amaru nro. 10 - qheswa llaqtakunaq willakuynin

Vallejo, Heraud, Romualdo; HARAWI

Opus Dei: Saqra Cheqnikuynin

Qheswa Llaqtakunaq Willakuynin - Ayamarka 2015 - Chunka eqenAmaru

TUKUPUYAsikunin Qallutaka, Musphaykachaykiwan

AMARU 02 - Ayamarka 2015

josecamamoCross-Out

QQeellqqaassuunncchhiiss,,CChheeqqaaqqmmaann CChhaayyaannaappaaqq

Wakin runakunaqa millaytan pakankucheqaq yachayta, utaq pantakachankuwaqtankuta; qelqankunapin churanku, In-kakunaqa manan reqsirankuchu nitaq ya-charankuchu:

Huntasqatachu, matisqatachu HatunYachayta, Filosofa nisqata. Yupaytapas pisillantan reqsiranku, chay-raykun mana tuparankuchu, Ingeniera,Arquitectura nisqawan. Qelqaymanpas manan chayarunkuchu,rimayllatan yacharanku, rimayninpaspakisqan karan, sapanka suyukunapi. Qelqa Kamachikuypas, manan karan-chu; chunchu hinallan maqanakuypi,cheqninakuypi, yarqaypi, muchuypi imatiyaranku. Manapunin allpaq ruruyninta, ununchispukhuyninta, hanaq pachaq puririynintareqsirankuchu. Manan hanpiytapas, wauytapas qhawa-rankuchu; chayarullaqmi llipin llaqtamanakariy. Qolqepas manan karanchu.

Chay lerqo qhawariywami, kausaynin-chista, yuyayninchista, aupaqenchista,rimariyninchista saruchayta munanku

Mana laqha tuta kananpaq, llullay tuku-nanchispaq, kunan punchaymanta pachasapa killa paqarimunqa, AMARU, che-qaqta maskhaspa, qelqa ujunkunapinmatichasun, imaynas karanku taytanchis-kuna Tawantinsuyu puririyninpi, chayta

yachaspataq imaynatas munaytallankaranku, paqarin kausayninchis allinpoqorinanpaq.

AMARU wasimantan, wajariyku, llipn

wayqenchiskunata, pananchiskunata, ima-mantapas qelqanankupaq, cheqaqllawan,munakuywan, QOSQO LLAQTA-MANTA Mosoq Tawantinsuyu tikarimu-nanpaq.

QHESWAPISaykusqaan kashan llaqtakunaqa, qheswa simimanta cas-tizo rimayllapi mastakachanku, cheqaqman chayayta munan-chis chayqa, qheswa simichallapin tinkunanchis,taqwinanchis yachayta, wayqe pura hina, aupaqman runasiminchis puririnanpaq. Kunanmantaqa kay qelqaypi, chhay-nallapin matiysunchis cheqaqninchista, ama waqaspa, manacheqnispa.

Dicen algunos, que la cultura andina y amaznica no tiene filosofa, estado, noconoca la escritura, tampoco la ingeniera y la arquitectura, mucho menos la as-tronoma y la naturaleza. La Revista PUMA RUNA se encargara de responder a la

ignorancia con la verdad histrica y el conocimiento de los nuevos tiempos


AAssiicchhiiwwaannkkiinn QQaalllluuttaakkaa,,MMuusspphhaayykkaacchhaayykkiiwwaann

Tukuy kausayninchispiqa, runakunaqamana allintachu huntanku yuyaychaynin-kuta. Kanmi hanra runakuna, qapariyllawanumankuta pakinku; kantaqmi kumillu al-qokuna, qollananta qhawashallanku, qon-qorchanankupaq; kantaqmi Qallutakarunachakuna.

Kay Qallutakakunan, hatun yachaysapahinarimanku, munanku Doctor napaykuyllata,alqo simipi; ichaqa sutinmanta wajankichayqa, mana uyarikunkuchu, uyantakutahoqniraqman apaykachanku.

