โรคมือเท้าปากคืออะไรthatoomhsp.com/userfiles/file/sukar/hfm...

โรคมอเทาปากคออะไร

โรคมอ เทา และปาก เปนกลมอาการหนงของโรคตดเชอเอนเทอโรไวรส อาการปวย ไดแก มไข มจดหรอผนแดงอกเสบในปาก มกพบทลน เหงอก และกระพงแกม และเกดผนแดง ซงจะกลายเปนตมพองใสรอบๆ แดง (มกไมคน เวลากดจะเจบ) ทบรเวณฝามอ นวมอ และฝาเทา อยางไรกตาม บางรายอาจไมพบอาการตมพองในปาก ฝามอ หรอฝาเทา แตมาดวยภาวะแทรกซอนรนแรง เชน ปอดบวมนา และเสยชวตไดโรคนพบบอยในเดกทารกและเดกเลกอายตากวา 5 ป พบนอยลงในเดกอายตากวา 10 ปและนอยมากในเดกวยรน

โรคมอ เทา ปาก (Hand, Foot and Mouth Disease) กบ โรคปากเทาเปอย (Foot and Mouth Disease) แตกตางกนอยางไร

โรคมอ เทา ปาก นนเปนโรคทพบเฉพาะในคน และตดตอจากคนสคน สวนโรคปากเทาเปอย เกดจากไวรสตวอน เปนโรคตดตอทเกดกบสตวกบ เชน โค กระบอ แพะ แกะ สกร เปนตน ทาใหสตวปวยมอาการเปนแผลทปากและกบเทา สตวทปวยมกไมตายหรอมอตราปวยตายตา ไมจดวาเปนโรคตดตอถงคน โดยในอดตเคยพบผปวยเพยงไมกราย มอาการเลกนอยและหายไดเองโดยไมตองใหการรกษา

สาเหตของโรคมอ เทา ปากเกดจากอะไร

สาเหตเกดจากการตดเชอไวรสเอนเทอโรหลายชนด ทพบบอย คอ เชอคอกแซกก เอ 16 (coxsackieA16) และไวรสอนๆ ทเปนสาเหต ไดแก คอกแซกก เอ type อนๆ, คอกแซกก บ (coxsackie B), เอคโคไวรส

(echovirus) และเอนเทอโรไวรส 71 (enterovirus 71 หรอ EV 71)

โรคมอ เทา ตดตอไดอยางไร โรคมอ เทา ปาก มกตดตอโดยการไดรบเชอจากอจจาระ ฝอยละอองนามก นาลาย หรอนาในตมพองหรอแผลของผปวยเขาสปาก การตดตอทางนาหรออาหารมโอกาสเกดไดนอย การแพรตดตอเกดขนคอนขางงายในชวงสปดาหแรกของการปวย และแมอาการทเลาลงแลว กยงอาจแพรเชอไดบาง เนองจากเชอจะถกขบออกมากบอจจาระไดนานถง 6-8 สปดาห

ผใหญสามารถตดโรคมอ เทา ปาก จากเดกไดหรอไม

ผใหญมกมภมตานทานตอโรคนจากการไดรบเชอขณะเปนเดก ซงภมตานทานนจะจาเพาะกบชนดของไวรสทเคยไดรบเชอ หากไดรบเชอชนดใหมทยงไมมภมตานทาน กสามารถเปนโรคไดอก สวนใหญมกไมแสดงอาการของโรคหรอมอาการเลกนอย แตสามารถแพรเชอไปสเดกหรอผอนได

หากตดเชอแลวจะเรมแสดงอาการเมอใด

สวนใหญแสดงอาการปวยภายใน 3 - 5 วนหลงไดรบเชอ โดยไขเปนอาการแสดงเรมแรกของโรค

อาการของโรคเปนอยางไร

เรมดวยไข (อาจเปนไขสงในชวง 1 - 2 วนแรก และลดลงเปนไขตาๆ อก 2 - 3 วน) มจดหรอผนแดงอกเสบในปาก มกพบทลน เหงอก และกระพงแกม ทาใหเจบปากไมอยากทานอาหาร จะเกดผนแดงซงจะ

กลายเปนตมพองใสรอบๆ แดง ทบรเวณฝามอ นวมอ ฝาเทา และอาจพบทอน เชน กน หวเขา ฯลฯ ผนนจะกลายเปนตมพองใสรอบๆแดง (maculo-papular vesicles) มกไมคน แตเวลากดจะเจบ ตอมาจะแตกออกเปนหลมตนๆ (ulcer) อาการจะดขนและแผลหายไปใน 7 – 10 วน

