9 las primeras ediciones de vives
Post on 05-Feb-2016
78 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
CATÁLEG DE L'EXPOSrCró
LAS PRIMERAS EDICIONES DE VIVES
E. González, S. Albiñana y V Gutiérrez
El problema de las primeras ediciones de Vives no ha sido convenientemente resuelto por sus estudiosos y sigue ocasionando errores e imprecisiones. Con el presente trabajo nos hemos propuesto inventariar y describir todas aquellas ediciones príncipes y reimpresiones revisadas por el autor de las que hoy se tiene noticia cierta. Hemos creído necesario complementar el elenco con una relación de las dos compilaciones de Opera, los escritos atribuidos y el epistolario. Por último hemos seleccionado, sin afán de exhaustividad, varios de los estudios más relevantes acerca de su obra a lo largo del tiempo.
Criterios generales
Los materiales expuestos son de diverso carácter. Consecuentemente, juzgamos que no procedía aplicar el mismo criterio para describir una edición príncipe, una nota antigua y una publicación de los siglos XIX y xx. Así pues, ofrecemos una descripción bibliográfica completa, con datos sobre localización de ejemplares y bibliografía, sólo para las secciones: Vives y Valencia (Números I-IV); Ediciones príncipes (1 -48) y Obras atribuidas (49-52). Gran número de los ejemplares carece de paginación, en particular, las hojas preliminares y finales. Además, con gran frecuencia hay errores o peculiaridades de foliación. En cambio, la regularidad del volumen (y la posibilidad de determinar si tiene faltantes) está dada por la signatura de los cuadernillos. Hemos optado, pues, por describir con base en el número de hojas de cada cuadernillo, indicando con "VO»
el verso. A fin de no perder esta secuencia, cuando en el libro aparece una página foliada, al lado de su número hemos incluido entre paréntesis la signatura que le corresponde.
Más compleja ha sido la cuestión del Epistolario. Los manuscritos seleccionados (53-58) han sido presentados por el Profesor G . Tournoy. A continuación, como las cartas editadas del XVI al XVIII (59-67) suelen aparecer en libros de otros autores, se tendió a una descripción más sucinta, pero destacando el lugar donde aparecen los escritos del valenciano. La mención de aquellas aparecidas en los siglos XIX y XX (68-78) se limita a la ficha bibliográfica, la procedencia del ejemplar expuesto y un breve comentario.
88
En cuanto a la última sección, Principales estudios (79-104) también hemos tenido en cuenta las fechas. Con anterioridad al XIX, hemos descrito la portada y localizado el pasaje acerca de Vives, pero no mencionamos otros ejemplares aparte del expuesto ni bibliografía. Para el resto de los casos se sigue el criterio adoptado en la sección Epístolas. ~.
En la descripción de las ediciones antiguas se ha procurado transcribir la ortografía y abreviaturas existentes en los ejemplares, con tres excepciones. Hemos homogeneizado el uso de la s larga y corta; los contados pasajes en griego han sido transcritos con grafía moderna; y por fin, hemos desestimado la distinción entre redonda y cursiva que en ocasiones se alternan en las portadas con fines ornamentales. Dado que nuestro propósito era esclarecer la bibliografía de un autor, hemos omitido la consideración de elementos artísticos y tipográficos . Por otra parte, las diferencias advertidas en distintos ejemplares de una misma edición fueron acotadas. El texto de referencia siempre fue, salvo faltantes , el de la biblioteca mencionada con negritas.
La localización de los ejemplares no es exhaustiva. Se limita: 1) a los comprobados personalmente; en tales casos se agrega entre paréntesis la referencia, y alguna peculiaridad si fue advertida, en particular las faltas. Y 2) a referencias de catálogos, no verificadas. Las noticias se han agrupado alfabéticamente según el nombre en castellano -si lo hay- de la ciudad de procedencia, a lo que se añade las iniciales de la biblioteca cuando no ofrecen duda, como las nacionales, universitarias, municipales, públicas, etc. En todos los casos, el volumen facilitado para exhibirse, o al menos para ser reproducido, se destaca tipográficamente con un asterisco, negritas y el nombre completo de la biblioteca.
Se ha procurado ordenar cronológicamente la literatura relacionada con cada edición descrita. Si se trata de un título incluido en nuestro catálogo, será citado con el nombre del autor o la obra, agregando entre corchetes nuestro número de referencia. Las restantes menciones abreviadas pueden localizarse completas en la Bibliografía de las páginas 55-58. No se pretendió ofrecer en ella un inventario general, sino enlistar los trabajos que se citan abreviados a lo largo de este volumen pero que no forman parte de la exposición. Salvo si se dice" pág." o "coL", se hace referencia al número de serie de un repertorio.
En cuanto a las ilustraciones, hemos logrado reproducir la totalidad de las portadas de ediciones príncipes conocidas, así como de varias primeras impresiones del epistolario. Cuando ha sido posible, y parecía pertinente, también se reprodujeron otros elementos significativos. Finalmente, gracias a la generosidad de la Universidad de Lovaina, ha sido posible ofrecer el facsímil de seis cartas de Vives relacionadas con su tarea editorial, dos de ellas inéditas.
VIVES Y VALENCIA
LA CIUDAD DEL CONVERSO LA INICIACIÓN LITERARIA
I. Grabado en madera, h. al VO (Foto: P. Alcántara).
VIVES Y VALENCIA
I. F. Eixímenis, Regiment de la cosa pública, Valencia, C. Cofman, enero, 1499.
4° 09.8 x 13.5 cm), 74 h. no foliadas. a-h8, i6
, k4• Portada a dos tintas.
Caracteres góticos.
Port.: Regimet de la cosa publica ordenat per/ lo reuerent mestre Francesch eximenes./ al va: marso Valencia. scorpio./ Grabado de las torres de Serranos/ a2
: La letra quel actor del libre tramet/ endrec;at aquell als jurats dela ciutat/ de valencia. E aquest es lo prohemi./ lMl Olt sauis ... vera creu./ Segueixse la letra/ ~ Enyors me9
• •• k4: c:
A honor e gloria dela sanctissima trinitat e -p in=/structio dels qui lo be augment e conseruacio de=/la cosa publica zelen. fon [sic] empreptat lo present trac=/tat en la indita ciutat de Valencia per Xpofol cof=/man alamany. En lo any dela salutifera natiuitat/ del redemptor senyor deu nostre jesucristo Mil.cccc./lxxxxix. a. xxviij. del mes de J ener:/ k4 va: blanca.
EJEMPLARES: Barcelona, Be. Londres, BL. Madrid, B. de la Casa de Alba. Madrid, BN. Palma de Mallorca, BP. Valencia, *Biblioteca Universitaria (lnc.276).
BIBLIOGRAFÍA: Copinger, 6599. Haebler, 708. Vindel, 1II, 80. Aguiló, 1886. Ribelles, 1, 96. Palau, 85214. Palanca, 134.
11. J. Pérez de Valencia, Tractatus contra Iudaeos, y otros opúsculos, Valencia [A. Fernández de CórdobaJ, 1484-1485.
Folio (28.5 x 19.5 cm), 150 h. sin foliar. Cuatro tratados, sin portada, con signatura, incipit y colofón propios, en caracteres góticos, a dos columnas.
Primer tratado: 56 h . a_g8, la última blanca.
a l) al centro: .Questio./ la col.: Incipit: tractatus contra iudeos/ edditus per Reuerendissi-/muJ dñJ IacobuJ de valencia EpJ / cristopolitanum.! lE] ostquaJ : expleuera J / cometarios/ in libro psalmoR relatii .. l: sd'a scl'oR Amen.! Eplicit [sic] tractat';; iudeos edit' -p. Reuendis/simu magrm T dnJ Iacobu -pec; de valetia/ -pfessu orclis fruJ scu Augustini ñcno ep J / xpopolitanu, impressus T eade famo-
91
92
ri,tatea 'f¡fcre'fqllpt~lJ'e.<au~obl(!l?t>íilf~llt, fuS ab'amldQ PÍ»efbt{la tutto1¡> inep, tija ct friuoUe arsumentíS'b:eui ttactatQ¡ reljxmtxre., • I
~I,I1Qtt,é,a13uten13íi 'l'fe): ff' qnN~¡tlnC!1t¡ ¡u~ mó~moa i rúa Efibta el oblliátíoc¡ ~io.q~pntíit !ege; mO}lli fulrre oata gFQ¡ : lid ñ JPte~ aU¡¡ finé.9ccÍÍ'OO ql putat ilm lnemu) !1,urMllríi:rezc¡io ql putÓ! tllíHrá cal:lahUb~ cu oriílll' frucUb? fuis {eefa ,pl11ílTas (t¡,oats i premlíipledfu3 .p obfer: uantia !egle.<luarto ql putat cr meffiael !ese .pIIJtlfU9 .,.001 tOé libelare ab Olñi, captlullaterplalf.'l rebuce eoe i ¡Uíi tqras canaUtúxonócreoiitt~3~¡¡3 fu¡¡re,~¡¡
. memas. (5qpectíit alííi 4abeat ecs'lIbel rare.6exto putar !egé euiigficáée i~fCct¡ , ct OIÍÍÚIO ?Irariíi!es( mopfi. et':e facrtlet
'" ¡as 'l falra}.']Oo ealnolíit,fc4 ne, r,cc/J2C. , ~ 1&,1-00 i p:ef€ti tractaru monroürur>411f ~ qtldlt~ cíi al'lJIImCtte fUtt0:lf, q~ ~
\,
n. Incipit, al (Foto: P. Alcántara) .
fOhíria,'CIttbí€ wanlfdla,ttccpt16 et ctdl. tas e01¡>.1& foluérur Gia obferiOée'l a:alio oea ec;¡.al>oucte ?trautlaté nr41;. ~ua1¡> ;ll1aelft."truoia lega!ia.ttbue¡it celTare tan¡p.m.o:rua Eaoúétíi ~pi.SC'oa 'Ctrú {ab batü ~galettliuat~arl: 'l cdrozarl oiee. . Wca.X'er"fo,,,rríiJra,canaii ma{íaY,ú fult, fructlb' fuil PQfe¡pmtlfa,fíhJ6 ifrtio p¡el mlü,pc;irl!3.1Pte¡0I;lfuíiriaJ IeSÍII.,{¡ualta "tr¡¡.iBe WII que n08 feccpbn? .(gezít \?,:9 I11~Qa j lese 'C,wl)fe ¡pmt([?ete,WcGtatf> (¡uintll 'Ctru; ce/fante lese mo)'1i ttbueit fucct-oe le): euiiSriCa qua >;pSI ulim p¡eoi (tQuft:)nquibufqoé qlliotbu' p al'l~ucétur. • ~atjOée,ft auciee quaa tual Qooucút i 'Ól trarw.(eciioo i túifione ql1tóta tx'cla~ubif' "aifas"ef \?erus r¿nrus auctOlit"tii jn<>uc ta1¡>,?firmíioo filJt3,et :OClUate5 nra; et ea que,oieta Il' In.e¡lpofittóe pfalmo?t-. tet~lo \lutrefi óntblf"Qtl'lIrsuméro cO,?
uantu3 ergo a.b ~íÍl . ',. ma, quclllo!
ne, tn qlla qrie. 'CtruJe,¡: lOO)' fi furntmo¡tuQ et txbufit ceC
I¡¡re ~'aoucntíi~¡;I\ ~r.Suút .iutlli mottmi qt.nlYom trbult,cdIlíre.:, arsti¡¡t~p lie. )lIa, lq: nun1j5 ttbult ce/fare q fuficicntCI fuit a tro fnfiltuta ao,.lúftlficiíoÚ boiC5 ft tOUr1l1 tlU30me pcf;.~.aut'l11a)lfi cfi'bgi' ,iglrur: nunq; ttPJllt "e([are.malol eltnot,/<Ix fe. minoz ,pbaf e'tOlú DfféUrru3legia.ná cír. dicifio oala elti,remeolii et QO tollenou; p¡lstna1e .Genefie }:"ij. 'Cbl btcl!' 9' (aro q ctrcij,ifa no fuait~perlblt aiaflliue ,tr Wfct fu"", (.lSt,iao qñ0 (¡¡¿toa liuc rabm·'clrl. ciidoit puau;.ol"t bec 'Ce¡ba.r.eñe oñe tr' ffr~qiJi e iIliídrciícíllóc311bmuit íIlu} puelÚ liX Infano.1& fIC,p; 9' tlluatajtrtlit· I;tr(i~~;,Qbzae ~ toléou; pq;oziglmv ~.~e3~.i!ese p:ecepft olfezrl boI9CQUf fiact faédljcta ;p peto. f~tis et.p peto ¡pn.Leuitfd i~.Jlmo ozoú}auít facrtfiQa et oblattoée Iu~ta otlfdéttíi et ?tlitiíie3 pdo fU)~,p; ! ,tptú otfclirfu;1eultlcí.1li}: quib~ P3 crkgalfa (lI6cfenre,t tollebat p,cta.ergQ 1IIIIlq;' trbqezíit celfare. ~~,~ .a.
, ,.
~~" ..
'Q~~ . .,.~
" ¡' '"I'~ .1\
VIVES Y VALENCIA
sissim/ ysplaR vrbe valetie, Anno d' O Millesimo/ quadringetesimo octoagesimoquarto.! l VO y l rO y va: blancas.
Segundo tratado: 34 h. N °, B-D8•
Al, al centro: .Canticum.! la col.: [g Onsumata 1 -p acta expositioe/ libri pm ... J)8: populu 3 eius Te.! Explicit expositio caticoR feria·· liu edita -p/ reuendissimu dñ3 Iacobu perec;: de valecie/ epJ cristopolitanu lpressa Valencie. Anno/ dñi Milesimo quadrigentesimo. Lxxxüij.! J)8 va: blanca.
Tercer tratado: 16 h. a-b8•
al, al centro: .Canticum.! 1" col.:ITJE DEVM LAVDAMVS .. . b8 va:
1 scl' a scl' oH amen.! Explicit expositio su-p Te deum laudam9/ edita
per Reuendissimu. D. Iacobu -pec;: del valetia episcou [sic] cristopolitanu. impressa va/letie. die. xi. Anno a natiuitate do. M.cccc/ Lxxxv. mensis Ianuarij.!
Cuarto tratado: 44 h. a-eS, f4. al, al centro: .Canticum.![RJegia ex yspanoH et illustri -ppagine/ nobilissm filie. ac dil'ctissime dile. E/lysabeht de biUena abtisse sacri monast'ij. sa/cte lnitati' vrbi' Valetie. Jacob' ep' cristo/politan' T filio vginis salute. Ingeri cu af-Ifectu ... 2a col: cane lcipiaJ ./ IMI agnificat ala... p va: secula secu/lorum. Amen.! Explicit expositio su-p Magnificat. et bene-/dictus et Nunc dimitis et Gloria in excellsis deo. edita per reuerendum. d. IacobuJ / de Valentia episcopum cristopolitanu3 In/pressa [sic] in eade3 vrbe valentie in mese Mar/c;:ij. Anno. do. M.cccclxxxv./ In hoc volumine ?tinentur opera seqntia/ domini Iacobi epi cristopolitani./': Primo tractatus contra iudeos'! .: Secd'o expositio caticoR ferialium./ ': Tercio expositio carici augustini. s. Te/ deum laudamus./': Qurto [sic] expositio su-p cantica euangelica/ scilicet su-p Magnificat. Et su-p beildictus./ Et su-p nunc dimitis. Et su-p gloria in excellsis deo 1e.! :Deo gracias:/ p: blanca.
EJEMPLARES: Ávila, BP (parte ll). Barcelona, Col. F. Marés (sin g8). Cáceres, BP. Castellón, BP (II al IV) . Córdoba, B. Cap. (I1 al IV). Cuenca, Sem. Guadalajara, BP. Londres, BL. Madrid, BN. Nueva York, Hisp. S. of A. Palma de Mallorca, BP. Pavía, BU. Perpiñán, BM. Segorbe, Sem. Stuttgart, WLB. Tarazona, B. Capitular. Tarragona, BP (1 al 1m. Toledo, BP (1 al III). Tortosa, Arch. Capitular. Valencia, <'Biblioteca Universitaria (Inc. 91, al primer tratado falta la g'. La biblioteca posee dos ejemplares completos más, así como dos incompletos) . Valladolid, BU. Zaragoza, B. de Catedral.
BIBLIOGRAFÍA: Reichling, 1259l. Haebler, 536. Vindel, I1I, 19. Serrano Morales, pág. 162. BMC, X, 17. Palau, 222615. Palanca, 256. García Craviotto, 4415.
93
.tJÚ:glnia.
11. Colofón, h. f' VO (Foto: P. Alcántara).
94
,~el'tltlle oaníclíe fífonís grámaticale cotupeúbíu,) I1b gcneroflllU ~I'ancifcü I:le ltmll l:lícl1thm íncípít fellciter.
fime eolni)c5placel'é. ter hcct tor in Olll1li Ría (olmea:-z in p~¡lUia In¡;rá matice ar~io facnlt.lrc fCl'ipferint: \lt
"
'alllllluubu; pene íIIumítíarínt/ í1lb ¿lIe ni mahli el:laci quoliíl:lam II1IOli lile 1I1I:líCl1111:lÚ (~pollere;g'? be tua qc,.
fcpenu. gí bñaríonlblllllnutñ \líberí.~onri. ~üallif. bero ni benígniffilllG \lir tOllUa plos
tua arW egregíapít~ bimt¡oe~elllplal¡;q?f(qniarténlei?,¡ l'eIl9:bu~ \lite lIIirabllio;",irturu Ol~ /lótie I:lcbicará,ppa IIIlllCia 'l inuibia tlatrl~ : \7íft0111; e,epllrgQtrí.c:"'t ft qñ (onocllabiit:no ipam: feb plifcíatlú migi ab(~t ocimll:nollnllllao ~'t10 gl'ám\}tíco~ pÜllcipé.tCat~ohcolle. gralllaticea in~robucriol1ea billCI'Cío PQocii.tCap2ü. tnle~Áb2Í1 lRíc~olaú in \lOIUnmlíbua/parfaa:'l \7age blf~ perotÍl. íllnrl?oIlÍÍl,ncb¡iffenfen:-r a· jcctas cOllfcribere tíbl! atq5 UI fal!lle líos wplnrillloo e~regíos IImgíftroo qUítllblÍretlU((re IIIetliobÍl:q boceio- Ilccufabunt. {ab ípiallÁq5120c opua ré 1l0blliolCq; te rebbertllt.ll\elll'p" receptü eft,lf.hcQiI eni elfe ¡aUl bi.ctü fceto ",albe bl11Uá popofcít:feb longe (t.t:Ol1lícObicenre)qtillo fítbíctií p;i ~umel'ío mds illlparé:tCtllll piures !IG.6í quicg'? ni Quma"a fragílttatc litterllrií Illl~ijs e~,dléteo COllfíbe~O , \7el mei illgenií 'il1lbecíllítíltc mínU0 \llroa:quí me rel1lel'ítattS:1 il~lpubé bClle t)l~eríl1l:\lelob Ipis beuialleri: tiC accufent:qti relll ab alluqUls;at; autunplfotlllllneg\í¡Jelltia Mrit re· íuuiolibuo grtllllattCls betritÁ Qufua liaU :l1lllb fapiennolÍl ítl~icío COll'í" fim quafí lJouii atiquob pldtalltífri~ geutJÍI feliciter cóniítto. 18~alo eni; 11101101 t,uo OtNcare. Iboc itllq) tOItl a pmoétíoJibllS:1 per(tiflimío \7it'ta arbllú nnl~í.elfe \7itJetlll':\lttlOtl infi.. tméb,lI'i:(ií íllfipíelltíu; lillgllÍO:'1q mÍl:aut mebiocré \liru; befatí¡;am: folo ítmibía repugll<Ít molberi. eéb feb fiilllum aur pzope tliuinÍl olato~é qa \7il' colétJiffime abeo belllCI,a 1?lIíc íb aggrebiperl?ozrefcet'C ~plul'ímu; opuf~ulo 1I0ccre poreriHp2eferU, 'ú filceret:g'?rom"gio lile qui íll~1' ítlfi. te talem \7lrii:tillltñq; fui elegerún a 11100 cOlÍumerari po/fti, tattame fua fmolb\ 110 foltltllgéllla ltIílttIJl1I:-r nepu(mnjlla 1 tua(q:rebulolltlperíj ozm\melltü:feb etiá b01l02Í1 1: fouu- ' mil2i lOco ffit) "'ibt%r beclillare:'tlló ,l1e:1 tlature 1 allíllleea,Jmímna,p moM QÚic reí:\7ertíetías clllciiq; por fecro("t cereroo befitllll1l)ftrellllilfi. fibtlíobllo~unl metenco:lIJaterillltl mü ",írü magnatlillliiq~ lIIard2iolíe5 ló¡;e patenté anguftis filllbus ternli Jol2állelll be IUlla gellítolé tuii: quo nabo: í!1tl 120C eni ínltímru c5pent>"íii tloftro ílllllultio feculo alJ\mofíoz I)e lIu1la lIIagís reo \líroptÍlllé m(t~cita 1110 fllit: nctllo robuftiot: vahbiol : lIít: ~ ut ¡me in ¡nimia ;g(lIerofitatf !}lo:iofíoz:ab qué tall'P~ af~lií om· (qua lamp:ibé vlliee ntq, reliSioffir. tlCS frcquel1ttr cocumbllt.galllb Oc
,_ _ I Y rJ/J' ñ r) / {I a ij # '~~:''\~ //?~'~VJ~ ' .¡: ~1 ";, .... ... l::'U{-rJJ'":-~
:;;,/:~!,~~!~t~:;:~V" ~:,,,·~tfir': t~~~:! \\ ~ ~ ~"'"
ID. Inicio del texto, h. a' (Foto: Zaragoza, Biblioteca Universitaria).
VIVES Y VALENCIA
111. D. Sisó, Grammaticale compendium, Zaragoza, J. y P. Hurus, septiembre, 1490.
Folio (29.5 x 21.2 cm), 92 h. no numeradas, el recto de la primera, blanca. a-b8
, c6, d8
, é, r, g\ hB, i6
, kB, l-m6
, nB• Caracteres góticos.
Port. : blanca. al VD: Grabado con escena de la gloria, y leyenda, en la parte superior: Initium sapietie est timor domini./ Abajo: f[ Veni sancte spiritus reple tuorum/ corda fidelium: T tui amoris in eis/ ignem accende./ d: Perutile danielis sisonis gramaticale compendiu3 / ad generosum Franciscu de luna dicatum incipit feliciter.! [!2]Aniel siso fra/gensis precla/ rissimo Fran/cisco de luna:! salutem plurilma dicit: Op/tauit sepenu=/mero .. . a2
V D: saluere jube'! Proemium ex-hortatiuum/ [Q] Vos orones ... Amen. Uniuersu aute copen/diu3 nouem breuissimis tractatibus/ conficitur.! f[ Primus de modo quo in primis/ erudiendi sut pueri./ f[ Secundus de interrogationibus:/ quibus interrogadi sut adolescetes.! f[ Tercius de octo partiu oronis co/structioe: T pmo de casu cuquo vba/ c6struUtur. deide de figuris costructil onu T de supplectionibus: vltimo del regimine./ f[ Quartus de nominis declinatio=/ne ac genere: T de verboR preteritisl atq3 supinis./ f[ Quine: de recto modo scribendil f[ Sextus de sillabaR quatitate: pe/dibus: carminibus: accentu: T de mol do punctandi./ f[ Septimus de vicijs T figuris tam/dictionis q3 locutionis.! f[
Octauus de modo construendi.! f[ Nonus: de perfecte elocutionis:! ac eloquentie preceptis./ al : Tractatus primus de mo=/ do quo 1: pmis erudiedi sutl pueril Prima declinatio ... n' VD: f[ PIures alias preceptiones esse/ certum est... credol deitatis.! f[ Danielis sisonis Fragesis Mo=/tissoni gymnasij magistri maioris:! perutile gramatices compendiu: ad! humanissimu virum Franciscum del luna delectum.! Anno christiane salutis. M.cccc.! xc. Tertio Jd'as octobrias foeliciterl expletum [sic?] .! f[ Deo gratias./ n8
: blanca.
EJEMPLAR: Zaragoza, *Biblioteca Universitaria (1-67).
BIBLIOGRAFÍA: Haebler, 625. Vindel, IV, 40. García Craviotto, 5270.
(''íileni fafKté f piri tun repTe tllOlllflo (0,00 fi1l<llum;llUi amo¡w in cio ¡¡¡ncm ¡"CUlle,
111. Grabado, h. a' VO (Foto; Zara
goza, Biblioteca Universitaria).
95
96
IV. Portada (Foto: P. Alcántara).
IV. S. Flisco/]. Amiguet, Sinonima, Valencia, C. Cofman, noviembre, 1502.
4° (18.2 x 13.5 cm), LXX h. numeradas + 10 h. de índice. a_g8, h6
, i8, k6
,
14• Caracteres góticos.
Port.: Sinonima varÍatÍonu sententiaru ele/ganti stilo constructa ex italico sermone in valenti/num ..p Hieronimu Amigetu dertusense 3
redacta/ foelici numine inchoant: quib9 adolescetes eloque/ tia assequi paruo tempore valebunt. c: Continet/ líber iste sex partes. Pri-
VIVES Y VALENCIA
mo sinonima exordiorum.! Secnndo [sic] narrationu. Tertio diuisionu. Quarto/ confirmationu. Quinto confutationu. Sexto con/ clusíonu: cu aliquíbus additíonibus et tabula per/ ordine alphabeti ordinata ad hoc vt faciliter sino/ruma cuiuslibet partís reperiantur.! al va:
Epistola directiua.! «r Hieronimus Amigud Dertusensis integerrlo/ hieronimo datio pontificij cesareiq.3 iuris doctori "pstantissimo/ ac gymnasi [sic] valentini rectori 't administratorio S.P. D. Solent/ prestatissime ... maiora efficiam. Vale'! «r Et cum primo ... preparatur.! h. II (a2
): «r Dicta conueruentia exordio.! «r Deu sia en nre adiutoti, o deu nos ajut.! [2J Eus nos adiuuet... h. LXII (h6
) va: quod sentío.! Finis.! h. LXIII (Z l): Hieronymus amiguetus Hieronymo da<;:io/ diuiní humaruq::s iutis moderatori eximio optimoq::s. S.! :C: V::s ad optatu .. . hoc opus dicare. Iteru vale ex valetino stu=/ dio decimoquarto kalendas Decembrias.! Incipiam igitur a diuinis personis. T primo/ ad Summu pontificem.! ; :~: ; Ontificem maximu .. . h. LXIX (Z7) v a: Et ita in iunio ... et dies. xxx.! h. LXX (l): Dos grabados con calendarios. Tabula..)? ordine alphabeti ordinata/ l 4: tanta pressa. folio lxij/ «r ExplíciUt sinonima Stepharu Flisci oratoris/ clarissimi ex italico sermone in valentinu ..)? Hie/ronymu amíguetu redacta cu titulis vnicuíq::s or/ dini ..)?sonarum ascríbendis, su_pscriptionibus,/ salutationibus, exítibus in epístolis ponedis T/ kalendis, nonis 't idíbus ..)? dictu hieronymu ad/ ditis. Impressum in insígni ciuitate Valentíe.! per Cristofferu Koffman. Decimo quarto kale/ das Decembrias. Anni. M.d.secundi./ l4 va: [en xilografía:} Elegantie ad/ [en tipografía:} epístolas coponendas admodum vtiles in ma/ terno et latino sermone expliciunt: cum additionibus videlic 3 / Titulis vnicuiq::s ..)?sonaru ordini ascribendis: Su..)?scriptio=/nibus: Salutationibus: intergo aut fronte epI' arum po=/nendis: Exitíbus: quíbus epistole claudi solet: Aperta=/q::s kaIendaru declaratione cum exempIis suís. De=/mum cu figuris ad inueniendu lram dominicale/ aureum numerum et bisexti annum optimis.
EJEMPLARES: Barcelona, Be. Madrid, B. Palacio (IX, 8260, con faltan tes). Mahón, BP. Sevilla, B. Colombina (con faltantes) . Valencia, "Biblioteca Universitaria (R-2121O: falto de la h. 70). Zal'agoza, BU.
BIBLIOGRAFíA: Gallardo, 184. Ribelles, I1, pág. 11. Biblioteca Colorttbina ... 1, págs. 94-95 . Palau, 11292. Norton, 1156.
97
IV. Epístola al rector de la Universidad de Valencia, h. al VO (Foto: P. Alcántara).
EDICION"ES PRÍNCIPES
Plano llamado de la Tapisserie, siglo XVII. Esta acuarela da noticia del aspecto de la ciudad de París hacia 1540 (Foto: París, Bibliotheque Nationale, Estampes).
PARÍs, 1509-1514
ENCUENTRO CON LA IMPRENTA
102
,'ttyginh btllolioru:npl)i e,tríUimt 1lmUI it p~tl (o~}Ji p¡ofum.ntfum ~ :lturnuH opuG' ~t!ta"hl$' a .ilnUlrUlltltttrMt~t ~) nil íltit multus arO! OlnLCC tiltlOlltS' tmUtlgthUtld: flgmo~po('t;nt mlo,t$'p~op(inft,tt U~.t~il" tt.: ,Ucnotg.nñmcOlocrítct .cónuttl ($. lit 1 . m tnlrnm 1,) 'Lr;, r,mblbta: HU;.", 't foz qtl .
!íh\~ te ltrWth~, . '==~..;~:
1. Portada. La última página conúene el más antiguo escrito datado de Vives, una carta ddl de marzo de 1514 (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional).
PllRÍs, 1509-1514
1. (Pseudo-)Higinio, Poeticon Astronomicon U. L. Vives, Carta a J. Fort, París, 31 de marzo de 1514], París , J. Lambert [T. Kees], <marzo 1514.>
4° (20 x 14.5 cm), 40 h. no numeradas. A-K4. Ilustraciones astrológicas.
Port.: Hyginii historiographi Verissimi simul/ et philosophi profundissimi. Aureum opus/ historias adamussim pertractans una cum/ multis astronomice rationis ambagibus. T/ signis. poetarum locis prope ínfinitis. exa=/ cte callendis. no mediocriter coducturis. in/ lucem editum habes candidissime lector. qd' / pauxilla a te pecunia comparari poterit.! Bscudete de: Jehan lambert/ Venundantur par/rhisiis in clauso brulnello sub signo diui/ Claudii sedente.! A l va:
escudete de H. Le Fevre y viñeta/ A 2: tr Clarissimi viri Higinij Poeticon Astronomicon. Opus vtilissimIT.! tr Liber primus. de mITdi & sphera ac vtriusq3 -ptiIT declaratione.! freliciter incipit.! tr ProemiIT. Higinius M. Fabio plurima salute.! rn:J Tsi te ... K3
VD:
redit.! tr Iacobus Sentinus Ricinensis lectoribus f~licitatem ... K4: tr Ioannes Lodouicus Viues Valentinus. S.D.! Ioanni Forti viro philosopho T contubernali.! ::&:; andauus ille.. . Hyginio dedas.! tr Vale Parrhisijs pridie Kal'. aprilis M.CCCCCXIIII/ K4 VD: blanca.
EJEMPLARES: Albi, BM. Besanr,:on, BM. Cambridge, Mass., Harvard U1. Düsseldorf, UB. Londres, BL (861O.c.55(2)). Madrid, *Biblioteca Nacional (R. 23112 (4)). Manchester, U1. Orléans, BM. Vaticano, BA. Williamstown, Mass., Chapin 1.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87] conoció la epístola de Vives, pero introdujo una superlativa confusión en torno a la fecha de impresión, págs. 241, 704 Y 790-791. Estelrich [n° 92], 90. General Catalogue, v. 26, coL 871. Palau, 371477. Moreau, TI, 1639. I]sewijn, "Vives in 1512-1517". González, págs. 153-154 y 192. I]sewijn, S. W [nO 104], 5, págs. 6-12.
103
104
. V~ehabetur Parrhifíjs in ~Jb~Egídij Gounnontij ~ remone collegíj ~~.ñ. ~~~~.~~wte!!e~~~~~~! .·~~~dita
2. Portada. La Vita Ioannts Dullardi aparece en el vuelto de la segunda hoja (Foto: Cambridge University Library).
PARÍS, 1509-1514
2. J. Dullaert, Librorum metheororum Aristotelis ... Expositio U. L. Vives, Vita Ioannis DullardiJ, París, T. Kees, G . de Gourmont, mayo, 1514.
Fol. (26 x 18 cm), 32 h. no numeradas. A-E6, P. Caracteres góticos,
salvo carta de Vives y encabezados de las otras epístolas. Existen ejemplares que en la portada presentan diferencias tipográficas y el escudete de Oliver Senant.
Port.: Recuadro gótico con varios doctores) el de la parte superior en una cátedra) y la leyenda: Magistri Ioannis Dullaert.! [Al centro]: Habes humanissime lector li/brorum Metheororum Aristotelis facilem expositione 't questio/nes suJ> eosde magistri Johannis Dullaert de Gandauo: in q'bus/ diuerse Astrologie veritates ab omni erroris vicio immunes et/ philosophicis pariter 't medicis cüformes esse probantur.! Escudete de Gilles de Gourmontl Venale habetur Parrhisijs in ~dibus Egidij Gourmontij e regione collegijl Cameracen. moram trahentts. Nouiter reuisa ola & impressioni tradita/ Al VD: Ioannes Dullaert Gandauus Colendissimo preceptorí suo/ Iohanni Gemello sacratissíme facultatis Theologice profes/sori meritissimo acutissimoq3 .S.D.! [g Vm vltra .. . ac monumentum. Vale'! A2. Suo conciui Magistro Iohanni Dullaert Leuinus/ Austricus Gandauus. S.P.D.! lMl Agnifaciunt litterarum .. . A2 va: consequaris contende. Vale parisii decÍmo kalendas Ianuarias Anno virginei partus.! .M.CCCCC.XI.! Vita Ioannis Dullardi per Ioannem Lodouicum Viuem Valentinum.! lo. Lodouicus Viues Francisco Christophoro valentino viro philisopho [sic]. S.D.! rn Oannes Dullardus ... fuerim scripsisse. Vale parrhisijs.! A J
: Primi Meteororum/ [Q] E primis ... P: satis sint.! Finis.! Liber lectorem alloquitur/ [Dos dísticos]/ Hic finem accipiunt questiones super primum meteo=/rorum Aristotelis a Ioanne Dullaert Gandauo edi=/te in collegio beluaco Impresse Vo Parrhis? a Tho=/ma Kees vvesaliense calcographo expertissimo a re=/rione [sic] collegij Italici Anno dominio 1514.30. Maij.! P VD: blanca.
EJEMPLARES: Cambridge, *UL; Cambridge, Ernrnanuel CL. Nápoles, BN (XXXIJ.25 (2)) . Oxford, BL. París, B. Mazarine (3547, 5" p) . SevilJ.a, B. Colombina. Versalles, BM.
BIBLIOGRAFÍA: Biographie Nationale de Belgique. IJsewijn, "Vives in 1514-1517 " .. . Moreau, I1, 821. J. Machiels, "Johannes Dullaert: Ghent, ca. 1480-Paris, 10 September 1513", en Professor R. L. Plancke 70. Getuigenissen en Bzjdragen, compilado por R. de Clercq y H. van Daele, Gante, 1981, 69-96. González, págs. 148-153. IJsewijn, S. W [nO 104], 5, págs. 10-15. Tournoy, 3.