Qolqesapa qelqallapin rimayta munanku,manan yachankuchu cheqaq qheswa rimay-taqa; doctorchakunkun espaolllapi,ONG llankayninkupi; qaragallo kiki-llanmi purinku, kusillu hinataq ha-mautachanku:

En el quichua no se escribe Qosqo sinoCuscu, tampoco Manqo Qhapaq y MamaOqllo, sino Manco Capac y Mama Ocllo,porque en el quichua no hay la O ni la E ytampoco la Q. Nosotros somos trivocalis-tas

Chayta uyarispan Qosqo waynakunaqa asi-kapunku, yachaywasipipas erqekuna pan-

taykachapunku. Noqanchistaqmi cheqaqtakichananchis, huntasqata kutichina chaycheqayta.

Tawantisuyu kausayqa, manan chusaqman-tachu rikhurimuran, inkakunaq qollananqa,kinsa chunka waranqa watapin rurumuran,paykunan huuranku, paqarichiranku llipinyachayta, mana pakispa, mana pisillatachuaswanpas allin huntasqata.

Qheswa simipas manan wayramantachuchayamuran, inkakunaq aupa taytaykuna-kuraqmi rimaranku PUKINA RIMAYTA,

chay hatun rimaymi saphichasqa karan kayuray suyukunapi, PUKINA RIMAYMAN-TAN paqarimuran QHESWA SIMI, AY-MARA RIMAY, chay aupaqenrimaypitaqmi pisqa hanllalliwan karan.Chay yachaymi qelqasqaa kashan, hatunhamataukanaq umanwan llankasqa.

TAPURISUN: Imanaqtintaq qheswari kinsahanllallillawan kanman? Pukina taytama-man psqa hanllalliwan kashaqtin, pisqahanllalliwan rimashaqtinku. Chaytan qallu-taqakuna mana atipayta munankuchu, pa-kanku chay suti taqwiyta.

Los grandes lingistas de escritorio y ONG pontifican las leyes gramati-cales del Idioma Quechua, pero lo hacen en el castizo espaol, sin permitirque los quechuas discutan sus problemas gramaticales y literarios en suidioma; la honradez intelectual en esta materia seala que la madre delQuechua y el Aymara es el Pukina, el mismo que era hablado con cinco vo-cales, cuya evidencias existen y son materia de investigacin

ALLIN MATIYPIRusia llaqtapi wayqenchiskuna, allin rimayta munankumanchayqa, Ruso simichapicha riki tinkunkuman, qelqanku-man, utaq inglespichus, francespichus maqanakunqaku.Qheswakunaqa qheswapiya, alemankunapas alemanpicha,chinopas chinochapicha riki, matiyunkuman. Alqo simipi-chu, michi rimaypichu?

Rimayninchisqa mat isqa, chaywanmi paqarichiranku Machupiqchuta.


KUCHUSQAIma kausaycha Qosqo llaqtaq paqariyninqa: Lima llaqtamantan qechuwas-hanchis qolqenchista, mana llankay kananpaq; ununchistapas Arequipaqhapaqkunamanmi apapushanku, Espinar llaqtataq, chakiymanta wau-pushan. Qolqetapas, qoritapas, tititapas, qhawallanchismi. Imaynas pita-pun karu llaqtakunaman, kaypitaq ni michipas kapunchu. Chayraykunqosteman apachina chay Constitucin Poltica del Estado nisqata, suway-llatan amachan, qolqe sikiyllatan chay kamachiyqa yachachin.

Askha wataan, llaqtanchis saruchasqa pu-ririn, manan llankay paqarimunchu, pisi-llapas chayamun chayqa, sikiwanchisyawarninchista, qara qhapaqkuna wiraya-nankupaq. Qheswa runantaq yarqaymantachusaqyapushan.

Kay yawarchonqakunan huunakunku,OPUS DEI sutischasqa maytupi; saqra ki-killanmi kanku, askha uyayuq. Tutayamuq-tinmi qonqorchakunku, taytachaqchakatanpi, qhasqonkuta takapakuspa,mayninpi waqarunku mamachaq sutinpi,aupaqenpi.