ลกษณะอาการของโรคทเปลยนไป

จะปองกนโรคมอ เทา ปากไดอยางไร

โรคนยงไมมวคซนปองกน แตปองกนไดโดยการรกษาสขอนามยสวนบคคลทด เชน การลางมอดวยนาและสบ เปนประจาหลงการขบถายหรอเปลยนผาออมเดก และกอนการรบประทานอาหารหรอปอนอาหารเดก รวมถงการไมคลกคลใกลชด ใชภาชนะอาหาร หรอของใชรวมกบผปวย รวมกบการรกษาความสะอาดทวๆไป การจดการสงแวดลอม เชน หองนา หองสวม หองครวใหถกสขลกษณะ

โรคมอเทาปากรกษาไดอยางไร

โรคมอเทาปากยงไมมยารกษาจาเพาะ หลกการรกษาเปนการรกษาตามอาการ ใหยาลดไข ยาแกปวด ยาชาเฉพาะทสาหรบแผลในปาก ดมนาเกลอแรเพอชดเชยภาวะขาดนา เดกทมอาการรนแรงหรอภาวะแทรกซอนจาเปนตองไดรบการดแลรกษาอยาง ใกลชด

ชนดตวอยางสงตรวจ วธเกบและวธการนาสง

หากมเดกปวยจานวนมากในโรงเรยน หรอสถานรบเลยงเดกควรทาอยางไร ??

มาตรการชวงทเกดโรคระบาดตองเนนการสกดกนการแพร กระจายของเชอ ซงอาจมความจาเปนจะตองประกาศเขตตดโรคและปดสถานท เชน สถานรบเลยงเดกออน โรงเรยนเดกเลก (อาจรวมถงสระวายนา สถานทแออดเพอหลกเลยงการสมผสใกลชดกบเดกปวย และเนนการลางมอบอยๆ รวมทงการใชนายาฆาเชอในโรงพยาบาลและบานเรอนทมผปวย ผบรหารโรงเรยน หรอผจดการสถานรบเลยง ควรดาเนนการ ดงน

1. แจงการระบาดไปทหนวยงานบรการสาธารณสขในพนท เพอใหเจาหนาทไปสอบสวนการระบาด ใหความร และคาแนะนา

2. เผยแพรคาแนะนา เรองโรคมอ เทา ปาก แกผปกครองและเดกนกเรยน รวมทงสงเสรมพฤตกรรมอนามยทชวยปองกนโรคตดตอ โดยเฉพาะการลางมอและการรกษาสขอนามยของสภาพแวดลอม และควรแยกของใชไมใหปะปนกน เชน แกวนา ชอนอาหาร ฯลฯ

3. เฝาระวงโดยตรวจเดกทกคน หากพบคนใดทมอาการโรคมอ เทา ปาก ตองรบแยกออกและใหหยดเรยน 7 -10 วน หรอจนกวาจะหายปวย เพอปองกนไมใหแพรเชอไปยงเดกคนอน ๆ

4. ควรรบพาเดกปวยไปพบแพทยเพอรบการรกษาโดยเรว และดแลเดกอยางใกลชด

5. พจารณาปดหองเรยนทมเดกปวยหรอปดทงโรงเรยนชวคราว (กรณมเดกปวยหลายหอง หรอหลายชนเรยน) ประมาณ 5 - 7 วน

6. หากพบวามการระบาดของโรคมอ เทา ปาก หรอ มผปวยตดเชอเอนเทอโรไวรส 71 ในโรงเรยนหรอศนยเดกเลก พจารณาใหปดชนเรยนทมเดกปวยมากกวา 2 ราย หากมการปวยกระจายในหลายชนเรยนแนะนาใหปดโรงเรยนเปนเวลา 5 วน พรอมทาความสะอาด อปกรณรบประทานอาหาร, ของเลนเดก, หองนา, สระวายนา และใหมนใจวานามระดบคลอรนทไมตากวามาตรฐาน

7. ทาความสะอาดสถานทเพอฆาเชอโรค บรเวณหองนา หองสอม สระวายนา ครว โรงอาหาร บรเวณทเลนของเดก สนามเดกเลน โดยใชสารละลายเจอจางของนายาฟอกขาว (20 มลลลตร ตอนา 1 ลตร)หรอนายาทาความสะอาดทใชตามบานเรอน แลวเชดลางดวยนาสะอาด

