OSMADOSMANLI-MALAY DÜNYASI ÇALIŞMALARI

UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİOSMANLI-MALAY DÜNYASI ÇALIŞMALARI

UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

MODERN TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE HİNT OKYANUSU VE MALAY DÜNYASI

ÇALIŞMALARI ÇALIŞTAYI28-29 HAZİRAN 2018

ÇALIŞTAY RAPORU

ÇALIŞTAYA KATILAN AKADEMİSYENLER

Prof. Dr. Fahamedd�n BAŞAR Prof. Dr. İdr�s BOSTAN Prof. Dr. Azm� ÖZCANProf. Dr. Mehmet Mehd� İLHANRektör YardımcısıFat�h Sultan Mehmet

Vakıf Ün�vers�tes�

Öğret�m Üyes�Edeb�yat Fakültes�

İstanbul Ün�vers�tes�

Öğret�m Üyes�Sosyal B�l�mler Enst�tüsü

Sakarya Ün�vers�tes�

Öğret�m Üyes�İnsan ve Toplum B�l�mler� Fakültes�

İstanbul Sabahatt�n Za�m Ün�vers�tes�

Prof. Dr. İsma�l Hakkı GÖKSOYÖğret�m Üyes�

İlah�yat Fakültes�Süleyman Dem�rel Ün�vers�tes�

Doç. Dr. İsma�l Hakkı KADIÖğret�m Üyes�

Edeb�yat Fakültes�İstanbul Meden�yet Ün�vers�tes�

Prof. Dr. Adem EFEÖğret�m Üyes�

İkt�sad� ve İdar� B�l�mler Fakültes�Süleyman Dem�rel Ün�vers�tes�

Prof. Dr. Serdar DEMİRELÖğret�m Üyes�

İslam� İl�mler Fakültes�İbn Haldun Ün�vers�tes�

Doç. Dr. Al� ÇAKSUProf. Dr. Al� Merthan DÜNDARMüdür

Asya Pas�fik ÇalışmalarıUygulama ve Araştırma Merkez�

Ankara Ün�vers�tes�

Prof. Dr. Yusuf ADIGÜZELÖğret�m Üyes�

Edeb�yat Fakültes�İstanbul Ün�vers�tes�

Dr. Öğr. Üyes� Mehmet ÖZAYÖğret�m Üyes�

İnsan ve Toplum B�l�mler Fakültes�İbn Haldun Ün�vers�tes�

Öğret�m Üyes�Fen-Edeb�yat Fakültes�

Yıldız Tekn�k Ün�vers�tes�

Dr. Öğr. Üyes� Ekrem SALTIKÖğret�m Üyes�

Fen-Edeb�yat Fakültes�İst�nye Ün�vers�tes�

ÇALIŞTAYA KATILAN KURUM TEMSİLCİLERİ

Tuğba Nur SÖNMEZ Zeker�ya AKÇAM Şafak ÖZDEMİRZel�ha SAĞLAMCumhurbaşkanlığı

DanışmanıMaar�f Vakfı Mütevell�

Heyet� Üyes� E. Endonezya Büyükelç�s�

UzmanTürk İşb�rl�ğ� ve Koord�nasyon

Ajansı Başkanlığı

Stratej� ve AR-GE MüdürüTürk�ye D�yanet Vakfı (TDV)

Dr. Önder BAYIR Begüm SOYSAL Dr. Ömer ALTUNOsmanlı Arş�v� Da�re Başkanı

Malezya Kültür Ataşes�T.C. Kültür Bakanlığı

Fat�h KÜÇÜKÖğret�m Üyes�

Yurt Dışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı (YTB)Merkez� Asya Koord�natörü

Kuala Lumpur Yunus Emre Enst�tüsü

Müdürü

Emr�n ÇEBİAraştırmacı

İHH İnsan� ve Sosyal Araştırmalar Merkez� (İNSAMER)

4

Bu çalıştay raporu, 28-29 Haziran 2018 tarihlerinde Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi

Osmanlı-Malay Dünyası Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (OSMAD) tarafından Topkapı

yerleşkesinde gerçekleştirilen “Modern Türkiye Cumhuriyeti’nde Hint Okyanusu ve Malay

Dünyası Çalışmaları Çalıştayı” boyunca katılımcıların ortaklaşa aldıkları kararlara

dayanmaktadır.

