,8%. Najwyższy wynik usługi osiągnęły w 2009 roku i było to 31,1%. W tym
samym czasie europejskie kraje skorzystały z zagranicznych usług w wymiarze 26,1%, a w
2013 roku stanowiły one 23,4% łącznej wymiany zewnętrznej. Spośród dwudziestu siedmiu
krajów największym eksporterem usług była Wielka Brytania (21,3%). Najczęściej
europejskie usługi trafiały do Stanów Zjednoczonych (27,5%), a na całym kontynencie
azjatyckim realizowane były co piąte z nich. W 2012 roku w Chinach unijne państwa
wykonały prace o wartości 30 mld euro, z czego najwięcej z nich dotyczyło obszaru biznesu
(10,7 mld euro), transportu (8,4 mld euro), turystyki (4,18 mld euro) oraz patentów i licencji
(2,3 mld). Od Chin natomiast Europa kupiła usługi na kwotę 20,1 mld euro z zakresu
transportu (9 mld euro), biznesu (6,7 mld euro) oraz turystyki (2,47 mld euro). Jak widzimy,
sektor usług stał się jednocześnie polem wymiany handlowej w której bilans Unii
Europejskiej jest dodatni – w 2012 wynosił +9,9 mld euro i był widoczny szczególnie w
sektorze biznesowym. Ostatnim elementem współpracy gospodarczej, który chciałabym
przedstawić w swojej pracy są bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) realizowane
wzajemnie na terenie Unii i Chin. Trzy lata temu do azjatyckiego partnera trafił europejski
kapitał w wymiarze 10,17 mld euro, podczas gdy Chiny zainwestowały w Europie prawie 8,9
mld euro.
Rys. 3. Dynamika zmian bezpośrednich inwestycji zagranicznych między Unią Europejską i Chinami. Źródło:
http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-19112013-BP-EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-
58fa3d465a0b (23.05.2015).
W porównaniu do danych z 2009 roku zauważalny jest wzrost zainteresowania BIZ
szczególnie po stronie chińskiej, która przez cztery lata zwielokrotniła udział swojego
kapitału inwestycyjnego ponad 181 razy. W przypadku UE tendencja wzrostowa została
odnotowana w latach 2009-2011, jednak już rok później widoczny jest nagły spadek wartości
inwestycji. Zmiany w dynamice BIZ przedstawia tabela powyżej.
27
3.2. Wymiana handlowa poszczególnych krajów Unii Europejskiej z
Chinami
Unia Europejska nie jest jednolita pod względem rozwoju gospodarczego – to
stwierdzenie, którego nie usłyszymy w oficjalnych komunikatach europejskich polityków.
Wątpliwości co do tego nie zostawiają jednak wszystkie dane dotyczące zamożności państw
oraz fakt, że ton rozwoju UE nadają przede wszystkim bogate kraje tzw. „starej Unii” z
Niemcami, Francją i Wielką Brytanią na czele. Podobna sytuacja jest w przypadku
międzynarodowej wymiany handlowej – im lepiej rozwinięte państwo, tym wyższy jest jego
bilans handlowy. To, co importują kraje wynika przede wszystkim z braku w produkcji
określonych towarów i zasobów naturalnych. O wielkości importu decyduje poza tym rozmiar
rynku wewnętrznego danego państwa. Poza tym wysoki poziom importu jest
charakterystyczny dla dziesiątki, która w 2004 roku dołączyła do UE, ze względu na jej
opóźnienia gospodarcze i technologiczne spowodowane wcześniejszą sytuacją polityczną.
Struktura eksportu państwa natomiast, jak twierdzi Dorota Niedziółka, jest „pochodną jego
konkurencyjności i możliwości produkcyjnych- uwidacznia się zróżnicowanie poziomu
rozwoju gospodarczego oraz przewagi jakościowej i ilościowej w produkcji dóbr”44
.
