રસારી વાર્ાાઓ ૧ -...

P a g e | 1

http://aksharnaad.com Page 1

11 - 2010

પ્રથભ ઈ – વસં્કયણ

રસધારની વાર્ાાઓ - ૧ ‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માાંથી ચ ાંટેલી કથાઓ

ઝલેયચદં ભેઘાણી

P a g e | 2

http://aksharnaad.com

P a g e | 3

P a g e | 4

અક્ષય-નાદ

ભનબુાઈ ચંોી યચચત ક્રાસવક ગજુયાતી નલરકથા ―ઝેય તો ીધા ંછે

જાણી જાણી ‖ અંતગગત એક વલંાદભા ંકશલેાયુ ંછે , “કભગસ્લાતતં્ર્મ જ જ્ઞાન ,

કભાગકભગસલલેક ળીખલે , કભગભા ંસધુાયા કયલાનો સલલેક ફતાલે એ જ

બણતય, ફાકી તો તકગદુષ્ટતા.” જ્ઞાન ભેલલાની આણી વસં્કૃસતની

આદદભ ધ્ધસત એટરે ગરુુ સળષ્મ યંયા , ગરુુ કશે, સળષ્મ વાબંે, ભનન

કયે, આચયણભા ંઉતાયલાનો પ્રમત્ન કયે. શલેના વભમભા ંજ્માયે જ્ઞાનનો

અથગ અથોાર્જન યૂતો વીભીત યશી ગમો છે એલાભા ંઆજની અને નલી

P a g e | 5

ેઢીઓભા ંવસં્કાયસવિંચનનુ ંકાભ વાદશત્મગરુુઓએ જ કયવુ ંયહ્ુ.ં આણા

વદનવીફે આણા રોકજીલનને , વસં્કૃસતને અને મલૂ્મોને દળાગલતી અનેક

કૃસતઓ ભશાન યચનાકાયોએ આી છે. “વૌયાષ્રની યવધાય” કે એની

કથાઓ સલળે અજાણ્મો શોમ એલો ગજુયાતી , ખયેખય ગજુયાતી કશલેાલો ન

જોઈએ. ભાયી-અભાયી-આણી આજની ેઢી ખફૂ ઝડી યગુભા ંજીલે છે ,

ઝડે ળીખે છે, અને એથીમ લધ ુઝડે ભરૂી જામ છે. કભાગકભગસલલેક અશીં

ક્ામં નથી , ભોટા ભોટા ભેનેજભેન્ટ ગરુુઓ ણ વસં્કાય સવિંચન કે

રોકવસં્કૃસતના ઘ ૂટંડા તો ન જ ાઈ ળકે ને?

P a g e | 6

રગબગ જુરાઈ-2010થી જેનુ ંટાઈકાભ અને ઈ-સુ્તક સ્લરૂ

આલાનુ ંકાભ ળરૂ કયેલુ ંતે “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂને રઈને ,

લાચંનની વગલડતા ખાતય ફે બાગભા ંઈ-પ્રકાસળત કયલાનુ ંનક્કી કયુું છે.

એ અંતગગત પ્રથભ બાગ પ્રસ્તતુ છે. ટાઈ ભાટે ગોારબાઈ ાયેખ

(http://gopalparekh.wordpress.com)ની ભશનેત, તેભાથંી ભરૂો ળોધલા,

સધુાયલા અને ઈ-સુ્તક સ્લરૂ આલાની ભાયી ભશચે્છા વાથે નોકયી

છીના ફચેરા વભમની ભશનેત અને ઉજાગયા આજે રેખે રાગી યહ્ા ંછે

એ લાતનો આનદં છે.

P a g e | 7

આ ઈ-સુ્સ્તકા પ્રવસૃિભા ંવતત પ્રોત્વાશન આલા ફદર શ્રી ભશને્રબાઈ

ભેઘાણી અને “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂે પ્રકાસળત કયલાની

યલાનગી ફદર શ્રી જમતંબાઈ ભેઘાણીનો જેટરો આબાય ભાનું , ઓછો

જ ડલાનો. એ ફનંે પ્રેયણાદાતાઓને લદંન. આળા છે આ પ્રમત્ન આને

વદં આલળે. ક્ષસતઓ અને સધુાયા રામક ફાફતો ય ધ્માન દોયળો તો

આબાયી થઈળ.

- જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ, ધનતેયવ વલ. વ.ં 2066

P a g e | 8

સ્નેશીશ્રી ગોારબાઈ તથા જજજ્ઞેળબાઈ, તભાયા વદેંળા ભળ્મા. આબાયી છ.ં ભેઘાણી વાદશત્મની વદં કયેરી વાભગ્રી તભે ઈન્ટયનેટ દ્વાયા ભોકી ભેરો છો એ જાણી આનદં થમો. દુસનમાબયભા ંલવતા ગજુયાતી લાચકો ાવે આ લાનગી શોચળે એ વયવ ઘટના ગણાળે. તભાયા આ નેક અચબમાનભા ંવહનુા વાથ અને શબેુચ્છા શોમ જ , તેભા ંભાયી શબુકાભના ણ ઉભેરંુ છ.ં - શ્રી જમતંબાઈ ભેઘાણી – પ્રવાય, 1888, આતાબાઈ એલન્ય,ુ બાલનગય

P a g e | 9

અનકુ્રભણણકા

1. ચાંયાજ લાો ............................................................................................. 11

2. ધ ૂધંીનાથ અન ેસવદ્ધનાથ ............................................................................. 37

3. દીકયો! .......................................................................................................... 73

4. ઢેઢ કન્માની દુલા ! ........................................................................................ 93

5. કાસનમો ઝાંડો ............................................................................................ 104

6. ઘોડી અને ઘોડેવલાય ................................................................................... 128

P a g e | 10

7. બીભો ગયાણીમો .......................................................................................... 158

8. દેાદે ...................................................................................................... 196

9. દુશ્ભન ........................................................................................................ 213

10. ભશભેાન .................................................................................................... 241

11. ચભાયને ફોરે ........................................................................................... 252

12. અણનભ ભાથા ં.......................................................................................... 269

13. વીભાડે વય ચચયાણો ................................................................................ 301

P a g e | 11

1. ચાંયાજ લા

ભટંુ બકડંુ શત ુ.ં શફવીના ભઢા જેવુ ંઅંધારંુ શત ુ.ં ક્ાકં ક્ાકં લીજીના વાલા થતા શતા. તેભા ંબાદયનુ ંડશફંૄ ાણી કઇ જગણના બગલા અંચા જેવુ ંદેખાત ુ ંશત ુ.ં

એ અંધાયે જેતયુ ગાભભા ંશાર જમા ં ―ચાંયાજની ડેરી‖ નાભે ઓખાત ખાચં છે , તમાનંી દયફાયી ડઢી ની નાની ફાયી ઊઘડી અને જુલાન યજતૂ ચાંયાજ લા જગંર જલા નીકળ્મ (લાા યજતૂ લટરીને કાઠી થમા શરેાનંી આ લાત શલાન વબંલ છે.) એક શાથભા ંટણરમ

P a g e | 12

છે, ફીજ શાથ ફગરભા ંદાફેરી તયલાયની મઠૂ ઉય છે. અંગે ઓઢેર કાભ લયવાદના ઝીણા ઝીણા ઝયભરયમા છાટંા ઝીરત આલે છે.

એકાએક યજતૂ બાદયની બેખડ ઉય થબંી ગમ. કાન ભાડંયા. આઘેઆઘેથી કઇ યત ુ ંશમ ને બેફંૄ ગાત ુ ંણ શમ એલા સયૂ વબંામ છે. કઇ ફાઇ ભાણવનુ ંગફંૄ રાગયુ.ં

―નક્કી કક વનયાધાય ફન – દીકયી!‖ એભ ભનભા ંફરીને ચાંયાજે ગ ઉાડયા. તયલાય ફગરભાથંી કાઢીને શાથભા ંરઇ રીધી. કાછટી છડી નાખી, અલાજની રદળા ફાધંીને એકદભ ચાલ્મ. થડેક ગમ તમા ંચખ્ુ ંચધાય યણુ ંવબંાણુ.ં લીજીને વફકાયે ફે ઓા લયતાણા.

P a g e | 13

“ભાટી થાજે, કુકભી!” એલી શાકર દેતા ચાંયાજે નદીની રેરી બેખડ ઉય ગાય ્ ૂદંતા ં્ ૂદંતા ંદટ દીધી. નજીક ગમ. તમા ંઊબ યશી ગમ. કઇ આદભી ન દીઠ. ભાત્ર તેજના ફે ઓા જ દેખમા. અંગ ચખખા ંન દેખાણા,ં ણ શતી ત સ્ત્રીઓ જ. એક ગામ છે ને ફીજી રુએ છે.

“કણ, ચાંાયાજ લા કે?” ગાતા ઓાએ ભીઠે કંઠે છૂ્ુ.ં

“શા, તભે કણ ફાઇયુ?ં અટાણે આંશીં ળીદ કલ્ાતં કય છ?”

“ચાંયાજ લાા! ફીળ નરશિં કે?”

“ફીઉં ળીદ? હું યજતૂ છં.”

P a g e | 14

“તમાયે અભે અવયાઉં છીએ.”

“અવયાઉં! આંશીં ળીદ ?”

“આંશીં કારે વાજંે જુદ્ધ થાળે. આ બાદયભા ંરુવધય ખકળે.”

“તે?”

“એભા ંભખયે ફે જણ ભયળે. શરે તાય ઢરી જગડ ; ને ફીજ ત ુ ંચાંાયાજ લા. એભા ંશરેા ભયનાય વાથે આ ભાયી ભટેયી ફે ‖નને લયવુ ંડળે, એટરે ઇ કલ્ાતં કયે છે ; ને ફીજા ભયનાય ચાંાયાજને ભાયા શાથથી લયભાા યલાની છે; તેથી હું ધભગં ગાઉં છં.”

P a g e | 15

બકડંુ લેગે લશી જલા રાગયુ ંને ફેમ ઓા વકંડાલા ભડંયા. રુદનના સયૂ અંધાયાભા ંતટૂતા તટૂતા શફેકા ંજેલા ફનલા રાગમા. થડક છાતીએ ચાંયાજ છેૂ છે, “શ ેઅવયા! ભાયે ાદય જુદ્ધ કેવું? ભેં ત કઇ શાયે લેય નથી કમાા. લસ્તી ને યાજા લચ્ચે લશાર લતે છે.”

“ચાંયાજ! આંશીં રદલ્રીનુ ંકટક ઊતયળે. શાલ્યુ ંઆલે છે , ભાય ભાય કયત ુ.ં એક જણને ાે તારંુ આ્ુ ંાટ યામ છે.”

“કણ એક જણ ? શુ ંા ?”

P a g e | 16

“તાય ભચી , એને કક જગીએ યાજી થઇ લયદાન ભાગલાનુ ંકહ્ું , કભવતમા ભચીએ ભાગયુ ંકે “હું ણચિંતવુ ંતે શાજય થામ.” ફરે ફધંામેર જગીએ તસ્મા લેચીને એક દીલી ઉતાયી ભચીને દીધી , કહ્ુ ંકે ―જા, ચભાય! પ્રગટજે. ચાય દૂત નીકળે , કશીળ તે કયળે. કડૂ ભાગીળ ત તરંુ નગય યાળે.”

“છી?”

“છી ત,ચાંયાજ! ભચીડે ભધયાતે દીલી પ્રગટી. ચાય રપયસ્તા નીકળ્મા. કાભીએ ભાગયુ ં કે રદલ્શીની ળાશજાદીને રગં વતી આણ.”

P a g e | 17

ચાંયાજના શૈમાભાથંી અંધાયે વનવાવ ડય.

“છી ત , ચાંયાજ! યજ યાતે ળેજાદીને રગં વતી ભગંાલે. ફૂર જેલી ળેજાદી ચાભડાનંી દુગંધે જાગી જામ , ભચી ફીને એનાથી અગ યશ.ે બકડે ાછ રગં રપયસ્તા ાવે રદલ્રી શોંચાડાલે.”

બકડંુ બાગંલા રાગયું , ઓા ઝાખંા થલા રાગમા. લાત કશનેાયીન અલાજ ઊંડ ફન્મ , “એભ કયતાં , ચાંયાજ! છ ભરશને ળેજાદીનુ ંળયીય સકુાણુ,ં હયુભે પવરાલી-ટાલી ફેટીને શૈમાની લાત છેૂ. દીકયીએ અંતયની લેદના લણાલી. ાદળાશને વલગત ાડી. ાદળાશ ેળીખવયુ ંકે , “ફેટી! આજ છૂતી આલજે ; ક્ુ ંગાભ? ક્ યાજા? તે કણ? ને નાભ

P a g e | 18

શુ?ં “એ પ્રભાણે તે રદલવની ભધયાતે ભચીન ઘયભા ંઆવ ભયડીને ળેજાદી ફેઠી થઇ, છૂ્ુ,ં છ ભરશને સુદંયી ફરી તેથી યાજી થઇને ભચીએ નાભઠાભ દીધા.ં એ એંધાણે ાદળાશનુ ંકટક ચડ્ુ ંછે. કારની યાતે આણે ફેમ સયુાયીભા ંવગંાથી શશુ.ં ચાંાયાજ! ભાટે હું આજ શયખ બયી ગાઉં છં.”

એ જ લખતે ફીજા ઓાએ જાણે કે જરટમા ંીંખમાં , ચીવ ાડી. અને યરઢમાના ફૂટતા તેજભા ંફેમના ંઅંગ ઓગી ગમા.ં

બાદય યતી યતી લશતેી શતી. આબની શજાય આંખભાથંી ઝીણા ંઝીણા ંઆંસડુા ંડતા ંશતા.ં ચાંયાજ આઘે આઘે ભીટ ભાડંીને બેખડ ઉય ઊબ

P a g e | 19

શત અને વાદ ાડીને ફરત શત , “ય ભા , ય ભા! હું જગડાને શરે નરશ ભયલા દઉં!”

ાઘડીન આંટ રઇ જાણનાય એકેએક જેતયુીઓ જુલાન ને ઘયડ યજતૂ ડઢીભા ંશરક્ છે. ળયણાઇઓ વવિંધડુાના વેંવાટ ખેંચી યશી છે. અને તયઘામ ઢર ધ્રવુકાલત જગડ ઢરી ઘભેૂ છે. જુલાનની ભજુાઓ પાટે છે. કેવરયમા યંગના ંયંગાડા ંઊકે છે.

“ઇ ભચકાને ફાધંીને ચીયી નાખ! ઇ કુકભીને જીલત વગાલી દ્ય!” ડામયાના જુલાનએ યીરડમા કમાં. ણ એ ફધાને લાયત ચાંયાજ ધીયે ગે કશલેા રાગમ , “ફા! થલાની શતી તે થઇ ગઇ. એભા ંભચીને

P a g e | 20

ભામે આજ કાઇં જુદ્ધ અટકળે ? અને ઇ ત ગાભ ફધાનુ ંા. યાજાને યૈમત વહનુ ુ ંા. નકય યજતૂને ગાભ ટીંફે કઇને આલી કભતમ સઝેૂ જ કેભ? ણ શલે આ જગડા ઢરીને શુ ંકયવુ ંછે?”

“ફા ચાંયાજ!” એન વતા એફરલા ફલ્મ , “ઘા લાે ઇ અયજણ! લીય શમ ઇ અવયાને લયે. એભા ંનાતમજાતમ ન જલામ. ભાય જગડ ે‖ર ોંખાત. જેતયુને ઝાઝ જળ ચડળે.”

“ણ ફા!ુ ઓરી વ લયવની યંબા આજ બકડે કાઇં યતી ‖તી! ફહ ુજ લશરંુ યતી ‖તી, ફા!ુ એના ભનખમ ધરૂ ભળે. ભાટે કહું છં કે જગડને કઠાની ભારીકય આજન રદલવ યૂી યાખીએ.”

P a g e | 21

“ઇ તે કેભ ફને , ચાંયાજબાઇ!” ફીજા જુલાનએ કહ્ું , “એન તયઘામ લગડયા વલના કાઇં શયૂાતન થડંુ ચડલાનું? ફીજા શાથની ડાડંી ડય ેકાઇં ભાથા ંડે ને ધડ થડા ંરડ?ે‖

“ત ચાંયાજ, હું જુક્તત સઝુાડંુ.” એબરલાાએ ધ્માન શોંચાડ્ુ.ં

“જગડાને રઇ જાલ કઠાને ભાથે. તમા ંએના રડરને દયડે ફાધંી લા , શાથ છટા યાખ ને શાથભા ંઢર આ. ઊંચે ફેઠ ફેઠ એ લગાડે , ને શઠેે ધીંગાણુ ંચારે. ણ ભજબતૂ ફાધંજ. જજ, તડાલી ન નાખે!”

P a g e | 22

“વાચી લાતછે ફાનુી ,” કશીને જુલાન અંગ કવલા રાગમા. કેવરયમા ંલગૂડાનં ઘટાટ ફધંાઇ ગમ. વમારા જેલી તયલાય વજાઇ ગઇ, ગાઢા કસુફંા ઘાલા રાગમા અને ―છેલ્રી લાયની અંજણયું , ફા! ી લ્મ! ાઇ લ્મ! ‖ એલા શાકટા થમા. તડક નમ્મ. સયૂજ ધ ૂધં થલા રાગમ. ગગનભા ંડભયી ચડતી દેખાણી.

“જ, બાઇ જગડા! વાભે ઊભુ ંએ ાદળાશનુ ંદકટક. આણા જણ છે ાખંા. જેતાણુ ંઆજ ફાઇ જાળે. તુનેં ફાધં્મ છે તે આટરા વારુ. ભજુાયુ ંતડી નાખજે. ણ તયઘામ થબાલીળ ભા! આ કઠા વાભા જ અભાયા ંભાથા ંડે ને ધડ રડે એલ ઢર લગાડય ેયાખજે!”

P a g e | 23

શયૂાતને થયક થયક કંત જગડ ઢરી ચકચયૂ આંખે ચાંયાજની વાભે નીયખી યહ્ય. કવકવીને એની કામા ફધંાઇ ગઇ છે. ધ્રવૂાગં! ધ્રવૂાગં! ધ્રવૂાગં! એની ડાડંી ઢર ઉય ડલા રાગી. અને ડેરીભાથંી લાા યજતૂનુ ંકેવયી દ દાતંભ ંતયલાય રઇ શાથભા ંબારા વત ુ ંદટ દેત ુ ંનીકળ્યુ.ં

ણ ન યશી ળક્ જગડ ઢરી ! ભાથે કવકવાટ ફાધં્મમ ન યશી ળક્. કામયને ણ ાણી ચડાલનાયી એની ફે ભજુાઓભા ંકણ જાણે ક્ાથંી જભ ઊબયાણુ.ં કઠા નીચે ફેઉ વૈન્મની ઝીંકાઝીંક ભડંાલાને શા ંકે ઘડી-ફઘડી જામ છે. તયલાયનાં તયણ ફધંાઇ ગમા છે. અને યણઘેલડૂ

P a g e | 24

ચાંયાજ ભખયે ઘભૂી યહ્ય છે , તમા ંઆંશીં જગડાની ભજુાઓએ અંગ ઉયના ફધં તડી નાખમા. ગાભા ંઢર વાથે એને ઊંચા કઠા ઉયથી રડરન ઘા કમો , અને વહથુી શરેા ંએના પ્રાણ નીકી ગમા વહથુી પ્રથભ એને ભયલાનુ ંવયજેલુ ંશત ુ ંતે વભથમા ન થયુ.ં

―આગે છેલ્રી ઊઠત, ેરી ઊઠમ ાતં, ભૂાભા ંડી ભ્ાતં, જભણ અબડાવય,ુ જગડા!ં [1]

[શ ેજગડા ઢરી! તુ ંત નીચા કૂન , અગાઉ ત તાયે વહથુી છેલ્રી ગંતભા ંજભલા ઊઠલાનુ ંશત ું, ણ આજ યદુ્ધફૃી જભણભા ંત તેં શરેી

P a g e | 25

ગંતભા ંફેવીને તયલાયના ઘા ફૃી જભણ જભી રીધુ.ં તેં ત ભૂવતઓભા ંભ્ાવંત ડાલી. બજન તેં અબડાલી નાખયુ ં]

જગડ ડય અને ચાંયાજે વભળેય ચરાલી. કેલી ચરાલી ?

ખાડંા તણ ખરડમે, શલ! ાયીવ રકમ. કય દીધા કરફે, આડા એબરયાઉત! [2]

[એ યાજા ! તેં ત યદુ્ધકે્ષત્રફૃી જભણભા ંખાડંાના ઝાટકા ીયવલા ભાડંયા.એટલુ ંફધુ ંવયવણુ ંકયુ ંકે શ ેએબરના તુ્ર ! મવુરભાન જદ્ધાઓ

P a g e | 26

ફૃી જભલા ફેઠેરા ભશભેાનએ શાઉં! શાઉં! કયી આડા શાથ દીધા , અથાાત તેઓ તાયા શયૂાતનથી ત્રાવી ગમા.]

વય ગી વાફ તણા, ભાથે ભે વથમા, (તમ) ચાં ચામે ના, ઓા એબરયાઉત! [3]

[ચાંાયાજના ભાથા ઉય ત તીય , ગી અને બારાઓંન લયવદ લયવત શત. તે છતા ંએ એબર લાાન દીકય કઇ ઓથ રઇને એ લયવાદભાથંી ઊગયલા ભાગત નથી, અથાાત નાવત નથી]

તુ ંતાા ંઆલધ તણી, ચકલત ચકૂ્ ના,

P a g e | 27

વળમ મ તા વદા, અથમો ચકેૂ એબરયાઉત! [4]

[શ ેએબર લાાના તુ્ર ! વવિંશ જેલ વનળાનફાજ ણ જયાક ઉતાલ થઇને કદી કદી તાની તયાભા ંવળકાયને ચકૂી જામ છે: ણ ત ુ ંતાયા ંઆયધુન એકેમ ઘા ન ચકૂ્.]

એ ઊબા થમેરા ધડને જાને કે છાતીએ નલી આંખ નીકી. તયલય લીંઝત ુ ંધડ ળત્રઓુનુ ંખફંૄ કયત ુ ંકયત ું , પજને ભઢા આગ નવાડત ુ ંઠેઠ રાઠી સધુી શાકંી ગયુ.ં તમા ંજઇને એ થાકેલુ ંધડ ઢી ડ્ુ.ં જુલાન ચાંયાજ તાની લાટ જનાયીની ાવે સયુાયુીભા ંવવધાવમ.

P a g e | 28

જગડા ઢરીન છગ (ાણમ) જેતયુના એ કઠા ાવે છે ને ચાંયાજની ખાબંી રાઠીને ટીંફે શજુ ઊબી છે. ચાંયાજ ત ખી ગમ , ણ ાદળાશના શૈમાભા ંકેલ પડક ફેવી ગમ?

તળાશ ેતગયીમા ંનૈ, શ ાછા ંજામ, ચાં છાફાભંામં, ઊઠે એબરયાઉત! [5]

[ાદળાશ ાવે પ્રબાતે ભારણ ફૂરછાફ રઇને ફૂર દેલા ગઇ. દળાશ ેછૂ્ુ ંકે ―ળેના ંફૂર છે ?‖ ભારણ કશ ેકે ―ચં‖ ―અયયય, ચં‖ કયત ાદળાશ ચભકે છે ; ―ચં‖ ફૂરનુ ંનાભ વાબંતા ંણ એને રાગે છે કે

P a g e | 29

ક્ાકં ચાં (ચાંયાજ) છાફડીભાથંી ઊઠળે! ભારણ ષુ્ની છાફડી રઇ ાછી ચારી જામ છે.]

“ના, ફા એબર લાા! એભ હું ઘડ રેલાન નથી. ઇ ત ચાંાયાજ લા ડંે બયડામયા લચ્ચે આલીને દાન કયે ત જ ભાયે ઘડ ખે , નરશ ત હું આંશીં ભાય દેશ ાડીળ. હું મલૂાના ંદાન રઉં કાઇં?”

એબર લાાની આંખભા ંાણી આવમાં , શવીને ફલ્મ, “ગઢલા, ગાડં થા ભા.ં ચાંાયાજ તે શલે ક્ાથંી આલે ? ભયેરા ભાણવને શાથે ક્ામં દાન થમેરા ંજાણમા ંછે ? અને ચાંાયાજ કશીને ગમ છે કે ઘડ ગઢલીને દઇ દેજ.”

P a g e | 30

ચાયણ એકન ફે થમ નરશ. એ ત રાઘંણ ઉાય રાઘંણ ખેંચલા રાગમ , ચાંયાજ લાાને સ્ભળાનભા ંફાેરા તમા ંજઇને ફેઠ અને ણફયદાલલા રાગમ. આખયે ચાંયાજ લાાનુ ંપે્રત દેખાયુ.ં ચાયણને લચન દીધુ ંકે “જા ગઢલા, વલાયે ડામય બયીને ઘડ તૈમાય યાખજે, હું આલીળ.”

ચાયણે જઇને દયફાયને લાત કયી. દયફાય શસ્મા ; વભજી રીધુ ંકે ચાયણ બાઇથી ેટભા ંભખૂ વશલેાતી નથી એટરે આ જુક્તત કયી છે. આલી યીતે ડામય બયાળે ; આને જ ચાંાયાજ લાાને નાભે દાન કયી દેશું ; ચાયણ પવરાઇ જાળે; આણે ચાયણ-શતમાભાથંી ઊગયશુ.ં ચાયણને લાફંૄ કયાવયુ.ં

P a g e | 31

ફીજે રદલવે વલાયે ડામય જામ્મ , ઘડાને વજ્જ કયી રાલલભા ંઆવમ , ચાયણ લાટ જઇને ઊબ. આખ ડામય શાવંી કયલા રાગમ , વહનેુ થયુ ંકે આ બા થડક ડ કયીને શભણા ંઘડ રઇ રેળે. તમા ંત ઉગભણી રદળા તયપ ફધાની નજય પાટી યશી. સયૂજના ંરકયણ ની અંદયથી તેજરુુ ચાલ્મ આલે છે. આલીને ઘડાની રગાભ ઝારી અને ચાયણના શાથભા ંરગાભ મકૂી લણફલ્મ ાછ એ રુુ સમૂારકને ભાગે વવધાલી ગમ!

“ખભા! ખભા ત ુનેં ફા!” એલી જમ ફરાલીને ચાયણ ઘડે ચડય. આખ ડામય થબંી ગમ અને ચાયણે દુશ કહ્ય -

કભ વલણ બાયથ કીમ, દેશ વલણ દીધા ંદાન,

P a g e | 32

લાા! એ વલધાન, ચાંા! કેને ચડાલીએ? [6]

[ભાથા વલના જુદ્ધ કયુ ંઅને દેશ વલના દાન દીધા:ં એલા ંફે દુરાબ ણફરુદ અભે ફીજા કને ચડાલીએ , ચાંાયાજ લાા ? એ ત એકરા તને જ ચડાલામ]

ભાયલાડન એક ફાયટ ચારત ચારત જેતયુ આલી શોંચ્મ. એબર લાા ાવે જઇને એણે વલાર કમો , “યજતૂ, હું ભાગુ ંતે દેળ ? તભે ત દાનેશ્વયી ચાંાયાજના વતા છ.”

એબર લા ફલ્મ :”બરે ફાયટ! ણ જઇ વલચાયીને ભાગજ, શા ં!”

P a g e | 33

ફાયટ કશ ે“ફાા, તભને તાને જ ભાગંુ ંછં.”

એબર લાાને અચફં રાગમ. એ ફલ્મ , “ફાયટ , હું ત બઢુ્ઢ છં , ભને રઇને ત ુ ંશુ ંકયલાન શત ? ભાયી ચાકયી તાયાથી ળી યીતે થળે ? તેં આ કઇ યીતની ભાગણી કયી?”

ફાયટે ત તાની ભાગણી ફદરી નરશ , એટરે એ વદૃ્ધ દયફાય તાનુ ંયાજાટ ચાંાયાજથી નાનેયા દીકયાને બાલીને ફાયટની વાથે ચારી નીકળ્મા. યસ્તે જતા ંદયફાયે છૂ્ુ ં: “શેં ફાયટ ! વાચેવાચુ ંકશજે ; આલી વલણચત્ર ભાગણી ળા ભાટે કયી ?”

P a g e | 34

ફાયટે શવીને કહ્ું , “ફા ભાયલાડભા ંતેડી જઇને ભાયે તભને યણાલલા છે.” એબર લાા શવી ડયા ને ફલ્મા , ”અયે ગાડંા , આ તુ ંશુ ંકશ ેછે ? આટરી ઉંભયે ભને ભાયલાડભા ંરઇ જઇને યણાલલાનુ ંકાઇં કાયણ?”

ફાયટ કશ:ે” કાયણ ત એ જ કે ભાયે ભાયલાડભા ંચાંાયાજ લાા જેલ લીય નય જન્ભાલલ છે, દયફાય!”

એબર લાાએ ફાયટન શાથ ઝારીને છૂ્ું , “ણ ફાયટ , તાયા ભાયલાડભા ંચાંાયાજની ભા ભીનદેલી જેલી કઇ જડળે કે ? ચાંાયાજ કને ેટે અલતયળે?”

P a g e | 35

“કેલી ભા?”

“વાબં તમાયે. જે લખતે ચાંાયાજ ભાત્ર છ ભરશનાનુ ંફાક શત તે લખતે હું એક રદલવ યણલાવભા ંજઇ ચડેર. ાયણાભા ંચાંયાજ સતૂ સતૂ યભે છે. એની ભાની વાથે લાત કયતા ંકયતા ંભાયાથી જયક અડલુ ંથઇ ગયુ.ં ચાંયાજની ભા ફલ્મા,ં શા,ં શા,ં ચાંયાજ દેખે છે, શા!ં”

“હું શવીને ફલ્મ , ―જા યે ગાડંી. ચાંયાજ છ ભરશનાનુ ંફાક શુ ંવભજે ?‖ ફાયટ! હું ત આટલુ ંકહું છં , તમા ંત ચાંયાજ ડ્ુ ંપેયલીને ફીજી ફાજુ જઇ ગમ. હું ત યાણીલાવભાથંી ફશાય ચાલ્મ આવમ , ણ ાછથી એ

P a g e | 36

ળયભને રીધે ચાંયાજની ભાએ અપીણ ીને આઘાત કમો. ફર , ફાયટ! આલી વતી ભાયલાડભા ંભળે?”

વનયાળ થઇને ફાયટે કહ્ુ:ં “ના.”

“ફવ તમાયે, શાર ાછા જેતયુ.”

ચાં ઢય ાયણે, એબર અવમા કયે. મઇૂ ભીણરદે, વરકંણ વાભે ગે. [7]

P a g e | 37

2. ધ ૂધંીનાથ અને વવદ્ધનાથ

“તેં દુ‖ની લાત ુ ંશારી આલે છે , બાઇ! અયધી વાચી ને અયધી ખટી. શજાય લયવની જૂવનયુ ંલાત ુ!ં કણ જાણે ળી ફાફત શળે ?”

એટલુ ંફરીને એ બઢુ્ઢા ભારધાયીએ રદળાઓને છેડે ભીટ ભાડંી. એક શજાય લા શરેાનંા અક્ષય લાચં્મા. થડંુક શસ્મ. ડાગંને ટેકે ઊબા ંઊબા ંએણે ચરભ વગાલી. એની ધી દાઢીભાથંી ધભુાડા નીતયલા રાગમા. ગટેગટા ઊંચે ચડલા રાગમા. ભોં ભરકાલી એણે કહ્ુ:ં

P a g e | 38

“ઇ ફધુ ંઆવું , બાઇ! આ ધભુાડા જેવુ.ં અભાયા વયઠભા ંત કૈંક ટાઢા ૉ‖યના ગાટા શારે છે ; ણ હું ત ઢાકંને ડંુગયે ડાગંન ટેક રઇ ને જમાયે ચરભ ચેતવુ ંછં , તમાયે ભને ધ ૂધંીનાથ-વવદ્ધનાથની જડી જીલતીજાગતી રાગે છે.શજાય લયવ ત ભાયી આંખના રકાયા જેટરા ંજ ફની જામ છે. આ ધ ૂલંાડાની ફંૂક જેલ ધ ૂધંીનાથ અને આ આગની ઝા જેલ શભેલયણ ફૃડ વવદ્ધનાથ શાજયાશજૂય રાગે છે.”

“લાત ત કશ!”

P a g e | 39

“અયે, લાત કેલી ? ઇ ત ટાઢા ‖યના! ફે ઘડી ગાટા શાકંીને ડફા ંચાયીએ. થડીક યાત ્ટેૂ! આ ત લે ‖રાનંી લાત ું, ભઢાભઢ શારી આલે , એના કંઇ આંકડા થડા ભાડંેર છે ?”

એટલુ ંફરતા ંએની આંખભા ંચરભન કેપ ચડત ગમ. આંખના ્ણૂા રારચટક ફન્મા, એને ડાગંને ટેકે અજલાી યાતે લાત ભાડંી...

ધ ૂધંીનાથનુ ંઅવર નાભ ત ધ ૂધં ; જાતન કી. આ લાવંાલડ દીભન યે‖ત. હું ીઉં છં એલી ફજયના લાડા લાલત. જરભ કીને ેટ ણ જીલ યલાણ દમાદાનભા.ં રશિંવા નાભ ન કયે. લયવલયવ ફજયના ં

P a g e | 40

ડતર લેચીને જામ ણગયનાયને ભેે. નાણુ ંશમ એટલુ ંગયીફગયફાનેં ખલયાલી દે્ય. ાછ આલીને ફજય લાલલા ભાડંે.

ધીયે ધીયે તે ધ ૂધં ને ણગયનાય ફેમ એકાકાય થાલા ભાડંયા. જેવુ ંધ્માનતેવુ ંરદરનુ ંગજુ ;ં જેવુ ંઅન્ન તેલ ઓડકાય ; ધ ૂધંાનેત ણગયનાયનુ ંજ ધ્માનયાત ને દી રાગી ગયુ.ં એન આતભ લધલા ભાડંય. વવંાયની ગાઠં લછૂટીગઇ. ફજયના લાડા ગાયુ ંાવે બેાલીને એ ત ણગયનાયભા ંચાલ્મ ગમ. કઇક ટકૂ ઉય ફેવીને ધણૂી ધખાલી , તસ્મા આદયી દીધી. એભ ફાય લયવે ણગયનાયની ગપુાઓભાથંી ગેફના ળબ્દ વબંાણા કે “ધ ૂધંીનાથ! ધ ૂધંીનાથ! નલ નાથ બે દવભ નાથ ત ુ ંધ ૂધં.”

P a g e | 41

“અશારેક!‖ ળબ્દની વાથે ગરુુ દતે્ત ધ્માન ધયુ ંઅને નલ નાથનુ ંસ્ભયણ કયુ.ં સ્ભયણ કયતા ંત જગવવદ્ધ ભછેન્દયનાથ , જરધંયનથ, ળાવંતનાથ, એલા નલ નાથ ગરુુની વન્મખુ શાજય થઇ ગમા. ગરુુ ફલ્મા “જગદંય , આણી જભાતભા ંઆજ નલ વવદ્ધ આવમ છે. તભે નલ નાથ બેા એ દવભ ધ ૂધંીનાથ તભાયી ગંતભા ંજગભા ંજૂાળે. ભાય આળીલાાદ છે. તભાયી ચરભ વાપી એને આ.” (વાપી=ગાજં ીલા ભાટે ચરભની વાથે લગૂડાન ટકૂડ યાખલાભા ંઆલે છે તેને ―વાપી‖ કશ ેછે.)