Söz konusu kararlar, merkezin yapısı, yakın-orta ve uzun vadeli hedefler şeklinde

sınıflandırılmıştır.

Raporda yer alan alt başlıklar şöyledir:

I. Koordinasyon Merkezi

II. FSMVÜ Osmanlı-Malay Dünyası Araştırmaları ve Uygulama Merkezi’nin yapısı

hakkında öneriler

III. Kısa ve orta vadeli hedefler

IV. Uzun vadeli hedefler

V. Tez alanları ve konuları

VI. İlgili hazırlıkların yapılabilmesi için acil karar verilmesi beklenen öneriler

VII. Fon sağlayıcı kurumlar

VIII. Hizmet sağlayıcı kuruluşlar

5

I. Koordinasyon Merkezi

a) Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin eğitim, ekonomi, siyaset vb. alanlardaki hedeflerine

yönelik olarak; başta FSMVÜ Osmanlı-Malay Dünyası Çalışmaları Uygulama ve Araştırma

Merkezi (OSMAD) ile Ankara Üniversitesi Asya-Pasifik Araştırmaları Merkezi (APAM)

olmak üzere, akademi dünyası, araştırma kurumları, devlet kurum ve kuruluşlarının bölge

ile ilgili tüm faaliyetlerinin plânlanması, koordinasyonu, fonlanması süreçlerini yönetecek

bir koordinasyon merkezinin oluşturulması,

b) Bahsi geçen kurumların faaliyetlerine haiz sınırlı sayıda üyeden oluşan koordinasyon

merkezinin sekretarya vasıtasıyla ilgili tüm kurumlarla yakın ilişki ve iletişim halinde

bulunulması,

c) Talep ve isteklerin hiyerarşik değil, yatay ve dikey çok yönelimli olarak yapılandırılması.

II. FSMVÜ Osmanlı-Malay Dünyası Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin

Yapısı Hakkında Öneriler

a) Merkezin kuruluş sürecinde gündeme gelen ve merkez isminde yer alan “Malay”

kelimesinin sınırlılığı nedeniyle merkez isminin “Osmanlı Malay ve Endonezya Dünyası

Araştırmaları Merkezi” veya “Güneydoğu Asya Araştırmaları Merkezi” olarak

değiştirilmesi,

b) Merkezin insan kaynaklarının artırılması ve geliştirilmesi,

c) Merkezde yerli ve yabancı bölge kaynaklarını içeren fiziki ve dijital kütüphanenin tesis

edilmesi,

d) Yüksek Lisans ve Doktora programı çalışmalarının disiplinler arası bir yaklaşımla hayata

geçirilmesi,

e) Merkez’de Malayca-Endonezyaca dil kursunun hayata geçirilmesi,

f) Çeşitli devlet kurumları ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği halinde periyodik olarak

seminerlerin düzenlenmesi,

g) Akademik atölye çalışmaları için, eğitmenlerin ilgili coğrafyadaki yükseköğretim kurumları

ve diğer resmi kurumlarla yapılacak protokoller yoluyla değişim programlarına katılmaları,

h) İlgili coğrafya ile ilgili çalışmalar yapan sivil oluşumlar, dernekler/vakıflar, iş çevrelerinin

faaliyetlerinin planlanması ve Merkezin binasında bu faaliyetlere ev sahipliği yapılması.