105
106
¡ -',
í IOANNiS \~GDO\7IeI V1VIS VALENnNI .'. . t~ ·\, oPVSCVr.:A OVO
\' , .
ChriíH Ie[u Llberatori~ nonti TríumphllS et Maa rí~ parentís eíllS ouatío in quibus Ouandí .
et Triutnphandí Romanú rítú ape , lit et Coronarú fígnífi V ~ 1::, . {. I
catí6es exponít. ' " ,
3. Portada (Foto: Cambridge University Library) ,
PARÍs, 1509-1514
3. J. L. Vives, Opuscula duo, París, J. Lambert [T. Kees] , junio, <1514>.
40 (19.5 x 13 cm), 16 h. no numeradas, la última, blanca. ABcd4• Fecha
de impresión, a partir de las reimpresiones del Triumphus) ver nOS 4 y 8.
Port.: IOANNIS LODOVICI VIVIS VALENTINI/ OPVSCVl,A DVO/ Christi Iesu Liberatoris nostri Triumphus et Ma=/ri~ parentis eius ouatio in quibus Ouandi! et Triumphandi Romanu ritu ape/rit et Coronaru signifil catioes exponit./ Escudete de Lambert) con monos al pie del árbol, como lo usaba Félix Baligaut) y al pie) en gótico: Iehan lambert. Dos barras orladas verticales y una horizontal, abajo) encuadran el escudete y el resto del texto:! Venalia sunt in ~dibus Ioannis Lalberti in clauso Brunello iuxta colle/ gium Coquereti sub imagine bea/ ti Claudij./ A l va: Ioannes Lodouicus Viues S.D. Bernardo Mensre/ antisti Trinopolitano./ []] Cio ego .. . A 2: adsentator. Vale: ex/ Academia nostra Parrhisiensi./ Ioannis Salmonij Materni Carmen.! Heus qui ... viua plagre/ A2 va: Christi Iesu triuphus Ioanis Lodouici Viuis Valetini.! lE Estus est ... B4 va: demeritus reportauit./ Christi Iesu triumphi finis.!. VIRGINIS DEI PARENTIS OVATIO.! [TIVm Franciscus ... ¿ rO: ~ternuq3 sedebit.! IMAGO VIRGINEAE SEDIS.! Espacio en blanco al parecer para un grabado que sólo se localiza en la reedición de Lyon) nO 4./ evO: ::h :; Aec habui ... dI: exhibent legenda.! Oblatio operis Christo & Maricr/ dI va: [TI E igitur ... adtrectemus Ame.! Marianre Ouationis Finis.! Christi Clypei descriptio/ [Q Lauseram iam ... dJ va: agunt sempiternum.! Pia lo. Lodouici Viuis opuscula Christi Iesu TriU/phus & Mari~ dei -petis Ouatio cui Christi Clypei de/ scriptio adiecta est finiuntur Parrhisijs impressa. Expe=/ sis honesti Bibliopolcr Ioannís Lamberti mese Iunio.! d4
: blanca.
EJEMPLARES: Cambridge, *University Library (U*6.61). París, B. Mazarine (Ine. 755, 12" p. Falto de la última hoja); París, BN (Rés. p. Z.206).
BIBLIOGRAFÍA: Estelrich [n° 92J, 83 . Adams, V.938. Catalogue général, Vives, 24. Moreau, TI, 996. IJ sewijn, "Vives in 1512-1517", págs. 86-88; "Zu einer kritisehen . Ed.ítion .. . ". González, págs. 165 .. 180 y 192-193. IJsewijn , 5.W. [nO 104J 5, págs. 16-125.
107
108
íOANNIS L,ODO\!-ICf vWis VArEN TINI PHI.LQSOPHI o.:PE~;A. : .
. Prrelc¿río{lesquín~t .•
In Leges Cic~P!li$.vn¡t. . 111 OOnuiuiaPh.i1elphi.vna. . . In guartum RhcCOrlCO/t.lmad Hermniü.vna. 1n f"uuril Chriltí ttiumphum. vna. . . In fuum fapic:ntem. vna. Chrifti fefu tr.iI;lWPl1us. Marie dei p:\l'~nti$' Ouano.
; ;.J~hríili cI}tp(Í~rCripcíQ, .. . Sapie~tisdifquitlrio. : . . ~
: .
-, .: .... , -~; .~..;.:~, . r •... .. /., •
'QufJ>tnnia(fadmustipi bone Jeél:orfldem)exipnJJ~ ~p.t!f~ris.cxcpJa.rib4 nnedat#Uma ({fe a nobís íprdfa;
."
.. ~ " : Jo 1
4. Portada (Foto: Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit).
4. J. 1. Vives , Opera, Lyon, G . Huyan, 19 de octubre, 1514.
8° (17.5 x 12 cm), 32 h. no numeradas; la última blanca. Grabado que representa la coronación de María en la h. C . A-D8
•
Port.: IOANNIS LODOVICI VIVIS VALEN/TINI PHILOSOPHI OPERA.! Prrelectiones quinq3:/ In leges Ciceronis. vna.! In Conuiuia Philelphi. vna./ In quartum Rhetoricorum ad Herenniu.
PARÍs, 1509-1514
vna.! In suum Christi triumphum. vna.! In suum sapientem. vna.! Christi Iesu triumphus.! Marie dei parentis Ouatío.! Christi Clypei descriptio.! Sapientis disquisitio.! Qu~ omnia (facimus tibí bone lector fídem) ex ipsius/ authoris exeplarib9 emedatissima esse a nobis lpressa.! 1 VD: IOANNIS LODOVICI VIVIS IN SVVM/ SAPIENTEM PRAEFATIO.! [Q] Mnes qui ... obpetiero. vale'! A2: IOANNIS LODVICI [sic] VIVIS VALENTINI/ VIRl PHILOSOPHI IN LEGES CICERONIS/ PRAELECTIO.! [gRedo ego ... A 6
: (credite mihi) iuuabit.! EIVSDEM IOANNIS LODOVICI VIVIS VA=/ LENTINI PRAELECTIO IN CONVIVIA. F.! PHILELPHI./ [R]Escij no ... A 8
: dicat videamus.! EIVSDEM IOANNIS LODOVICI VIVIS VALEN/TINI IN QUARTVM RHETORlCORVM AD HEIRENNIVM PRAELECTIO.! rnJ Eluas quas ... Bl VD: artem trademus.! IOANNIS LODOVICI VIVIS VALEN/TINI IN SVVM CHRlSTI TRlVMlPHUM PRELECTIO QVE DICITVRI VERlTAS FVCATA.! ~ 1 quis ... B4 VD: perfectus casistit.! EIVSDEM 10-ANNIS LODOVICI VIVIS VALEN/TINI IN SVVM SAPIENTEM PRELECTIO/ QVAM PROEMIVM FORE OPVSCVLI IVBET.! [g Vnctí qui... B5
: vd obpetíero.! B5 VD: CHRlSTI IESV LIBERA
TORlS NOSTRl/ TRlVMPHVS ET MARlAE PARENTIS/ EIVS OVATIO IN QVIBVS OVANDI/ ET TRIVMPHANDI ROMANVM Rl=/TVM APERlT ET CORONARVM SI=/GNIFICATIONES EXPONIT.! IOANNES LODOVICVS VIVES. S.D. BERNARlDO MENSAE ANTISTI TRlNOPOLITANO.! ~ Cio ego ... B6
: adsentator. Vale: ex Academia nostra Parrhisiensi.! Ioannis Salmonij Materni Carmen.! Heus qui... viua plagre.! B6
V D: CHRlSTI IESV TRlVMPHVS IOANNIS/ LODOVICI VIVIS VALENTINI.! [El Estus & ... C: demeritus reportauit.! Christi Iesu triumphi fínis.! C VD: VIRGINIS DEI PARENTIS OVATIO.! [TI Vm Franciscus .. . CG VD: trternumq3 sedebit.! C: Grabado en madera con la coronación de la Virgen por la Trinidad/ lBl Aec habui... DI: exhibent legenda.! Oblado operis Christo & Mariy/ [TI E igitur .. . DI VD: attrectemus. Amen.! Marianre Ouationis Finis.! CHRlSTI CLYPEI DESCRlPTIO.! [g Lauseram iam... D3 VD: agunt sempiternum.! Ioannis Lodouici viuis Valentini viri philosophi vrba/nus pariter ac grauis dyalogus qui Sapiens inscribitur: in/ quo sapiente per omnes disciplinas disquires professoR/ earum mores notat: deniq3 veram sapientiam breui ser=/mone depingit.! NICOLAVS BERALDVS. GASPAR LAX. VIVES.! ~Vdiui strPius ... D7 VD: chari. Valete.! Registrum. ABCD. omnes sunt quaterni.! Expliciut opera Ioanis Lodouici viuis Valentini philo=/sophi. Impressa in inclyta vrbe
109
110
Lugdunefi. opera & impe/sis Magistri Guilhelmi Huyan. Anno dñi M.cccccxíüj/ die vera. xix. mensis Octobris./ IY: blanca.
EJEMPLARES: MUnlch, SB (destruido en la TI Guerra) . Sevilla, B. Colombina (Registrada su adquisición en el catálogo manuscrito de Fernando Colón. Desaparecido). Utrecht, *Bibliotheek der Rijksuniversiteit (Rariora Bibl. Hisp. duod. 120).
BIBLIOGRAFÍA: F. Kayser, "Johannes Ludwig Vives (1492-1540)", en Historisches Jahrbuch (Munich), XV (1894), pág. 309. P. János (Ed), Vives]. Lajos Válogatott neveléstudományi Müvez; Tárgul Sacuesc, 1935, pág. LXIV. González, págs. 166-169 y 193 . Marheeussen, 5. W [na 104] 1, pág. XII. Fanrazzi, 5. W [na 104] 1, pág. 62. IJsewijn, 5.W 5.
5. Portada (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert 1 erl Koninklijke Bibliotheek Albert 1) .
-~---'~--~-~~----------~----~1 • 2.., ,
CONVIVIO~ RVM FRANCtsCl PHIL·ELPHI
LibriII.uaria mtditlonért{rrti,dc quibuo fic &rcéfcquidem doéfÚJ impl'imu uir LOcio
douicus Viucs fcntit. (~)
t.N. IIS SVNT (lNQ..VIT) EX IN ... tlma.oaturali phi/ofophia ae morali expedita:: 9uf.jlJo~es, ~ftrologi~ lhillra cogliitio. Q!lanta 10 qs Dq bom amiquitariS noritia -:'quanta ~ io ..
uentorum & difciplinatultl coofctuans hi~ , ftorja~&é. \
Colonie, excudtl>atÍ'oallnesCymmCUI AlUlo N. D. XXXVII • .
.q
PARÍs, 1509-1514
5. F. Filelfo, Convivia [J. L. Vives, Praelectio tn ConviviaJ, Colonia, J. Gyrnnicus, 1537 .
8° (15 x 9.5 cm), 16 h. no numeradas + 182 págs. numeradas. + 1 h. blanca. a-b, A-U, M4
•
Port.: CONVIVIO .. /RVM FRANCISCI PHILELPHII Libri H. uaria eruditione referti, de quibus sic! & recte quidem doctus imprimis uir Lo=/douicus Viues sentit.! ('~)I IN HS SVNT (INQVIT) EX IN-I tima naturali philosophia ac morali expeditael qu~tiones, Astrologire multa cognitio. Quantal in ijs Dij boni antiquitatis notitia? quanta & in-/uentorum & disciplinarum conseruans hi-/storia? &c.! Escudete con leyenda: Discite Iustitiam Monitil Colonire, excudebat Ioannes Gymnicusl Anno M.D.xXXVIll al va: blanca/ a2
: ~ NICOLAVS BERAL>IDVS ORNATISSIMO VIRO LV=/douico Deberquino S.! [El HILELPHI ConuÍ-/uÍa .. . a2 va, nos fa cito. Vale, Lutecire No/nis Martijs.! (+) a 3: ~ EPISTOLA LEO- ~ INARDI IVSTINIANI ADI Franciscum Philelphum.! IMIISISTI nuper ... a J
va: colit, ama. Ex Vene/tijs quinto Kalend.! Ianuarij. M.! CCCC.xliij.! :.1 a 4: ~ EORVM QUAE ~ IIN HIS CONVIVIIS CON-/tinentur copiosissimusl Index.! N Abaris philosophus ... b 5:
Zoroastri scriptal FINIS.! b 5 va: ~ IOANNIS LODO= ~ !VICI VIVIS VALENTINI PRAE=/ lectio in Conuiuia Franciscil Philelphi./ :. I [RJ ESCH ... b8
: Haec habui qure de con/uiuijs nostris dicerern, nuncl quid Philosophus dicatl uideamus.! (+)! Y va: ALEXANDRI AB ALEXANDROI iurisconsulti variarúmq; rerum doctissimi del F. Philelpho censura atq; iudicium.! )::: Ranciscus Philelphus ... rimabatur &c.! (-i')1 pág. 1 (Al): ~ .. FRANCISCI PHI- ~ /LELPHI AD THOMAM THE-/baldurn Mediolanensem Conuiuiuml primum .. .. pág. 71 (E4): maturarunt.! FINIS.! ~ FRANCISCI PHI=/LELPHI AD THOMAM THE-/baldum Mediolanensem, conui-/uiurn secundum .... pág. 182 (MJ va): discessurn est.! (+)1 FINIS.! M4: blanca.
EJEMPLARES: Bruselas, "Bibliotheque Royale Albert l"lKoninklijke Bibliotheek Albert 1 (VH 3250A2 LP). Londres, BL (720.b.16) . París , BN (Z.38882 (1». París, B. Mazarine (22191, 1 p.).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [na 87] , pág. 793. Estelrich [n° 92] , 121. General Catalogue, v. 26, col. 871. Catalogue Général, Vives, 53 . González, págs. 166-172 y 195. I]sewijn, S.W [na 105], 5, págs. 138-159.
111
Lovaina, G. Braun; F. Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum (Foto: París , Bibliotheque Nationale, Cartes et Plansl.
LOVAINA, ca. 1515-1523
EL ORADOR Y EL FILÓLOGO
114
CLIOAN. LVDOVICVS . Vim:s HadrianoBarlan:
doSuo .S.
sBARRAVIT MIHI IACOBNS
~~~~~,:~i~fu~q¡~!=~(~~~ tosprofequmn.lllUottnoftiqutnlCjuulQ poffrt filmí. &!faropatria dariqJ oatakscommedm fe: vnícuiqJdul cedintJua laudandurn cxhibet Be diligc:ndum:euta Ule< diuffidiuf I't a atr\O!V[ fanguínrm '<orpofls ma (j-~(~I ¡lIí f'ittmforl:gratllm , profimducm.NllH·auitjl}iyuál.~ mfhíméft fupiore: troptimes qtlorq¡'Vcrgili(Ada8t~ on~cotregirre.Ntq¡.rJ:Ís ~lIirocalos dlquiabl(t¡¡tOO polítifTima abhorrtat lirmwra:quod mihi mmab J¡, lo non modo prterau.V uum quotidiarK( vtcft3Pl;ld Quintili:lnum)COnnido rffIagicaran:randmt poft dltli
multosndrjo ex quibus Laby!'íruhipemtril!ibus rrtJ :
tum milii rradidil f quod non tam kfium Q VOf3l.um flIuru ica dukor.u:os dimí(jt: 'lit auídícattnl QUXtrlnI:. non 'lit amcagfutímdf ftdcomcdrndí ruminaodíqJ& Phlloxcnicurnexpuédi'B~r. Ardas /gitntrutn fen. fa opaisrimar~rLOi: rILmldíomtdiuCfídiuslatíopro, ptel fermonispurllatctn cxttltditsAthmisoPsraoítat CmI rfnttntiarum dlprompcmn mihi vídebatur., Qu¡dd(Vtrgílíoloquar~tu r{sdtto bcnc mmtus Batlande Cllndidiffimepoftuavidm'nlrsrulaqulú~ f«U/SI vt iam non Philomltos mf!lda:xqJ Poeta Ctd ~raui«imus Philofc¡pbus ext31 : tatlfq¡ p0U!l' 'lUll(ff
~!!!t~~!!í~~!~!!~í!_. . uerbí~liumColleélanea:Rur(l,Is abeo~ \
dem. ~(~ogní[a atq¡ aulla. _ C[;Eíufdi de lauClibusamani(fimi Louaníi Ode¡húa i1IUJ;o her9íco ilibicoq¡dímetro alcernas. Cl)i adicélu5 i:1t ProlºpínPlaud Aulul¡¡~iá/ab codcmfaélus.
€MAR'TINl QorpI;EplgraDlllla laOlbfalDl trlllletrulII; t· ... . . ~, ... , "(b-~ "'J;:"
~J ,lp,gultl!r :~efffllljf.t IlbelluB, ',;;,:r::':~;;':J . J#.qs.tIl.l\blllle I tuu.8 .qY!$.II11.r:wr Iqt¡~aoll~ i,,·¿;,.A·r,;· QD&éÍud'tI:&1 d ,."","" " ...... Non dicO"'·""·~-I!!! · ~. 1
j
6. Portada de los versos proverbiales de Virgilio por A. Barlandus. En la h. g' rO-vo, se lee una carta de Vives a dicho profesor, amigo suyo. Es el más temprano testimonio de su estancia en Lovaina, pero su datación resulta harto problemática (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek).
6. A. Barlandus, Versuum ex ... Vergilio ... ) Collectanea [con epístola loan. Ludovicus Vives Hadriano BarlandoJ) París, Lovaina, G. de Gourmont, ¿1515?
LOVAINA, ca. 1515-1523
4° (20 X 14 cm), 30 h. no numeradas, a-f\ g6, la última con el escudete del impresor en el verso. En algunas portadas, la línea 5 dice: Eiusdem de laudzY amoenissimi Louanij Ode hexa; y la antepenúltima: Prostant /n a::dibns Horresti Bibliopola:: Egidij Gormonrij.
Port.: Hadriani Barlandi/ Versuum ex Poetarum principe Vergilio pro=/uerbialium Collectanea: Rursus ab eo=/ dem recognita atq 3 aucta.! tI Eiusde de laudibus amrenissimi Louanii Ode, hexa/ metro heroico iabicoq3 dímetro alternas. Cui adiectus/ est Prologus in Plauti Aulularia, ab eodem factus.! tI MARTINI Dorpij Epigramma Iambicum trimetrum.! Emptor loquitur: respondet libellus.! Heus tu libelle.. . siguen catorce líneas/ tI lOAN NI S Munterij Distichon.! Profer io exultans studiosa zelanda iuuentus:/ Barlandus Musas rettulit in patriam.! tI Prostant in redibus Horresti Bibliopolre Egidij Gormontijl e regione gymnasij Cameracensis. &/ tI Louanii apud redem Diui Petrí in redibus eiusdem.! b1
: tI Eruditissimo Grammatico Ioauni [sic] Despauterio/ Niniuite Hadrianus Barlandus. S.P.D.! []] Mi superiore anno ... non placebunt. Vale Louanij.! a2
: tI Barlandi collectanea Sententiarum prouerlbialium ex Bucolico Vergilii.! Deus nobis hrec ocia fecit:/ [Q] Vonia mortales ... dJ
: ab omnibus debeat.! tI Finiunt Prouerbia Versuum ex Poetarum/ principe Vergilio collectanea ab Ha=/driano Barlando recognita/ Et aucta:./ d1 va: tI CLARISSIMO HEROI GEORGIO HALOINO:/ Domus ac ditionis Haloine apud Fladros lüge principis/ Hadrianus Barlandus Salutem. D.! [g Vm superiore anno .. . non rem expendas:/ Louanii :. / d2
: tI BARLANDI COLLECTANEA PRO=/uerbialium sententiarIT ex libris Georgicorum/ Et Aeneidos Vergilii./ Multum ille & terris iactatus: &
alto'! :C:: Vm significabimus .. . l va: Iuuehtutem peruenerit.! tI Insignium Sententiarum Vergilii/ ab Hadriano Barlando/ Collectaneum.! tI FINIS.! i: tI lOAN. LVDOVICVS/ Viues Hadriano Barlan=/do Suo .S.! j'{ARRAVIT MIHI IACOBVS/ Potterius ... l VD : iudico meritos.! Vale Louanii.! t: blanca/ t va: Escudete de Gilles
de Gourmont.
EJEMPLARES: Gante, '<Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek (B.L.5105) . Heidelberg, UB (sin la última hoja). París, B. Mazarine (dos ejemplares: Ine. 1399, 4" p.; Y Rés. 10560, 5" p. , falta la última h.) .
BIBLIOGRAFÍA: Daxhelet, págs. 39-46 y 248-250. N .K. 2359. B/bZ/alheca BeZg/ca, B.252. Moreau, I1, 1016. I]sewijn, "Vives in 1512-1517" . Machiels, B. 110. GonzáIez, pág. 196.
115
6. Escudete de Gilles de Gourmont (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek) .
116
~IOANNIS LO OOVICI VIVIS
VaIentini OpurGula varia.
Meditationes in (cptcmpra1mos·prenitentia!'~ De temporc quo natus eO:CHRISTVS. Clypei CHRISTI defcriptio. Triumphus CHRISn IESV~. Ouatio V Írginis dei parcntis. VeritasJucata. Anima Senis. De initÜs Seétis & Jaudibus PMofoph& &buladeHomine. " . .. p~tio in Georgica Vergtlü •. &ncthliacon IESV CHRISTI. P.r~fátio.in LegesCiceronis. AcdcsLegum • . Pompeiusfugien~~ In Pfeudodialeai~ ....... -.. ".
Louanií in AedibtJs Tbcodorio MattiniAluftenfis!~
1 (I~.
7. Portada (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional).
LOVAlNA, ca. 1515-1523
7. J. L. Vives, Opuscula varia, Lovaina, T. Martens, [1519J .
4° (19.6 x 14 cm), 144 h. no numeradas, la última con el escudete de Martens en el verso. a-z, A-N4
• Datación según Matheeussen, "The Date ... " y la epístola a Craneveld, ver n° 53.
Port.: ~ lOAN NI S LO/DOVICI VIVIS/ Valentini Opuscula varia.! Meditationes in septem psalmos pcenitentire.! De tempore quo natus est CHRISTVS.! Clypei CHRISTI descriptio.! Triumphus CHRISTI IESV,/ Ouatío Virgínis dei parentis.! Veritas fucata'! Anima Senis.! De initiis Sectis & laudibus Philosophire.! Fabula de Homine.! Prrefatio in Georgica Vergilü.! Genethliacon IESV CHRISTI./ Pr~fatio in Leges Ciceronis.! Aedes Legum.! Pompeius fugiens.! In Pseudodialecticos.! Louanü in Aedibus Theodoricil Martini Alustensis.! al va: blanca/ a2
: ~ GVLIELMVS/ CROIVS CARDINALIS lOAN/ni Lodouico Viui Suo. S.D.! ;:~: ; Egi tuam ... a2 v a: esse duco.! Vale. Louanii./ aJ
: ~ IOANNES LO/DOVICVS VIVES/ Gulielmo Croio designato Archiepiscopo Tole/tano, & nostrre religionis Senatoril S.D.! :1: Ncredibile accepi ... a4 va: tuarum. Vale Louanii/ M.D.xVIII.! ,."",/ • / ~ / b1
: IOANNIS LODO/VICI VIVIS ME/ ditatio prima in primum psalmum pcenitantire,/ domine ne in furore tuo, &c/ )~ ; Aucos .. . hl va: immortalem.! Meditationis quartre, in quartum pcenitentire/ psalmum, finis .! IOANNIS LODO/uici Viuis meditationis quintre in psalmU! pcenitentire quintumo Domine ex/ audi oratione mea.! Prrefatio ad Gulielmum Croium Cardinalem/ Episcopum Cameracensem.! ;:c;:; Ameraci cu essem .. . h2
. bona fide soluam/ h2 va: MEDITATIO/ ;:~:; Acturo .. . m3 va: potes fiemus , Amen.! Meditationis in septimum & vltimum pceniten/tire psalmum finis.! m4
: LODOVICVS VI/ues Seraphino Centelli Comiti Oliure viro cla-/riss. S,P.D.! ;1.-)': Itto ad te ... ditissimum. Vale Louanü Mense Decembri M.D.xVIII/ m4 va: IOANNIS LODO/uici Viuis Valentini de tempote [sic] quo/ natus est Christus.! ;:~ :; Anctu sanctoru... d: no valet. De T,pe quo natus Christus, Finis.! 0
2 va: ~ LODOVICI VI/uis Clypei Christi descriptio ad eundem Comiltem Oliure/ ;:í:?:; Ecet eum,.. . pI V a: aggre=/ditur.! "'/ De/scriptionis/ Clypei Iesu Christi/ liberatoris nostri, Finis/ p2: IOANNES LO/douicus Viues S.D. amplissimo patri Ber-/nardo Mensre antisti Helnensi/ :;f'{ Oui ego ... i va: puto: Vale Parrhisiis Mese Aprili. AN. D.M.xIIII. [sic] / Ioannis Salmonü Materni carmen/ Ji: Eus qui ... [siguen seis dísticos]. .. plagre,/ IOANNIS LODO/uici Viuis Christi Iesu Triumphus.! ;:~: : Estus est ... q4 va:
117
118
dicentur.! CHRISTI IESV TRIVMPHI/ FINIS/ r1: ~ IOANNIS LO/douici Viuis Virginis dei parentis Ouatio/ ::t:Vm Franciscus ... S1: consumptu e.! Virginis deiparre ouationis finis.! S1 VD: ~ LODOVICVS/ Viues venerando admodum patri Ioanni Curuimo/sano abbati Sancti Iacobi apud Leodios. S D.! ::1;; : Xigit haud ... dona. Vale Louanii Calen. Aprilis/ M.D.XIX.! 1: IOANNIS LODOIVICl VIVIS/ VALENTIN1/ in suum Christi trium/phum Prrelectio/ qure dicitur Veritas fucata/ : :~' 1 quis ... tI: perfectus.! Veritatis fucatre, qure est prrelectio in Christi/ Triumphum finis/ t I V D: ~ 10 LODOVICI/ V1VIS VALEN/tini ad Catone maiore Ciceronis prre/lectio, qure didi' anima senis, ad/ eunde abbate S. Iacobi.! ':~: : Nteq Ciceronis ... u2
VD: solutus sumo Animre senis finis .! ~ IOANNES LO/douicus Viues Salu. D. Hermanno Comiti No/ure aquilre, viro clarissimo,/ ::C;:: Redo ... Lreliu. Vale Louani, An. M.D.XV1II.! u3
: ~ 10 LODOVIC1/ VIV1S VALENTINII De lnitiis, Sectis, &
Laudibus philosophire.! :r Nter oes... Zl v a: anteponendus.! De Philosophire initiis, sectis &/ laudibus FIN1S/ ''''''/ ~ / ~ 10ANNES LOIDOVICVS/ Viues S.D. Antonio Bergensi iu/ueni nobilissimo/ :~:;r vacaL.. ~: no/ fore. Vale, & me vt/ amare ccepisti, perge. Louanii/ AN. M.D.XVIII.I l va: ~ 10 04 LODOVICI/ Viuis Valentini Fabula/ de homine/ ::L)bet mihi ... A l: epuli lreti-/ tia.! Fabulre de homine finis/ Al VD: lOAN. LODOVICl VIV1S/ in Gerorgica [sic] P. V Maronis pfatio ad/ eude AntoniU Bergensem/ J{ 010 prrefari .. . w· optima est.! Prrelectionis in Georgica Vergilii/ Finis.! ~ / B3 v a: ~ 10ANNES LO/douicus Viues loanni Briardo Attensi Theo-/logo Louaniefi Cancellarii Vicario S.D .! :V: Etus cosuetudo... ceseas.! Vale'! B4: lOAN. LODOVICI VIV1S.! Valentini YEVE6AWKÓV lesu Christi.! :Q: Vum ... IY va: Viuere secum.! TOV YEVE8A1CX1(ÓV/ IESV CHRISTI assertoris/ generis humani Finis.! 1Y: ~ 04 LODOVICVS/ Viues Martino Pontio luriscosulto [sic] fis calium/ causarum patrono S.D.! J2:: Onti iuris ... Q luris. Vale Louanií mense/ Aprili M.D./.XIX.! 1Y V D: ~ IOANN1S LO/ DOVICl VIV1S/ Valentini in leges Ciceronis prrelfatio.! ::C;:: Redo ego .. . P: dabit.! Prrefationis in leges Ciceronis/ Finis/ ~ 10ANNIS LO/douici Viuis Valentini Aedes legum ad eundem/ Martinum Pontium iuris consultum.! :Q: Vil in humana ... o : intret.! Aedis Legum Finis/ O VD: ~ 04 LODOVICVS/ Viues S.D. Carolo Carendoleto Potelis domino/ viro nobilissimo & prudentissimo/ :Q: Verelam Gnei .. . illa, Vale Louanii Mense Aprili. M.D.XIX.! H l: ~ IOANN1S LO/DOVICl VIV1S VALEN/ tini Pompeius fugiens/ :0: Summe ... P V D: vixi/ Querelre Pompei fugientis Finis.! y. ~ 10ANNES LO/douicus
LOVAINA, ca. 1515-1523
Viues Ioanni Forti suo S.D./ ;Q; Vum existimarem ... N3: saluta. Vale/
mi suauissime Fo"rtis Louanii idib9 Februariis M.D.XIX./ ADVERSVS PSEV /DO DIALECTI/COS FINIS/ NJ va: Errata, q in sensu oronis lectore remorari possent./ b.iii.p.i ... non offendant./ N4
:
blanca/ N4 va: Escudete de Martens.
E]EMPLARES: Bergues, BM (Clasificación en proceso). Bruselas, BRlKB (2 ejemplares: A.1981; y VB.7363 B2 LP) . Cambridge, UL. Londres, BL (697, f.24(1)). Madrid, "'Biblioteca Nacional (Rl20400). Nueva York, PL (sin la última hoja). Oxford, BL.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87] , pág. 751. N.K. 2172. General Catalogue, vol. 26, col. 871. Adams, V937. Palau, 371460. NUC, NV. 0205982. Catálogo colectivo, 1, 371. I]sewijn, "Zu einer kritischen Eclition". Matheeussen, Fantazzi y George, S.W [n° lO4] 1. IJsewijn, S.W5.
119
120
Víues,Valentiolls,ádutt[us " .. pfeud·odíaleéiícos.
EIVSQBM POM" ) peíllS fugiens.
Sefe,ltadij aplld Lazarum Schl:lréríllm~
M. D. XX.
8. Ponada (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional) .
.\
",
LO VAINA, ca. 1515-1523
8. J. L. Vives, Adversus Pseudodialecticos / Pompeius fugiens, Sélestat, L. Schürer, junio, 1520.
4° (21 x 14.6 cm), 40 h. no numeradas, A-J4, la última con el escudete del impresor.
Port. en recuadro ornado, fechado 1519: e., 10AN"~ / NES LODOVICVS/ Viues, Valentinus, aduersus/ pseudodialecticos./ EIVSDEM POM/peius fugiens./ Selestadij apud Lazarum/ Schurerium./ M.D.XX./ A l v a: blanca.! A2: e., IOANNES LO ~ /DOVICVS VIVES 10ANNI/ forti suo S.D./ ::0:: Vum existimarem ... P V a: me saluta./ Vale mi suauissime Fortis Louanij ldibus Februa=/ rijs. M.D.xIX./ ADVERSVS PSEVDO/ dialecticos Finis./ P: e., LODOVICVS ~ / VIVES S.D. CAROLO CAREN/ doleto Potelis Domino uiro nobilissi=/mo & prudentissimo./ ::0:: VereJam Gnei .. . P v a: alteram illam. Vale, / Louanij Mense Aprill. / M.D.XIX./ o: e., 10-ANNIS LO ~ IDOVICI VIVIS VALENTIIni Pompeius fugiens ./ ;Q; Summe ... P v a: mori qJ uixi.! QVERELJE POMPEI/ fugientis Finis./ SELESTADII IN JEDIBVS/ Lazari Schurerij . Mense Iunio./ M.D.XX./ 1 4: Escudete de Schürer/ J4 v a: blanca.
EJEMPLARES: Londres, BL (528.L.20) . Madrid, "'Biblioteca Nacional (Rl26123). Munich, BSB. París, B. Arsenal, 4.0 -H. 122.3 (2); París, B. Mazarine (tres ejemplares completos: A.I08.32 (1); 14115, 2' p.; 14225, r p.). Sevilla, B. Colombina. Washington, Folger Shakespeare L.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87J , pág. 750. Estelrich, 158. General Catalogue, v. 26, col. 871. Palau, .371482. NUC, NV. 0205754. Guerlac, p . 4 Y 212, nota cap. V, 7. Fantazzi [n° 101]. IJsewijn, "Zu einer kritischen Edition .. . ", págs. 24 y .31 n. González, pág. 199.
121
122
SOMNI VM SCIPIONIS, EX Cíceronís líbro, de repu ~
blica excerptum
9. Portada (Foto: York, York Minster Library),
r ~SOMNI~ v M S el, P 1 o. l'l' 1 S,
EX CICHRONIS libro,de republica
cxccrptum.
"
10. Portada (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler/ Koninklijke Bibliotheek Al bert I).
123
124
9. M. T. Cicerón, Somnium Scipionis U. L. Vives, Argumentum Somnii Scipionisl Lovaina, T. Martens, 1520.
4° (20 x 14 cm), 8 h. no numeradas, AB4.
Port. en recuadro: ~ SOMNI/VM SCIPIONIS, EX! Ciceronis libro, de repu-/blica excerptum/ A l v a: blanca/ A2: ~ ARGVMEN=/TVM SOMNII SCIPIONIS CICE=/roniani, per Ioannem Lodowcum/ Viuem. :. / :Q: Vanquam Cícero ... A2 va: vitüs absti=/neant . . : / A3
:
~ SOMNIVM/ SCIPIONIS, EX CICERONIS/ libro, de republica excerptum./ ::C;:: V m in Aphricam ... B4: ego som=/no solutus sum./ FINIS/ LOVANII APVD THEODORICVM/ Martinum Alustensem, Anno. M.D./.XX./ B4 v a: Escudete de Martens.
EJEMPLARES: York, *York Minster Library (XII.O.20(2»
BIBLIOGRAFÍA: N.K. 2669. González, pág. 197. George [nO 103], págs. xxvü, lxüi y 228-231.
10. M. T. Cicerón, Somnium Scipionis U. L. Vives, Argumentum Somnii ScipionisJ, Amberes, M. Hillen, [1520J.
4° (19.5 x 13.5 cm), 8 h. , la última blanca. AB4•
Port. en recuadro orlado: ~ SOMNI=NM SCIPIONIS,/ EX CICERONIS/ libro, de republical excerptum./ 'l M. !, H. 'l/Al va:
blanca/ A 2: ~ ARGVMEN=/TVM SOMNII SCIPIONIS CICE=/ RONIANI, PER IOANNEMI LODOVICVM VIVEM./ [Q] Vanquam Cicero ... A2
Va: aut! a vitijs absti=/neant./ A3: ~ SOMNIVM/
SCIPIONIS, EX CICERONIS/ libro, de republica excerptum./ [Q Vm in Aphrica ... B3 va: solutus/ sum./ FINIS./ IIE Antuerpire apud Michaelem HilleniU./ W' blanca.
EJEMPLARES: Bruselas, *Bibliotbeque Royale Albert 1" / Koninklijke Bibliotheek Albert 1 (JI 18850A LP).
BIBLIOGRAFÍA: N .K. 575. González, pág. 197. George [nO 103] , págs. xxxvü, lxili y 228-231.