Analizując zatem udział poszczególnych członków UE w wymianie handlowej z Chinami
trzeba powiedzieć, że zarówno największym importerem jak i eksporterem są Niemcy. Ich
udział w całym imporcie w pierwszej połowie 2013 roku wyniósł 21% i miał wartość 27,7
mld euro. Zaraz po nich znalazła się Holandia z wynikiem 19%, w dalszej kolejności Wielka
Brytania (14%), Francja i Włochy (9%). Co istotne, Niemcy i Finlandia są jedynymi krajami
UE, który odnotowują dodatni bilans handlowy z Chinami – w tym samym okresie wyniósł
on + 4,68 mld euro dla Niemiec, co oznacza, że sprzedały one do Azji towary na kwotę 32,38
mld euro oraz + 0,5 mld euro dla Finlandii, który wywiozła do Chin dobra o wartości 1,38
mld euro. Największy deficyt w wymianie od stycznia do czerwca 2013 roku miały:
Holandia, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Hiszpania, Belgia i Polska, która w tym
zestawieniu utrzymała swój eksport na poziomie 0,76 mld euro i zaimportowała produkty o
wartości 3,94 mld euro.
44
Niedziółka Dorota, Handel zagraniczny [w:] Geografia ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 317.
28
Państwo UE Export Import Bilans
Belgia 3 314 6 407 - 3 093
Bułgaria 264 382 -118
Czechy 706 3 069 -2 363
Dania 1 251 2 407 -1 157
Niemcy 32 379 27 700 4 679
Estonia 50 311 -262
Irlandia 726 934 -208
Grecja 181 1 127 -946
Hiszpania 2 020 6 698 -4 678
Francja 7 230 11 941 - 4 711
Chorwacja 27 771 -744
Włochy 4 788 11 514 - 6 726
Cypr 19 103 -84
Łotwa 42 168 -126
Litwa 43 275 -231
Luksemburg 114 543 -429
Węgry 710 2 746 - 2 036
Malta 85 72 -45
Holandia 25 863 24 936 - 20 942
Austria 2 070 2 102 -789
Polska 3 826 3 941 -3 183
Portugalia 692 673 -341
Rumunia 1 033 929 -705
Słowenia 91 474 -382
Słowacja 772 1 175 -402
Finlandia 1 380 849 531
Szwecja 2 361 2 921 -560
Wielka Brytania 6 288 18 457 -12 169
Rys. 4. Wymiana handlowa poszczególnych krajów UE z Chinami w pierwszej połowie 2013 roku.
Opracowanie własne na podstawie źródła: http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-
19112013-BP-EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-58fa3d465a0b (23.05.2015).
Wśród 28 państw Unii Europejskiej w roku 2013 osiemnaście z nich należało do strefy
euro. Przez sześć miesięcy łącznie wyeksportowały one dobra na kwotę ok. 74,43 mld euro,
co daje średnio 4,14 mld euro na każde z nich. Pozostałe dziesięć (wliczając w to Chorwację,
29
która wcześniej samodzielnie prowadziła kontakty z Chinami) sprzedały znacznie mniej
produktów, których wartość nie przekroczyła w całości 12, 62 mld euro (średnio ok. 1,26 mld
euro na państwo). Analiza tych danych pozwala śmiało postawić tezę, że wymiana handlowa
z Chinami jest bardziej intensywna w krajach, które cieszą się wspólną walutą. Z pewnością
ma na to wpływ fakt, że euro stało się drugą pod względem wartości dziennych obrotów
walutą w handlu międzynarodowym ( w kwietniu 2013 roku udział euro wynosił ok.33,4%)45
.
Dodatkowo we wrześniu 2014 roku Chiński Bank Centralny zdecydował o dołączeniu
unijnego pieniądza do grupy walut, które mogą być bezpośrednio wymieniane do juana na
rynku międzybankowym. Dzięki temu wyeliminowano koszty dodatkowego przewalutowania
(EUR/USD), ryzyka walutowego oraz skrócono czas transferu środków. Zgodnie z
założeniami takie posunięcie bardzo pozytywnie wpłynie na wzajemną wymianę
gospodarczą.