જગદંયનાથ ફધા બેા થામ તમાયે એક વાપીએ ચરભ ીએ. ફીજાને ચરભ આે. ણ વાપી ન આે. ધ ૂધંીનાથને ચરભ આી. વાપી

P a g e | 42

આતા ંનલે વવદ્ધ કચલાણા. ગરુુદેલે કાયણ છૂ્ુ.ં નલનાથએ ્રુાવ કમો “ગરુુદેલ , ધ ૂધં નાથ ખય , ણ એનુ ંદૂધ શરકંુ છે ; એ દૂધ કક દી એને શાથે કક કા કાભ કયાલળે. એટરે ધ ૂધંીનાથજી શજી લધાયે ત કયે, લધાયે શદુ્ધદ્ધ કયે, છી અભે વાપી આીએ.”

અને ગરુુ દત્તન ફર ડય કે “ધ ૂધંીનાથ! ફાય લયવ ફીજાં ; આબભુા ંજઇ ધણૂી પ્રગટ! જાલ ફા! ચયાવી વવદ્ધને ગંતભા ંતભાયી લાટ જલાળે.”

આબનુી અલવધ ણ યૂી થઇ અને ત કયી ધ ૂધંીનાથ ાછા ગરુુ ાવે આવમા. પયી ગરુુએ નલ નાથને શાજય કમાં. અને ફધાએ વાથે ભી એક

P a g e | 43

વાપીએ ચરભ ીધી. ણ નલેમ નાથ અંદયઅંદય કશલેા રાગમા કે ”આનાથી ત જીયલાળે નરશ. એ શરકંુ દૂધ છે ; ક‖ક દી ને કક દી એ ન કયલાના કાભ કયી ફેવળે.”

તેજની જીલત જમત જેલા ધ ૂધંીનાથ જગતભા ંઘભૂલા રાગમા. ઘભૂતા ંઘભૂતા ંઅયલલ્રીને ડંુગયે ણચતડગઢભા ંએભનુ ંઆલવુ ંથયુ.ં

ણચતડના યાણાએ ગરુુને ઝાઝા ંભાન દીધા.ં ગરુુના ચયણભા ંડીને યાણ યાતે ાણીએ યમ. યાણાના અબયબમાા યાજભા ંવલાળેય ભાટીની ખટ શતી. ભયણ ટાણે ફાની આગ રઇને ભઢા આગ શારનાય દીકય નશત.

P a g e | 44

ધ ૂધંીનાથે ધ્માન ધયુ.ં યાણાના બાગમભા ંએણે ફે દીકયા રખેરા લાચં્મ ; ણ એક જગી , ને એક વવંાયી. એણે કહ્ું , “યાણાજી ! ફાય લયવે ાછ આવુ ંછં. ફે કંુલય તાયે ઘયે યભતા શળે. ગરુુની આજ્ઞા છે કે આભાથંી એક તાય ને એક ભાય. તૈમાય યાખજે. તે દી ‖ આંસ ુાડલા ફેવીળ ભા.ં ફાય લયવે ાછ આવુ ંછં.”

ફાય લયવને જાતા ંળી લાય ? જટાધાયી જગીએ ણચતડને ાદય અશારેક જગાવમ. એટરે યાજાયાણી ફેમ યાજકંુલયને આંગીએ રઇ ફશાય નીકળ્મા.ં ફેભાથંી એક ઘયાણે લગૂડે બાગંી ડત , અને ફીજ ભેરેઘેરે શયેલેળે. યાજાયાણી કડૂ કયીને તેજીર દીકય યાખલા ભાગતા ંશતા ંણ

P a g e | 45

તેજની વલભવૂત કાઇં ભેરે લગૂડે ઢાકંી યશે ? ને એમ ધ ૂધંીનાથની નજય ફશાય યશે? ભેરાઘેરાને જ જગીએ ઉાડી રીધ. ફાય લયવન ફાક દટ દઇને ગરુુને કાડંે ફાઝી ડય. ભાતાવતા નજયે દેખે તેભ એ ફાય લયવના ફાકે ભાથુ ંમ ૂડંાલી બગલા શયેાવમા.ં બભતૂ ધયી ચારી નીકળ્મા. યાજા યાણી ખફ ખફ આંસ ુાડતા ંણચતડગઢ ાછા લળ્મા.ં

ધ ૂધંીનાથે ચેરાને વવદ્ધનાથ કયી થાપ્મ. એના કાનભા ંગરુુભતં્ર ફંૂક્ અને બેખના ાઠ બણાલતા બણાલતા આ આણે ઊબા છીએ તમા ંઆલી શોંચ્મા. આ ઢાકં તે દી નશત ુ.ં આંશીં ત પે્રશાટણ નગયી શતી. ચેરાઓને ગરુુએ કહ્ુ ં“ફા , હું આ ડંુગયભા ંફાય લયવની વભાવધ રગાવુ ં

P a g e | 46

છં. તભે વો ઘયઘય ઝી પેયલીને આંશીં વદાવ્રત યખજ. ભખૂમાદુંખમા ંઅને અગંને તાના ંગણી ાજ. ભાયી તસ્માભા ંનુ્માઇ યૂજ.” એભ ફરીને ધ ૂધંીનાથે આવન લાળ્યુ.ં

લાવેંથી ચેરાઓની કેલી ગવત થઇ ગઇ ? નગયીભા ંઝી પેયલે , ણ કઇએ ચટી રટ ન દીધ. દમા ભાનન છાટંમ ન ભે એલા ંરક લવતા‖ંતા.ં ણ વત્તય-અઢાય લયવન વવદ્ધનાથ ત યાજનુ ંફીજ શત ; વભજુ શત ; એણે એકે્કક ચેરાને એકે્કક કુશાડ કડાલી કહ્ુ ંકે શાડભા ંરાકડા ંલાઢી નગયભા ંજઇ બાયીઓ લેચ અને આ ભશનેતથી ઉદય

P a g e | 47

બય! જગીન ધયભ શયાભનુ ંખાલાન ન શમ. કઠાભા ંજયે નરશિં , જાઓ જગંરભા.ં

ફીજ દી , ત્રીજ દી , અને ચથ દી થતા ંત કુશાડા ભેરી-ભેરીને ફધા ચેરાએ ભાયગ ભાપ્મા. ફાકી યહ્ય એક ફા વવદ્ધનાથ. યાણા કુનુ ંફીજ, એભા ંપેય ન ડે. પ્રબાતને શય પ્રાગડના દયા ફૂટયા શરેા ંત આશ્રભ લાી ચી , ઝાડલાને ાણી ાઇ , વવદ્ધનાથ લનભા ંઊડી જામ. વાજંે ફતણની ફાયી ફાધંી ળશયેભા ંલેચી આલે. નાણુ ંનરશ જેવુ ંનીજે. તેન રટ રે. આખા ગાભભા ંએક જ ડળી એલી નીકી કે જે એને યટરા

P a g e | 48

ટીી આે. એ શતી કંુબાયની ડળી. અઢાય લયવના સુલંાા ફૃાા ફાા જગીને જઇ ડળી રી રી શતે ઢે છે.

આભ ફાય લયવ સધુી ફા વવદ્ધનાથે બાયી ઉાડી વદાવ્રત ચરાવમા.ં ભાથુ ંછરાઇને જીલાત ડી. સુલંાી કામા ખયીને! કેટલુકં વશલેામ ? દુ:ખ ત ણચત્તડની ભરાતભા ંકઇ રદલવ દીઠંુ નશત ુ.ં અને આંશીં એના એકરાના ઉય જ બાય આલી ડય. વવદ્ધનાથ મ ૂગં મ ૂગં આ ીડા લેઠત અનાથની વેલા કમે ગમ. ફાય લયવે ધ ૂધંીનાથનુ ંધ્માન રંુૂ થયુ.ં આંખ ઉઘાડીને ગરુુએ આશ્રભ નીયખમ. આટરા ફધા ચેરકાભાથંી

P a g e | 49

એક વવદ્ધનાથને જ શાજય દેખમ. છૂ્ુ ંકે ફીજા ફધા ક્ા ંછે ? ચતયુ વવદ્ધનાથે ભટંુ ેટ યાખીને ખટ જલાફ લાળ્મ; ગફુૃ ટાલી રીધા.

ઘણા ંલયવન થાક્ વવદ્ધનાથ તે રદલવે ફયે ઝાડલાને છામંડે જંી ગમ છે. ળીા લાતયાની રે ‖યે રે ‖યે એની ઉજાગયબયી આંખ ભી ગઇ છે. ગરુુજી ચેરાના ંઅઢક ફૃ નીયખી યહ્યા છે. વળષ્મના ફૃડા બેખ ઉય અંતય ઠરલામ છે. તે લખતે વવદ્ધનાથે ડ્ુ ંપેયવયુ.ં ભાથા ઉયનુ ંઓઢણ વયી ડ્ુ.ં ભાથે એક ભાખી ફેઠી. ગરુુને લશભે આવમ. ાવે જઇને જયું , ભાથાભા ંખફ ભીઠંુ વભામ એલડંુ ઘારંુ ડ્ુ ંછે. ગધં લછૂટે છે.

“કાઇં નરશ, ફા ુ! ગભૂડંુ થયુ ંછે.” વભદયેટા વવદ્ધનાથે વાચુ ંન કહ્ુ.ં

P a g e | 50

“વવદ્ધનાથ!” ગરુુની ભ્રકુૂરટ ચડી: “જગ શમેો છે એ ભરૂીળ ભા.ં અવતથી તાયી જીબ તટૂી ડળે. ફર વાચુ,ં ગરુુદુશાઇ છે.”

વવદ્ધનાથ ધીય યશીને લાત કશતે ગમ. તેભ તેભ ધ ૂધંીનાથની આંખભાથંી ધભુાડા છૂટતા ગમા. તવીનુ ંઅંતય ખદખદી ઊઠ્ુ.ં અડતાીવ લયવની તસ્માન ઢગર વગીને બડકા નાખત શમ તેવુ ંફૃ ફધંાઇ ગયુ.ં શૈમાભાથંી “શામ! શામ! ”” એભ શાશાકાય નીકી આબને અડલા ભાડંયા , “અયે શામ શામ! જગતના ંભાનલી! દમા યલાયી યહ્યા!ં ભાય ફાર વવદ્ધનાથ ભાથાની મ ૂડંભા ંકીડા ડે તમા ંસધુીમે બારયયુ ંખેંચે! અને ભાયી તસ્મા! બડકે બડકે પ્રરેકાય ભચાલી દઉં! ભાયે તસ્માને શુ ં

P a g e | 51

કયલી છે! વવદ્ધનાથ! ફચ્ચા! દડ , ઓરી કંુબાયણને ચેતાલ. ભાડં બાગલા. ાછં લાીને ન જલે શોં, આજ હું પે્રશાટણને રટાવુ ંછં.”

એટલુ ંકશતેા ંત આશ્રભ કાપં્મ. ઝાડલા ંધણૂમા.ં અને ત્રારશ! ત્રારશ! કાયત વવદ્ધનાથ શાથ જડીને કયગયે છે કે “ગરુુદેલ! ગરુુદેલ! તસ્માના ંણુમ એભ નથી ખલા.ં અયે ફા!ુ ભાનલીઓ ત ફધામં ભાટીના.ં એના ંેટ છીછયા ંજ શમ. એની વામુ ંન જલામ. આણા બેખ વાભે જુઓ. ગજફ કય ભા ! રાખખની શતમા, વનવાવા, કલ્ાતં કેભ જમા ંને વાબંળ્મા ંજાળે, ગરુુદેલ?”

P a g e | 52

ણ ગફુૃ લામાા ન યહ્યા. તસ્માને ભડંયા શભલા. શાથભા ંખપ્ય ઉાડ્ું ; ધયતી યતી શમ એવુ ંધીરંુ ધણેણલા રાગી. ડંુગય ડલ્મા. રદળાના ડદા પાડીને લન લછૂટલા રાગમા. છેલ્રી લાય ગરુુએ કહ્ુ:ં ”વવદ્ધનાથ ! શલે કભાનભાથંી તીય છૂટે છે. દડ ; દડ, કંુબાયણને ચેતાલ , ભાડંે બાગલા , ાછં ન જુએ, નરશ ત સકૂા ંબેા ંરીરામં ફળે, ફચ્ચા!”

વવદ્ધનાથે દટ દીધી , તાને યજ યટરા ઘડી દેનાયી ભાડીને ચેતાલી , છકયાનેં આંગીએ રઇ ડવી બાગે છે , અને આંશીં ાછ ધ ૂધંલામેર ધ ૂધંીનાથ શાથભાં ખપ્ય ઉાડી તાની તભાભ તસ્માને કાયે છે , “ઓ ધયતી ભૈમા! ટ્ટણ વ દટ્ટણ! અને ભામા, વ વભટ્ટી!”

P a g e | 53

એભ કાયીને એણે ખપ્ય ઊંધુ ંલાળ્યુ.ં લાતા ંજ લામયા લછૂટયા , આંધી ચડી , લાદા ંતટૂી ડયા.ં ભટા શાડ મૂભાથંી ઊડી-ઊડીને ઊંધા ટકાણા. પે્રશાટણ નગયી જીલતજાગત થૃલીના ેટાભા ંદટાઇ ગઇ. એક પે્રશાટણ નરશ , ણ એલા ંચયાવી ાટણ તે દી ધ ૂધંીનાથે તાના ખપ્ય શઠે ઢાકં્ા ંઅને એના ભશાકંભા ંભામા તભાભ વભટ્ટી ફનીને ગાયદ થઇ ગઇ.

ઓરી કંુબાયણ જાતી શતી બાગતી , ણ વીભાડે જાતા ંએની ધીયજ ્ટૂી. પ્રરમની ચીવ વાબંીને એણે ાછ જયુ.ં ભા ને છકયા ંતમા ંને તમા ંાણકા ફની ગમા.ં એ શજી ઊબા,ં ઢાકંને વીભાડે!

P a g e | 54

આવુ ંભશાા કયનાય એ જગીને ભાટે આબ ુઅને ણગયનાય ભાથે ણ શાશાકાય ફરી ગમ. નલ નાથ અને ચયાવી વવદ્ધએ અલાજ દીધ કે, “આજથી એની ચરભવાપી ફધં કય!” કંઇક લોની કભાણી લેચીને ધ ૂધંીનાથ વભાવધભા ંફેઠ. વવદ્ધદ્ધઓ વલના એન એ યાકં ધ ૂધં કી થઇ ગમ. “બાઇ! ગભે તેલ તમ કીનુ ંદૂધ ના?”

આં અશીં ફાા જગી વવદ્ધનાથનુ ંશુ ંફન્યું ? ડંુગયે ઊબીને એણે પે્રશાટણ દટાત ુ ંદીઠંુ. દટ્ટણ રંુૂ થમા છી એન જીલ જપં્મ નરશ. ગરુુએ કયેરા કાા કાભનુ ંપ્રામવિત ળી યીતે થામ એ વલચાયે એને તમાથંી ખવલા દીધ નરશ. અયેયે! ઘડી શરેા ંજમા ંશજાય નય નાયી ને નાના ંછકયા ં

P a g e | 55

કલ્રર કયતા ંશતા ંતમા ંઅતમાયે કઇ શોંકાય દેલા ણ શાજય નરશ ? હું વવદ્ધનાથ: ગરુુએ ઉથાપ્યુ ંતે હું થાુ ંત જ ભાયી વવદ્ધદ્ધ વાચી. કઇક આ નગયીન અવધકાયી આલળે. હું લાટ જઇળ , ભાયા ંત વઘંયીળને એવુ ંવલચાયીને એ કંકુલયણા ફાાજગીએ આવન બીડ્ુ.ં નાળ ાભેરા એ થાનક ઉય એના ંનેત્રની અમતૃધાયાઓ છંટાલા રાગી , ફેલુ ંશત ુ ંતે ફધુ ંતેના ણુમને નીયે ઠયલા રાગયુ.ં

એ...રદલવ વાજં નભતી શતી. ઓછામા રાફંા થમા શતા. પે્રશાટણનુ ંખડંેય ખાલા ધાત ુ.ં એભા ંફે જીલતા ંભાનલી બટકે છે. ધૂ ઉખેી ઉખેી ગતે છે.અંદય ઊંધા લી ગમેરા ંાણણમાયાં , ખાયણણમા ને વભટ્ટી થઇ

P a g e | 56

ગમેર ધાતનુા ંલાવણ નીયખે છે. ભાને ધાલતા ંફચ્ચાનંા ંભડદા ંએભ ને એભ જાભી ગમેરા ંજુએ છે. જઇ જઇને ફેમ ભાનલી યલે છે. જગી વવદ્ધનાથે ફેમને જમા,ં ફરાવમા,ં છૂ્ુ ં“કણ છ?”

“આ અબાગી નગયીની હું યાજયાણી. આ ભાય ફેટ નાગજણ જેઠલ.”

“કેભ કયીને ફચી નીકળ્મા ં?”

“યાજાથી રયવાભણે હું ભાયે વમય તાજે ગમેરી. કંુલય ભાયી બે હ્ત.”

“ફચ્ચા નાગજણ! હું તાયી જ લાટ જત શત. તુ ંઆવમ , ફા? ભાયી દુલા છે તને કે :

P a g e | 57

જેવ રકેંળ તેવ ઢંકેળ, દુશ્ભન ભાય લવાલ દેળ.

[જેલ રકંાન સ્લાભે યાલણ શત તેલ જ ત ુ ંઆ ઢંકામેરી નગયીન સ્લાભી ફનીળ. તાયી ઢંક(ઢાકં)રકંા નગયીને તરે આલળે. ભાટે , ફેટા, પયી લાય આંશીં આણે નગય લવાલીએ.]

ઢંકામેરા પે્રશાટણને ટીંફે નવુ ંનગય ફધંાલા રાગયુ.ં ઢાકેં ત ફીજાં નગયને તાની રયદ્ધદ્ધ વવદ્ધદ્ધભા ંઢાકંી દીધા.ં વવદ્ધનાથે તાની કયણીના જયે લસ્તીની લેરડી કાલી મકૂી. નાગાજણ ચેર અને વવદ્ધનાથ ગરુુ , ફે જણાની જડરીએ ફેરી લાડીને વજીલન કયી. ઓલ્મમ જગી અને

P a g e | 58

આમ જગી, ણ ફેભા ંકેટલુ ંઅંતય! ગરુુના ભશાદહ્યરા દંડ બયત બયત જુલાન જગી યાજી થાત શત. તાનુ ંજીવયુ ંએને રેખે રાગત ુ ંશત ુ.ં દુવનમાભા ંવશંાય વશરે છે ; વયજવુ ંદહ્યલુ ંછે , ફા! વવદ્ધનાથે વયજી જાણયુ.ં

ણ કાન આલલ છે ના ! એક દી નાગાજણ જેઠલે આલીને શાથ જડયા.

“કેભ, ફચ્ચા ?”” જગીએ છૂ્ુ.ં

“ળી”

P a g e | 59

“આે કશલેુ ં કે જેવ રકેંળ તેવ ઢંકેળ !”

“શા.”

“ત ફવ, ભાયી ઢાકં રકંા વયખી વનાની ફની જામ એટલુ ંકયી આ.”

“નાગજણ!” ગરુુએ વનવાવ નાખમ, “એલ અયથ રીધ? આ વમદૃ્ધદ્ધ ઓછી રાગી, તે વને રબાણા, યાજ?”

“આનુ ંલેણ છે.”

“લેણે લેણ વાચુ ંકયવુ ંછે ?”

P a g e | 60

“શા.”

“ત છી ઢાકંની ગવત યેૂયૂી રકંા વયખી વભજજે , યાજા! વનાની રકંા યાણી શતી.”

“રપકય નરશ.”

“તને બાગમ ભરુાલે છે , યાજા! ણ ખેય , શલે રંુૂ કયીળ. નાગાજણ! ઉગભણુ ંમુગંીયુ ાટણ છે. તમાનં યાજા ળાયલણ (ળાણરલાશન) ગરશર ; એને ઘેય વનદેલ વતી ; એ જગભામા આલીને જેટરી ગાય કયે , એટલુ ંવનુ ંથઇ જામ, ફરાવુ?ં”

P a g e | 61

“ફરાલ.”

“અધભા નરશ કમા ને ?”

“ભા-જણી ફન ભાનીળ.”

“ળાણરલાશન વાથે લેય ારલળે ?”

“યે ગરુુદેલ! હું નાગાજણ, હું જેઠલ, ઝૂઝી જાણુ ંછં.”

છી ત વવદ્ધનાથે તફ છડયા.ં મુગંીયુને ભશરેેથી વતી વનયાણીન રગં યાતભા ંઢાકંને ગઢે ઊતમો. વતી જાગી , જગી આઘેય ઊબ યહ્ય.

P a g e | 62

નાગાજણે શાથ જડયા: “ફન, ભને તાય ભા-જણમ બાઇ ભાનજે. અધયભ કાજે નથી આણી તને. ભાયી ઢાકં વનાની કયલી છે , તુ ંજગભામાને શાથે જયા ત ુ ંપેયલાલવુ ંછે. ભાયે કટકાગંયે તાયા શાથ પેયલ, ફા !”

યજ ફરાલે. યજ ઓી કયાલે,ાછી શોંચાડે. છેલ્રે રદલવે નાગાજણ શાથ જડીને ઊબ યહ્ય, ”ફન, કંઇક કાડાની કય ભાગી રે.”

“ટાણે ભાગીળ, બાઇ !”

કશીને યાણી ચારી ગઇ. આખી લાત યાજા ળાણરલાશનને કશી. યાજા ફૃઠય. ફૃઠેર યાજાએ વયઠની બભ ઉય વેન શાકં્ા.ં કઇ કશ ેકે એ ત

P a g e | 63

ળાણરલાશન, એટરે કે ળાને દાણે દાણે એકેક ઘડેવલાય ઊઠે એલ ભતં્ર જાણનાય. કથા ને કથા ળા બયીને યાજા નાગાજણને દંડલા શાલ્મા આલે છે.

આંશીં ત ઢાકં રકંા જેલા ઝગયા કયે છે. છત્રીવ-છત્રીવ ત એના કનકકટ ળબે છે. ગરુુ વવદ્ધનાથ એ અકે્કક કઠા ઉય નાગાજણને રઇને ચડત ગમ. ચડીચડીને એણે આગભ બાખમા.ં જુગજુગની બવલષ્મલાણી કાઢી , ક્ાયે શુ ંશુ ંફનળે , જેઠલા કુની કેલી ચડતીડતી થાળે એન કારેખ ઉકેરી-ઉકેરી વવદ્ધનાથે કશી વબંાવમા. છી યજા ભાગી.

P a g e | 64

“નાગાજણ! શલે ત ભને યજા દે , ફચ્ચા! ગરુુએ ભાયે કાયણે ભશાા આદયુ.ં એણે ત લેચીને શતમા ફરાલી. એ ફધા ભેર ધઇને હું શલે ભાયે ભાગે જાઉં છં. અભાયા થં અઘય છે , ફા! તાયી વન્ભવત થાજ! તાય કા ચાલ્મ આલે છે , ણ ત ુ ંવતન થં ચકૂીળ ભા!ં ફાકી ત તેં જીલી જાણયુ.ં તને ભતન બ ળ યહ્ય છે?”

જુલાન વવદ્ધનાથ ભાગે ડયા. એક ત ક્ષત્રીમ અને લી ણચતડગઢનુ ંકુ; તેભા ંબળ્મા ંજગના ંતેજ , લીયબદ્ર જેલ એ ભશાજવત. ભકી રટે અશારેક! અશારેક! ફરત , દુવનમાને જગાડત , કઇ અંધાયી ગપુાભા ંચાલ્મ ગમ.

P a g e | 65

નાગાજણન કા નજીક ને નજીક આલત જામ છે. ળાણરલાશનની વભળેય ઝફકે છે. કનકકટે ચડીને યાજા ભયણણમ થઇને ફેવી યહ્ય.

ળાણરલાશનની પજે ઢાકં પયતા ંદેયાતબં ૂતાણી રીધા. કટ ઉય ભાય ચરાલલા ભાડંય. ણ જગીન દીધેર ગઢ તટૂત નશી ; એક વળરા ણ ચવ દેતી નથી.

“કઇ નાગાજણનુ ંભસ્તક રાલી આે? હું એ એક ભાથુ ંરઇને ાછ જાઉં.” ળાણરલાશન યાજાએ વાદ ાડય.

P a g e | 66

એક ચાયણને કુભતમ સઝૂી , એણે શકાય દીધ. ચાયન ઢાકં નગયભા ંચાલ્મ. આગરા વભમભા ંત ચાશ ેતેલી રડાઇઓ ચારતી શમ તમ ચાયણ, પકીય કે વાધનેુ કઇ અટકાલત ુ ંનશત ુ.ં ચાયણ ળત્રુક્ષન , તણ એ ત ચાયણ: એન એલ બયવ , બયવે ભરૂીને દયલાને નગયભા ંઆલલા દીધ.

અને કામખુા ચાયણે જઇને નાગાજણના દવોંદીને જગાડય. “આલી જા , વગઠે યભીએ. શડભા ંતતાના યાજાનુ ંભાથુ ંભેરીએ.”

તે રદલવે ત , બાઇ! યાજાના ંભાથા ંઅને ભાન ણ ચાયણને જ શાથ વચલાતા ંખયા ંને ! કભવતમા દવોંદીએ ચાટભા ંનાગાજનનુ ંળીળ ભાડં્ ુ.ં

P a g e | 67

ળાણરલાશનના કરૂડમા ચાયણે કડૂના ાવા ઢાળ્મા, ભનભાન્મા દાલ આણમા, જીતમ, ભાટી થમ. કશ ેકે “રાલ તાયા યાજાનુ ંભાથુ.ં”

દવોંદી શુ ંભોં રઇને જાત ! ણ નાગાજણને કાને લાત શોંચી અને રરકાયી ઊઠય , “અયે, ભાય દવોંદી ! એના ંલેણ ભાથી ત ભાયી આંટ ચારે. શજાય રારચ લચ્ચેમ એનુ ંાણી ન ભયે. એના ખાભા ંક્ષત્રીમ ભાથુ ંભેરીને વનબામ ફની સઇૂ જામ; ફરાલ એ ચાયણને.”

દવોંદી કાંતે ગે નીચી મ ૂડંી ઘારીને યાજાની ાવે આલી ઊબ યહ્ય. ણ નાગાજણની આંખભા ંએને ન દેખમ ક્રધ કે ભોં ઉય ન દીઠ ઉદ્વગે. એના શઠ ત ચાયણ વામુ ંભયક ભયક શવતા શતા. એની છલાડે

P a g e | 68

ળાણરલાશન યાજાન ચાયણ ણ આલી ઊબ. વનાની થાી ભગંાલી યાજાએ ચાયણને શાથભા ંદીધી , “આજ ભને ફૃડ કયી દેખાડય , ચાયણ! તુ ંભારંુ ભાથુ ંશડભા ંશામો ન શત ત હું ગઢ ફાય ન નીકત અને જગત ભારંુ જુદ્ધ જલા ન ાભત. અને શલે?” દુશ્ભન યાજાના દવોંદી તયપ નજય કયી નાગાજણ ફલ્મ , “શલે ત ભાથા લગયનુ ંધડ ઉલ્કાાત ભાડંળે. ચાયણ! આ ભાથુ ંરઇને તાયા યાજાને આજે અને કશજેે કે નાગાજણના ધડ વાભે ભયદ શ ત ઝૂઝજે અને તાયી જગભામા યાણીભાને - ભાયી ફનને કશજેે બાઇનુ ંજુદ્ધ જલા ફશાય નીકે.”

P a g e | 69

એટલુ ંફરીને નાગાજણે તયલાયન ઘવયક દીધ. ભાથુ ંજઇ ડ્ુ ંથાીભા,ં રઇને દવોંદીએ દુશ્ભનના ચાયણને દીધુ.ં ચાયણે દટ દીધી. દયલાજા ફશાય નીકી ગમ.

આંશીં નાગાજણનુ ંકફધં (ધડ) ઊઠ્ુ.ં ફે શાથભા ંફે વભળેય રીધી , અને ભસ્તક વલના ભાગે ચાલ્યુ.ં ઉય યગતની ળેડય ફૂટતી આલે છે , ભાથે જાણે યાતી કરણગયુ ંયભે છે અને છાતીએ જાણે ફે આંખ ફૂટી છે.

લીય ચાલ્મ , તયલાય લીંઝી , ળાણરલાશનના વૈન્મભા ંત્રાટક્. ઘભૂલા રાગમ. ળત્રઓુના ંભાથા ંછેદાલા રાગમાં , વૈન્મ બાગયુ.ં યાજા બાગમ ,

P a g e | 70

ાછ કફધેં દટ દીધી. ળાણરલાશનન કા આલી શોંચ્મ , ઉગાય નશત.

એલી અણીને વભમે વનયાણી નીકી. યસ્ત ફંૃધીને આડી ઊબી યશી. ારલ ાથમો. તયલાય લીંઝત ુ ંકફધં જાણે ફશનેને દીઠી શમ તેભ થબંી ગયુ.ં તયલાય ઢાી દીધી અને શાથ જાણે કંઇ આલા જત શમ એભ ઊંચ ગમ. જાણે કફધં છેૂ છે કે, “ફન, ભાગી રે.”

“લીયા ભાયા! તે દી લેણ દીધું‖તુ ંકે કાડની કય આીળ. આજ ભાગુ ંછં કે ભાયા ચડૂાને કાયણે તાયા ંશયૂાતન ળભાલી રે, બાઇ!”

P a g e | 71

ળબ્દ વાબંીને ધડ ટાઢંુ ડ્ુ.ં વભળેય બોંમ ય ભેરી ઢી ગયુ.ં

શજાય રાળ યગદાઇ યશી શતી એલા યણથભા ંવભી વાજંે ગરુુ વવદ્ધનાથ દેખાણા , અને નાગાજણના ળફ ાવે ફેવીને જગદંયે આંસડુા ંતકાવમા.ં તમા ંને તમા ંએણે વભાવધ રીધી.

“આલા ંઅભાયા ંભારધારયયુનંા ંગપ્ાં , બાઇ ! ભરુકી લાત ુ ંશારી આલે છે. અભે ત યાતને ટાઢે ‖યે ડફા ંચાયીએ અને આલા ગગા શાકંીને યાત વલતાડીએ.”

P a g e | 72

એટલુ ંફરીને એ બઢુ્ઢ ભારધાયી ાછી ચરભ ેટાલી ધભુાડાના ગટા કાઢલા રાગમ, અને રાર રાર આંખે ભીત ભાડંી યહ્ય. ધયતીની વીભાડા ઉય કઇ જગીના જટાજૂટની રટ જેલી લાદીઓ ઝૂરતી શતી. ઊગત સયૂજ, કઇ અફધતૂની રારઘભૂ આંખ યતી યતી ણફડાતી શમ એલ , લાદીએ લીંટાત શત.

P a g e | 73

3. દીકય!

“આા દેલાત! આ તભ વારુ થઇને શકાની ફજયનુ ંડતલુ ંઆણયુ ંછે. ભીઠી ફજય શાથ ડી , તે ભનભા ંથયુ ંકે આ ફજયન ધુલંાડ ત આા દેલાતની ઘ ૂટંભા ંજ ળબે.”

એભ કશીને બયદામયાભા ંએક કાઠી અલી લચ્ચલચ ફેઠેર એક ડછંદ રુુની વાભે તભાકુનુ ંડતલુ ંધયે છે અને જાણે કઇ ખરંડમાની ાવે નજયાણુ ંરેત શમ તેલ એ રુુ જયાક ડકી શરાલે છે. એની વનાના લેઢલાી આંગીઓ દાઢીના કાતયા ઉય યભે છે.

P a g e | 74

તમા ંત ફીજ કાઠી ઊબ થામ છે , આા દેલાત! આ નલનકય શકમ હું ગગંા-જભની તાય ભઢાલીને ખાવ તભાયા વાટુ જ રાલેર છં. વારંુ યાચ ત ઠેકાણે જ ળબે ને, ફા!”

થડંુક ભોં ભરકાલીને આ દેલાત શકાની બેટ સ્લીકાયે છે.

“... ને આ ઊનની દી” એભ કશતેા ત્રીજા બાઇ આગ આલે છે , “આા દેલાત, તભાયી ઘડીને ભાથે આ ભળફૃ જેલી થઇ ડળે. ઘડીનુ ંરડર નરશ છરામ. ખાવ ફનાલીને આણી છે, શોં!”

P a g e | 75

ચરાા ગાભના ચયા ઉય દયફાય ઓઘડ લાાના ંઆઇને કાયજે કાઠી ડામય એકઠ ભેર છે તમા ંતભાભ કાઠીઓની ભીટ પતત ગુદંાાના ગરઢેયા દેલાત લાકંને ભાથે જ ઠયી ગઇ છે.

દેલાતને જ યીઝલલા વારુ વહ ુભથે છે. દેલાતની આંખ કયડી થામ એ લાતન તભાભને પપડાટ છે. દેલાત લાકં જેન દુશ્ભન ફને તેનુ ંગાભડંુ ત્રણ રદલવભા ંટીંફ ફને.

આઘેની એક થાબંરીને થડ રડર ટેકલીને એક આઘેડ અલસ્થાન ભદા ફેઠેર છે. છેડીની રાઠં બીડી છે. એની મછૂ પયકી યશી છે. એના શઠ ભયક ભયક થામ છે. ડખે ફેઠેરા કાઠીને એ શલે વાદે છેૂ છે ,

P a g e | 76

“કાઠીઓભા ંઆ કઢીચટ્ટાણુ ંક્ાયથી ેઠંુ બાઇ? જેની આટરી ફધી બાટાઇ કયલી ડે છે એલ ભાધંાતા કણ છે ઈ દેલાત લાકં?”

“ચૂ, બાઇ ચૂ! આા રાખા! તુ ંશજી છકરંુ છ. તારંુ રાખાાદય શજી દેલાતના ઘડાના ડાફરા શઠે ડ્ુ ંનથી રાગત ુ.ં નીકય ત ુમં આા દેલાતને તાયી તીની કેરયયુ ંદેલા દડય જાત.”

“હું? ભાયા આંફાની કેરયયુ ંહું દેલાતને ડયથી દેલા જાઉં ? ના, ના એથી ત બલુ ંકે સડૂા , ટ ને કાગડા ભાયા ંપરને ઠરે. કાઠીના દીકયા ત વહ ુવયખા, કણ યાકં , ને કણ યાણા! આલી યજલાડી બાટાઇ ભાયાથી ત ખભાતી નથી.”

P a g e | 77

ફરનાય રુુન અલાજ ઊંચ થમ. એના ફર ડામયાને કાને ડયા , અને લચ્ચલચ ફેઠેર વલકયા કાઠી દેલાત લાકંનુ ંકાધં એ લાત કયનાય તયપ કયડંુ થયુ.ં ધગેર ત્રાફંા જેલી યાતી આંખ ઠેયલીને એણે છૂ્ું , “ઇ કણ મછુા ચાદંા કયે છે તમા ંફેઠ ફેઠ? ઉઘાડંુ ફર ને, ફાા!”