LOVAINA, ca. 1515-1523
11. J. L. Vives, Somnium et Vigilia, Amberes, 1. Theobaldus, <1520>.
4° (20.3 x 14 cm) , 40 h. no numeradas. Signatura irregular, existente en todos los ejemplares consultados: [A] , Aij, Ci, Cij, Ciíj, Ciii, Di, Cij, Diii, Ciiii, D-I\ Ki, Kij, Kiij, [K4
] , Kiij, [K6J. La fecha se establece a partir de la epístola dedicatoria de Vives: Aij V
O y por la carta a Craneveld, ver n.O 53.
Port. en recuadro ornado: IOANNIS LODOVICI VIVI [sic]1 VALENTINI SOMNIVMS [sic]1 ET VIGILIA.! .; I Et alia Nonnulla qure proximal pagella indicabit./ Antuerpire per Me loanneml Theobaldum Gomeenseml Cu: Gratia & Priuilegio Regio.! [h . 1 VD]:
Epistola. 1. Lodouici Viuis ad Reuerendissimum. D. Leodien/sem Episcopuml Eiusdem. 1. Viuis Somnium, qure est prrefatio ad Somniuml Scipionis.! Eiusdem argumentum in Somnium Scipionis.! Somniu: Scipionis ex libro sexto de Republica Ciceronis ex=1 cerptum.! Viuis prrefatio in suam Vigiliam.! Eiusdem Vigilia qure est enarratio Somnij Scipionis.! [h . 2J A.z:;' : IOANNES LODOVICVS VIVES RE=/uerendissimo. D. Erardo a Marca Epis=/copo Leodiensi, & Archiepiscopol Valentino designato. S.D.! [YJ Tris prius ... A. ij. va: imitetur. Vale Louanij Quinto Caledas Apri/leis. M.D.XX ;,1 [h. 31 Ci. : c: loan. Lodouici viuis Valentini Somniu, Qurel est prrefatio ad Somnium Scipionisl Ciceroniani.! :loor Estema .. . [h. 91 D.izi'. VD: ita disseruit.! c: Oratio Ciceronis ad Lachesin.! rn N omni ... [h. 101 Czi'zi'.: excitabat.! Sermo Catonis Censorii ad Senatum.! []J I quattuor .. . [h. 131 D.iij.: breuiter accipe:1 c: Argumentum Somnij Scipionis Ciceroniani,l ~:~:: Tsi professus .. . [h. 131 D.izf va: deter=/reantur ','¡ [h. 141: SOMNIVM SCIPIONIS, EX! CICERONIS LIBROI de repub. sexto excerptuml [gVm in Aphrica ... [h. 161 E.ij. va: solae [sic] sum I FINISI [h . 171 E.iij.: lOAN. LODOVICI VIVIS VALENTINII IN VIGILIAM SVAM IN SOM/nium Sciqionis [sicJ Prrefatio .'.1 :t'L On dubito ... [h. 191 Fi. VD: oratio=/nem habuit.! lOAN. LODOVICI VIVIS INI Somnium Scipionis ex sexto de Repub.! Ciceronis Vigilial [!J V cio ... [h . 40]: solut9 sum.! loannis Lodouici Viuis Enarrationis So=/nij Scipionis Ciceroniani qucy Vi=/gilia dicitur FINISI Antuerpire in redibus Ioannis Theobaldi excusuml sub intersignio Viridis Viri .'.1 [h . 40 va]: Escudete.
125
126
. :~
EJEMPLARES: Brujas, SB (7 / 174). Londres BL (11312.n.3) . Valencia, ;'Biblioteca Universitaria (Z-141195-5).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], pág. 751. N.K. 4065. General Catalogue, v. 26, col. 875. Palau, 371485. González, págs. 197-198. George [nO 103], págs. xxxvii y lxii-lxiii.
' .
'.'er_3 vis!.landú noojsfuit in cnamido dio [omnlo,quoiJ IÍiIll tá varl~{apíentia fuaBt vjg!'51nfeID.& ~neJobriúm ínter_ P:"et~ cO".ledor~; fUi eXI;l0fcítYerum!lJ meum opus.op :~;~,:ure tlbl a me.ptlnceps dltlfirdrJ~e,dk¡]tlJr;prilJ8~UIP.¡
etrseíut quarouís '~3! rem ... .. _ cITe veUem mC;l rJto opUmJ &ablolutdflmi prlncJpís verut, eXl're1fúmfImula :C~tW?,I,& exe.mplar ,pp,oní velim,ad ~uod fe.có"Ponat quod'l ~k~!M¡í~~!~lt~'W". yateLo~a{l!J é¿ui~~o,P~l~~ A 1l~ ., ' 1 '
11. Primera edición de la citada carta de Vives a E. de la Marck, recién creado arzobispo de Valencia, en loor de la ciudad y sus gentes. h. A' rO y V
O (Foto: P. Alcántara).
LOVAINA, ca. 1515·1523
12. J. 1. Vives, Somnzúm et Vigilia in somnium Scipionú) Basilea, I. Froben, marzo, 1521-
4° (20 x 16 cm), 78 h. numeradas de 1 a 154 + 1 h. con el escudete del impresor al verso. a-r\ S6, t4
•
En recuadro renacentista: ~ ~ IOAN/NIS LODOVICI VI-luís Valentini Somnium.! Qua:: est pra::fatio ad Som-/nium Scípionis Ciceronis.! Eiusdem Vigilia.! Qure est enarratio Sornnij/ Scipionis Ciceronis.! Et alía nonnulla qua:: proxi-/ma pagel1a indicabit.! IN INCLYTN BASILEA.! al va: Epistola ... [se sigue el índice del volumen] pág. 3 (a2
): viñeta/ IOANNES LODOVICVS VIVES REI uerendissimo D. Erardo a Marca episcopol Leodiensi, & Archiepiscopo Valen-/tino designato S.D.! [YJTRIS prius ... pág. 5 (a)): imitetur. Vale Louanij Quinto Calendas Aprileis.! M.D.XX./ pág. 6 (a) VD): viñeta/ IOANNIS LODOIVICI VIVIS VALENTINI SOMNIVMI qure est prrefatio ad Somnium Sci-/pionis Ciceroniani./ [El ESTERNA nocte ... pág. 36 (¿ VD): fecit/ pág. 37 (e): Viñeta/ORATIO CICERONIS AD LACHESIN.! rnN omnL pág. 41 (l): ex-/citabat.! Viñetal SERMO CATONIS CENSORlI AD SENATVM,I ~I quatuor ... pág. 50 (i VD): accípe.! pág. 51 (i): ARGVMENTVM SOMNIl SCIIPIONIS CICERONIANI./ rnlTsi... pág. 53 (iJ' deterreantur.! Viñeta/ SOMNIVM SCIPIONIS, EX CICERONIS/ libro de Repub. sexto excerptum.! ¡gVM in AphridL. pág. 63 (h 4
); solutus sum.! FINIS.! pág. 64 W VD): Viñeta/ IOANNIS LODOIVICI VIVIS VALENTINI IN VIGILIAMI suam in Somnium S cípionis , prrefatio.! lB] On dubito ... pág. 73 (k 1
): orationeml habuit.! Viñetal IOANNIS LODOIVICI VIVIS IN SOMNIVM SCIPIONIS, EX! sexto de Repub. Ciceronis, Vigilia.! [IJ V cío .. . pág. 154 (f VD): solutusl sum.! Ioannis Lodouíci Viuís Enarrationis So-/mnij Scipionis Ciceroniani,l qua:: Vigilia dicitur/ FINIS.! BASILEAE EX AEDIBVS IOANNISI FROBENIl MENSE MARTIOI ANNO M.D.XXI./ t4: blanca/ t VD: Escudete.
EJEMPLARES: Barcelona, "'Biblioteca de Catalunya (13.ll.2). Cambridge, UL; Cambridge, Fitzwilliam Museum. Cambridge, Mass., Harvard UL. Florencia, BN (15.6.324 (3)) . Londres, BL. Lovaina, KU. Madrid, BN (RI 9659); Madrid, FF y L (2 ejemplares: 13914; y 11390). New Haven, Cono., Vale U. París, B. Arsenal (tres ejemplares: 40 Se A. 100, falto de última h.; Se A. 101; Se A. 102). Perugia, BA. Valencia, BU (Z4/98, ej. con pérdidas de texto) Vaticano, BA. Venecia, BM. Washington, Folger Shakespeare L; Washington, Le.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [na 87], pág. 75l. Mateu [na 91], l. Estelrieh [n° 92],92. General Catalogue, v. 26, col. 879. Adams, V. 980. Palau, 371484 . NUC, NV 0206005 . Catálogo colectivo, 1,377. González, pág. 198. George [na 103], págs. xxxvii y lxiv-lxvi.
127
128
LODOVICI VIVI \ VA(,ENTINI SOMNiVr,iS'~~~~
~VIGILrA.· '/' .,'.
Et alía NonnuIJa qu~ pagel1a lDOll'" U'lt.
Anturrpi~ per Me Ioannem· ¡heobalduiu Gomeenfem
GratíaS Priuiltgio ~egio,
11. Portada. Concluido el curso sobre el Somnium, Vives lo editó en Amberes. La impresión fue tan torpe, que irritó grandemente al autor (Foto: P. Alcántara).
N 1 S LO D O V 1 CJ 'V I-
úís Valentíní Somníum. Qua; ell: prxfatío ad ~om ",' otum Scípíonís Cíceronis. Eiufdem Vigilia. . Qua; ea enarratío Somnij Scípionís Cíceronís •
. Et alía nonnuna qua; proxima pageHa índícabít.
IN INCLYT A B A S ILE 'A.
~------------------~
12. Portada (Foto: Barcelona, Biblioteca de Catalunya),
129
J
130
13. Portada (Foto: París, Bibliotbeque N ationale).
INPHILOSO "PHICOS ' "...JLIQVOT M. T. CicrronÍs liht:.os doé'tiffimoriÍ WrorumAn-
,liota#onaJpattímnuncprimurnJPan-im . -Iongiquamanteaemmdatius
- inlucmledi~:
~ Quarum Ca:tafoglUr!'Uerfi~tím pagclIaiepaies.
~ \ t"" '" ~ - ..
Rerumacua&mminijfdemmem~ bílium Iocupldiffimua
,!1¡t)QUF. 4~ lnd~ ·~~~t~ ... ~ ., '-;.\ ~;:.¡ . .¡¡-
~aiefl_grdfÍ4 erprillilegw ad tJ.td»1.Uenttium.
-B..A SIL E ..A"E.
13. In philosophicos aliquot M. T Ciceronis libros doctissimorum virorum annotationes... [J. L. Vives, In somnium Scipionis Enarratio, siue vigilia], Basilea, 1. Oporinus, marzo, 1544.
4° (21.4 x 14 cm), 4 h. + 317 + 1 págs. numeradas + 3 h. ex , A-Z, Aa-SS4
•
Port.: IN PHILOSOIPHICOS ALIQVOT M./ T. Ciceronis libros doctissimoru uirorum An-/notationes, partim nunc primum, partim/
LOVAINA, ca. 1515-1523
longe quam antea emendatius/ in lucem editre:l Quarum Catalogum uersa statim/ pagella reperies./ Rerum ac uerborum in ijsdem memora-/bilium locupletissímus/ Index./ Cum Cres. Maíest. gratía & príuílegío/ ad quinquenníum./ BASILEAE./ a 1 y O: LVCVBRATIONVM HOC VOLVMI-/ne commentarum [sic] Elenchus./ In Academicas qurestíones, qure Lucullí títulum prreserunt, M. Anto-/níj Palrnyrreni Scholíon. Pag 1/ In Somniu: Scipionis, Lod. Víuis Valentiní Enarratío, síue Vígilía, postre/mo ab autore recognita. 33/ In libros V. de Fíníbus, lo. Petrí Oliuarij Valentini Scholía. 102/ In libros V. Tusculanarum qurestíonum, laní Pagníni Scholia. 114/ In Paradoxa, Francisci Syluij Ambiani commentaríus. 160/ In libros 111. de Natura deorum, Petrí Marsí Commentaría, ínnumerís quíbus scatebant mendís repurgata. 194/ In libros de Officijs, Amícitía, Senectute, Xysti Betuleij Augustani Anno-/tatíones seorsim reperies./ a 2: ORNATISSIMO VIRTVTIBVS AC/ literís uíro, D. Petro Obernburger, amico suo ín primis co-/lendo, loannes Oporínus S.D./ a 4: Basilere, Idíb./ Martíjs. 1544./ a 4 VD: blanca/ pág. 1 (Al): IN M. TVLLII CICERO/NI S ACADEMICAS QVAESTIONES,! qure Luculli títulum prreserunt,! M. ANTONII PALMYRAENI/ Scholion ... pág. 32 (IY
VD): in medio./ FINIS./ pág. 33 (El): IOANNIS LODOVICI/ VIVIS SOMNIVM, QVAE EST / Prrefatío ad Sornnium Scipíonis/ Ciceroniani,l AD RP. DOMINVM ERARDVM/ Cardinalem &
Archiepiscopum/ Valentinum./ [El ES TERNA nocte ... pág. 54 (O VD): breuiter accipe./ ARGVMENTVM SOMNII SCIPIO-/onís [sic]
Cíceronianí. J~: TSI professus sum ... pág. 55 (O): pcena deterreantur./ lOAN. LODOVICI VIVIS IN VIGILI-/am, qure est Enarratío Somníj Scipíonis,! Prrefatio./ []J IBROS de optíma ... pág. 58 (H1 VD):
huiusmodi orationem habuít./ IOANNIS LODOVICI VIVIS IN SO-/mnium Scipionis, ex sexto de Republica/ Ciceronis, Vigilía./ [IJ VCIO Licinio Lucullo .. . pág. 102 (NJ VD): somno solutus sum./ IOANNIS LODOVICI VIVIS ENAR/ratíonis somnij Scipíonís Ciceroniani, qure Vigilia/ dicitur. Finis./ Scripta Louanij, 1519. Recogníta Bredre, 15.39./ PETRVS IOANNES OLIVARIVS/ Valentínus insigní probítate ac erudítíone/ uiro, Gualtero Bochlero Anglo,! S.P.D./ [Q] VVM prreterítis ... pág. 317 (551
): sequitur./ COMMENT. PETRI MARSI IN LIB. I1I.! de Natura deorum Finis./ 551
VD: INDEX ~ ... 554: FINIS./ BASILEAE, PERI lohannem Opo
rinum, Anno Salutis/ M.D.xLIIII. Men-/se Martío./ 554 VD: blanca.
, ... lO. I. an. .1 '::'1 5 .... GIl.i ... __ ~_IIIIIárt..k~~'
r~~~===~~¿'+'4~' ¡;"jj.q;41p.erP'~~-~::I1M _ ..... -"_.""_~.".,¡,,.~kI.
~~=:~~;.:. I;p--~u¡.:~.i"'".,.....
IO"l'iUI! . ~ 1. 0DO\'"JGI 1I'I1'U EJIl"'-&
... ~s-r=:~tf¡iÜ
~~ ...... a.ü....,.
131
13. Expticit de la versión definitiva del Somnium de Vives, pág. 102 (Foto: París , Bibliotheque Nationalel.
132
EJEMPLARES: Detroit, PL. Florencia, B. Marucelliana (6.B.VI.l09) . Madrid, BN. París, *Bi· bliotheque Nationale (R.1750; Rés. R.1312). Perugia, BA (11. 42). Roma, BN (2 ejemplares: 1.9.0.10; y 1436.M.18).
BIBLIOGRAFÍA: Estelrich [nO 92], 93. George [nO 103] , págs. lxv-Ixvii.
NIS LODOVICI VI VIS . V alentíní declamaciones
Syllanre quínq;
Prima adL.ComelíúSyJlam·ne deponat díélatur3m.
S~llnda:uf eundevt deponat.
T ertia v~~ípfi~Sl;!!~.dt'1.~ nmns dl~mrm¡ ... pro ......
Concione.
QuartacóttaSylláíampriuatú.
Q wnta contraaébSyUre íam mortUÍ.
" 'l!mnn""'" o
•. &afmí Roterodami eptaad D. Hennánum Comuénó'u~3quíl~.
~. }
14. Portada. Vives fue calurosamente elogiado por Erasmo en una epístola (h. A ' VD, A') que, tras la inclusión de éste en el Index, aparece censurada en numerosos ejemplares (Foto: Castellón, Arxiu Municipal).
LOVAINA, ca. 1515·1523
14. J- L. Vives, Declamationes Sullanae quinque, Amberes, M. flillen, abril, 1520.
4° (20 x 14 cm), 70 h. no numeradas. [AJ-Q\ R6, la última blanca.
En recuadro: ~ IOAN/NIS LODOVICI VIVISI Valentini declamationesl Syllanre quinq;l Prima ad L. Comeliu Syllam nel deponat dictaturam.! Secunda ad eunc1e vt deponat.! Tertia verbis ipsius Syllre depo=/nentis dictaturam prol Concione.! Quarta cotra Sylla iam priuatu.! Quinta contra acta Syllre iaml mortui/ D. Erasrnl Roterodarni epl'a ad D.! Hermanum Comite nou~ aquil~.! Al va: ERASMVS ROTERODAMVS CLARISSIMO D.! Hermano Comiti a noua ac;¡la Canonico Coloniensi. S.D.! 1Ml lru, ni superioes ... A 2: audit quotidie. Antuerpi~. Anno. M.D.XX.! IOANNES LODOVICVS VIVES PRINCIPV illustrissimo Femado Archiduci Austriy Caroli Augusti fratri. S.P.! [El On erat cosiliu ... A2 va: equabis. Vale Louanij.! A3
: lOAN. LODOVICI VIVIS VALEN=/tini Pr~fatio in declamationes suasl Syllanas.! [K] Nte.q de ... A4 va: inferri videbantur.! W'~' ~ IOANNIS
<4 ~ I LODOVICI VIVIS VALENTINV ad L. Comelium Syllam, ne deponat dictatura,/ Declamatio, verbis Q. Fundani.! rn:J St quidem ... e: fortunare velirn.! FINIS/ evO: ~ ~ IOANNIS ~ ~ / LODOVICI VIVIS VALENTINV ad L. Coro Syllam, vt deponat dictaturam , decla-I matio, verbis M. Fonteij.! [Q VM esset ... E4 va: velim approbare.! FINIS.! P: ~ ~ IOANNIS ~ .. ~ / LODOVICI VIVISI Verbis Syllre deponentis dictaturam, pro con-I cione Quiritium, Declamatio.! [Q]Vam bene ... Kl: priuatusl sum.! FINIS/ Kl va: ~ ~ IOANNIS ~ ~ I LODOVICI VIVIS/ Declamatio, verbis M. Aemilij Lepidi consulisl in Syllam iam priuatum.! [Q] Ii dereq 3 . .. a va: libertatem asseretis.! a: ~ ~ IOANNIS ~ .. ~ I LODOVICI VIVIS AD-/uersus acta Syllre iam mortui declamatio. Verbis. M. Aemylij Lepidi consulis.! !Bl Estemo die .. . R5 va: potestate sint po. Ro.! Quiritium.! Ioannis Ludouici Viuis Valentini SyllanaR declamationum finis.! Apud indytam Brabantire Antuerpiam, in redibusl Michaelis Hillenij, An. ab homine redemptol M.D.XX. Mense Aprili.! R6
: blanca.
EJEl'v1PLARES: Amberes, SB (C-994, 2" p). Cambridge, UL (falta h. R6). Cambridge, Mass. , Harvard U, Houghton L. Castellón de la Plana, * Archivo Municipal, 2558 (con epístola de Erasmo censurada) Gante, UB (2 ejemplares; visto: Acc. 11074). Londres, BL (72l.f.2). Lovaina, KU. Madrid, BN (RI 2688 con epístola de Erasmo censurada). París, B. Mazarine (A.10832 , 3" p.). Sevilla, B. Colombina (6.3.39).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 749. N.K. 4062. Estelrich [nO 92] , 94. General Catalogue, v. 26, col. 877. Adams, V.961. Machiels, V. 343. NUC, NV. 0205842 . Catálogo Colectivo, 1352. González, págs. 198-199. George, S. W [nO 105J, 2.
13.3
134
I
¡ . . ,
1
~ I I
?a; IOANNIS LODOVrCI VIVI8 VALEN .. TINIDECLAMATIONESSEL - -
s EX'r A, qua refpopctct Paricri palmaro Quíntilianí.
J::'Iv SDJ!.:M lOAN. LODO. VIVIS D 'S pr.rfentí Ram Europa;&bdlo TUI... '
, rico díuafa opufcula.
"_ J'TEM. ISOCRATIS ORATIONES DVAE,
Arcopagítíci& Nícocl€:Sjrodem lOA N .. LODO. VIVE lNTERPRETE.
oM1JÍ4.ptrípfmntlltornnmmcdtmúm -&iU&,&rtr0gnit4.
Alidioetidmmmnu~ Jn4í«diljgqJtílíinlo~
Ji ~--------------~--------~
15, Portada (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional),
LOVAINA, ca.1515-1523
15. J. L. Vives, Declamationes sex, y diversos opúsculos, Basilea, R. Winter, marzo, 1538.
4° (20.5 x 13.5 cm), 8 h. no numeradas + 315+1 págs. numeradas + 18 h. no numeradas, la última, con el escudete en el verso. a-b, A-Z, Aa-Xx4. Reedición, revisada por el autor, de tres grupos diversos de opúsculos: a) Los editados previamente en Amberes, 1520 (n° 14), como Declamationes Sullame quinque; b) Las Declamationes dUa:!, Lovaina, 1524 (n° 20); Y c) Los intitulados De Europa:! dissidiis et republica, Brujas, 1526 (n° 29). Cada grupo ha sido sugerido en la presente descripción con un aparte.
Port.: ~ lOANNlS/ LODOVICI VIVIS VALEN-/TINI DECLAMATIONES SEX.! SYLLANAE QVINQVE.! SEXTA, qua respondet Parieti/ palmato Quintiliani.! EIVSDEM lOAN. LODO. VIVIS DE/ prresenti statu Europre, & bello Tur-/ cico diuersa opuscula.! lTEM.! ISOCRATIS ORATIONES DVAE,! Areopagitica &
Nicocles, eodem lOAN.! LODO. VIVE INTERPRETE./ Omnia per ipsum autorem nunc demum.! & aucta, & recognita'! Adiecto etiam rerum & uerborum/ Indice diligentissimo./ BASILEAE./ al VD:
blanca/ a2: ~ ERASMVS ROTERO-/DAMVS CLARISSIMO D.
HER-/manno Comiti a Noua aquila, Ca-/nonico Coloniensi, S.D.! !MI IRVM, ni superi... al: quotidie./ VALE.! Antuerpire. Anno M.D.XX.! al VD: blanca/ a4: ~ IOANNES LODOVI-/CVS VIVES PRINCIPI lL-/lustrissimo Fernando, Ar-/chiduci Austrire.! [Q] ECLAMANDI exercitationem... b1
VD: instructum.! VALE.! Louanij, 1520./ b2
: TYPOGRAPHVS AD LECTOREM [sigue una aclaración del editor, en ocho líneas. A continuación, misma pág.:] ~ ORATIO LEPIDI CONS./ AD POPV RO. EX LIBRIS BIS-/toriarum C. Crispi Sallustij./ [g LEMENTIA .. . V liberalitatem./ bJ
VD:
blanca/ b4: ~ DECLAMATIONVM/ lOAN. LODO. VIVIS PRI
/marum duarum Ar-/gumentum.! [!J VCIVS ... b4 VD: ut deponat.!
pág. 1 (A): Viñeta rectangular/ ~ IOANNIS/ LODOVICI VIVIS VA-/LENTINl AD 1. CORNELIVM/ Syllam, ne deponat dictaturam,! Declamatio, uerbis Q./ Fundani.! !]] ST QVlDEM ... pág. 19 (e) : foro/tunare uelim.! DECLAMATIONlS PRIMAE/ FINIS./ pág. 20 (e VD): .. ~ lOANNIS LODOVICI/ VIVIS AD 1. COR. SYLLAM,! ut deponat dictaturam, Declamatio,! uerbis M. Fontei.! [gVM ESSET. .. pág. 41 (P): approbare./ DECLAMATIONIS/ SECVNDAE/ FINIS./ pág. 42 (F 1 VD): ~ IOANNIS LODOVICI/ VIVIS, VERBIS SYLLAE DEPO-/nentis dictaturam, pro concione
135
136
Quiri-/tium Declamatio.! ARGVMENTVM : :~:: Ersuasus L. Sylla [siguen ocho líneas . . .J IQ] VAM bene . .. pág. 85 (U): priua-/tus sum.! DECLAMATIONIS TER-/TIAE FINIS.! pág. 86 (U voy: ~ IOANNIS LODOVICII VIVIS, DECLAMATIO, VER/bis M. Aemilij Lepidi con-/ sulis, in Syllam iaml priuatum.! ARGVMENTVM.! : :~ ; Aucís diebus .. . de-/dísset.! pág. 87 (V): DECLAMATIO QVARTA.l [Q] II dere(1J .. . pág. 131 (R2): lucem asseretis.! ~ lOAN NI S LODOVICII VIVIS, ADVERSVS ACTN Syllre iam mortui, Declamatio, uerbisl M. Aemilíj Lepidi Consulis.! ARGVMENTVM.! : :~ .: Ylla consumptus . .. pág. 132 (R2 voy: tantum nominatur.! pág. 133 (RJ): DECLAMATIO QVINTA.! IBJ ESTERNO ... pág. 169 on): Ro. Quiritium.! IOANNIS LODOVICI VIVIS VALEN-/ tini Syllanarum Declamationum finis.! LOVANII.! 15201 pág. 170 (PVO): blanca.
Pág. 171 (Y2): ~ M ~ FABII QVINTI-/LIANI DECLAMATIO,/ Paries Palmatus inscripta.! ARGVMENTVM.! QVIDAM, cui . . . &
Nouerca.! PRO CAECO CONTRA NOVERCAM.! ~ 1 IVVENIS . . . pág. 185 (Aa1
): contingat occidere.! DECLAMATIONIS FABIANAEI FINIS.! pág. 186 (Aa ] voy: IOANNES LODOVICII VIVIS IN DECLAMATIONEM,/ qua Quintiliano respondet, Prrefatio.! J'f VLLA vel prior .. . pág. 188 (Aa2 voy: me ccegit.! pág. 189 (Aa)): ~ IOANNIS LODOVICII VIVIS VALENTINI DECLAMA-/TIO, QVA QVINTILIANO RESPON-/det pro nouerca contra Crecum.! ~ ENTIT, Iudices .. . pág. 205 (C¿): asperiorem morte.! DECLAMATIONIS lOAN. LODO-/uici Viuis, pro nouerca contra Crecum./ FINIS.! Brugis, Ann. 1521.! C¿ vo: blanca.
Pág. 207 (Cc4): ~ DE EVROPAE STATVI AC TVMVLTIBVS
lOAN. LO-/ douici Viuis diuersa opuscula.! lOAN. LODOVICVS VIVESI Adriano VI. Pontifici Maximo S.! rnJEATISSIME Papa .. . pág. 220 (E¿ voy: uere sancte. Loua-/nij. XII. Octobris. 1522.! pág. 221 (EeJ
): ~ IOANNES LODOVI-ICVS VIVES HENRICO VIII.! Regi Anglire inclyto S.! DE FRANCISCO GALLIAEI Rege a Cresare capto.! [TI NCREDIBILES animi... pág. 224 (Ee4 vOY: es se arbitreris. Oxonie; ture, XII die Martij. 1525.! pág. 225 (FP): ~ IOANNES LODOVI-ICVS VIVES HENRICO VII!.I Regí Anglire inclyto, S.! DE PACE INTER CAES. ET FRAN-/ciscu Gall. regem: deq3 optimo regni statu.! :Q: VANTVM & maiestatem .... pág. 239 (Gt ): cessura sint. Brugis. VIII.! Octobris. 1525.! pág. 240 (Gt voy: ~ 10-ANNIS LODOVICII VIVIS DE EVROPAE DISSI-/ dijs & bello Turcico,/ DIALOGVS.! MINOS. TIRESIAS. BASILIVSI COLAX. POLYPRAGMON. SCIPIO. VMBRAE.! MINOS.! ~ Osses'ne ...
LOVAINA, ca. 1515-1523
pág. 272 (Ll 4 va): non sero.! Dialogi, de Bello Tureieo, FINIS.! Brugis. 1526. Mense Oetobri.! pág. 273 (Mm )): C&- IOANNES LODOVICVS/ VIVES THOMAE CARDINALI,! & Legato Anglire illustri, S.! [YJ Etus qurestio ... pág. 276 (Mm2 va): salutares sint. Oxonire, xv. Deeembris. 1523.! pág. 277 (Mm3
): ISOCRATIS AREOPAGI=/TICA ORATIO, SIVE DE VE-Itere Atheniensium republica. loan.! Lodouieo Viue interprete.! [f] LEROSQVE uestrum ... pág. 295 (004
): fore existimetis.! ISOCRATIS AREOPAGITICAE ORA-/ tionis. loan. Lodo. Viue interprete, FINIS.! pág. 296 (004 v a) : ?a- ISOCRATIS NICO-/CLES, SIVE DE AVXILIARIS. IOAN-/ ne Lodouieo Viue interprete.! REX NICOCLES LOQVITVR.! ~ ICENDI artem ... pág. 311 (Qq4): plenissime prrestare.! ISOCRATES NICOCLIS lOAN.! Lodouieo Viue interprete,! FINIS.! pág. 312 (Qq4 va): ?a- IOANNES LODO-/VICVS VIVES D. lOAN NI EPI-/ seopo Lincolniensi, a confessionibus/ inclyti Britannire Regis . S.! [KJ VDIO pacificatorias ... pág. 315 (R"z): gratissimum esse.! VALE MI PATER./ Octauo die lulij. 1524. Brugis.! R"z va: LOCORVM ALIQVOT INTER IMPRIMEN-/dum, ut fit , et eaueri prorsus non potest, ab operis de-/prauatorum, emmendatior leetio.! Rr: RERVM AC VERBORVM/ TOTO HOC OPERE MEMO-/ rabilium diligentissimus/ INDEX.! hasta X;¡¿: FINIS ./ X;¡¿ va: BASILEAE/ IN OFFlCINA ROBERTV WINTER, ANNO/ M.DXXXVIlI./ Mense Martio./ Xx4
: blanca/ Xx4 va: Escudete.
EJEMPLARES: Berkeley, U. of California, Main L. Bruselas, BRlKB (VB.7363.B.1.LP). Cambridge, UL. Córdoba, BP. Filadelfia, U. of Pennsylvania. Florencia, BN (5.E.6.89). Gante, UB (Bef. 2484 . Falta la h . a2-a3: la epístola de Erasmo al C. de Neuenahr). Londres, BL. Lovaina, KU. Madrid, "'Biblioteca Nacional (2 ejemplares: RJ 35607; Y RI 20992, falto de las últimas hojas). Madrid, FF y L. (15 ,877) . Nueva York, PL. París, B. Arsenal. Perugia, B. Augusta. Roma, BN (2 ejemplares: 6.7.D.37 (1); y 36.12.10.4). Valencia, BM (R-60150). Vaticano, BA. Venecia, BM. Zaragoza, BU.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [na 87J, págs. 749-750. Estelrich [nO 92J , 95. General Catalogue, v. 26, col. 872. Adams, V.962. Pala u, 371463. NUC, NV 0205840. Machiels, V. 344. Catálogo colectivo, 1353 . Iglesias-Flores, 2269. George, S. W [nO 104J , 2.
137
138
IO~FROBENIVS LB CTORI S. · D.
EN HA B BS .optime leél:orahfolutiffiml doél:oris Aurclij Augullini.opus ahfolutiffimum.de Ciuitate 4ci.inagnis Cudoribus cmédatum ad prifca: ucneran d:clp uctuíbtis exemplaria.pcr uirumdariffimum 131: undequaq¡ doél;iffimum loan. Lodouicú Viuem Valcntinú. 131: pcrcundem eruditi!Iimis planéq¡ diuo Augunino dignis cornmcntarijs fle ilIufiratum , ut opus hoecximiú. quod antehae 131: deprauatiffimum habcbatur.13I: indoél;is eommcntarijs miferabilitcr có taminatum. nune dcmú renarum uideri poffit. PruCI re leél:or.ac faue tú illius non a:llimandis uigilijs.tum nofira: indufiri;l!:cuius offiana fempcr aliquid patito maiore profeél:o fi:uél;u publicorum·!ludiorum qua priuato meo compendio: Gmulép agnofce.quantum ctiam Tl1cologia debcat bonis lircris. Vale. .
BaGlca: ex plficína nollra,pridie Calcndas Scptcmbrcis. An. M. .p. XXII.
-- - "- ~-=--===-,==========~=""""'===::.;;"
16. Portada (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler/ Koninklijke Bibliotbeek Albert 1).
{ I , •
LOVAINA, ca.1515-1523
16. Agustín de Hipona, De civÜate dei.! J. 1. Vives, Commentarii in XXII libros de civitate dei, Basilea, I. Froben, septiembre, 1522.
Folio (36 x 25 cm), 11 (¿había una 12\ blanca?) h. no numeradas + 787+1 págs. numeradas. aa ll
, a-z, A-Z, Aa-Rr6, Ss-Tt8• En ocasiones, está
coleccionado como tomo V de la edición, también por Froben, de los Opera de Agustín, en 10 vols., 1529. Pero esa tirada tuvo su propio vol. V, con la Civitas Dez; pero sin los Commentaria de Vives.
