ศิลปกรรมแบบเขมรในพระราช ... › ejournal › images...

วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

ปท 34(3) : 65-83, 2557

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 41

Khmer-Style Artistic Works under King Mongkut’s Royal Intention

พสวสร เปรมกลนนท2

Patsaweesiri Premkulanan

บทคดยอ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหสรางศลปกรรมท

เกยวของกบศลปะแบบเขมรหลายประการเชนการสรางพระปรางคแดงทพระนครคร

จ.เพชรบรโดยมมลเหตจากพระบรมราชโองการทมพระราชประสงคใหรอปราสาทแบบ

เขมรแลวมาสรางไวทพระนครครแตไมเปนผลส�าเรจซงนกวชาการบางทานเขาใจวา

หมายถงปราสาทนครวดแตหากพจารณาจากหลกฐานอนเพมเตมพบวาปราสาททม

พระราชประสงคใหรอนาจะหมายถงปราสาทบนทายฉมารแตเมอพบวามขนาดใหญ

เกนไปจงโปรดเกลาฯใหรอปราสาทไผทตาพรหมซงนาจะหมายถงปราสาทหลงใดหลง

หนงในกลมปราสาทตาพรหม ภายหลงไดงดการรอปราสาทเหลานนเนองจากเกด

เหตการณความไมสงบขนแตไดโปรดเกลาฯใหสรางพระปรางคแดงขนแทนโดยมรป

แบบทคลายคลงกบปราสาทแบบเขมร

นอกจากนยงโปรดเกลาฯใหจ�าลองปราสาทนครวดมาไวทวดพระศรรตนศาสดาราม

และใหสรางประตมากรรมรปสงโตอยางเขมรเพอประดบทอฒจนทรพระทนงอนนตสมาคม

ในหมพระอภเนาวนเวศนซงแสดงใหเหนถงความสนพระราชหฤทยในโบราณสถานและ

โบราณวตถแบบเขมรขณะเดยวกนอาจเปนสงทสะทอนถงการแสดงออกของรชกาลท

4ในฐานะเจาอธราชเหนอกมพชาผานงานศลปกรรมซงเปนความพยายามทจะตอสกบ

ชาตมหาอ�านาจตะวนตกทก�าลงแผขยายอทธพลและอางสทธเหนอดนแดนประเทศราช

ทอยในพระราชอ�านาจ

ค�าส�าคญ:1.ศลปะแบบเขมร.2.รชกาลท4.3.พระปรางคแดง.5.นครวด.

6.สงโต.

1บทความนปรบปรงเนอหาบางสวนจากวทยานพนธเรอง “ศลปกรรมในพระราชประสงค

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว” ตามหลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชา

ประวตศาสตรศลปะไทยภาควชาประวตศาสตรศลปะบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร. 2 อาจารยประจ�าภาควชาประวตศาสตรศลปะคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากรอเมล

patsa_v@hotmail.com

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

66

พสวสรเปรมกลนนท

Abstract

KingMongkutcommisionedtherenditionofmanyartisticworksinthe

Khmerstyle,suchasRedPranginPhraNakornKhiri,PetchaburiProvince.The

initiationof thisprojectwasattributed to the failureof transferringaKhmer

monasteryfromCambodiatoPhraNakornKhiri.Somescholarsproposedthe

ideasthatthemonasterywhichKingMongkutchosetotransferwasAngorWat.

However,additionalevidenceindicatedthatKingMongkutprobablychoseBantaey

Chhmarinthefirstplacebut,consideringitsgiganticsize,helaterchosePhatai

Taprohm,whichwasbelievedtobeoneofthetowersinTaProhmmonastery.

However,owingtotheunrestinCambodia,hecommissionedRedPranginstead,

thestyleofwhichwassimilartoKhmertowers.

Furthermore,thekingcommissionedtheminiatureofAngkorWatinthe

TempleoftheEmeraldBuddha,andKhmer-stylelionsculpturestoembellishthe

entranceofAnantasamakomHall,oneofthebuildingsinsidePhraAphinaonivet.

Alloftheseprojectsindicatedtheking’sinterestintheancientKhmerarchitecture

andsculpture.Also,theyreflectedtheintentionofKingRamaIVtousethese

artisticworkstoexpresshispoweroverCambodia.Thiswasoneofhisendeavors

toresistthewesterncountriesthatwereexpandingtheirinfluenceandclaiming

theirpoweroverKingMongkut’scolonies.

Keywords:1.KhmerStyle.2.KingMongkut.3.RedPrang.4.AngkorWat.5.Lion.