6

III. Kısa ve Orta Vadeli Hedefler

a) Çalıştaya iştirak eden tüm kurumların temsil edileceği ve ilgili tüm çalışmaların

koordinasyonundan sorumlu bir üst birimin hayata geçirilmesi,

b) Bölge ile ilgili çalışmalarda akademi dünyası ile akademi dışı çevrelerin işbirliğine gereken

önceliğin verilmesi ve sürdürülebilir bir ilişki ağının tesisi,

c) İlgili çalışmalarda sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla akademi dünyası-iş dünyası

işbirliğini sağlamaya yönelik girişimlere başlanması; bu anlamda danışma şirketleri

(consultation firms) ile görüşmeler yapılması,

d) Mevcut araştırma merkezlerinin aktif hale getirilmesi ve aralarında koordinasyonun

sağlanması; kısa-orta ve uzun vadeli projelerin planlanarak ilgili kurumların katkılarıyla

hayata geçirilmesi; üniversiteler, araştırma kurumları ve kamu kuruluşlarının yanı sıra, özel

sektörün bu süreçte işbirliğine davet edilmesi,

e) Devlet Arşivleri’nin sahip olduğu bilgi ve tecrübeden hareketle ilgili bölgelerdeki ülkelerle

ikili protokoller geliştirilmesi; protokollerin icrası anlamında milli kütüphaneler, arşiv

kütüphaneleri, bölge/eyalet kütüphaneleri ile teknik alt yapı, donanım ve data değişiminin

sağlanması ve bu kaynakların Türkiye’deki akademisyen ve araştırmacıların hizmetine

sunulması,

f) Devlet Arşivlerince Endonezya devlet arşivleriyle başlatılan ancak sonuçlandırılmamış

işbirliği protokolünün acilen sonlandırılması,

g) Endonezya ile gerçekleştirilecek işbirliği protokolüne başta başkent Cakarta’daki Milli

Kütüphane ve Milli Arşiv Kütüphanesi’nin (Arkip Nasional Republik Indonesia-ANRI)

yanı sıra örneğin, Osmanlı-Türk dünyası ile ilişkileri bağlamında öne çıkan Batı Sumatra,

Kuzey Sumatra, Açe, Cambi, Palembang gibi eyaletlerdeki yerel arşiv ve kütüphanelerde

çalışmalar gerçekleştirilmesi,

h) Endonezya’da gerçekleştirilecek bu çalışmalar için özellikle tarama çalışmaları

(digitalization) için insan ve donanım desteğinin sağlanması; bu konuda TİKA Filipinler

Ofisi ile işbirliği yapılması,

i) Merkezin girişimleri ve Devlet Arşivleri işbirliğiyle, ilgili coğrafyalardaki arşiv uzmanları

ile atölye çalışması/sempozyum vb. toplantılar gerçekleştirilmesi; bu konuda -ilgili

ülkelerin İslâm ülkeleri olmasından hareketle- IRCICA’dan destek alınması,

j) Devlet Arşivleri’nin çeşitli sergilerde kaynak desteği ile birlikte çeşitli dillerde broşür, kitap

vb. yayınlar konusunda destek sağlaması,

7

k) Türkiye’de öğrenim görmek isteyen ve/ya öğrenimini Türkiye’de tamamlamış genç

akademisyen ve araştırmacılara yönelik olarak ilgili ülkelerdeki bazı kurumlarda Osmanlıca

öğretimine başlanılması,

l) Osmanlı Devlet Arşivleri ile işbirliği halinde arşiv belgelerine dayalı belgeseller

hazırlanması ve ilgili ülke dillerine tercüme edilmesi,

m) Bölgeyi çalışan/çalışacak akademisyenlere Erasmus ve Mevlana programları ile çeşitli

resmi kurumların fonlarından azami ölçüde istifade ettirilmesi; ilgili ülkelerdeki

yükseköğretim ve araştırma merkezleri ile işbirliklerinin geliştirilmesi,

n) İlgili coğrafyada, özellikle çatışma bölgeleri başta olmak üzere, aile şecerelerinin ve

geleneksel dini eğitim kurumlarında mevcut olan silsileler ile çeşitli alanlardaki el yazma

eserlerin taranması, restorasyonu ve muhafazasına yönelik çalışmaların yapılması; bu

konuda özellikle bölgede çalışan bazı STK’lar ile TİKA, Devlet Arşivleri, YTB, vb.