Punchay paqarimuqtintaq, cheqaq uyantasuchuchimunku. Supay cheqniyninta hor-qomunku, yana sonqonkumanta. Tawantin-suyu warmi runaqa waunanmi ninku,chaypaqtaqmi runa kausayninchista,qheswa rimayninchista, yachayninchista,tusuyninchista, unanchayninchista, thuni-chiyta munanku, chusaqman tukunanpaqutaq pantakachayman tanqapushanku.

Chay cheqniywanmi, Lima llaqtapi HatunKamachikuq Qollanaman chayarunku, Qa-parkachankun: Tawantinsuyu kausaykaqonqanan, Qheswa rimaypas muchunanmi,chusaqman tukunankaman. Chaytan ka-machimunku llinpin llaqtakunaman. Qosqollaqtanchispitaqmi kusisqa kumillukunachaskinku.

Cheqaq Qheswa Runaqa, Qosqo Runaqa;chila rumichakuspan, chulla saqmallawankutichisun kay penqayta, kay cheqniyta,kay OPUS DEI munayninta. Sonqonchis-mantan hoqmanta tikarichisun Runa Si-minchista, wawanchiskunata allintayachachispa, huntasqata, allin matisqata,munay rimay paqarimunanpaq.

OOppuuss DDee ii :: SSaaqqrraaCChheeqqnniikkuuyynniinn

El OPUS DEI en el pas, es una organizacin conserva-dora y reaccionaria, que odia la identidad y la cultura an-dina, su sabidura e idioma el quechua; ha logradocapturar el Ministerio de Cultura y el Ministerio de Edu-cacin; desde cuyos cimientos pretenden destruir y comba-tir toda la riqueza cultural de nuestro pueblo.En su batalla por hegemonizar la cultura y las ideas, unade sus primeras decisiones es destruir el Idioma Quechua.Guerra que debe ser enfrentada desde el pueblo Quechuay desde el Cusco su capital

Chisinta waqanku, punchaytataq wauchinku tawantinsuyu llaqtanchista:


VVIIIIII QQHHEESSWWAA RRUUNNAAQQKKAAMMAACCHHIIKKUUYYNNIINN..

Qheswa Simi Hamutana Kuraq Suntur Wasin, soqta chunka iskayni-yuq wata huntakuyninpi, VIII QHESWA RUNAQ KAMACHIKUY-NIN hatun huunakuyta aparinqa, kay ayamarka killapi, iskaywaranqa chunka pisqayuq watapi.Chay hatun huunakuypin, imaymana chanin yachaykuna paskari-kunqa, hamutasqa qhepamantaq allinta chuyanchakunqa yachaykuna,teqsi muyuntinman yachaykuna mastarikunanpaq.Kinsapin taqasqa kashan:

1.- Allin qelqa sutinchaymanta2.- Kuskisqa hamutaymanta3.- Tukuy kausayninchis qelqakunamanta.

Qosqo llaqtapi tukuy suntur wasimanta umalliqkuna, hatun yachay wa-sikuna ima allin munakuq sonqonkuwanmi kay llankayta qemiris-hanku, chaymi llapan Qheswa Runa minkasqa kashan, HatunHuunakuypi tinkunanchispaq.Teqsimuyupi hatun kuskiq hamautakuna yuyaychanku, sichus manarimayniykita yachankichu chayqa, manan aupa yachaykunata, kau-saykunata, kuskiykunata ima reqsinkichu, chaymi qheswa runa hinarimayninchista allinta rimana, ama penqakuspa nitaqmi kumukumuchu.Ichaqa, kanmi Runa Simiq auqankuna, paykunatan yuyayninman kuti-chispa, chuya yachayta umanman churana, mana munaqtinkutaq au-qachana.

WAYQECHA EVOBolivia llaqtapin, cheqaq pacha kutiq paqarishan, mosoq kau-saymi rikhurimushan, allin llankaywan, aymarapi, qheswapi,guaranipi rimaspanku, chay ankunatan, noqanchis qhawari-nanchis, yachanapaq, mana muchuy kananpaq. Per suyun-chispiqa, suwalla, qellalla kamachiqkunaqa.Chayamushanan punchay, tijrananchispaq, Allin Kausaypitiyananchispaq.