“આા, દેલાત લાકં! ” આદભીએ થડક્ા વલના જલાફ દીધ , “ઇ ત હું રાખ લા છં ને બણુ ંછં કે કાઠીના દીકયા વહ ુવયખા ; છતા ંકાઠી ઊઠીને યજલાડી બાટાઇ કયલા ફેવી જામ , ઇથી ત આા દેલાતને ણ દુ:ખ થાવુ ંજલે, શયખાવુ ંન જલે.”

“આા રાખા લાા! તમેં ત શલે રાખાાદય પયતા ગઢ ફધંાલજે, ફા!”

P a g e | 78

“તુ ંતાયે ચડી આલજે , આા દેલાત! હું નાની ગાભડીન ધણી ગઢ ત શુ ંચણાવુ,ં ણ ાણીન કવળમ બયીને ઊબ યશીળ ; આા દેલાતને ળબતી ભશભેાનગવત કયીળ.”

“રે તમાયે , રાખા લાા! ” એભ ફરીને દેલાત લાકેં તાની અંજણભા ંકસુફં રીધ શત તે ધયતી ઉય ઢી નાખમ ને કહ્ું , “રાખાાદયને ભાથે જ હું ભીઠાના શ શાકંું , ત ત ગુદંાાન દેલાત લાકં જાણજે , નીકય.... ”

P a g e | 79

“શા,ં શાં, શાં, ગજફ કય ભાં ફા!” એભ કયત ડામય આડ ડય. ઘયડીમા કાઠીઓએ દેલાતના ગ ઝારીને કહ્ું , “આા , રાખ લા ત ફાક છે, એને ફલ્માનુ ંબાન નથી. તભાયે વભદયેટ યાખવુ ંજલે.”

“ના ના , આા દેલાત! ભારંુ નતરંુ અપય જાણજે , શોં કે! ” એભ કશીને રાખ લા તયલાય બાર રઇને ઊઠી ગમ. ઘડીએ ાણીને નીકળ્મ. કશતે ગમ , “કાઠી ત વધંામ વભલરડમા. કાઠીભા ંઊંચનીચ ન શમ ;ણ તભે વહએુ ફી ફી ને દેલાત જેલા એક ભટા લ ૂટંાયાની ્ળુાભત ભાડંી છે. ભાયે ત દેલાતને કે દલ્રીના ધણીને નજયાણા ંદેલાન ભખ નથી , ફાધેં એની તયલાય, અને ઘા લાે ઇ અયજણ; એભા ંબેદબાલ ન શમ.”

P a g e | 80

એટરા ંલેણ વબંાલીને રાખાાદયન ધણી યઝડી ઘડી શાકંી ગમ.

ચરાા ગાભથી ચાય ગાઉ ઉય , ફયાફય ગીયને કાઠેં ળેર નાભની એક નદી ચારી જામ છે. કાા થથયની એની બેંકાય ઊંચી બેખડ લચ્ચે ધીયા ંધીયા ંગર્જતા ંએના ંાણી લહ્યા ંજામ છે: જાણે કઇ ભતૂાલના ંછકયા ંભાને ધાલતા ંધાલતા ંશોંકાયા કયી યહ્યા ંછે.

એ વલકયા નદીને કાઠેં ખંીના ભાા જેલડંુ નાનુ ંરાખાાદય ગાભડંુ છે. રાખાાદયની ચાવ નદીઓ જ ચારી જામ છે. ચભાવાભા ંત જાણે ાતારકની નાગકન્માઓ થૃલી ઉય નાચ કયલા નીકી ડી શમ તેભ અનેક ઝયણા ંફૂટી નીકે છે. વતજુગના ઋવ જેલા એક જૂના

P a g e | 81

લડરાની છામંડી નીચે થથયની બેખડભાથંી ાણીન ભટ ધધ ડે છે. એ ધધની આવાવ રકએ ગોમખુી ફાધંીને ગોમખુી ગગંા સ્થાપ્મા ંછે. ડખે જ ળકંય ફેઠા છે. તમા ંકુદયતે એકવાભટી ગરુાફી કયેણ ઉગાડી છે. આંફાની ઘટા જાભી છે. નીચે એ ગોમખુીને ઝીરનાય કુદયત ભાતાએ જાણે ભાી કંડાયેર વનભા કંુડ આલેર છે. નીચાણભા ંઊંડ ધય છે. લડરા ઉય ભયરા ટહકેુ છે. ગોમખુીના ંનીય ખખે છે. કંુડભા ંનાની ભાછરીઓ તગતગે છે , ને ધનૂભા ંભગય ળેરે છે. કુદયતના ફૃભા ંકભ અને વલકયા ફેમ યેખા કેલી જુક્તતથી આંકેરી છે! એલે સ્થે જન્ભનાયા ભાનલી ણ એક લખત એલા જ કભ અને વલકયા શતાં , શયૂલીય ને

P a g e | 82

પે્રભી શતાં , એ ગાભના ંતયણ ફાધંનાય જ આ રાખ લા. ધાનાણી ળાખન એ કાઠી શત.

રાખાાદય આલીને એને બાઇઓને ખફય દીધા કે તે દેલાત લાકંનુ ંબમકંય લેય લશયેર છે. વાબંીને બાઇઓ ણ થથમાા.

તે રદલવથી રાખ લા યગાભ જઇને યાત નથી યકાત. જમા ંજામ તમાથંી ઝારયટાણે ત ઝાંાભા ંઆલી જ શોંચે.

P a g e | 83

એ લાતને છ - આઠ ભરશના થઇ ગમા , રાખા લાાને રાગયુકેં દેલાત કા ંત ભરૂી ગમ , ને કા ંત થડકી ગમ.. એ યીતે ભનભાથંી પડક ઓછ થમ.

એક રદલવ રાખ લા ચરાે ગમેર છે. ઓઘડ લાાની ને એના બત્રીજાની લચ્ચે તકયાય તાલલાની શતી. વાજં ડય ેએણે યજા ભાગી , ણ ઓઘડ લા કશે , “આા , આજની યાત ત નરશ જાલા દઇએ ; અને શલે ક્ા ંદેલાત તભાયી લાવેં બભત પયે છે ?” રાખ લા કચલાતે ભને યકામ.

P a g e | 84

આંશીં રાખાાદયભા ંશુ ંથયુ ં ? વાજં ડી અને લાલડ ભળ્મા કે દેલાત કટક રઇને આલે છે. ગાભન ઝાં ફધં કયી , આડા ંગાડા ંગઠલી , રક શવથમાય રઇ ઊબા યહ્યા. ણ તાના ભલડી વલના રકની છાતી બાગંી ગઇ. ઊરટાના રક ત આવુ ંલેય શાથે કયીને લશયી આલનાય રાખા લાા ઉય દાઝે ફી ગમા.

દેલાતનુ ંકટક ડ્ુ.ં ઝાંા ઉય રાખાાદયના કંઇક જુલાન કાભ આવમા. ઝાં તટૂય , કટક ગાભભા ંેવીને લસ્તીને ધભયલા ભાડં્ ુ.ં નક્કી કયુ ંશત ુ ંકે લ ૂટં કયીને વહએુ યફાયા ગાભને વીભાડે કઇ ઝાડ નીચે ભવુ.ંતે પ્રભાણે વહ ુચારલા ભડંયા.

P a g e | 85

ગાભભા ંભવાણ જેલી ળાવંત છલાઇ ગઇ. દેલાત વભજત શત કે રાખ ઘયભા ંવતંાઇ યહ્ય છે. એ રાખા લાાની પીભા ંજઇને શાકરા કયલા ભાડંય,

”કાઠી! ફા‖ય નીક, ફા‖ય નીક. તે દી ત ુ ંકે્ ભઢે ફકી ગમ‖ત!”

ઓયડાભા ંઊબી ઊબી રાખા લાાની સ્ત્રી થયથયતી શતી. એણે જલાફ દીધ, “આા દેલાત! કાઠી ઘયે શત ત ળેરને વાભે કાઠેં તને રેલા આલત, વતંાત નરશ.”

P a g e | 86

ઊંચી ઊંચી ઓવયીની એક થાબંરીને ટેક દઇને રાખા લાાની દીકયી શીયફાઇ ઊબી શતી. દંય લયવની ઉંભય થઇ શળે. દેલાતના ડકાયા , રશીતયફ બાર કે રારઘભૂ આંખ એ છકયીને ભન જાણે કાઇંક જલા જેવુ ંરાગત ુ ંશત ું , ફીલા જેવુ ંનરશ. એ ળાતં ઊબી શતી. અંધાયી યાતે્ર જગભામા જેલી રાગતી શતી. ભતની રીરા ત જાણે ્ફૂ નીયખી શમ તેલી ઠયેરી એની મખુમદુ્રા શતી. ેરા લડરાની છામંડીએ યભેરી ; કછટા બીડીને ઝાડલે ચડેરી ; ધયાભા ંઢફીઢફીને લજ્ર જેલી એની કામા ફનેરી ; ળેર નદીના ધનૂાભા ંએને ભગયભચ્છના ભોંભાથંી ફકરંુ ણ છડાલેલુ:ં ને શીયફાઇએ ત રાખાાદયના ચકભાં , ળેર નદીના કાઠંા ગુજંી ઊઠે એલ ―તેજભર ઠાકય‖ ન યાવડમે કંઇ કંઇ લાય ગામ શત. ગાયુ ંશત ુ ંકે,

P a g e | 87

ઉગભણી ધયતીના, દાદા, કયા કાગ આવમા યે એયે કાગ દાદે ડેરીએ લચંાવમા યે. કાક લાચેં ને દાદ યશ યશ યલે યે ઉયલાડેથી તેજભર ડકાણા ંયે ળીદને યલ છ,દાદા, શુ ંછે અભને કે‖જ યે દકટક આવયુ,ં દીકયી, લાયે કણ ચડળે યે ! વાત વાત દીકયીએ દાદ લાણંઝમ કે‖લાણા યે ! શૈમે રશિંભત યાખ, દાદા, અભે લાયે ચડશુ ંયે

P a g e | 88

દેલાતે જયુ ંત પીભા ંએ કન્મા ઊબી શતી તે થાબંરી ાવે જ એક લછેય ફાધેંર. ફા વગા દીકયાને ચડલા ન આે એલ એ લછેય શત. રાખા લાાન આતભાયાભ એ લછેય! દેલાતે વલચાયુ ંકે ―આ લછેય રઇ જઇને જગતને ફતાલીળ: રાખ લા જીલળે તમા ંરગી નીચુ ંજઇને શારળે!‖

તાના શાથભા ંબાર શત તે ઓવયીની કયે ટેકલીને લછેયાના ગની છાડી છડલા દેલાત નીચે ફેથ. ભાથુ ંનીચુ ંયાખીને છાડી છડલા ભડંય. ફયડ ફયાફય દીકયી શીયફાઇની વાભ યહ્ય.

ઓયડાભાથંી ભા ંકશ,ે “ફેટા શીયફાઇ, આંશીં આલતી યશ.ે”

P a g e | 89

ણ શીયફાઇ શુ ંજઇ યશી છે ? તૈમાય બાર , તૈમાય ફયડ અને વનર્જન પણયુ!ં વલચાય કયલાન એને લખત નશત , એણે બાર ઉાડય ; તમા ંઊબા ંઊબા ંજ ફે શાથે ઝારીને એ જગભામાએ દેલાતના શા ફયડાભા ંબારાન ઘા મકૂ્. બચ દેત બાર ળયીય વોંવયલ ગમ. દેલાતને ધયતી વાથે જડી દીધ.

નીચી ઊતયી દેલાતની જ તયલાય કાઢી શીયફાઇએ એને ઝાટકા મકૂ્ા. ળત્રનુા ળયીયના કટકા કમાા. છી ભાને ફરાલી , “ભાડી , છેડી રાવમ , ગાવંડી ફાધંીએ. ” દાણાની ગાવંડી ફાધેં તેભ ગાવંડી ફાધંીને ઓયડાભા ંમકૂી દીધી, કઇને ખફય ન ડલા દીધી.

P a g e | 90

ધીભે ધીભે ગાભભાથંી આખી પજ નીકી ગઇ શતી. વહનેુ ભન એભ શત ુ ંકે દેલાતત ભઢા આગ નીકી ગમ શળે. દીકયીએ તે જ ટાણે ગઢલીને ફરાવમા. કશ ે“ગઢલા , ચરાે જાઓ , ને ફાનેુ કશ કે યફાયા ક્ામં ન જામ. આંશીં આલીને એક લાય ભઢે થઇને છી બરે દેલાતની વાભે જામ, ણ યફાય જામ ત ભને ભયતી દેખે.”

ગઢલી ચરાે શોંચ્મા. દયફાયે લાત વાબંી કે દેલાતે ગાભ બાગંયું , રાખા લાાને ભાથે જાણે વાતેમ આકાળ તટૂી ડયા! “શલે હું શુ ંભઢંુ રઇ રાખાાદય આવું? યફાય ળત્રઓુને શાથે જ ભયીળ. ણ એકની એક

P a g e | 91

દીકયીના વભ! ડાશી દીકયી ળા વારુ ફરાલતી શળે ? ભાયા ંવતંાનને ભારંુ ભઢંુ કાફંૄ કયલાની કુભવત સઝેૂ શુ?ં કાઇંક કાયણ શળે! જાઉં ત ખય.‖

દયફાય ઘેય શોંચ્મા તમા ંધીયેક યશીને દીકયીએ કહ્ું , “ફાુ, તભાયે જવુ ંશમ ત બરે , ણ કટક કરંુ નથી ગયુ.ં એક જણને ત ભેં આંશીં યાખમ છે.” એભ કશીને ઓયડાભા ંરઇ જઇને ગાવંડી છડી ફતાલી. રાખા લાાએ ભઢંુ ઓખયુ.ં એ ત દેલાત લાકં તે જ.

દયફાયનુ ંશૈયુ ંશયખથી અને ગલાથી પાટલા રાગયુ.ં એણે દીકયીને ભાથે શાથ મકૂ્ , “ફેટા! દુવનમા કશતેી ‖તી કે રાખા લાાને દીકયી છે ; ણ ના,ના, ભાયે ત દીકય છે! ―અને મયૂખા દેલાત! લછેયાની છાડી કાઢલા

P a g e | 92

તુ ંળીદ નીચે ફેઠ! ઊબા ંઊબા ંતયલાયથી કાતા ંન આલડ્ું? ણ તાયા ંઅબેભાન ક્ા ંઓછા ંશતા!ં”

P a g e | 93

4. ઢેઢ કન્માની દુલા !

વવશય ગાભના દયફાયગઢની ડેરીએ તે રદલવે ફા-દીકયા લચ્ચે યકઝક થઇ યશી છે. વ લયવન યાજફા આતબાઇ બારે ને તયલાયે તૈમાય થઇ ઘડીના ાગડાભા ંગ નાખી ચડલા જામ છે , અને બઢુ્ઢા ફા ુઅખેયાજજી એનુ ંફાલડંુ ઝારી ભનાલી યહ્યા છે : “બાઇ, એભ ન ચડામ , તાયાથી ન ચડામ. તુ ંભાયે એકન એક છ. તુ ંગરશર-ગાદીન યખેલા છ.”

“ફા,ુ ફાલડંુ ભેરી દ્ય. હું ગે ડંુ છં, ભેરી દ્ય.”

P a g e | 94

વ લયવની એની અલસ્થા શતી. યણમા છી શરેી યાતે જેભ કન્મા ળયભાતી ળયભાતી કંથના ઓયડાભા ંઆલતી શમ તેભ જુલાની ણ આતાબાઇના અંગભા ંધીયે ધીયે પ્રલેળ કયી યશી શતી. શજુ ઘ ૂઘંટ નશત ઉઘાડય.

તે રદલવે ફયે દયફાયગઢની ડેરી ઉયની ભેડીભા ંઆતાબાઇની આંખ ભી ગઇ શતી. અચાનક ઊંઘભાથંી ઝફકી ઊઠય , અને કઠડાભા ંઆલીને જયુ ંત ડેરીએ એક બઢુ્ઢ અને એના ંફાફચ્ચા ંધ્રવુકે ધ્રવુકે યતા ંશતા.ં કંુલયે છૂ્ુ,ં “એરા કણ છ?”

“અન્નદાતા, ઢેઢ છીએ.”

P a g e | 95

“કેભ રુલ છ ?”

“ફા,ુ અભે આ નેવડા ગાભભા ંયશીએ છીએ. ભાયી દીકયીને ઘેરાળાના ફયલાે યણાલી છે. ફાઇ નાની છે , ને જભાઇ ફહ ુકાતય ભળ્મ છે. ફાઇને ભાયી ભાયી અધમઇૂ કયે છે. દુ:ખની ભાયી દીકયી આંશીં બાગી આલેરી. લાવેંથી એને તેડલા આવમા ંતે અભે ન ભકરી, એટરે ઘેરાળાના કાઠી ઘડે ચડીને આવમા , તે શભણા ંજ દીકયીને ઘડે નાખીને ફયલાે ઉાડી ગમા. ફા ુ! ભાયી ાયેલડી જેલી દીકયીનુ ંશુ ંથાળે ? અભાયા ઢેઢંુન કઇ ધણી ન ભે ! ” એ લેણ જુલાન આતાબાઇના કરેજા વોંવરંુ ેવી ગયુ.ં

P a g e | 96

“તાયા ધણી ફા ુછે, ય ભા.” એભ કશીને નકયને હકુભ કમો, “ભાયી ઘડી શાજય કય.”

તે શવથમાય ધયીને નીચે ઊતમો , ઘડીને રાણ નાખલાની લાટ ન જઇ.

ઉય ચડે તમા ંગઢભાથંી ફા ુઅખેયાજજીએ વાદ કમો , “બાઇ, ઊબ યશ.ે” આલીને ફાએુ ઘડીની રગાભ ઝારી રીધી. દીકયાનુ ંફાલડંુ ઝાલ્યુ.ં અખેયાજજીને એકન એક દીકય શત. દયફાયન બઢુા શત.

P a g e | 97

કંુલય ફલ્મા, “ફા,ુ અતમાયે ભને યક ભા, આ ઢેઢની છકયીને અને ભાયે છેટંુ ડે છે. એ કશ ેછે કે અભાય કઇ ધણી નથી.”

“ફા, તુથંી જલામ નરશ, પજ ભકલુ.ં”

“ના ફા,ુ ભાયે એકરાને જ જાવુ ંછે.”

“ફેટા, એકરા ન જલામ; દુશ્ભન ક્ાકં ભાયી ાડે.”

“ફા,ુ છડી દ્ય. આણે યાજા , લસ્તીનુ ંયક્ષણ કયલા આણે જાતે જ ચડવુ ંડે.”

P a g e | 98

“ના, ભાયા ફા! આ્ુ ંકટક જામ, ણ ત ુ ંનરશ. તુ ંશજી ફાક છ.”

આતાબાઇને ફાની ભયજાદની શદ આલતી શમ એભ થયુ.ં એના શઠ પપડલા રાગમા , એના ભઢા ઉય રાર રાર રશી ધવી આવયું , તમ ફા ુવભજમા નરશ ; તમાયે એણે ફાન શાથ ઝોંટી ઘડીને એડી ભાયી કહ્ુ,ં “ખવી જા બગતડા! એભ યાજ ન થામ!”

ફા જતા યહ્યા , ડામય ―શા ંશાં ‖ કયત યહ્ય. આતાબાઇની ઘડીને જાણે ાખં આલી. જતજતાભા ંત થં કાી નાખમ. દૂય દુશ્ભનને દીઠા. ફે અવલાય છે. એકની ફેરાડય ેફાઇ ભાણવ ફેઠેલુ ંછે. ફાઇની ચ ૂદંડી લનભા ંઊડતી જામ છે. લગડાભા ંઅફા ધા ઉય ધા નાખી યશી છે.

P a g e | 99

ફીજ અવલાય એની ાછ ઘડી દડાલત તાની ઝગભગતી ફયછી ફતાલીને ફાઇને ડયાલત જામ છે. ―ઢેઢનુ ંકઇ ધણી નરશ ‖ એલી ધા વબંામ છે. લગડાભા ંકાભ કયતા ંરક ઊબા ંથઇ યશ ેછે અને લીરે ભોંએ લાત કયે છે, ―ફાઇ બાગેડુ રાગે છે.‖

વ લયવન એકરલામ આતબાઇ આ ત્રાવ જત , ઘડીને દફાલત , લટંણમા જેલ લેગ કયત , રારચટક ભઢે રગરગ આલી શોંચ્મ. ખખણમા લકાને લટી ફયાફય વાભા કાઠંા ઉય ચડય. શાક ાડી, “શા ંકાઠીડાઓ! શલે ભાટી થાજ, હું આતબાઇ!”

P a g e | 100

તમા ંત ઘડાનંા ંબેટંબેટા ંથઇ ગમા.ં કાઠીડાઓ ફયછીન ઘા કયે તે શરેાતં આતાબાઇન બાર એકની ઘડીના ંતરયિંગના ંારટમા ંલીંધીને ાય થઇ ગમ, અને ફીજાનુ ંફાલડંુ તયલાયને એક ઝાટકે ઉડાલી નાખયુ.ં

કાઠીઓને જીલ ફચાલલાની ફીજી ફાયી નશતી યશી. તાની છાતી વાથે ફાધેંરા ફધં છડી નાખીને અવલાયે ઢેઢ કન્માને ડતી મકૂી દીધી. ફેમ જણા ―બાગ! બાગ!‖ ફરતા નીકી ગમા. કન્મા થયથય ધ્રજૂે છે.

“ફીળ ભા શલે. હું આતબાઇ , તાયી બેયે ઊબ છં. આલી જા ભાયી બેરાડય!ે” એભ ફરીને આતાબાઇએ ફાઇનુ ંકાડંું ઝાલ્યુ.ં તાના ગન ‖ચ ટટાય કયીને કહ્ુ,ં “આના ઉય ગ ભાડંીને આલી જા ભાયી લાવેં.”

P a g e | 101

કન્મા ઊબી થઇ યશી, “ફાા, હું ઢેઢ છં. તભને આબડછેટ....”

“આબડછેટ કેલાની લી ? તુ ંત અભાયી ફન-દીકયી છ. આલી જા ઝટ ઘડી ભાથે , નીકય આને ફેમ આંશીં ઠાભ યશશેુ.ં શભણા ંકાઠીડાનુ ંકટક આંફી રેળે.”

આતાબાઇએ કન્માને ફેરાડય ેરીધી. “શા, શલે ભાયા રડરને ફયાફય ઝારી યાખજે, નીકય ડીળ નીચે ને ભનેમ ાડીળ. ઝાલ્મ , ફયાફય ઝાલ્મ! ” એલી ફથથડ લાણી ફરત આતબાઇ ઉઘાડી વભળેયે લગડ ગજલત ાછ લળ્મ. ઘડાના વપેદ દૂવધમા છૂ્ન ઝડં , કન્માની ઓઢણી અને જુલાન આતાબાઇની ાઘડીનુ ંછગુ ંશલાભા ંપયકતા ંગમા.ં

P a g e | 102

ભાગે એને તાના વતાનુ ંભકરેર કટક ભળ્યુ.ં કટકને ભખયે ઢેઢકન્માને ફેરાડય ેરઇને ઉઘાડી વભળેયે જમાયે આતબાઇ વવશયની ફજાયે નીકળ્મ, તમાયે શજાયની આંખના ંતયણ થઇ યહ્યા ંશતા.ં આતાબાઇના આ શરેા યાક્રભ ઉય એ શજાય નેત્રની અંજણઓ છંટાતી શતી. ફાઇઓ આ લીયના ંલાયણા ંરેતી શતી.ઢેઢકન્મા ત નાટાયંબ કયતી ઘડી ઉય ફાનેુ જયથી ઝારીને જ ફેઠી યશી.

ડેરીએ ઊતયીને એણે કન્માના ંયતા ંભાલતયને દીકયી સુયત કયી. ફા ુઅખેયાજજીને ફાયાજા ગે રાગમ. ગદગદ કંઠે ઢેઢકન્માએ કહ્ું , “ફા!ુ

P a g e | 103

હું નીચલયણ નાય ઠયી. હું ત ુનેં ત શુ ંઆું? આંતયડીની આવળ આુ ંછં કે ત ુ ંજમા ંચઢીળ તમા ંતાયી આલી જ પતેશ થાળે.”

P a g e | 104

5. કાવનમ ઝાંડ

ભશાયાજને આથભલાનુ ંટાણુ ંથત ુ ંશત ુ.ં તે લખતે વીભભાથંી યખણરમાએ શાપંતા ંશાપંતા ંઆલી સદુાભડા ગાભે લાલડ દીધા કે વીભાડે ખેટ ઊડતી આલે છે. ભાણમાના વભમાણાનુ ંા એકવાભટી વ-વ ફદૂંક વાથે સદુાભડા બાગંલા ચાલ્યુ ંઆલે છે.

વાબંીને દયફાય ળાદૂ ખલડના ભાથાભા ંચવક નીકી ગમ. આજ એને તાની આફફૃ ધૂ ભલાનુ ંટાણુ ંઆવયુ ંરાગયુ.ં એના તભાભ કાઠીઓ ગાભતયે ગમા શતા. ગાભભા ંઘયડા-ંબઢુ્ઢા ંવલના કઇ રડનાય ન

P a g e | 105

ભે. શવથમાય શતા ંનરશ , તેભ શવથમાય ફાધંી જાણે તેલી લસ્તીમે નશતી. ઘડીક લાય ત રભણે શાથ દઇને ળાદૂ ખલડ ફેવી યહ્યા.

“ા આલે છે! વભમાણાનં ુ ંભટંુ ા આલે છે! ” એલ કાય આખા સદુાભડાભા ંડી ગમ , અને એ કાય વાબંળ્મા બેા ત રક ઘયભાથંી ધભાકા દેતા ંફશાય આવમા.ં કારઠમાણીઓ વાફેંરા ંરઇ રઇને ઉંફયે ઊબી યશી. છકયા ંત ા ‖ણાની ઢગરી કયી ળત્રઓુની વાભે ધીંગાણુ ંભચાલલા ટે લળ્મા.ં

P a g e | 106

કઇએ કહ્ુ ંકે, “ફા ુમ ૂઝંાઇને ફેઠા છે , શવથમાય નથી, ભાણવ નથી, ગાભ લ ૂટંાળે, ફાઇયુનેં ભાથે તયકડાઓના શાથ ડળે. એટરે ફા ુતયલાય ખાઇને ભયળે!”

“અયે ભમાં! ભમાં ! અભે શુ ંચરૂડયુ ંે ‖યી છે?” નાના ંનાના ંટાફરયમા ંઅને ખખડધજ બઢુ્ઢા ફરી ઊઠયા.ં

“અને અભે ચડૂણરયુનંી ે ‖યનારયયુ ંશુ ંતાણી કાઢેર છીએ તે એભ અભાયે ભાથે ાયકા શાથ ડલા દેશું ? અભાય ચડૂર જેને ભાથે ઝીંકશુ ંએની ખયીના ંકાચરા ંનરશ ઊડી જામ ? જાલ ફા ુાવે , અને એને શયભત આ.”

P a g e | 107

લસ્તીના જે દવ-લીવ ભાણવ શતા તે ળાદૂ ખલડની ડેરીએ ગમા ; જઇને શોંકાયા કયી ઊઠયા કે , “એ આા ળાદૂ! એરા ળાદૂ થઇને આભ ક્ાયન વલચાય શુ ંકયછ ? અભાયા ંખણમાભા ંપ્રાણ છે તમા ંસધુી ફાડા વભમાણા શુ ંસદુાભડાન ઝાં લટી ળકે ? અયે , શવથમાય ફાધં્મ. તાયા ગાભની ફામરડયુ ંકછટા લાીને ઊબી થઇ ગઇ છે!”

તમા ંએક લાઘયણ ફરી , “અયે ફા ળાદૂ ખલડ! અભે ફધામં ત સદુાભડાના ંધણી છમેં. તે દી રાખા કયડાએ નીંબણી નદીને કાઠેં ગાભ ફધાનેં શુ ંનશત ુ ંકહ્ુ ંકે ―સદુાભડા ત વભે ભાથે! ‖ તે દી‖થી આખી લસ્તી

P a g e | 108

ગાભની વયખી બાગીદાય થઇ છે. તાયી ડેરી અને અભાયા કફૂા લચ્ચે પયક નથી યહ્ય. સદુાભડાને ભાથે ભાથા ંજામ તમ શુ?ં ધણી છૈંમેં!”

―શા! શા! અભે ફધા ંસદુાભડાના ંવયખે બાગે ધણી છીએ” - એભ આખી લસ્તી ગયજી ઊઠી.

વલંત 1806 ની અંદય આ્ુ ંગાભ એક ળત્ર ુવાભે રડ્ુ ંશત ુ.ં તે રદલવથી જ ―વભે ભાથે સદુાભડા ‖ના કયાય થમેરા. એટરે કે આખી લસ્તીને વયખે બાગે ગાભની જભીનની લશેંચણ થઇ શતી તે લાત ગાભની લાઘયણ ણ નશતી લીવયી.

P a g e | 109

એક ઝાંડ ણ એ લખતે તમા ંઊબ શત. “એરા, છેટ યે‖! છેટ યે” એભ વહ ુએને હડુકાયતા ંશતા.ં તમા ંત એની વાભે આંગી ચીંધીને એની લહ ુકશલેા રાગી “અને ળાદૂ ફા!ુ આ ભાય ધણી કાવનમ તભને શયૂાતન ચડાલલા બ ૂણંગમ લગાડળે. ઇમે સદુાભડાન બાગદાય છે. અને યમા! સદુાભડા વારુ જ ત ુ ંઆજ ભયીળ નરશ ને , ત હું તને ઘયભા ંનરશ ગયલા દઉં!”

ઝાંદ શસ્મ , કાઇં ફલ્મ નશીં , ણ ગાભા ંકઠી જેલડ ઢર ટાગંીને તાના યાઠડી શાથ લદે તયઘામ લગાડલા ભાડંય. એની જયાલય દાડંી ડી, એટરે જાણે કે આવભાન ગુજંલા રાગયુ.ં એનુ ંનાભ કાવનમ ઝાંડ.

P a g e | 110

“એરા, ગાડા ંરાલ , ઝટ ગાડા ંબેા ંકય. ” એલી શાકર ડી. કાવનમાને તયઘામે કામયને છાફડે ણ શરય આવમા.

શડેડાટ કયતા ંગાડા ંઆલી શોંચ્મા.ં ધફધફ ગાભના ઝાંાફધં થમા , અને ઝાંા આડા ંઆખા ગાભના ંગાડા ંઠાવંી દીધા.ં એની આડા દવ-દવ ભાણવ તયલાય રઇને ઊબા યહ્યા. ઝારયટાણુ ંથઇ ગયુ.ં ગાભન ફાલ ધ્માન ધયીને ઠાકય ભા ‖યાજની આયતી ઉતાયલા ભાડંય. ાચં ળેય વત્તની એ ઊજી આયતીભાથંી દવ-દવ જમતના ઝેાટ ઠાકય ભા‖યાજના ભઢા ય યભલા ભદં્યા. ટરૂડમા ંછકયા ંશાપંતા ંશાપંતા ંચયાના એ તવતિંગ નગાયા ઉય ડાડંીના ઘા દેલા રાગમા.ં અને ફીજી ફાજુ ઝાંા

P a g e | 111

ફશાય આછા આછા અંધાયાભા ંનીંબણી નદીને કાઠેં દુશ્ભનની ફદુંકની જાભગયીઓ ઝબકૂલા ભાડંી.

ઓરી લાઘયણન કફૂ ફયાફય ઝાંાને ડખે જ શત. વળકાય કયલાની ફદૂંકભા ંદાફૃગી ધયફીને જાભગયી ઝેગલી લાઘયણે તાના ધણીના શાથભા ંદીધી અને કહ્ું , “એમ યમા! તેતય ને વાવંરા ંત યજ ભાયછ , તઇં આજ એકાદ ભલડીને ભાયીને ગાભનુ ંધણીણુ ંત વાચુ ંકયી દેખાડય!”

લાઘયીને ચાનક ચડી. શાથભા ંફદૂંક રઇને ગાડાના ગરૂડમા લચ્ચે ગઠલાઇને એ ફેવી ગમ. વભમાણા આલી શોંચ્મા. ભખયે એન વયદાય

P a g e | 112

રખ ાડેય ચાલ્મ આલત શત. રખા ાડેયના શાથભા ંજે જાભગયી ઝગતી શતી તેના અજલાાભા ંએની યાક્ષવી કામા ફયાફય ચખખી દેખાતી શતી. એને દેખતા ંજ કફૂાને ઓટે ઊબા ંઊબા ંલાઘયણે લાઘયીને ચીવ ાડી, “એમ ીટયા! જઇ શુ ંરયમ છ? દે, દે, ઇ ભલડીના કાની ટીરડીભા ંનોંધીને કય બડાક! ને કાચરા ંકયી નાખમ એની ખયીના. દે ઝટ! ચાય જુગ તારંુ નાભ યે‖ળે.”

ણ લાઘયીના શાથ કંલા ભાડંયા. ફદૂંક પડલાની એની છાતી ન ચારી. ભાથે લીજી ડી શમ એલ એ તમા ંને તમા ંવજ્જડ થઇ ગમ. તે લખતે એક સતુાય શાથભા ંશાથર રઇને ઊબ શત. કાવનમાએ તયઘામા ઢર

P a g e | 113

યડાડંી નાખી, તમા ંસતુાયનુ ંવત જાગી ગયુ.ંએના ભનભા ંઅજલાફંૄ થઇ ગયુ ંકે ―શામ શામ! હુંમ સદુાભડાન વયખ ધણી! અને આલ રાગ જામ!”

એણે દટ દીધી. લાઘયીના શાથભાથંી ઝૂટંલીને એણે ફદૂંક ખબે ચડાલી રખા ાડેયના કા વાભે નોંધી , દાગી, અને શડુડુડુ દેતી ગી છૂટતા ંલાય જ રખાની ખયીભા ં ―પડાક!‖ અલાજ થમ. શયદ્વાયના ભેાભા ંકઇ જયદાય શાથની થાટ લાગતા ંદૂફા વાધડુાના શાથભાથંી વલાળેય ખીચડી વત ુ ંયાભાતય ઊડી ડે તેભ રખાની ખયી ઊડી ડી. જીલતયભા ંશરેી જ લાય શાથભા ંફદૂંક ઝારનાયા એ સતુાયે યંગ યાખી દીધ.

P a g e | 114

અને છી ત ―દ્ય! દ્ય! એભ દેકાય ફલ્મ. ાડેય ડય અને અંધાયાભા ંવભમાણા આકુ વમાકુ થમા. ભનભા ંરાગયુ ંકે ઝાંાભા ંકણ જાણે કેટરા જદ્ધા ફેઠા શળે.ગકીય ણ કાા ગજફન થઇ ડય. થયા છૂટયા. વભમાણાની જાભગયીઓભા ંફદૂંકના કાનભા ંચંાલા રાગી. બડાકા થમા. ણ ગીઓ ઠણણણ દેતી ગાડા વાથે બટકાઇને બોંમે ડલા ભાડંી. તમે એ ત વભમાણાની ફદૂંક! કંઇકને ઘામર કયીને રખા ાડેયની રાળ રેતા કે વભમાણા યલાના થમા. ઝાંા ઉય ત યંગ દાખી દીધ. ણ કાવનમ ઢરી ગતે છે કે ―આ ળાદૂ ક્ાં ?‖ ઝાેં ડંકતા ડંકતા જે ઘામર ડયા શતા તે કશે , “કાવનમા! આા ળાદૂને ગત , એને ફચાલજે.”