En recuadro renacentista: 10 ~ FROBENIVS/ LECTORI S.D./ EN HABES optime lector absolutissimi doctoris/ Aurelij Augustini, opus absolutissimum, de Ciuitate/ dei, magnis sudoribus emedatum ad priscre ueneran/ dreq3 uetustatis exemplaria, per uirum clarissimum/ & undequaq 3 doctissimum loan. Lodouicu Viuem/ Valentinu, & per eundem eruditissimis planéq3 diuo/ Augustino dignis commentarijs sic illustratum, ut/ opus hoc eximiu, quod antehac & deprauatissimum/ habebatur, & indoctis commentarijs míserabiliter co/tamínatum, nunc demu renatum uideri po?sit. Frue-/re lector, ac faue tu íllius non restimandis uigilijs, tum/ nostrre industrire: cuius officina semper aliquid parit,! maíore profecto fructu publicorum studiorum qua/ príuato meo compendio: símulq3 agnosce, quantum/ etiam Theologia debeat bonís literis. Vale./ Basílere ex officina nostra, pridie Calendas/ Septembreís, An. M.D.XXIl./ aa1
VD: D. ERASMVS ROTERODAMVS LECTORI S.D./ Improbis eruditoru ... bonís studijs conducat./ aa2
) en recuadro: a. SERENISSIMO HENIRICO, HVIVS NOMINIS OCTAVO,! Anglire, Francireq3 regi, & Hiberníre domino &c. Ioannes Lodo-/uicus Viues, S./ rn TA COMPARATVM est... aa3
: inter tuos. Louaníj . Nonis Iulijs. 1522./ IOANNIS LODOVICI VIVIS VALENTINI IN SVOS COMMENTARIOS/ ad libros de ciuitate Dei D. Aurelij Augustiní prrefatio./ ITJ IBET híc míhi ... aa6
. ecclesire approbentur./ aa6 VD: a. DE VETE
RIBVS/ INTERPRETIBVS HVIVS/ OPERIS./ as!] ARRAVIT hodie mmi ... aaB
VD: actum egisse./ QVINAM hominum fuerint Gothi, & quomodo Romam ceperint./ [Q] Vum Augustinus ex Romana captíuitate .. . aalO
VD: querelas defendens./ aa ll: viñeta/ a. D ~ AVRELIl
AVGVSTl=/NI IN LIBROS DE CIVITATE DEI, EX IPSIVS AV/ toris retractationum lib. ij. argumentum./ rn NTEREA cum Roma .. . fílij Israel.! ARGVMENTI FINIS./ aa l1
VD: a. ELENCHVS CAPITVM/ PRIMI LIB. DE CIVITATE DEI, AD MARCELLINVM . .. pág. 1 (al)) recuadro: a. D ~ AVRELIl AVGV/STINI
139
140
HIPPONENSIS EPISCOPI, AD MARCEL-/LINVM DE CIVITATE DEI, CONTRA PNGANOS, LIBER PRIMVS./ De aduersarijs nominís Christi, quibus in uastatione ur-Ibis propter Christum barbarí pepercerunt, uictis. Cap. I./ ~ LORIOSISSIMAM CIVITATEM DEI.. . pág. 2 (al VD): luce fruerentur./ IOANNIS LODOVICI VIVIS VALENTINI, IN PRIMVM/ librum de ciuitate dei D. Aurelij Augustíni commentaria. Cap. I./ rnJ X FIDE VIVENS. Habacuc secudo: ... [Los comentarios de Vives aparecen con una tipografía algo más pequeña y apretada, a continuación de cada apartado agustiniano. Los comentarios a este capítulo van hasta la pág. 3 donde empieza el capítulo 2 y de este modo se alternan por el resto de la obra] pág. 787 (TI): congratulantes agant./ Termina el texto de Agustín; sigue el comentario final de Vives, que concluye: forsítan mihi fallerentur./ D. AVRELII AVGVSTINI HIPPONENSIIS EPISCOPI, LIBRI/ de ciuitate dei, ad Marcellinum xxij. & ultimi finis./ REGESTVM aabcdefghikImnopqrstuxyz ABCDEFGH/ IKLMNOPQRSTVXYZ AaBbCcDdEeFfGg/ HhIiKkLIMmNnOo PpQqRrSsTt. Omnes sunt ternio-/nes, prreter a quinternionem, & Ss Tt qui sunt quaterniones./ BASILEAE APVD 10. FROBENIVM, MENSE SEPTEMBRI, ANNO M.D.[X]XIL/ TI VD: recuadro y escudete de Froben al centro.
EJEMPLARES: Amsterdam, UB. Bruselas, "Bibliotheque Royale Albert lulKoninklijke Bibliotheek Albert 1 (VH 944 C LP) . Cambridge, Pembroke CL. Londres, BL (474.h.11). Madrid (B. Noviciado; según Bonilla, ejemplar censurado). Munich, SB (2 ejemplares) . Oxford, BL. París, BN (2 ejemplares: C.508; y Rés. C509); París, B. Ste. Genevieve (Un ejemplar completo, con viñetas iluminadas, y otro -CC4.41 inv. 400-que contiene la portada de 1522 sobre un texto, sin portada, de 1529). París, B. Sorbonne (R.XVI, 35, Gd. fol.) . Toledo, BP. Toulouse, BM. Würzburg, UB.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87J, pág. 752 . Allen [n° 70], 1309 Y 2157 . Estelrich [n° 92], 100. General Catalogue, v. 26, col. 870. Adams, A.2194 . Catalogue Général, Vives, 125. NUC, NA. 0499271. Coppens, 1.
I • . 1 . ..
eavQVINTVS TOMVS OPBRVM DJ:Vl AVlll!LU A,VGVSTI.
NI HIPPONBNSIS EPISCOPI, c:ontinens. XXII. Libtosde I
CiuitateOei. 1
CVI ACCBSSBRVNT COMMIN. tan; lo. Lodo. Viuisab authotc
xec:ogoiti,
l'ARISnS IN OPPICINA CLAVDll
CHEVALLONII
ANNO M. D. """1.
17. Portada (Foto: Gante, Rijksuniversitei t Centrale Bibliotheek).
141
142
17. Agustín de Hipona, Operum, vol. V, De civitate dei.! Commentarz'i 1. L. Vivis ab authore recognit~ París, C. Chevallon, 1531.
Folio (36.5 x 24.5 cm), 8 h. no numeradas + 312 h. numeradas, impresas a doble columna. +8, a-z, A_Q8.
Port.: ~ QVINTVS TOMVS/ OPERVM DIVI AVRELII AVGVSTI=/NI HIPPONENSIS EPISCOPI,I continens. XXII. Libros del Ciuítate Dei.! cvr ACCESSERVNT COMMEN=/tarij lo. Lodo. Viuis ab authore/ recogniti./ Escudete de C. Chevallon/ PARISIIS IN OFFICINA CLAVDII/ CHEVALLONII/ ANNO M.D.XXXI./ +1 va: HENRICVS ANGLIE REX IOANNI/ LODO VICO Vlvr S./ , [EJ Rrestantissime vir... de futurum. Et freliciter va=/le, ex Regia nostra Grenuici, Die. XXIIII. Ianuarij. M.D.XXIII./ +2: 10. LO. VI. IN COMMENT. SVOS Pru;FATIO./ la columna: ~ IOANNES/ LODOVICVS VIVES IN=/clyto principi Henrico VIII. An=/glire regi, Hibernire domi=/no &c. S.D./ [TI TA comparatum est... +2 VOl 2Q
col.: tuos. Louanij, Nonis Iulijs. 1522./ lOAN NI S LODOVICI VI=/uis Valentiní in suos comentaríos/ ad libros de ciuitate dei D. Au=/relij Augustiní Prrefatío./ [Q]VANDO de Augusti=/no ... +4 VOl
2° col.: Ecclesire approbentur./ ~ DE VETERI=/BVS INTERPRETIBVS/ HVIVS OPERIS./ ~ ARRAVIT hodíe mí=/hi ... +6 VD, 2a
col.: actum egisse.! Quínam hominum fuerint Gothi, &/ quomodo Romam ceperint.! [Q] VONIAM Augustinus ex Ro=/mana ... +8 VD, 2a
col.: querelas defendens.! Subíecimus hic menda post excusum & recognitum opus animaduersa, qure/ ordine suo cuiq J facile erit emendare: sunt enim fere maior pars leuiuscula./ ::~: : Olio 3 ... [siguen 41 líneas] anno triumviratus.! h. 1 (al): ~ DIVI AVRELII AVGVSTI=/NI IN LIBROS DE CIVITATE DEI, EX IPSIVS/ AVTHORIS RETRACTATIONVM LIBRO/ SECVNDO ARGVMENTVM./ [TI NTEREA .. . &c./ ARGVMENTI FINIS./ h. 1 (al) VD: ~
ELENCHVS CAPITVM/ PRIMI LIB. DE CIVITATE DEI, AD MARCELLINVM./ h. 2 (a2
), r col.: ~ DIVI AVRE=/LII AVGVSTINI HIPPO=/NENSIS EPISCOPI, AD/ MARCELLINVM DE/ CIVITATE DEI, CON=/TRA PAGANOS,! LIBER PRIMVS./ De aduersarijs ... Caput. I.I [Q] LORIOSISSIMAM ... 2a col: fruerentur./ 10ANNIS LODOVICI VI=/uis Valentini, in primum librum de Ciui=/tate dei D. Aurelij Augustini/ commentaria. Cap. I.I rnJX FIDE .. . h. 312 ((l), 2a col.: fallerentur.! D. AVRELII AVGVSTINI HIPPO=/nensis Episcopi, Libri de Ciuitate dei, ad Marcelli=/num.
LOVAINA, ca.1515-1523
xxij. & vltimi finis./ PARISIIS IN OFFICINA CLAVDII/ CHEVALLONII./ ANNO/ M.D.XXXI./ (! va: blanca.
EJEMPLARES: Salvo excepción, los conservados en España e Italia, o procedentes de antiguas bibliotecas de esos paises, están mutilados por la censura. Cambridge, Caius CL. Gante, "Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek (Her. 3617 (vol. 5». Madrid, BN (según Bonilla) . Palma de Mallorca, BP. París, BN (C.827 (5)). Roma, BN (37.11.F.2). Santiago de Compostela, BU. Valencia, BP Franciscana. Zamora, BP.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 753. AIlen [nO 70], 1309. Estelrich [n° 92], 100. Catalogue Général, Vives, 127. Palau, 371489. Machiels, A. 1027. Coppens, 3.
143
144
, }
17 bis. La libertad con que Vives criticó a los comentaristas medievales de Agustín, dominicos y franciscanos, irritó a los poderosos regulares . Además, las opiniones erasmianas vertidas por el autor, y el hecho de que Erasmo fuese el editor de la toralidad de los Opera, motivaron la censura inquisitorial. Un ejemplo en h. 251 vO-252 (Foto: P. Alcántara) .
LOVAINA, ca.1515-1523
17 bis. Agustín de Hipona, Operum, vol. V, De czvztate dei. Commentarii ]. L. Vivis ab authore recognitz: París, C. Chevallon, 1531.
Ejemplar mutilado y expurgado por la censura. Carece de portada, de las ocho hojas preliminares y de las primeras doce foliadas .
En la h. 13 (b5) está la noticia del último de sus expurgadores: Hec ,
noviter expurgata sunt juxta Indicem S. Inquisitionis recens editum anno 1747=/ Matriti die 4. Novembris anno 1747=/ Dr Josephus Joachimus Lorga/ Generalis Librorum Recognitor [Rúbrica]. Además, los censores señalaron numerosos lugares mediante asteriscos y suprimieron otros con tachaduras, particularmente en las h. 32 va, 69 v~ 73, 89, 92 va, 107 va, 114 va, 138 va, 148, 158 va, 180, 188 va,
204 va, 206 v~ 211, 233 v~ 236, 242, 251 vO-252, 258, 263, 279 va, 286 va.
EJEMPLAR: Valencia, *Biblioteca Provincial Franciscana (41-i- 12).
BIBLIOGRAFÍA: Zuska, 121.
145
146
,'. r
T O M V S V. Ú P E R V M D. A V " . E 'L 1 1
·A V G V S T 1 NI HIPPONENSIS E~ISCOPI)
D E C· 1 V 1 T A TE ' DEI, 1, 1 B R: o S x X l l. 00 NT 1 N E N s:
E x vetuftiffimis M s. exemplaribus per T H E O LO ¿ .O S
L O V A N 1 E N s E S ab innurneris menrus repurgatus.
Quorum dilig'en'tiam attertiliur fo~finem Tomi,cnfligletionum ratiQ~ . G- lt,c7ionum<Váríet/)/4,mleiori ex pRrte ¡mnot¡¡ttl. .
ANTVERPlAE,
Ex officina Chrifiophori Plantini~ . Archirypographi Regii.
M. D. ~ X X V l.
•
18. Portada. Para no privar a los medios católicos de los utilísimos comentarios de Vives, los teólogos lovanienses prepararon una edición censurada y omitieron su nombre en la portada, remitiéndolo a un Appendix (págs.
325 y ss.) (Foto: P. Alcántara) .
LOVAINA, ca.1515-1523
18. Agustín de Hipona, Tomus V Operum [Appendix... Complectens 1. L. Vivis Commentarios ... nonnullis tamen omissis ex censura facultatis theologicée Lovaniensis.J) Amberes, C. Plantin, 1576.
Folio (38.5 x 25 cm), 432 págs. numeradas, a dos columnas + 12 h. no numeradas, la última blanca. A-Z, a-d8
; -{', *'1,6. La última, blanca. La portada del tomo 1 tiene la fecha 1577.
Port.: TOMVS V. OPERVMI D. AVRELIV AVGVSTINII HIPPONENSIS EPISCOPI,! DE CIVITATE DEI,! LIBROS XXII. CONTINENS:I Ex vetustissimis MS. exemplaribus per THEOLOGOSI LOVANIENSES ab innumeris mendis repurgatus.! Quorum diligentiam attestatur sub finem Tomi, castigationum ratio,! & lectionum varietas, maiori ex parte annotata.! [escudete de Plantin] ANTVERPIAE,! Ex officina Christophori Plantini,/ Architypographi Regii.! M.D.LXXVI.! Al VD: SVMMA PRIVILEGII .. ./ Bruxella::, V. Octob. M.D.LXXV .. . pág. 3 (A2): DIVI AVRELIl AVGVSTINII IN LIBROS DE CIVITATE DEI,! EX IPSIVS AVCTORIS RETRACTATIO-/NVM LIBRO SECVNDO, ARGVMENTVM.! IIJ NTEREA Roma ... pág. 4 (A2 VD): ELENCHVS CAPITVM/ IN DIVI AVRELIl AVGVSTINII DE CIVITATE DEI LIBRVM 1.1 pág. 5 (A3):
DIVI AVRELIlI AVGVSTINI HIPPONENSISI EPISCOPI, AD MARCELLINVM/ DE CIVITATE DEI,! CONTRA PAGANOS,! LIBER PRIMVS./ De aduersariis ... CAP. 1./ [Q] LORIOSISSlMAM ... pág. 312 (V4 VD): Amen.! DIVI AVRELIl AVGVSTINII HIPPONENSIS EPISCOPI,! Libri De ciuitate Dei, ad Marcellinum, vi-/gesimisecundi & vltimi finis.! pág. 313 (V): CASTIGATIONESI PLERlEQVE TOMI QVINTII OPERVM S. AVGVSTINI.! Libros 22. de Ciuitate Dei, ad octo exemplaria con-Itulimus & castigauimus, qua:: sunt... hasta pág. 323 (X2
). (X2 VD)) blanca/ pág. 325 (X3):
APPENDIXI TOMI QVINTII Operum B. Augustini,! Complectens Ioannis Lodouici Viuis Commentarios in libros DE CI-I VITATE DEI, nonnullis tamen omissis ex Censura facultatisl Theologica:: Louaniensis.! HENRICVS ANGLIJE REX, IOANNII LODOVICO VIVI S.! : :~: : Rrestantissime Vir ... vale: ex regia nostral Grenuici. Die XXIIII. Ianuarij. M.D.XXIII.! IOANNES LODOVICVS VIVE SI INCLYTO PRINCIPI HENRICO VIII. ANGLIJEI regi, Hibernia:: domino, &c. S.D./ IIJ TA .. . pág. 326 (X) VD):
tuos. Louanij,! Nonis Iulüs, M.D.XXIl./ pág. 327 (X4)) real: PRlEMONITIOI IOANNIS LODOVICII VIVIS VALENTINI.!
.A.P P ENDI 'lt
TOMI QVINT 1 Operom B. Augufhni.
c:.-¡J.fhtül_~v .. c--";.,..,.,,Ur.'bE e l,
;w.;:~~--;titlXc..¡..~r...¡,.,;,
I OANN E -S LÓDO VICV$ V'rv É s Itl<;LT T O 'R I N e , .. H~SUCO v" .. "~GLI'"
I'CgI.lfobcm~do.nil\O,&c J.!l,
. 147
148
Quínam hominum fuerint Gothi, &/ quomodo Romam ceperint./ [g VM Augustinus ... pág. 328 (X4 va): defendens./ pág. 329 (X»: 10-ANNIS LODOVICI VIVIS/ VALENTINI, IN PRIMVM LIBRVM/ DE CIVITATE DEI D. AVRELII/ AVGVSTINI COMMENTARIA./ CAPVT PRIMVM./ rnJX fide ... pág. 432 (d8 voy: fallerentur./ FINIS./ ,/ : INDEX IN D. AVGVSTINII DE CIVITATE DEI LIBROS, ET/ LODOVICI VIVIS COMMENTARIOS; IN/ QVO PRIOR NVMERVS PAGINAM,/ Posterior columnam demonstrat./ [K] Aron... hasta ",,>: Zoroastres... FINIS./ ",,> va: EXCVDEBAT ANTVERPllE CHRISTOPHORVS/ PLANTINVS, ARCHITYPOGRAPHVS REGIVS,/ VIII. ID. IVNII, ANNO M.D.LXXVI./ *;~ 6:
blanca.
EJEMPLARES: Cambridge, UL. Leiden, UB. Londres, BL. Madrid, BN. París, BN (C.829 (5)) . Valencia, *Biblioteca Universitaria (Z-517) .
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87J , pág. 755. Estelrich [n° 92J , 111. Belgica Typographica, 185. Adams, A. 2157. Plantin Press, 604. Coppens, 28.
19. J. L. Vives, Veritas Fucata, Lovaina, T. Martens, enero, 1523.
4° (18.3 x 13.2 cm), 12 h. no numeradas. A-C.
Port.: ~ IOANNIS/ LODOVICI VIVIS VA=/LENTINI VERITAS FV=/CATA SIVE DE LICEN/TIA POETICA, QVAN/TVM POETIS LICE/ AT A VERITA=/TE ABSCE/DERE./ Louanii apud Theodoricum Marltinum Alostensem Anno. M.D./XXIIL Mense Ianuario./ A 1 v~ blanca.! A2: ~ IOANNIS LO/DOVICI VIVIS VERITAS/ FVCATA SIVE DE LI=/CENTIA POE=/TICA./ Persona:: Lodo. Viues. loanes Vergara./ Lo. Viues./ [K] In tu tanta ... evo: stomachum vacui esuriamus./ VERITATIS FVCATAE FINIS./ qui libellus ante hac non fuit reditus.
EJEMPLARES: Bruselas, *Bibliotheque Royale Albert l"/KoninkIijke Bibliotheek Albert 1 (A.1979). Madrid, B. Palacio (VIII-60-2°. Con autógrafo de 1. FevynJ . Oxford, BL W K33 Th BS) . París, BN (Rés. Kl111). Sevilla, B. Colombina.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 757. N.K. 2175. Estelrich, 120. Catalogue Général, Vives, 120. Palau, 371510.
I
LOVAINA, ca.1515-1523
¡{ ,. I
' ~IOAÑNIS\: r. Oo.·{i),·XIC 1 ... VJVIS v A1-J..;ENTINI V.E.i~J¡ A$ .. , ~V ~. '
CATA ·SIVE -DE LICEI'i:f . TIA POETICA,Q.V A N
TV 1\1 POE'tlS LIC J . A T A VE &IT A
TE ABS'CE. .DEREt
Louallií apud' Theodorícum típum Al6fienfem Anno.M.D.
XXITI ,Menfe Ianuarió._ • I • )1
19. Portada (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler! Koninklijke Bibliotheek Albert Il.
149
150
D'ECL,AMA TIO NES DVAE
PRIÓ R NI . Fablt Qintillani ' pro.Creco contraNouerdí,
P O S TE RÍO R . Ioannis L~douíci Viuís Valentfni pro Nouerca .
contra. Coccum; qúa~. Quintilla ...
110 re::;., fpon,; .der • .
LouanU apud Theodorlcunl Martlnum ALofi"en[em Anno.M.D·XX1ll,'
Mcnfc Fcbruado. ' "("# "
!t; 'J
20. Portada (Foto; Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler/ Koninklijke Bibliotheek Albert 1),
1 1
LOVAINA, ca.1515-1523
20. (Pseudo-Quintiliano), Declamationes duae, Lovaina, T. Martens, febrero, 1523.
4° (18.3 x 13.2 cm), 18 h. no numeradas. a-c\ d6;
Port. orlada: DECLAMA/TIONES DVAE/ PRIOR M. Fabii Qintiliani [sicJ/ pro Creco contra Nouerca.! POSTERIOR Ioannis Lodouid/ Viuis Valentini pro Nouerca/ contra Crecum, qua/ Quintilia=/no re=/spon/det.! Louanii apud Theodoricum Martinum/ Alostensem Anno. M.D.XXIIl.! Mense Februario.! al va: ARGVMENTVM.! QVIDAM cuí... & No/uerca.! a2
: ~ M ~ FABIl QVIN/TILIANI DECLAMATIO.! PARlES PALMATVS/ INSCRIPTA.! c: Pro Creco contra Nouercam.! ~ 1 iuuenis .. . b4 va: con/tingat occidere.! ¿: ~ IOANNIS LO=/DOVICI VIVIS IN DECLNmationem, qua Quintiliano re/spondet. Prrefatio.! IR] Vlla uel prior ... ¿ va: qui me coe/git.! ¿ : IOANNIS LODOVICI VI-IVIS VALENTINI DECLAMNtio qua Quintiliano respondet. Pro/ Nouerca contra Crecum.! ~ Entit Iudices ... d6 va: morte aspe/riore./ c: FINIS.
EJEMPLARES: Bruselas, t'Bibliotheque Royale Albert lu/Koninlclijke Bibliotheek Albert 1 (A.1980). Madrid, B. Palacio (VIII-60, 3°) . Sevilla, B. Colombina.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87J, pág. 757. N .K. 1775. Palau, 371510.
151
-17
Brujas, G. Braun; F. Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum (Foto: París, Bibliotheque Nationale, Cartes et Plans).
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
SOCIEDAD Y POLÍTICA
- ----------------
154
21. Portada (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler/ Konink. lijke Bibliotheek Albert 1).
. .. ,_.~._, .... ' ~ rándímonia, vete ChrífiíanGl! in prilnísVírginí. ddnde ' lYlarit~,' po(treQ1o Vidu~.nouo
il1ftítuendí argumEnto, IOlige vtílim~·
mí.
Quidautcm Qnguli libri(oto opere con tineant,fequenti pagdla, videre cih
21. J. L. Vives, De institutione fceminée christial1(3) Amberes, M. Hillen, 1524.
4° (19.5 x 13.5 cm), 96 h. no numeradas. A-Z, &4. El colofón de algunos ejemplares no menciona la participación del librero F. Byrckman.
Port. con recuadro: ~ 10 ~ LODO-NICI VIVIS VALENTINI/ De institutione fa:minre Christianre, ad! Sereniss. D. Catherina Hispana,
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
Anglire/ Reginam, libri tres, mira eruditione, ele=/ gantia, breuitate, facilitate, plane aurei, pi=/etateq3 & sanctimonia, vere Christiani,l Christianre in primis Virgíni, deinde/ Maritre, postremo Vidure; nouo/ ínstituendi argumento/longe vtilissi=/mi./ Quid autem sínguli libri toto opere con/tíneant, sequenti pagella, videre est./ Al va:
Hrec continentur libro primo, qui est de instituenda Virgíneo [13 líneas] Hrec libro secundo, qui est de Coniugatis. [16 líneas] Hrec libro tertio, qui est de Viduis.! [7 líneas] A2; IOANNIS LODO/ VICI VIVIS VALENTINI, IN LIBROS/ de institutione freminre Christianre ad Se=/reniss. Dñam Catherinam Hispa=/nam, Anglire Reginam &c./ Prrefatio/ IM]Ouit me ... A4 vO; scriben=/dum adduxit.! Vale/ Brugis/ Nonis Aprilis/ MD.xXIIL/ "ta-/ Bl: IOANNIS LV=/DOVICI VIVIS VALENTINI DE/ INSTITVTIONE CHRISTIA-/NAE FOEMINAE LIBERI PRIMVS QVI EST DE/ VIRGINIBVS,I CAPITVLVM PRIMVM DE EDVCATIO=/NE VIRGINIS INFANTIS.! [El ABIVS QVINTILI=/anus ... M1 va: malo con/queran/tur/ :?: / LIBRI PRIMI/ FIINI!S/ SEQVITVR LIBERI SE/ CVN/DVS/ M2:"ta- IOANNIS LO=/DOVICI VIVIS VALENTINI! DE INSTITVTIONE FOE=/MINAE CHRISTIANAE/ LIBER SECVNDVS, QVI! EST DE NVPTIS.! DE CONIVGIO.! lEl ON est hic. .. P va: sane parua.! "/",,1 LIBRI SECVNDI/ FIINI!S/ SEQVITVR LIBERI TERTIVS/ P : IOANNIS LODO/ VICI VIVIS VALENTINI, DE IN/stitutione freminre Christianre Liber. III.! Qui est de Viduis.! DE LVCTV VIDVARVM.! []] Ancta mulier ... &4: toti ciuitati./ IOANNIS LODOVICI VIVIS/ Valentini librorum de institutione/ freminre Christianre,l FIINI/S/ Antuerpire apud Michaelem Hillenium Hooch=/stratanum. In intersignio Rapi excusum.! Impensis vero honesti viri Francisci/ Byrckman, Ciuis Coloniensis./ Anno M.D.XXIIII./ &4 vo; blanca.
EJEMPLARES: Amberes, SB (D.144686) . Bruselas, *Bibliotheque Royale Albert l "lKoninklijke Bibliotheek Albert 1 (2 ejemplares: V2130-2 A 3LP; y A.244.5 (4)). Cambridge, U1. Cambridge, Emmanuel CL (impreso en pergamino). Cambridge, Mass, Harvard U1. Londres, BL (2 ejemplares: 845.i.32; y G.11883 (1)). Maastricht, SB. Madrid, B. Palacio (VIll-60-1, con notas manuscritas de 1. Fevyn y, quizás, de Vives). New Haven, Conn, Yale U. París, BN (D.1l434) . París. B. Mazarine. (35985). Roma, BN. Venecia, BM.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], pág. 758. N.K. 2167. Estelrich, 136. General Catalogue, v. 26, col. 874. Adams, V951. Catalogue Général, Vives, 61. Palau, 371577. NUC, NV 0205810.
------------- ------------------------- -- --
155
156
& tJ:l(Ú ~ ~n;JV/ ,2'~%ttlO»O,
IO.JNNIS L o D o V 1 e 1 V.I V ~ S V A !-- E N T J ...
'ni de lüf1:ítlttíG>rtef~mílla; Chriilia;, uf ad: rndyta~D.c A T HA R~ ,
N A 'M Hífp~nam:i f\n.i , i" , , ~í(C Reoín:am Li .. · . -;;,.~ P¡l.-~/ brTtr;~~ : :J?/~t::¿fr,::," ~~r~:·¡
~, a;¡ ,
• : 1', )t, ~"4 ~"t: • ./'
• 'o¡" " ,
AlihiutOl'e ¡pro técogniti, ~UCt dí) & r~condnnaií. .
9~~t~:L~~' ( , • t ' ,1 ~J ,
Vn4CUtn! frUIf! fi ~t'f{Ip.'dil.igtmifl¡m~,"~ ; f N : ' , ;'.C, ~,
22. Portada (Foto: Barcelona, Biblioteca de Catalunya) ,
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
22. J. 1. Vives, De institutione foeminae christianae, Basilea, R. Winter, agosto, 1538.
80 (17.5 x 12 cm), de 28 h. no numeradas + 318 págs. + 1 h. a - y8, 5\ a-u8
• Reedición, revisada por el autor, del n° 21.
Port.: IOANNISI LODOVICI VIVIS VALENTI=/ni de Institutione famina: Christia-/n~ ad Inclytam D. CATHARIlNAM Hispanam, An-/glia: Reginam, Li-/bri tres.! Ab auctore ipso recogniti, au=/cti, & reconcinnati.! Vna cum rerum & uerborum diligentissimo/INDICE.! BASILEAE,/ M.D.XXXVIII./ a l va: blanca/ a2: IOANNIS LODOIVICI VIVIS VALENTINII in libros de Institutione fcemina: Christian a: ad Sereniss. D. CATHARINAM Hilspana, Anglia: Reginam, etc.! PRAEFATIO.! IMIOVIT me .. . a 6 va: impullsus sumo Vale, Bru/gis, Nonisl Aprilis.! M.D.xXIII./ a 7
: IN LIBROS IOANINIS LOD. VIVIS DEI Christian a fceminal INDEX/ N [K] bacuch Danieli... 53 va: Zenobia Palmyra:norU regí/na: castitas. 210.281 FINIS.! ERRATORVM IN HOC OPERE QVlEI inter imprimendum accide-/runt, emmendatio.! Pagina. 3 ... 54: blanca/ pág. 1 (al):
IOANNIS LO/DOVICI VIVIS VALEN-/tini De Institutione Christiana: Fcemi-/na: Liber Primus, qui est del Virginibus.! DE EDVCATIONE VIRGI-/NIS INFANTIS.! [EJ ABIVS Quintilianus ... pág. 143 (l): maltrimonij condimen-/tum.! IOANNIS LODOVICI VIVIS DE/ institutione Christiana: fcemina: libri primil FINIS.! pág. 146 (sic, por 144: i8 va): IOANNIS LODOIVICI VIVIS DE IN-/stitutione fcemina: Christiana:, Liber Secundus.! Quid cogitare debeat, qua: nubit.! [EJ OEMINAE, quum nubit... pág. 289 (f): sane exigua.! pág. 290 (tI voy: IOANNIS LODOIVICI VIVIS VALEN-/tini de Institutione fcemina: Christiana: liber/ Tertius, qui est de uiduis.! DE LVCTV VIDVARVM.! ~ ANCTA mulier mor-/tuo ... pág. 318 (u7 voy: uitulperabitur.! LIBRI DE FOEMINA CHRISTIA-INA TERID FINIS.! Brugis. 1523.! u 8
: BASILEAE, PER RO/BERTVM VVINTER, MENSE/ AVGVSTO, ANNO/ M.D.XXXVIII.! u8 va: escudo del impresor.
EJEMPLARES: Barcelona, i'Biblioteca de Catalunya (13-11-19). Barcelona, BU. Bloomington, Indiana U. Bruselas, BRlKB (VH. 176 ARP) . Cambridge, UL (Pet. F. 5.23) Gainsville, U. of Florida. Madrid, FFyL (incompleto) . Urbana, U. of Illinois. Washington, Folger Shakespeare L. Zaragoza, BU.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87] , pág. 759. Mateu [n.o 91], 5 , 6. Palau, 371579. Catálogo colectivo, 1342. NUC, NV. 0205811 , NV. 0205817.
157
158
~9.,~.~ r'"
I.OANNIS l,..ODQVIGI VI VIS VA
LENTINlt
Jntroduftío :Id Sapielltiam. (, EIVSD'EM
Sate11í~ium (íuc SY~lbob. EIVSDEM
Epiftol.e du.e cl.e rationefiudíi puerills
lcuanii :tpud Petrü Martlnü Alo ften.fem.,An, ~. D. XXH'lI. .
Esta obra reúne dos cartas para la educación de los niños y las niñas, respectivamente. Además, dos obritas que, a través de máximas, aspiraban a formar a los jóvenes en los ideales de la pietas erudita, tan caros al humanismo nórdico. Más allá de su finalidad escolar, la Introductio fue leída como un manual de moral laica, en especial en los medios protestantes.
23. Portada (Foto: Lovaina, Katholieke Universiteit) .
24. Portada (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheekl.
~ , . ::..:~¡ ..,
t.;' V. ,lit
hOANN LODOV lel ViVIS
VALENTINI
lntrodu~Ho ad SaJ,ielltíam •. Ie:
Satdlítíum 'fiue S'i'mbola~
Epíllolre dure 'de ~atíol1e fiudií F.uerilis.
.¡ ';
26. Portada (Foto: Gante, Rijksunivetsiteit Centrale Bibliotheek).
25. Portada (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek).
P6iIOANNI LODOV,lCl VIVlS
Valentíni
Introduétio ad fapíétíatn', . .-'"
SateIlítíum.fiue Symbola ..
EpífioI~ duz del'atÍone'flt¡ eHí puerilís.
Tría ca)?íta addíta inítío Suetoníj TranqllílIí~ ~-
PARlsns A pud Simoné Colína:um
$
f-a;IOAN~ NlS LODOVICI .. '. V iliís .valehtín~,
~~duétío ad lapíeritla'm.
EpiítoT·.,. c:Ju::e de t:atíone fhldÍJ pueriíís.
Ah Authore ípfol'~c;ogníta 8( Iocup1etara •.
ff.:Antuerpile. Apud Martinum c.efá. I,;E~§~ ' ··rnn.AIlfW.M.D.XXX • .
~~==~
159
El éxito de esta obra fue instantáneo y superó las cien ediciones a lo largo del siglo XVI. Vives revisó y amplió las primeras, por lo menos hasta 1530. El cotejo de los textos permite suponer una segunda edición en 1525, desconocida en nuestros días. No obstante, la impresión parisiense de 1527 (n° 25) daría razón de su contenido. Esta última, por su gran difusión, se convirtió en el textus receptus, y así pasó a las recopilaciones de Basilea (n° 47) y Valencia (nO 48).
160
23. J. L. Vives, Introductio ad sapientiam, Satellitium siue Symbola, Epistolae duae, de ratione studii puerilis, Lovaina, P. Martens, 1524.
8° (14.9 x 9 cm), 72 h. no numeradas. a-s4•
Port.: 10ANNIS/ LODOVICI VIVIS VAlLENTINI.! Introductio ad Sapientíam.! EIVSDEM,/ Satellitium siue Symbola.! EIVSDEM/ Epistolre dure de ratione studii puerilis/ Louanii apud Petru Martin!! Alo/stensem. An. M.D.XXIlIl.! al VD: blanca/ a2: 10ANNIS LODOVICI/ Viuis Valentini ad Sapienti/am Introductio.! 1. [YJ ERA sapietia ... l: 602 Híc e cursus .. . nosse deum.! Regi sreculoru immortali & inuisibili, so/li deo honor & gloria.! i4 VD: 10ANNES LODOVICVS VI/u es D. Marire Cambrire Principi Henrici/ Octaui Anglire Regís filire S.! ::~:; OLITVM est... k l
VD: an/teponas. Brugís ad Calendas Quintiles. M.D.! XXIIlI.! ~: 1. ::~:; COPVS uitre ... 0 4 va: 203. Mente deo ... excogítari./ Satellitii siue Symbolorum finis.! XXI X/ XXI pI: 10. LODO. VIVES SERENIS/símre Dñre Catherinre Reginre Anglicr pa/tronre vnicre. S.! ::r V ssisti, ut ... scito.! Oxonire Non. octob. M.D.XXIlI.! ::L)teraru formulas ... rl: prudetia tua inueniet.! Finis.! 10. LODO. VIVES CAROLO/ Montioyo Gulíelmi filio S.D.! Quu patri ... r1 v a: Vale, & exemplu qd' domi habes sapie/tissimi patrís imitare. Londini M.D.XXIlI./ RELIGIO.! Quu sapientia .. . ~ VD: qui omnia norunt.l S4: Errata. Cj. facie ... inciderint.! XXIX/XXI S4 va: blanca.
EJEMPLARES: Bruselas, BRlKB (Ill. 43334) falto de los cuadernillos p-s). Edimburgo, NL (Alex. I.7.33 , completo, con pos encuadernados en desorden). Lovaina, *Katholieke Universiteit Centrale Bibliotheek (Rés. Vives CA.A 22. Ex libris H. de Vocht).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 767. N.K. 2168. Palau, 371511.
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
24. J. 1. Vives, Introductio ad sapientiam, Satellitium, Epistolae duae de ratione studií puerilis, Addita Suetonio, Brujas, H. de Croock, 1526.