FFeerrnnaannddoo HHeerrmmoozzaa GGuuttiirrrreezz::


Director: Jess Manya SalasDirectorio: Fernando Hermoza: Juvenal Alvarez; Carlos

Hurtado; Jos Carlos Manya; Carlos Velsquez.

KKaattaattaacchhiikkuuyy

SAPALLANMIWijsasapa Alan Garcaqa, hoq punchay sutinchakuran qolqeqa, sa-pallanmi chayamun payqa yachaspaya rimariran, kunanqa yacha-kunan, maymantas chayamuran qolqe, supay qhapaqmantukunanpaq. Brasil llaqtapin phatarimun suwakuy, chay qelqapinAlan Garca, Alejandro Toledo sutinchasqa kashan. Manapunitaqqonqanachu china saqrataqa, Keikopas kutimuyta munan, qolqepas-cha tukurakapun. Cheqaqqa chayamunanpunin, haykaqllapas.

JJeessss MMaannyyaa SSaallaass::

Sapa machaspan paqoka imaynamanta rimaykachaq: Taytachaallin punchay, taytacha allin tuta, noqatari imatataq rura-wanqa taytachari?. Qolqetachu utaq wauytachu apachimu-wanqa?. Noqaqa supay layqan kani, saqrapasmanchakuwanmi. Chayta llautispaya Maras chaupi kijllupipuriykachaq.

Saykusqaa, manaraq machaynin tukupuqtin, mosoq wasintahaykupuq, chaypipas imaynamantaya qaparkachamuq, puuy-man haykunankama. Hoq punchay machasqallataq, imachariki kunkanta hapiran utaq kuchuran, machu paqoqa, wasipunkunta qaparispa lloqsiramun: Taytacha Cristo, taytachaSanto Dios, amaraqya apapuwaychu, wawachaykunanhuchuyllaraq kashanku, noqapas mana machuraqchu kashaniriki.Waqaytataq qallarin, qhasqonta takapakuspa, qonqorcha-kuspa.

Hawapiqa warmi runakuna purishankuraq, llankaymanta kuti-muspa, Maras runakunaqa chayta qhawaspas, manas mancha-kuytachu utaq asikuyta yachankuchu, chayllaman chayaramun,kuraq churin, erqellaraq asikuspa rimayapun: Layqanchisqasupay manchalima qapusqa, saqrakachasharanmi wasiypi,mantayta kamispa, huchuy waskhacha kunkanman tupanan-kama. Wauywan pantaspan qapariyta qallarin, taytachamanqonqorchakuspa, khatataspa. Atataw chinasaqra kikillan.


WasimasillayKutimunkaCanal 15

WWaauuyy WWaauuyycchhaaSayaripuranchu, puriripuranchu wauq; tapurin qellollaawijsasapa kamachikuq: Rantiramuy tirilluta, manchakuymiqhayqawashan, sonqoypas phatatashanmi; pisqachunka watallankasqaypi, manan haykaqpas makiymanqa wauqkunaqakutimuranchu. Machu saqracha karan, hanaqpachamantaqarqochikamuq.

Iskay upirullapin tukurakapun tirilluqa; hoqchatawan apara-chimun matiyunankupaq, wayna llankaqninta: Qanllaaqhawaramuy chay runata, wausqachu utaq machasqachukaran.

Waynaq chujchanpas, patakiska hina sayarisqaraqmi kasha-ran: Hoqmanta rimaripunqa chayri. Qatikachawanqapaschawauchiwananpaq, hoqchatawanraq machayrusun papay.Qhariykacharapun machasqaa: Noqamanta asikunqachuchay wauqcha, tuparullasaq chayqa, chulla saqmalla-wanmi cheqaqtapuni waurachipusaq, saqrakunaq wasinmanchayachinaykama.

Kutirin kanka puririywan, qhasqochakuspa, wauqkunaqpunkunpi tuparun, machu llankaqwan, paytaq asikuspasuyan: Chay supichawanchu manchakurankichis; wauqqapanpapin chutalayashan, kutimuchun taytayki, huntachunllankayninta. Mana wijsanta kuchunka chayqa, manan ya-chanqakuchu imamantas wauran, kay runa. Manan pan-paymanchu mana qelqa chayamuqtinkama.