kurumların destek ve kaynağının bir işbirliği şeklinde plânlanması,

o) Deniz Kuvvetleri Komutanlığı (7 milyon belge), Genel Kurmay Başkanlığı ve Kızılay

Arşivlerine ulaşılması ve bölgeyle ilgili çalışmalarda bu arşivlerin de kullanılması,

p) İlgili bölgelerden Türkiye’deki kurumlara yönelik gezi taleplerinin eğitim ve atölye

çalışmaları şeklinde yapılandırılması,

q) İlgili bölgelerde faaliyet gösteren Türk sivil toplum ve yarı sivil toplum kuruluşlarına dair

bilgi havuzunun oluşturulması,

r) Kriz ve çatışma bölgelerine yönelik çalışmalarda kurumlar arası işbirliğine önem verilmesi

ve kurumlar arası gerekli iletişim sağlanması,

s) Türkiye’de ilgili coğrafyaları çalışacak yüksek lisans, doktora öğrencilerinin ilgili

ülke/bölge dillerini, bölgede işbirliği kurulmuş/kurulacak olan yükseköğretim kurumlarında

bir yıllık dil eğitimi yoluyla almaları ve ardından bir dönemlik temel dersleri de alarak

dönüşlerinde bir dönem çalışıp tez çalışmalarına başlamaları; benzeri bir sürecin ilgili

coğrafyalarda Türkiye ile ilgili çalışmalar yapacak öğrenciler için de işletilmesi.

IV. Uzun Vadeli Hedefler

a) Mevcut üniversite alt yapılarının milli ve dar bir çerçeveye oturması, bu durumun ilgili

coğrafyalarda uzman yetiştirilmesine elverişli olmaması ve bölge çalışmaları (area studies)

geleneğini oluşturacak bir yapılanmaya ihtiyaç duyulması nedeniyle, örneğin doçentlik

alanlarında dil ve edebiyata yer verilip bölge çalışmalarına yer verilmemesi engelinin

aşılması; bu vesileyle bölgeyle ilgili konularda uzman yetiştirilmesine imkân sağlanması,

8

b) Çalışma alanını ilgilendiren coğrafyadaki, özellikle çatışma bölgelerinde, mesleki eğitime

öncelik verilmesi; mevcut mesleki eğitim kurumlarının insan kaynakları ve alt yapı

zafiyetlerinin giderilmesi, meslek lisesi olmayan yerlere ise bu nevi okulların açılması,

c) Meslek lisesinde öğrenim görecek gençlerin pratik yaşamda istihdamına yönelik olarak

çeşitli resmi kurumların ve özellikle de iş çevrelerinin katkılarıyla küçük ve orta ölçekli

işletmelerin ilgili bölgelerde çeşitli, doğrudan veya ortaklıklara dayalı olarak yatırım

faaliyetlerine girişmeleri,

d) Hindistan özelinde Türkçe öğretim ve Türk kültürünü tanıtma faaliyetlerinin hayata

geçirilmesi,

e) Hindistan’daki farklı bölgelerden öğrenim görmek amacıyla Türkiye’ye gelen öğrenciler

için kontenjanın arttırılması,

f) Türkiye’de öğrenim gören yabancı öğrencilerin mezuniyetleri sonrasında ülkelerinde kendi

aralarında ve Türkiye ile bağlarını sürdürecek kurumsallaşmanın sağlanması ve

sürdürülebilir bir nitelik kazandırılması; bu çerçevede ilgili kurumlar için insan kaynağı

havuzunun oluşturulması,

g) İlgili coğrafyalarda doğru ortaklarla Türk-İslâm tarih ve kültürü eserleri envanterlerinin

çıkartılması, sözlük-tarih çalışmalarının yapılması, sözlük vb. yayınlara öncelik verilmesi,

h) İlgili ülkelerle çeşitli alanlarda karşılıklı eser tercüme faaliyetlerinde bulunulması,

i) Türkiye’de öğrenim gören yabancı öğrencilere yönelik atölye çalışmalarının yapılması,

j) İlgili ülkelerdeki sivil toplum kuruluşlarının, geleneksel dini eğitim veren kurumların, vb.

kapasitelerini arttırmaya yönelik çalışmaların ortaya konması.

