Шешендік өнер

Сабақ тақырыбы:Сөздердің байланысу

түрлерімен синтаксистік қатынастарды пысықтау.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі:

Ізбасарова А.

Қазақ тілі

7 сынып

1) шешендік сөздің мазмұндылығы,сөз дәлдігі, тіл тазалығы, тіл көрнекілігі жөнінде білім беру:

2) шешендік сөздегі термин сөздер, фразеологизмдер, мақал-мәтелдер, тура және ауыспалы мағыналы сөздердің табиғатын таныту:

3) қазіргі шешендердің сөйлеу өнерін үйрету, бос сөз сөйлеуден аулақтату, тауып сөйлеуге төселдіру, тіл тазалығын сақтауды насихаттау.

Шолу сұрақтары:

• Шешендік өнер дегеніміз не?

• Шешендік сөз дегеніміз не?

• Шешен деп кімді айтамыз?

Қазақ халқында шешендік өнердің дамуы елдің саяси өмірімен байланысты. Ел

басқарған ханның емес, халық сөз ұстаған бидің, жыраудың айтқанына құлақ асқан. Ел ішіндегі дау, жанжал,

ұрыс, қақтығыстың барлығы би, шешендердің бір ауыз сөзімен шешіліп,

жол тауып отырған.

Ұлттық шешендік өнер

Қазақ ұлттық шешендік сөздерінің

түрлері:1. Ел ішіндегі дау-дамай,

жанжалдарды реттейтін;2. Билік, төрелік айтатын, заң

шығаратын;3. Ұлттық сана-сезім, рухани байлық

негіздерін қалыптастыратын сөздер

Оқулықпен жұмыс

5-жаттығу. Көне жазба ескерткіштерінде сақталған бұрынғы шешендердің өздеріңізге ұнаған нақыл, ақыл сөздерін жаттап алыңыздар; Топ-топқа бөлініп, әрбір тақырыпқа қатысты шешендік сөздердің мағынасына талдау жасаңыз.

Тәрбие мәселесі

Адамгершілік, кісілік туралы

Ашу – дұшпан

Ерлік, батырлық

Берілген нақыл сөздерге толық морфологиялық талдау жасаңыздар

• Тәкаппарлықты тәңірі сүймес.

• Көңілі пасық ерде дәулет болмас.

• Баба атын шығаратын дәулетті ұл болғаны игі.

• Ел пайдасын ойласаң, өз пайдаң соның ішінде.

Көкірегін сөзіне фонологиялық талдау

жасаңыздар

Топтық жұмыс:

Берілген шешендік сөздерді оқып, мағынасын ашу

• І топШалдың үш түрі бар

Сырым Бөкен биге сәлем бере барса, қарт:

-Қай баласың?-депті-Даттың баласымын, - депті Сырым.-Қой баға алмайтын жаманнан да

қолақпандай ұл туады екен-ау!-дейді Бөкен.

-Отындық ағаштан оқтық мүскін шығады деген қайда? Шалдың үш түрі болады деуші еді: қадірсіз шал, қазымыр шал, қыдырма шал. Өзің соның қайсысысың?-депті Сырым.

Сонда Бөкен селк етіп:-Балам, қадірсіз десең халқымнан сұра,

қазымыр десең қатынымнан сұра, қыдырма десең көршімнен сұра, - депті.

• ІІ топЖігіттер:Ассалаумағалейкум, би аға! Шешен:Уалейкумассалам! Жолболсын, жігіттер! Жігіттер: Би аға, сізге сәлем беруге, өзімізді сынатуға келдік. Шешен:Олай болса, менің мына сұрақтарыма жауап беріңдер.

-Тәттіде не тәтті? -Қаттыда не қатты? -Жұмсақта не жұмсақ? 1-жігіт:Тәттіде бал тәтті. Қаттыда тас қатты. Жұмсақта мамық жұмсақ Шешен;Ай, балам-ай, таппадың? Ал енді сен жауап берші.2-жігіт: Тәттіде ананың сүті тәтті. Қаттыда атаның жүрегі қатты. Жұмсақта ананың алақаны жұмсақ. Шешен:Өзің бір болайын деп тұрған бала екенсің! Жарайсың, балам.Мұратыңа жет, қатарыңның алды бол.

Деңгейлік тапсырмалармен жұмысІ деңгей: Берілген сөз тіркестеріне толық синтаксистік талдау

жасаңыз:

•Даттың баласымын

•Қадірсіз шал

ІІ деңгей: Берілген сөздерге морфологиялық талдау жасаңыз

•Жігіттер

•Алақаны

ІІІ деңгей: Сөйлемдерге толық синтаксистік талдау жасаңыз.

•Би аға, сізге сәлем беруге, өзімізді сынатуға келдік.• Ал енді сен жауап берші.

• Сырым Бөкен биге сәлем бере барды.

Сабақты бекітуАта ананың қадірін Дәл жеткенде білерсің

Ақ тәніңнің қадірін Жазалы болсаң білерсің

Бостандықтың қадірін Мал кеткенде білерсің

Дәулетіңнің қадірін Сән кеткенде білерсің

Ажарыңның қадірін Жан кеткенде білерсің

Тіршіліктің қадірін Жаралы болсаң білерсің

Аңдып жүрген дұшпанды Балалы болсаң білерсің

Адамның басшысы сабыр

Жетекшісі халық

Шолушысы арман

Қорғаушысы ақыл

Сынаушысы Ар сақтау

Таусылмайтыны талап

Ең қымбаттысы ой

Үйге тапсырма:

6-жаттығу 11 бет

Бағалау