Haykunku wasita, wausqata alchanankupaq, runaq wijsan-pas pisi kuchusqaas, yawarchasqaa. Machukaq chakin-manta, waynataq makinmanta hapinku; chayllapi wayrakicharparin mauka punkuta, manchakuywan hoqmanta wa-uqta kacharparipunku, kaytaq panpaman chayaspa, hoq sa-mariyta kacharimun: Ayyyyyyyyyyy unnnnnnnn.Waynaqapitarin, chakinpas sapallanmi phawarin, qosti kikillan chin-karapun.

Machutaq phiasqa rimarin: Noqamantaqa manan asikunki-chu machaqcha, wauyta munanki chayqa, cheqaqtapuninchiripunki. Lloqsirun hoq huchuy kjlluman, hatun qollota-

wan kutiramun, makinwan takarapun umanpi: Pantasqa ma-chaqcha, hanaqpachapiach yuyaychakunki, taytachatapasnoqapaq maakunki.

Kinsa punchaymantaa rikhurimun llankayninpi waynaqa,manas piwanpas rimayta munanchu, punchay chisinpiahaykurun wiraqochaman willakuq: Hoqmantan rimariyta qa-llarin, machutapas haytapunmi chiri chakanwan. Manaa-chus hina kutisunchu. Qelqatapas huntarachipusunchis, akakiskiwanmi wausqa, nispallaach. Pitaqkunari tapurinqapaymanta, mana piniyuqtaq. Chay punchauqa, wauqqa,kuykakunaq miskipachanan kasharan. Machu llankaqpanparapusqa, ayakunaq kuchunpi, mana pipas qhawarinan-paq.

OTORONQOTukushanan hatun kamachikuqkunaq qolqechasqanku, ku-nanqa manaach llaqtaqa pantanqaachu; kunanmantapa-chan yachananchis, pitas, qharitapas utaq warmitapas,allinta ajllananchispaq. Paykunan apananku, rimaynan-chista, munasqanchista, qelqa kamachiypi tukunanpaq.Wakin runakunaqa, tirilluwan utaq qolqewan, suwachi-kunku cheqaq ajllayninkuta.

JJeessss MMaannyyaa SSaallaass::


1Mayum kani

Kimray rumikunantaUraykuchkani

Takyaq rumikunantaUraykuchkani,

Wayraq qellqasqananninta.

Parawan llantuchasqaKinrayniykunapi

Sachakuna sayarichkan.Mayum kani.

Sapa kuti astawanPiasqa

Astawan piaykusqaLloqllakamuni,

Qaynapas kunampasChakakuna arkunkunapiKanchayta kutichichkaptin

Uraykuni.2

Mayum kani,Mayu,

Tutamantapi chuya mayu.

Wakin timpuqaLlamputaqAllinllataq.

Allin wiachiq waykukunan-tan

sumaqllatapuririni,

waranqa waranqa kutiuywakunata

sumaq runakunatayakuyta upyachini.

PunchawnimpitaqWarmakuna oqaman

Qamunku,Tutampiataq

Katataq waynakunaawinkuta

awiyki samarichinku,

Alma kaq yakuykunapaLlantusqa chuyaynimpiRikrankuta tuichistin.

3Mayun kani.Wakin timpuataq piataqSinchitaq kani.

Nitaq kawsaymantaNitaq wauymantaAyqekunichu.

Manchay paqchakunantaUraykuni,

Piaywan cheqniywanLloqllakuni.

utu utunankamaAstawan astawanRumikunata takani.

Uywakuna ayqekun,Ayqespa ayqekunku

Pampakunaman poqchiykup-tiy,

Qatakunapiutu rumikunatatarpuykuptiy,

Wasikunata qorakunatapasPoqchiykuptiy,

Sonqonkunawan punkuku-nata

Sonqonkunawan werpukuna-tapas

Poqchiptiy.4

Hinaspammi astawanraqLloqllakuni.

Chaymi sunqukunamanChayayta atini,

Chaymi yawarninkumantaHapiyta atini,

chaymi ukunkunataqawayta atni.