3.3. Problemy występujące we współpracy gospodarczej UE-Chiny
Czterdziestoletnie już stosunki na linii Unia-Europejska Chiny od samego początku
były nastawione m.in. na przełamywanie barier handlowych. Wiele z nich udało się przez ten
czas znieść, jednak w międzyczasie pojawiły się również nowe komplikacje. Jak wskazują
specjaliści, większość z nich uderza przede wszystkim w interesy europejskie, będąc
jednocześnie świadectwem bardzo efektywnej polityki władz chińskich. Pierwszym
najbardziej widocznym problemem jest ograniczanie dostępu do rynku azjatyckiego
europejskim towarom. Mimo wstąpienia do WTO Chiny nadal utrzymują wysokie opłaty
celne na niektóre z produktów i stosują utrudnienia prawne dla zagranicznych inwestorów
(np. wymóg wykorzystywania półproduktów pochodzenia lokalnego), chroniąc tym samym
niektóre z gałęzi rodzimego rynku46
. Na takie same trudności muszą nastawić się europejskie
firmy, które chciałyby wykonywać prace w ramach chińskich zamówień publicznych. Brak
ratyfikacji jednego z porozumień WTO regulującego właśnie zasady uczestnictwa
zagranicznych firm w krajowych przetargach publicznych, pozwala Chinom wprowadzać
45
http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/miedzynarodowe-znaczenie-juana-bedzie-wciaz-roslo/ (23.05.2015). 46
Kamiński Tomasz, Problemy gospodarcze w relacjach Unii Europejskiej z Chinami, http://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/4961/Problemy%20gospodarcze%20w%20relacjach%20UE%20z%20Chinami_Kaminski_2008.pdf?sequence=1&isAllowed=y (23.05.2015).
30
skomplikowane przepisy prawne, praktycznie wykluczające udział zewnętrznych
wykonawców. Z drugiej jednak strony warto zauważyć, że chińskie przedsiębiorstwa chętnie
uczestniczą w konkursach europejskich. Sztandarowym przykładem jest tu sprawa budowy
polskiej autostrady A2 na Mistrzostwa Euro 2012. Chińska firma COVEC wygrała przetarg
proponując cenę o kilkanaście procent niższą od innych konkurentów, po czym sprowadziła
do Polski swoich pracowników. Budowa ostatecznie została przerwana z powodu opóźnień, a
cała sytuacja przyczyniła się dodatkowo do upadku wielu polskich podwykonawców. To
przykład stosowania zaniżonych cen w realizacji usług, ale nie brakuje też sytuacji w których
to chińskie produkty proponowane są po dumpingowych cenach. Takich sytuacji dotyczą
spory handlowe, które partnerzy wzajemnie wnoszą na forum WTO. Jednym z nich jest
słynna sprawa chińskich paneli słonecznych, którą wnieśli europejscy producenci zrzeszeni w
grupie EU Prosun. Dużym problemem dla Unii jest ogólnie ciągły ujemny deficyt handlowy z
Chinami, wynikający z ogromnego napływu chińskich towarów na rynki europejskie. To,
czym nadal wygrywa azjatycki partner są niskie koszty pracy. W związku z taką sytuacją
europejskie towary przegrywają konkurencyjnością na własnym rynku, a władze UE muszą
uciekać się do poszukiwania środków hamujących chiński import (np. ograniczeń kwotowych
i antydumpingowych), także nierzadko kwestionowanych przez WTO47
. W części
analizującej poziom BIZ we wzajemnych relacjach podkreśliłam, że wartość chińskiego
kapitału lokowanego na rynku europejskim w bardzo krótkim czasie wzrosła prawie
dwustukrotnie, w przeciwieństwie do kwoty europejskiego kapitału, który w Chinach wzrastał
bardzo powoli. To również świadczy o nierównościach w dostępie do poszczególnych
rynków – z jednej strony Chiny posiadające ogromne rezerwy finansowe, chętnie wykupują
europejskie firmy (zwłaszcza po kryzysie finansowym, czego przykładem jest Volvo, Saab,
Ericsson), a z drugiej posługują się prawem uniemożliwiającym zagranicznym firmom
zakładania swoich oddziałów w formie innej niż spółka joint-venture, stosują wysokie progi
kapitałowe i przedłużają procesy uzyskiwania pozwoleń. Nie bez znaczenia jest twierdzenie
powtarzane przez wielu europejskich polityków, o tym, że najwięcej niepokoju na rynku
europejskim budzi brak przejrzystości struktur chińskich spółek. Często oznacza to, że za
pseudo prywatnymi przedsiębiorstwami stoją chińscy politycy. Kolejnym bardzo ważnym
problemem jest nieuczciwe podejście chińskiego partnera do kwestii ochrony własności
intelektualnej, co znacząco wpływa na przychody europejskich firm. Wśród punktów
zapalnych w chińsko-unijnej współpracy znajdują się również dwa punkty, które są
47
Ibidem.