P a g e | 115

કાવનમ ઢરી ધણીને ગતલા રાગમ. શાથભા ંઉઘાડી તયલાય રઇને આ ળાદૂ ગઢની યાગેં યાગેં અંદયથી તાવતા તાવતા ચાલ્મા જામ છે. ફીજુ ંકઇ આદભી એની ાવે નથી. એને પડક શત કે ક્ાકં ળત્રઓુ ગઢ ઉયથી ઠેકીને ગાભભા ંેવી જળે.

વભમાણા ણ ફશાયને યસ્તે ફયાફય ગઢની યાગેં યાગેં ચાલ્મા જતા શતા , એલાભા ંતેઓએ ગઢની દીલારભા ંએક નાનકડંુ ગયનાફંૄ દીઠંુ. રાગ જઇને વભમાણા અંદય ેવલા રાગમા , અને ડખે શાડકાનં એક ભટ ન ડય શત , એ ઉાડીને વભમાણાએ આા ળાદૂને ભાથે ઝીંક્.

P a g e | 116

શરેલાન વભમાણાના પ્રચડં ઘાએ આ ળાદૂ ફેશળ ફનીને ધયતી ઉય ઢી ડયા.

ણ તમા ંત ―ધડ! ધડ! ધડ!‖ એભ કણ જાણે એકવાભટી કેટરી તયલાયના ઝાટકા વભમાણાઓને ભાથે તટૂી ડયા. ભતૂનાથના બેયલ જેલા કદાલય અને ્નૂી વભમાણા , ભટા શાડને ભાથેથી થયા ડે તેભ ધયતી ઉય ડલા રાગમા. આ કની તરલાય ઝીંક ફરાલે છે તે જલા ઊંચી નજય કયલાનીમે લેા નશતી. ―આ રે! આ રે! રેત જા! ‖ એભ ચવકા થતા જામ છે ને તયલાયના ઝાટકા ડતા જામ છે. ળત્રઓુન વથ લી ગમ. વાભવાભી તયલાયની તાી ફરી ગઇ. ણ કણ કને ભાયે છે તેની

P a g e | 117

અંધાયે ગભ ન ડી. વભમાણા બાગમા , અને બાગમા તેટરા ણ દ્વાયકાના જાત્રાફૄની જેભ સદુાભડાની જાત્રાના ંએંધાણ તયીકે તયલાયના ઝાટકાની દ્વાયકાછા રેતા ગમા.

એ છા દેનાયી ભજુા કની શતી ? એ અંધાયાભા ંકણ , કેટરા જણા લાયે આલી શોંચ્મા શતા ? ફીજુ ંકઇ નરશ એકર કાવનમ જ શત. કાવનમ ફાનેુ ગતત શત. ફયાફય ટાણે એ આલી શોંચ્મ.ફાનુ ફેશળ દેશ ટકાઇને ડય શત. તેની જ કંભયભાથંી કાવનમે તયલાય ખેંચી રીધી. અને અંધાયાભા ંએની એકરી ભજુાએ દંય-દંય ઝાટકા વાભટા ડતા

P a g e | 118

શમ એટરી ઝડથી તયલાય આંટી. એણે એકરાએ દેકાય ફરાવમ. સદુાભડાને વહથુી લધ ુફચાલનાય એ કાવનમ શત.

આા વાદૂની ક ઊતયી , એણે આંખ ઉઘાડી , ડખે જુએ તમા ંચીવ-ચીવ ઘાભા ંકટકા થઇ ગમેર કાવનમ ડય છે.

“ફા!ુ સદુાભડા” એટલુ ંજ એ ફરી ળક્. છી એના પ્રાણન દીલ ઓરલાઇ ગમ.

વલાયે ચયાભા ંડામય બયાણ. ભયેરાઓને દેન દેલાની તૈમાયી થતી શતી. ફધી રાળ વાભે ડી શતી. એ ટાણે ભાણવન અપવવ ઉડાડલા ભાટે

P a g e | 119

ગઢલીએ યવના ંલેણ કાઢયાં , “ખભા! ખભા તને , આા ળાદૂ! આજ તેં કારઠમાણીની કખૂ ઉજાી! જગભામાએ સદુાભડાનુ ંનાક યાખયુ.ં લાશ યણના ખેરણશાય!”

છશડા ંયણબડા ંકે‖ એભ વાદ, રશ ઝડાકા ફેવરડા,ં બડ ઊબે ઝાં બેામે, (ત) બઠ છે જીલન એશ બડા.ં

P a g e | 120

[ળાદૂર ખલદ કશ ેછે : ”શ ેફલાન જદ્ધાઓ , શ ેતયલાયના વાધેરા લીય નય, તભે શાજય શ છતા ંજ ગાભના દયલાજાભા ંદુશ્ભન દાખર થઇ જામ, ત લીય એલા શયૂલીયનુ ંજીલતય ધૂ ભળ્યુ.ં”]

એભ ભયદ લણુાઓત આખે. વણજ ગલ્રા ંનયા ંવયા,ં નય ઊબે બેામ નીંગરંુ, ત નાનત છે એશ નયા.ં

[લણૂા ખલડન તુ્ર ળાદૂ કશ ેછે કે “શ ેરુુ , વાબંજ.કે જ ભયદ ઊબ શમ છતા ંગાભ લ ૂટંામ,તે ત એલા ભયદને રાછંન શજ.”]

P a g e | 121

લગમા ગઢે ભાણમાલાા, ભાયટીણાયા બયેર વભિંમા, તે ચકચયૂ વથમ લાડે, એભ કેક બડ ચકચયૂ રકમા.

[ભાણમાલાા વભમાણા લ ૂટંાયા , કે જે ભયદાનગીબયેરા શત તે , સદુાભડાના ગઢ ઉય તટૂી ડય. તે લખતે ફશાદુય ળાદૂ ભયણણમ ફન્મ અને ફીજા કંઇકને એણે શયૂાતન ચઢાવમા]ં

વાદે ગઢ યાખમ સદુરય, દખી તણ ન રાગે દાલ,

P a g e | 122

એભ કયી કવે ઊગરયમ, યંગ છે થાને, ખલડાયાલ.

[સદુાભડાન ગઢ ળાદૂ ખલડે એલી યીતે ફચાલી રીધ. દુશ્ભનને રાગ પાવમ નરશ. એ યીતે ળાદૂર ખલડ , તુમેં કે્ષભકુળ ઉગયી ગમ. ખલડના યાજા, યંગ છે તને.]

તાના યાક્રભનુ ંગીત વાબંીને ળાદૂ ઉદાવ મખેુ ડકંુ શરાવયુ.ં

ચાયણ છેૂ, “કા,ં ફા! કાઇં ભફંૄ કહ્ુ?ં”

“ગઢલા! કવલની કવલતામે આબડછેટથી ફીતી શળે કે?”

P a g e | 123

“કાઇં વભજાણુ ંનરશ, આા ળાદૂ!”

“ગઢલા! તભાયા ગીતભા ંભાય કાવનમ ક્ાં ? કાવનમાના નાભ વલનાની કવલતને હું શુ ંકરંુ?”

ચાયણને બોંઠાભણ આવયુ.ં એણે પયીથી વયસ્લતીને વાદ કમો. ફે શાથ જડીને એણે રદળાઓને લદંના દીધી , તમા ંએની જીબભાથંી લેણ ઝયલા ભાડંયા,ં

[ગીત-જાંગડંુ] અડડ ભાણમ કડડ સદુાભડે આપળ્મ,

P a g e | 124

બજ નગય લાતન વથમ બાભ, કડ અવય તણા ચડૂરા કાયણે, સ ૂડંરાન લાતર ણગમ વાભ.

[ભાણમાના વભમાણા સદુાભડા ઉય તટૂી ડયા , જાણે કે ભજુ અને નગય લચ્ચે યદુ્ધ ભડંાયુ.ં એ લખતે યણકે્ષત્રભા ંભયીને અપ્વયાઓને યણલાના કડથી એક ઝાડુ કાઢનાય બગંી ળત્રઓુ વાભે ગમ.]

લયતરયમા તણ નકે રયમ લારયમ, ધધુબં્મ ા ને ચડય ઘડ,ે ઢરના લગડાલતર કેભ નલ ધડરકમા,

P a g e | 125

ઢરન લગાડતર ણગમ ઘડે.

[તાની ફામડીન લામો ણ એ ન યહ્ય , રશ્કય તૈમાય થયુ.ં તેમ ઘડે ચડય , અને ાવે ઢર લગડાલનાયઓને શયૂલીયને ત શજી ળોમા ચઢત ુ ંયહ્ુ.ં તમા ંત ઢર લગાડનાય તે જ યણઘેર ફનીને દડય.]

લીબડા તણા ંદ કયભડે લારઢમા,ં વબાવય આટકે રશી સકૂા,ં અવયા કાયણે ઝાટકે આટકી, ઝાંડ લચ વથમ ઝૂકા.

P a g e | 126

[ળત્રઓુના ંટાનેં એણે તયલાયથી કાી નાખમા.ં અપ્વયાઓને લયલાન ઉતવાશી એ કાવનમ બગંી રડીને આખયે ળેયી લચ્ચે ભમો.]

બડયા ફે યખેશય જેતય બોંમયે, લજાડી ખાગ ને, આગ લધક, યંગે ચડય ગાભને, વાભે કયાે રયમા, એટર કાવનમાન ભયણ અધક.

[અગાઉ ણ ફે અછૂત રડેરા શતા:એક જેતયુભા ંચાંયાજ લાાના યદુ્ધ લખતે ને ફીજ બોંમયગઢની રડાઇભા.ં તે ફને્ન ણ તાના ગાભને ખાતય ખડ્ગ લામાા. ણ કાવનમાનુ ંભયણ ત એથીમે અવધક છે , કેભ કે

P a g e | 127

એક ત એણે ગાભને વલજમન યંગ ચડાવમ , ને લી તાના ભાણરકને એણે કુળ યાખમા.]

P a g e | 128

6. ઘડી અને ઘડેવલાય

બોં બીની, ઘડા બરા, ડાફા ઊરડમા, (કા)ં ભયઘાનેણે ભાણલા, (કા)ં ખગ લાલા ખરડમા.

[એક વખી ફીજી વખીને છેૂ છે કે આલી ભેઘબીની, મશુ્કેર બભને ભાથે આલા બરા ઘડા ય ચડીને ઊડતે ડાફરે આ અવલાય ક્ા ં જાતા શળે? જલાફ ભે છે કે ફીજે ક્ા ંજામ? - ફેભાથંી એક ભાગે; કા ંતાની મગૃનમની સ્ત્રીને ભલા, ને કા ંવગં્રાભભા ંખડગ લીંઝલા; કા ંપે્રભથેં ને કા ંળોમાથેં.]

P a g e | 129

કઇ ઘડ, કઇ યખડ, કઇ વચગંી નાય, વયજનશાયે વયજજમા,ં તીનુ ંયતન વવંાય.

[પ્રભએુ ત્રણ યતન વવંાયભા ંવયજમા ં છે; કઇ તેજી ઘડ, કઇ શયૂલીય રુુ ને કઇ એને ળબાલનાયી સરુક્ષણા નાયી, ત્રણેમ ન ભે પ્રભ ુજ ભેલી ળકે છે.]

બર ઘડા, લર લકંડા, શર ફાધંલા શવથમાય, ઝાઝા ઘડાભા ંઝીંકલા, ભયવુ ંએક જ લાય.

P a g e | 130

[બરા ઘડા વલાયી કયલાના શમ, વળય ય લાકંરડમા લા શમ ને અંગે ફાધંલાને શવથમાય શમ: છી ફશા ળત્ર ુ- ઘડેવલાય ાય ત્રાટકલાનુ ંશમ, ત છી બરે ભત આલે - ભયવુ ંત એક જ લાય છે ને !]

ભેથી ગાભને ચયે એક રદલવ વાજંે કારઠમાલાડના ંઘડાનંી લાત ભડંાણી શતી, કઇ ભાણકીના ંલખાણ કયત ુ ંશત ુ,ં ત કઇ તાજણના ંયાક્રભ કશતે ુ ંશત ુ.ં એભ ફેયી, ફૂરભા, યેળભ, લાદંમા... લગેયેની લાત નીકી. એક જણે ડૂંઘાની ઘ ૂટં રેતા ંરેતા ંકહ્ુ,ં "એ ફા ! જે ઘડીએ જાતલતં અવલાય ચડે, તે ઘડીએ જાતા આબનેમ ટેક દે્ય, શ!”

એક ચાયણ ફેઠ શત, એના શઠ ભયકતા શતા.

P a g e | 131

“કા ં ફા, શવ કા?ં ભટા અવલાય દેખાઓ છ !” [ફા = રુુ ભાટેનુ ંવાભાન્મ વન્ભાનસચૂક વફંધન.]

“અવલાય હુ ંત નથી, ણ એલ એક અવલાય અને એલી જ જડીદાય ઘડી ભેં જમેર છે!”

“તમાયે, ફા, કશને એ લાત! ણ લાતભા ંભણ ન ઘારજ! જયુ ંશમ એવુ ંજ કશી દેખાડજ.”

ખોંખાય ભાયીને ચાયણે તાનુ ંગફંૄ ઠીક કયી રીધુ ંછી એણે ડામયાને કહ્ુ,ં "ફા, જયુ ં છે એવુ ંજ કશીળ, ભણ ઘાલુ ંત જગભામા શોંચળે.

P a g e | 132

ણ ચાયણન દીકય છં, એટરે શયૂલીયાઇને રાડ રડાવમા લગય ત નરશ યશલેામ.”

શકાની ઘ ૂટં રઇને એણે લાત ભાડંી, "લધ ુનરશ, ચીવેક લયવ લીતમા ંશળે. વયઠભા ંઇતરયમા ગાભે સથૂ ધાધંર નાભન એક કાઠી યશતે શત. ચીવેક લયવની અલસ્થા. ઘયન સખુી આદભી. એટરે અંગને ફંૃલાડે ફંૃલાડ ે જુલાની જાણે રશરા લ્મે છે. યણમા ંએકાદ-ફે લયવ થમા ંશળે. કારઠમાણીન ખ બયીને વમરયમાભા ં સલુાલડ કયલા રઇ ગમા ં છે. દીકય અલતમો છે. ફે ભરશના સલુાલડ શરેાનંા, અને ફે ભરશના સલુાલડ છીના એભ ચાય ચાય ભરશનાન વલજગ થમ. એની લેદના ત

P a g e | 133

આા સથૂાના અંતયજાભી વલના ફીજુ ંકણ વભજી ળકે? એભ થાતા ંથાતા ંત આબભા ંઅાઢી ફીજ દેખાણી. ઇન્દ્ર ભશાયાજ ગેડીદડે યભલા ભાડંયા શમ એભ અાઢ ધડકૂલા ભડંય. ડંુગયાને ભાથે વાલા કયતી લીજી આબ જભીનના ં લાયણા ં રેલા ભાડંી. વાત વાત થય ફાધંીને કાાઘંય લાદા ંઆવભાનભા ંભડંાઇ ગમા.ં

છી ત, લાદાનંા ંશૈમાભંા ંવલજગની કાી ફતયા વગતી શમ તેલી લીજી આકાળના ંકાજાં ચીયી ચીયીને બડબડાટ નીકલા રાગી. કણ જાણે કેટરામે આઘેયા વાગયને કાથેં રદરડાનંા ંવગંી ફેઠા ંશળે,તેને વબંાયી વબંાયીને વલજગી લાદાઓં ભનભા ં ભનભા ં ધીરંુ ધીરંુ યલા ભડંયા.ં

P a g e | 134

તાની વાકં (ડક) ના ત્રણ-ત્રણ કટકા કયીને ભયરા ―કેહ.ૂ..ક! કેહ.ૂ..ક!‖ ળબ્દે ગેશકેાટ કયલા ભડંયા; ઢેરડીઓ ―ઢેકકૂ! ઢેકકૂ!' કયતી સ્લાભીનાથને લીંટાલા રાગી. લેરડીઓ ઝાડને ફાથ બયી બયી ઊંચે ચડલા ભડંી. આા સથૂાએ આબભા ંનીયખમા જ કયુ.ં એન જીલ ફહ ુઉદાવ થઇ ગમ. એક યાત ત એણે થાયીભા ં આટીને કાઢી. વલાય ડ્ુ ં તમા ં એની ધીયજની અલવધ આલી યશી. તાની ભાણકી ઘડી ઉય અવલાય થઇને આ સથૂ વવયાને ગાભ ભેંકડે યલાના થમા.

ભેંકડે શોંચીને તયત જ આાએ ઉતાલ કયલા ભાડંી. ણ વાવરયમાભા ંજભાઇયાજ ભશભેાન થામ એ ત ાજંયાભા ંટ યુામા જેવુ ંકશલેામ! એ

P a g e | 135

ટન છૂટકાય એકદભ ળી યીતે થામ? એભામં લી લયવાદ આાન લેયી જાગમ, રદલવ અને યાત આબ ઇન્દ્રાધાય લયવલા રાગમ. શાથીની સ ૂઢં જેલા ંયનાા ંખયડાનંા ંનેલાભંાથંી ભડંાઇ ગમા.ં એ ાણીની ધાય નશતી લયવતી, ણ આાને ભન ત ઇન્દ્ર ભશાયાજની ફયછીઓ લયવતી શતી! વાવયાના લાવભા ંતાની કારઠમાણીના ગની ાની ત શુ ં, ણ ઓઢણીન છેડમે નજયે ન ડે! એભ ત્રણ રદલવ થમા. આાન વભજાજ ગમ. એને જાશયે કયી દીધુ ંકે, “ભાયે ત આજે જ તેડીને જાવુ ંછે.”

વાસ ુકશ,ે “અયે ફા! આ અનયાધાય ભે‖ ભડંાણ છે... એભા ંક્ા ંજાળ?”

P a g e | 136

“ગભે તમા ં- દરયમાભા!ં ભાયે ત તભાયા ઘયનુ ંાણી અતમાયથી શયાભ છે. ભાયે લાલણી ખટી થામ છે.”

આાને ળાની લાલણી ખટી થાતી શતી !- શૈમાની લાલણી!

ગાભન ટેર આવમ. ટેરે કહ્ુ ં:”આા ! તભને ખફય છે? આડી ળેત્રુજંી ડી છે. આજ ત્રણ-ત્રણ રદલવ થમા ં ળેત્રુજંીના ં ાણી ઊતયતા ં નથી. ચાયેકય જફફંાકાય થઇ ગયુ ંછે અને તભે ળી યીતે ળેત્રુજંી ઊતયળ?”

“તમા ંલી થામ તે ખરંુ. ણ આંશીંથી ત નીકળ્મે જ છૂટક છે.”

P a g e | 137

“ઠીક, આજન રદલવ જાલ. આંશીંનુ ંાણી શયાભ શમ ત ભારંુ આંગણુ ંાલન કય. કારે વલાયે ગભે તેલ ભે‖ લયવત શમ ત ણ ભાયા છ ફદ જડીને તભને ઇતરયમા બેા કયી દઇળ.”

તે રદલવ આ યકાણા, ફીજે રદલવે છ ફદ જડીને ટેર ગાડંુ રઇ શાજય થમ. લયવાદ ત આબભા ંતાઇ યહ્ય શત. ફધાએં જભાઇના ભોં વાભે જયુ.ં ણ જભાઇનુ ંશૈયુ ંન ીગળ્યુ.ં જુલાન કારઠમાણીએ ભાથાફ નાશીને ધૂ દીધેરા ં નલા ં લગૂડા ં શમેાં. (ધૂ= અવરી કારઠમાણીઓ અને ચાયણમ આ સગુધંી ધૂ જુદી જુદી સગુધંી લનસ્વતભાથંી તાને શાથે જ ફનાલતી, અને ધમેરા ંલસ્ત્રને એન ધભુાડ દઇ સ્નાન ક્ર્મા છી

P a g e | 138

શયેતી. એકેક ભરશના સધુી ્ળુફ ન જામ તેલ એ ધૂ શત. વોંધા નાભન ―ભેટભ‖ જેલ જ ચીકણ દાથા ણ તે સ્ત્રીઓ જાતે તૈમાય કયતી. ઓેરા લા ઉય એનુ ંરેન થતુ ંતેથી લા કાા, વમલક્સ્થત અને સગુધંી યશતેા. નેણભા ં ણ એ વોંધ બયીને સ્ત્રીઓ સુદંય કભાન કયતી. ગાર ઉય ણ એની ઝીની ટકી કયીને વૌંદમા લધાયતી.) ભાથુ ંઓીને ફેમ ાટી બભયાની ાખં જેલ કા, સગુધંી વોંધ રગાવમ. વેંથાભા ંરશિંગ મૂો. ભાતા અને ફે ભરશનાનુ ંફાક ગાડાભા ંફેઠા.ં

ભેંકડા અને ઇતરયમા લચ્ચે, ભેંકડાથી અઢી ગાઉ ઉય, ક્રાકંચ ગાભને ાદય, ળેત્રુજંી નદી ગાડંી તયૂ ફને છે. ઠેઠ ગીયના ડંુગયભાથંી ળેતર

P a g e | 139

(ળેત્રુજંી)ના ંાણી ચાલ્મા ંઆલે એટરે આઠ-આઠ રદલવ સધુી એના ંયૂ ઊતયે નરશ. એક કાઠેંથી ફીજે કાઠેં જવુ ં શમ ત મવુાપયને ત્રાાભા ંફેવીને નદી ઊતયલી ડે.

ગાડંુ અને ભાણકીન અવલાય ળેત્રુજંીને કાઠેં આલીને ઊબા ંયહ્યા.ં ભાતેરી ળેતર ઘઘુલાટા કયતી ફે કાઠેં ચારી જામ છે. આજ એને આ જફનબમાા કાઠી જુગરની દમા નશતી. નદીને ફેમ કાઠેં ાણી ઊતયલાની લાટ જતા ંલટેભાગુાઓની કતાય ફધંાઇને ફેઠી શતી. હુંમ તે દી ળેતરને કાઠેં ફેઠ શત, ને ભેં આ ફધુ ંનજયનજય જયુ.ં ત્રાાલાાઓ ત્રાા ફાધંીને ચરભ ફંૂકતા શતા. ફધામં લટેભાગુા આ કારઠમાણીની વાભે જઇ યહ્યા,ં

P a g e | 140

જાણે આયવની તૂી વાભે જઇ યહ્યા ં શમ! જગભામાના વભ, શુ ંએ ફૃ! નદીને જ આંખયુ ંશત ત એ નભણાઇ દેખીને યૂ ઉતાયી નાખત!

આા સથૂાએ ત્રાાલાાને છૂ્ુ:ં”વાભે કાઠેં રઇ જળ?”

કીઓ ફલ્મા: “દયફાય, આભા ંઊતયામ એભ નથી. જુઓ ને, ફેમ કાઠેં આટરા ંભાણવ ફેઠા ંછે!”

“ાણી કમાયે ઊતયળે?”

“કાઇં કશલેામ નરશ.”

P a g e | 141

ગાડાલાા ટેરે આાને કહ્ુ,ં "આા! શલે ખાતયી થઇ? શજીમ ભાની જાલ ત ગાડંુ ાછં લાફંૄ.”

“શલે ાછા ંલીએ ત ફુઇ [વાસ]ુ ત્રણ તસ ુબયીને નાક કાી લ્મે! ાછા ંત લી રયમા,ં ટેર!”

આાની યાગંભા ં ભાણકી થનગનાટ કયી યશી શતી. શભણા ં જાણે ાખં પપડાલીને વાભે કાઠેં શોંચી જાઉં એલા ઉછાા એ ભાયી યશી શતી. નદીના ભસ્ત ઘઘુલાટાની વાભે ભાણકી ણ શણશણાટી દેલા રાગી. ઘડીક વલચાય કયીને ઘડેવલાય ત્રાાલાા તયપ પમો. “જઇ યીતે વાભે ાય ઉતાયળ?”

P a g e | 142

“કેટરા જણ છ?” રારચ ુત્રાાલાાઓએ રશિંભત કયી.

“એક ફાઇ ને એક ફચ્ચુ,ં ફર, શુ ંરેળ?‖

“ફૃવમા વ શમ ત શભણા ંઉતાયી જઇએ.”

“વના કાકા!” કશી આાએ કભયેથી લાવંી છડીને ―ખરડિંગ....ખરડિંગ‖ કયતા વ ફૃવમા ગણી દીધા. જાણે એ યણકાયભા ં આાની આજની આલતી ભધયાતના ટકયા લાગમા. એણે શાકર કયી, "ઊતય શઠેા.ં”

કારઠમાણી નીચે ઊતયી. ફે ભરશનાનુ ંફાક ફે શાથે શૈમાવયસુ ંદાફીને ફાઇએ ધયતી ઉય ગ ભાડંયા. શુ ંએ ગ! જાણે ગની ાનીઓભાથંી

P a g e | 143

કંકુની ઢગરી થાતી જામ. કસુફંર ભરીયના ાતા ઘ ૂઘંટભાથંી એનુ ંભોં દેખાત ુ ંશત ુ.ં કાા ંકાા ંલાદાનં ુ ંકાજ ઉતાયીને આંજેરી જાણે એ ફે આંખ, અને એ આંખના ્ણૂાભા ંચણઠીના યંગ જેલી યાતીચ ચટકી, શભેની ળયણાઇઓ જેલી એના શાથની કાયુ,ં ભાથે રીરા ંરીરા ંછંૂદણા,ં ફવંીધાયી કા‖ન અને ગીના ંએ ભયા:ં અને શભેની દીલીભા ંાચં-ાચં જમત વગતી શમ તેલી, ડાફ-જભણા શાથની ાચં-ાચં આંગીઓ, મવુાપયની નજય જાણે એ તૂીએ ફાધંી રીધી. ફધામં ફરી ઊઠયા,ં "આા ગજફ કા ંકય? આવુ ંભાણવ પયી નરશ ભે, શ! આવુ ં કેસડૂાના જેવુ ંફાક કયભાઇ જાળે. આા, સ્તાળ; ક મકૂીને યળ.”

P a g e | 144

“જે થામ તે ખયી, બાઇઓ! તભાયે કાઇં ન ફરવુ.ં” આાએ જયાક કચલાઇને ઉત્તય દીધ. કારઠમાણીને કહ્ુ,ં "ફેવી જાઓ.”

જયામે અચકામા વલના, કાઇંમે છૂયછ કમાા વલના, "જે ભાતા! કશીને કારઠમાણી ત્રાા ઉય ફેઠી. રાઠંી લાી ખાભા ં ફાક સલુાડ્ુ.ં ઘભૂટ કાઢીને ગ શઠે દફાલી દીધ. ચાય ત ૂફંડા,ં અને એની ઉય ઘટંીએ દલાની નાની ખાટરી ગઠલીને કયેર એ ત્રા! ભઢા આગ ધીંગુ ંયાઢંવુ ંફાધેંલુ ંશમ. એ યાધંવુ ંઝારીને ફે તરયમા એ ત્રાાને તાણે. આ યીતે ત્ર તણાલા રાગમ. આા ભાણકીને ઝારીને કાઠેં ઊબા ઊબા જઇ યહ્યા છે. ત્રા વાભે ાય શોંચી જામ તે છી ભાણકીને ાણીભા ં

P a g e | 145

ના્ુ,ં અને નાખમા બે જ વાભે કાઠેં કારઠમાણીને આંફી રઉં, એલા અડગ વલશ્વાવથી એ ઊબ શત. ભાણકીને ત એણે આલા ં કેટરામેં યૂ ઊતયાવમા ં શતા.ં અને ભાણકી ણ જાણે તાની વભલડ કારઠમાણી તાની આગ તયી જામ છે, એ દેખી ળકાત ુ ં ન શમ તેભ ડાફરા છાડલા રાગી. જાણે એના ગ નીચે રા ફતી શમ એભ છબ્મા - નછબ્મા ગે એ ઊબી છે.

ત્રા ળેતરની છાતી ઉય યભલા રાગમ. નાનુ ં ફાક નદીની રીરા વનશાીને ઘઘૂલાટા દેત ુ ં ઊછલા રાગયુ.ં ભાતાએ ત્રાાની વભતરતા વાચલલા ફાકને દફાવયુ,ં તમા ંત ભધલશણેભા ંશોંચ્મા.ં

P a g e | 146

“ભ ૂડંી થઇ !” એકાએક આાના ભોંભાથંી ઉદૌ ગાય નીકળ્મ.

“ગજફ થમ !” ફેમ કાઠંાના ભાણવએ જાણે દઘ દીધ.

આળયે એક વ આંખ એ ત્રાા ઉય ભડંાણી શતી, લાબં એક રાફં, કાતય વા મ ૂઝંાત ભધલશણેભા ંઊડત આલત શત. નાગ ાણીભા ંઅકાઇ ગમેર. ાણીના રઢ એને ફશાય નીકલા દેતા નશતા. એ ઊગયલાનુ ંવાધન ગતત શત. એણે ત્રા દેખમ. અજુ ાનના બાથાભાથંી તીય જામ તેભ આ્ુ ંળયીય વકેંરીને નાગ છરગં ભાયી ત્રાા ઉય જઇ ચડય; ફયાફય કારઠમાણીના ભોં વાભે જ ભડંાણ. સૂડા જેલી પેણ ભાડંીને ―ફંૂ.... ' અલાજ કયત એ કારઠમાણીના ઘભૂટા ઉય પેણ છાડલા રાગમ.

P a g e | 147

ણ એ ત કારઠમાણી શતી! એ ન થડકી. એના ં નેત્ર ત નીચે ફાક ઉય ભડંાણા ંછે. એના મખુભાથંી ―જે ભા.... જે ભા!' ના જા ઊડયા.

“આા, ગજફ કમો!” ભાણવ એકીશ્વાવે ફરી ઊઠયા. આા ત એકધ્માન ફની યહ્યા છે. એણે જયુ ં કે નાગે પેણ વકેંરી ભોં પેયવયુ.ં યાઢંલા ઉય ળયીય રાબંુ ંકયીને એ ચાલ્મ. આાએ બભૂ ાડી :” એ જુલાન! વાભા કાઠંા સધુી યાધંવુ ંન છડજ, શ! વ ફૃવમા આીળ.”

ત્રાાલાાને કાને ળબ્દ ડયા, આ ળી તાજુફી! વ ફૃવમા ફીજા! ાછં પયીને જુએ તમા ં ત કાને અને એના શાથને એક લેંતનુ ં છેટંુ ! ―લમ

P a g e | 148

ફા!” ચીવ નાખીને એભણે શાથભાથંી યાઢંવુ ં મકૂી દીધુ;ં ―ઢફ-ઢફ-ઢફાક!” ઢફતા ઢફતા ફેમ જણા કાઠેં નીકી ગમા.

યાઢંવુ ં છૂટ્ુ,ં અને ત્રા પમો. ભધલશણેભા ં ઘભૂયી ખાધી.... ઘયયય! ઘયયય! ત્રા તણામ. 'એ ગમ... એ ગમ.... કેય કમો, આા! –કેય કમો.‖ એલી યીરડમાયભણ ફેમ કાઠેં થઇ યશી. યાઢંલે ચડેર નાગ ાણીભા ંડફૂકી ખાઇને ાછ ત્રાા ઉય આવમ, ફાઇની વાભે ભડંાણ. ફાઇની નજયના તાય ત ફીજે ક્ામં નથી - એના ફાક ઉય છે; અને એના અંતયના તાય રાગમા છે ભાતાજીની વાથે. ત્રા ઊબે લશણેે ઘયેયાટ તણાત જામ છે. ‖જે જગદમ્ફા‖ન મતૃયજુા જાત જામ છે.

P a g e | 149

આ જુએ છે કે કારઠમાણી ચારી ! એક રકભા ંત એણે અસ્ત્રી વલનાન વવંાય કલ્ી રીધ. અને -

ડંુગય ઉય દલ ફે, ખન-ખન ઝયે અંગાય, જાકી શડેી શર ગઇ, લાકા બયૂા શલાર.

અને

કંથા શરેી કાભની, વામંા ળેં ભામે, યાલણ વીતા રે ગમ, લે રદન વબંામે.

એલા એ ધ્રાવકા ડી ગમા. ણ વલચાયલાનુ ંલેફૄ ક્ા ંશત ુ ં?

P a g e | 150

કાઠીએ ભાણકીની લાગ ઉતાયીને કાઠાની મ ૂડંકી વાથે બયાલી. ભયડમ ઉતાયી રીધ, ઊગટાને તાણીને ભાણકીને ત્રાજલે તે તેભ તી રીધી. ઉાય ચડય. નદીને ઊબે કાઠેં શટેહ્વાવ ભાણકીને લશતેી મકૂી. ભણણકા-ભણણકા જેલડા ભાટીના વિંડ ઉડાડતી ભાણકી એક ખેતયલા ઉય રક લાયભા ંશોંચી. આ ફધુ ંલીજીને લેગે ફન્યુ.ં

“ફા ભાણકી! ભાયી રાજ યાખજે!” કશીને ઘડીના ડખાભા ંએડી રગાલી. ળેત્રુજંીના ઊંચા ઊંચા બેડા ઉયથી આાએ ભાણકીને ાણીભા ં ઝીંકી. ―ધબુ્ફાગં‖ દેતી દવ શાથ ઉય ભાણકી જઇ ડી. ચાયેમ ગ રાફંા કયીને એ ાણીભા ં ળેરાયા દેલા રાગી. ાણીની વાટી ઉય પતત ભાણકીનુ ં

P a g e | 151

ભઢંુ અને ઘડેવલાયની છાતી, એટર જ બાગ દેખાત શત. ભાણકી ગઇ. ફયાફય ભધલશણેભા ં ત્રાા આડી પયી. ત્રા વયી જલાભા ં રક લાય શતી. આાના શાથભા ંઉઘાડી તયલાય શતી. ફયાફય ત્રા ાવે આલતા ંજ આાએ તયલાય લાઇ: ―ડુપ‖ દઇને નાગનુ ં ડકંુ નદીભા ં જઇ ડ્ુ.ં રક લાયભા ંઆાએ યાઢંવુ ંશાથભા ંરઇ રીધુ.ં

―યંગ આા ! લાશ આા ! નદીને ફેમ કાઠેંથી રકએ બરકાયા દીધા. ભસ્તીખય નદીએ ણ જાણે ળાફાળી દીધી શમ તેભ ફેમ બેડાભાથંી ડછંડા ફલ્મા.

P a g e | 152

ચાયેમ રદળાભા ંયાક્ષવ જેલા રઢ ઊછી યહ્યા છે, કારઠમાણી અને ફાક ાણીભા ંતયફ છે. ભા-દીકયાના ંભોંભા ંણ ાણી જઇ યહ્ુ ં છે. આ ઉયલાવ નજય કયે તમા ંત આય અધો ગાઉ અઘ તશી ગમેર; વાભે ાણીએ ઘડી ચારી ળકળે નરશ. વન્મખુ નજય કયે તમા ંત નદીના બેડા ભાથડંુ-ભાથડંુ ઊંચા! કેલી યીતે ફશાય નીકવુ?ં

“ફા ભાણકી ! ફેટા ભાણકી !” કયીને આાએ ઘડીની ીઠ થાફડી. ઘડી ચારી.