80 (15 x 9.5 cm), 80 h. no numeradas, la última con el escudete del impresor al VD. A-V4
•
Port. en recuadro: IOANNIS/ LODOVICI VIVIS/ VALENTINI/ Introductio ad Sapientiam.! Satellitium siue Symbola.! Epistolre dure de ratione/ studij puerilis.! Ab Authore ipo recognita/ & locupletata.! Impressit Brugis Hubere/ de Crooc Anno. M.D.! XXVI. Mense Febr.! Prosta:! venales Brugis in Bur/go apud Simone vermuelen.! A 1
va: blanca / A 2: ~ IOANNIS I / LODOVICI VrvIS VALENTI/NI Ad Sapientiam iutroductio [siel.! 1 [YJERA SAPIENTIA ... Kl: 595 Hic est cursus ... nosse deum. Regi seculorum immortali & inuisibili/ solí sapienti deo honor & gloria in/ secula seculorum Amen.! Brugis 1.5.2.4/ K1 va: ~ IOANNES/ LODOVICVS VIVES D. MA=/rire Principi Cambrire Henrici/ Octaui Angli~ Regis fili~ S.! ;:~ :; OLITVM est... a va: 239 t[ Mente deo defixus.! Hoc symbolum ... Ql: Possunt alia... excogitari./ Satellitij, siue Symbolorum finis.! Ql va: IOANNES LO/DOVICVS VIVES DOMINAE/ Caterinre Reginre Angli~ patro=/tronre [sic] vnicre S.! ::r V ssisti ... . M.D.XXXIII.! LECTIO ... 52: Finis.! 52 va: IOANNES LO/DOVICUS VIVES CAROLO/ Montioio Gulielmi filio S.D .... Londini. M.D.XXIII.! RELIGIO ... V va: VIVES RVFFALDO SVO :: ~:;Vetoniu esse ... Louanij, 1521.! V : ADDITA SVE!/TONIO IN VITA C. IVLII CAE=/SARIS PER VIVEM.! De gente Iulia... V va: Cresarum familia.! 1F: Ortus Cresaris & educatio ... extite=/runt.! Louanij 1521.! 1F VO y V4
: blancas. V4 va: escudete de Croock.
EJEMPLARES: Cambridge, UL. Gante, *Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek (Rés. 630).
BIBLIOGRAFÍA: N.K. 2169. Adams, V974. Machiels, V 348.
161
162
25. J. L. Vives, Introductio ad sapientiam, Satellitium, Epistolae duae de ratione studii puerilis, Addita Suetonio, París, S. de Colines, 1527.
8° (15.5 x 9.5 cm), 64 h. numeradas. a-h8•
Port. orlada renacentista con las iniciales del impresor: a, IOANNIS/ LODOVICI VIVIS/ Valentini/ Introductio ad sapietiam./ Satellitium siue Symbola./ Epistolfj dure de ratione stu/ dij puerilis./ Tria capita addita initio/ Suetonij Tranquilli./ PARISrrs/ Apud Simone Colinreum/ 1527/ al VD: blanca.! h. 2 (a2): IOANNIS LODOVICI VIVIS VALEN/TINI, AD SAPIENTIAM/ INTRODVCTIO./ 1. [YJ ERA sapientía .. . h. 29 (d5
) VD: 602 Hic est cursus ... nosse deum./ Regí seculorum immortali & ínuisibili, so=/li deo honor & gloria./ Brugis 1524./ h. 30 (d6
) : IOANNES LODOVICVS VIVES D. MA=/rire Cambrire Principi, Henrici Octaui Anglire/ Regis filire S./ ~Olitum ... h. 31 (d1
): Brugis, ad Calendas Quintiles./ M.D.XXIIII./ h. 31 (d7) VD: 1 ~ Copus vitre ... h. 47 (/7) VD: 213: Mente deo defixus./ Hoc symbolum ... Possunt alia ... h. 48 (/8): excogitari./ SATELLITII SIVE SYMBOLORVM:/ FINIS./ h. 48 (/8) VD:
lOAN. LODO. VIVES DOMINAE CA=/therinre Reginre Anglire, patronre vnicre, S./ [IJ Vssisti... Oxo=/nire Non. Octob. M.D.XXIII./ LECTIO ... h. 56 (l): inueniet./ FINIS./ h. 56 (l) VD:
lOAN. LODOVI. VIVES CAROLO/ Montioio Gulielmi filio S.D./ [Q] Vum patrí... Londini. M.D.XXIII./ h. 62 (Y): omnia norunt./ h. 62 (h6
) VD: VIVES RVFFALDO SVO S./ ~Vetonium esse ... Vale, Louanij 1521/ h. 63 (h7
): ADDITA SVETONIO IN VITAl C. Iulij Cresaris, per Viuem./ DE GENTE IVLIA ... CAESARVM FAMILIA ... h. 63 (h 7
) VD: ORTVS CAESARIS ET EDVCATIO ... h. 64 (Y): extiterunt./ FINIS./ h. 64 (Y) VD: blanca.
EJEMPLARES: Aberdeen, UL. Boulogne-sur-Mer, BM. Cambridge, Magdalen CL. Gante, ~'Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek, (Acc. 39684). La Rochelle, BM. Madrid, B. Noviciado (según Bonilla). Manchester, J. Rylands L. New Haven, Yale U, Divinity School. Oxford, BL. París, BN (Rés. Z.2509). París, Musée Pédagogique. Troyes, BM. Varsovia, NB.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], pág. 767. Estelrich [nO 92] , 140. Adams, V.975 . Catalogue Général, Vives, 74. Palau, 371512. NUC, NV. 0205919. Machiels, V, 349.
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
26. J. 1. Vives, Introductio ad sapientiam, Satellitium, Epistolae duae de ratione studii puerilis, Addita Suetonio, Amberes, M. de Keysere, 1530.
8° (15 x 9.5 cm), 96 h. no numeradas. A-M8•
Port.: ~ IOAN=/NIS LODOVICI/ Viuis Valentini,/ Introductio ad sapientiam./ Satel1itium siue Symbola./ Epistolre dure de ratione/ studij puerilis./ Ab Authore ipso recognita/ & locupletata./ tI Antuerpire Apud Martinum Cresa=/rem. Anno. M.D.XXX./ Al vo:
blanca.! A2: ~ IOANNIS/ LODOVICI VIVIS VA-Ilentini Ad Sapientiam in-/troductio./ 1 IYJ ERA ... : E4 vo: 604 Hic est cursus ... nosse Deum Regi seculoR lmortali & inuisibili! soli sapieti Deo honor & gl'ia/ in secula seculoru. Amen./ Brugis 1524./ E5
: ~
IOANNES/ LODOVICVS VIVES D./ MARIAE PRINCIPI CAMBRIAE/ Henrici Octaui Anglire Regis/ filire. S./ ~ Olitum ... P vo: Brugis ad Cal. Quintiles. M.D.xxiiij./ P : 1 ~ :~ : ~ COPVS ... Kl: 239 9[ Scopus ... K l vo: ~ :~: : Ossint... finis/ K2: ~ IOANNES/ LODOVICVS VIVES DO-/minre ... Oxonire Non. Octob. M.D.XXIll./ U: Finis./ U vo: ~ IOANNES/ LODOVICVS VIVES CA-/rolo Montioio Gulielmi filio/ S.D .... Londini M.D.XXIll./ M6 vo: VIVES RVFFALDO SVO. S .... Louanij. 1521./ M7
: ADDITA SVETONIO IN/ vita C. Iulij Cresaris per viuem./ M8: Louanij. 1521./ M8 vo: blanca.
EJEMPLARES: Chicago, Newberry 1. Gante, *Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek (Acc. 4432) . Londres, BL (falto de portada) . París, BN (Z. 17732).
BIBLIOGRAFÍA: Panzer, IX.349.139 b . N.K. 4064. Estelrich [n° 92], 141. Catalogue Général, Vives, 75. NUC, NV. 0205920. Machiels, V. 350.
163
164
~ ~ . Brugis.:x.vi. Calendas Aprileis, ' . . ~ ____ , typísHubatldeCroock ~~ ~, Anno.M.I?XXV. ,.,-.1
27, Portada y marca del impresor (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert 1er/ Koninklijke Bibliotheek Albert 1).
:JOANNlS; J.,ODOV lel 1nvlsv J\. , '.LENiVIN1. "
I)efubuentione pauperum.$iue ' ( de humanís neceflitatibus.
\-lBRI .lI . .Ad $~natum Jrugenfem,
Prior de; ,fubuentione prhiara; quid vnúquemql facere op?rteat
defubuenrione publica quid cíuitatem deceac
Dedicada a los magistrados de Brujas, propone medidas para resolver los problemas sociales creados por el éxodo a la ciudad de multitudes afectadas por la guerra y el hambre, y forzadas a la mendicidad. Es una temprana reflexión y defensa del papel asistencial de los poderes públicos, La primera edición salió en marzo de 1526, an tes de la fiesta de resurrección. Como la ciudad de Brujas observaba el calendario pascual y no el astronómico, el colofón señala aún el año de 1525.
:IOANNlSi LODOVICI VIVIS
VALENTINI Dé fUDw?ndonl? paupl?rÍi. Síue humanÍsnécefÍiratÍli9 Libri .Il.
AdSenatúm brugenfem.
Pribrde fttDMctÍ0ne priuara, quicl.v:nfiquemq, face(¡: QPol\c¡:at
I
111d'ei capítum Depetunia,qu~ hisfumptiblls fufficiat.' Deiís,qui ve! fubí¡a aliqua vel occulta ne" ceffirare'vxgentur. De ijs;qilinollashascofHtiltionesí'mpro babunt.. Nihil d~bereobfifter,equomin9 h<ec.qu'~ diximlls'fianr. ' Commoda fiha:cfianth~m¡lna ~cliuina.,
FLN1S.
Errata'
¡rx¡ EXlíbto,qu~ v!lIesma~u rlla~a!Hgat~mi{jr typo' g;aph_~,cornga!,:cosahqu~r,~viaentmihi polfe
, kctore-remorarl'.m \lb· fallo é )'l coponír formuf . lasFtÍ infcítía,,¡¡ti 4>lIeratia, Cílnaduerrétia parir.
A: 8 .fa.I. ver. :t'L .ve éapudPaulíí fcrigété'Cori th1]s.leg~, ví ~e(lat P~ul~ í aétíSa¡íPbrú.B S .fa'. 1 ,:e:~ 7 .cefuemIe.céfeae.B4.fa,.1 .ve. 1.7 .Ie.ac (lplur.C 4.fa.I .V~:Z.6 .o~bftlrú legeocioforú C. 5 .f?I.~er·9 .~hho le.fiholo.D.l..fa.i'¡. ver. 2.4.e1,s,!l. co~ra¿h,le.eos~ eofra.D., .fa.i'¡.ver. ~ .rel< lhe,le •. l!Ie,n':.\IS pllt~t ~é nomé regnLE.,/) fa'lJ;ve.,1. S.pareaele.parear. E. 8.fa.l.ve.16. pleru'!lle.pleri'l!'& ver •. l.o quofda.comulos le .• quafda rotulas.F .l.fa.,l. ve, 1. O tornos\e.trufati Itsmo~asF:"I.fa.~.:ve·5 .fagllílitgís.&'~e.l S.af \ fu~fierl.F.ry .fa.1]. ver, 1.~. parcéres a:ri;ppdo le.
_ __ ~""r_l",fU'"'0¡l!ilpm,~,P.4:,:x~,:~ruP'ri' _._ j
28. Portada y fe de erratas (Foto: P. Alcántara).
A unos meses de aparecida la primera edición, cuajada de defectos tipográficos, Vives mismo envió un ejemplar corregido al impresor para que realizara la segunda. Éste se excusó, sin embargo. por haber hecho caso parcial de ellas. El editor crítico de este tratado tendrá, pues, que discernir las erratas no revisadas por aquél.
165
166
27. J. L. Vives, De subventione pauperum, Brujas, H. de Croock, marzo, 1525 (=1526).
8° (15 x 10 cm), 48 h. no numeradas. A-P. La datación del colofón corresponde al año pascual y equivale a marzo de 1526, como lo demuestra la epístola dedicatoria de Vives de 6 de enero de 1526.
Port.: 1 IOANNIS 1 / LODOVICI VIVIS VAlLENTINII De subuentione pauperum. Siue/ de humanis necessitatibus.! LIBRI. II.! Ad Senatum Brugensem/ Prior de subuentione priuata.! quid vnuquemq 3 facere oporteat/ Alter de subuentione publica/ quid ciuitatem deceat/ ~ ~ ~ ~ / escudo de Brujas y recuadro/ Al va:
IOANNES. LODOVICVS. VIVES.! Consulibus & Senatui Brugensi Salutem.! : :~: : Eregrini & ... A 2: Ola & felicia Brugis. vi. Ianu=/arij. M.CCCCC.XXVI./ A2 va: IOANNIS. LODOVICI. VIVIS De/ Subuentione pauperum siue de humanis ne=/ cessitatibus Liber Primus/ Origo humanre necessitatis ac miserire.! : :~.: Arens ille rerum ... D6
;. FINIS PRIMI/ LIBRI/ ~ ~ ~ ~ ~ /D6 va: IOANNIS LO/DOVICI VIVIS DE SVB/uentione pauperu Liber II.! QVANTOPERE... Jr Acten9
... P va: proficiscuntur Ioannis Lodouici Vivis De subentione [sicJ/ pauperum, seu de humanis/ necessitatibus/ FINIS.! P : blanca/ P va: el escudete y entre florones: Brugis. xvi. Calendas Aprileis,/ typis Huberti de Croockl Anno. M.D.XXV.
EJEMPLARES: Amberes, M. Plantin. Bruselas, *Bibliotheque Royale Albert l"/Koninklijke Bibliotheek Albert 1 (11.28508 A LP). París, B. Mazarine (53.806) .
BIBLIOGRAFÍA: N.K. 4066. Bibliotheca Belgica, V. 26. ijsewijn, "Zu einer kritischen Edition ... ". Matheeussen, "Quelques remarques ... ".
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
28. J. L. Vives, De subventione pauperum, Brujas, H. de Croock, septiembre, 1526.
8° (16.1 x 10 cm), 68 h. no numeradas. A-G8, H l2; blancas HI y H 12
, que sólo tiene en el V
O escudete y colofón.
Port. en recuadro renacentista: ! IOANNIS ! / LODOVICI VIVIS/ VALENTINII De subuentione pauperu. Siue del humanis necessitatib9 Libri. U.! Ad Senatum brugensem.! Prior de subuetione priuata/ quid vnuquemq 3 facere oporteat/ Alter de subuentione publica, <¡d/ duitatem deceat.! Ab autore ipso recogniti./ Addit<¡ sunt annotaciwtr [sic] in calce/ libri, ad explicandos aliquot diffi/ ciliores locos. Habes etiam in dice/ in fine.! Emblema de la ciudad/ Al va: ::( OANNES LODOVICVS/ VIVES Consulibus &
Senatui/ Brugensi SALVTEM.! : :~:: Eregrini & aduenre ... A 2: óIa/ & felida. Brugis. vi. Ianuarij/ .M.D.xXVI./ A2 va: :X: OANNIS LODOVICI VIVIs / De subuetione pauperu, Siue de huma=/nis necessitatibus Liber Primus.! ORIGO HVMANAE NECESSI=/TATIS AC MISERIAE.! ::~:: Arens ille ... P va: reddet tibi./ FINIS PRIMI/ LIBRI.! e: ! ... IOANNIS ... ! / LODOVICI VIVIS DE/ subuentione pauperum/ LIBER SECVNDVS.! QVANTOPERE CONVE=/ NIAT RECTORI CI=/VITATIS CVRARE/ PAVPERES.! J{Actenus quid ... es va: ex Charitate p-ficiscun1.! De subuetione pauperum, seu de huma/nis necessitatibus FINIS.! IOSEPHO BANSTIO. IU.! IOANNE TEMISCIO. UU.! COSS.! Hl: blanca.! H2
: Epistola ad lectorem.! FRATER IOANNES MOYAR=/DVS CARTVSIVS LECTO/RI SALVTEM.! )~: Ruditis scio ... explicuit.! Vale.! H2 va: ANNOTATI!lVNCVLAE EIVSDEM MOYAR/di in libellu de Subuetione pauperw lOAN NI S LODOVICI VIVIS.! .1. ::<;:: Ontra arcem .. . H lO va: rem citare.! ANNOTATIONVM/ FINIS/ Hll: INDEX CAPITVM LIBRI/ PRIMI. .. INDEX CAPITVM LIBRI/ SECVNDI... J-fl va: & diuina./ FINIS./ Errata! Ex libro ... [17 líneas] 16. occupari./ H 12
: blanca.! H12 va: Armas de la ciudad YJ entre florones: Brugis, typis Huberti de Croock./ Anno. M.D.xXVI./ Mense Septemb.
EJEMPLARES: Bruselas, BR/KB (VH. 1777.2). Cambridge, Mass, Harvard VL. Gante, VB (Rés. 726). Londres, BL. Lovaina, KV (un ejemplar, perdido en el fuego de 1914, y Vives CAA.26). París, B. Mazarine (53806) . Valencia, i'Biblioteca Provincial Franciscana (43-c-8, con ex libris de Mayans).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], pág. 778. N.K. 2174. Estelrich [n° 92], 202. General Catalogue, v. 26, col. 876. Bibliotheca Belgica, V27. Saitta [n° 99]. NUC, NV 0205831. Machiels, V 339. Zuska, 98. IJsewijn, "Zu einer kritischen Edition ... ". Matheeussen, "Quelques remarques ... ".
167
168
29. Portada (Foto: Lovaina, Katholieke Universiteitl .
29. J. L. Vives, De Europae dissidiis et republica, Brujas, H. de Croock, diciembre, 1526.
8° (14.5 x 9.5 cm), lxxij h. foliadas. A-P.
Port. con orla: 1 IOANNIS 1 / LODOVICI VIVIS/ VALENTINI/ De Europ~ dissidijs, & Republica/ AD ADRIANVM. VI. PON/ De tumultibus Europre.! AD HENRICVM. VIII. AN=/glire Rege de Rege Galli~ capto.! AD EVNDEM DE REGNI/ administratione, bello, & pace.! DE EVROPAE DISSIDIIS/ ET BELLO TVRCI-
BRUJAS E INGLATERRA, 1523 ·1528
CO.! ISOCRATIS Atheniensis/ Areopagitiea oro de rep. atheniesi/ EIVSDEM ISOCRATIS AD=/iutoria oratio siue Nicocles de mo=/narehia Viue interprete ad/ Thomam Cardinalem Anglire.! I ~ ~ ~ ~ / Al va: :X: OANNES LODOVlCVS VI=/VES ADRIANO SEXTO/ PONTIFICI MAXI. S.! ::~:: EATISSIME Papa ... h. X (B2): Vale beatissime Papa, & vere sanete.! Louanij . Xij: Oetobris. 1522.! h. x (B2
) va: ::r OANNES LODOVlCVS VINE S HENRICO. VIII. REGI/ ANGLIAE INCLYTO s.! ::r Neredibiles animi ... h. xi} (B4) va: esse arbitreris.! Oxonire ture, xij. die Martij. 1525.! h. xii} (B5
): ... IOANNES ... / LODOVICVS VIVES HEN=/RICO. VIII. REGI ANGLIAE/ INCLYTO S.! :Q: uantu & ...
h. xxij (e) va: regno tuo/ eessura sint Bru/gis, viij.! Oetobris. 1525.! h. xxii} (e): I ... IOANNIS ... I / LODOVlCI VIVIS DE EVRO=/PAE DISSIDIIS ET BELLO/ TVRCICO DIALOGVS.! Minos. Tiresias. Basilius Colax.! Polypragmon. Scipio.! Minos/ :::t Ossesne nobis Tiresia ... h. xliiij (P): non sero.! Brugis. 1526. Mense Oetobris:/ h. xliii} (P4) va: ::: IOANNES ::: / LODOVICVS VIVES THO=/MAE CARDINALI, ET LE/GATO ANGLIAE ILLVS=/TRI S.! ::V: Etus qurestio est... h. xlvij (P): sint. Oxonire. xv. Deeembris. 1523./ h. xlvij (P) v a: ... ISOCRATIS/ AREOPAGITICA ORATIO.! SIVE DE VETERE ATHENI=/ENSIVM REPVBLICA. VIVE/ INTERPRETE.! ::t:Lerosq3 vestru ... h. lix (H3
) va: fore existimetis.! h. Ix (H4): • ISOCRATIS/ NICOCLES SIVE AVXILIA=/RIS. IOANNE LODO VlCO/ VIVE INTERPRETE.! Rex Nieocles loquitur/ ::i:?:: Ieendi. .. h. lxix (P) va: plenissime prrestare.! h. lxx (16): I IOANNES I / LODOVICVS VIVES D. IOAN=/NI EPISCOPO LINCOLNIEN/SI, a eofessionib9 inclyti Britanie¡ regis.! ::h: udio pacifieatorias ... h. lxxij (l8) va: gratissimum esse. Vale mi pater./ Oetauo die Iulij. 1524. Brugis.! ~ BRVGIS. typis Huber= ~ /ti de Crooek.! ~ Anno. M.D.XXVI. ~ / Mense Decemb. [6 florones más).
EJEMPLARES: Bornem, Abad. Cisterc. Bruselas, BRlKB (2 ejemplares: VH.1777.3 y VH.I7232l . Cambridge, UL. Cambridge, Mass, Harvard UL. Gante, UB (Rés. 629). Ithaca, Cornell U. La Haya, KB. Londres, BL (2 ejemplares: 1090.c. l y G.14955) . Lovaina, *Katholieke Universiteit Centrale Bibliotheek (Rés. Vives CA.A 27. Ex libris H. de Vocht). Salamanca, BU.
BIBLIOGRAFíA: Bonilla [nO 87], pág. 781. N.K. 2164. General Catalogue, v. 26, col. 871. Adams V950. Palau, 371642. NUC, NV. 02005808. Machiels, V 334.
169
170
LODOVICl VIVr S V A'
LENTINI DE OF4'
fIClO MARITI.
er: ProO:at venatís Brugís inbllrg:> a;:lUd Simonem de,
Molendíno •
•
-- _ ....... -~ 30. Portada (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek),
•
~IOANNIS LODOVICI VIVIS
,v A L E N T 1 N i~
jj E OFF 1 e 10M A R 1 T 13 L i he!' doétiffimus, leétu-ép utilíffimus ~
ah ípro aUCOl'e multís ínlocís núnc pl'imum auétus ", ~ " " , ~ recegtÚtLTs. l'
.. VnJ cumreru/TÍac uerborum diligtntiflimd' lNDÍCE.
nASILEAÉ
jc'lZ ~¡~; ;ÉCr?I;L
, I
31. Portada (Foto: Barcelona, Biblioteca de Catalunya),
171
.'
, ..
172
30. J. L. Vives, De officio mariti, Brujas, H. de Croock, S. Vermuelen, enero, 1529.
8° (15.5 x 9.5 cm), 104 h. no numeradas. A-N8•
Port. en recuadro con orlas: IOANNISI LODOVICI VMS VA=ILENTINI DE OF=IFICIO MARITI./ «r Prostat venalis Brugisl in burgo apud Simonem del Molendino./ Al VD: blanca/ A2: IOANNIS LO=/DOVICI VIVIS IN LIBRVMI suum de officio marití ad 11'1'. D. Ioannel Borgia Gandi~ duce Pn:;fatio./ ;Q: Vum olim ... A4 VD: place=/re./ A5
: IOANNIS LO=/DOVICI VIVIS DE OFFI=ICIO MARITI.I ;:r Ta visum est... N8
: a diuitijs./ DE OFFICIO MARITV FINIS./ Brugis. 23. Augusti. 1528./ CHRISTO IESV I GRATIA./ «r Hubertus Crocus imprimebat expen/sis Simonis de Molendino Brugis JO./ Ianuarij. 1529. Romana coputatione./ N8 va: escudete de Croock.
EJEMPLARES: Berlin, SBPK. Brujas, SB (B.3lO). Bruselas, BRlKB (VH. 1777. 1). Cambridge, UL. Gante, "Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek (Rés. 740). Grenoble, BM. La Haya, KB. Londres, BL. París, B. Mazarine (55.327,2< p) . Sevilla, B. Colombina (12.3.31).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], pág. 783. N.K. 2171. Estelrich [n° 92], 192. General Catalogue, v. 26, col. 876. Adams, V953. Bibliotheca Belgica, VIO. Palau, 371578. Machiels, V 335.
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
31. J. L. Vives, De ol/icio mariti, Basilea, R. Winter, marzo, 1538.
8° (16.5 x 11.5 cm), 20 h. + 155 numeradas + 5 págs. a-b8, c\ A_K8
•
Port.: ~ IOANNIS/ LODOVICI VIVIS/ VALENTINI,! DE OFF!CIO MARITI, LIlber doctissimus, lectU<l3 utilissimus,! ab ipso autare multis in loeis/ nunc primum auctus/ & recognitus./ Vna cum rerum ac uerborum diligentissimo/ INDICE./ BASILEAE/ al V a:
blanca/ a2: ~ lOAN NI S LODO-/VICI VIVIS IN LIBRVM SVVM
DE/ Offieio mariti, ad lliustriss. D. Ioan-/nem Borgiam, Candire du/ cem, Prrefatio./ [Q] VVM olim .. . a4
: clariss./ placere./ a4 VD: RERVM
AC VERBOIRVM TOTO HOC OPERE/ memorabilium diligentiss./ INDEX./ N [K] Brahre .. . dJ [sic, por ¿J va: Zelotypire nullus usus.! 130.16/ FINIS./ Pago 150 ... prreteream./ d4
: blanca/ pág. [1] (Al): viñeta: ~ IOANNIS LVDOVI/CI VIVIS DE OFFICIO/ Mariti, Liber.! [IJ TA uisum .. . pág. 155 (K6
): maxime conducet./ lOAN. LODOVICI VIVIS DE/ OFFICIO MARITI/ FINIS.! K6 va: AVTORVM, QVORVM HOC IN/ Libro testimonia citantur,! Catalogus./ El catálogo va de Aratus a Xystus, en tres columnas/ K7
:
LOCORVM ALIQVOT, QVAE/ inter imprimendum deprauata sunt,! emendatior lectio.! Pago 2. uers. 7 ... [siguen 22 líneas] / K7 va: BASILEAE IN OFFICINA ROBERTI/ VVINTER, ANNO DOMINI/ M.D.XXXVIII.I MENSE MARTIO./ K8: blanca.! K8 va: escudete de Minerva.
EJEMPLARES: Barcelona, *Biblioteca de Catalunya (13-1-18). Barcelona, BU. Bloomington, Indiana U. Bruselas, BRIKB (LP485A, falto de c4 y K8). Gainsville, U. of Florida. Gray, BM. Londres, BL. Lovaina, KU. París, B. Mazarine (28.023, 1 p). Washington, Folger Shakespeare L. Zaragoza, BU.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 784. Mateu [n ° 91], 2 Y 3. Estelrich [nO 92], 153 . General Catalogue, v. 26, col. 876. Palau, 371580. NUC, NV. 0205817 . Catálogo colectivo, 1343-1344.
173
174
,VI & 0V ,ALI'NTI~Ji D .EC0N.
/¡ ~O'rdia & diféorclía in huma# no g~neie lid Carolum ' . , V.C~farem,Libri
Quattudr. '" , De 'Pacifícatíone, LiÍ),Vnus. Q! O'Iifera effet vita ChriRi~no.
ruro fub Turca. Lib. vous.
MichaefHiUmizu ""·udc·bal·,''''''' ....... Priui!rgio C.e[ayco. ,
'¡
32. Portada. Vives propone una visión general de la sociedad centrada en el concepto de concordia, que vertebra a la humanidad en lo público y lo privado. Todos deben, por tanto, procurarla. Si la amenaza del turco se cierne sobre Europa, es por tantas discordias entre los cristianos. Consta de tres partes, con portada y paginación propias, lo que a veces lleva a creer que se trata de ediciones aisladas (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional) .
BRUJAS E INGLATERRA, 1523-1528
32. J. L. Vives, De concordia et discordia, De pacijicatione, De conditione vitae christianorum sub Turca, Amberes, M. Hillen, 1529.
80 (16 x 9.5 cm) , tres partes con portada y signatura propias, pero la primera anuncia todas. 1· Parte, 210 h. no numeradas. A-Z, Aa-Dds. 2· Parte, 44 h. no numeradas, A-ES, P. 3" Parte, 16 h. no numeradas. AB8
• Algunas bibliotecas poseen sólo una o dos de las partes, y suelen presentarlas como si se tratara de ediciones autónomas. En otras, como en París, B. del Arsenal, se altera el orden de las partes, lo que también genera confusión en los catálogos.
r Parte, portada, orla renacentista con Mars y Caritas sosteniéndose en las columnas: ~ lOAN ~/NIS LODOVICI VI=/VIS VALENTINI, DE CON=/cordia & discordia in huma=/no genere ad Carolum/ V Cresarem, Libri/ Quattuor.! De Pacificatione, Lib. vnus.! Q ',' misera esset vita Christiano=/ rum sub Turca. Lib. vnus.! Michael Hillenius excudebat, cum/ Priuilegio Cresareo.! A l va: blanca.! A 2: IOANNES/ LODOVICVS VIVES/ CAROLO. V CAESARI AV/gusto Regí Hispaníarum/ S.D.! [Q]Vum in ta=/ta .. . A8
: profutura. Brugis tuís Calend. Iulij .! 1529.! A8 va: blanca.! B l: ~
lOAN ~ / LODO. VIVIS DE/ Concordia liber primus qui/ est de originibus concor=/ dire & discordire.! 1M! VLTAE ... E5 [sic, por P] ; quo crescat.! LIBRI PRIMI FINIS.! P va: IOANNIS LODOVICI VIVIS/ LIBER SECVNDVS/ ª- inhun1aniter homines ex-/ercent discordias.! ~ Iscordias ... F: auertat.! LIBRI SECVNDI FINIS.! F va:
IOANNIS/ LODOVICI VIVIS DE CON=/cordia liber Tertíus, qui est de bonis/ concordire, & malís discordire/ [2J ITA hrec nostra ... TI va: rueti. U&' Finis libri. III.! T 2: IOANNIS/ LODO. VrvIS DE CONCOR/ liber quartus, Qure sit ad ve ram/ concordiam via'! ~Vperioribus libris ... Dd8
. amoris .! De concordia & discordia in humano/ genere Finis. Brugis. 1529.! Dd8 va: blanca. 2a Parte: A l: IOANNIS/ LODOVICI VIVIS DE/ PACIFICATIONE LIBERI Vnus.! Antuerpire in Rapo excudebat/ Michrel Hillenius. Anno/ M.D.XXIX.! A l va: IOANNES/ LODOVICVS VIVES/ DOMINO ALFONSO MAV=/ rico [sic] Archiepiscopo Hispa=/ lensi. S.D.! [Q] VVM libros .. . A J va: vsurpare.! Vale'! A 4:
IOANNIS/ LODOVICI VIVIS DE PACI=/ficatione liber vnus.! ~ Atis arbitrar ... P : contendere.! De Pacificatione Finis.! Brugis. 1529.! PvO: blanca.
175
176
ja Parte: Al: 10ANN1S/ LODOV1C1 V1V1S/ DE CONDIT10NE V1=/tre Christianorum sub/ Turca.! Antuerpire in Rapo excudebat/ Michael Hillenius. Anno/ M.D.XX1X.! Al va: 10ANN1S/ LODOV1C1 V1V1S/ DE COND1T10NE Vl=/tre Christianorum sub/ Turca.! ¡m St inter ... Bl va: contingat.! De vita sub Turca Hnis/ Antuerpire.! 1529.! B8
: blanca.
EJEMPLARES: Bruselas, BRlKB (VI.26.611.A). Cambridge, Queen C. Cambridge, Mass, Harvard UL. Córdoba, BP. Chicago, Newberry 1. Gante, UB (Rés. 1213). Huesca, BP. Londres, BL (8408.e.28); Londres, Lambeth Palace 1. (G.4647.G6). Lovaína, KU (CAA.26) . Madrid, ~'Biblioteca Nacional (uf 7801). New Haven, Vale U. París, B. Arsenal (8° S 3214). Perugia, BA. Roma, BN. Toledo, BP. Washington, Folger Shakespeare 1.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87] , pág. 782. N.K. 2163 . Estelrich [nO 92], 134. General Catalogue, v. 26, col. 871. Adams, V.945. Palau, 371643. NUC, NV. 0205784-786. Machiels, V 330. Catálogo Colectivo, 1333 . Iglesias-Flores, 2.270.
33. J. L. Vives, De communione rerum ad Germanos inferiores, Amberes, M. de Keysere, 1535.
4° (19.7 x 13 cm), 18 h. no numeradas. A-C, D2•
Port.: ~ 1 ... L ... V1V1S DE/ communione rerum/ AD GERMANOS 1N-/FERIORESI :. / [escudete] Martinus Cresar Antuer=/P1AE EXCVDEBAT.! M.D.XXXV.! Al va: blanca/ A2: ~ 1 ... L ... V1V1S DEI communione rerum/ AD GERMANOS 1N-/FERIORES.! ~Apientes quidam/ e gentilitate animaduersis ... U va: sempi/ternam, cuí condi-/ti sumus.! Brugis. M.D.XXXV
EJEMPLARES: Londres, *Lambeth Palace Library (D30T/2). Mérída, Venezuela, B. T. Febres Cordero, U. de los Andes.
BIBLIOGRAFÍA: Panzer, VI. 24214. N.K. 4061. A. Millares Cario, Libros del siglo XVI, Mérida (Venezuela), 1978.
" '~';'¡' , "
, ) '1 .
cornttlunlOnererum , J
1 I
AD GERMANOS IN-, FERIaRES .. '.
LtIIf] Maitinus Cz(ar Antuer;
PIAS BXCVDBBAT .. ~~~x.. x.. x.. V ..
. :'J ..~
,',.-'4
1 j '~
~ ~ ~ JJ. Portada, Se ha discutido si, ante el terror que produjo a Vives la rebelión anabaptista de 1535, que instauró en Münster la comunidad de bienes, éste dio marcha atrás en muchas de sus generosas ideas sobre la sociedad, Con este sombrío llamado al orden, concluyen sus escritos de carácter social, El texto fue usado en tiempos de la guerra civil española para hacer de Vives un escritor anticomunista y precursor de la Falange (Foto: Londres, Lambeth Library),
------- -- - - --
177
ENTRE BRU] AS y BREDA, 1529-1540
LA MADUREZ INTELECTUAL
180
~ IOANNIS LO~~ DOVICI V(VIS \r.ALEN.
TINI DE DISCIPLINIS il. , BRt XX.
NihIT oprrtam qugd~nr.utLWilW'. . '.
EXCVDEBA T ANTVERPIAE MI. cnAEL HILLENIVS. IN RAPO. ANNO
.M.. D. XXXI. MENsa IVLIO.
34. Portada. El ejemplar expuesto tiene una falta deliberada en la parte superior, que no afecta al texto, y que parece obedecer al deseo del último propietario, de suprimir el nombre del anterior (Foto: P. Alcántara).
