alike“: over sleur uithouden...is de dynamische dimensie van het menselijke leven die verband...
TRANSCRIPT
"Alike“: over sleur uithouden animated short film by Daniel Martínez Lara
https://www.youtube.com/watch?v=kQjtK32mGJQ
ZORG VOOR SPIRIT
Spirit voor zorg
Dr. Katrien Cornette
Aalst, 13 nov 2017
“De beste zorg bepalen we samen"
https://www.youtube.com/watch?v=fe0icVe6Apg
Spiritualiteit als Diepte-dimensie
Dit is een foto van een rotsformatie aan een meer
in Birma.
Deze foto kan slechts een paar maal per jaar
gemaakt worden. Dit hangt af van de manier
waarop de zonnestralen vallen op het meer.
Draai je hoofd een beetje naar links dan zie je
wat er zich in de diepte aftekent op deze foto.
Zie je het nog steeds niet?
Vaak een kwestie van goed kijken!
Besluit: SPIRITUALITEIT
als dieptedimensie (3D’s)
Doodgewone in de zorg: kan een gans andere
wereld oproepen, naargelang de bril die je opzet !
Divers: niet zo dat elke situatie voor iedereen iets
dieper oproept
Dynamisch: veel hangt af van de levenservaring
van de kijker
NIET OORDELEN + NEDERIGHEID !
Volheid
Eenzaamheid Vrijheid
Dood Leven
Schuld & schaamte Verbinding
Kwetsbaarheid
Vervolg
LINDA: 33 jaar, borderline,
ver gevorderde anorexia,
Protestantse afkomst, dochter dominee
Leven en dood
Mo, 45 jaar, geïnterneerd,
psychose, moslim
eenzaamheid en verbinding
Schuld en vrijheid
Vervolg
I. BELANG VAN SPIRITUELE DIMENSIE
meer dan pijn alleen!
II. OBSERVATIE SPIRITUELE PIJN
eigen-aardige vorm van pijn die vraagt om
III. SPIRITUELE ZORG VOOR ELKAAR
gelaagde vorm van zorg
IV. ONMACHT & LEEGTE UITHOUDEN
I. Belang spirituele dimensie
Heb je altijd bij (niet
weg te gommen;
maar daarom niet
altijd zichtbaar !)
Berust vaak op een
kleine basis ! Voldoende om in
evenwicht te blijven
1.1. LUCAS-model (1998)
Spiritualiteit als dragend grondvlak
= 3D-onderbouw van de bio-
psycho-sociale driehoek:
------------------------------------
Spirituele = dat wat mij
draagt, stut, inspireert, en
veerkracht geeft !
Fysisch Psychisch
Sociaal
= SPIRITUEEL
1.2. Consensusdefinitie (EAPC, 2010)
SPIRITUALITEIT
is de dynamische dimensie van het menselijke leven die
verband houdt met de wijze waarop personen zin ervaren,
tot uitdrukking brengen, en/of zoeken
en de wijze waarop zij in verbinding staan met :
het moment,
met zichzelf,
met anderen,
met de natuur,
met datgene wat betekenisvol en/of heilig is.
4-Bronnen-theorie
(K.G. Dürckheim)
“Ultreïa”
Wat helpt om met grenzen om te gaan
1. Stuwende kracht van de natuur
Opa Jan en de ajuinbollen
JAN:
“Kon ik nog maar eens over mijn velden gaan…”
2. Stuwende kracht
van cultuur
“Kon ik nog maar eens salsa dansen..”
3. Stuwende kracht van relaties
Grote René en kleine René Grote René en kleine René
4. Stuwende kracht van cultus
Dopen… zoveel meer dan water sprenkelen
ZOEM
Denk terug aan het voorbije WE +
aan wat jou het meest deed
herbronnen.
Welke van boven vermelde
spirituele bronnen herken je?
II. Spirituele pijn
Levensmoeheid die optreedt wanneer courante spirituele bronnen niet meer afdoende helpen om met de levenslasten om te gaan
Deze moeheid doortrekt én vergroot lichamelijke, emotionele en sociale pijn (je kan ze er niet van losmaken)
Is wat de patiënt zegt dat het is
Herkennen van spirituele pijn?
Verkennend onderzoek
bij verpleegkundigen op
een PZ-eenheid.
Implicaties voor
vorming en training?
[M. Van de Wiele en K.