31
szczególnie uciążliwe dla strony azjatyckiej. Po pierwsze jest to wciąż obowiązujące embargo
na sprzedaż broni, które mimo, że jest obchodzone przez europejskie kraje w każdy możliwy
sposób, to jednak stanowi pewną przeszkodę w ważnym sektorze handlu. Poza tym pozostaje
kwestia przyznania Chinom statusu gospodarki rynkowej, co zgodnie z zasadami powinno
nastąpić maksymalnie po piętnastu latach od wstąpienia do WTO. Europa pozostaje
sceptyczna co do tego kroku, ponieważ oznaczałoby to brak możliwości nakładania wyższych
ceł antydumpingowych i byłoby zagrożeniem dla wielu europejskich firm. Podsumowując,
mimo wielu lat pracy nad rozwojem dwustronnych relacji handlowych poziom wzajemnych
utrudnień nadal pozostaje bardzo wysoki i wszystko wskazuje na to, że problemy te szybko
nie zostaną rozwiązane. Brakuje tu przede wszystkim woli politycznej obydwu ze stron,
chociaż odważyłabym się na stwierdzenie, że większe szanse na nią widać w Europie.
32
Zakończenie
Współpraca gospodarcza jest jednym z najważniejszych elementów całości relacji
prowadzonych na linii Unia Europejska-Chińska Republika Ludowa. To ona, w formie
pierwszych porozumień i umów handlowych, stanowiła podstawę nawiązania oficjalnych
relacji, a obecnie stanowi ich spoiwo. Podsumowując informacje przedstawione w pracy
można powiedzieć, że główny cel wprowadzenia dialogu chińsko-unijnego został osiągnięty –
udało się zwiększyć poziom wymiany handlowej do stanu w którym każdego dnia pomiędzy
krajami krążą towary o wartości minimum jednego miliarda euro. To wynik niewyobrażalny,
który pozwolił na rozwój ekonomiczny obydwu stron. Przytoczenie drogi do osiągnięcia
takiego rezultatu pokazuje jednak, że partnerstwo łączące europejską organizację z azjatyckim
mocarstwem nie należy do najłatwiejszych i nadal boryka się z wieloma przeszkodami. O ile
w okresie początkowym współpracy strony te, można powiedzieć, nie były dla siebie
konkurencją (EWG była na znacznie wyższym poziomie rozwoju i szukała nowych rynków,
podczas gdy ChRL chciała dołączyć do gospodarki światowej) to obecny dialog jest
widocznie naznaczony rywalizacją o miejsce w globalnym rankingu gospodarczym. Ze
względu na bariery stawiane sobie nawzajem przez podmioty, potencjał w łączącym je
partnerstwie strategicznym pozostaje niewykorzystany. Na progu otwierającym piątą dekadę
dwustronnych relacji stoi przed Unią i Chinami stoi wyzwanie zdefiniowania na nowo celów
prowadzenia współpracy i znalezienia wspólnej drogi do ich realizacji.