FiakuyniytaqHawkayakun,

ataq sacha kaymanTiqrakuni,

ataq sacha hinaKaqlla kani,

ataq rumi hinaMana kichkayoq rosas hina

Upallakuni.5

Mayun kani.Kusikuypa mana tukuqMayu. am kay

Kaykunapi puyukunataMusiachkani,am wayrata

Uyaypi musiachkani;Orqokunanta mayukunantaQocha pampakunanta

PuriyniytaqMana tukukuq tiqrakun.

6mayu patakunanta pureq

mayum kani,sachataq chakisqa rumitaqmayu patakunta pureq

mayum kani,unkutaq kichasqa sonqutaqqorakunanta pureq mayum

kani,waytataq rutusqa rosastaqkallikunanta pureq mayum

kanikay pachataq chapusqa hanaq

pachataqoroqokunanta pureq mayum

kani,ranrataq kaisqa kachitaqwasikunanta pureq mayum

kani,mesataq warkusqa tiyanataqrunakunapa ukuninta pureq

mayun kani,sacha frutasrosas rumimesa sonqo

kutichisqa punkukutichisqa sonqo.

7Chawpi punchawpaqQaru warmikunapaqpasTakiq mayuun kani,PantiwnninkupaQayllampi takiq,

Willka yakukunamanUyan tikrachiq

8Tutayasqa mayum kani.an uku uku waykunanta

Uraykuchkani,QonqasqaMana reqsina

Uchuy llaqtakunanta,Bitrinankupi achkallaa

Runakunayoq llaqtakunanta

Uraykuchkania.Mayum kani.

am pampakunantaPuririchkani,

Urpitu huntallaaKinraynikunapi

Sachakuna kachkan.

SachakunaqaMayuwan takin

Mayukunaataq makiykuna-wan

Takiylla takin.9

Lamar qochakunamanChayanay timpuqa

Kanqaam,Chaymi

Chuya yakuykunata

Putka yakunkunawanChapunay kanqa,Kanchariq takiytaTutamantapi

Punchaw punchawUpallachinay kanqa,

Lamar qochapi awiykunataChuyachinay kanqa.

Chayanqam chay punchaw.Hinaspan

Hatunkaray qochakunapiqaManaam poqoq chakrayku-

nataRikusaqchu,

Qomer sachaykunataManaa rikusaqchu,Ichpa wayrayta,

Chuyaq hanaq pachayta,Putka qochayta,

IntiytaPuyukunatapas niImatapas rikusaqchu:Hatunkaray anqasHanaq pachallatam.

HinaspamLliw tukuy imapas

Yaku pampaman tikranqa;Chaypim takiypas harawiy-

pasUraykuq uchuy mayullam

kanqaLlipipiq musuq wakuykunapiTasnusqa musuq yakuyku-

naypiTinkunampaq uraykuqQatun mayukuna

Fredy Roncallapa Tiqrasqan

MMaayyuunn KKaanniiJJaavviieerr HHeerraauudd HHaarraawwiinn::

YACHAYSAPAWayqenchis Hamauta Demetrio TupacYupanqui, tukupunan tijrayta "Yachaysapa wiraqocha don Quijote Mancha-manta patara qelqata; chay llankaymi,yachachiwanchis, qheswarimaynin-chisqa, teqsi muyupin uyurikun, awin-chakun.


TTUUPPAAQQ AAMMAARRUU:: CChheeqqaaqq QQeessppiiyyCh'usaqtacha hatarichinqakut'oqyaspa tukuy atipaq sankhuwan.Q'epirqonqakucha, panpantacha aysakachanqaku.Takaspakamacha, siminta hunt'anqakuyaurariq k'illinsa usphawanch'usaqtacha hatarichinqaku:MANATAQMI ATINQAKUCHO WAUCHIYTAQA!

Umachakinpamantacha churarunqaku, Sik'inqakuchayuyayninkunata, kirunkunata, qapariyninkunatawanpas.Hayt'anqakucha tukuy phiakuywan. Chaymantari,yawarcharunqaku:MANATAQMI ATINQAKUCHO WAUCHIYTAQA!