V. Tez alanları ve konuları

a) Geniş bir coğrafyayı konu alan çalışmaların gerçekleştirilebilmesi adına çok dillilik

olgusuna önem verilmesi; öğrencilerin kendi ana dilleri dışında en az iki dil tecrübesine

sahip olmasının teşvik edilmesi, özellikle bölge çalışmaları için bölge dilleri/etnik diller ile

sömürge diline çeşitli düzeylerde vakıf olunması; bu çerçevede Türkiye’de ve ilgili

ülkelerdeki filoloji öğrencilerine yüksek lisans ve doktora çalışmalarında öncelik tanınması,

b) Türkiye’de öğrenim gören ilgili bölgelerden öğrencilerin tez çalışmalarının belirlenmesi,

öğrenci alımlarında öğrencilerden bu alanlarla ilgili araştırma önerileri (research proposal)

talep edilmesi; tez takiplerinin ilgili kurumlar tarafından yapılması,

c) MEB-YÖK işbirliğiyle, ilgili bölge ülkelerine gönderilecek öğrencilerin tespiti, tez

çalışmaları vb. süreçlerin oluşturulacak bir komisyon nezaretinde gerçekleştirilmesi,

9

d) Türkiye ve ilgili coğrafyadaki yükseköğretim kurumları ve araştırma merkezleri ile ortak

yüksek lisans ve doktora programlarının plânlanması; uzaktan eğitim, vb. imkânlarından

yararlanılması,

e) Edebiyat alanında çalışacak öğrencilerin, Türk motifleri, edebi alanlar, imajlar, vb. atıfta

bulunmaları ve bunların Malay edebiyatında nasıl yankı bulduğu üzerine araştırmalar

yapılması,

f) Türkiye’nin hafıza merkezi olması gereken Malay dünyasıyla ilgili filoloji alanında, Malay-

Endonezya bölümleri olmaması nedeniyle bu alanlarda bölümlerin açılması,

g) Şimdiye kadar bu alanda yapılan çalışmaların/tezlerin Tarih bölümlerinde yapılmış olması,

şu anda yapılmakta olan çalışmalarda Uluslararası İlişkiler disiplinine bir yönelim

olduğunun gözlemlenmesi ve ayrıca İlahiyat / İslami İlimler Fakülteleri’nde de bu alanlarda

yapılan çalışmalara rastlanılması nedeniyle diğer disiplinler de de bu çalışmaların

yapılmasının özendirilmesi,

h) Dönemin sosyoloji, kültür ve felsefi yaklaşımlarına ışık tutacağı tahmin edilen tasavvuf

araştırmalarına yönelinmesi ve bu alanda teşviklerin yapılması,

i) Antropoloji, kültür çalışmaları, arkeoloji vb. alanlarda çalışmalar yaptırılması/ çalışmaların

teşvik edilmesi,

j) İlgili coğrafyalardaki Türk kökenli ailelerin tespiti ve maddi-manevi kültürel miraslarının

devamı konusunda çalışmalar yapılması,

k) Farklı disiplinlere mensup akademisyen ve araştırmacıların, arşiv ve el yazmaları/evrakları

yeniden ele almalarının sağlanması,

l) Filoloji ve çok dilliliğin önemli bir eksiklik alanı olması nedeniyle, ilgili bölgedeki farklı

dil grupları dikkate alınarak çok yönlü bir öğretim faaliyeti ve farklı milletlerden araştırmacı