“કારઠમાણી, શલે તારંુ જીલતય યાઢંલાભા ંછે, ભાટે ફયાફય ઝારજે.”કાઠીએ કહ્ુ.ં

P a g e | 153

કારઠમાણીએ ફાકને રાઠંીભા ંદફાવમ, ફે શાથે યાઢંવુ ંઝાલ્યુ.ં યાઢંલાન છેડ આાએ કાઠીમાણીની મ ૂડંકીભા ંબયાવમ. ભાણકી કાઠંા ાવે શોંચી; એના ગ ભાટી ઉય ઠેયાણા.

“કારઠમાણી! ઝારજે ફયાફય!” કશીને આાએ ભાણકીના ડખાભા ં ાટુ નાખી ચાયે ગ વકેંરીને ભાણકીએ એ ભાથડંુ — ભાથડંુ બેડા ઉય છરગં ભાયી... ણ બેડા રેરા શતા. ભાટીનુ ંએક ગાડા જેલડંુ ગાદંફંૄ પવક્ુ.ં ભાણકી ાછી ાણીભા ં જઇ ડી. ત્રા ણ, એ ફાક અને ભાતા વત, ાછ છડાણ. ભા-દીકય મ ૂઝંાઇને ાછા ંશદુ્ધદ્ધભા ંઆવમા.ં

P a g e | 154

“ફા ભાણકી !” કશીને પયી લાય બેખડ ાવે રઇને આાએ ભાણકીને કુદાલી. ઉય જઇને ભાણકી ાછી ાણીભા ં છડાણી. ભતૂાલ જેલા ંભજા ં

જાણે બગ રેલા દડયા ંઆવમા.ં

ત્રીજી લખત જમાયે ભાણકી ડી, તમાયે કારઠમાણી ફરી, "કાઠી, ફવ! શલે ત્રા ભેરી દ્ય! તભાય જીલ ફચાલી લ્મ, કામા શભેખેભ શળે ત ફીજી કારઠમાણી ને ફીજ છકય ભી યશળેે. શલે દાખડ કય ભા.”

P a g e | 155

“ફર ભા!—એવુ ં લવમુ ં ફરીળ ભા! નીકીએ ત ચાયેમ જીલ વાથે નીકશુ;ં નીકય ચાયેમ જણા ં જવભાવધ રેશુ,ં આજની યાત યશલેાની પ્રવતજ્ઞા છે કા ંઇતરયમાને ઓયડે, ને કા ંવભદયના ાતાભા.ં”

“ભાણકી! ફા ! આંશીં આંતયૈમા યાખીળ કે શુ?ં” કશીને ચથી લાય એડી ભાયી. ભાણકી તીયની ભાપક ગઇ. બેડાની ઉય જઇ ડી. કલૂાભાથંી ફખ નીકે તેભ કારઠમાણી અને એના ફાક વરશત શભેખેભ ત્રા કાઠેં નીકી ડય. 'યંગ આા! યંગ ઘડી!' એભ રકરકમાયી કયતા ંભાણવ ટે લળ્મા.ં આા ભાણકીને લન નાખલા ભડંયા. ણ ભાણકીને શલે લનની

P a g e | 156

જફૃય નશતી: એની આંખ નીકી ડી શતી, એના ગ તટૂી ગમા શતા, એના પ્રાણ છૂટી ગમા શતા.

ભાથા ઉય વાચી વનેયીથી બયેર પેંટ ફાધં્મ શત તે ઉતાયીને સથૂા ધાધરે ભાણકીના ળફ ઉય ઢાકં્. ભાણકીને ગે ફથ બયીને તે કે કે યમ. ―ફા ભાણકી! ભા ભાણકી!‖ – એલા વાદ ાડી ાદીને આાએ આકાળને યલયાવયુ.ં તમા ંને તમા ંજ મકૂ્ુ ંકે જીલતા સધુી ફીજા કઇ ઘડા ઉય ન ચડવુ.ં કારઠમાણીના ં નેત્રભાથંી ણ ચધાય આંસ ુચાલ્મા ંજતા ંશતા.ં

P a g e | 157

એંળી લયવન થઇને એ કાઠી ભમો. તાના બાણેજ દેલા ખાચયની ઘડાયભા ંફાય-ફાય જાતલતં ઘડા ંશતા;ં ણ તે કદી કઇ ઘડે નશત ચડય.

―યંગ ઘડી - ઝાઝા યંગ !‖ એભ કશીને આખા ડામયાએ કાન કડયા.

[ઘડી ઠેકાલતી લખતે ત્રા અને તે ય ફેઠેરા ંફાક — ભાતા ત્રણ-ત્રણ લાય ળી યીતે વાથે યશી ળકે એલી ળકંા વભત્રએ ઉઠાલી છે. એનુ ંવભાધાન કયલા ભાટે ેર નજયે જનાય લાતાાકાય આજે શાજય નથી, એટરે આણે સખેુથી વભજી રઇએ કે અવલાયે કારઠમાણીને ફાક વતી ઘડી ઉય ફેરાડય ે(ાછ) ફેવાડી રઇ યાક્રભ કયુ ંશળે.]

P a g e | 158

7. બીભ ગયાણીમ

ભચ્છ નદીને કાઠેં ભયરીધયે આશીયને લયદાન દીધાં , તે રદલવથી આજ સધુી આશીયના દીકયા છાફડે - જ એ છાફડંુ વતનુ ંશમ ત - ભયરીધય ફેવતા આવમા છે. આશીય ત ધૂીયુ ંલયણ ; ઘડે ચડીને પજ બે શારે કે ન શારે , ણ આમયન દીકય ગાભને ટીંફે ઊબ યશીને ખયેખય ફૃડ દેખામ. એલ જ ફૃડ દેખાણ શત એક ગયાણણમ ; આજથી દઢવ લયવ ઉય વાતડા ગાભને ટીંફે , વાતડાને ચયે ભશતેા - ભસદુી અને ગી વામતા મ ૂઝંાઇને ફેઠા છે. શુ ંકયવુ ંતેની ગભ ડતી નથી.

P a g e | 159

ારીતાણાના દયફાય પ્રતાવગંજી આજ તાના નલા ગાભના ંતયણ ફાધંલા આવમા છે. એટરે ના ણ કેભ ડામ ?

"ફીજુ ંકાઇં નશીં, "એક આદભી ફલ્મ : “ણ નખા ંનખા ંફે યજલાડાનંા ંગાભ અડઅડ ક્ામં બાળ્મા ંછે? નતમન કજજમ ઘયભા ંગયળે."

"ણ ફીજ ઉામ ળ ! એના ફાની જભીન આણા ગઢના ામા સધુી ગે છે એની કાઇં ના ડામ છે ?" ફીજાએ લાધં ફતાવમ.

P a g e | 160

"અયે ફાકુી શું, વાત ેઢીની જૂની જભીન શમ તમ ભેરી દેલી જઇએ ; ગાભ ગાભ લચ્ચેના વં વાટુ શુ ંારીતાણાન ધણી આટર રબ નરશ છડે?"

"શા જ ત! શજી કાર વલાયની જ લાત ; વધયા જેવગંની ભા ભીણરદી ભરાલ વયલય ખાડંું થાત ુ‖ંતુ ંતમ લેશ્માનુ ંખયડંુ નશત ુ ંાડ્ુ.ં"

"અને આણે ક્ા ંજભીનના ંફટકા ંબયલા છે ? પતત ગોંદયા-લા જભીન ભેરી રદમે. એટરે ફેમ ગાભ લચ્ચે ગોંદય કયશુ.ં ણફચાયા ંશડુા ંય ખાળે, લટેભાગુા વલવાભ રેળે અને લી કજજમ-કંકાવ નરશ થામ.”

P a g e | 161

"ણ ઇ વાલજને કણ કે‖લા જામ કે તારંુ ભઢંુ ગધંામ છે ?"

"ભે‖ત જામ, ફીજુ ંકણ ?"

રભણે આંગી મકૂીને ફેઠેરા લશીલટદાયને ળયીયે યવેલ લી ગમ. એણે જલાફ દીધ કે "એ ભારંુ કાભ નરશ , બાઇ ! તભે વહ ુવામતાઓ જઇને ભાયા નાભે દયફાયને વભજાલ.”

"ત બરે , શાર ! ” કશતેા વામતા ઊબા થમા ; ાદય જામ તમા ંપ્રતાવગંજી ઢણરમ ઢાલીને ફેઠેરા... ારીતાણાનુ ંખયડંુ ગાડંું કશલેામ છે , તેનુ ંવાક્ષાતૌ પ્રભાણ દેતી એની વલકયા મખુાકૃવતની વાભે

P a g e | 162

કઇ શારીભલારી ત ભીટ ભાડંી ળકે નશીં એલ તા ઝયે છે. ફેઠા ફેઠા દયફાય જયીપને શાકર કયે છે, "શા ં! બયતય કયીને નાખ ્ ૂટં. અને છી ામ દયી લ્મ ઝટ.”

"ફા,ુ યાભ યાભ!” કશીને નીચા લી વરાભ કયતા વામતા ઊબા યહ્યા.

“કેભ શુ ંછે?” પ્રતાવગંજીએ તયભા ંછૂ્ુ.ં

“ફા, લશીલટદાયે કશલેયાલેલુ ંછે કે જભીન તભાયી વાચી , ણ નતમન કજજમ ન થામ ભાટે ગોંદયા-લા જભીન ભેરી....”

P a g e | 163

“ભેરી દઉં , એભ ને ?‖ પ્રતાવગંજીન વત્ત પાટી ગમ , “રીરાછંભ ભાથાનંા ખાતય બમાા છે , એ જભીન ભેરી દઉં , ખરંુ કે ? જભીનના ંમરૂ ઇ શુ ંજાણે ? જાઓ ઘયબેા થઇ જાઓ. કશજે એને કે વીભાડે ત વય ણચયાણ‖ત, કાછડા!”

ઝાખંાઝટ ભોં રઇ વામતા ાછા પમાા. ચયે જઇ લશીલટદાયને લાત કયી. ફધા ચયે સનૂવાન થઇ ફેઠા. બાલનગય આઘુ ંયશી ગયું , એટરે તમા ંવભાચાય શોંચતા શરેા ંત પ્રતાવગંજી ામા યી દેળે. વહનુા શ્વાવ ઊંચા ચડી ગમા ંછે.

P a g e | 164

“ણ તભે આટરા ફધા કાં છ ળીદ ને ? પ્રતાવગંજી શુ ંવાલઝ-દીડ છે ? ભાણવ જેવુ ંભાણવ છે. આણે જઇને ઊબા યશીએ , પયી વભજાલીએ, ન ભાને ત ાણીના કળ બયીને આડા ઊબા યશીએ. આભ યમે શુ ંલળે?‖

વહનુી નજય આ લેણ ફરનાય ભાણવ ભાથે ઠેયાઇ. આછા-ાખંા કાતયા ; એકલરડયુ ંરડર , પાટરતટૂર લગૂડાં , ખબે ચપાનુ ંઓવારડયુ ંનાખેલું , કાખભા ંતયલાય શાથભા ંશક , ચયાની ડવાની કયે વહથુી આઘેય એ આદભી ફેઠ છે.

“તમાયે, બીભા ગયણણમા,” ભાણવએ કહ્ુ;ં “તભે અભાયી શાયે આલળ?”

P a g e | 165

“બરે, એભા ંશુ?ં તભે કશતેા શ ત હું ફલુ.ં”

“જે ઠાકય” કયીને વહ ુઊડયા. ભખયે બીભ ગયણણમ શાલ્મ. વડેડાટ ધીયે ગરે વીધ શોંચ્મ , પ્રતા વગંજીને ગઠણે શાથ નભાલી ફલ્મ , ”ફા,ુ યાભ યાભ!”

“યાભ યાભ! કણ છ ?" દયફાય આ આમયના લશયા લેળ જઇ યહ્યા , ભોં આડ ફૃભાર યાખીને શવવુ ંખાળ્યુ.ં

“છઉં ત આમય.”

P a g e | 166

“ખાખય ફંૃઢ ને આમય મ ૂઢં! ” દયફાયે ભશ્કયી કયી ; “ફર આમયબાઇ, ળ હકુભ છે?”

“ફા,ુ હકુભ અભાયા ગયીફના તે વળમા શમ! હું ત આને લીનલલા આવમ છં કે ગોંદયા-લા ભાયગ છડીને ગાભન ામ નખામ ત વહનુા પ્રભ ુયાજી યે‖!”

“આમયબાઇ!” પ્રતાવગંનુ ંતાવુ ંતટંુૂ તટંુૂ થૈ યહ્ું , ”તભે બાલનગયના કાયબાયી રાગ છ !”

“ના, ફા! હું ત વામતમ નથી.”

P a g e | 167

“તમાયે?”

“હું ત મવુાપય છં. અસયૂ થયુ ંછે ને યાત રયમ છં.”

“ત છી આફફૃ વતા ાછા પયી જાલ!”

“અભાયે આમયને આફફૃ ળી , ફા? હું ત એભ કહું છં કે બાલનગય અને ારીતાણુ ંફેમ એક છડલાની ફે ડાળ્યું ; એક જ ખયડંુ કશલેામ , ગગંાજણયુ ંગરશર કુ ફેમનુ ંએક જ, અને એક ફાના ફે દીકયા આલી ભાર લગયની લાતભ ંફાધી ડે એવુ ંકજજમાનુ ંઝાડ કા ંલાલ?"

“શલે બાઇ, યસ્ત રે ને! બરે બાલનગયન ધણી ભને પાવંીએ રટકાલે.”

P a g e | 168

“અયે ફા! ” જેભ જેભ ઠાકય તતા જામ છે તેભ તેભ ગયણણમ ટાઢ યશીને ડાભ દેત જામ છે , “ળેત્રુજંાના ફાદળાશ! એભ ન શમ. શડેાશડેાવનયુ ંઆટકે તમાયે અક્ગન ઝયે ; લજ્જયે લજજય બટકામ તે લખતે છી દાલાન ઊડે.”

“આમયડા!” પ્રતાવગંની આંખભાથંી તણખા ઝમાા.

“ફા,ુ તભાયે આવુ ંતછડંુ ેટ ન જલે , અને બાલનગય-ારીતાણા ફાખડે -”

“તે ટાણે તને લષ્ષ્ટ કયલા ફરાલશુ.ં”

P a g e | 169

“ એ ટાણે તેડાવમાનુ ંલેફૄ નરશ યશ.ે બેંસ્યુ ંજે ઘડીએ ભાદંણાભા ંડે તે ઘડીએ ડેડકા ંણફચાયા ંઓલાે ચડે , ફા ુ! ઇ ટાણે લષ્ષ્ટન લખત ન યશ.ે છી ત જેના ઘયભાથી ઝાઝા ંનણમા—ં"

“ત છી ત ુ ંઅભાયા ંનણમા ંઉતયાલી રેજે.”

“હું ત અસયૂ થયુ ંછે તે યાત રયમ છં. ણ, ફા,ુ યે‖લા દ્ય.”

“નીકય ! તુ ંશુ ંફધં કયાલીળ ?”

“ઇ મે થામ !”

P a g e | 170

“એ - ભ ! ” પ્રતાવગંજીએ જયીપને શાકર દીધી , ”નાખ ્ ૂટં , ગધેડીઓ ખદ, આમયડ આવમ ફધં કયાલલા !”

ઠાકયની શાકર વાબંીને જયીપ ડગલુ ંભાડંે તે શરેા ંત બીભાભા મ્માનભાથંી તયલાય ખેંચાણી. ઉઘાડી તયલાય રઇને બીભ આડ ઊબ અને જયીપને કહ્ુ,ં ”જજ શોં, ટચ ડય કે કાડંા ંખડયા ંવભજજ!”

ઘડી શરેાનં ાભય આદભી ઘડી એકભા ંફદરામ ને ફદરાતા ંત તાડ જેલડ થમ. જયીપના ગ જાણે ઝરાઇ ગમા , ઠાકયની આંખભા ંતાની નજય યલીને ડકાયું , ”તમા ંજ ફેઠા યે ‖જ, દયફાય ! નીકય ઓખાત ફગડી જળે. હું ત આમયડ છં. ભયીળ ત ચટી ધૂ બીંજાળે. ણ જ

P a g e | 171

તભાયા ગાને આ કાકા રફયક રેળે ને , ત રાખ ત્રાવંણયુ ંખડખડી ડળે. ળેત્રુજંાના ધણી ! આ વગી નરશ થામ.”

પ્રતાવગંજીએ આજ જીલતયભા ંશરેી જ લાય વાચા યંગભા ંઆલેરા રુુને દીઠ. વ કાના શતા , ણ એક કાના થઇ ગમા. આંખની ાંણ ધયતી ખતયલા ભડંી. તમા ંત પયી લાય બીભ ફલ્મ , ”અભારંુ ભાથુ ંત ઘયધણી ભાણવનું , દયફાય ! ચાીને ફકડ ભમો તમ શુ ં ? ણ વબંાજ. શાલ્મા છ કે શભણા ંઉતાયી રઇળ ભાથુ ં- ચાકડેથી ભાટીન ીંડ ઉતાયે એભ.”

P a g e | 172

ભલૂ ધણૂત શમ એભ બીભાનુ ંરડર ધ્રજૂી ઊઠ્ુ.ં ભાણવએ બીભાને ઝારી રીધ. પ્રતાવગંજી ઊઠીને શારી નીકળ્મા. ફીજે રદલવે બકડે ઊઠીને ારીતાણે શોંચી ગમા.

આ ફાજુથી વાતડાના લશીલટદાયે ભશાયાજ લજેવગંને ભાથે કાગ રખમ કે આલી યીતે બીભા ગયણણમા નાભના એક આમયે બાલનગયની આફફૃ યાખી છે. એલી તભાભ વલગતલા કાગણમ ફીડીને એક અવલાયને ફીડા વાથે બાલનગય તયપ લશતે કયી દીધ અને ગાભડે ગાભડે બીભા ગયણણમાની કીવતિન ડંક લાગમ.

“દયફાય કેભ દેખાતા નથી ?”

P a g e | 173

“ભાભા, એ ત ત્રણ દીથી ભેડી ભાથે જ ફેઠા છે. ફા‖યા નીકતા જ નથી.”

“ભાદંા છે ?”

“ના, ભાભા, કામા ત યાતીયાણમ જેલી છે.”

“તમાયે?‖

“ઇ ત યાભધણી જાણે.ણ વાતડેથી આવમા તે દીથી તેરભા ંભાખી બડૂી છે. લાત ુ ંથામ છે કે કઇક આમયે ફાનેુ બોંઠાભણ દીધુ.ં”

“ઠીક, ખફય આ દયફાયને, ભાયે ભવુ ંછે.”

P a g e | 174

એનુ ંનાભ શત ુ ંલાા ળાભ બા. દાઠા તયપના એ દયફાય શતા. ારીતાણા ઠાકય પ્રતાવગંજીના એ વાા થતા શતા.ં ભાથા ઉય ભરખા ંભેરીને પગ ફાધંતા શતા.[ ―પગ‖ એ જૂના જભાનાની ાઘડી શતી] એના ભજુફની ખમાવત આખી વયલૈમાલાડભા ંથયાઇ ગઇ શતી. ભેડી ઉય જઇને એણે દયફાયને રશિંભત દીધી , “ળેત્રુજંાના ધણી કચાયીએ કસુફંા ીલા ન આલે એ ફૃડંુ ન દેખામ, દયફાય ! અને, એભા ંબોંઠાભણ શુ ંછે ?”

“ણ, લાા ઠાકય, ભા એક આમય નયરાઇ કયી ગમ !”

“અયે, વાજંે એના કાતમાાભા ંધૂ બયશુ.ં આમયડંુ શુ-ં--”

P a g e | 175

“યંગ, લાા ઠાકય ! ” કશતેા ંદયફાયને સ્ફૂવતિ આલી. ણ તયત ાછ ગયણણમ નજયે તયલા ભાડંય , અને ફલ્મા, ”ણ લાા ઠાકય ! વાતડે જાલા જેવુ ંનથી, શ! આમય ફશ કફાડ ભાણવ છે, ફહ ુલવભ છે.”

“શલે દઠા જેટર છે ને ?”

“અયે, યંગ ! લાા ઠાકય ! ણ લાા ઠાકય , ઇ તયલાય લ્મે છે તમાયે તાડ જેલ રાગે છે શોં ! જાલ ત ઠીક.”

તાડ જેલડ છે કે કાઇં નાનભટ , એ હું શભણા ંભાી આવુ ંછં. દયફાય , તભતભાયે રશયેથી કસુફં ીઓ. ફાકી એભ યમે યાજ નરશ થામ.”

P a g e | 176

દઢવ અવલાયે ળાભ બા વાતડાને ભાથે ચડયા. ઢય લાબંલાની લેા થઇ તમાયે વીભભા ંઆલી ઊબા યહ્યા. ગલાને શાકર દીધી , ”એરા આમડંુ ! ક્ા ગાભન ભાર છે ?”

“ફા,ુ વાતડાન.”

“શાકં્ ભઢા આગ, નીકય બારે યલી રઉં છં.”

“એ શાકંું છં , ફાા ! હું ત તભાય લાછયલેણરમ કે ‖લાઉં.” એભ કશીને ગલાે ગામ બેંવ ઘીને ારીતાણાને ભાગે ચડાલી. ભખયે ભાર ને લાવેં ળાભા બાની વેના.

P a g e | 177

ધ્રવાગં! ધ્રવાગં! ધ્રવાગં ! વાતડે ઢર થમ. ારીતાણાની લાય વાતડાના ંધણ તગડી જામ છે , એભ લાલડ શોંચ્મા, ણ આમય ફધા જઇ યહ્યા કે દઢવ અવલાય બારે આબ ઉાડતા , તયલાય ફાધંીને શાલ્મા જામ છે. એને જેતાળે ળી યીતે ! વહનુા ંભોં ઝાખંાઝંટ થઇ ગમા.ં

તમા ંત બીભાની ઘયલાી આમયાણી ફશાય નીકી. ચયે જઇને છૂટે ચટરે એણે ચવક કમો , ”અયે આમરુ ! એ બાઇ વામતાઓ ! કઇ લાવ નરશ યાખે શ ! અને આજ ગયાણણમ ગભતયે ગમેર છે તે ટાણે ભ ૂડંા દેખાવુ ંછે ?”

P a g e | 178

એભ લાત થામ છે તમા ંત બીભ ગયાણણમ ગાભતયેથી શાલ્મ આલત દેખાણ. ખબે બાલું , ખબાભા ંઢારતય , કેડય ેતયલાય , અને શાથીની કંુબથને ભાથે જાતી ડાફા ભાડંે એલી યાગંભા ંઘડી. ઝાંાભા ંઆલતા ંજ એણે છૂ્ુ,ં ”ળ ગકીય છે, બાઇ ?”

“બીભબાઇ, દુશ્ભન પેય કયી ગમા.”

“કણ ?”

“ારીતાણાના દયફાયન વા.”

P a g e | 179

વાબંતા ંજ બીભાના ંફંૃલાડા ંઅલા ંથઇ ગમા.ં શાકર કયી કે “એરા આમય, ઊબા થાઓ, નીકય કઇ લાવ નરશ યાખે.”

“અને આમયાણી ! ભાયી વાગં રાવમ.”

ાણીની તયવે ગે કાચંકી ફાઝી ગઇ શતી.ણ બીભે ાણી ન ભાગયું , વાગં ભાગી , ઘડાનુ ંરાણ ન છાડં્ ુ.ં આમયાણીએ દટ દીધી , ધણીની દેણરમા વાગં ડેરી તે ઉાડીને રાફંી કયી. વાગં દઇને ફાઇ ાછી લી; ભાથે ભતીબયેરી ઇંઢણી ભેરીને શલે્મ ચડાલી , ખબેં વાફેંલુ ંરીધુ ંઅને આમયાણીઓને શાકર કયી. ઘયેઘયભાથંી આમયની લહ-ુદીકયીઓ શલે્મ ને વાફેંરા રઇને નીકી. યણઘેરડી આમયાણીઓન શરેાય ચડય.

P a g e | 180

ગાભ કરક્ુ.ં ખંાી , કદાી કે રાકડી ઉાદી , યીરડમા ચવકા કયત ુ ંટફંૄ નીવયુ.ં ભખયે બીભ તે ઘડી ઉય , ને ફીજા ફધા ાા , બીભ એકર છે, ણ એકે શજાયા જેલ દેખામ છે. ઘડીને આધવડે રેત આલે છે. ભાણવ લાવેં દડયા આલે છે. આમયાણીઓન શરેાય ગાજત આલે છે.

વીભાડે ભર દેખાણ. ળાભા બએ ત ત્રીજી ાવંીએ તયલાય ફાધેંરી , કભાડ જેલડી ઢાર ગાભા ંરીધેરી , ને ભાથે ભરખા ંગઠલીને પગ શયેેરી, લાવેં જયુ ંત એક અવલાય લહ્ય આલે છે.

P a g e | 181

―અયે, એક અવલાય ફાડ શુ ંકયત ‖ત ?‖ એભ વલચાયીને થબા ભાથે શાથ નાખે છે તમા ંબીભ આવમ. શયણ ખડા ંકયી દે એલી ઘડીના ડાફા ગજમા, શાથભા ંગણણ....ગણણ.... ગણણ વાગં પયતી આલે છે. આલતા ંજ શાકર કયી. તાદ જેલડ થમ. ”ક્ા ંછે દયફાયન વા ?” શાકર વાબંતા ંઅવલાય ઓઝાણા. ઘડીભા ંત બીભાએ પજ લચ્ચે ઘડ ઝંરાવમ, ાડ ાડાને કાઢે એભ એણે બાના ઘડાને ફશાય કાઢી ાટીએ ચડાવમ.

રગાપગ....રગાપગ....રગાપગ કયતા બા બાગમા: દઢવ ઉજ્જડ ભઢા ંઊબા ંથઇ યહ્યા. પયડક —હું, પયડ ! પયડક —હું, પયડ ! પયડક —હું, પયડ !

P a g e | 182

એભ પડકાયા ફરાલતા બા ‖ના ઘડાને ણક ગાઉને ભાથે કાઢી જઇને છી રગરગ થઇ બીભાએ વાગં તી. ફલ્મ , ”જ, ભારંુ ત આટરી લાય રાગે. ણ ભને અને બાલનગયને ખટય ફેવે ; તુ ંારીતાણા - કંુલયન ભાભ કે‖લા ! ણ જ ! આ ત નરશ ભેલુ.ં”

એભ કશી બીભાએ વાગં રાફંી કયી ળાભા બાને ભાથેથી ભરખાનંી પગ ઉતાયી દીધી. વાગંની અણીભા ંયલામેરી પગ રઇને આમય ાછ લળ્મ. કાધંયટ દેત નીકળ્મ. દઢવ અવલાયની ગાઠં ડી ગઇ છે , ણ કઇએ તેને છંછેડય નરશ.

ળાભ બા તાટીએ ચડી ગમા, તે ઠેઠ ડંુગયાભા ંદયળાણા.

P a g e | 183

એક કશ ે:”અયે, ફાાની પગ ઉાડી રીધી.”

ફીજ કશ ે:”ઇ ત ભાથાન ભેર ગમ.”

ત્રીજ કશ ે: ‖ઇ ત ભયરીધય ફાાને છાફડે આવમા. પગ ગઇ ત ઘી. ભાથાન ભેર ઊતમો , ફાા ! લાધં નરશ. કેડયથેી પાણયુ ંછડીને પેંટ ફાધંી લ્મ.”

દીલે લાટય ચડી તમાયે ળાભ બા ારીતાણાભા ંદાખર થમા. પ્રતાવગંજી નજય કયે તમા ંરભણા ંઉજ્જડ દીસ્મા.ં ભોં ય વલભવૂતન છાટંમે ન ભે. બાએ વરાભ કયી.

P a g e | 184

“ગયાવવમાના ેટન છ?” દયફાયે કહ્ુ,ં ”ભેં ન‖ત ચેતવમ?”

“ભા.... આમયદ ત્રણ તાડ જેલડ થામ છે ! કાઠાભા ંવભાત નથી! ” બા‖ની જીબના રચા લલા રાગમા.

“ન થામ? અભથ હું શાલ્મ આવમ શઇળ? જાલ, ભને ભઢંુ દેખાડળ ભા”

ળાભ બા ાટીએ ચડી ગમા. તે રદલવથી એલા ત અફરા યહ્યા કે પ્રતાવગંજીના ભતને ટાણે ણ એનાથી અલાયુ ંનશત ુ.ં

તણંગમા જેલ બીભ પગ રઇને વીભાડેથી છ લળ્મ. લાવેં ધણ ચાલ્યુ ંઆલે છે. ગાભરકએ એને આલત બાળ્મ અને રરકાય કમો , ”યંગ

P a g e | 185

બીભા ! યંગ ગયાણણમા ! ” “અયે ફા , ભને યંગ ળેના ?” બીભે કંઇમે યવ લગય જલાફ લાળ્મ, “એ ત બાલનગયના ફાદળાશનુ ંનળીફ જબ્ફય છે , અને ફાકી ત આમય-કાઠીનુ ંકાભ છે કે લાયે ચડવુ.ં”

બાલનગયના દયફાયગઢની ભેડીએ કનૈમારાર લેજેવગં ભશાયાજ રકચડકૂ.... રકચડકૂ.... શીંડાખાટે શીંચકે છે. વાભે દીલાન યભાણદંદાવ અને ભેરુબાઇ ફેઠા છે. વાતડેથી ફીડ આવમ છે અને પયી પયી લાચંી લાચંીને ભશાયાજ ફરે છે , “યભાણદંદાવ, આમયે ભાે અણખમાત કયી , શોં ! એને આંશીં તેડાલીએ. ભાયે એને જલ છે.”

“બરે ભશાયાજ, અવલાય ભકરીએ.”

P a g e | 186

“એરા, ક્ાનં ફીડ ?”

“ફા ુવાતડાન.”

“ઉઘાડ, ઝટ ઉઘાડ, યભાણદંદાવ !”

યભાણદંદાવ લાચેં છે તે ભશાયાજ વાબંે છે , રખયુ ંશત ુ ંકે બીભા ગયણણમાએ ફીજી લાય ભશાયાજને ફૃડા દેખાડયા છે , દઢવ અવલાયને એકરે તગડી , ધણ ાછં લાળ્યુ ંછે અને ળાભા બાની પગ વાગંની અણીએ ઉતાયી રઇ જીલતા જાલા દીધા છે.‖

P a g e | 187

લજા ભશાયાજની છાતી શી થલા ભાડંી. ાવાફધંી અંગય્ુ ંશયે ુ ંછે તેની કવ તટૂી ડી. “યંગ ! ઘણા ઘણા યંગ ! ” એભ ભશાયાજના મખુભાથંી ધન્મલાદ લછૂટયા અને હકુભ કમો , ‖યભાણદં દાવ ! દાદન ળેખને ચાવ ઘડે વાતડે ભકર, બીભાને તેડી આલે.”

“બરે, ફા ુ!”

“ણ કેલી યીતે રાલલા, ખફય છે ?’

“પયભાલો.”

P a g e | 188

“પ્રથભ તો એને જે પગ ઉાડી રીધી છે તે વાથે રેતા આલલી અને ફીજુ,ં

વાતડા ને બાલનગય લચ્ચે આણા ંજેટરા ંગાભ આલે છે એ દયેક

ગાભને ચોયે લસ્તીને બેી કયી, કસુફંા કાધી, બીભા ગયચણમાના

યાક્રભને ચચી દેખાડવુ.ં ગાભેગાભ એ આમયને છતો કયલો.”

જભાદાય ઊડયા. વાતડા ભાથે જઇને બીભા ગયચણમાને ફાથભા ંરઇ

રીધા.

“અયે યંગ ગયાચણમા ! ભશાયાજની રાજ લધાયી !”

“અયે ફા ુ! ઇ તો ભશાયાજના ંબાગ્મ જફયા ં! હુ ંશુ ંકયી ળકતો’તો ?’

P a g e | 189

“લ્મો, થાલ વાફદા, તભાયે બાલનગય આલલાનુ ંછે.”

“અયે ફાા, હુ ંગયીફ ભાણવ ! ભશાયાજ ાવે ભેંથી કાઇં અલામ ?”

“અને ઓરી પગ વાથે રેલાની છે.”

બીભો તૈમાય થમો, ણ પગ રેલાનુ ંન ભાન્મો. એટરે દાદન ળેખે ટેરને

રઇ બીભાના ઘયભાથંી વાગંભા ંયોલેરી પગ ગોતી કાઢી, વચંોડી વાગં

જ વાથે રઇ રીધી.

“લ્મો ગયચણમા, નાખો વાગં ાઘડાભા.ં”

P a g e | 190

“અયે ફા ! ભારંુ ભોત કા ંકયાલો ?”

“તો અભે રેશુ.ં”

ભોખયે પગ વોતી વાગં, છી ગયચણમો અને લાવંે અવલાયો:એભ

અવલાયી ચારી. ગાભડે ગાભડે વાભૈમા,ં લધાભણા ંઅને કંકુના

ચાદંરા.ંગાભડે ગાભડે ચોયાભા ંદામયો બેો થામ છે, ગયચણમાના

શયૂાતનની લાત ભડંામ છે, ળયભા આમય નીચે સનશાીને ફેઠો યશ ે

છે.ઘાટા કસુફંાની અંજીઓ ઉય અંજીઓ અામ છે. એભ થતા ંથતા ં

બાલનગય આવયુ.ં

P a g e | 191

ળયભાતે ગરે ગયચણમો ભેડી ઉય ચડલા ભાડંયો અને જે ઘડીએ દાદય

ઉય તે શયૂલીયનુ ંડોકંુ દેખાણું , તે જ ઘડીએ ગાદી ઉયથી ચાયે રા

ઝાટકીને અઢાયવેં ાદયના ધણી ઊબા થઇ ગમા.

“અયે ફા ! યે’લા દ્યો ! ભને બોંઠાભન દ્યો ભા !”એભ બીભે અલાજ દીધો.

ણ ભશાયાજની તો છાતી પાટતી શતી. એ ળી યીતે અટકે ? આઠ કદભ

વાભા ચાલ્મા.

“આલો ! ગયચણમા, આલો ! આલો ! એભ આદય દીધો, ણ ભોંભા ંળબ્દ

વભાતો નથી. દોડીને બીભો ભશાયાજના ગભા ંશાથ નાખલા જામ ત્મા ંતો

P a g e | 192

ભશાયાજે ફાલડુ ંકડી રીધુ.ં રઇ જઇને ોતાને ડખે ફેઠક દીધી. ભયક

ભયક ! ભશાયાજ તો શોઠભા ંશવતા જામ છે અને દૂફા ાતા યોણાની

વાભે ગથી તે ભાથા સધુી નજય કયતા જામ છે. બીભાની ાંણો તો

નીચે ઢીને ધયતી ખોતયતી યશી છે, અને ભોંએ ળયભના ળેયડા ડે છે.

આખી લાત ભાડંીને દાદન ળેખે કશી વબંાલી. વાબંીને ભશાયાજ ભોં ભા ં

આંગા નાખી ગમા.

“ગયચણમા !” ભશાયાજે છૂ્ુ,ં “શુ ંદયફાય તભને ાે છે?”