8. ทาความสะอาดของเลนเครองใชของเดกดวยการซกลางแลวผงแดดใหแหง

9. ผใหญทดแลเดกควรหมนลางมอ เพอปองกนการถายทอดเชอไปยงเดกคนอน

10. หยดใชเครองปรบอากาศ เปดประต หนาตาง ผามาน ใหแสงแดดสองใหทวถง

11. การสอบสวนผสมผสและแหลงโรคทกราย

จะทาลายเชอไดอยางไร

• เชอนถกทาลายโดยแสงอลตราไวโอเลตในแสงแดด ในสภาพทแหง เชอจะมชวตอยไมนาน

• เชอนถกทาลายโดยการตมท 50-60 องศาเซลเซยส นาน 30 นาท

• เชอนถกทาลายไดดวยนายาซกลางทวไป, โซเดยมไฮโปคลอไรด (Sodium Hypochlorite) 1% หรอกลตาราลดไฮด Glutaraldehyde), ฟอรมาลดไฮด (Formaldehyde) 0.3% และคลอรนผสมนา 0.1ppm (part per million) หากทาลายเชอในอจจาระจะตองใชคลอรนทเขมขนมากกวาน

• เชอนถกทาลายไดโดยวธทาใหปราศจากเชอ (pasteurization), steam

sterilization, EthyleneOxide Sterilization (ETO) และ hydrogen peroxide gas plasma

แจงการระบาด ไดทใดบาง

1. โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพใกลบาน

2. สาธารณสขอาเภอ

3. งานควบคมและปองกนโรค โรงพยาบาลทาตม Tel. 044 – 591126 ตอ 603 หรอ 098 - 1057123

การดาเนนงานควบคมและปองกนการระบาดโรคมอ เทา ปาก ในโรงเรยนและศนยเดกเลก

1. กอนเปดภาคเรยน 1.1 ทาความสะอาดอปกรณเครองใชตาง ๆ ในหองเรยน หองครว ภาชนะใสอาหาร รวมทงหองนา หองสวมอาคารสถานทตางๆ 1.2 จดเตรยมสงของเครองใชของเดก แยกเปนรายบคคล ไมใหใชปะปนกน เชน ผาเชดหนา แกวนา ชอนอาหาร เปนตน รวมทงพยายามจดหาอปกรณใหนกเรยนไดลางมอดวยนาและสบ กอนรบประทานอาหาร และหลงจากเขาหองสวม 1.3 แนะนาคร เรองโรคมอ เทา ปาก และอนามยสวนบคคล และเตรยมการกรณเกดการระบาดในโรงเรยน

การดาเนนงานควบคมและปองกนการระบาดโรคมอ เทา ปาก ในโรงเรยนและศนยเดกเลก

2. ชวงเปดภาคเรยน

2.1 เผยแพร ใหคาแนะนา ความรเรองโรคมอ เทา ปากแกผปกครอง และนกเรยน รวมทงใหผปกครองชวยสงเกตอาการเดกตงแตเนนๆ

2.2 ควรดแลรกษาสขลกษณะของสถานท อปกรณเครองใชใหสะอาด ดแลสขาภบาลสงแวดลอม มการทาลายเชอในอจจาระ และการกาจดสงปฏกลอยางถกตอง

2.3 ผดแลเดกตองรกษาสขอนามยสวนบคคลทด หมนลางมอบอย ๆ และตดเลบใหสน ลางมอใหสะอาดทกครง กอนการปรงอาหาร ภายหลงการขบถาย หรอสมผสนามก นาลาย หรออจจาระเดก

2.4 เฝาระวงโดยตรวจเดกกอนเขาหองเรยน ถามอาการปวย มไข หรอมผนตามฝามอ ฝาเทา ใหแยกเดกปวยอยหองพยาบาล ตดตอใหผปกครองพากลบบานและไปพบแพทย โดยทวไปอาการโรคมอ เทา ปาก

การดาเนนงานควบคมและปองกนการระบาดโรคมอ เทา ปาก ในโรงเรยนและศนยเดกเลก

2.5 กรณมเดกปวยใหแจงรายงานโรคเจาหนาทสาธารณสข และขอรบคาแนะนาในการควบคมโรค เพมความถการทาความสะอาดสงของทเดกจบตองเปนประจา เชน ของเลน พนหอง ตองทาความสะอาดดวยนายาอยางนอยวนละครง (ไมใชแคกวาดดวยไมกวาดหรอใชผาเชด) สาหรบโรงเรยนทมของเลนจานวนมาก ไมสามารถทาความสะอาดของเลนอยางทวถงไดทกวน ขอใหลดจานวนของเลนสาหรบเดกในแตละหองใหเหลอเฉพาะชนทใชบอยๆ และถาเปนตกตาผา (ซงไมสามารถลางไดโดยงาย) อาจงดไมใหเดกเลนในชวงทมการระบาดรวมทงเปดประตหนาตาง ใหอากาศถายเทไดสะดวก แสงแดดสองถง และดแลใหสระวายนามระดบคลอรนทไมตากวามาตรฐานคอ 1 มลลกรมตอลตร หรอ 1 ppm (part per million)