çeşitliliğinin yapılandırılması ve bölgeden araştırmacıların Türkiye’ye gelerek çalışma

yapmalarının teşvik edilmesi,

m) Yemen Milli Arşivi (Sana), Mısır Milli Arşivi (Kahire); Bangladeş ile Hindistan’da başta

başkent Delhi, Kalküta, Madras ile Gücerat, Kerala eyaletleri arşiv ve kütüphanelerindeki

kaynaklara yönelik çalışmalar yaptırılması,

n) Malay dünyasında tarihi, kültürel ve dini gelişmeleri ve bunların Selçuklu-Osmanlı-Türk

bağlamlarının ortaya konulabilmesi amacıyla Hindistan ve Çin’de Hindu-Budist-İslam

kültür ve medeniyetinin çeşitli açılardan incelenmesi,

o) İlgili bölgedeki toplum, siyaset, ekonomi, uluslararası ilişkiler, göç hareketleri, turizm, vb.

alanlarına dair çalışmaların yaptırılması,

10

p) Çatışma bölgeleri özelindeki çalışmaların bölgede bulunan sivil toplum kuruluşları,

akademi dünyası ve devlet kurumları işbirliğiyle gerçekleştirilmesi.

VI. İlgili hazırlıkların yapılabilmesi için acil karar verilmesi beklenen öneriler

a) Söz konusu çalıştayın ikincisinin altı ay sonra Ankara’da yapılması önerilmiştir. Öneri

Ankara Üniversitesi Asya-Pasifik Araştırmaları Merkezi (APAM) müdürü Prof. Dr. Ali

Merthan Dündar tarafından yapılmıştır.

b) Çalıştaya iştirak eden kurum temsilcileriyle iletişimin sürdürülebilir hale getirilmesi

amacıyla proje paylaşım platformu (Google groups) oluşturulması önerilmiştir. Böyle bir

grubun tesisi için İstanbul Medeniyet Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Görevlisi Doç.

Dr. İsmail Hakkı Kadı bunu üstlenebileceğini beyan etmiştir.

c) FSMVÜ Topkapı Yerleşkesi’nde “Medeniyetler Çalışması Enstitüsü” üst başlığıyla

aralarında Osmanlı Malay-Endonezya Çalışmaları Merkezi, Osmanlı Hint Alt Kıtası

Çalışmaları Merkezi, Osmanlı Avrupa Ülkeleri Çalışmaları Merkezi, Osmanlı Arap

Ülkeleri Merkezi, Osmanlı Balkan Ülkeleri Merkezleri’nin hayata geçirilmesi önerilmiştir.

VII. Fon Sağlayıcı Kurumlar

Cumhurbaşkanlığı

Vakıflar Genel Müdürlüğü

Diyanet Vakfı

TİKA

YTB

YÖK (Erasmus-Mevlana vb. programlar)

IRCICA

MUSIAD, vb. İş Dünyası ile ilgili Kurumlar

Bankalar

VIII. Hizmet Sağlayıcı Kuruluşlar

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü

Kızılay

Yunus Emre Enstitüsü Ofisleri

Büyükelçilikler

11

SONUÇ

FSMVÜ Osmanlı-Malay Dünyası Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından

üniversitenin Topkapı yerleşkesinde 28-29 Haziran 2018 tarihlerinde gerçekleştirilen “Modern

Türkiye Cumhuriyetinde Hint Okyanusu ve Malay Dünyası Çalışmaları” başlıklı çalıştayın

gözlemlere ve katılımcıların görüşlerine dayanarak genel itibarıyla olumlu geçtiğini söylemek

mümkündür.

Alanında bir ilk olmasının yanı sıra, çalıştaya iştirak eden akademi dünyasından hocalarımız ile

Türkiye Cumhuriyeti’nin yurt dışında faaliyet gösteren çeşitli kurumlarının temsilcilerinin

görüş alış verişlerinin önümüzdeki süreçte somut karşılık bulacağı öngörülmektedir.

Bu çerçevede çalıştay programının ulusal ve uluslararası bağlamlarda devam ettirilmesi önem

taşımakta olup yayınlanması beklenen çalıştay bildirgesi belirleyici olacaktır.

OSMADOSMANLI-MALAY DÜNYASI ÇALIŞMALARI

UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİOSMANLI-MALAY DÜNYASI ÇALIŞMALARI

UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

osmanl�malay.fsm.edu.tr