P a g e | 193

“ના ફા,ુ હુ ંતો લદડમા તાફે અકાા ગાભનો લાવી છ.ં અશીં તો

વગાલોટે આવમો’તો.”

“ઠીક, ભેરુજી ! ત્ાફંાનુ ંતરંુ ભગંાલો.” ભશાયાજે લજીયને કહ્ુ.ં

ત્ાફંાનુ ંતરંુ આવયુ.ં

“રખો ચાય વાતંીની જભીન , ફે લાડીના કોવ , યાજની ગાદીએ દીલો યશ ે

ત્મા ંસધુી બીભા ગયચણમાના લળંના ખામ.”

રેખ રખાણો.

P a g e | 194

“શલે રાલો શયેાભણી.”

ોળાક આવમો. રાટાટા ળણગાયેરી ઘોડી આલી. શીયની વયક ફેમ ફાજુ

શીંડોતી આલી છે , વાચા દકનખાફના આગેલા અને જેયફધં ઘોડીની

ગયદને ળોબી યહ્ા ંછે; કોઇ કુળ લેાયીએ રેખણ ઘડી શોમ એલી

કાનોટી ઘોડીને યશી ગઇ છે; અને જેભ કોઇ આણાત કાદઠમાણી રાજના

ઘભૂટા તાણતી શોમ તેભ ઘોડીની કાનસયૂીની અલ વલ દોઢય ચડી

યશી છે. ગયચણમાને ોળાક શયેાવમો અને છી ઘોડીની વયક શાથભા ં

આી ભશાયાજે આમયનો લાવંો થાફડયો , ફોલ્મા ”બીભા ગયચણમા !

P a g e | 195

તભાયી વદૃ્ધ અલસ્થા છે એટરે તભાયે કંઇ નોકયી નથી કયલાની. ખાલ,

ીઓ અને આનદં કયો.”

ફાય ભદશના ચારે તેટલુ ંાચણમા લીડભાથંી ખડ અને દવ કળી

ફાજયો ભશાયાજે બેા ંભોકરાવમા.ં અવલાયો જઇને લાજતે ગાજતે બીભાને

વાતડે મકૂી આવમા.

આજ ણ એના લળંજો ગયાવ ખામ છે.

P a g e | 196

8. દેાદે

ઉના આવમ છે. ધભ તડક ધખે છે. આબભાથંી જાણે અક્ગન લયવે છે. ઊની ઊની લ ૂલામ છે. ાયેલા ંપપડે છે.

ચૈત્ર ભરશન ગમ. લૈળાખ ગમ. નદી-વયલયના ંાણી સકુાણાં , ઝાડલાનંા ંાન સકુાણાં , ભાણવના ંળયીય સકુાણાં , શ-ુખંી કાય કયલા રાગમાં . યાજા દેાદે ગરશર બગલાનના બકત છે ; યાતે ઉજાગયા કયે છે, પ્રભનેુ અયજ કયે છે , “શ ેદમાફૄ! ભે ‖ લયવાલ! ભાયા ંશુ , ખંી અને ભાનલી ભખૂમા ં- તયસ્મા ંભયે છે.”

P a g e | 197

પ્રભએુ જાણે યાજાજીની અયજ વાબંી. અાઢ ભરશન ફેઠ ને ભેહરુા લયવલા રાગમા. ધયતી તયફ થઇ. ડંુગયા ઉય ઘાવ ઊગમા.ં

દેાદે ઘડે ચડયા. યાજમભા ંપયલા નીકળ્મા. ―જઉં ત ખય. ભાયી લસ્તી સખુી છે કે દુ:ખી? જઉં ત ખય, ખેડતૂ ખેતય ખેડે છે કે નરશ? દાણા લાલે છે કે નરશ? તભાભના ંઘયભા ંયૂા ફદ ને યૂા દાણા છે કે નરશ?‖

ઘડે ચડીને યાજા ચાલ્મા જામ , ખેતયે ખેતયે જતા જામ. ભયરા ટોકે છે , શડુા ંચયે છે , નદીઓ ખખ લશ ેછે , અને ખેડતૂ ગાતા ગાતા દાણા લાલે છે. વહનેુ વાતંીડે ફબ્ફે ફદ , ફદ ણ કેલા!ં ધીંગા અને ધપરડમા.

P a g e | 198

ણ એક ઠેકાણે યાજાજીએ ઘડ યક્. જઇ જઇને એનુ ંરદર દુબાયું . કીએ કીએ એન જીલ કામ.

એક ભાણવ શાકેં છે , ણ શને ફેમ ફદ નથી જતમાા ; એક ફાજુ જતયેર છે એક ફદ , ને ફીજી ફાજુ જતયેર છે એક ફામડી. ભાણવ શ શાકંત જામ છે, ફદનેમ રાકડી ભાયત જામ છે. ફામડીનેમ રાકડી ભાયત જામ છે. ફામડીના ફયડાભા ંરાકડીઓના વ ઊઠી આવમા છે. ફાઇ ત ણફચાયી યતી યતી શ ખેંચે છે. ઊબી યશ ેત ભાય ખામ છે.

યાજા દેાદે એની ાવે ગમા. જઇને કહ્ું , “અયે બાઇ ! શ ત ઊભુ ંયાખ.”

P a g e | 199

“ઊભુ ંત નરશ જ યા્ુ.ં ભાયે લાલણી ભડી થામ ત ? ત ઊગે શું , તારંુ કા? લાલણી ને ઘી-તાલણી! ભડંુ ઢાકંીનેમ લાલણી કયલી ડ,ે ઠાકય!”

એટલુ ંફરીને ખેડતેૂ શ શાકેં્ યાખયુ.ં એક રાકડી ફદને ભાયી અને એક રાકડી ફાઇને ભાયી.

યાજાજી શની વાથે વાથે ચાલ્મા. ખેડતૂને પયી લીનવમ , “અયેયે, બાઇ! આલ વનદામ? ફામડીને શભા ંજડી!”

“તાયે તેની ળી ચંાત ? ફામડી ત ભાયી છે ને ? ધયાય જડીળ. ધયાય ભાયીળ.”

P a g e | 200

“અયે બાઇ, ળીદ જડી છે? કાયણ ત કશ!ે”

“ભાય એક ઢાઢં ભયી ગમ છે. હું ત છં ગયીફ ચાયણ. ઢાઢં રેલા ૈવ ન ભે. લાલણી ટાણે કઇ ભાગમ ન આે , લાવુ ંનરશ ત આ્ુ ંલયવ ખાઉં શુ?ં ફામડી-છકયાનેં ખલયાવુ ંશુ?ં એટરા ભાટે આને જડી છે!”

“વાચી લાત! બાઇ , વાચે વાચી લાત! રે , હું તને ફદ રાલી આુ ંણ ફામડીને ત ુ ંછડી નાખ. ભાયાથી એ નથી જલાત ુ.ં”

“ે‖રા ંફદ ભગાલી આ , છી હું એને છડીળ ; તે શરેા ંનરશ છડંુ. શને ઊભુ ંત જ નરશ યા્ુ.ં આત લાલણી છે, ખફય છે?”

P a g e | 201

યાજાએ નકય દડાવમ , “જા બાઇ , વાભા ંખેતયભા ંભોં-ભાગમા ંમરૂ દેજે. ફદ રઇને ઘડીકભા ંઆલજે.”

તમ ખેડતૂ ત શ શાકંી જ યહ્ય છે. ફાઇ શ ખેંચી ળકતી નથી. એની આંખભાથંી આંસ ુઝયે છે.

યાજા ફલ્મા, “રે બાઇ, શલે ત છડ. આટરી લાય ત ઊબ યશ.ે”

ખેડુ ફલ્મ , “આજ ત ઊબા કેભ યશલેામ ? લાલણીન રદલવ ; ઘડીકના ખટીાભા ંઆખા લયવના દાણા ઓછા થઇ જામ!”

P a g e | 202

યાજાજી દુબાઇ ગમા, “તુ ંરુુ થઇને આટર ફધ વનદામ? તુ ંત ભાનલી કે યાક્ષવ?”

ખેડતૂની જીબ ત કુશાડા જેલી! તેભામં ાછ ચાયણ ખેડતૂ! ફરે તમાયે ત જાણે લશુાયને કઢના ંફૂરડા ંઝયે! એવુ ંજ ફલ્મ , “ત ુ ંફહ ુદમાફૄ શ ત ચાર, જૂતી જા ને! તને જડંુ ને ફામડીને છડંુ. ઠાર ખટી દમા ખાલા ળા વારુ આવમ છ?”

“ફયાફય! ફયાફય! “કશીને યાજા દેાદે ઘડા યથી ઊતમાા અને શ ખેંચલા તૈમાય થઇ ગમા; કહ્ુ,ં “રે, છડ એ ફાઇને અને જડી દે ભને.”

P a g e | 203

ફાઇ છૂટી. એને ફદરે યાજાજી જુતાણા. ભાણવ જઇ યહ્યા.ં

ચાયણ ત અણવભજુ શત. યાજાને ફદ ફનાલીને એ ત શ શાકંલા રાગમ. ભાયત ભાયત શાકેં્ જામ છે. ખેતયને એક છેડેથી ફીજે છેડે યાજાએ શ ખેંચ્યુ.ં એક ઊથર યૂ થમ. તમા ંત ફદ રઇને નકય આલી શોંચ્મ. યાજા છૂટા થમા. ચાયણને ફદ આપ્મ. ચાયણીની આંખભાથંી ત દડ દડ શતેના ંઆંસડુા ંદડયા.ં એ ત યાજાના ંલાયણા ંરેલા રાગી.

“ખમ્ભા, ભાયા લીય! ખમ્ભા , ભાયા ફા! કયડ રદલાી તાયા ંયાજાટ તજ!” દેાદે યાજા બાયે શૈમે ચાલ્મા ગમા.

P a g e | 204

ચભાસુ ંરંુૂ થયુ.ં રદલાી ઢૂંકડી આલી. ખેતયભા ંઊંચા ઊંચા છડલા ઊગમા છે. ઊંટ ઓયાઇ જામ તેટરા ફધા ઊંચા! દયેક છડની ઉય અકે્કક ડૂંડંુ, ણ કેલડંુ ભટંુ ? લેંત લેંત જેલડંુ! ડૂંડાભા ંબયચક દાણા! ધી ધી જુલાય અને રીરા રીરા ફાજયા! જઇ જઇને ચાયણ આનદં ામ્મ.

ણ આખા ખેતયની અંદય એક ઠેકાણે આભ કેભ ? ખેતયને એક છેડેથી ફીજા છેડા સધુીની શામાભા ંએકેમ છડને ડૂંડા ંનીંઘરેરા ંજ ન ભે! આ શુ ંકોતકુ !

ચાયણને વાબંયું , “શા શા! તે દી હું લાલણી કયત શત ને ઓલ્મ દઢ ડાહ્ય યાજા આવમ શત. એ ભાયી ફામડીને ફદરે શે જૂતમ ‖ત. આ ત

P a g e | 205

એને શ ખેંચેલુ ંતે જ જગમા. કણ જાણે કેલમ ાવમ યાજા! એના ંગરા ંડયા ંએટરી બોંભા ંભાયે કાઇં ન ાક્ુ.ં લાલેરા દાણામ પગટ ગમા !”

ણખજાઇને ચાયણ ઘેય ગમ , જઇને ફામડીને લાત કયી , “જા , જઇને જઇ આલ ખેતયભા.ં એ ાવમાના ગ ડયા તેટરી બોંમભા ંભારંુ અનાજેમ ન ઊગયુ!ં”

ફાઇ કશ,ે “અયે ચાયણ! શમ નરશ. એ ત શતા યાભયાજા. વાચે જ ત ુ ંજતા ંભલૂ્મ.”

P a g e | 206

“તમાયે ત ુ ંજઇને જઇ આલ.પયી ભે ત હું એને ટીી જ ના્ું , એણે ભાયા દાણા ખલયાવમા. કેલા ભેરા ેટન ભાનલી! ભે ત એને ભાયી જ ના્ુ.ં”

દડતી દડતી ચાયણી ખેતયે ગઇ. ેટભા ંત થડક થડક થામ છે , સયૂજ વાભે શાથ જડે છે. સ્તવુત કયે છે , “શ ેસયૂજ , તભે ત છ , તભાયા ંવત તે છે ; તમ વવતમાના ંવત ળીદ ખટા થામ છે ? ભાયા યાજાના વતની યક્ષા કયજ, ફા!”

જુએ તમા ંત વાચવાચ એક ઊથર જેટરા છડલાના ંડૂંડા ંનીંઘલ્મા ંજ નશતા, ને ફીજા ફધા છડલા ત ડૂંડે બાગંી ડે છે! આ શુ ંકોતકુ!

P a g e | 207

ણ એ ગાડંા ચાયણની ચાયણી ત ચતયુ સજુાણ શતી. ચાયણી શલે શલે એ શામાના એક છડલા ાવે ગઇ. શલે શલે છડલ નભાવમ ; શલેક ડૂંડંુ શાથભા ંરીધુ.ં શલે ડૂંડા ંયથી રીલુ ંડ ખવેડ્ુ.ં

આશાશાશા! આ શુ ં ? દાણા નરશ , ણ વાચા ંભતીડા!ં ડૂંડે ડૂંડે ભતીડાં , ચકચકતા ંફૃાાં , યાતાં , ીા ંઅને આવભાની ભતીડા.ં ભતી! ભતી! ભતી! યાજાજીને ગરે ગરે ભતી નીજમા.ં

ચાયણીએ દટ દીધી , ઘેય શોંચી. ચાયણન શાથ ઝાલ્મ , “અયે મયૂખા , ચાર ત ભાયી વાથે! તને દેખાડંુ કે યાજા ાી કે ધભી શત.” યાણે એને રઇ ગઇ ; જઇને દેખાડ્ું ; ભતી જઇને ચાયણ સ્તામ , “ઓશશશ! ભેં

P a g e | 208

આલા નતા યાજાને – આલા દેલયાજાને - કેલી ગા દીધી!” ફધા ંભતી ઉતામાા. ચાયણે પાટં ફાધંી, યબામો દયફાયને ગાભ ગમ.

કચેયી બયીને યાજા દેાદે ફેઠા છે. ખેડતૂના ંસખુદુ:ખની લાત વાબંે છે. મખુડંુ ત કાઇં તેજ કયે છે! યાજાજીના ચયણભા ંચાયણે ભતીની પાટં મકૂી દીધી. લગૂડંુ ઉઘાડી નાખયું , આખા ઓયડાભા ંભતીના ંઅજલાા ંછલામા.ં

યાજાજી છેૂ છે, “આ શુ ંછે, બાઇ?”

ચાયણ રરકાયીને ભીઠે કંઠે ફલ્મ :

P a g e | 209

જાણમ શત જડધાય, નલંગ ભતી નીજે; (ત) લલાયત લડ લાય, દી ફાધ, દેા દે!

[શ ેદેાદે યાજા ! જ ભેં શરેેથી જ એભ જાણયુ ંશત કે ત ુ ંળકંયન અલતાય છે , જ ભને શરેેથી જ ખફય ડી શત કે તાયે ગરે ગરે ત નલરખા ંભતી નીજે છે , ત ત હું તને તે રદલવ શભાથંી છડત ળા ભાટે ? આખ રદલવ તાયી ાવે જ શ ખેંચાલત ને ! —આખ રદલવ લાવમા કયત ત ભારંુ આ્ુ ંખેતય ભતી ભતી થઇ ડત !]

યાજાજી ત કાઇં વભજમા જ નરશ.

P a g e | 210

“અયે બાઇ! તુ ંઆ શુ ંફરે છે?”

ચાયણે ફધી લાત કયી. યાજાજી શવી ડયા , “અયે બાઇ! ભતી કાઇં ભાયે ણુમે નથી ઊગમા.ં એ ત તાયી સ્ત્રીને ણુમે ઊગમા ંછે ; એને તે વતંાી શતી એભાથંી એ છૂટી એન જીલ યાજી થમ ; એણે તને આવળ આી , તેથી આ ભતી ાક્ા.ં”

ચાયણ યડી ડય: “શ ેદેલયાજા ! ભાયી ચાયણીને હું શલે કે ‖દીમે નરશ વતંાુ.ં”

P a g e | 211

ચાયણ ચારલા ભાડંય. યાજાજીએ એને ઊબ યાખમ , “બાઇ! આ ભતી તાયા ંછે. તાયા ખેતયભા ંાક્ા ંછે. તુ ંજ રઇ જા!”

“ફાા! તભાયા ણુમના ંભતી! તભે જ યાખ.”

“ના, બાઇ! તાયી સ્ત્રીના ંણુમના ંભતી એને શયેાલજે. રે , હું વતીની પ્રવાદી રઇ રઉં છં.”

યાજાજીએ એ ઢગરીભાથંી એક ભતી રીધું , રઇને ભાથા ય ચડાવયું , છી યલીને ડકભા ંશયે ુ.ં

P a g e | 212

ચાયણ ભતી રઇને ચાલ્મ ગમ; ઘેય જઇને ચાયણીના ગભા ંડય.કહ્ું, “ચાયણી, ભેં તને ઘણી વતંાી છે. શલે નરશ વતંાુ ંશ!”

P a g e | 213

9. દુશ્ભન

ભતી જેલા ં વનભા ાણી નદીભા ં ખખતા ં શતા ં અને નદીને કાઠેં ળકંયનુ ંભરંદય શત ુ.ં એક રદલવ સયૂજ ભશાયાજ ઊગીને વભા થમા તે ટાણે ભરંદયને ઓટરે ગાભના ચાવ પાટેરા જુલાવનમા બેા થમા છે. અંગ ઉય ાણકયાની ઘેયદાય ખતી અને ત્રણ-ત્રણ ડયણાલાી ચયણીઓ ને ાવાફધંી કેરડમા ં શયેેરા.ં કમ્ભયે કાી અને યાતી કયછેડાલાી છેડીઓની બેટ લાેરી, ભાથે ગડી ાડીને બાતીગ પેંટા ફાધેંરા, જભણા ગની જાંઘે ડખાના બાગ ઉય, ઢીંચણસધુી ઢકતી નાડીને છેડે, વાત-વાત યંગની ઊનના ં ગ ૂથેંરા ં ફૂભકા ં ઝૂરી યહ્યા છે. કેરડમાની

P a g e | 214

કવને ફાધેંરા, કાટંા કાઢલાના અને કાનભાથંી ભેર કાઢલાના ફૃેયી, નાના, ઘઘૂયીદાય ચીવમા રટિંગામ છે. ાઘડીને ભાથે ખડા ંછગા ંલનભા ંઊડઊડ થામ છે. ડકભા ં બાતબાતના ાયાની ફનાલેરી ભાાઓ ચચ ળબે છે. શાથભા ંકરડમાી, વત્તના તાયના ચાડા બયેરી ને ઘઘૂયીઓ જડેરી, રાફંી ફૃાી રાકડીઓ રશરા રે છે.

કઇ જુલાવનમા ાઘડી ઉતાયીને ભાથે ખવેરા અધાચદં્રાકાય દાવંતમાથી તાના ભાથાના રાફંા રાફંા ચટરા ઓી યહ્યા છે. કઇ ાઘડીભાથંી નાનકડી ળીળીઓ કાઢીને આંખભા ંવમરંુ આંજે છે. કઇ ાઘડીભા ંખવેર નાના ં નાના ં આબરા ં કાઢીને તાના ં નાક-નેણ જતા જતા ડકની

P a g e | 215

ભાાના ભેયનુ ંફૂભકંુ ફયાફય લચ્ચલચ ગઠલતા ગઠલતા, ઝીણી ઝીણી મછૂને લ દેતા, ભાથાના ચટરાની ાટી ફયાફય રભણા ઉય લીંટતા લીંટતા વાભવાભા ઠઠ્ઠા ભશ્કયીઓ કયી યહ્યા છે.

કઇ ફૂભકાલંાી દયીએ ફાધેંરા ફબ્ફે ાલા લગાડીને રાફં સયૂ કાઢી યહ્યા છે, અને નદીના ભતી વભા વનભા લશણેભાથંી અયીવા જેલી શલે્મ બયીને ભરતી ચાલ્મે ચારી આલતી જુલાન ફાઇઓના ંભોં ઉય ેરા ંઆબરાનંા ંઝકઝક પ્રવતણફિંફ ાડી, એ વનમાયીઓની કાી કાી ભટી આંખને અંજાલી દઇને કડૂી કડૂી મ ૂઝંલણ ઉજાલી યહ્યા છે. વનમાયીઓ ફેડા ં રાલી, ઠારલીને, ઘેય ાણીની જફૃય ન શમ તમે

P a g e | 216

ધભાકા દેતી દેતી ાછી આલે છે. જાણીજઇને ફેઠી ફેઠી ફેડા ંભાજંમા ંજ કયે છે. એના કસુફંર કીરડમા બાતના,ં ફાધંણીદાય ઓઢણા,ં નદીને કાઠેં લનભા,ં કાભદેલની ધજાઓ જેલા ંપયક પયક થામ છે. કાનભા ંાદંડીઓ અને આકટા શીંચે છે. નેણની કભાન જાણે શભણા ંકાનને અડી જળે એલી રફંામેરી છે. નદીને કાઠેં યજ પ્રબાતે જે યંગ જાભત તે આજેમ જમ્મ છે.

એ ગાભનુ ં નાભ ફીરખા. એ નાનકડી વનભા નદીનુ ં નાભ બઠી. એ જુલાન અને જુલાનડીઓ જાતના ંખાટં શતા.ં વગાળા ળેઠને અને ચેરૈમા દીકયાની જનભબભકા એ ફીરખાભા,ં ફવ લયવ શરેા ંખાટં રકના ંયાજ શતા.ં દીનનાથ નલય શળે તે રદલવ એણે આ બીનરા લાનની,

P a g e | 217

લાબંલાબંના ચટરાલાી, કાા ં બમ્ભય નેણાી, નભણી, કાભણગાયી અને જયાલય ખાટંડીઓને ઘડી શળે.

વળલારમને ઓટે આ ઘઘૂયીના અને ફૂભકાનંા ઠાઠભાઠથી ઊબેરા ખાટંને જુલાની જાણે આંટ રઇ ગઇ શતી. ફધા ભશ્કયી ઠઠ્ઠાભા ંભળગરૂ ઊબા શતા તમા ં ડખે થઇને એક ફાલ નીકળ્મ. બગલા ં લસ્ત્ર શતા,ં કાે બસ્ભ શતી, ભાથે ભરૂયમા ં ઝરટમા ં શતા,ં શાથભા ં ઝી શતી. ―આરેક‖ ―આરેક‖ કયત ફાલ ચીવમ ફજાલત ચાલ્મ ગમ.

કભયભા ંખવેરી છયીનુ ંફૂભકંુ ફાધંત ફાધંત એક ભદન્ભત્ત જુલાવનમ ફલ્મ, "એરા, આ ફાલ ત શલે શદ કયે છે.”

P a g e | 218

“શા, શા,” ફીજ જુલાન ચટર ઓત ઓત ફલ્મ.

“ફાલ ત લઠંી ગમ છે; એની ઝી ક્ામં તયતી નથી. ઢેઢલાડેથીમ ફાલ ણબક્ષા રે છે.”

“અયે, ભેં ત ભાયી નજયનજય જયુ ંને !” ત્રીજ શલેથી ફલ્મ, "શભણે જ ઢેઢલાડેથી ભયેરા ઢયની ભાટી રઇને એ લમ જામ.”

“એરા, તમાયે ત એ જગટાને પજેત કયલ જલે. શાર એની શાડંરી તાવીએ. ભાય ફેટ ક્ાકં જ્ગમાને અબડાલત શળે.”

P a g e | 219

“શાર, શાર,” એભ કશીને ટટ ચટરા લીંટી રઇ, ભાથે પેંટા ભેરી, આબરા,ં ળીળી અને દાવંતમા પેંટાભા ંખવી, એ ફૂભકાલંાા જુલાન શાથભા ંરાકડીઓ રશિંડતા રશિંડતા નયૂ વતાગયની જગમાભા ંજઇ શોંચ્મા.

ફાલા જેયાભબાયથીજી ફેઠા ફેઠા ચરભ ીતા શતા. ―આરેક! આરેક! ફભ ગયનાયી!‖ કશીને એલ દભ ભાયતા શતા, કે ચરભને ભાથે લેંત લેંતના ઝડપા દેતી ઝા ઊઠતી શતી. ઓયડીભા ં ચરૂા ઉય શાડંી ચડાલેરી શતી; અન્ન ાકત ુ ંશત ુ.ં

“ફાલાજી ફા ુ ! અભાયે શક બયલ છે. જયા દેલતા (દેતલા?) ભાડંલા દેજ.”

P a g e | 220

“શા, ફચ્ચા, ચરે જાઓ ચરૂાકે ાવ!”

ખાટં જુલાવનમા એક છી એક ચરૂા ાવે ચાલ્મા. શાડંીની ઢાકંણી ઉાડી જુએ ત અંદય ચખા પવપવે છે ! લાઢે તમ રશી ન નીકે એલા ંઝાખંા ડાચા ંરઇને જુલાન ફશાય નીકળ્મા. ફાલ કી ગમ શત. કચલાઇને એ ફલ્મ, "ક્ોં? દેખ ણરમા? ્રુાવા શ ગમા? ઇતના અશંકાય? જાલ, ખાટં વફ ઝાટં શ જાલગે.” ફાલાએ ળા દીધ.

પાટીને ધભુાડે ગમેરા ખાટંથી કચલાઇને એ વતં ણગયનાયની છામંડીએ યાભદાવજીની જગમાભા ં જઇને યશલેા રાગમા. તમા ં એક રદલવ એક વદૃ્ધ કારઠમાણી, બેા વ-વ અવલાય રઇને, ફાલાજીના ં દળાને આવમા.ં

P a g e | 221

ફાલાએ ધણૂીભાથંી બભતૂની ચટી બયીને કારઠમાણી વાભે શાથ રફંાવમ, "રે ભૈમા, યાભજી તેયેક ફીરખાક ધની દેતા શૈ.”

વાઠ લયવની કારઠમાણીનુ ં કયચણરયુ ં ભઢંુ ધયતી ય ઢળ્યુ,ં ફાલ ત એના ફા જેલ શત. ણ કારઠમાણીને બોંઠાભણ એ આવયુ ં કે ―અયે, આલા ં તે લચન કાઇં પે? શલે વાઠ લયવની અલસ્થાએ કાઇં દીકય થામ?' ણ ફાલજી જાણત શત કે એ કારઠમાણીને ભાથે ક્ા કાઠીનુ ંઓઢણુ ંડ્ુ ંશત ુ.ં

કે‖ ડેયા કે‖ ડરઢયુ,ં કે‖ આલાવ કે‖લામ (ણ) લીય વ્રશભડં વાયખ, (જેની )વા‖ભા ંજગત વભામ.

P a g e | 222

[કઇ કઇ લીય રુુ એલા શમ, જેને ડેયા તબંનૂી ઉભા આી ળકામ. એથીમે ભશાન નયલીય શળે, જેને ઘયની ડેરીઓ વાથે વયખાલામ.એથી ણ ચરડમાતા શમ. તેને આખા આલાવ જેલા ં ભશાન શલાનુ ં ભાન અામ; ણ લીય લા ત કેલ? આકાળ જેલડ. એની છામાભા ં ત આ્ુ ંજગત વભામ.]

જેતયુના ં ણાફવ ગાભડા ં ફલચૂના શાથભાથંી જીતી રેનાય વભવતમાાના લીજા ખવવમાને તડલાભા ંવાભત ્ભુાણને વશામ કયનાય, અને ણચત્તના જગંભા ં આતાબાઇ વાભે આપનાય એ ફકંા કાઠી લીયાલાાની લયદાન ાભેરી કારઠમાણીને વાઠ લયવે ઓધાન યહ્ુ.ં નલ

P a g e | 223

ભરશને નૂભના ચાદં જેલ દીકય અલતમો. ફાલાજીન ફકે્ષર એટરે એનુ ં નાભ ઓઘડ ાડ્ુ.ં બયજફનભા ં વશતેી એ ઊંડી ને ગાડંી બાદય નદીના ઊંચા ઊંચા કાઠંા ઉય લીયા લાાના લાવ શતા.

જૂનાગઢના ફાફી યાજાને ઓઘડ અલતમાાના ખફય ભળ્મા. લીયા લાાની વાથે ફાફી વયકાયને ફે વગા બાઇ જેલી શતેપ્રીત શતી, તેથી ―કંુલયછેડ‖ ત કયલ જઇએ. ફીરખાન ત્રીજ બાગ જૂનાગઢના શાથભા ંશત. ણ ભદભસ્ત ખાતં જૂનાગઢને એ ત્રીજ બાગ ણ વખે ખાલા દેતા નશતા, એક શાથ જીબ કઢાલતા. જૂનાગઢ પયતા ં ણ ખાટંના ં ગાભ લીંટાઇ લળ્મા ંશતા,ં ફાફીએ વલચાયુ ં કે આ લીય લા ખાતંને યૂ

P a g e | 224

ડળે. ફીરખાની ાટી વયકાયે ઓઘડ લાાને કંુલયછેડીભા ં ફક્ષી. કારઠમાણીને વાબંયુ ં કે ફાલાની લાણી વાચી ડી. ઓઘડ લા ત અલતયતાનંી વાથે જ ફીરખાના ત્રીજા બાગન ધણી થઇ ચકૂ્. લીયાલાાએ કંુા અને કાથંડ નાભે ફે ભટેયા દીકયાને જેતયુની ાટી બાલી. અને તે ઓઘડની વાથે ફીરખે જઇને ખયડા ંફાધં્મા.ં

જેની એક શાકર થાતા ંત ખાટંની ફાય શજાય ચાખડીઓ ફીરખાને ચયે ઊતયે, શવથમાય ફાધંનાય એક ણ ખાટં જદ્ધ ઘયભા ંવતંાઇ ન યશી ળકે, તેલા ખાટં યાજા બામા ભેયની આણ કંુડરાના ઝાંા સધુી લતાાતી શતી. ચયે યજ વલાય વાજં અડાફીડ ડામય બયાત શત. શાથીની સ ૂઢં જેલી

P a g e | 225

ભજુાઓલાા શજાય-શજાય કાઝા ખાટં લીયાવન લાીને ફેવતા શતા. ભઢા આગ ભાણવાઇ કે વળયશીની તયલાય ડતી. ભતૂના છયા જેલા ંબારા ંચયાની થાબંરીએ થાબંરીએ ટેકલાતા ંઅને અને આબરા ંજરડત ભોંવરયમા ં ભઢા ં ઉયથી છડી છડીને જમાયે દાઢીના લ્રા ઝાટકતા ંઝાટકતા ંવાભવાભા શયૂલીયના કસુફંા અંજણઓ રેલાતી તમાયે તાના રાફંા રાફંા કાતયા છૂટા ભેરીને આત બામ ણ વનાના તાયે ભઢેરા નકળીદાય શકાની ઘ ૂટં રેત રેત ફેવત. આતા બામાની મખુાકૃવતભા ંબાયી ફૃડ શતી. આત બામ દાઢી, મછૂ અને ભાથાના લાને ગીભા ંયંગત. ઘડણભા ંએણે નવુ ંઘય કયુ ંશત ુ.ં

P a g e | 226

“આતા બામા!” ડામયાભા ંલાત ચારી, "જૂનાગઢે ત જુગવત કયી. શલે એક મ્માનભા ંફે તયલાયુ ંકેભ વભાળે?”

“એન વનલેડ આણી નાખશુ,ં ફા!” બામા ભેયે મછૂને લ દેતા ંકહ્ુ,ં "કા ંકાઠી નરશ ને કા ંખાટં નરશ.”

ખાટં રક લીયા લાાની લસ્તીને વતંલા ભડંયા, એના ઊબા ભર બેલી દે છે, કાઠીઓના ંવાતંી જૂતલા દેતા નથી, લાતલાતભા ંકાઠીઓની વાથે કજજમા ઊબા કયે છે; ણ શલે ત ઓઘડ લાાનેમ મછૂના દયા ફૂટતા શતા. એની સલુાવ આખા ભરકભા ં પયલા ભાડંી. એને ચાયણએ ફયડાઇ દીધી,

P a g e | 227

તે ઘય તાફંરડયુ ંતણે, દૂધ દડેડા થામ, (એભા)ં ધયવતયુનંા ંઢંકામ, લાજાં ઓઘડ લીયાઉત.

[લીયા લાાના કંુલય ઓઘડ લાા, તાયે ઘેય એટરી ફધી બેંળ ફાધંી છે કે એને દશતી લખતે તાફંડીભા ં દૂધની ધાયન જે અલાજ થામ છે તે અલાજ ફીજા યાજાઓના લાજજિંત્રના – ળયણાઇ અને ઢરના નાદને ણ વબંાલા દે્ય નરશ તેટર પ્રચડં ફને છે.]

ધીભે ધીભે લીય લા તાના ભાણવ જભાલલા ભડંય. ખાટંની જભીન દફાલલાન આદય કમો. એક રદલવ લીય લા ઘેયે નથી; જુલાન કાઠીઓને રઇને ક્ાકં ચડી ગમેર. લાવેંથી એની રીરીછભ લાડીભા ં

P a g e | 228

ખાતંએ ફે ફદ ચયલા મકૂ્ા. ફદને કડીને લીયા લાાન કાઠી દયફાયી લાવભા ંદયી આવમ. ઓઘડ લાાના ંલહ ુજે ઓયડે યશતેા ંશતા ંતેની પીભા ંજ ફદ ફાધંી દીધા. ાકટ ઉંભયના કાઠીઓ આઇની ચકી કયતા કયતા પીની ફશાય આઘેયા ફેઠા શતા. કઇનુ ંધ્માન નશત ુ.ં

તમા ંબામા ભેયની નલી લહનુ બાઇ બેટભા ંતયલાય, એક શાથભા ંબાલુ ંઅને ફીજા શાથભા ંદસ્ત રઇને આવમ, યફાય આઇને ઓયડે શોંચ્મ. યભેશ્વયે જાણે કે ઘેય યભલા વારુ ાળેય ભાટીભાથંી જ તૂી ઘડી શમ તેલી ફૃડી કારઠમાણી ઉંફયાભા ં ફેઠી ફેઠી તાના શાથગ ધતી શતી. ણ બામાન ભદન્ભત્ત વા અચકામ નરશ, વડેડાટ ચાલ્મ આવમ અને

P a g e | 229

ફદ છડયા. ફાઇએ ગર્જના કયી મકૂી, "આંશીં કઇ કાઠીના ેટન છે કે નરશ? ન શમ ત રાલ ફયછી ભાયા શાથભા.ં આભ તભને ખાટં ગયાવ ખાલા દેળે?”

બઢુાાભા ંજેના ંડકા ંડગભગી યહ્યા ંશતા,ં તે ડવાઓ એકાએક આ અલાજ વાબંીને ઝફકી ઊઠયા, અને એક જણાએ દડીને બામાના વાા ઉય ફયછીન ઘા કમો. ાડા જેલા એ શરેલાનના પ્રાણ નીકી ગમા. ગાભભા ંતેની ખફય ડી તમા ંત ખાટંની ાટીભા ંગકીય થમ અને ખાટં ચડી આવમા. એ ધીંગાણાભા ંએંળી ખાટં જુલાન ભમાા, અને ચાીવ બઢુ્ઢા કાઠીઓ કાભ આવમા.