33
Bibliografia
Wydawnictwa zwarte
1. Barcik Jacek, Wentkowska Aleksandra, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem
Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008
2. Chwak Kwank Chan, King Lun Ngok, David Phillips, Polityka społeczna w Chinach.
Rozwój, a dobrostan, Warszawa 2012
3. Cieślik Ewa, Efekt smoka. Skutki ekspansji gospodarczej Chin po 1978 roku, Warszawa
2012
4. Fenby Jonathan, Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, Kraków 2009
5. Fierla Irena (red.), Geografia Ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa 2007
6. Gawlikowski Krzysztof; Ławacz Małgorzata (red.), Wielkie przemiany w Chinach. Próba
bilansu reform Deng Xiaopinga, Warszawa 2012
7. Mrzygłód Urszula (red.), Wyzwania gospodarki globalnej, Sopot 2012
8. Natanek Mirosław, Historia Integracji Europejskiej, Warszawa 2013
9. Polit Jakub, Chiny, Warszawa 2004
10. Rymarczyk Jan, Wróblewski Marek (red.), Wymiana handlowa Unii Europejskiej z
wybranymi regionami świata, Wrocław 2004
11. Sporek Tadeusz (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze – integracja regionalna w
Europie i na świecie, Katowice 2012
Czasopisma
1. Borońska-Hryniewiecka Karolina, Komisja Junckera: ku lepszemu sprawowaniu rządów w
Unii Europejskiej, „Biuletyn PISM” nr 123, 2014
2. Kaca Elżbieta, Galewicz Helene, Krucha jedność Unii: perspektywa utrzymania sankcji
wobec Rosji, „Biuletyn PISM” nr 44, 2015
34
Źródła internetowe
1. A long term policy for China-Europe relations,
http://eeas.europa.eu/china/docs/com95_279_en.pdf (23.05.2015)
2. A maturing partnership – shared interests and challenges in EU-China relations, http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0533:FIN:EN:PDF (23.05.2015)
3. Agreement on trade and economic cooperation between the European Economic
Community and The People’s Republic of China,
http://ec.europa.eu/world/agreements/downloadFile.do?fullText=yes&treatyTransId=783
(23.05.2015)
4.China’s Policy paper on EU, http://china.org.cn/e-white/20050817/index.htm (23.05.2015)
5. EU-China relations timeline, http://eeas.europa.eu/china/docs/chronology__2014_en.pdf
(23.05.2015)
6. EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation,
http://eeas.europa.eu/china/docs/20131123_agenda_2020__en.pdf (23.05.2015)
7. EU strategy towards China: Implementation of the 1998 Communication and Future Steps
for a more Effective EU Policy, http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52001DC0265&from=EN (23.05.2015)
8. EU’s top trading partners In 2014: the United States for exports, China for imports,
http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6760204/6-27032015-AP-EN.pdf/15911e52-
a591-400d-af4c-d3ac72affa8c (24.05.2015)
9. European Union trade in goods with China,
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015)
10. Głuszkiewicz Dariusz, Historia integracji europejskiej,
http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf (23.05.2015)
11. Kamiński Tomasz, Problemy gospodarcze w relacjach Unii Europejskiej z Chinami,
http://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/4961/Problemy%20gospodarcze%20
w%20relacjach%20UE%20z%20Chinami_Kaminski_2008.pdf?sequence=1&isAllowed=y
(23.05.2015)
12. The People’s Republic of China and the European Community,
http://aei.pitt.edu/8242/1/31735055282226_1.pdf (23.05.2015)
13. Unia Europejska i jej partnerzy handlowi,
http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_6.2.1.pdf (23.05.2015)
35
14. http://europa.eu/about-eu/facts-figures/economy/index_pl.htm (24.05.2015)
15. http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekordowe-rezerwy-walutowe-Chin-3103465.html
(23.05.2015)
16. http://forsal.pl/artykuly/839734,chiny-w-pulapce-czy-bolesne-reformy-spowolnia-
gospodarke.html (23.05.2015)
17. http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-19112013-BP-
EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-58fa3d465a0b (23.05.2015)
18. http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-19112013-BP-
EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-58fa3d465a0b (23.05.2015)
19. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/miedzynarodowe-
znaczenie-juana-bedzie-wciaz-roslo/ (23.05.2015)
Spis tabel i rysunków
Rys.1. Wartość wymiany handlowej UE-Chiny w latach 1995-2009, s. 24.
Rys. 2. Najważniejsi partnerzy handlowi Chin w roku 2013, s. 25.
Rys. 3. Dynamika zmian bezpośrednich inwestycji zagranicznych między Unią Europejską i
Chinami, s. 26.
Rys. 4. Wymiana handlowa poszczególnych krajów UE z Chinami w pierwszej połowie 2013
roku, s. 28.