Pilluchinqakucha yawarwan umanta; uyanta takaywankama.Ch'antikunawantaqwaqtankunata. Kanichinkakucha hallp'a q'osita.Q'asurqarinqakucha:MANATAQMI ATINQAKUCHO WAUCHIYTAQA!

Orqonqakucha musqonninkunata, awinkunatawanpas.Munanqakucha qhasurqariyta qapariy qapariypikama.Thoqaykunqakucha. Wauchiy yuyay takaywantaq,ch'antirunqaku:

MANATAQMI ATINQAKUCHO WAUCHIYTAQA!

Churarunqakucha qayllapana chaupinpi,wichay simiyuqta, mana tukuyniyoq hanaqpachata qhawaspa,chaki makintacha watarunqaku. Mana allin yuyaywan,p'itiyta munaspacha chutanqaku:MANATAQMI ATINQAKUCHO WAUCHIYTAQA!

Munankakucha ch'usaq hatarichiyta,manataqmi atinqakucho ch'usaq hatarichiytaqa.Munankakucha llik'irqoyta, manataqmi atinqakucho llik'irqoytaqa Munankakucha waurqachiyta, manataqmi atinqakucho waurqachiytaqa.Munankakucha wikharqariyta, kutarqoyta,yawarcharqoyta, sarurqariyta, nunan ch'usaqyachiyta.Munankakucha ch'usaq hatarichiyta,manataqmi atinqakucho waurqachiytaqaKinsa eqe p'unchay ak'ariyninkunaman,tukuyan atipasqa nispa iiqtinkuri,qaparispa, QESPICHIYMI! hallp'a pataman,kutirimunqa.MANATAQMI ATINQAKUCHOWAUCHIYTAQA!

Juan Antonio Manya - Tiqrasqan

AAlleejjaannddrroo RRoommuuaallddoo HHaarraawwiinn

KUTU KUTUHayka runachakunaraqcha rimanqaku: manan allintachu qelqanku, mana-taqmi periodistachu kanku, chullallan lloqsimunqa, chaypitaq chusaq-yanqa. Imachatapas lautinkuchu, chaypaqmi miski simichanku. Qheswasimipi qelqanapaqqa, pipas maypas allin atipaqmi kanan. Noqayku, qhawa-riyku aupaqmanmi, wayqe pananchiskunawan, llaqtawan, cheqaqwan lloq-sisunchis. Chay kutuqchakunapaqmi kay Aqha Wasi lloqsimun.Waqanankupaq, asinankupaq, tusunankupaq. Jajaylla jajay hoq killakama.


Solischallay solistustunchallay tustunMayqen tiendapitaqsinsillachisayki?

Paris parischataparisnakamusun;chirita wayrata,kuntrastarimusun.

Wasiyki punkupi,munapayawankiwasiyki qhepapichola trayshunira.

Piris pirischata,hayachikamusun;tarwi tarwichata,tariykunaykama.

Esquina tiendayoqhamunki niwaran;traguta vinuta,uhyasun niwaran.

Imas tomashaymanhayk'as uhashaymanmana reqsiskaywanmana yachasqaywan.

Solis solischallaytustun tustunchallay;hoqnin tiendapicha,gastarapusayki;piqpa tiendanpicha,tukurapusayki.

Solischallay solis,sonqoymi nanawan;iskayta rikuspa.qhepanchawashanku.

Tullutullullaas kani,siq'ay siq'ayllaas kani;chaynan churakuni,qhepanchawaqtinku.

Soltera manzana,Casado durazno;maypiraq karanki,soltero kashaqtiy.

Soltero kashaspa,tusurikusunchis;Casado kaspaqa,

q'oncha sikillapin.

Iman qonqaymanchu,manzana vidayta;Tinta plazachapi,puriyukusqayta.

Ama purinkichu,sapachallaykiqa;munasqay t'ikata,tuta lloqsisqacha.

Ima qonqaymantaq,soltero kasqaymantatuta uraschataTinta p'asachawan.

Manzana vidaschallay,puriyukusqayta;ima qapapipas,ima pachapipas.

Traguta t'ikanta,soltero kashaspa;chola munasqayta,manzana kashaspa.

Kahachapipas kakuy;baulchapipas kakuy;siempre yanaytakayanaymi nillasaqmi.