การดาเนนงานควบคมและปองกนการระบาดโรคมอ เทา ปาก ในโรงเรยนและศนยเดกเลก

• ใหเดกและครทดแลมการลางมอมากขน โดยเฉพาะการลางมอหลงเขาหองนาและกอนรบประทานอาหารควรลางมอดวยสบทกครง และไมควรใหสบอยในสภาพแฉะเพราะเปนการทาใหเชอตดอยในกอนสบและแพรกระจายไปสคนอนๆไดมากขน

• ลดการทากจกรรมรวมกนระหวางเดกแตละหอง เทาทจะเปนไปได

• แยกของใชสวนตวของเดก เชน แกวนา แปรงสฟน ชอน และผาเชดมอ

• แจงรายชอ และทอยเดกทเขาขายเฝาระวงโรคมอ เทา ปาก ใหแกผบรหารของโรงเรยนและหนวยงานสาธารณสขทกวนทพบผปวยรายใหมทเขาขายการเฝาระวง เพอใหเจาหนาทสาธารณสขใหดาเนนการประสานงานเพอใหสขศกษาแกชมชน ในการลดการเลนคลกคลในเดก (เนนเนอหาใหเดกทไมปวยไมไปเลนคลกคลกบเดกบานอนๆเพราะไมรวาใครบางทปวย) จนกวาพนระยะการระบาดในชมชนนนๆ

2.6 หากมเดกปวยจานวนมาก ควรพจารณาปดหองเรยนทมเดกปวย หรอปดโรงเรยนระดบชนเดกเลก

สาหรบครและพเลยงเดก

• เผยแพร ใหคาแนะนา ความรเรองโรคมอ เทา ปากแกผปกครอง และนกเรยน

• ผดแลเดกตองรกษาสขอนามยสวนบคคลทดหมนลางมอบอย ๆ และตดเลบใหสน ลางมอใหสะอาดทกครงกอนการปรงอาหาร ภายหลงการขบถาย หรอสมผสนามก นาลาย หรออจจาระเดก

• เฝาระวงโดยตรวจเดกกอนเขาหองเรยนหากพบเดกมอาการปวยซงสงสยเปนโรคมอ เทา ปาก ควรรบพาไปพบแพทยทนท และแยกเดกอนไมใหคลกคลใกลชดกบเดกปวย โดยเฉพาะอยางยงในพนททมการระบาด หากเดกมตมในปาก โดยทยงไมมอาการอน ใหหยดเรยนใหเดกทปวยขบถายอจจาระลงในทรองรบแลวนาไปกาจดใหถกสขลกษณะในสวม

• หากเดกมอาการปวยรนแรงขน เชน ไมยอมทานอาหาร ไมยอมดมนาตองรบพาไปรบการรกษาทโรงพยาบาลทนทแลวแจงรายงานโรคเจาหนาทสาธารณสขและขอรบคาแนะนาในการควบคมโรค รวมทงแจงรายชอ และทอยเดกทเขาขายเฝาระวงโรคมอ เทา ปาก ใหแกผบรหารของโรงเรยนและหนวยงานสาธารณสขทกวนทพบผปวยรายใหมทเขาขายการเฝาระวง เพอใหเจาหนาทสาธารณสขใหดาเนนการประสานงานเพอใหสขศกษาแกชมชนในการลดการเลน คลกคลในเดก (เนนเนอหาใหเดกทไมปวยไมไปเลนคลกคลกบเดกบานอน เพราะไมรวาใครบางทปวย) จนกวาพนระยะการระบาดในชมชนนนๆ

ตรวจสขภาพเดก

ปญหาทพบ

ในชมชน • การไมไดรบรายงานจากคลนก/รานขายยา/รพ.สต.ทผปวยไปรบการรกษา • บางรายไมยอมรบวาเดกปวย จงมกพาเดกไปเลนในสถานทตางๆ และไม

ยอมแยกเดกปวยจากเดกปกต • เดกปวยไมยอมหยดเรยนเนองจากผปกครองไมยอมใหหยด

ใน ร.พ. • การซกประวต,ลงประวตไมครอบคลม เชน มตมคนขนทวตว,ไข เจบปาก • ไมแจงงานควบคมและปองกนโรคทาใหไมไดลงควบคมโรค

ปญหาทพบ

ในสถานศกษา สถานศกษาบางแหงใหความรวมมอในการทาความสะอาดทไมเปนไปตามแนวทางเมอพบเดกปวย เชน ความครอบคลมในการทาความสะอาด ความถของการทาความสะอาด เปนตน