P a g e | 230

બામા ભેયને ભનભા ં થયુ,ં 'ફહ ુ થયુ ં ! લીય લા કટકમ નરશ ભેરે.‖ ફન્મા તેટરા ઉચાા રઇને એ બાગમ; ગોંડનુ ંગાભ વયવાઇ છે તમા ંગમ. બા‖કંુબાનુ ં ળયણ ભાગયુ.ં બા‖કંુબા તે લખતે ગોંડના નલા ં ગાભ લવાલતા શતા; દગાથી, આજીજીથી ને તયલાયથી ગયાવ કભાતા શતા. વ.ં 1809ની અંદય નલાફની વાથે એને નલાગઢ મકુાભે રડાઇ થઇ, તમાયે લીયા લાાએ અને બામા ભેયના બાઇ જેભર ભેયે આલીને એને ભદદ કયી શતી. લીયા લાાને કંુબાજીએ કાગ રખમ કે ―આંશીં ધાય, ફીરખાના વીભાડા નક્કી કયી આીને હું તભાય કજજમ તાવુ.ં‖

P a g e | 231

લીય લા તે લખતે જ જેતયુથી આ ખફય વાબંીને ફીરખે આલેર. ખાટંના રફાચા લીંખાલાની તૈમાયી શતી, ણ એને બા‖કંુબા ઉય બયવ ફેઠ. ચીવ ઘડે એ વયવાઇભા ંબા‖કંુબાન ભશભેાન ફન્મ.

વયવાઇ ગાભના દયફાયગઢભા ંફે વાભવાભી દઢી, એકભા ંબામા ભેયન ઉતાય; અને ફીજીભા ંલીયા લાાન ઉતાય; યટરા ખાલાને લખતે એક ડખે ખાટંની ગંત અને ફીજે ડખે કાઠીઓની ગંત ડતી. લચ્ચે ઊબા ઊબા બા‖કંુબ હકુભ કયતા જામ કે "દૂધના ંફઘયા ંરાલ." "દશીંના ંદણા ં રાલ." "ઘીની તાફંડીઓ રાલ", તે શાથભા ં તાફંડી રઇને ભશભેાનને ીયવલા ભાડંે, શાકરા ડકાય કયે, વાભવાભા ંફટકા ંરેલયાલે,

P a g e | 232

ઘડીલાય બામા ભેયની થાીભાથંી કણમ રે, લી ઘડીલાય લીયા લાાના બાણાભા ં ફેવી જામ. ભશભેાનના ં શૈમાભા ં આલી યણાગત દેખીને શતેપ્રીત ભાતી નશતી. એભ કયતા ં ફે રદલવ લીતમા. બા‖કંુબ ળાની લાટ જત શળે? ગોંડથી કાઇંક આલલાનુ ંશત ુ;ં યણાચાકયી શજી અધયૂી શતી.

ત્રીજે રદલવે વલાયે બમ ભેય ટરીએ (રદળાએ) ગમા શતા. ાછા આલીને નદીભા ંએક લીયડ શત તમા ંકવળમ ભાજંલા ફેઠા. ઊંચે જુએ તમા ંએક છકયી ફેઠેરી. છકયી થયથયતી શતી.

P a g e | 233

બામ ભેય ફલ્મા, "અયે, ફેટા ભટી! તુ ંઆંશીં ક્ાથંી? ફીરખેથી બાગી કેભ ગઇ, દીકયી?

ભતીના શૈમાભા ંજીલ આવમ. એ ફરી, “ફા,ુ ભાયી ભરૂ થઇ, ભેં તભાયા ગઢનુ ંસખુ ખયુ.ં”

”ના યે ના, કાઇં રપકય નરશ, દીકયી! તાયી ભયજી શમ તમા ંસધુી આંશીં યશજેે. આંશીંથી જીલ ઊઠી જામ તમાયે ફીરખે આલતી યે‖જે. આરે, આ ખયચી.”

P a g e | 234

બામા ભેયે છડીના શાથભા ં ત્રીવ કયી દીધી. બામા ભેયના ગઢની એ લડાયણ બાગીને ફા‖ કંુબાના ગઢભા ંઆલી શતી. આજ એ વતંાતી પયતી શતી. એના ભનભા ંપડક શત કે બામ ભેય બાળે ત ભાયળે. ણ આ ત ઊરટી ત્રીવ કયી ભી!

જભલાની લેા થઇ. ફાજઠ નખાણા. કાવંાની તાવંીઓભા ં રાડલા ીયવાઇ ગમા. ગંતભા ંપતત બામા ભેયની જ લાટ જલાતી શતી. બામ ભેય દયફાયગઢની ઘડાયની છીતે ેળાફ કયલા ગમ શત. ેળાફ કયીને ઊઠે છે તમા ં વાભેથી વવવકાય વાબંળ્મ, ઊંચુ ં જુએ ત ભતી

P a g e | 235

લડાયણ ઊબેરી. ભતીએ ઇળાય કમો. બામ ભેય એની ાવે ગમ. “ફા ુ! ઝેય !” ભતીન વાદ પાટી ગમ.

”ઝેય? કને, ભને?”

‖ના, ફા!ુ લીયા લાાને.”

”એકરા લીયા લાા જ?”

"શા! આજે જ ગોંડથી અવલાય રઇને આવમ. રાડલાનુ ંફટકંુ ભઢાભા ંભેલ્મા બેા જ એ પાટી ડળે.”

P a g e | 236

"ઠીક, જા, ફેટા !”

બામ ભેય લળ્મ, એક જ ઘડીભા ંએના અંતયભા ંઅજલાફંૄ થયુ,ં "અયયય! હું બામ! હું ઊઠીને લીયા લાા જેલા લીય ળત્રનેુ કતૂયાને ભત ભયલા દઇળ? ણ શલે શુ ંકરંુ? ઉઘાડ ઊઠીળ ત બા‖ કંુબ કટકા કયી નાખળે. અને લીય લા બેદ નરશ વભજે. શ ેધણી, કાઇં વભત દે ! આભાથંી દૃશ્મ સઝુાડય !”

ેળાફ કયીને બામ ભેય ગંતભા ંઆવમ. શાથ-ભોં ધઇને બાણા ઉાય ફેઠ. એની રશરચારભા,ં અને આંખના રકાયાભામેં ક્ામં આકુતા નથી. બા‖ કંુબાની વાથે એ ખડખડ શવી યહ્ય છે.

P a g e | 237

બા‖કંુબાએ વાદ કમો, “તમાયે શલે ફા, કય ચારતુ.ં”

ણ બામા ભેયના શૈમાભા ંશરય જાગી ગમા શતા. જમા ંલીય લા રાડલ બાગંીને ફટકંુ ઉાડે છે તમા ં ત બામ ભેય કચલાતે અલાજે, જાણે રયવાભણે ફેઠ શમ તેભ, ફરી ઊઠય, "એ ફા, લીયા લાા! આજ તુ ંજ ભારંુ વભાધાન કમાા શરેા ંખા, ત ગા‖ ખા, શ!”

આખી ગંતના શાથ રાડલાના ફટકા વતા થબંી યહ્યા. લીયા લાાએ ફટકંુ શઠંુે ભેલ્યુ.ં વહએુ બા‖ કંુબા વાભે જયુ.ં બા‖ કંુબાની ને બામા ભેયની ચાયેમ નજાય એક થઇ.

P a g e | 238

”ખાટંડ કે?” એટલુ ંફરીને વડવડાટ બા‖ કંુબ ગધન કઠાભા ંચડી ગમ. અંદયથી ફાયણા ંલાવી દીધા.ં જભનાયાના ંભોં પાટયા ંયહ્યા.ં ાવે ણફરાડી પયતી શતી. લીયા લાાએ તાના રાડલાભાથંી એક ફટકંુ એને નાખયુ.ં ફટકંુ સ ૂઘંતા ં જ ણફરાડી ઢી ડી. વભજાણુ ં કે આ વગદં નશતા, વાલધાની શતી.

"બામા! ભાયા જીલનદાતા!” - એભ કશીને લીયા લાાએ દટ દીધી. બામા ભેયને ફથભા ંઘારીને બીંસ્મ. કઠાની વાભે જઇને ચીવ નાખી, "લાશ, બા‖ કંુબા! લાશ બૈફધં! બા‖કંુબા! કઠ ઉઘાડીને જ ત ખય! દુશ્ભન કેલા શમ છે - એ જઇને ાલન થા, ાવમા!”

P a g e | 239

તયત બામા ભેયે એને લામો, "લીયા લાા! એ ફધી છી લાત. એક લાય ઝટ ઘડે ચડી જા!”

"બામા, તુ ં શાલ્મ. જમા ં તાયા ઘડાના ડાફા ડે તમા ં હું લગય ફલ્મે વીભાડ કાઢી આુ.ં શાર, ઝટ ઘડા ંરાણ.”

અન્નદેલતાને ફે શાથ જડીને ગે રાગી ફે ળત્રઓુ ઘડે ચડયા. ફીરખાભા ંબામા ભેયે ભાગયુ ંતે મજુફ લીયા લાાએ વીભાડ કાધ્મ. ફેમ જણા જીવમા તમા ંસધુી બાઇફધં યહ્યા.

P a g e | 240

[બામા ભેયના ભત છી ધીયે ધીયે ખાટંએ તાની જભીન ઓઘડ લાાને ઘેય ભડંાલી દીધી. અતમાયે ફીરખાની ાવે પકત લાઘણણમા નાભનુ ંએક જ ગાભ ભેય નાભના ખાટેં લવાલેલુ ંભજૂદ છે. ફાકીન ફધ ગયાવ છૂટી ગમ છે.]

P a g e | 241

10. ભશભેાન

બડીની ઊબી ફજાય લીંધીને ઘડેવલાય ચાલ્મ જામ છે. એના બારાના પાભા ંજુલાયન એક યટર અને ડંુગીન એક દડ યલેરા ંછે. અવલાયના શઠ ભયક ભયક થામ છે.

ચયે ફેઠેર કાઠી ડામય આ કોતકુ જઇ યહ્ય. ફધાનંા ંભોં કાાભંળ થઇ ગમા.ં વહનેુ રાગયુ ંકે ભશભેાન કાઇં ભભા કયત જામ છે. કઇએ લી લધ ુડતા કોતકના ભામાા છૂ્ું , “આા ચીતયા કયડા! આ ચા લી શુ ંઊડય છે?”

P a g e | 242

અવલાયે ઉત્તય દીધ , “એ ફા , આ ત આા બાણની ભે ‖ભાનગવત! બડરીની વયબયા બાયે લખાણભા ંછે ને , ફા, એટરે ત્રણેમ યજુભંા ંએન ફૃડ નમનૂ દેખાડલા રઇ જાઉં છં.”

બડરીનુ ંનાક લાઢત લાઢત એ ચીતય કયડ ગાભડે ગાભડાનંી ઊબી ફજાય લીંધીને કણફાવમ ચાલ્મ ગમ. કણ જાણે કની ભરૂ થઇ ગઇ કે કઇ રદલવ નરશ ને આજ જ બડરીના દયફાય બાણ ખાચયના ગઢભા ંચીતયા કયડાનુ ંબાણુ ંન વચલાણુ!ં બાણ ખાચય ઘેયે નરશ , અને કઇકે કયડાને ડંુગી-યટર ીયસ્મા.ં

P a g e | 243

બાણ ખાચય જમાયે ઘેય આવમા તમાયે ફાઇએ લાત કયી કે ચીતય ડંુગી ને યટર બાણે ચડાલીને આણા ખયડાને પજેત કયત ગમ. બાણ ખાચાય ણખજામા , “ફાડ એક ગાભડીન ધણી ભાયી આફફૃ ઉય શાથ નાખી ગમ!” એટલુ ંફરીને એણે લેય રેલાન કવલચાય કમો. ણ ભાથા ંલાઢયે એલા ંલેય થડા ંલે છે ? તયલાયના ંલેય તયલાયથી રેલામ અને યટરાના ંલેય યટરાથી!

ચીતયે કયડે ઘેય જઇને તાની કારઠમાણીને ચેતાલી દીધી , “ધ્માન યાખજ, બાણ ખાચય નાક કાલા આલળે. રાખ લાતેમ આવમા વલના નરશ યશ.ે”

P a g e | 244

ફાઇ કશ,ે “રપકય નરશ.”

તે રદલવથી યજયજ ગાભના કાઠીઓના ઘેયેઘેયે ચરૂાભા ંઅક્ગન તૈમાય જ યશ.ે દશીંના ેડાં , દૂધના ંદણાં , દેર વાકય અને ચરેૂ મકૂલાના ચખા તૈમાય યશ.ે વાજણી બેંવ ણ શાજય યાખે , અને ચીતય કયડ ણ પેય કયલા જામ તમાયે વાકય-ચખા વવલામ ફીજુ ંકાઇં લ ૂટેં નરશ.

[વાજણી બેંવ=વલાયે અને વાજંે ત બેંવ દશલા આે , ણ ફયના ંઅને ભધયાત જેલે કટાણે દૂધની જફૃય ડે તેટરા ભાટે જ અમકુ બેંવને વલાય—વાજં ન દશતા ંફયે અને ભધયાતે દશ ેતેને ―વાજણણયુ‖ં કશલેામ.]

P a g e | 245

એક લાય ચીતય પેયે ચાલ્મ , કશતે ગમ , “બાણ ખાચય આલે ત ભાયા આલતા ંશરેા ંયજા દેળ નરશ.”

ફીજે રદલવે ફયાફય ભધ્માહે્ન બાણ ખાચયે એકવ ઘડે આલીને છૂ્ું , “આ ચીતય છે ઘેયે?”

ઓયડેથી આઇએ કશલેયાવયુ,ં “કાઠી ત ઘેયે નથી, ણ કાઇં ઘય શામે રેતા નથી ગમા. બાણ ખાચય જ જામ ત એને સયૂજ દેલની આણ છે!”

બાણ ખાચયને ત એટલુ ંજ જત ુ ંશત ુ.ં કાઠીઓએ આલીને વમે અવલાયના ંઘડા ંગાભભા ંઘેય ઘેય ફાધંી રીધાં , રીરાછભ ફાજયાના ં

P a g e | 246

જગાણ ચડાલી દીધાં , કસુફં લટાલા રાગમ અને ફીજી ફાજુ ગાભના કાઠીઓને ઘેય ઘેય વગતા ચરૂા ઉય ચખા ને રીલુ ંળાક ચડી ગમા.ં અશીં જમા ંઅભરની અંજણરઓ ―આાના વભ , ભારંુ રશી ‖ લગેયે વગદં આી આીને વલયાલી દીધી , તમા ંત ખલાવ ફરાલલા આવમ છાળ ીલા.

દયફાયગઢની રાફંી , ધેરી અને ચાકા-તયણથી ળણગાયેરી ફૂર જેલી યવાની અંદય યેળભી યજાઇઓ ઉય ચાવ-ચાવ ભખૂમા કાઠીની ગંત વાભવાભી ફેવી ગઇ. તાવંીભા ંચખા , વાકય અને દૂધ ીયવાણા.ં ડખે ઘઉંની ઘીમાી યટરીઓ મકુાણી , તાણ કયી કયીને

P a g e | 247

ભશભેાનને ગા સધુી જભાડયા. છી વીવભના ઢણરમાભા ંઢણ ; યોંઢે આંગી જેલી જાડી ધાય થામ તેલા કસુફંા , અને યાતે ાછી દૂધ , વાકય ને ચખા ઉય ઝાટ. અને એક રદલવ લીતમે ભશભેાન કશે , “શલે ળીખ રેશુ.ં”

આઇ કશ,ે “ફા, જ જાલ ત કાઠીન અભને ઠક ભે.”

ફીજે રદલવે ણ વલાય , ફય અને વાજંની ત્રણેમ ટંક કારઠમાણીઓએ તાની તભાભ કાકાયીગયી ખયચી નાખીને ેડીનાં , ફાલના ારડિમાના,ં શાથરા થયનાં , યફણમાના,ં ભીઠાના ંઅને દૂધના ંપીણનાં , એલા ંબાતબાતના ંત ળાક ફનાલીને ખલયાવમા. ભશભેાનને ડંુગીન

P a g e | 248

દૂધાક કયીને જભાડય. ભાથી બાતમ ઊડે એલા વાકયના યટરા ફનાવમા. ચખાની ફયજ , ળેલની ફયજ અને શયીવ યાધં્મ. કણ જાણે એલ ત ઓ એ શયીવાને આપ્મ કે, એના ંચરાભંા ંભાણવનુ ંભોં દેખામ. કાઠીઓ ખાલા ફેવતા તમાયે આંગા ંકયડતા અને કઇ ળાક ાડંદાનેં ત ઓખી જ ળક્ા નરશ.

એભ ત્રણ રદલવ લીતમા , ણ ભશભેાનગવતભા ંજયામ ભ કશલેામ એવુ ંઆા બાણને ક્ામં ન રાગયુ.ં એણે ફે શાથ જડીને ઓયડે કશલેયાવયુ,ં “આઇ, શલે ત શદ થઇ. ચીતયાના ખયડાની ઓખાણ શલે ત યૂી થઇ ગઇ. શલે યજા આ.”

P a g e | 249

આઇએ જલાફ ભકલ્મ , “આા બાણ! તભાયે ઓયડે ત જગભામા કભયીફાઇના ંફેવણા ંછે. અભે ત યાકં કાઠી કશલેાઇએ. ગજા વંત પ્રભાણે યાફ-છાળ ીયવી છે અને તભે ભટંુ ભન યાખીને અભાયી યણાગત રીધી. એ તભાયી ળબા લદે.”

એકવ ઘડે બાણ ખાચય ચડી નીકળ્મા. આવમા‖તા લેય રેલા, ણ આ ત ઊરટંુ તાને ભાથે લેય લળ્યુ!ં તમા ંવીભાડા ઉય જ કયડ ભળ્મ. વાભવાભા યાભયાભ થમા. ચીતય કશ,ે “ફા, ઘડા ંાછા ંપેયલ.”

બાણ ખાચયે ફે શાથ જડયા ; કહ્ુ,ં “આા, ત્રણ ત્રણ રદલવ થઇ ગમા ; અને આઇએ કાઇં ફાકી નથી યાખયુ.ં”

P a g e | 250

“અયે, લાત છે, કાઇં? બાણ ખાચય જેલ કાઠી ફામરડયુનં ભશભેાન ફનીને લહ્ય જામ?‖

બાણ ખાચયે ફહ ુઆજીજી કયી ; ભભાભા ંજણાલી દીધું , “આા! ઘયની યીક્ષા ત ઘયની ફામડી જ આે.”

છી તમા ંએક લાલ શતી. લાલને કાઠેં ફેવીને ચીતયે કસુફં કાઢય , ણ કસુફં રેલાઇ યહ્યા છી કાઇંક ગળ્યુ ંજઇએ. ઉના ધભ ધખત શત. વહનુા ંગા ંળાતા ંશતા.ં ળયફા કયવુ ંશત ુ.ં ણ ઠાભ ન ભે !

P a g e | 251

“લ્મ ફા , સઝૂી ગયુ!ં” એભ કશીને એણે ચાયેમ છારકાનંી વાકય લાલભા ંધયાલી.

ડામય કશ ે:”અયે, આા, શા!ં શા!ં”

એભા ંશા ંશા ંશુ?ં બાણ ખાચય જેલ ભશભેાન ક્ાથંી?

આખી લાલભા ંળયફત થઇ ગયુ.ં વહએુ ીધુ.ં યાભયાભ કયીને ચારી નીકળ્મા. ચારતા ંચારતા ંબાણ ખાચય ફલ્મા , “ફા, ચીતય યટરા લીંધે એમ યભાણ!”

P a g e | 252

11. ચભાયને ફરે

લાકંાનેયના દયફાયગઢભા ંઆજ યંગયાગની છ ઊડે છે. ગઢના ંભાણવ ત શું ,ણ કતૂયા-ંભીંદડામેં ગરુતાનભા ંડરે છે. ઓયડાભા ંલડાયણના ંગીત ગાજે છે , અને દઢીભા ંળયણાઇઓ પ્રબાવતમાનંા સયૂ છેડીને લયયાજાને ભીઠી નીંદયભાથંી જગાડે છે. દયફાયના ંકંુલય યણે છે. લાકંાનેયની લસ્તીને ઘેય વનાન સયૂજ ઊગમ છે.

આ્ુ ંગાભ જમાયે શયખભા ંગયકાલ શત ુ ંતમાયે એક જ ભાનલીના શૈમાભાથંી અપવવના વનવાવા નીકી યહ્યા છે. આખી યાત એણે થાયીભા ંઆટી

P a g e | 253

આટીને વલતાલી છે , ભટકંુમે નથી ભાયુ.ં જાગીને ભનભા ંભનભા ંગામા કયુ ંછે કે -

લીયા ચાદંણરમ ઊગમ ને શયણયુ ંઆથભી યે, લીયા, ક્ા ંરગણ જઉં તભાયી લાટ યે, ભાભેયા લેા લશી જાળે યે.

ડેરીએ જયાક કઇ ઘડા કે ગાડાન વચંાય થામ તમા ંત આળાબયી ઊઠી ઊઠીને એણે ડેરીભા ંનજય કમાા કયી છે. ણ અતમાય સધુી એ જેની લાટ જતી શતી તે ભશભેાનના ક્ામેં લાલડ નથી.

P a g e | 254

એ ળકાતયુ ભાનલી ફીજુ ંકઇ નરશ , ણ લયયાજાની ્દુ જનેતા છે. જેનુ ંેટ યણતુ ંશમ એને અંતયે લી શયખ કેલા ? એને ત કંઇક કંઇક રયવાભણાનંા ંભનાભણા ંકયલાના ંશમ , વબંાયી વબંાયીને વહ ુવગા-ંલશારાનેં રગનભા ંવોંડાડલાના ંશમ.

એ ફધુ ંત શમ ,ણ લાકંાનેયના યાજકંુલયની ભાતાને શૈમે ત ફીજી લધ ુઅણીદાય ફયછી ખટકતી શતી. યાજાજી આલી આલીને એને ભે‖ણા ંભાયતા શતા,ં “કા!ં કશતેાં ‖તાનેં કંુલયના ભાભા ભટંુ ભવાફંૄ કયલા આલળે! કાં , ગાપંથી શયેાભણીનુ ંગાડંુ આલી શોંચ્યુ ંને ? તભાયા ંવમરયમાએં ત તભાયા ફધામ કડ મૂાા ને શુ?ં”

P a g e | 255

ઊજફંૄ ભોં યાખીને યાણી ભયકતે શઠે ઉત્તય દેતા ંશતા ંકે “શા! શા! જજ ત ખયા, દયફાય! શલે ઘડી-ફેઘડીભા ંભાયા વમયના ંઘડાનંી શણશણાટી વબંાવુ ંછં. આવમા વલના એ યશ ેજ નરશ.”

શયેાભણીનુ ંચઘરડયુ ંફેવલા આવયુ.ં ગખભા ંડકાઇ ડકાઇને યાણી નજય કયે છે કે ગાપંને ભાગે ક્ામં ખેટ ઊડે છે! ક્ામં ઘડાના ડાફા ગાજે છે! ણ એભ ત કંઇ કંઇ લાય તણાઇ તણાઇને એ યજતૂાણીની આંખ આંસડુે બીંજાતી શતી. એલાભા ંઓણચિંત ભાયગ ઉયથી અલાજ અવમ “ફા, જે શ્રી કયળન!”

P a g e | 256

વાબંીને યાણીએ નીચે નજય કયી. ગાપંના ચભાયને બાળ્મ - કેભ જાણે તાન ભાન જણમ બાઇ આલીને ઊબ શમ , એલ ઉલ્રાવ વમયના એક ચભાયને દેખીને એના અંતયભા ંઊજલા રાગમ, કેભ કે એને ભન ત આજ આ્ુ ંભરશમય ભયી ગયુ ંરાગત ુ ંશત ુ.ં એ ફલ્માં , “ઓશશ! જે શ્રી કયળન બાઇ! તુ ંઆંઈં ક્ાથંી, ફા?ુ”

“ફા, હું ત ચાભડા ંલેચલા આવમ છં. ભનભા ંથયુ ંકે રાલ ને , ફાનુ ંભઢંુ જત જાઉં. ણ ગઢભા ંત આજ રીર ભાડંલ યાત શમ , બાભણ ફાભણ ઊબા શમ એટરે ળી યીતે જલામ ? છી સઝૂયુ ંકે છલાડેને ગખેથી ટોક કયત જાઉં!”

P a g e | 257

“શેં બાઇ! ગાપંના કાઇં લાલડ છે?”

“ના, ફા! કેભ છૂ્ુ?ં લીલાએ કઇ નથી આવયુ?ં”

યાણી જલાફ લાી ન ળક્ા.ં શૈયુ ંબયાઇ આવયુ.ં ટ ટ આંખભાથંી ાણી ડલા રાગમા.ં ચભાય કશે , “અયે , ફા! ફા! ખમ્ભા તભને. કા ંકચલાલ?”

“બાઇ! અટાણે કંુલયને ે ‖યાભણીન લખત છે. ણ ગાપંનુ ંકઇ નથી આવયુ.ં એક કયીમ ભાભેયાની નથી ભકરી. અને ભાયે ભાથે ભે ‖ણાનંા ભે ‖ લયવે છે. ભાયા વમરયમા ંતે શુ ંફધા ભયી ્ટૂયા?ં”

P a g e | 258

“કઇ નથી આવયુ?ં” ચભાયે અજામફ ફનીને છૂ્ુ.ં

“ના, ફા! તાયા વલના કઇ નરશ.”

ચભાયના અંતયભા ંએ લેણ અમતૃની ધાય જેવુ ંફનીને યેડાઇ ગયુ.ં ભાયા વલના કઇ નરશિં! - શા!ં ભાયા વલના કઇ નરશ! હુંમ ગાપંન છં ને! ગાપંની આફફૃના કાકંયા થામ એ ટાણે હું ભાય ધયભ ન વબંાફંૄ ? આ ફે ‖નડીના ંઆંસડુા ંભાયાથી ળેં દીઠા ંજામ? એ ફરી ઊઠય, “ફા! તુ ંય ત તને ભાયા છકયાનંા વગદં. શભણા ંજજે, ગાપંની આફફૃને હું જાતી યકંુ છં કે નરશ?”

“અયેયેયે, બાઇ! તુ ંશુ ંકયીળ?”

P a g e | 259

“શુ ંકયીળ? ફા , ફાનેુ હું ઓ્ુ ંછં. શલે ત ુ ંશયભત યાખજે શ , ભા!ં શુ ંકયવુ ંતે ભને સઝૂી ગયુ ંછે.”

એભ કશીને ચભાય ચાલ્મ. દયફાયગઢની દઢીએ જઇને દયફાયને ખફય ભતલ્મા, “ગાપંથી ખેવમ આવમ છે અને દયફાયને કશ , ઝટ ભઢે થાવુ ંછે.”

દયફાય ફશાય આવમા ંતેભણે ચભાયને દેખમ , ભશ્કયીના ંલેણ કાઢયાં , “કાં, બાઇ! ભાભેરંુ રઇને આવમા છ કે?”

“શા, અન્નદાતા! આવમ છં ત ભાભેરંુ રઇને જ.”

P a g e | 260

“એભ! ઓશ! કેભ , તભને ભકરલા ડયા! ગાપંના યજતૂ ગયાવવમા શુ ંદલ્રીને ભાથે શલ્ર રઇને ગમેર છે?”

“અયે,દાદા! ગાપંના ધણીને ત તાની તભાભ લસ્તી તાના કુટંુફ જેલી છે. આજ ભાયા ફા ુડંે આલતા શતા , ણ તમા ંએક ભયણુ ંથઇ ગયુ.ં કઇથી નીકામ તેવુ ંન યહ્ુ,ં એટરે ભને દડાવમ છે.”

“તમાયે ત ભાભેયાના ંગાડા ંની શડેય લાવેં શારી આલતી શળે, કા ં?”

“એભ શમ , ફાા! ગાપંના બાણેજના ંભવાા ંકાઇં ગાડાનંી શડે્ભુા ંવાભે?”

P a g e | 261

“તમાયે?”

“એ અભારંુ ખવતા ગાભ કંુલયને ે‖યાભણીભા ંદીધુ.ં”

દયફાયે ભોંભા ંઆંગી નાખી , “એને થયુ ંકે આ ભાણવની ડાગી ખવી ગઇ શળે. એણે છૂ્ુ,ં “કાઇં કાગ દીધ છે?”

“ના, દાદા! કાગ લી શુ ંદેલ ‖ત! ગાપંના ધણીને એભ ખફય નરશ શમ કે જીલતાજગતા ભાનલીથીમે કાગની કટકીની આંઇ લધ ુગણતયી શળે!”

ચભાયના તછડા લેણની અંદય લાકંાનેયના યાજાએ કંઇક વચ્ચાઇ બયેરી બાી. આખા ગઢભા ંલાત પ્રવયી ગઇ કે ગાપંન એક ઢય ચીયનાય ઢેઢ

P a g e | 262

આલીને ખવતા ગાભની શયેાભણી વબંાલી ગમ. યાણીને ભાથે ભે‖ણાનંા ઘા ડતા શતા તે થબંી ગમા. અને ફીજી ફાજુએ ચભાયે ગાપંન કેડ કડય. એને ફીક શતી કે જ કદાચ લાકંાનેયથી અવલાય છૂટીને ગાપં જઇ ખફય કાઢળે ત ગાપંનુ ંને ભારંુ નાક કાળે. એટરે મઠૂીઓ લાીને એ ત દડલા ભાડંય. ગાપં શોંચીને ગઢભા ંગમ , જઇને દયફાયને ભઢાભઢ લેણ ચડયાં , “પટય છે તભને , દયફાય! રાજતા નથી ? ઓરી ફનડી ફચાયી લાકંાનેયને ગખે ફેઠી ફેઠી ાણીડા ંાડે છે. એને ધયતીભા ંવભાલા લેા આલી શોંચી છે. અને તભે આંશીં ફેઠા રયમા છ ? ફા!ુ ગાપંને ગા ફેવે એનીમ ખેલના ન યશી?”

P a g e | 263

“ણ છે શું , મયૂખા?” દયફાય આ ભીઠી અમતૃ જેલી ગા વાબંીને શવતા શવતા ફલ્મા.

“શમ શુ ંફીજુ ં ? બાણેજ યણે છે ને ભાભા ભવાા ંરઇને અફઘડી આલળે એલી લાટ જલામ છે.”

“અયયય! એ ત વાબંયુ ંજ નરશ, ગજફ થમ! શલે કેભ કયવુ?ં”

“શલે શુ ંકયલાનુ ંશત ું ? ઇ ત તી ગયુ.ં શલે ત ભાયે જીલવું , કે જીબ કયડીને ભયવુ,ં એ જ લાત ફાકી યઇ છે.”

“કા ંએરા! તારંુ તે શુ ંપટકી ગયુ ંછે?‖

P a g e | 264

“શા ફા!ુ પટકી ગયું ‖તુ ંએટરે જ તભાયા થકી ભાભેયાભા ંખવતા ગાભ દઇને અવમ છં .”

“ળી લાત કયછ? તુ ંઆણુ ંખવતા દઇ આવમ?”

“શા, શા! શલે તભાયે જે કયવુ ંશમ તે કશી નાખ ને એટરે ભને ભાય ભાયગ સઝેૂ.”

દયફાયનુ ંશૈયુ ંબયાઇ આવયું , “લાશ! લાશ, ભાયી લસ્તી! યદેળભામં એને ભાયી આફફૃ લશારી થઇ. ગાપંનુ ંફેવણુ ંરાજે એટરા ભાટે એણે કેટલુ ંજખભ ખેડ્ુ!ં લાશ! ભાયી લસ્તીને ભાયા ઉય કેટર વલશ્વાવ!”

P a g e | 265

“બાઇ! ખવતા ગાભ તેં તાયા ફર ઉય દીધુ ંએ ભાયે અને ભાયી વ ેઢીને કબરૂ ભજૂંય છે. આજ તાયે ભયલાનુ ંશમ ? તાયા વલના ત ભાયે ભયવુ ંડત!”

ચભાયને દયફાયે ાઘડી ફધંાલી , અને ડેરીએ બાણેજના ંરગન ઊજલલા ંળફૃ થમા.ં ચભાયલાડે ણ ભયદ ને ઓયત યવભા ંઆલી જઇ લાત કયલા રાગમા,ં લાત ળી છે? આણા બાણબુા યણે એના ંભવાા ંઆણે ન કયીએ ત કણ કયે? ધણી ભલૂ્મ, ણ આણાથી ભરુામ?”

P a g e | 266

લાકંાનેયના અવલાયે આલીને ખફય કાઢયા. ગાપંના ધણીએ જલાફ ભકલ્મ, “એભા ંછૂલા જેવુ ંશુ ંરાગયું? ગાપંની લસ્તીને ત ભેં કયે કાગે વરશયુ ંકયી આી છે.”

લયની ભાતા શલે દાઝ કાઢી કાઢીને લાકંાનેયના દયફાયગઢભા ંરગનગીત ગજલી યહ્યા ંછે કે –

તયલાય વયખી ઊજી યે ઢરા ! તયલાય બેટભા ંવલયાજે યે લારીડા લીયને, એલી યે શમ ત યણજ યે ઢરા નીકય વાયેયી યણાવુ ંયે લારીડા લીયને.

P a g e | 267

આજે એ ખવતા ગાભ ત છેક બારભા ંગાપં યાજની ડખે જ છે. આજુફાજુ ગાપંની જ વીભ છે , અને લાકંાનેય ત તમાથંી ચાવ ગાઉ દૂય શળે. છતા ંઅતમાયે એ ગાભ લાકંાનેયને તાફે છે. આજુફાજુ ફીજે ક્ામં એક તસ ુજભીન ણ લાકંાનેયની નથી.

[આ કથા બારભા ંપ્રચણરત છે. કશલેામ છે કે એને ફન્મા આજ (1925ભા)ં 300 લા થમા ંશળે. નાભઠાભ જડતા ંનથી. ચક્કવ લા તથા નાભઠાભ ભેલલા ભાટે લાકંાનેય દીલાનવાશફેને વલનતંી કયતા ંતેભણે જણાવયુ ંકે જૂના ંદપતય તથા અન્મ સ્થે તાવ કયતા ંઆ દંતકથાભા ંકાઇં વતમાળં શલાનુ ંરાગત ુ ંનથી. તેભ છતા ંપ્રચણરત કથા તયીકે અશી આી

P a g e | 268

છે. રાગે છે કે , ખવતા ગાભની બોગણરક ક્સ્થવત જતા ંલાકંાનેયના અને તે ગાભના જડાણની વાથે કંઇક સુદંય ઇવતશાવ જફૃય વકંામ શલ જઇએ.]

P a g e | 269

12. અણનભ ભાથા ં

આ વવંાયની અંદય બાઇફધં ત કંઇક બાળ્મા , પ્રાણને વાટે પ્રાણ કાઢી દેનાય દીઠા, ણ જુગજુગ જેની નાભના યશી ગઇ એલા ફાય એકરરશમા દસ્ત ત વયઠભા ંઆંફયડી ગાભને ટીંફે આજથી વાડા ચાયવ લયવ ઉય ાક્ા શતા.