Cornette (< BANABA PZ,
HUB, Brussel, 2011)].
LUCAS-model (1998)
xx
Spiritueel worstelen vertoont zich zelden in manifest gedrag,
maar komt veelal naar buiten in meta-communicatief gedrag
Fysisch Psychisch
Sociaal
= SPIRITUEEL
O
Manifestaties / Indicatoren RN Central, Nursing Care Plan, Spiritual Distress (2007)
- In vraagstelling gebruikelijke spiritualiteit / religie - Wanhoop, hopeloosheid
- Niet meer in staat gewone rituelen uit te voeren - Algemeen gebrek aan levenslust, levensmoeheid - Vertelt over de leegte die ervaren wordt
- Refractaire pijn of symptomen
- Onverklaarbare angst, woede, schuld, wrok, ..
- Isolatie, zich terugtrekken van betekenisvolle
anderen
Top 3 volgens verpleegkundigen van indicatoren
die kunnen wijzen op verborgen spirituele noden
(< handelingsmodel K. CORNETTE, 2001)
1. Niet kunnen loslaten: 92%
2. Lijden aan wat nooit uitgesproken werd: 89%
3. Angst voor de dood en het hiernamaals: 85%
Massage
Verzoeningsritueel, biecht
Deelname aan gebedsgroep
Geleide meditatie
Religieuze of spirituele boeken
aanreiken
Kunstwerken bekijken
Muziek beluisteren
Yoga, Tai Chi, mindfulness
Pijl tekenen naar het Oosten
Stilte
Afspreken niets te doen www.gwish.org
III. Spirituele zorg
3.1. Aanbod
3.2. Waarschuwingen
Meer dan interventies alleen nodig!
Vaardigheden om spirituele nood
naar buiten te brengen
TOP 3 volgens verpleegkundigen:
[M. Van de Wiele en K. Cornette (2011)]
1. Presentie (als mens totaal aanwezig zijn): 71%
2. Intuïtief weten en timing bij interventies kunnen
inschatten: 68%
3. Kunnen omgaan met onmacht: 50%
…
13.Vriendelijkheid: 17%
3.2. Waarschuwingen
Meer dan interventies alleen nodig!
1. Reflex van pijncontrole loslaten
2. Hanteren nieuw, gelaagd zorgmodel met plaats
voor hoofd / hart / buik
3. Inbouwen van 4 grondhoudingen: geduld / geloven
in groeikracht / groter maken van de innerlijke
klankkast / én gedreven detailzorg
1. Pijn‘controle’ loslaten
Dame Saunders, Spiritual Pain, in JPC
4 (1988) nr.3, p.29:
“ Nadat we ons ten volle
ingespannen hebben om de
fysische pijn en symptomen onder
controle te krijgen, zouden we er
gemakkelijk toe kunnen verleid
worden om de spirituele
pijncomponent op dezelfde
manier aan te pakken.
Maar alleen een klein deel van de
spirituele pijn, nl. de onrealistische
angst- en schuldgevoelens, kan van
buitenaf gecontroleerd worden. Het
overgrote deel zal maar op-lossen, als
ze naar boven gebracht en doorleefd
kan worden, als de pijn zelf de tijd krijgt
om te groeien naar nieuw inzicht.”
(The very pain itself may lead to
resolution or a new vision).
2. Gelaagd zorgmodel
Sheila CASSIDY: alternatief voor
klassiek, eenduidig problem-
solving model:
Op elk moment in de zorg
verschillende niveaus in elkaar
kunnen schuiven !
HOOFD-- KENNIS ------------- HELPEN
(kopstem) (professionalisme) Interventie
HART -- KUNDE ------------- LUISTEREN
(keelstem) (empathie) Presentie
BUIK -- KUNST ------------ DELEN VAN
(buikstem)(weerloze kwetsbaarheid) NIET-WETEN
Mededogen = Latende vorm van handelen
- Hoofd
- Hart
- Buik
3. Inbouwen grondhoudingen
(vanuit verbinding met een bron)
Elly Hoogeveen (moreel
consulente): “Het gaat er
om een grondhouding (!)
te bezitten, waarbij we de
binnenkant van de ander
naar buiten laten komen.”