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
34. J. L. Vives, De Disciplinis, Amberes, M. Hillen, julio, 1531.
Folio (29.3 x 18 cm), en tres partes: la Parte: 4 h. no numeradas + 77 h. numeradas defectuosamente + 1 h. blanca. A-T\ V6
• 2a Parte: 62 h. foliadas de 79 a 160 (sic, por 140). a-o\ p6. 3" Parte: 78 h. numeradas + 2 h. blancas. AA-VV4
• Frecuentes errores de foliación.
r parte: Port.: ~ IOANNIS LO= ~ /DOVICI VIVIS VALEN=/TINI DE DISCIPLINIS LI=/BRI XX.! escudete con emblema de Tempusl EXCVDEBAT ANTVERPIAE MI=ICHAEL HILLENIVS IN RAPO, ANNOI M.D.XXXI. MENSEI IVLIO.! Cum Priuilegio Cresareo.! Al va: Tomo primo continentur septem libri del
corruptis artibus.! En 15 líneas se describe el contenidol A2: ~ 10-ANNES LODO = ~ IVICVS VIVES IOANNI TERTIO LV=/SITANIAE ET ALGARBIORVM REGII inclyto Domino Guinere &c.! S.D./ lMl AIORVM PRAECLARA ... A 2 va: salteml placeat. Vale, Brugis mense Iulio 1531.! A3
: ~ IOANNIS LO= ~ IDOVICI VIVIS VALENTINII IN LIBROS DE DISCIPLI=/NIS PRAEFATIO.! ~ I [g OGITANTI MIHI... A3 va: iuuet cognosci./ :. I A4,. blanca/ h. 1 (B l
): ~ IOANNIS LVDOVI=ICI VIVIS DE CAVSIS CORRVPTARVM ARltium Liber Primus. qui est de artibus in vniuersum./ [KJ NIMANTES OMNES ... h. 22 (O) va: impetu currente.! LIBRI PRIMI FINIS:I h. 23 (O): ~ IOANNIS LVDOVI=ICI VIVIS DE CAVSIS CORRVPTARVM AR=/tium Liber Secundus qui est de Grammatica:1 [Q] VAE PROXIMO ... h. 33 (Kl) :
soli=/dum respu=/entes.! :. I LIBRI SECVNDI FINIS.! h. 33 (K l)
va: ~ IOANNIS LODOVl>/CI VIVIS DE CAVSSIS [sic] CORRVPTARVM ARltium Liber Tertius qui est de Dialectica corrupta.! ~ VNC DE DIALECTICA .. . h. 43 [sic, por 47] (N3
): artis hu=/ius./ De corrupta Dialectical FINIS.! ~ I h. 47 (N3
) va: ~ IOANNIS LODOVI>ICI VIVIS DE CAVSSIS [sic] CORRVPTARVM ARltium Liber Quartus qui est de corrupta Rhetorica.! IElVMANAE OMNES ... h. 56 (O) va: at=/que ornatissi=/mum.! ~ I DE CORRVPTA RHETORICAI FINISI :. I h. 57 (Ql): DE PHILOSOPHIA NNTVRAE, MEDICINA, ET ARTIBVS MA=/thematicis corruptis Liber Quintus./ lMl VNDI AVTHOR. .. h. 65 (51) va:
nolal vsurpent./ ~ I f[ De Philosophia naturre, Medicina, & artibus mathematicis corruptis,/ FINIS./ h. 66 (52): ~ IOANNIS LODOVl>/CI VIVIS DE CAVSSIS [sic] CORRVPTARVM ARltium Liber Sextus qui est de Philosophial morali corru pta:l ~ ENTEN-
181
182
TIA ILLA ... h. 70 (P) va: per lusum assue=/uimus:/ De morali philosophia corrupta/ FINIS/ h. 71 (yJ
) : ~ IOANNIS LODOVl>/CI VIVIS DE CAVSSIS [sic] CORRVPTARVM ARltium Líber Septimus qui est de Iure Ciuili corrupto.! [El OMINEM RES ... h. 77 (V') va: calliditas/ insinuet.! : . / LIBRORVM DE CORRVPTIS ARTIBVS/ FINIS.! h. 78 (V6): blanca. 2a parte: h. 79 (al): ~ IOANNIS LODOVl>/CI VIVIS VALENTINI DE TRADENDIS/ DISCIPLINIS SEV DE INSTI/TVTIONE CHRISTIANN LIBER PRIMVS./ [QJ VVM INGENTL h. 124 (m2
)
va: habet pro/ incerta: 11'/ h. 125: DE TRADENDIS DIS=/CIPLINIS SIVE DE DOCTRINN CHRISTIANA LIBERI QVINTVS.! ¡g ONFECTA EST. .. h. 134 (04
) : homines opinantur.! De vita &
moribus erudití.! ¡g Onfecto curriculo ... h. 160 [sic) por 1401 (p6): pr'rcipuos ac spectatos.! LIBRORVM DE TRADENDIS DISCI/ PLINIS SIVE DE DOCTRIlNA CHRISTIANN FINIS/ p6 va: blanca. 3a parte: h. 1 (AA 1): ~ IOANNIS LODOVl>/ CI VIVIS DE PRIMA PHILOSOPHIN siue de intimo naturre opificio Líber primus.! [Q] E INTIMO ... h. 30 (HH 2) va: laborem non! sentit.! :. / LIBRI SECVNDI FINIS.! 31 (HHJ
) : ~ DE PRIMA PHILO>/SOPHIA, SEV DE INTIMO/ naturre opificio Liber Tertius.! [Y] BI PERVENTVM ... h. 39 (KKJ
) : boni per=/uenire.! '':/ BRVGIS AN. M.D.xXXI:/ h. 39 (KKJ
) va: lOAN NI S LODOVICV VIVIS DE EXPLANATIONE CV / IVSQVE ESSENTIAE.! rnJ X HAC MATERIE ... h. 46 (MM2
): multo facillima.! ~'/ t: De Explanatione cuiusq3 essentire/ FINIS/ h. 46 (MM2
) va: IOANNIS LODOVICI/ VIVIS DE CENSVRA VERI/ LIBER PRIOR/ rn NSTRVMENTVM EXAMI=/nandre ... h. 54 (OOJ) va: nec nus=/qua.! '':/ h. 55 (OCY): ~ DE ARGVMENTATI/ONE LIBER POSTERIOR/ [K] RGVMENTATIO EST. .. h. 60 (PP) va: qurestionibus Ciceronis.! ~'/ DE CENSVRA VERV FINIS.! h. 61 (QQ1): lOAN NI S LODOVICV VIVIS DE INSTRVMENTO/ probabilitatis Liber.! 1M] Ens humana ... h. 73 (Tyl) : intelligentiam/ apposite.! ~'/ DE INSTRVMENTO PROBA=/BILITATIS/ FINIS/ h. 73 (Yr) v a: ~ IOANNIS LODOVI>/CI VIVIS DE DISPVTATIONE.! [Y] ERITATEM NON PLANE .. . h. 78 (VV): elalben=/dí.! DE DISPVTATIONE FINIS.! LIBRI DE ARTIBVS VLTIMI FINIS.! BRVGIS M.D.XXXI./ EXCVDEBAT MICHAEL HILLENIVS/ ANTVERPlAE ANNO M.D.!XXXI.! MENSE IVLIO.! h. 78 (VV) va: LECTORI. S.! ::c;:: Ontulimus Codicem impressum cum autographo ... [ 38 líneas] FINIS.! W y W 4: blancas.
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
EJEMPLARES: Asís, BC (Cinq. 1034 (2)) . Barcelona, BC (13-IID); Barcelona, B. Seminario; Barcelona, BU. Besan~on, BM. Béziers, BM. Cambridge, UL. Chaumont, BM. Estrasburgo, BNU. La Haya, KB. Lovaina, KU. Madrid, BN (RI 30562); Madrid, FF y L (10303). Michelstadt, Kirchenbibl. Nimes, BM. París, B. Mazarine (375, 1 p); París, BN (R. 1293); París, B. Sorbonne. Roma, B. Angelica. Rouen, BM. Sevilla, B. Colombina (6.5.1. Faltan portada y hojas blancas) . Uppsala, UB. Valencia, * Biblioteca de San Juan de Ribera, Colegio de Corpus Christi (776. Exlibris: don Juan de Ribera). Valencia, B. Serrano Morales (72.778) Valladolid, BU. Vaticano, BA. Viena, ONB. Zurich, ZB.
BIBLIOGRAFíA: Bonilla [nO 87], pág. 785. N.K. 4063. Mateu [n° 91], 31 y 32. Estelrich [nO 92J, 167. V. Cárcel Ortí, "Obras impresas del s. XVI en la Biblioteca de San Juan de Ribera", en Anales del Seminario de Valencia, 11 (1966), n° 1846. Adams, V.946. Catalogue Généra~ Vives, 36. Palau, 371654. Catálogo colectivo, 1336-1337.
~ rOANNIS L VDOVr" Fo .•• el V¡VIS DE CAVE)S VPTARVM 1\.R . . ,
~~~~~~~~~~~~~~.'~I ~~ ¡ 1 l' 1
dal11 vc:rn:píct-arís,coaérosdTchomincs cauít pu!fOVctmlO . b,ere.Tul1:varia;itlqllir>vcncrc~rtC!S .. Labor.omlliavindtimprobus.,crdll
. rlSvrge:nsll1l'('bu~@cftás,Etpofl v.rvarias vflls mcdital1doo,tundercr,w ccs.Etgul'Tlladm.odt!m vidt'CllUsin \':¡ta.conrfngcre, vt' homúlcs pcrfun8i dom~cisecnccdf¡lIijsnrgocijsappücQ)t animum adaliquid¡jJ~us acli~ bcraJl,uscognoh'lldl1m,jra:ut;rbus.qtlg.prxrcnriar?pvrol11[¡nccctntatÍo~ pemFcrrclltritcínlleI1li$:acconaínJris>vifi¡mdl:humano~lPCllíorCllGmad pül.d.u·jora ~e(qltroll(!fC. NdCít animí !loffri ví~drc¡uí&~·c.opfrc: vrin~ q.Ul~J!¡l'.!=la~It~lr.TumMathcmarícc&Ph¡¡o[ophíana[UraJisqu:x:li·("¡r,& CIUlfaU!S (ot1"itll[x,&lcgesdar;r,ql1a::tamttfívita:.magnopel'cprorw~t, ....
B
P""c<pta
Ars
34. Fol. 1. La división de la obra maestra de Vives en tres secciones dio lugar a que, con el paso del tiempo, éstas tendiesen a ser vistas como escritos independientes, alterándose así el sentido enciclopédico buscado por el autor con este conjunto de estudios acerca de las artes y las disciplinas (Foto: P. Alcántara).
183
184
" !
~IOAN~1
"
N IS LODOV le '1 Viuís Valentihi De
" r;atione dÍCendt ' líb'ritreh
••• "
De con(ultation~~
35. Portada (Foto: Valencia, Biblioteca Nicolau Primitiu) ,
.~i. I
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
35. J. L. Vives, De ratione dicen di, De consultatione, Lovaina, R. Rescius, septiembre, 1533.
8° (15.8 x 10.2 cm), 204 h. no numeradas, la última blanca. N, B-Z, a-cs.
Port.: ~ lOAN ~ INIS LODOVICII Viuis Valentini Del ratione dicendil líbri tres./ :. l De consultatione./ Vtrnudan1 Louanij a Bartholomtr0l Grauio, sub sole aureo./ Al vo: loan. Lodouici Viuis in libros del Ratione dicen di pr¡yfatio ad D. Fra/ciscum Bouadillam Episcopul Corien. & gymnasiarchal Salmaticensem./ :Q: VI humanre .. . A4 vo: optimus./ Bl: ~ lOAN ~ INIS LODOVICI VIVISI Valentini de rationel dicendi, líber! primus./ :Q: VAE res... o: dice/mus./ O vo: ~ lOAN ~ INIS LODOVICI VIVISI de ratione dicendil líber secundus./ ::~:: rtes omnes ... R4: insinuatil onem./ R4
vo: ~ lOAN ~ INIS LODOVICI VI=/uis de ratione dicendil liber tertius./ ::E;.: Xposui generaliter ... Z! vo: affectuu./ De ratione dicendi Hnis./ Brugis. 1532./ Z3: ~ lOAN ~ INIS LOD. VIVIS DEI consultatione ad Lodo=/uicum a Flandrial Dominum Pra/tensem./ ::~:: ETIS vir clarissime... ¿ vo: essel conuenit./ Oxonire .1523./ Louanij ex officina Rutgeri Rescij'/ Pridie Idus Septemb .. 1533./ Sumptibus eiusdem ac Bartholom<;iI Grauij./ ¿ : blanca.
EJEMPLARES: Besanc;:on, BM. Bruselas, BRlKB (VH, 1076612). Cambridge, Mass, Harvard UL. Coimbra, BU. Córdoba, BP. Gante, UB (BL.475). Londres, BL (11305.b.26) . Meadville, Penn, Allegheny e. París, B. Mazarine (20448) . Perugia, BA. Valencia, *Biblioteca Nicolau Primitiu (s. XVI/S7. Falto de la última hoja) . Washington, Le. Zaragoza, BU.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 787. N.K. 2173. Estelrich [n° 92], 171. General Catalogue, v. 26, col. 872. NUC, NV. 02005824-825. Machiels, V. 338. Catálogo Colectivo, 1346. Iglesias-Flores, 2.272.
185
186
IOANNIS LO DOVICI VIVIS VALENTI;
NI, D E A N 1 M A E T V 1 TAL 1 ..
- _A .':::S. OpUS,í1i1agn~,nunc prúñum ínl.ucemedítum.
(¡/I . C;.:.,' , . (.1 fU,' ~:¡·I·t l~. 1/" e J it'9 11 ,,/: ,~r.rf.tf[CJl. .f. ,,-,. /0. ' . ' ! u A '
C_" '--
.. Cum gratía.& priuiIegio ad tríennillm.
B A SIL 'E AE· *.~>. {"'. o>, J¡: •. o>. J¡:. "o}· {<-",*. { ..... ~. { ... 1;>~*
,t . ,. 'i!' , F,,, Blb lotheca, qua,m -t, '" ~ V' . Bl r~. D. _. lncentlus a.s- 1-,.,. co Academiae Valenti- ·~ "'
,~ naé Rector perp~tuus, '*' + eidem testamento legavit. t 14> 1" '1* O/. {< ... .;.}. {~ •. '*. {<, .. o/. <~ ... ». J¡: .. . >}.1;>. 1;>.*
36. Portada (Foto: P. Alcántara).
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
36. J. 1. Vives, De anima et vita, Basilea, R. Winter, septiembre 1538.
4° (22.3 x 14.5 cm) . 4 h. no numeradas + 264 págs. numeradas + 20 h. no numeradas. cx\ A-Z, Aa-Qq4.
Port.: IOANNIS LO/DOVICI VIVIS VALENTI-/NI, DE ANIMA ET VITA LI-Ibri tres. Opus insigne, nunc primum/ in lucem editum./ Rerum & uerborum in ijsdem memora-Ibilium copiosissimus Index./ Cum gratia & priuilegio/ ad triennium./ BASILEAE./ ex 1 v: blanca.! ex 2: IOANNIS LO/DOVICI VIVIS, IN SVOS/ LIBROS DE ANIMA ET VITA,! ad Francíscum Ducem Beiaris, co-/mitem Belalcazaris, &c./ PRAEFATIO./ !El VLLA est ... ex J va: guber-/nandam./ ex 4 blanca. pág. 1 (Al): ~ IOANNIS/ LODOVICI VIVIS VALEN/TINI DE ANIMA ET VITA,! Liber Primus./ [Q]VAE nec ... pág. 49 (O): stirpibus./ pág. 50 (G I va): lOAN ~ LODOVICI VIVIS/ DE ANIMA ET VITA, LIBERI secundus./ [El OMINI, quod ... pág. 144 (54 va): immensa./ LIBRI SECVNDI/ FINIS./ pág. 145 (Tl): lOAN ~ LODOVICI VIVIS/ DE ANIMA ET VITA, LIBERI Tertius./ rn::J EQVITUR pars ... pág. 264 (Kk4 VO): substituit./ BRVGIS, 1538./ Libri IlI. lo. Lodouicí Viuis/ de Anima & Vita. Finis./ LZZ: IN 10. LODOVICI VIVIS/ DE ANIMA ET VITA LIBROS/ INDEX./ A/ [K]BSTRAHEN-/tium ... Qq J vO: Zelus qualis affectus, & unde. 233./ 12.16/ FINIS./ Qq 4: ERRATA! Vocum aliquot, qua: ínter imprimendum caueri/ prorsus ita ut fit, non poterant, emendatío./ [13 líneas] BASILEAE/ IN OFFICINA ROBERTI! VVINTER, ANNO/ M.DXXXVIlI./ mense Septembri./ Qq 4 vo: escudete.
EJEMPLARES: Barcelona, BC (13 -m-92). Bruselas, BRlKB (2 ejemplares: VB.7363B; y LP 3416A2). Cambridge, Mass, Harvard UL. Coimbra, BU. Charlottesville, U. of Virginia. Londres, BL (1133 .c.1, falto de ex 4
). Madrid, BN (Rl19816). Madrid, FF y L (2 ejemplares: 15.868; y 13.914). New Haven, Conn, Yale U, Med. S. Nueva York, PL. París, B. Mazarine (Rés. A.11.660). Siena, Be. Valencia, * Biblioteca Universitaria (Z.12/ 140). Vaticano, BA. Venecia, BM.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla, [nO 87], pág. 794. General Catalogue, v. 26, col. 873. Palau, 371707. NUC, NV. 0205774-775. Catálogo Colectivo, 1329.
1;: It •• A T ...
V~t~~r~~il~~ia~~~::(~;;~~~~:~n~:~tri l'Jg" J.lIR.II .r;tnItrKM.,6·,AfIIIItIl/III'IIII4"I ,~".IJ.tmcN. 1"I'III .' .... "mrrio;niJdl/f/tintdll!l.p.,.l6.~VI ..... ' ... 6.lll ,op-
=:~~=:.~':!;=~:.:~~~!?=:: 1-¡t.I."IotJ1fj",6. 1,.~tl/hmrr.ll •. j~lI4i1K",lll.er,',..
1prrlf·'·r·'I,fo.mrW;rit.dfrtWl1'tIII"'··Q7"I.pr4h-ilpl~,fVr{cII l(t(lr~.}o .. t9.e.x<dIIJrfCnttl~.IQ" ... .. U/4ot{ct!lll" . ~' ''''''.:
~ ""'!'
. "~:~:~!:;,:~;tf'::'~7'"
B A SIL E AE . IN OI'P I CINA lI.OBB.I\.TJ , VVINTJl.R, ANNO
Jf-~r~;';"rl:' I .
36. Colofón (Foto: P. Alcántara).
187
188
IOANNIS,--~ \
LODOVICl VI. uís Vakntíni~de Epi.
fiolís confcri. -bendís.
Antuerpl<t a,pud Micbaelem HíIlenium in Rapo,An. ,
M.t5.XXXl1II.
37. Portada. Los tratados de redacción epistolar eran verdaderos manuales para la formación del estilo en prosa, de ahí que a veces se les llamara Elegantiae. El presunto maestro de Vives, J. Amiguet redactó un apéndice a los Sinonima de Fieschi, acerca del tema (nO IV). Erasmo preparó tres a lo largo de su vida, que alcanzaron enorme difusión y en ocasiones se imprimió alguno de ellos junto con el de Vives (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler/ Koninklijke Bibliotheek Albert l).
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529·1540
37. Vives, J. 1. De epistolis conscribendis, Amberes, M. Hillen, 1534.
8° (15.3 x 10 cm), 50 h. no numeradas. A_E8, po.
Port. con orla: IOANNISI LODOVICI VI=/uis Valentini, de Epi=1 stolis conscri=/bendis.! Antuerpire apud Michaeleml Hillenium in Rapo, An.! M.D.XXXIIII.! A 1 VD: blanca.! A 2: IOANNIS LODOVICII Viuis de conscribendis Epistolis,/ Ad Idiaqueum a secretisl Caroli V.! [Q]Vum instituerem ... E 6
: scribo,/ venio.! E 6 VD: IOAN
NIS LODOVICI VIVISI MISCELLANEA DEI veterum consuetudine epistolaril tum agendo, tum loquendol ex Cicerone potissimum:1 Addita sunt etiam no=/nulla nostri vsus.! [KJ Ntiquissimi homines ... F JO: censuram venire.! Brugis 1533.! Fl JO VD: escudete de rempus.
EJEMPLARES: Bruselas, 1: Bibliotheque Royale Albert 1 "lKoninklijke Bibliotheek Albert 1 (2 ejemplares: VI.16104A LP; Y LP 157 A) . Cambridge, UL. St. Mihíel, BM. Utrecht, UB. Venecia, BM (24.D.173.2).
BIBLIOGRAFÍA: N.K. 2166. Adams, V.949. Fantazzi S. W [n° 104],3 .
189
190
" ,1
.(' ' ," , " \ .. , ... . :: .. ..... ' .. _. ': :\ . t· fi
r}~ C~ ,,¿¿)¿L~.: , híL" ,~t.~· 1 .1 _
LINGYAE '('; ft
LAA T I,N AE _ BX-ERCITATIÓ •
. ~ ' . .. "' , ,.
lOA N. L'O O ~'-J 1 V 1 J' V 1\ ,'L E N T 1 N [. ' ' -1 . ,
Libellus qalde docrus & elegans~ nunc~ primuminlu<lem edítus.
, .."
-_ ... <;~~'.
l. : "', I~ ,
f. ' 1;) '"
1 ,' , •
¡ l'
38. Portada. El debatido asunto de la primera edición del más famoso escrito de Vives, parece definitivamente resuelto en favor de Basilea, R. Wimer, marzo de 1539, Así lo revela la comparación con otras impresiones datadas el mismo año en París, Milán, Amberes y en Basilea, el mes de septiembre, Mayans creyó erróneamente que su ejemplar (n° 39) correspondía a la príncipe, La edición de Amberes (n° 40) también reivindica ese honor, pero el colofón, de julio, la desmiente, Por otra parte, la portada que decía Brede 1538, no resulta admisible, pues fue impresa en el siglo XVIII (ver nO 41), F. Buisson, en su R épertoire habló de un ejemplar, con colofón de 1538, existente en Gray; Bonilla (nO 87, pág, 795) dio el dato por válido, La ciudad de Gray posee en realidad un volumen misceláneo, el primero de cuyos impresos corresponde a la mencionada edición, de marzo de 1539; y el último tiene colofón del mismo impresor, mes y ciudad, pero año 1538, Tal circunstancia originó la confusión ,
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
! OA N. LODO. V'(VIS
V" 1 E N TI N l .
valde dOétllS & I • . •
l1S, l111l1cqne p1'1ll1Um 10 . edírus.
I L
39. Portada (Foto: P. Alcántara).
COLLOQVIORVM F o R M V L Af, S r V El LrNCViE ,LATIN,s
1. }{ 'f J} el T A T 10.
1'0 Al!. LODO. VIVlS. VALENTIN 1.
Lib,Uus vafdt dolios B: d<gJns, Ilund¡; priJnum in Jucem ectitus.
'lua cum T<rum ll1 vtrborum memomiI;u1III diligtntjCsimo IndiCr.
rb Ir
- " "
40. Portada (Foto: Cambridge, Emmanuel Collegel .
38. J. 1. Vives, Linguae Latinae exercitatio, Basilea, R. Winter, marzo, 1539.
8° (16 X 9.5 cm.), 229 + 1 págs. numeradas + 29 h. de índice. A-S8. Numerosas apostillas que explican palabras poco usuales.
Port. : LINGVAE/ LATINAE/ EXERCITATIO./ lOAN. LODO, VIVIS VALENTINI./ Libellus ualde doctus & elegans,/ nuncq3 primum in lucem edítus.! Vna cum rerum & uerborum memorabilium/ díligentissimo Indice./ Cum gratia & priuilegio ad triennium./ BASILEAE./ A l VD: blanca.! pág. 3 (A2): VIVES PIDLIPPO/ CAROLI CAES. AVGVSTI/ filio hreredi , optimam mentem./ [!J ATINAE lingure ... pág. 4 (A2
VD) : & crebrius.! SVRRECTIO MATVTINA./ Beatrix puella, Emanuel, Eusebius./ IESVS CHRISTVS exuscitet...
191
J
192
pág. 229 (p3J: educatione summa./ FINIS./ Bredre in Brabantia, die Visitationisl Diure Virginis./ 15381 p3 va: ERRATA ... P : RERVM ET VERBORVM INI 10. LODO, VIVIS Exercita-/tionem lingure Latinre,! INDEX./ A./ ::A.::Baci ... 58: Zoilaster. 173.22./ FINISI BASILEAE, PER ROBERTVMI VVINTER, MENSE MARTIO,! ANNO M.D.XXXIX./ 58 va: escudete.
EJEMPLARES: Augsburgo, SB (spw 2827). Cambridge, UL (F.153 .d.3.3). Gray, *Bibliotheque Municipale (encuadernado con otros volúmenes de Vives) . Leiden, UB. Padua, BU (64 .b.170). París, BN (Rés. p . X463) . Venecia, BM (63 .D.222.2).
BIBLIOGRAFÍA: F. Buisson, Répertoire des ouvrages pédagogiques du XVIe siecle, París, 1886, pág. 621. Bonilla [nO 87] , pág. 795. Estelrich [nO 92], 180. Adams, V967 . Catalogue Général, Vives, 87. Palau, 371724.
39. J. 1. Vives, Linguae Latinae exercitatt'o, París, 1. Foucher & V. Gualtherot, 1539.
8° (15.5 x 10 cm), 137 + 1 págs. numeradas + 11 h. de índice. A-K8•
Con numerosas apostillas que explican las palabras poco usuales. Así, en la página 3, se anota que subucula "est virilis camisia"; o quefoeminicruralia es un vocablo "nouum pro caligis" .
En recuadro con orla fechada en 1535 e iniciales LGB: LINGVAE LATIInre exercitatio./ lOAN. LODO. VrvlSI VALENTINI.I Libellus valde doctus & ele-/gans, núncque primum in lu/cem editus./ Vna cum rerum & uerborum memorabi=/lium diligentissimo Indice./ PARISIIS./ Apud loannem Foucher, & Viuan-/tium Gualtherot, via lacobrea./ 1539./ Cum priuilegio./ pág. 2 (Al va):
VIVES PHILIPPO CA-/roli Creso Augusti filio hrere-/redi [sic], optimam mentem./ aJ Atinre lingure ... & crebrius./ pág. 3 (A2): SVRRECTIO MATVTINA./ Beatrix puella, Emanuel, Eusebius./ ::rESVS CHRISTVS exuscitet uos a somno vitio=/rum ... pág. 137 (P): adole=/scentire educatione summa./ FINIS./ P va: INDEXI RERVM ET VERBORVM IN 10./ LVD. VIVISI Exercitationem lingure Latinre,! A./ ::A.:: Baci cymatíum./ 72,5 ... K7 va: Zoilaster. 104, 21/ FINIS./ K8
: Ad Ludouicum De malain clariss. adolescen./ F Mangarij disco G. Paradmus./ Nil mirum latías hac nostra retate cama:nasl .. .viues,! Qui precor ut studij sit scopus usq; tui./ K8 va: blanca.
------
8
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
EJEMPLARES: New Haven, Conn., Yale U. Valencia, "Biblioteca Universitaria (R.2/ 239 (1). Procede: Ex Bibliot. Mayansiana).
BIBLIOGRAFÍA: Mayans, "Vivis Vita" [n° 84J, pág. 145. Bonilla [nO 87J, págs. 795-796. Palau, 371725. NUC, NV. 0205952.
40. J. L. Vives, Familiarium colloquiorum formulae, Amberes, G. Montanus, julio, 1539.
8° (14.8 x 9 cm), 63 h. paginadas, con errores, del (1) al 127 + 33 h. am8
• Apostillas con explicación de las palabras poco usuales.
193
JO, " 101 lJ .. "
11 N I S.
ANTV~RPI.E PER. GVILHU,. " M v M MÓIlT A NV M.
MEliS! IVLIO • .... ,.,. o JI.. D.X XxIX.
t
Portada, la primera palabra en recuadro: FAMILIARIVM/ COL- 40. Colofón (Foto: Cambridge, Em-
LOQVIORVM/ FORMVLAE, SIVE/ LINGV JE LATINJE/ EXER- manuel College).
CITATIO.! lOAN. LODO. VIVIS. VALENTINI.! Libellus valde doctus & elegans,/ nuncq3 primum in lucem editus. Vna cum rerum & verborum memorabilium/ diligentissimo Indice./ En recua-dro: V reneunt Antuerpire/ sub insigni rubril Castri./ viñeta/ al va: blanca.! pág. 3 (a2
): ~ VIVES PHILIPPO/ CAROLI CAES. AVGVSTI/ filio hreredi, optimam mentem./ [!J ATINAE lingure ... crebrius./ SVRRECTIO MATVTINA./ Beatrix puella, Emanuel, Eusebius./ ::r ESVS CHRISTVS ... pág. 127 (h7 va): educatione surnma./ 4ft / FINIS./ Bredre in Brabantia, die Visitationis/ Diutr Virginis./ 1538./ 4ft / h8
: ~ RERVM ET VER ~ /BORVM IN 10. LODO.! VIVIS EXERCI=/TATIONEM/ lingure Latinre/ INDEX.! N )~.:; Baci cymatium... m7
: Zoilaster 95 37/ FINIS./ escudete/ AN-TVERPlJE PER GVILHEL=/MVM MONTANVM,/ MENSE IVLIO./ ANNO M.D.XXXIX./ 4ft / m8
: ~ PIO LECTOR! ~ / GVILHELMVS MON=/tanus Architypus/ Antuerpi~/ ::G:; Andi-dissime lector ... adolescentis. His vale, & boni consulite.! viñeta/ m8
va: blanca.
EJEMPLARES: Amberes, E. Van Hoof (apud N.K.). Cambridge, "Emmanuel College (329.6.8'). Cambridge, Mass., Harvard UL. Leiden, UB (1371 G 25). Munich, BSB.
BIBLIOGRAFÍA: N.K. 4176. Adams, V.966. NUC, NV. 0205952.
194
41. Portada facticia, impresa el siglo XVIII para completar una temprana edición española de la Linguae latinae exercitatio que carecía de la original (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional) .
JOANNIS LUD. VIVES , , ( . . - . , . . . , F;XERClTATIONESLI~GU~
~ATINJE.
CUlIf
JOANNIS MALDONATI, 'opusculo Ejusd. Argu
menti, Et Petri Motte - • o '· ....
Notis.
" BRED EB R ABAN T le m:' . - )
Anno DñL ;.I 53 8. I .
,¡ •
41. 1 J. L. Vives, Linguae Latinae Exercitatio/ J. Maldonado, Eremitae) <Estella, Adrián de Amberes, post. 1548>.
8° (13 x 9 cm), en dos partes, cada una con portada propia, pero paginación y signatura continuas. 109 h. numeradas + 1(+ ?) hojas de índices. A-08
, P (?). El único ejemplar conocido carece de la primera portada y llega hasta P l. En el siglo XVIII, se le añadió una portada facticia, impresa, que dice Breda, 1538, y un cuadernillo de cuatro hojas (F_P5
)
para completar la Tabula alphabetica latino-castellana. Sobre el probable lugar, fecha e impresor, véase la Introducción, pág. 51.
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
[Port. facticia: ]OANNIS LUD. VIVES,! EXERCITATIONES LINGUlE/ LATINlE.! CUM/ ]OANNIS MALDONATI,I opus culo Ejusd. Argu-/menti, Et Petri Motre/ Notis. Dos florones/ BREDE BRABANTIClE:/ Anno Dñi. 1538/ va: blanco]
Vol. original: Port. falta: h. 2 (A2): ~ VIVES, PHILIP-IPO CAROLI CAESARIS AV-/gusti filio hreredi, opti-/mam mentem.! [!J ATINAE lingure ... h. 2 (A2
) va: &/ crebrius.! 'i / h. 3 (AJ): LINGVAE LAT!. EXERCIT.! SVRRECTIO MATVTINA./ Beatrix puella, Eusebius, Emanuel./ rn ESVS CHRISTVS/ exuscitet... [Al margen, apostillas como "est viri=/lis camisia"] h. 81 (V) va: adolescentire/ educatione/ summa.! Bredre Brabanticre, die Visitatio-/nis diure virginis.! 1538.! U, en recuadro con leyenda VBI EST THESAVRVS TVVS IBI ET COR TVVM": Eremitre/ per Ioannem Mal-/donatum.! Opusculum sane ad La-Itin<f lingu<f exercitatione/ conducibile, omniq; eru/ditionís genere refer-/tum. Nuncq; pri-/mum in lu-/cem emis-/sum.! U va: EREMITAE PERI Ioannem Maldonatum.! Alfonsus, Aluarus.! l2TI LFON. O bona sors ... h. 98 (N2
): me volens/ prudens=/que di=/co.! FINIS.! h. 98 (N2
) va: ~ SEQVITVR TA-/ BVLA COLLOQVIORVM, QVAE/ in hoc libro de Exercitatione lingure La=/tinre continentur: per ordi=/nem Alphabeti./ C/ ¡g Onuiuium... h. 99 (NJ
) va: INTERPRETATIO/ ~ PETRVS MOT-/TA COMPLVTENSIS STV-/ diosís lectoribus.! Q2J Ossum ... h. 101 (NJ
) va: amplectere.! NONNVLLARVM DICTIO=/num interpretatio per singula colloquia.! Surrectio matutina.! [Q Inctu gallico .. . h. 109 (a) va: textum Attalicum, hispane brocado.! Multa prreterea sunt... intelligere poterit.! FINIS.! U: ~ AD LECTOREM/ EPISTOLA.! [El ABES lector ... & viuite felices.! U va: ~
TABVLA ALPHA!betica eorum, qure in hoc volumine collo=/ quioru continentur, ex latino ser=/mone in vulgarem Hispa/num translata.! N l2TI Becedaria tabella. la cartilla. Fo. 8 ... p1 va: Lacerna. capa de camino.! El resto falta.
[Parte final, facticia: P2: INDEXI Lamicula, tejada 49 .. . f5.. Vulsella, tenazuelas.! FINIS.! p5 va: blanca.
EJEMPLARES: Madrid, *Biblioteca Nacional (R. 7935).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 795. Bataillon, Erasmo y España, pág. 645. N.K. 01228. Palau, t. 27, pág. 425. Vosters, "Vives al hilo ... ", págs. 37-41. Rhodes, "Juan Maldonado ... ".
O pn[cllIIIlTI fane ad ta[in~ .linguf cxercitationé conducibile, omniq; cm
ditianis genere rcfertú¡nNuJ1cq; pri
ml1l11 in lll ccm Cl'nif-
flll11.
195
41. Una portada interna, localizada después de la h. 81, permite identificar al impresor del XVI: Adrián de Amberes, con taller en Estella.
196
"') , ,
, ---' - 4. rrn c01r,~"1 ' \ "",' ,
¡ > / " ",'¡ , ,
L v't~~ ~é(. ~4-
, A 'R 1 S T O T F,'--:L 1 S' ---S T A G 1 li 1 T AE" P H r L o. ,f y P H O R V 'M
o M N 1 V M F A e 1 L E l' ,R J 1\l 9 I ) 1 S, " o P E R A '
qurequídem extantomnía,latiqítáte ud íam oiím, " ud, nunc recens a uírís doéiífsímís dona,
ta,&grrecumadéXemplardítí.-geritííSime reéogníta.
\ , ,
dCce.J{erllflt ínjingulor Mros optímú ex autoribUS argtl~ , menta/9mentarij Uícejludufis fotum. ,
ITEM
( o. LO D O V 1 e 1 V 1 V 1 s V ,A L E N T 1 NI,' '61 de Mm:' Jr!flou!íc¡.s ce'!fura, nl/nc , n ' reerns (!J' 11ata (!J' drt a. , "
,~~M AD HAE (~ De uítaJr!ftotelí-s,deé¡; generephilifopbüe? de fcripf1~
eíl!flen:,cqmmenta,tío doél!fímd,per PHIL,IP PV M M,EL AN CHTHO N EM.
'" .,.> .. {y '..".. .. <"'.,~>. , 4;:,O)-> .. {~.~» ... <(o.,,,,} .. « ... « .. *\ ' j-'Y .' '\ '1-,¿" Ex B,bIJOtheca, gllam t ~ , D. D. Víncentílls, Blas- 4-~ co Academiae Va lenti- te 4- nae Rector perpetlllls, + ¡ t .ídem testamento.legavl!. t ..,. t .; *" .. """ ,.¡"",· .. '<t"<.,~""" ",,,,,,""'· 1
B ASILEAE M. D. X X, X VII l.