ફે નરશ, ચાય નરશ, ણ ફાય બાઇફધંનુ ંજૂથ. ફાયેમ અંતય એકફીજાને આંટી રઇ ગમેરા.ં ફાય ભકંડા ભેલીને ફનાલેરી રઢાની વાકં જઇ લ્મ. ફાય ખણમા ંવોંવયલ એક જ આતભા યભી યહ્ય છે.

P a g e | 270

સયૂજ-ચદં્રની વાખે ફેવીને ફાયેમ બાઇફધંએ એક રદલવ વભી વાજંને શયે કાડંા ંફાધં્મા.ં છેલ્રી લાયની ગાઠં લાી. ફાયેમન વયદાય લીવ યાફ; યજજમ ચાયણ ; વાત ગાભડાનં ધણી ; શલદના યાજવાશફેન જભણ શાથ ; જેના ંલાવંાભા ંજગભામાન થા ડય છે ; જેણે તાની તયલાય વલના આ ધયતીના ડ ઉય ફીજા કઇને ભાથુ ંન નભાલલાના ંવ્રત રીધા ંછે , દેલતા જેને ભઢાભઢ શોંકાયા દે છે , એલા અણનભ કશલેાતા લીવ યાફાએ લાત ઉચ્ચાયી “બાઇ ધાનયલ! બાઇ વાજણ! બાઇ નાગાજણ! યવલમા! રખભણ! તેજયલ! ખીભયલ! આરગા! ારા! લેયવર! અને કેળલગય! વાબં.”

P a g e | 271

“ફર, લીશબા!” એભ શોંકાય દઇને ળકંયના ગણ વયખા અણગમાય જણાએ કાન ભાડંયા.

“વાબં, બાઇ! જીલતા ંરગી ત દુવનમા ફધી દસ્તી નબાલતી આલે છે. ણ આણા વ્રતભા ંત ભાતાજીએ લળેકાઇ ભેરી છે. આણને ળાસ્ત્રની ઝાઝી ગતાગભ નથી. આણુ ંળાસ્ત્ર એક જ કે જીલવુ ંતમા ંસધુીમ એકવગંાથે, ને ભયવુ ંતમ વગંાથે લાવંા ભમા નરશ, છે કબરૂ?”

“લીશબા! ફૃડી લાત બણી. વયગાયને ગાભતયે લીશ ગઢલી જેલ વથલાય ક્ાથંી ભળે? વહ ુતતાની તયલાયને વળય ઉય ચડાલીને વગદં ખાઓ કે જીલવુ ંને ભયવુ ંએક જ વગંાથે.”

P a g e | 272

ડારા ંડારા ંજેલડા ંફાયેમ ભાથા ંઉય ખડગ ભડંામા. અને ફાયેમનુ ંરશી બેફંૄ કયીને રખત રખમા ંકે ―જીલવુ-ંભયવુ ંફાયેમને એક વગંાથે – ઘડી એકનુમં છેટંુ ન ાડવુ.ં‖

અણગમાય યજજમા ચાયણ અને એક કેળલગય ફાલ ; ભતને મકુાભે વહ ુબેા થાલાના છીએ, એલા કર દઇને આનદેં ચડયા છે ; વલજગ ડલાના ઉચાટ ભેરીને શલે વહ ુતતાના ધધંાાણીભા ંગયકાલ છે. કઇ ગોધન ચાયે છે , કઇ વાતંીડા ંશાકેં છે , કઇ ઘડાની વદાગયી કેલે છે , અને કેળલગય ફાલ આંફયડીના ચયાભા ંઇશ્વયના ંબજન - આયતી વબંાલે છે. ફીજી ફાજુ ળ ફનાલ ફન્મ ?

P a g e | 273

અભદાલાદ કચેયીભા ંજઇને લીવ ગઢલીના એક અદાલવતમા ચાયણે સરુતાનના કાન ફંૂક્ા કે “અયે, શ ેાદળાશ વરાભત! તેં વાયામ વયઠ દેળને કડે કમો , ભટા ભટા શાકેભ તાયા તખતને ામે મગુટ ઝુકાલે , ણ તાયી ાદળાશીને અલગણનાય એક રુુ જીલે છે.”

“કણ છે એલ ફે ભાથા , જેની ભાએ વલાવેય સ ૂઠં ખાધી શમ ?” ાદળાશ ેતાના ્નૂી ડા પેયલીને છૂ્ુ.ં

“આંફયડી સુદંયીના ંવાત વાજંણ ગાભન ધણી લીવ યાફ. જાતન ચાયણ છે.”

P a g e | 274

“રા શર લલ્રાશ! મા ્દુાતારા! મા ાક યલયરદગાય!” - એલી કરફરી બાાભા ંધ ૂલંાડા કાઢતા , ઝયણખમાના ઝાંા જેલી દાઢીને ભાથે શાથ પેયલતા , ધભચખ આંખલાા , ાડા જેલી કાધંલાા , લવભી ત્રાડ દેલાલાા, અકે્કક ઘેટ શજભ કયલાલાા , અકે્કક ફતક ળયાફ ીલાલાા, રઢાના ટ-ફખતય શયેલાલાા મરુતાની , ભકયાણી, અપઘાની અને ઇયાની જદ્ધાઓ ગઠણબેય થઇ ગમા.

“શુ ંવાત ગાભડીન ધણી એક ચાયણ આટરી વળયજયી યાખે ? એની ાવે કેટરી પજ?”

P a g e | 275

“પજ-ફજ કાઇં નરશ , અલ્રાના રપયસ્તા! એક તે ને અણગમાય એના બાઇફધં. ણ એની ભગફૃફી આવભાનને અડી યશી છે. ાદળાશને ફબ્ફે કટકા ગાળ્યુ ંકાઢે છે.”

વડડડ! સરુતાનની ફુરગરુાફી કામાને ભાથે નલાણુ ંશજાય ફંૃલાડા ંફેઠા ંથઇ ગમા.ં પજને શંકાયલાન હકુભ દીધ. અલ્રાન કાદૂત ધયતીને કડાકા રેલયાલત આંફયડી ગાભ ાય આવમ. ગાભની વીભભા ંતબં ૂતાણીને પયભાવ કયી કે, “ફરાલ લીવ યાફાને.”

એક શાથભા ંવત્રશૂ , ફીજા શાથભા ંફદની યાળ , ખબે બલાની , બેટભા ંદધાયી કટાયી , ગાભા ંભાા ને ભાથે ઝૂરત કા ચટર - એલા

P a g e | 276

દેલતાઇ ફૃલા લીવ યાફ તાની વીભભા ંવાતંીડંુ શાકેં છે. આબાભડંનુ ંદેલ કયુ ંછે; સયૂજના રકયણની વશસ્ત્ર વળખાઓ ફનાલી છે. નલયંગીરી દવ રદળાઓ ચાકા-ચદંયલા કલ્પ્મા છે , અને ફયની લયા નાખતી ધયતી દેલીના મજ્ઞ-કંુડ જેલી વડવડે છે. ભાશંી લનની જાણે ધૂદાની પ્રગટ થઇ છે! એલા ચોદ બ્રહ્ાડંના વલશ્વને ભરંદય વયજી , ભાશં ેઊબ ઊબ બતત લીવ ભશાભામાનુ ંઅઘય આયાધન ગજાલી યહ્ય છે.

જમતે પ્રંફા, જુગદમ્ફા, આદ્ય અંફા ઇવયી, લદન ંઝંફા, ચદં ફફંા, તે જ તમ્ફા ત ુ ંખયી

P a g e | 277

શતે અથાકં, ફીય શાકં, ફજે ડાકં ફમ્ભણી, જગભામં યચ દીઠ જાશયે યાવ આલડ યમ્ભણી. જીમ યાવ આલડ યમ્ભણી, જીમ યાવ આલડ યમ્ભણી. બેયલે શલ્રા, બલ્ર બલ્રા ંખાગ ઝલ્રા ંખેરીમ,ં શતે શભલ્રા,ં શાક શલ્રા,ં ઝુઝ ભલ્રા ંઝેલ્રીમ,ં ગાજે તફલ્રા,ં ફીય ગલ્રા,ં ખેણ ટલ્રા ંખમ્ભણી, જગભામં યચ દીઠ જાશયે યાવ આલડ યમ્ભણી.

ગભભભ ગભભભ આબન ઘમુ્ભટ ગુજંે છે , રદળાની ગપુાઓ શોંકાયા રદમે છે, અને વાતંીની કળને જાણે ળેનાગની પેણ ભાથે શોંચાડીને

P a g e | 278

ાયવભણણના કટકા કયલાનુ ંભન શમ એલ જય કયીને ફેમ ઇંડા જેલા ધા ફદ વાતંીડંુ ખેંચે છે. બક્તતના નયૂભા ંબીંજામેરી આંખે લીવ ાછ વત્રભલુનની ઇવયી ળક્તતના આયાધન ઉાડે છે.

આકાળ ાતા ત ુ ંધય અંફય નાગ સયંુનય ામ નભે, રદગાર દગમ્ફય, આઠશી ડંુગય, વાતશીં વામય તેણ વભે, નલનાથ અને નય ચવઠ નાયીએ શાથ વાયીએ તેભ શયી, યલયામ યલેચીએ, જગગ પ્રભેવીએ લક્ક લેવીએ ઇવલયી. દેલી લક્ક લેવીએ ઇવલયી, ભાડી લક્ક લેવીએ ઇવલયી.

P a g e | 279

ભેઘભા ગાજી શમ એલ ભરુાલ ખાઇને ભયરા ભલ્રાય ગાલા રાગે છે. લીવને અંગે અંગે બક્તતની રુકાલ ઊડી આલી છે.

એલે ટાણે ઘડેવલાયે આલીને લાલડ દીધા કે “લીશબા! ાતળા તભાયે ાદય આજ યણા થઇને ઊતયેર છે.”

“ાતળાની ત યલા નથી, ણ યણ એટરે જ ાતળા.” એભ ફરીને ચાયણ વાતંીડે ધીંવરંુ નાખી , ફદ શાકંી ઘેય શોંચ્મ. ફદ ફાધંી , કડફ નીયી , કઇ જાતની ઉતાલ ન શમ એભ ાતળાશને ભલા ચાલ્મ.

P a g e | 280

“લીવબા, વબંાજ! ચાડી શોંચી છે.” ફજાયના ભાણવએ વળખાભણ વબંાલી.

“હું તે ફેભાથંી કને વબંાફંૄ , બાઇ? ાતળાને કે ચોદરકની જગત જનનીને?”

એટર જલાફ લાીને લીવ ગઢલી સરુતાનના તબંભૂા ંદાખર થમા. વવતે્તયખા ંઅને ફતેયખા ંઉભયાલ ણ જમા ંઅદફ બીડી , વળય ઝુકાલી ગરુાભની યીતે હકુભ ઝીરતા ફેઠા છે , વયઠના યાજયાણાઓ જમા ંઅંજણર જડી આજ્ઞાની લાટ જતા ઊબા છે , તમા ંવાત ગાભડીના ધણી એક ચાયણે, યજેબમે લગૂડે , અણથડકી છાતીએ , ધીયે ધીયે ડગરે ાતળાશના

P a g e | 281

તખતા વાભા આલીને એક શાથે આડી તયલાય ઝારીને ફીજે શાથે વરાભ દીધી. એનુ ંભાથુ ંઅણનભ યહ્ુ.ં

“લીવ ગઢલી!” સરુતાને નખયા ંફુરાલીને ડકાય કમો , “વરાભ કની કયી?”

“વરાભ ત કયી આ ળક્તતની - અભાયી તયલાયની, બણેં, ાતળા!” લીવે ઠંડે કરેજે જલાફ લાળ્મ.

“વયઠના શાકેભને નથી નભતા?”

P a g e | 282

“ના, ભા ફા! જગભામા લન્મા અલયાશીં કભણેંશીં આ શાથની વરામુ ંનમ કે આ ભાથાની નભણયુ ંનમ ; ફાકી તી આલયદા ભાતાજી કયડ લયવની કયે!”

“કેભ નથી નભતા?”

“કાણા વારુ નભાં? ભાણશ ભાણશશીં કેલાન નભે? શાથ જડલા રામક ત એક અલ્રા અને દૂજી આદ્યળક્તત , એક ફા અને દૂજી ભાલડી ; આણા વધંા ત બાઇયુ ંબણામેં. ફથુ ંબયીને બેટીએ , ાતળા! નભીંએ નરશ. તુ ંકે મુ,ં ફેભા ંકભણેમ ઊંચ કે નીચ નવેં ત છેં , ફલ્મ ાતળા , કાણા વારંુ નભા?ં”

P a g e | 283

ચાયણને લેણે લેણે જાણે સરુતાનની ભગફૃફી ઉય રઢાના ધણ ડયા. નાના ફાકના જેલી વનબામ અને વનદો લાણી સરુતાને આજ શરેીલશરેી વાબંી. અદફ અને તાફેદાયીના કડક કામદા ાલત એ મવુરભાન શાકેભ આજ ભાનલીના વાપ રદરની બાા વાબંીને અજામફ થમ. ણ સરુતાન ફયાડય, “કા ંવરાભ દે, કા ંરડાઇ રે.”

“શા! શા! શા! શા!” શવીને લીવબા ફલ્મ , “રડાઇ ત ણરમા ; અફ ઘડી ણરમા. ભયણના બે ત ભાથે યાખમા નવેં , ણ ાતળા! ભ એક લેણ યાખમ.”

“ક્ા શૈ?”

P a g e | 284

“બણેં ાતળા, તી ાવે દૂઠ દભગં પજ, અને ભી ાવેં દવ ને એક દવદાય, તા ાવેં તું , ફધંકંુૂ , નાળ્યુ ં- ઝઝંાળ્યુ , અને અભણી ાવેં અકે્કક ખડગ ; બણેં રડાઇ ણરમાં ; ણ દાફૃગ નરશ ; આડ શવથમાયે. તા વૈકડા ભઢે રડલૈમા ; અમુ ંફાય બાઇફધં: આલી જા. અભણા ંશાથ જત જા, અણનભ ભાથા ંરેને કીભ કલાવે જલામ ઇ જત જા!”

સરુતાને ફેરપકય યશીને કેલ તયલાય —બારા ંજેલા ંઅણછૂટ આયધુનુ ંયદુ્ધ કયલાની કબરૂાત આી .

“યંગ લીવબા! રડાઇ રેને આદ! યંગ લીવબા! ાતળાની આગ અણનભ યૈને

P a g e | 285

આદ!”

એભ શયખના નાદ કયતા દવ બાઇફધંએ વાભી ફજાયે દટ દીધી , લીવને ફાથભા ંરઇ રીધ દવ ને એક અણગમાય જણા કેવરયમા ંાણી કયીને લગૂડા ંયંગે છે. વાભવાભા અફીર ગરુાર છાટેં છે. ભાથાના ભટા ભટા ચટરા તેરભા ંઝફે છે.

ભયરા જેલા ફાય બાઇફધંના ંભતના રયમાણની આલી લાત જે ઘડીએ સરુતાનના તબંભૂા ંશોંચી તે લખતે દાઢીએ શાથ પેયલીને તે સ્તાલ કયલા રાગમ કે “ભરૂ થઇ, જફયી ભરૂ થઇ. ફાય વનયયાધી લીય રુુ લટના ભામાા ભાયી પજને શાથે શભણા ંકતર થઇ જાળે. મા અલ્રા! ભેં

P a g e | 286

ખટ ખાધી. ભાયે ભાથે શતમા ચડળે. કઇ આ આપતભાથંી ઊગયલાન ઇરાજ ફતાલે?”

“ઇરાજ છે , ્દુાલદં” લજીય ફલ્મ , “આણ ડાલ ગાભના ઝાંા ાવેથી ઉાડીને ગાભની છલાડેની દીલારે રઇ જઇએ. લીવ યાફ ઝાેંથી નીકલા જળે એટરે એની ીઠ આણી ફાજુ થળે. ફવ , એને આણે વબંાલી દેશુ ંકે અભને તે ીઠ દેખાડી, શલે જગં શમ નરશ.”

સરુતાનની પજ ગાભની છલાડેની રદળાએ જઇ ઊબી. અણગમાયેમ બાઇફધં વગાલંશારા ંને જીવમા - મઆૂના જુશાય કયીને ડેરીએથી નીકલા જામ છે તમા ંલસ્તીએ અલાજ દીધ,

P a g e | 287

“લીવબા! લેયીની પશ ગાભની છીતે ઊબી છે. અને ઝાેંથી જાળ ત અણનભ લીવે બાયથભા ંાયઠના ંગરા ંબમાં કશલેાળે , શ!” (ાયઠના = ીઠના)ં

“ાયઠના ંગરા!ં લીશ બયળે ?” લીવબાની આંખભા ંતેજ લધ્મા.ં “ધાનયલ બા! નાગાજણ બા! યવલમા! રખભણ! ખીભયલ! દયફાયગઢની છીત તડી નાખ. વાભી છાતીએ ફા‖ય નીકીએ.”

છીત તડીને અણગમાય મદ્ધા , મજ્ઞના યુરશત જેલા , ફશાય નીકળ્મા. સરુતાને શાથીના શદ્દા ઉયથી હતુાળણીના ઘૈયૈમા જેલા ઉલ્રાવભા ંગયકાલ અણગમાય દસ્તાયને દેખમા.

P a g e | 288

“અલ્રાશ! અલ્રાશ! અલ્રાશ! ઇભાનને ખાતય દુવનમાની વભટ્ટી ખખેંયીને ભતના ડાચાભા ંચાલ્મા આલે છે. એની વભળેયના ઘા ઝીરળે કણ?” એલે ટાણે લીવ યાફાએ કેળલગયને વલાર કમો :

લીશ છેૂ બ્રાહ્ણા, સણુ કેળલ કંધા, કણ ગરે વયગ ાભીએ, ળતક નૈમાા?

[અયે, શ ેકેળલગય ભશાયાજ , શ ેબ્રાહ્ણ , વાબં, શ ેસુ્તક-થીના વનશાનાય જ્ઞાની , ફર, આણે કેલી યીતે ભયીએ ત સ્લગા ભામ ? એ જ્ઞાન ફતાલનારંુ કઇ સુ્તક તેં વનશાળ્યુ ંછે?]

P a g e | 289

અંતયભા ંજેને જ્ઞાનના ંઅજલાા ંપ્રગટ થઇ ગમા ંછે , જેની સયુતાના તાય યભ દેલની વાથે ફધંાઇ ગમા છે , વલદ્યા જેની જીબને ટેયલે યભે છે , તે કેળલગયે તાના કઠાની અજાણી લાણી ઉકેરીને ઉત્તય દીધ કે શ ેલીશબા!

કંુડે ભયણ જે કયે, ગે શભેાા.ં કયલત કે બેયલ કયે, ળીખયા ંળખયાા.ં વત્રમા, ત્રફંાવ, આત જે ભયે શઠાા, તે લય રદમા ંલીશા, વગ વથમે બલાા.

P a g e | 290

[લીશબા, કા ંત ભાણવ કંુડાે ડીને પ્રાણ છાડંે , કા ંશભેા ગે , કા ંકાળીએ જઇ કયલત ભેરાલે , કા ંણગયનાયને ભાથે જઇ બૈયલ-જ ખામ , કા ંઅફા ભાટે , ગામ ભાટે કે તાના ગયાવ ભાટે જાન આે ; એટરી જાતના ંભતભાથંી એકીમ ભતના વ્રત ધાયણ કયે , તેને જ આલતે બલ અભયાયુી ભે, શ ેબાઇ લીશ!]

વાબંીને લીશે વભળેય ખેંચી , વભળેયની ીંછીએ કયીને ―ખાલા‖ જભીનભા ંરીટ દઇને કૂંડાફંૄ કયુ.ં

“જુલાન!” લીશે લાણીન ટંકાય કમો , “જુલાન! આજ આણા ંઅભયાયુના ંગાભતયા ંછે. અને કેળલગયે ગણાવમા ંએટરા કેડાભાથંી

P a g e | 291

―કૂંડાે ભયણ ‖ન કેડ આજ રગી દુવનમાને ભાથે કય ડય છે. ફીજે ભાગે ત ાડંલ વયખા કંઇકના ંગરા ંડયા ંછે. ણ આજ આણે વહએુ આ નલી લાટે શારી નીકવુ ંછે. જજ શ , બાઇફધં! આજ બાઇફધંીના ાયખા ંથાળે. આજ આખય રગી રડજ અને વાજં ડે તમાયે ભતની વેજડીએ એક વગંાથે સલૂા આ કૂંડાે વહ ુઆલી શોંચજ. કશ , કબરૂ છે?” “ફૃડંુ લેણ બણયુ,ં લીશબા!” દવેમ જણાએ રરકાય દીધ.

“આકા થાઓ ભા , બાઇ, વાબં! કૂંડાે આલવુ ંત ખરંુ , ણ તતાના ંશવથમાય રડમાય , પેંટાપાણમા અને કામાની યજેયજ નખા ંથઇ ગમા ંશમ તેમે લીણીને વાથે આણલા.ં ફર, ફનળે?”

P a g e | 292

“લીશબા!” બાઇફધં ગયજમા, “ચદંય—સયૂજની વાખ ભાથે ખડગ ભેરીને વ્રત રીધા ંછે. આ કેવરયમા લાઘા શમેાં છે. આ કંકુના થાા રીધા છે અને શલે લી નલી કબરૂાત ળી ફાકી યશી ? અભે ત તાયા ઓછામા , ફા! લાવંલાવં ડગરા ંદીધ્મે આલશુ.ં”

“જુઓ, બાઇ! અતમાયે આજ વાજંયે આણાભાથંી આંશીં જે કૂંડાા ફશાય , એ ઇશ્વયને આંગણેમ કૂંડાા ફશાય, લીવયળ ભા.”

દવેમ જણાએ ભાથા ંનભાવમા.ં

“અયે, ણ આણ તેજયલબા ક્ા?ં”

P a g e | 293

“તેજયલ યગાભ ગમ છે.”

“આ....શા! તેજયલ યશી ગમ. શઠા તેજયલ લાવેંથી ભાથા ંછાડીને ભયળે. ણ શલે લેા નથી. ઓરે અલતાય બેા ંથાશુ.ં”

અણગમાયેમ જણાએ એકફીજાને ફાથભા ંરઇ બેટી રીધુ.ં જીવમા -મઆૂના યાભયાભ કમાા. જુદા ડલાની ઘડી આલી શોંચી.

વાભે એક ્ણૂાભા ંઊબેરા શાથી વાભે આંગી ચીંધાઈ લીવ ફલ્મ , “બાઇ, ઓરી અંફાડીભા ંાતળા ફેઠ છે , એને ભાથે ઘા ન શમ , શોં કે!

P a g e | 294

ાતળા ત ચીવન ીય કશલેામ. રા્ુનં ાનાય ગણામ. એને ત રઢાના શદ્દાભા ંફેઠા ંફેઠા ંઆણી યભત જલા દેજ, શોં!”

“શ, બાઇ!”

ભાથે ાણીન ગ ભાડંીને નેવભાથંી ભાજૂંડી યફાયણ શારી આલે છે. આલીને એણે કૂંડાા ઢકૂડ ગ ઉતામો. “લીશ આા! આ ાણી!”

“ભાજૂંડી, ફેટા, યંગ તને , ઠીક કયુ.ં ાછા લશુ ંતમાયે તયવ ફહ ુરાગી શળે. અભે લીએ તમા ંસધુી આંશીં ફેવજે, ફેટા!

P a g e | 295

એટલુ ંફરીને અણગમાય મદ્ધાએ ―જે ચડંી , જે જગણી! ‖ ―જે ચડંી જે જગણી!‖ ની શાકર દીધી , દટ કાઢી. અણગમાય જણા ગાા અને વાભે -

શ ેજરગંા, શંવરા કભધં ભકયાણી, ળ કેઆડા ભકંડા આયફ ખયવાણી, ગયલય જગંા ગશણા ે થંા ાણી. જાણ ળળગંી ઝવમા યાજરકમા તળાણી. યેલતલકંા યાલતા ંભખભર રાણી, વલયે લાજડે લાજતી ઘડે ચડી ઠાણી.

P a g e | 296

ઝરગંા, શંવરા, ભાયલાડી, ભકયાણી, ક્ાડા, ભાકંડા, અયફી, ખયાવાની - એલા જાતજાતના ાણીથંા અને શાડને લીંધે એલી જાંઘલાા ભાથે ભખભરના રાણ ભાડંીને ઠાણ ઊતમાા.

ઝાકાઝીક, ઝાકાઝીક , ઝાકાઝીક , વાભવાભી તયલાયની તાીઓ ડલા ભડંી. એક એક બાઇફધં વ -વ ળત્રનુા ઝાટકા ઝીરલા ભડંય. એક જણે જાણે અનેક ફૃ કાઢીને ઘભૂલા ભાડં્ ુ.ં અને શાથીને શદે્દથી સરુતાન જઇ જઇને કાય કયલા રાગમ કે ―મા અલ્રાશ! મા અલ્રાશ! ઇભાનને ખાતય ઇંવાન કેલી જજગયથી ભયી યહ્ય છે!‖

P a g e | 297

“લાશ, કેળલગય! લાશ ફાલાજી! લાશ બ્રાહ્ણ , તાયી લીયતા!” એલા ધન્મલાદ દેત દેત લીવ યાફ કેળલગયનુ ંધીંગાણુ ંનીયખે છે.

શુ ંનીયખે છે ? કેળલગયના ેટ ય ઘા ડયા છે , ભાશંીથી આંતયડા ંનીકીને ધયતી ય ઢવયડામ છે. આંતયડાં ગભા ંઅટલામ છે , અને જગં ખેરત ફાલ આંતયડાનેં ઉાડીને તાને ખબે ચઢાલી રે છે.

“લીશબા!” લીવના નાનેયા બાઇ રખભણે વાદ દીધ , લીશબા , જીલતા ંસધુી ભાયી વાથે અફરા યાખમા , અને આજ ભયતકુ આવમા ંતમ ભઢાન ભીઠ શકુન નરશ! લીશ , કેળલગયને બરકાયા દઇ રયમા છ, ણ આભ ત નજય ભાડં!”

P a g e | 298

ડક પેયલીને જમા ંલીવ તાના બાઇની વાભે ભીટ ભાડંે તમા ંત જભણ ગ જૂદ ડી ગમ છે એને ફગરભા ંદાફીને એક ગે ઠેકત ઠેકત રખભણ લેયીઓની તયલાય ઠણકાલી યહ્ય છે. બાઇને બાતા ંજ જીલતયના અફરા તટૂી ડયા. લીવની છાતી પાટપાટ થઇ યશી.

“એ ફા , રખભણ ત ુ ંત યાભન બાઇ , તને બરકાયા ન શમ , તુ ંશયૂલીયાઇ દાખલ એભા ંનલાઇ કેલી ? ણ કેળલ ત રટની ચટીન ભાગતર ફાલ, ભાગણ ઊઠીને આંતયડાનંી લયભા ડકે શયેી લ્મે એની લળેકાઇ કશલેામ, ભાયા રખભણ જવત!”

P a g e | 299

વાજં ડી. ઝડલઝડ રદલવ યહ્ય. સરુતાનનુ ંકાજુ ંપપડી ઊઠ્ું , “મા ્દુા! આડ શવથમાયે આ ફશાદુય નરશ ભયે. અને શભણા ંભાયી પજનુ ંભાથેભાથુ ંઆ અણગમાયેમ જણા ફાજયાના ડૂંડાની જેભ રણી રેળે. “

“તીયકાભઠા ંઉઠાલ! ગરરીઓ ચરાલ!” શાથીની અંફાડીભાથંી પયભાન છૂટતાનંી લાય ત શડુડુડુડુ! શભભભભ! ધડ! ધડ! ધડ! -

વીંગણ છૂટે બાયસુ,ં શથના લછટ્ટ,ે વાફ છૂટે વોંવયા, સયૂા વબટ્ટ ેવ્રણ પ્રગટે ઘટ લચ્ચે, ટા પ્રાછટ્ટ,ે ત્રટેુ ઝુવંણ ટતણ, ખાગે અલઝટ્ટ.ે

P a g e | 300

ાતળાશી પજની ગરરીઓ છૂટી. ઢારને લીંધીને વીવા ંવોંવયલા ંગમા.ં છાતીઓભા ંઘા ડયા. નલયાતયના ગયફા ફનીને અણગમાય બાઇફધં જુદ્ધભાથંી ફશાય નીકળ્મા.ં કઇ એક ગે ઠેકત આલે છે , કઇ આંતયડા ંઉાડત ચાલ્મ આલે છે , કઇ ધડ શાથભા ંભાથુ ંરઇને દડ્ુ.ં એભ અણગમાય જણા ંતાની કામાન કટકે કટક ઉાડીને કૂંડાે શોંચ્મા , છી લીવે છેલ્રી લાયન ભતં્ર બણમ , “બાઇફધં, સયુાયીના ંધાભ દેખામ છે. શારી નીક!”

P a g e | 301

13. વીભાડે વય ણચયાણ કથા એલી ચારે છે કે જૂનાગઢ તાફે ભાણેકલાડા અને ભઘયલાડા નાભના ં

ચાયણ રોકોના ંફે ગાભ છે. ફન્ને લચ્ચે વીભાડાનો કજજમો શતો. લાયંલાય

જયીપો ભાણી કયલા આલતા યંત ુટંટો ટતો ન શતો. એક દદલવ ફનંે

ક્ષો વીભાડો કાઢલા ભાટે વીભભા ંઊબા છે. કોઇ એકભત થતો નથી.

રાકડીઓ ઊડલા જેટરો ઉશ્કેયાટ થઇ ગમો છે , તે લખતે તેઓએ વાભેથી

એક જફયદસ્ત વગને આલતો દીઠો. કોઇકે ભશ્કયીભા ંકહ્ુ ંકે ‘બાઇ, આ

નાગદેલતાને જ કશીએ કે આણો વીભાડો લશેંચી આો.’ તયત જ ફનંે

ક્ષો શાથ જોડીને વગને વફંોધીને એકવાભટા ફોરી ઊઠયા ,’શ ેફાા !

P a g e | 302

વાચી લાત છે. તભે દેલ-પ્રાણી છો. લશેંચી દ્યો અભાયો વીભાડો. તભાયા

ળયીયનો રીટો ડે, એ અભાયા વેભાડા તયીકે કબરૂ છે.’

વાબંીને તયત જ એ પણધય થભં્મો, લાકંીચ ૂકંી ચાર છોડીને એણે વીધુ ં

વોટી જેવુ ંળયીય કયુું અને છી એ ચાલ્મો. એનો રીટો ડતો ગમો, તે

પ્રભાણે ખ ૂટં નખાતા ગમા અને રીટાથી ોતાની જભીનની ફયાફય વયખી

લશેંચણી થતી જોઇને ફેમ ક્ષો ‘લાશ ફાા ! લાશ ભાયા દેલતા !’

ઉચ્ચાયતા ઉચ્ચાયતા વગની ાછ ચાલ્મા ગમા. વગ ચારતો ચારતો

ફયાફય એક સલકટ સ્થે આવમો. કેયડાના ઝાડનુ ંએક સકુાઇ ગમેલુ ં

P a g e | 303

અણીદાય ઠૂંઠું ોતાના વાભે ઊભુ ંછે. ફયછી જેલી ઝીણી એની અણી

જોઇને નાગ બય થબંી ગમો. અને તયત ભાણવો ફોરી ઊઠયા , ―શલેશુ ં

થાળે ? ફયાફય આણા વયખેવયખા વીભાડા ઉય જ આ કેયડો ભોટા

ફાએુ લાલેરો. શલે જોઇએ કે દાદો કોને યેશ દેળે.’

આ ળબ્દો જાણે કાન ભાડંીને વગ વાબંતો શોમ એભ પેણ ચડાલીને ઊબો

છે. એના અંતયભા ંણ વભસ્મા થઇ ડી કે કઇ ફાજુ ચાલુ?ં જે ફાજુ

ચારીળ તે ફાજુલાાની એક તસ ુજભીન કાઇ જળે.

એક જ તસ ુજભીનનો પ્રશ્ન શતો. છતા ંવે સનણગમ કયી નાખ્મો. ોતે

P a g e | 304

વીધો ને વીધો ચાલ્મો. કેયડાના થડ ઉય જ ચડયો. વીધેવીધો એ ઠૂંઠાની

અણી ઉાય ચડયો. અણી એની પેણભા ંવોંવયી યોલાઇ ગઇ. વગ જોય

કયીને ફીજી ફાજુ ઊતયલા રાગ્મો. એભ ને એભ ૂછં્ડી સધુી ચચયાઇ

ગમો. રગાય ણ તમો શોત તો લશેંચણ અણવયખી કશલેાત.

એનુ ંનાભ વીભાડે વગ ચચયાણો ! આજ ભાણેકલાડા ગાભની નદીને વાભે

તીય એ વગની દેયી છે. રોકો ‘ભારફાા’ નાભે ઓખે છે. ચબન્નચબન્ન

કાદઠમાલાડી કુટંુફોના એ કુરદેલતા ભનામ છે. લય-કન્માની છેડાછેડી ત્મા ં

જઇને છોડામ છે. <<------------- બાગ 1 વભાપ્ત ------------------- >>

P a g e | 305

http://aksharnaad.com એટરે અંતયની અનભુસૂતનો અક્ષય ધ્લસન

આંગીના ટેયલે ઉરબ્ધ , ગજુયાતી બાાભા ંઅઢક ઓનરાઈન લાચંનનો યવથા, જેભા ંગયલા ગીયના ંપ્રલાવલણગનો , ફાલાતાગઓ અને કાવમો, કસલતા ગઝર અને વલગ દ્ય , ટૂંકી લાતાગઓ , સલસલધ પ્રકાયની ઉમોગી લેફવાઈટ સલળે ભાદશસત , રોક વાદશત્મ , બજન અને ગયફા , અનલુાદીત વાદશત્મ , સુ્તક વભીક્ષા , મરુાકાતો અને ડાઊનરોડ કયલા ભાટે અનેક સુદંય ઈ સુ્તકો, એવુ ંઘણુ ંસલચાયપે્રયક વાદશત્મ એટરે....

અક્ષયનાદ.કભ

રસારી વાર્ાાઓ ૧ -...

Documents

rasdhar ni-vartao-part-2

ગુજરાત ઇન્ડસ્ટ્રિયલ...

મૂક...મ ક પ ચ શ ત 3 - ત ત શતકમ...

(m.phil.)...

gadyasoor.files.wordpress.com · web viewસ ર શ જ...

પ કેદાવડા - wordpress.com · 2016. 12....

કરણ-4 -...

$ુજરાતી 6ુ ¨તક ની યાદ -...

jain dharma ni vartao - 3 vartao 03.pdf · 2009. 8. 31. ·...

પાઠ : ૧ ચતરk બjરબલ - dps...

diaspora aauugguusstt 22001133 gujarati ......પ સ ન...

444 િgˇ ન પ 4 q7 ) 6...

raksha shakti university...3. ૫ (પ ચ) પ સપ...

પકર્ ૧...

к પ પ - · pdf fileapollo tyres edusafar.com category/...

- wordpress.com...tet /tat/ htat જ વ સ પર ધ ત...

એન્વાયરમેન્ન્ એ્શન ંડ...

mrni vata rao - tatva-dhara vartao 01.pdfversion of jain...

વૈિ$વક રોગચાળા ની...

ુજરાત હ રસેવાઆયોગ · 2019....