3.1. Geduld
3.2. Groter maken van je innerlijke
klankkast
“‘Innerlijke ruimte’ verwijst naar een gemoedstoestand in jezelf: het is een kwaliteit waardoor je emoties van een ander (bv. angst, woede, eenzaamheid, maar ook plezier en liefde) kunt toelaten - zonder er zelf door meegesleept te worden. Je kunt ze ‘ergens’ plaatsen, en daardoor verbetert je luisteren.”
• Carlo Leget, Ruimte om te sterven,Tielt, 2003:
Die ruimte in jezelf
kun je vergroten door:
FB te aanhoren
Intervisie / supervisie
Meditatie
Lichaamswerk
…
3.3. Geloven in groeikracht
“Plus est en vous!”
De les van de
vlinder
Stilte-experiment (Amnesty)
STILTE
https://www.youtube.com/watch?v=nf4-NAqQrn4
3.4. Gedreven detailzorg
“Il était une fois…”:
de pater en de beker
chocomelk
Ode aan het gewone (Marinus van den Berg)
Het gewone is hier
zo gewoon
dat je het bijna niet ziet.
Toch gebeurt het gewone
hier elke dag
in ongewone omstandigheden.
Het gewone is het cement
voor het leven van alledag.
Zonder het gewone
stort het huis van de zorg in.
Dit maakt het gewone
zo bijzonder...
Dank je wel!
4.1. De 4 G’s bewerkstelligen
openheid in de zorg:
De zorgverlener als niet-weter,
als persoon die ‘gaten’ mag
vertonen…
…en daarin juist de patient
vervoegt en raakt!
IV. LEEGTE UITHOUDEN
1. Geduld (patien-ce!) opbrengen
2. Grotere onthaalruimte voor het vreemde
3. Geloven in nog verborgen kracht
4. Gedreven opmerkzaamheid voor kleine
verschuivingen
Plaats voor latende modus van handelen!
ZORGVERLENER PATIËNT
Illustratie: patiënt
Verdriet en onmacht treden binnen in mijn tempel.
Ik maak ruimte om ze toe te laten.
Met liefde geef ik ze een altaar.
Ik schik er bloemen omheen,
steek duizend kaarsen aan,
brand wierook, zet de olie klaar
en word wat ik verlang: geduld.
-Michèle Vanoverstraeten -
Illustratie: zorgverlener
“Ik wist het niet. We dachten er beiden over na en het was alsof we door een gespannen draad
verbonden waren. De draad was geen reddingslijn die ik haar had toegeworpen, maar de blootliggende zenuw die mensen verbindt
zodra ze bereid zijn samen een wond binnen te gaan – er ontstaat een intimiteit wanneer ze
afdalen, voorbij hartslag en neuronen en gladgepolijste botten. En daar op die
onbekende plaats waakten wij getweeën, hand in hand.”
Lauren SLATER, Gaten, in: Het ruimteschip dat op Oscars buik landde. Verhalen van een psychotherapeute, Anthos, 1996, p.110-137.
4.2. Vertaling door spirituele tradities
- Benoemen zorg in de latende modus van handelen
als ‘mededogen’ + bieden hierrond reeds eeuwen
oefeningen aan.
- Gegroeid rond ervaringen van onmacht en leegte,
zien zij deze ervaringen als doorgangsmoment, als
kans om nieuw perspectief te ontdekken: 3 vb
1. Pascha (Joden), Pasen (christenen): nieuw leven
wordt ontdekt in de leegte van de woestijn, in de
leegte van het graf. Diepere betekenis: leegte kan
vruchtbaar worden!
2. Oosterse kerken: Anastasis-ikoon (8e eeuw)
God daalt af in de hel /
de dood / de grootste
eenzaamheid, en wacht
de mens daar op
Het mysterie van liefde
vult het mysterie van de
dood en krijgt het
laatste woord
3. Boeddhisme: sunyata (werkelijkheid die leegte is)
Niet: afwezigheid van, vacuüm (horror vacui)
Maar: veld vol mogelijkheden (in zekere zin gelijk aan nirvana = de werkelijkheid beschouwd vanuit de verlossing)
Getal ‘nul’ (‘gharba’ – ook ‘baarmoeder’ of bewaarplaats van al het goede of van mogelijke te realiseren waarden) < afgeleid van de ronde buik van een zwangere vrouw: we kunnen nog niets zeggen van de baby, hij kan nog van alles worden !
Mochten wij ooit zó worden:
open, vol mededogen, transparant…
Coda
https://www.youtube.com/watch?v=kQjtK32mGJQ