42. Portada, Cuando S, Gtynaeus preparó su edición latina de Opera de Aristóteles encargó a su amigo Vives unas notas críticas sobre el corpus del filósofo, Ocupó las páginas a' _a' VO (Foto: P. Alcántara),
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529·1540
42. Aristóteles, Opera) J. L. Vives, De Aristotelis operibus censura, Basilea, L Oporinus, septiembre, 1538,2 tomos.
Folio (30.5 x 22 cm), el tomo 1 contiene la obra de Vives; en el II aparece el colofón. Tomo 1: 6 h. + 843+ 1 págs. numeradas. a , a-z, A-Z, aaZZ6, AA-BB4. Tomo II: 4 h. + 640 págs. numeradas + 2 h. W, a-z, A-Z, AA-GG6
, HH\ las dos últimas, blancas.
Tomo I. Port.: ARISTOTELISI STAGIRITAE, PHILOSOPHORVMI OMNIVM FACILE PRINCIPIS, OPERAI qure quidem extant omnia, latinitate uel iam olim,! uel nunc recens a uiris doctissimis dona-Ita, & grrecum ad exemplar dili-Igentissime recognita.! Accesserunt in singulos libros optimis ex autoribus argu-/menta comentarij wce studiosis futura'! ITEMI 10. LODOVICI VIVIS VALENTINI,I de libris Aristotelicis censura, nuncl recens &nata & edita.! AD HAECI De vita Aristotelis, deq3 genere philosophire, ac scriptisl eiusdem, commentatio doctissima, perl PHILIPPVM MELANCHTHONEM.! escudete/ BASILEAEI M.D.XXXVIII.I al VD:
blanca/ a 2: SIMON GRYNAEVS LECTORII [g VM nemo ... a 2 va:
libri quatuordecim. Haec de librorum catalogo.! a}: 10 ~ LODOVICI VMS DE ARISTO/TELIS OPERIBVS CENSURA.! DE ARISTOTELE.! [f] LINIVS Secundus... a) va: DE LIBRIS ILLIVSI ::( : libri eius .. . Iam de singulis dicamus libris.! PERI HERMENEIAS.! Liber hic ... a 6 va: mihi esse Aristotelis.! LIBRORVM ARISTOTELIS QVI RACI editione continentur, catalogus. Incerto interprete.! pág. 1 (al): IN PORPHYRII COMMVNES QVINQVEI voces Argumentum, per Angelum Politianum.! :~:: Riusquam in Aristotelis .. . indagabis.! PORPHYRII COMMV INIVM QVINQVE VOCVM SIVE PRAE-I DICABILIVM LIBER, IN ARISTOTELISI Dialecticam Eisagoge... ::C; VM NECESSARIVM SIT... pág. 843 (BB4): LIBRI COLORIBVS FINIS.! BB4 va: blanca. Tomo II. pág. 640 (HH 2 va): BASILEAE ANNO M.D.XXXVIII.I Mense Septembri.
EJEMPLARES: Cambridge, C. Christi CL. Filadelfia, Am. Philosophical Soco Hannover, N.H., Darthmouth C. Minneapolis, U. of Minnesota. Munich, BSB. Nueva York, Co· lumbia U. París, BN (R.64). Providence, RI, Brown U. Valencia, *Biblioteca Universitaria (Z-3/ 57). Washington, Folger Shakespeare L.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87], pág. 811. Estelrich [n° 92] , 126. Adams, A.1741. Catalogue Général, Vives, 86. NUC, NA. 0400784.
197
10' .. OOL { lel ' . VJ~ D~' Ap l ¡" j " ,.
42. Inicio de la Censura de Vives, h. a ' (Foto: P. Alcántara).
198
IO~ ·L,ODO,. VICI VIVIS IN BV,
e o 1., 1 e A v B R. GI L 1 1
interpretatío ;) potífsimuni -Alleg~wica.) nune pri ....
mimínblcem
43. Portada (Foto: P. Alcántara).
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
43. J. 1. Vives, In Bucolica Vergilii interpretatio... allego rica , Basilea, R. Winter, marzo, 1539.
8° (18 x 12 cm), 60 h.; las primeras 53 paginadas incorrectamente de (1) a 102. a_g8
, h4•
Port.: 10 ~ LODO-NICI VIVIS IN BV-/COLICA VERGILII/ interpretatio, potissimum/ Allegorica, nunc pri-/mum in lucem/ edita.! Rerum item ac uerborum in ea memorabilium/ diligentissimus Index./ Cum priuilegio ad triennium./ BASILEAE./ al va: blanca/ pág. 3 (a2
): 10. LODOVICI VMS/ IN ALLEGORlAS BVCO/licorum Vergilij Prrefatio./ [TI OETAE olim Gr~ci ... pág. 7 (a4
):
consilia.! pág. 8 (a4 va): ~ 10ANNIS LODO=/VICI VMS BVCOLICORVM/ Vergilij interpretatio, potis-/simum allegorica./ AEGLOGA PRlMA./ [IJITYRE TV PATVLAE/ RECVBANS./ Hac regloga ... pág. 102 (l va): supra terram.! FINIS.! Bredre Brabanticre, 1537./ l: RERVM ET VERBORVM/ Index ... h3
: FINIS.! h3 va:
ERRATA [7 líneas]. h4: BASILEAE,/ IN OFFICINA ROBERTI/
VVINTER, MENSE/ Martio. Anno/ M.D.XXXIX./ h4 va: escudete.
EJEMPLARES: Cambridge, Trinity C. Cambridge, Mass., Harvard UL. Gray, BM. Madrid, BN (R/ 33939) . Munich, BSB. Perugia, BA (IN 160 (1)). Valencia, "Biblioteca Universitaria (R. 2/247). Vaticano, BA (Barberiní K.XII.2l).
BIBLIOGRAFÍA: Adams, V.973 . Palau, 371702. Catálogo colectivo, 1369. NUC, NV. 0205983 .
--------- -
199
200
p..,IOA.N~· NIS LODOVICf¡
Viuis Valentín',ad aní mi excitaríone in Dc~
um commcntati,· unculr.r. , (.
Pl'<I'parario anÍmi ad orattdLlln. ,. Commétarius in úrarioncm dominica:; Preces &:: meditationes quottidíana: •. Prfces 8{·meditationes generales.
44. Reproducción a tamaño natural de la portada de este ma· nual para la oración privada, diseñado como libro de bolsillo. Tal circunstancia facilitó la desaparición de numerosos ejemplares y, al parecer, de ediciones enteras. El presente es el único conocido de la príncipe. Tuvo amplio éxito, así en medios católicos como reformados, y se tiene noticia de unas treínta impresiones en varios idiomas. Véase el n° 62 (Foto: Bruselas: Bibliotheque Royale Albert ler/Koninklijke Biblio· theek Albert 1).
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
44. J. L. Vives, Ad animi excitationem in Deum Commentatiunculae, Amberes, M. Hillen, 1535.
16° (11 x 7 cm), 120 h. numeradas. A_PS.
Port.: ~ IOAN=/NIS LODOVICI/ Viuis Valentini, ad anilmi excitatione in De=/um commentati=/uncul~.! Pr~paratio animi ad orandum.! Commetarius in orationem dominical Preces & meditationes quottidian~.! Preces & meditationes generales.! <¡[ ANTVERPIAE APVD MI-/chaelem Hillenium in Rapo. Anno.! M.D.XXxv./ Al va: blanca.! h. 2 (A2): 10. LO. VIVES IOANNI/ Barros Inclyti Regis Lusitani~/ a negocijs Indicis, Viro/ Clarissimo. S.! [Q] Istinemur oes ... A l va: beatitudi-/ni anteponant.! h. 8 (AS):
PRAEPARATIO/ ANIMI AD ORAN=/DVM.! [K]D diuina ... h. 17 (C): ve-/stris insumatis.! AD COMMEN=/tarium in orationem do-/ minicam/ PRAEFATIO.! [EJAulus IESV CHRI/STI... h. 21 (C): oper~ pre=/cium.! h. 21 (C) va: AD PRECATIO/nem Dominicam Com=/mentarius.! PATER./ [Q] Mnis patern~ ... h. 50 (a): fine sempi=/ternus.! h. 50 (a) va: IOANNIS LO=/DOVICI VIVIS VA=/lentini preces & meditatio=/nes diurn~.! Quum expergiscimur.! [Q] Eus & pater... h. 58 (H) va: ~ternitate beatissimi.! PRECES ET MEDI=/tationes generales/ Pro venia peccatorum.! ::~:: Celeru nostru ... h. 120 (P): ac peragam.! <¡[ Precum Hnis Christo gratia.! Errata sic corrige ... [nueve líneas] vsque semel.! P va: blanca.
EJEMPLARES: Amberes, E. van HooE (apud N.K.). Bruselas, *Bibliotheque Royale Albert 1"/ KoninkIijke Bibliotheek Albert 1 (VI. 33263 A LP).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87] , pág. 788. N.K. 4177. Palau, 371669.
201
202
L
Medftatfo de pal1lone CHJU; STllIlPfalmtim.,~.
Pu loanné1..odoukúViucm.·
,.
€Brugti VlIeneunt In B~rg~ apud Simoncrnmolcndinum • .
45. Portada. Con motivo de una peste cuyos afectados fallecían en medio de copioso sudor, Vives, aun siendo laico, preparó un sermón y oficio litúrgico celebrado en la iglesia de San Donaciano, de Brujas. La epístola dedicatoria yel colofón señalan claramente el año 1529. No obstante, en la penúltima hoja, debido a una errata se lee Brugis 1542. En consecuencia, los ejemplares que carecen de la hoja del colofón a veces son erróneamente datados (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek).
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529-1540
45. J. L. Vives, Sacrum diurnum de sudare ... Iesu Christi, Brujas, H . de Croock, diciembre, 1529.
8° (15 x 9.5 cm), 56 h. no numeradas. A-04.
Port. en recuadro, con las armas de Brujas al pie: SACRVM/ DIVRNVM DE SVDO=/RE IESV CHRISTI./ Cocio de nostro & CHRISTI/ sudore.! Meditatio de passione CHRI=/ STI in Psalmum. 37 .! Per loanne Lodouicu Viuem.! c: Brugis vreneunt in Burgo/ apud Simonem molendinum.! A l V D: grabado de Jesús en el huerto, seis florones.! A 2: :.l: OAN. LOD. VIVES IL-/lustrissimre Principi Margaritre/ Augustre Maximiliani Cresaris/ filire &c~t. S.P.! :Q :Vando ... A 2 vo: in/ cita-/mentum.! Vale Brugis. X. Noueb. 1529/ A J: SACRVM/ DIVRNVM DE SVDORE/ Dñi nostri IESV CHRISTI.! Ad Matutinum... Hymnus... IY vo: MISSA Ji..! c: INTROITVS.! :.C:; HRISTI. .. IY vo: viuamus.! CONCIO DE/ SVDORE NOSTRO ET/ CHRISTI.! :Q;Vantum ... MI vo: Amen.! BRUGIS MENSE NOVEMB.! 1529/ M 2: PSALMVS. 37. Domine ... M2 vo: salutis mere/ MJ
: lOAN ... LOD ... / VIVIS IN PSALMVM/ .37.' meditatio de passione/ CHRISTI.! QVAE CVNQVE .. . CY vo: charitatem erga nos.! BRVGIS Anno. 1542. [sicJ/ a: blanca.! a vo: escudete y: c: BRVGIS TYPIS HVBERTI/ de Croock Anno Deiparre Mil-/lesimo Quingentesimo/ Vicesimo nono Me/se Decemb.
EJEMPLARES: Berlín, SBPK. Brujas, SB (B 522). Bruselas BRlKB (VH 1164 Al ). Cambridge, Mass, H arvard UL. Gante, *Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek (2 ejemplares: Rés. 631 yAce. 5725.3). Lovaina, KU (Un ejemplar antes del fuego de 1914 y otro, Rés. Vives CAA 32, falto de la última hoja) .
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], pág. 734. N.K. 2165. NUC, NV. 0205995 . Machiels, V. 354.
CBIlVG!S TYPIS HVBERTl dceroock A'nnoDdparzMU.
IrfimoQ.uingmtdimo . Vf,dimononoMé
.fd)c~cmbo
203
45. Colofón (Foto: Gante, Rijksuniversiteit Centrale Bibliotheek)
204
IOANNIS LODO--VICI VIVIS VALENTI-
llí, l/írí lallge crudUij?ími,
D E VER ' ITATE FIDEI C ,HRI s TIA N A!3 L 1 B R 1 Q .. v 1 N Q v J~ : r N Q v 1 13 V S D E R!?,
ligionis Ilofl:ra: fun dammtís,aducrfus Ethn icos,Iuda:os ,Agarenos filie IV1ah 11I11CCanOS, & pcruerfe Chrífl:ianos pluríma fitbtilíffime a .. J11u l acq; cxaél:iffimc dí(putanmr, 1.lt auchor ínhofée 011111cm il1 O'eníj
doclríilxt¡¡ uím excrllí{fc,ac U elll tí cygna:¡Ul11 quoddam b
melos íamíaml110riruflls cecínílTeuíéleri pome; nun c pl'ÍI11UI11 ínluccl11 editi.
F R A N e I s e I e R A N E V E L D 1 1 N o V 10M A G J J V'
reconClIlcí doéHfs, ex. Ca'f:1rea: Maiefl:. confl!íaríj in eoCdem libros Pra:, facío ,ill q'tl. ex: de homOl pra:flantia fcribendil¡¡ ra ..
• tionc,acipCoetiaOl auchorenollntdla.
CI/IIt <~'mtía e:7 priuílcgío tlll11 Impcmtarís Ca?'olí V. tI/m Gallí<l1'u/II1'C
L,?ÍJ Frállcífcí,
<Id 1uíl11l1Cnllill1ll,
B A SIL E AE? E X OFF 1 C 1,/ NA JO, OPORJNL
46. Portada (Foto: Lovaina, Katholieke Universiteit) .
ENTRE BRUJAS Y BREDA, 1529·1540
46. J. L Vives, De veritate fidei christianae, Basilea, L Oporinus, 1543.
Folio (32 x 21 cm), 6 h. preliminares + 330 págs. numeradas + 1 h. a, A-Z, Aa-Dd6
, Ee4•
Por!. : IOANNIS LODO-NICI VIVIS VALENTI-/ní, uiri longe erudítissími,/ DE VERITATE FIDEI CHRI/STIANAE LIBRI QVINQVE: IN QVIBVS DE RE-/ligionis nostrre fundamentis, aduersus Ethnícos, ludreos, Agarenosl siue Mahumetanos, & peruerse Christianos pluríma subtilissime sí-/mul atg3 exactissíme dísputantur, ut author in hosce omnem íngeníjl doctrinreq 3 uim exeruisse, ac ueluti cygnreum guoddam/ melos íamiam morÍturus cecinisse uiderí possít:l nunc prímilln in lucem edíti./ FRANCISCI CRANEVELDII NOVIOMAGI IV-/reconsultí doctiss. & Cresarere Maíest. consiliaríj in eosdem libros Prre-Ifatío, in gua & de horum prrestantia scribendiq3 ra-/tione, ac ipso etiam authore nonnulla./ Cum gratia & priuilegio tum Imperatoris Caroli V.I tum Galliarum regís Francisci,/ ad guinguenníum./ BASILEAE, EX OFFICI-/NA 10. OPORINI.I a l va: blanca/ a2
: PAVLO TERTIO PONTIFICII MODIS OMNIBVS SVMMO FRANCISCVSI Craneueldíus Nouíomagus lureconsultoruml ínfímus S.D./ rn NTER tot... a}: transigemus./ a) va: AD PIVM LECTOREM PRAE-/FATIO PER AVTHOREM VT-/cungue delineata./ lMl AGNAS & graues .. . a 4 va:
uideamur./ a5: INDEX CAPITVM QVINQVE LIBRO-/RVM 10.
LODOVICI VIVIS DE VE-/ritate fidei Christianre./ Epístola ... a6:
INDICIS CAPITVM/ FINIS./ a6 va: blanca.! pág. 1 (A l): lOAN ~
LODOVICI VIVIS DE VEIRITATE FIDE! CHRISTIANAE LIBER PRI/mus, gui est de Homine & Deo, siue de fundamen-/tis totius pietatís./ DE FINE RERVM OMNIVM./ rn NTER multa ... pág. 95 (H6
) : nascitur?/ LIBRI PRIMI FINIS./ pág. 96 (H6 va): 10-ANNIS LODOVICI VIVISI DE VERITATE FIDEI CHRISTIANAEI Líber Secundus, guí est de IESV ICHRISTO./ !El OVVM mmí... pág. 178 (P5 va): di/uítíarum, &c./ LIBRI SECVNDI FINIS./ pág. 179 (P): 10ANNIS LODOVICI VIVISI DE VERITATE FIDEI CHRISTIANAEI Líber Tertius, guí est contra ludreos, guod! IESVS est Messías./ lMl OLESTA pars ... pág. 261 (P): reuocato./ LIBRI TERTII FINIS./ pág. 262 (P va): 10ANNIS LODOVICI VIVISI DE VERITATE FIDEI CHRISTIANAEI Líber Quartus, contra sectam Mahumetis./ PRAEFATIO./ III ANTA pars ... pág.
205
206
306 (C¿ va): institutio.! LIBRI QVARTI FINIS.! pág. 307 (Cc4) : 10-
ANNIS LODOVICI VIVIS/ DE VERITATE FIDEI CHRISTIANAE/ Liber Quintus, qui est de prrestantia doctrinre/ CHRISTIANAE.! IM]VLTI, quum .. . pág. 330 (E¿ va): intueantur lucem.! LIBRI QVINTI ET VLTIMI DE VERI-/TATE FIDEI CHRISTIA/NAE, FINIS.! Ee4
; LECTORI TYPOGRAPHVS.! Quum prreclamm ... boni consule.! seis líneas de erratas SERIES CHARTARVM.! a ABCDEFGHIKLMNOPQRSTVXYZ Aa Bb/ Cc Dd Ee. Omnes terniones, prreter Ee duernionem.! BASILEAE, EX OFFICINAI IOANNIS OPORINI, ANNO SA-/LVTIS M D XLIII.! Mense Ianuario.! Ee4 va: escudete con figura de Arión.
EJEMPLARES: Asís, Be. Cambridge, UL (e.8.25); Cambridge, Emmanuel CL.; Cambridge, Corpus Ch. CL. Cambridge, Mass., Harvard UL. Ginebra, MHR (A.12. Encuadernado con la Institutio de Calvino, Augsburgo, 1543, con anotaciones manuscritas y exlibris de I. Knechtenhofer). Londres, BL. Lovaina, t'Katholieke Universiteit Centrale Bibliotheek (Vives CaaB 64). Madrid, B. Palacio (IX-6181) . Nueva York, Columbia U. París, B. Arsenal; París, BN; París, B. Mazarine (2104). Roma, BN. Vaticano, BA. Venecia, BM.
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [nO 87], págs. 812-813. Estelrich [nO 92], 211. Bzbliotheque Pillone, Préf. de L. Venturi, París [1957], 129. General Catalogue, v. 26, col. 876. Adams, V.958. Catalogue Général, Vives, 121. Palau, 371867 . NUC, NV. 0205834.
Fata lIiamínllf:llillflt ,
>-;
h ~ ¡... ,,¡ >-;
1:,.
-.; >-;
:". ~ ....
Emitís pímtís cu"d,ml ~
< 'i: N N :.., .
t>l (j¡
'i
" >-;
~
46. Escudete del impresor l . Oporinus (Foto: Lovaina, Katholieke Universiteit) .
LAS RECOPILACIONES
208
L
1!1b+LO~ . -
D,Q V 1 el · V,I ~ . .' .
,VIS V A.LENTINI ·.0.P-E-~ A, I ,N D V 10 S, ti 1 S T 1 N e T A T o ~ ,M o S : Q. v 1 B V S .0 M N E S • I P S [ V S L V e V .B R A T ION E S ; quorquotunquam in lucem editas uoluit, compleétuntur: pra!ter Commenta-
rios in Augufiínum De dllícate Dei, quo~llm deflderio fi quisilffic;iaiur. '~ . apudFrobenium imieniet. Q.lla!uero fíngulis tom,is continean-
cur, in utriu[q¡ feétíonis primo ternione indicau:¡r;
Ádillll(f/uej! hi$ omllib/u llldex ub;rrim~;
CU11t Gratia O'1Jrillil~qio Ctifareo 'ad1Uill1l1eimillffl? & Rcgü G,dliarlllll ill decclIlI~l1Il.
BASILEA,É ANNO M D ' L V
47. Portada (Foto: Madrid, Biblioteca Nacional),
LAS RECOPILACIONES
47. J. L. Vives, Opera, Basilea, N. Episcopius e 1. Parcus, agosto, 1555,2 vols.
Fol. (31.5 x 21 cm). Vol. 1: 32 h. no numeradas + 338 paginadas, con errores, de 1 a 687. a - 'ti, f}; a-z, A-Z, aa-ii\ kk8
• Vol. II: 489 h., paginadas de 1 a 978 (sic, por 977) + 1 pág. con Errata + 1 h. con el escudete del impresor en el verso. AA-ZZ, Aa-Zz, aAa-zZz, AaA-LlV, MmM\ NnN6
• Parte de la tirada, y así se advierte en algunos colofones, fue costeada sólo por Episcopius: APVD NICOLAVM EPISCOPIVM IV=/niorem.
Vol. 1. Port.: a, 10. LO=/DOVICI VI=/VIS VALENTINI OPEIRA, IN DVOS DISTINCTA TO-/MOS: QVIBVS OMNES IPSIVS LVCVBRATIONES,/ quotquot unquam in lucem editas uoluit, complectuntur: prreter Commenta-/rios in Augustinum De ciuitate Dei, quorum desiderio si quis afficiatur,/ apud Frobenium inueniet. Qure uera singulis tomis continean-/tur, in utriusq3 sectionis primo ternione indicatur.! [Escudete de Episcopius, con leyendas en latín y griego}1 Cum Gratia & Priuilegio Cresareo ad quinquennium,/ & Regis Galliarum in decennium.! BASILEAE ANNO MDLV / al V D [privilegio}: [EJ ENRY par la grace de Dieu Roy de France ... Donné a Sainct Germain en Laye le 17. iour de luillet, l' an del grace mil cinq cens cinquante cinq, & de nostre regne le neufiesme.! Par le Roy en son conseil.! De Lauerie.! a 2
: DOCTRINA ET VIR-/TVTIBVS PRAESTANTISS ~ IVVENII M. DANIEL! VVIELANDO, VIRI CLARISS. D. HVL-/drichi Reipub. Mulhusanre Protonotaríj filio, amico exl animo dilecto suo Huldrichus Coccius S.! ~ ICVT rerum ... a 4: inter=/mittam. Vale in Chrísto lesu. Ex Musreo nostrol Basilere, Calend. Septemb. Annol MDLV.I 10ANNIS LODOVICI VIVIS TV-/MVLVS, EX LIBRO EPICEDIORVM EPI-/taphiorumq3 Conradi Lycosthenis.! Hoc tegitur ... [4 epitafios} de cusq3 uitre.! a 4 va: a, PRAECLARISSIMORVM AVTHO=/RVM HODIE EXTANTIVM, QVORVM TESTIMO-/nijs L. Viues in hoc opere usus est, catalogus.! N : ~:: Cron ... d: ZI Zasius./ FINIS.! d VD: ELENCHVS LIBRORVM PRIMII Tomi lo. Lodouici Viuis operum.! De ratione studij puerilis. pag.11 Exercitatio lingure Latinre. 131 De conscribendis epistolis. 591 De ratione dicendi libri tres. 851
De consultatione. 154/ Declamationes septem. 181/ Pompeius fugiens. 2621 Fabula de Homine. 2691 Liber in pseudodialecticos. 2721 Prrelectiones quatuor in uaría. 2861 JEdes legum. 3011 Isocratis
209
210
oratio Areopagitica. 308/ Isocratis Nicocles. 315/ De corruptis artibus tomi tres. 321/ De explanatione cuiusq3 essentire líber unus. 582/ De Censura ueri. 592/ De instrumento probabilitatis liber unus. 614/ De disputatione líber unus. 633/ Interpretatio al1egorica in Bucolica Virgilij. 640/ Prrelectío in Georgica Virgilíj. 680/ In Suetonium quredam. 686/ p. IN OMNIA 10 ~ LODO-/VICI VIVIS OPERA, RERVM ATQVE/ VERBORVM LOCUPLETISSIMVS ELENCHVS.! N ~ Alma quod ... ~ vo; Zonre crelestes, &
earum natura.! 2.61/ FINIS.! pág. 1 (a l); viñeta/ ~ 10 ~ LODOVICVS/ Viues, dominre Catharinre/ Reginre Anglire, patro-/nre vnicre, S.D.! [!]Vssisti ut... scito. Oxonire, Non. Octob. M.D.xXIII./ ~ DE RATIONE/ STVDII PVERILIS ~ / LECTIO.! [!.J ITERARVM sonos ... pág. 687 (kk8
); familijs insignes oratores extiterunt.! LOVANII,/ 1521.! BASILElE, PER NIC. EPISCOPIVM/ IVNIOREM, ANNO/ M.D.LV.! kk8 vO; escudete de Episcopium.
Vol. n. Port.; SECVNDVS TOMVS/ ~ 10. LO=/DOVICI VI=/VIS VALENTINI/ OPERVM, QVO QV lE/ COMPLECTANTVR, VERSN facie cognoscere lícet.! Escudete de Episcopium, con leyenda griega al piel Cum Gratia & Priuilegio Cresareo ad quinquennium,/ &
Regis Galliarum in decennium.! BASILElE, ANNO MDLV./ AA! vo;
viñeta/ Catalogus líbrorum lo. Lodouici/ Viuis, qui in hoc secundo tomo continentur.! De initijs, sectis, & laudibus philosophÍ<r' liber unus. pagina 4/ Anima senis, siue prrelectio in líbrum de Senectute Ciceronis. 15/ Somnium, siue prrelectio in somnium Scipionis apud Ciceronem. 21/ Vigilia, ad somnium Scipionis. 44/ Introductio ad Sapientiam. 70/ Satellitium animi, uel Symbola. 96/ rEVE8A\.<xXOV
lesu Christi. 111/ De tempore quo natus est Christus. 120/ Veritas fucata, seu in Triumphum Christi prrefatio. 127 / lesu Christi Triumphus. 1311 Clypei Christi descriptio. 137/ Virginis Deiparre ouatio. 141/ In septem Psalmos prenitentiales meditationes septem. 147/ De passione CHRISTI meditatio. 193/ Excitationes animi in Deum. 199/ Commentarium in orationem Dominicam. 209/ De sudore IESV CHRISTI, sacrum diurnum. 258/ De ueritate fidei Christian re, libri V. 286/ De anima & uita, libri 111. 497/ De officio mariti, líber unus. 595/ De institutione freminre Christianre. 650/ De concordia & discordia. 760/ De pacificatione, liber unus. 863/ De conditione uitre Christianorum sub Turca. 882/ De subuentione pauperum. 890/ De communione rerum ad Germanos inferiores. 923/ Epistolre uarire. 932/ Omnia cum Indice, in quo nihil desideres.! pág. 3 (AA2
); viñeta/ 10 ~ LVDOVICVS VI-IVES VALENTINVS, HER-
LAS RECOPILACIONES
MANNO/ COMITI NOV JE AQVILJE, VIRO CLARISS.! S.P.D.! [gREDO NEMINEM ... Persium, sed amÍcum Lrelium.! Vale'! LOVANII, ANNO/ 1518.! pág. 4 (AA2 va): 10 ~ LVDOVICI VIVIS/ VALENTINI DE INITIIS, SECTIS, ET/ LAVDIBVS PHILOSOPHIJE.! rn NTER OMNES ... pág. 978 [sic, por 9771 (NnN5
):
scribendo. Vale.! Brugis 17 lunij 1533.! 10. LVDOVICI VIVIS EPISTO=llarum Finis.! NnN5 va: ERRATA PER TYPOGRAPHICAE FAMILlAE INCVRIAM COMMISSAI emendaturus, norit, ex duplici numero priorem signare paginam,/ posteriorem uero uersum.! Pago 3 uers ... 850 ult. StoÍco.! BASILEAE, APVD IACOBVM PARCVM IMPENSIS EPI=/scopij lunioris, Anno Salutis humanre MDLV / mense Augusto.! NnN6
: blanca. NnN6 va: escudete de Episcopius.
EJEMPLARES: Ann Arbor, U. of Michigan. Baltirnore, Enoch Pratt L. Barcelona, BC (13-Il1-1).
Adiuné/uujl bK omnibur!lldrx uhmillUH.
Berkeley, U. of California. Besan~on, BM. Béziers, BM. Burgos, BP. Cambridge, UL 'IÍr ¡'n~éord ~,,« 1I"n l'fl'\'ftrl. (3 ejemplares). Cambridge, Caius CL. Cambridge, King's CL. Cambridge, Em-
211
manuel CL.Cambridge, Mass., Harvard UL. Carpentras, BM. Chapel Hill, U. of Carolina. Chaumont, BM. Chicago, Newberry L. Chicago, U. of Chicago, Main L. 47. Escudete del impresor N. Episcopius. Filadelfia, Free L. Filadelfia, U. of Pennsylvania. Gante, UB. Granada, BU. Ithaca, Cornell U. Londres, BL. Lovaina, KU. Madrid, FF y L (2 ejemplares: 15,905 y 15,943). Madrid, *Biblioteca Nacional (RI 25671 [v. 1], RI 32076 [v. II)); otro ejemplar: 3/73,362.3). Madrid, B. Palacio (XIV, 1804-5). México, BN. Mundelein, ID, Sto Mary Seminary. Navarra, BG. New Haven, Yale U. Nueva York, Columbia U. Orléans, BM (destruido en la II Guerra) . París, B. Arsenal (Fol. B.L. 1292"). París, B. Mazarine (491-492). París, BN. Perugia, BA. Puy, BM. Roma, BN (Un ejemplar completo y un vol. Il). Toulouse, BM. Urbana, U. of illinois. Vaticano, BA. Venecia, BM. Washington, Catholic. U. of Am. Washington, Folger Shakespeare L.
BIBLIOGRAFíA: Bonilla [nO 87], págs. 747-748. Mateu [n° 91], 73 . Estelrich [n° 92], 81. General Catalogue, v. 26, col. 871. Adams, V.935-936. Catalogue Général, Vives,!. Palau, 371465. NUC, NV. 0205737-40. Machiels, V. 327. Catálogo colectivo, 1320-1323. IJsewijn, "Zu einer kriúschen Ediúon ... ".
212
48. J. L. Vives, Opera Omnia, Valencia, B. Monfort, 1782-1790, 8 vols.
Folio (29.7 x 22 cm). No todos los ejemplares contienen las mismas hojas preliminares, ni en idéntico orden. Vol. I: 2 h. + XXVIII págs. + 4 h. no numeradas + 1 h. con grabado + 220 págs. numeradas + 432 págs. numeradas. 1 h, <JP, <J[<J(5, <J[<J[<J[ \ <J[<J[<J[<J[ >, <J[<J[<J[<J[<J[ \ 1 h. , A-Z, AADD\ EE2
, A-Z, AA-ZZ, Aaa-Fff4, Ggg\ Hhh4
, Iü2•
Antepart.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA.! h. 1 vo: blanca.! g[Ij Port. : JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA,! DISTRIBUTA ET ORDINATA/ IN ARGUMENTORUM CLASSES PRJECIPUAS/ A GREGORIO MAJANSIO, GENER. VALENT.! CAROLO IlI. Hispan. Regi a Consilüs, et Honorario XII. Viro/ Litibus judicandis in Urbe, et Domo Regia'! ITEM/ VITA VIVIS SCRIPTA AB EODEM MAJANSIO.! LIBERALITER EDITIONIS IMPENSAS SUFFICIENTE/ EXCELLENTISSIMO DOMINO,! D.D. FRANCISCO FABIAN ET FUERO,! ARCHIEPISCOPO VALENTINO,! Equite Prrelato Signato Magna Cruce Insignis Regalis/ Ordinis CAROLI IlI.! TOMUS I.! viñeta/ VALENTllE EDETANORUM.! IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC.mi ET ILL.mi DOMINI/ Archiepiscopi Thypographi. Anno M.DCC.LXXXII.! g[I vo: blanca.! pág. I (g[2).. EXC.mo ET ILLUSTRISSIMO DOMINO,! D.D. FRANCISCO FABIAN ET FUERO,! ARCHIEPISCOPO VALENTINO,! EQUITI MAGNlE CRUCIS ORDINIS/ CAROLI III.! GREGORIUS MAJANSIUS, GENEROSUS VALENT.! S.PD.! ;Ir XC.me et lllustrissime ... pago IV (ge v°): coronet. Valentíre Edetanorum IX.! Mm, Natali meo. Anno a Jesu Christi Nativi-/tate. M.DCC.LXXXI.! pág. V (r¡[gP): IDEA EDITIONIS/ OMNIUM OPERUM/ JOANNIS LUDOVICI VIVIS VALENTINI,I PRJEMISSA BENEVOLIS LECTORIBUS/ A GREGORIO MAJANSIO GENEROSO VALENTINO,! ET DUODECEMVIRO LITIBUS JUDICANDIS/ IN URBE ET DOMO REGIA.! lHl Ispania tulit... pág. XII (r¡[r¡[4 voy: gratiam uberius colligendam.! pág. XIII (r¡[r¡[5): EPISTOLA NUNCUPATORIA! EDITIONI BASILEENSI PRJEFIXA.! DOCTRINA ET VIRTUTIBUS/ PRJESTANTISSIMO JUVENI/ M. DANIELI WIELANDO,! VIRO CLARISSIMO,! D. HULDRICHI REIPUBLIClE MULHUSANlE/ Protonotarii filio, amico ex animo dilecto suo/ HULDRICHUS COCCIUS/ S.! : : ~: Icut rerum ... pág. XX (r¡[r¡[r¡[J voy: intermittam. Vale in/ Christo Jesu. Ex Musreo nostro
LAS RECOPILACIONES
Basilere, Calend. Septemb./ Anno M.D.LVJ JOANNIS LUDOVICI VIVIS TUMULUS, EX LIBRO/ Epicediorum Epitaphiorumque Conradi Lycosthenis.! Hoc tegitur ... [4 epitafios] decusque vitre.! pág. XXI (C¡C¡C¡(4).. PRlECLARISSIMORUM AUCTORUM/ hodie extantium, quorum testimoniis Ludovicus/ Vives in hoc opere usus est, catalogus./ N )~.; Cron ... pág. XXV (C¡C¡C¡C¡2): Z/ Zasius./ pág. XXVI (c¡C¡C¡C¡2 va): ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC PRIMO TOMO/ CONTINENTUR.! INTRODUCTIO AD SAPIENTIAM ... Pago 1... ROGATIVA AD DEUM.! VITA HOMINIS CHRISTIANI.49.! EXCITATIONUM ANIMI IN DEUM/ PRlEFATIO. 50 ... MEDITATIONES IN SEPTEM PSAL-/MOS QUOS VOCANT POENI-/TENTIJE. 166 ... GRAMMATICA.! DE RATIONE STUDn PUERILIS/ EPISTOLA 1. 257.! Epistola 11.270 ... EXERCITATIO LINGUJE LATINJE. 283... Index LatinoHispanicus/ compilatus a D. Joanne/ Ramirez. 409.! C¡C¡C¡C¡C¡1: GENEALOGIN JOANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI./ :.C: Ogitata decrevi .. . c¡c¡c¡c¡cJ[4 va: Hrec de Vivis Genealogia,! nunc ad Vitam./ Escudo heráldico de Vives/ Hoja fuera de texto, va: Grabado de Vives por R. Ximeno, e impreso por]' Fabregat.! Al: JOANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ VITA./ SCRIPTORE/ GREGORIO MAJANSIO,! GENER. VALENT. DUODECEMVIRO HONORARIO/ STLITIBUS [sic] JUDICANDIS IN AULA URBEQUE REGIA.! OPUS POSTHUMUM./ JOANNES ANTONIUS MAJANSIUS/ LECTORI/ S.! :C: UM Gregorius Majansius ... et Vale'! pág. 2 (A l va): JOANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ VITA./ [] OANNES LUDOVICUS VIVES ... pág. 220 (EE va): et Prologi/ galeati./ Al: Grabado/ JOANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ INTRODUCTIO AD SAPIEN-TIAM ... pág. 420 (Ggi va): Urnarium ... AD LUDOVICUM DEMA-LAIN ... G. Paradinus ... usque tui.! FINIS.! pág. 421 (Hhhl): INDEX/ RERUM, ET VERBORUM,! QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ N :A:Bsentes ... pág. 432 (!ii va): Zeneti Marchiona. ibid.! FINIS.