Wawa Fernandito,sullk'a Amarito:intita wataspanqantan suyashayki;Tinta plazachapin,qanta suyashayki.

Mamacha Micaela,sumaq patronita;qanmi yachashanki;yawar waqasqayta;mit'a alwasuta,tukupullawaqa;mit'a alwasuri,tukukunmanchuri.

San Bartolom Apu,lishinsaykita qoway;mana alwasuta,kargu ruwanaypaq;imas ruwashayman,hayk'as ruwashayman,mistiq machanampaq.

Malliylla malliykuwaytintea p'asachaqa;manchay qhariwanmi,kasarayunaypaqtinteo maqt'apunis,dispusayuwanqa.

Pillas surtiy karan,pillas viday karan;wayllurikunaypaq,munarikunaypaq.

Hakuchu niuchatomarakamusun;hakuchu q'aracha,tumarakamusun,esquina tiendapi.

Aqu estoy soltero,aqu estoy manzana;puukusharanin,taqya patachapi.

Achachau soltero,manam wanasqa;illariyuwaqchu,paqariyuwaqchu.

Illarinaykipaqmidiyuyki kashanchu;paqarinaykipaq,rivindayki kanchu.

Soltero vidaqa,manzana vidaqa;sumaq takikuysiallin t'ohachiysi.

Soltero vidaqa,tusurikunapaq;Casado vidaqa,yawar waqanapaq.

Atataw kumarri,chaynam kasqanki;suwasqa wallpatamihuchiwasqanki.

Casado vidaypi,mayu apawasqa;hina kashaspachus,tumarachiwanki.

Wasiki qhepapimanzanillas mallki;

piraqcha mayraqcha,t'ipiriykusunki;noqapuniachus,t'ipiriruykiman;asispa waqaspa,with'ariyusayki.

Ananallau tura,soltero kashanki;llaqtanchis usunta,muyuramusunchis;Kaypipas, maypipas,ima misk'ichata,q'asa q'asaxhanta.Aqu estoy kirischu,illariyamusun,aqu estoy soltero,paqariyammusun;Sapallurishanin,sapa yuyarispa,sapatuyuq kani,solis solischallay.

Soltero vidacha,

soldado vidacha;llapa solterita,laduyman hamuchun.

Aqu estoy soltero,tumayukunaypaq,aqu estoy manzana,machayukunaypaq.

Sumaq takiq tuya,maypin takishankichayta yuyarispan,tumayukushani.

Tinta plazachapi,turucha puhllashan;ima inhalmayoqpuka inhalmayoq.

Doctor Lazo pampa-mansi,toro lloqsiyamun;piraqcha lloqsinqa,piraqcha puqllanka.

Mana noqata wahraspas,kawallituyman wahrarun;hina wauy kawallituy,duyuykita difindispa.

Solischallay solistustunchallay tustunpaa balkonchapi,sirillay siriq masiy.

Sarachay parwa parwa,triguchay sisay sisay;wayt'a plasachapi,puuylla puuq masiy.

Manachu machanki;manachu gustanki;machankin Aguirre,noqa hina takinki.

Recopilacin: Juan Antonio Manya AmburTinta llaqtaq takiynin

SSoolliisscchhaallllaayy SSoolliiss

PAKISQALima llaqatamanta chayamuran kamachikuy, Qheswa SimiHamutana Kuraq Suntur, pakinankupaq, panpachanankupaq.May waqramantacha lloqsimuran Ing.Chvez sutiyoq runa, pay-punin maqanachiran hamautakunata. Chay qellakayninpin may-manpas chayarun, runasimikunaq takasqa kananchispaq, paytaqmanan runa simipi napaykuytapas yachanchu. Kuchuman chura-naa chhayna kuykakunataqa.


QheswaRimarikuy

Qheswa Simi Hamutana Kuraq Suntur

6 - 7 - 8 Ayamarka - 2015

Municipalidad Provincial del Cusco

Academia Mayor de la Lengua Quechua

Feria del Libro Quechua

AMARUQUECHUA10.pdfPgina 1Pgina 2

amaru nro. 10 - qheswa llaqtakunaq willakuynin

Documents