Vol. 11: 3h. + 554 págs. + 1 h. blanca. 3h., A-Z, Aa-Zz, Aaa-Zzz\ Aaaa2
•
Anteport.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA.! Port.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS 11./ viñeta/ VALENTIJE EDETANORUM.! IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC.mi ET ILL.mi DOMINI/ Archiepiscopi Thypographi. Anno M.DCC.LXXXII./
213
214
p +E t &
• I
JOANNIS L,UDOVICI VIVIS VALENTINI
O P E R A O .1VI N I A,
DISTRIBUTA ET ORDINATA
. IN ARGUMENTORUM CLASSES PRh:tIPUAS
A GREGORIO MAJANSIO ~ GENER. VALENT .. CAROLO 111. Hispan. R~.'f,i a Consiliis, et Honorario XlI. Viro
Litibus judica'ndis in Urbe, et Domo Regia .
ITEM VITA VIVIS SCRIPTA AB EODEM MA]ANSIO.
LIBERALITER EDITIONIS IMPENSAS SUFFICIENTE
EXCELLENTISSIMO DOMINO,
D.D. -FRANCISCO FABlA N E~r FUERO, A R C H 1 EPI S C Q ,P O V AL E N T 1 N O,
Equite Pr,clato S ig12¿úo 'Mag,na Cruce Insig,nis R egalis OYlIi12is CAiWL1 lIi.
T O M U S l .
VALENTIh: EDETANORUM.
IN OFFICINA BENEDICTl MONFdRT, EXC.mi ET ILL.mi DOMINI A~chiepiscopi Thypographi. Attno M.DCC.LXXXII.
48. Portada (Foto: P. Alcántara) .
l .
LAS RECOPILACIONES
h. 3: ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC SECUNDO TOMO CONTINENTUR./ PHILOLOGICA./ 'X-; N Allegorias Bucolicorum/ Vergilii Prrefatio. Pago 1... In Georgica Vergilii Prrelectio. 71./ Prrelectio in Convivia Francis-/ci Philelphi. 83./ RHETORlCA./ In Quartum Rhetoricorum ad/ Herennium Prrelectio. 87./ In Libros de Ratione dicen di/ Prrefatio. 89./ DE RATIONE DICENDI LIBER 1. 93 ... DE CONSULTATIONE, LIBER UNUS. 238./ DE CONSCRIBENDIS EPISTOLIS. 263 ... Declam. sex, Syllanre quin/que, sexta qua respondet/ Parieti Palmato Quintil. 315 ... Pompejus Fugiens. 502./ POETICA./ Veritas fucata, sive de Licen-/tia Poetica quantum Poe-/tis liceat Veritate absce-/ dere. 517./ A 1: Grabado/ JOANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ PHILOLOGICA./ IN ALLEGORlAS BUCOLICORUM VERGILIl/ PRJEFATIO./ [El OETJE olím .. . pág. 531 (Xx:x!): VERlTATIS FUCATJE FINIS./ pág. 532 (Xx>! va): INDEXI RERUM, ET VERBORUM,/ QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ Al ::i\.; Cíes ... pág. 554 (Aaaa1 va): Zeugma ubi locum habeat. ibid./ FINIS./ Aaaa2
: blanca.
Vol. III: 3 h. + 532 págs. 3 h., A-Z, Aa-Zz, Aaa-Vvv\ Xxx". Anteport.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA./ Port.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS III./ viñeta/ VALENTIJE EDETANORUM./ IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC.mi ET ILL.mi DOMINV Archiepiscopi Typographi. Anno M.DCC.LXXXII./ h. 3: ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC TERTIO TOMO/ CONTINENTUR./ PHILOSOPHICA./ :tj: E Initiis, Sectis, et! Laudibus Philoso-/phire. Pago 3./ De Aristotelis Operibus Cen-/sura. 25./ In Pseudo-Dialecticos. 37./ De Disputatione líber unuS. 68./ De Instrumento Probabilita-/tis líber unuS. 82./ De Explanatione cujusque/ essentire liber unus. 121./ De Censura veri in enuntia-/tione líber unus. 142 ... De Prima Philosophia, sive/ de Intimo naturre Opifi-/cio liber 1. 184 ... De Anima, et Vita, liber l[-III]. 300 ... De Superbia. Cap. XXIV. 514./ Al: Grabado/ JOANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ PHILOSOPHICA./ HERMANNO COMITI NOV JE AQUILJE,/ VIRO CLARISSIMO./ S.P.D./ ::C:; REDO neminem ... pág. 520 (Ttt4 va): illis substituit./ BRUGIS, ANNO M.D.XXXVIII./ pág. 521 (Vvv1
):
INDEXI RERUM, ET VERBORUM,/ QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ Al ::i\..:Braamus .. . pág. 532 (Xx:x! va): nas-/catur, et apud quos regnet. 490./ FINIS.
215
216
Vol. IV: 3 h. + 524 págs. 3 h., A-Z, Aa-Zz, Aaa-Ttt\ vw. Anteport.: ]OANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA./ Port.: ]OANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS IV/ viñeta/ VALENTIJE EDETANORUM./ IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC. mi ET ILL.mi DOMINI/ Archiepiscopi Typographi. Anno M.DCC.LXXXIII./ h. 3: ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN QUARTO TOMO CONTINENTUR./ MORALIA./ :F: Abula de Homine. Pago 3./ Anima Senis. 9./ Sapientis inquisitio. 22./ Satellitia vd Symbola. 33./ Prrefatio in Libros de Institu-/tione Feminre Christianre ad/ Serenis. D. Catharinam His-/panam Anglire Reginam. 65./ DE INSTITUTIONE FEMINJE CHRIS-/TIANJE, LIBER 1[-111]. Qui est del Virginibus. 70 ... DE OFFICIO MARITI LIBER. 305 ... DE SUBVENTIONE PAUPERUM,/ SIVE DE HUMANIS NECESSITA/TIBUS, LIBER 1[-11].421/ (Al): Grabado/ ]OANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ MORALIA./ ]OANNES LUDOVICUS VIVES/ ANTONIO BERGENSI ]UVENI NOBILISSIMO/ S.D./ ~ I vacat .. ./ pág. 494 (Qqrj VD): proficis-/cuntur./ pág. 495 (Qqq4): INDEX! RERUM, ET VERBORUM,/ QUJE IN HOC TOMO CONTlNENTUR./ A./ : :~:; Bacuch ... pág. 524 (Vvv VD): Zenobire Palmirenorum Reginre cas-/titas. 222./ FINIS.
Vol. V: 3 h. + 528 págs. 3 h., A-Z2, Aa-Zz, Aaa-Zzz, Aaaa-Hhhh\ liii2•
Anteport.: ]QANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA./ Port.: ]OANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS v./ viñeta/ VALENTlJE EDETANORUM./ IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC. mi ET ILL.mi DO MINI/ Archiepiscopi Typographi. Anno M.DCC.LXXXIV./ 3a
h. : ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC QUINTO TOMO CONTINENTUR./ POLITICO-MORALIA./ ::E;:; Pistola nuncupatoria. Pago I./ I'aoKpáToUc,; A'pEOrr<xyíTtKoc,; AÓyOc,;. 6./ Isocratis Areopagitica Ora-/tio, sive de vete re Athe-/niensium Republica. ]oan./ Ludov. Vive interprete. 7./ Isocratis Nicocles, sive Auxi-/ liaris, loan. Lud. Vive in-/terprete. 36./ IaoKpáTouc,; N1.KÓKAl1c,;, ~ LUlllláX1.-/KOc,; AÓyOc,;. 37 ... Somnium, qure est Prrefatio/ ad Somnium Scipionis Ci-/ceroniani. 64 ... In Somnium Scipionis, ex/ sexto de Republica Cice-/ronis, Vigilia. 109./ De Europre statu ac tumul-Itibus Epistola ad Hadria-/num VI. Ponto Max. 164./ De Pace inter Cresarem et/ Franciscum Galliarum/ Regem, deque optimo/ regni statu, Epistola. 175./ Epistola ad Carolum Cresa-/rem. 187./ De Concordia, Liber I [-IV]. Qui/ est de originibus concor-/ dire et
LAS RECOPILACIONES
mscordire. 193... 3a h. vo: De Pacificatione líber u-/nus, de Conditione Vi-/tre Christianorum sub/ Turca. 447./ Epistola ad. D. loan. Episc./ Lincoloniensem. 461./ De Communione rerum adl Germanos inferiores. 464./ LEGALIA./ JEdes legum. 483./ In Leges Ciceronis Prrelectio. 494./ pág. 1 (Al): Grabado/ ]OANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ POLITICO-MORALIA./ ]OANNES LUDOVICUS VNES/ THOMJE CARDINALI, ET LE GATO ANGLIJE ILLUSTRI,/ S.D./ [YJ Etus qurestio ... pág. 507 (FI!P): generi/ dabit./ FINIS./ pág. 508 (FI!P voy: TU, INQUIT/ (SENEX ATRIENSIS IN LIBRO JEDES LEGUM INSCRIPTO Pago 483 .)/ FILIE, SI AVES AUDIBIS, &c./ 1& [!JOci hujus ... veniamus./ SENEX. TU, INQUIT, FILIE, SI AVES, AUDIBUS, &c./ INTERPRETATIO./ ::~:;Udies tu ... pág. 510 (Gggl voy: dea Fugia./ pág. 511 (Gggl): NOTA./ :Q;Uum dialogum ... Sit ergo/ INDEX./ N ::~:; Bjugo quasi ... pág. 518 (Hhhh l voy: poner ceño./ pág. 516 [sic] (Hhhh2): INDEXI RERUM, ET VERBORUM,/ QUlE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ N :A: Borigines ... pág. 528 (Iiif voy: Zonre cceli. 100./ FINIS.
Vol. VI: 2 h. + X págs. + 496 págs. 2 h., g¡, g¡g¡2, g¡g¡g¡\ A-Z, Aa-Zz, Aaa-Qqq4.
Anteport.: ]OANNIS/ LUDOVICI VMS VALENTINI/ OPERA OMNIA./ Port.: ]OANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS VI.! viñeta/ VALENTIlE EDETANORUM./ IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC.mi ET ILL.mi DOMINII Archiepiscopi Typographi. Anno M.DCC.Lx:x:xv./ pág. I-X (r¡p-r¡[r¡[rJ[I voy: ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC SEXTO TOMO CONTINENTUR./ CRITICA./ ){ Pistola ad ]oannem III./ Lusitanire et Algarbiorum/ Regem. Pago 1./ In Libros de Disciplinis Prre-Ifatio. 5./ DE CAUSIS CORRUPTARUM AR-/TIUM, QUI EST DE ARTIBUS/ IN UNNERSUM. LIBER I[-VII]. 8 ... DE TRADENDIS DISCIPLINIS,/ SEU DE INSTITUTIONE CHRIS-/TIANA, LIBER U-V]. 243 ... DE VITA, ET MORIBUS ERU-/DITI. 416 ... HISTORICA./ In Suetonium quredam./ Ad Hieronymum Ruffal-/dum. 438 ... Quinam hominum fuerint/ Gothi, et quomodo Ro-/mam ceperint. 440./ De Francisco Gallire Rege/ a Cresare capto. 449./ De Europre dissidiís, et Bel-/lo Turcico, Dialogus. 452./ Al: Grabado/ ]OANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ CRITICA./ ]OANNES LUDOVICUS VIVES/ ]OANNI TERTIO LUSITANIJE ET ALGARBIORUMI Regi Indito, Domino Guinere, &c./ S.D./ IMI Ajorum
217
218
L
prreclara ... pág. 481 (Pppl): jutinam non sero!/ Brugis, 1526. Mense Octobri./ pág. 482 (Ppi va): INDEXI RERUM, ET VERBORUM,! QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ N )\:: Bstractio ... pág. 496 (Qqq4 va): :X:: Enophontis educatio. 408./ FINIS.
Vol. VII: 2 h. + II págs. + 231+1 págs. 2 h., (IP, A-Z, Aa-Ff4. Anteport.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA./ Port.: JOANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS VII.! viñeta/ VALENTIJE EDETANORUM./ IN OFFICINA BENEDICTO MONFORT, EXC. mi ET ILL.mi DOMINI/ Archiepiscopi Typographi. Anno M.DCC.LXXXVIII./ pág. I-II (lj[7 rO y va): ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC SEPTIMO TOMO/ CONTINENTUR./ CHRISTIANA./ :\(IVES ... Genthliacon Jesu Christi. 3 ... De Tempore, quo, id/ est, de Pace in qua na-/tus est Christus. 20./ Clipei Christi Descriptio. 33 .. . Sacrum Diurnum de Su-/dore Domini Nostri/ Jesu-Christi. 42 ... In suum Christi Trium-/phum Prrelectio, qure di-/citur: Veritas fucata. 101. .. Christi Jesu Triumphus. 110./ Virginis Dei Parentis O/vatio. 122./ EPISTOLICA./ ):;; udovico ab Avila et/ Zunniga, Militire Al-/cantarensis Prrefecto,! &c. Guilielmus Simon/ Typographus. 133 ... Vives: Joanni Maldo-/nato. 221./ A l: Grabado/ ]OANNIS LUDOVICI VIVIS/ VALENTINI/ OPERA OMNIA./ CHRISTIANA./ ]OANNES LUDOVICUS VlVES/ VALENTINUS/ ]OANNI BRIARDO ATTENSI THEOLOGO,! Lovaniensis Cancellarii Vicario,! S.D./ [YJ Etus consuetudo ... pág. 222 (E¿ va):
mea tui benevolentissima./ pág. 223 (Ee4) : INDEX/ RERUM, ET
VERBORUM,! QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ N ::~: : cquirit... pág. 231 (FP): Vultus veritatis. 103./ FINIS TOMI SEPTIMI./ FP va: blanco.
Vol. VIII: 5 h. sin signatura + 471+1 págs. 5 h., A-Z, Aa-Zz, Aaa-LW, Mmm-Ppp2. Anteport.: ]OANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA./ Port. : ]OANNIS/ LUDOVICI VIVIS VALENTINI/ OPERA OMNIA, ... TOMUS VIII./ viñeta/ VALENTIJE EDETANORUM./ IN OFFICINA BENEDICTI MONFORT, EXC. mi ET ILL.mi DOMINI/ Archiepiscopi Typographi. Anno M.DCCXC./ 3a
h.: ELENCHUS/ TRACTATUUM, QUI IN HOC OCTAVO TOMO/ CONTINENTUR./ ::~:: raefatio [De veritate fidei christianre]. Pago 1. LIBER I[-V] QUI EST DE HOMINE,! ET DEO ... CAP. X [Lib. V] De fundamento Fidei/ Christianre. 454./ 4a h.:
LAS RECOPILACIONES
PAULO TERTIO/ PONTIFICI MODIS OMNIBUS SUMMO,/ FRANCISCUS CRANEVELDIUS/ Noviomagus, ]ureconsultorum infimus,/ S.D./ :1: nter toL. 5a h. va: cum pio Lectore transigemus./ Al:
Grabado/ ]OANNIS LUDOVICI VIVIS/ PRJEFATIO./ )\.j;Agnas, et graves ... pág. 458 (Mmm1 va): intueantur lucem./ FINIS./ pág. 459 (Mmm 2): INDEXI RERUM, ET VERBORUM,/ QUlE IN HOC TOMO CONTINENTUR./ A./ ::~: ; Alma ... pág. 471 (Ppp2): Zeno Eleastes iniqua morte subla-/tus. 226./ Ppp2 va: blanca. Algunos ejemplares del vol. III, como el D-71116 de la BUV, contienen entre las preliminares, un Prologus de "L.B.", págs. I-Lxxv. y en la LXXVI, la epístola de Vives al Duque de Calabria, Bredá, 20 de agosto de 1538.
EJEMPLARES: En España rebasan, sin duda alguna, el centenar. Bibliotecas nacionales, públicas, provinciales, universitarias, departamentales, eclesiásticas, y numerosas privadas conservan uno o más juegos de la obra. Tan sólo la Biblioteca Universitaria de Valencia tiene nueve, sin contar las otras de la ciudad; y hay tres en la Nacional de Madrid). Otro tanto parece suceder con las antiguas bibliotecas coloniales. Por lo que toca a México, hemos visto en la Biblioteca México, en la Biblioteca Pública de Guadalajara, Jalisco; por lo menos tres juegos, completos o no, en la Palafoxiana de Puebla. Y aún aparecen ejemplares sueltos a la venta en librerías de viejo. Fuera del ámbito hispánico, en cambio está menos presente. Algunos ejemplos: Ann Arbor, U. of Michigan. Cambridge, Mass., Harvard UL. Chicago, Newberry L. Londres, BL. Lovaina, KU. New Haven, Conn, Vale U. Notre Dame, Ind, U. of Notre Dame. París, BN; París, Institut de France. Princeton, U. of Princeton. Vaticano, BA. Ejemplar expuesto: Valencia, *Biblioteca Universitaria (D-15317-14).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [n° 87] , págs. 748-749. Mateu [n° 91], 74. Estelrich [n° 92]. General Catalogue, v. 26, Catalogue Général, Vives. Palau, 371466. NUC, NV. 0205741. Mestre, Historia, jueros y actitudes políticas. Mayans y la historiografía del XVIII,
Valencia, 1970, pág. 367. RuÍz Lasala, D. Benito Monjort y su oficina tipográfica (1757-1852), Zaragoza, 1974, n° 370. I]sewijn, "Zu einer kritischen Edition ... ". González, pág. 61.
219
OBRAS ATRIBUIDAS
---- --
222
e.,; NONES,S~ ~ NEQ VI;? DIVINO,NEQ va ¡
NATVRA:E lVRE,' l'ROH'LBITV.í"l~ Quin Summus Pontífex dí(penfare poffit~ ~tfl:ater ,
demor~uí Hne libe,rísfratrís vxorem'h:gltlu\o , Matrím'onío f¡bí¡pofP.tadíungcr~. .
aduerfüs aliqu.otAcade mianlm Cet.v
{tiras, Tumultuaria,ac perbreuis Apología, fiue
Confuratio.
LEGE LECTOR cV' ,J~ ,iI:)I cío,nódueiro q~in iUuftrilfíma:,Reg¡n ,mbdIs omnibus''{índ}'i!J (aalfa::· vtr0!ilue:fau,l1.íce~
Q.uod fi áMérfarij ac¡lhllc proteruité&:: .. c.l!tum . níarí,\?eJgent,'indubiJ3tea nobis adl¡lc~
fUi illol'um .vrb'inainmacha:ram ,xpeda: '<1 •
:r.. , .
L-Y·N EM BVRGAB -lt'NRO' . '. M. D. X:XXll. >!,» " i " .
iMfllf· Srft.' ,¡,jI
I :i
49. Portada. Según G. Bédouelle y P. Le Gal, que han analizado ampliamente la cuestión, e! autor de! opúsculo conoce e! griego, simpatiza expresamente con Erasmo, argumenta con base en la biblia y la patrística más que en e! derecho canónico; es hostil a los teólogos de París y muestra mejor disposición hacia e! ambiente lovaniense. Conoce bien e! estado del proceso y es partidario de Catalina, sin por ello atacar al rey, a quien incluso elogia e intenta convencer de renunciar al divorcio. Nada de lo anterior contradice la posible autoría de Vives. Sin embargo, quien escribió el opúsculo asegura que no conocía personalmente a la reina. ¿Una estratagema de Vives para ocultar su identidad, como también se ocultó la verdadera dirección del impresor? (Foto: Lovaina, Katholieke Universiteit).
OBRAS ATRIBUIDAS
49. [J. L. Vives?], Non esse ... prohibitum quin summvs Ponti/ex dispensare possit) ut frater demortui sine liberis fratris uxorem legitimo Matrimonio sibi possit adiungere) adversus aliguot Academiarum Censuras ... ) Apologia) sive Confutatio) Luneburgi, [=Amberes, M. de KeysereJ, septiembre, 1532.
4° (20 x 14.5 cm), 72 h. no numeradas. a-s4• La última blanca.
Port.: ~ NON ESSE ~ I NEQVE DIVINO, NEQVEI NATVRAE IVRE PROHIBITVM,! Quin Summus Pontifex dispensare possit, vt fraterl demortui sine liberis fratris vxorem legitimol Matrimonio sibi possit adiungere,! aduersus aliquot Acade/miarum Cen-/suras,! Tumultuaria, ac perbreuis Apologia, siuel Confutatio.! ~ ! ~ I LEGE LECTOR CVM IVDI/ cio, no dubito quin illustrissimre Reginre tam modisl omnibus vincibili caussre vtroque fauebis pollice.! Quod si aduersarij adhuc proteruire & calum/niari pergent, indubitato a nobis aduerlsus illorum vrbinam machreraml expecta.! + I LVNEMBVRGAE ANNOI M.D.XXXIl.! Mens. Sept.! al va: blanca/ a2
: ~ AD CLARISSI/MVM ET VNDECVNQVE DO-/ctissimum virum Eustathium Chapnysium [sic], Caroli/ Quinti Cresaris semper Augusti a consilijs sanctio-/ribus, necnon a líbellis, ac nunc eiusdem sacratis/simre Maiestatis in Anglía Oratorem vigi-/lantissimum dignissimumque Episto/la Nuncupato/ria.! [K] V dacire ac temeritatis ... V insinu/andi. Vale Oratoru/ ornametU ac decus.! In Mus~o nostrol xix. cal. Maij.! :. Ib2 VD: ~ NON ESSE ~ I NEQVE DIVINO NE/que natur~ Iure prohibitum, quin S. Pontifex dispe/sare possit, vt frater demortui sine liberis fratris vxo/rem legitimo Matrimonio sibi possit adiunge/re, aduersus alíquot Academiaru Cesuras,! Tumultuaria ac perbreuis Apolo/gia, siue Confutatio.! ! I ~I CVI FORTAS-/sis ... !!: <i maxle diuturlnam adfe-/rat.! FINISI !! VO y S4: blancas.
EJEMPLARES: Londres, BL (2 ejemplares: C.24.e.l; y G.1234) . Kortrijk, *Campusbibliotheek KULCK (Sint-Maarten 33 b. Perteneció aJ. de Hondt). Oxford, BL (Vet. Bl. e.19, sin la última hoja).
BIBLIOGRAFÍA: Bonilla [na 87], pág. 786. N.K. 4059. De Vocht [na 73] , págs. 36-43. General Catalogue, v. 26, col. 878. Catalogus van de bibliotheek van Jan de Hondt (1486-1571), editado por C. Coppens, P. Soetaert, P. Thurman y G. Tournoy. Kortrijk 1990, págs. 95 y 97. BedouellelLe Gal, págs. 386-387, 427-431.
223
224
:';,:p'Ffrt l\]:rtl~ . .. ~ ~ ". _ .. '~ 1 / • ., . t.: .. ~. ~, r~ .. .'1
~ ;T H AE 'H Y P E R 113 O 'R Si; , ;llltA:qtíqt~pu~n,(uu. q'uod prO.ped'ie~
I'í~'~uce~da~ft. vt ~att:t pt0.~{ma, p~~~Jl~ , P~ra(c!u~, ;.. Síue aau~r(us . í:ll?pro~b,r~~ . ,q~o~n~a.~ tc¡rnerif3Een" IJia~rl~j.~~· . (' ," .g!l~g~gil'la,m~~Artl1urjj V~.al1i~í¡ , , .Pi"inGípe'f,pri~te lt1aritQ) rop. ~
, g~i[~m faiffe itn,P9~en}~r • . lnéonfólteJ,adfi~uentlum,;>
" , . , - , Sufannís .eXésmpQ~ ... ( , ;: , , ' '.." ,., f .., ~ .: ~ f "'-t .'"
. \ " ;~'- 1 -~ rarl·a.· , ~~ .. ~ l . . t,.,;,! ',,, , I J ,\'~~ _ ~ _. " ,.
,hdé~rté~(;jp,~~3'¡~,¡¡jv~é~oÍ1;,;táif::U;6i'~1t;;'¡' I
l. \1.equ,dl~t~maIUtllb,9-¡'~m.~&on~,~um.pQ~i¡'! i " ; !t'~ ttneb.~&i (I{C~íet I~~ 'th~br,"i~OIkJit() ,,~" ( \. , iJi~~¡~:;(.1d~~~;lttl¡J/II4J';~. . if'h~~.
-f ~ , 1.
50, Portada, Mientras más razones existen para sospechar que Vives escribió el anterior opúsculo, menos admisible resulta que también fuese autor de este segundo, un año posterior y estampado con la misma dirección falsa, en una imprenta y ciudad desconocidas. Bédouelle y Le Gal ofrecen argumentos para atribuirlo a J. Fisher, el obispo de Rochester, compañero de Tomás Moro en el suplicio (Foto: Bruselas, Bibliotheque Royale Albert ler/ Koninklijke Bibliotheek Albert 1).
OBRAS ATRIBUIDAS
50. Philaletae Hyperborei [=J. L. Vives?] in Anticatoptrum suum ... Parasceue ... ) Luneburgi, S. Golsenus, julio, 1533 .
8° (15 x 10 cm) , 52 h. no numeradas. A-E8, P.
Port.: PHILALE=/THAE HYPERBOREI/ in Anticatoptrum suu, quod propediem/ in lucem dabit, vt patet proxima pagella,/ Parasceue, Siue aduersus improborum/ quorundam temeritatem, Illustrissi. An=/glire Reginam ab Arthuro VVallire,/ Príncipe priore marito suo co=/gnítam fuísse impudenter, &/ inconsulte adstruentium,/ Susannis extempo=/raría.! 'AAáBEtU BEWV dIlÓíTOAtC;; , Ilóvn BEOLC;; ouvEnat n¡)IlÉvn/ V re qui datis malum bonum, & bonum malum, ponen=/tes tenebras lucem, & lucem tenebras, ponentes amaru/ in dulce, & dulce in amarum. Esa. 5.! EXCVSVM LVNENBVR=/ gi, per Sebastianum Golsenum, An=/no M.D.XXXIII.! Mense Iulio.! Cum Gratia & Priuilegio'! A l va: LECTORI VERITATIS/ & pacis studioso.! [Q] Vemadmodum qui .. . AJ
: Tantum/ volui. Vale, &! faue.! A3 v a: rn:J V ge Lector, adhuc ... F 4: Romre adser=/ uantur.! Lege & faue periclitanti veritati./ f4 va: blanca.
EJEMPLARES: Bruselas, "Bibliotheque Royale Albert l"'lKoninklijke Bibliotheek Albert 1 (11. 11031 A1LP). París, BN (2 ejemplares: 8° Ne. 3545 y Rés. p.Z.2117 (2)).
BIBLIOGRAFÍA: Mayans, [n° 84], pág. 124. Nameehe, [n° 85], pág. 117. Bonilla [n° 87], pág. 787. E. Wel1er, Lexicon Pseudonymorum, Regensburg, 1886. Catalogue Général, Vives, 52. Palau, 371665. Bedouel1elLe Gal, págs. 396-397, 427-431.
225
226
~IOANttei NIS VVARSENII HV .. íenfís epitome,fiue compediaría defaí ptío teportun, Sé rerum a popuIo Ro .. mano domí foríf" geftarum ah vrbc condita vfqJ- ad Ilatum Chrífium, candídads rerum Pdfcarum egregie vfilj futura ad clariffimum adolercente D.
Dt>minum Philíppum,a Matka IlluRrílfími D. Domini
Cardinalia LeocIícñ. exfrarrc,DCiI .
porem.
lOV AMI,I EX'officín4 Rutgeri Rtfll . ~en[c Septemb~ .
,.1'/ ...
51. Portada, Sin explicar los motivos, e Lycosthenes (n° 80) atribuyó a Vives la autoría de este volumen impreso en Lovaina por un autor denominado J. Warsenius Huviensis, Los restantes autores que lo afirman derivan de esa fuente, El examen de la epístola dedicatoria vuelve aún más remota la posibilidad de que Vives se oculte tras de dicho nombre, El firmante, clérigo, dedica su opúsculo a un sobrino del obispo de Lieja, E. de la Marck, a quien al parecer no conocía, Salvo evidencias en contra, la atribución es insostenible (Foto: Groningen, Bibliotheek der Rijkuniversiteitl.
OBRAS ATRIBUIDAS
51. J. Warsenius, Epítome sive compendiaria descriptio temporum et rerum a populo romano, Lovaina, R. Rescius, septiembre, 1534.
8° (14.4 x 9.5 cm), 40 h. no numeradas; la última, blanca. A-E8•
Port.: a, lOAN ~ /NIS VVARSENIl HV=/iensis epitome, siue compediaria descri/ptio teporum, & rerum a populo Ro=/mano domi forisq3 gestarum ab vrbe/ condita vsq3 ad natum Christum, can-/didatis rerum Priscarum egregie vsui/ futura ad clarissimum adolescente D./ Dominum Philippum a Marka/ Illustrissimi D. Domini/ Cardinalis Leodiefi./ ex fratre ne=/potem./ LOVANIIl Ex officina Rutgeri Rescij/ Mense Septembri,! .1534./ Al VD: a, lOAN ~ / NES VVARSENIVS/ Hoyensis Generosissimo D. Domi-/no Philippo a Marca, Archidiaco/no Hasbanire, Prreposito/ Eykesi. c. Domino meo,! & amplissimo/ Mrecenati,l S.D./ ~:r AM inde ... A6
:
& reni=/deat. Vale./ Curingire ipsis ldibus Aprilis./ 1534./ A 6 VD: a,
lOAN ~ /NIS VVARSENlI HVIENSIS/ Epitome, siue compendiaria descriptio temporum,! & rerum a populo Romano domi forisq; gestaru,! ab urbe condita usq; ad natum Christum, candida/tis rerum priscarum egregie usui futura, ad cla/rissimum adolescentem D. Dominum/ Philippum a Marca illustrissimi/ D. Domini Cardinalis Leo-/ diensis ex fratre/ nepotem./ ~:y: RBEM Romam orbis... A 7
VD: secundo./ CJ[ Romulus primus Rex... E7: consistit./
VVarsenius ad lectorem candidü./ Jf ABES hic ... E7 VD: persensero.
Vale, datum Curingire An./ .1534. ipsis ldibus Aprilis./ LOVANIl/ Ex officina Rutgeri Rescij/ An. 1534./ Mense Sept./ P: blanca.
EJEMPLARES: Cambridge, UL (S.61.29.e.250 (5» . Groningen, *Bibliotheek der Rijksuniversiteit (Em 105). París, B. Arsenal.
BIBLIOGRAFÍA: Lycosthenes [n° 80], col. 580. Bonilla [n° 87], pág. 788. Panzer, VII, 270122. N.K. 4178. Palau, 371668.
227
228
~To.·dall tsLOaD Íci í 'if¡ti¡.l.l· ~ ;fil .. Qt '. . ,tI ';;. 1~ 'I Y ~ U ~. v: A i ¡', .. j)Jtr ¡UN ~ .'l!VI:J!... ''[.l\:C,:.B ~JJ' E i RTUIl, D ¡jftÉ·'c TI CirF:e'g' . nii73~r¡ QJ:Jti;p(jJ'B,.,
52. Portada. J. Estelrich (n° 92, 174) descubrió esta obra, impresa a diez años de la muerte de Vives y atribuida a él por su editor, Hubertus Sussanaeus, quien habría obtenido el manuscrito de su difunto hermano Guillaume. El ejemplar de París tiene fecha de 1550. El de Burdeos, en todo lo demás idéntico: 1549. Ambos se conservan encuadernados con otros manuales de lógica humanística, y por consiguiente fue recibido como tal por los contemporáneos. Quizá sean apuntes de un alumno. O también podría tratarse, como sospecha Estelrich, de notas de un profesor. La falta de otras noticias e investigaciones hace imposible, por ahora, decidir la autoría (Foto: Burdeos, Bibliotheque Municipale).
OBRAS ATRIBUIDAS
52. [¿J. L. Vives?], Dialectices libri quatuor, París, P. Calvarin, 1549.
4° (22.5 x 17.5 cm), 32 h. + numeradas. A-H.4
Port.: Ioannis Lodoici [sic] Víuisl VALENTINI, VIRI CELE-/BERRIMI, DIALECTICESI LIBRI QVATVOR,/ Nunc primum excusi & in lucem rediti, studiosrel íuuentutis (qure ad philosophiam synceraml aspirar) incredibili fructu '! Escudete con la leyenda: DEVM TIMEI PAVPERES SVSTINE/ FINEM RESPICEI PRIGENT CALVARIN./ PARISIIS,/ Ex officina Prigentij Caluarini, ad Geminasl Cyppas, in Clauso Brunello.! 1549.! h. 1 (A l) va: HVBERTVS SVSSANNAEVSI Carolo Coürexio Suessioni S.P.D.! :'1\-: B hinc annos quatuor .. . animis tuís. Vale.! Ex Bibliotheca nostra. 1549.! AD IACOBVM BERARDERIANVMI Forisíensem, Carmen.! O formose puer ... auos.! h. 2 (A2): Ioannis Lodoici [sic] Viuisl VALENTINI DIALECTI-/ces Liber Primus.! QVID SIT DIALECTICA.! :tYIALECTICA, est ars dísserendi ... h. 15 (IY): IOANNIS LODOICI [sic] VIVIS VA-/lentini Dialectices Liber Secundus.! ::V: T duplex ... h. 18 (F) va: finitione exturbare poterit.! IOANNIS LODOICI [sic] VIVIS VA-/lentini Dialectices Líber Tertius.! De Formís Argumentationum.! : :~ : : Vpra dictum est... h. 26 (O): ad Lucilium.! h. 26 (O) va: IOANNIS LODOICI [sic] VIVIS VA-/lentiní Dialectices Liber Quartus.! :Q: V re hactenus .. . h. 32 (H4) va: DIALECTICA veluti apicem omnibus doctrinis prreposita vacat.! FINIS.
EJEMPLARES: Burdeos, "'Bibliotheque Municipale (S.1074) . Con las mismas características tipográficas, pero fechado en 1550: París, BN (Rés . R.763).
BIBLIOGRAFÍA: Toda sobre el ejemplar de París: Estelrich [n° 92] , 174, pág. 189 Y reproducción de portada, pág. 95 . Catalogue Général, Vives, 35 . Palau, 371871.
229
top related