67

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

บทน�า

งานศลปกรรมในพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

มบางประเดนทมความเกยวของกบศลปกรรมแบบเขมรซงแสดงใหเหนถงความสน

พระราชหฤทยในศลปวฒนธรรมและโบราณสถานแบบเขมรขณะเดยวกนอาจเปนสงท

สะทอนถงการแสดงออกของรชกาลท4ในฐานะเจาอธราชเหนอดนแดนในภมภาคนอน

เปนความพยายามทจะตอสกบชาตมหาอ�านาจทขยายอทธพลและอางสทธเหนอดนแดน

ประเทศราชทอยในพระราชอ�านาจ งานศลปกรรมในพระราชประสงคทเกยวของกบ

ศลปะเขมรจงเกดขนโดยมทงพระราชด�ารทใหรอ เคลอนยาย จ�าลอง รวมทงสราง

ศลปกรรมทเลยนแบบศลปะเขมรไวในเขตพระราชฐานทส�าคญ

การ “รอ” ปราสาทเขมรมาสรางทเขามหาสวรรค

เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสเมองเพชรบรเพอ

ทอดพระเนตรการบรณะพระพทธรปณถ�าเขาหลวงและทอดพระเนตรการกอสราง

พระนครคร เมอพ.ศ.2402ทรงเหนวาบรเวณยอดเขามหาสวรรคมพนทเปนลานกวาง

พอทจะสรางปราสาทศลาไดและพระองคโปรดปราสาทศลาแบบทเมองพทไธสมนใน

ประเทศเขมรเมอเสดจฯกลบจากเพชรบรแลวจงมพระราชหตถเลขาไปถงพระสพรรณพศาล

ความวา“...มพระบรมราชโองการตรสเหนอเกลาฯ สงวา ณ เดอน 12 ขน 3 ค�า ปมะแม

เอกศก เสดจพระราชด�าเนนออกไปเมองเพชรบร ทอดพระเนตรบนยอดเขามหาสวรรค

ทท�าเลกวางขวางพอจะสรางปราสาทศลาได จะตองพระราชประสงคปราสาทศลาเมอง

พทไธสมนทรปทรงแลลวดลายสลกงามซกปราสาทหนง จะไดสงต�าโตเลกประมาณ

เทาใดพอจะขนเขามาได ใหขนชาญวชากบพระสพนนพสารเลอกวดชนสทสงต�าใหญ

เลกเขยนตวอยางรปเขยนรปวดก�าหนดศอกนวกบมหนงสอบอกเขาใหถถวนแนนอน จะ

ไดวดดกบพนบนบวกใหพอจะตง (ตง?-ผเขยน) ได จะไดมตราออกมาใหรบขนปราสาท

เขาไปใหถงกรงเทพฯ โดยเรว...”(“สารตราถงขนชาญวชาฯลฯเรองท�าประสาทสลาบน

ยอดเขามหาสวรรค”จดหมายเหตรชกาลท4จ.ศ.1221หนงสอสมดไทยด�า.อกษรไทย.

ภาษาไทย.เสนดนสอ.เลขท70.หอสมดแหงชาต)

พระราชประสงคในเรองนยงปรากฏความในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร

รชกาลท4ของเจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบดซงไดบนทกเหตการณนทเกดขน

ในพ.ศ.2402ความวา“ทรงพระราชด�ารวา ปราสาทศลาเมองเขมรมมากนก ถาปราสาท

ยอมๆ รอมาท�าไวทเขามหาสวรรคปราสาท 1 วดปทมวน ปราสาท 1 กจะเปน

เกยรตยศไปภายหนา จงโปรดฯ ใหพระสพรรณพศาล ขนชาตวชาออกไปเทยวดทเมอง

หลวงพระนครธม พระนครวด เมองพทไธสมน ขนชาตวชากลบเขามากราบทลวา

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

68

พสวสรเปรมกลนนท

ไดไปดหลายแหงทวทกต�าบลแลว ทเมองอนๆ มอยแตปราสาทใหญทงนน จะรอเอาเขา

มาเหนจะไมได ปราสาทผไทตาพรหมอยทเมองนครเสยมราฐ มอย 2 ปราสาท สง

6 วา พอจะรอเอามาได จงโปรดใหมตราออกไปเกณฑคนเมองพระตะบอง เมองนคร

เสยมราบ เมองพนมศก ใหพระสพรรณพศาลไปรอปราสาทไผทตาพรหม แบงเปน 4

ผลดๆ ละ 500 คน ใหแบงเปนกองชกลากบาง กองสงบาง”(เจาพระยาทพากรวงศมหา-

โกษาธบด(ข�าบนนาค),2548:148)

ในเวลาตอมาเมอพ.ศ.2410รชกาลท4ไดโปรดเกลาฯใหพระสามภพพาย

เดนทางไปถายแบบเพอจ�าลองปราสาทนครวดมาไวทวดพระศรรตนศาสดารามโดยใน

พระราชพงศาวดารรชกาลท4ไดกลาวถงเหตการณรวมทงเหตผลตามพระราชประสงค

ททรงตองการใหจ�าลองปราสาทนครวดไววา

“...แลเมอ ณ เดอน 3 แรม 13 ค�า ปขาล อฐศก (วนศกรท 21 กมภาพนธ พ.ศ.

2410) โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพระสามภพพายเดนทางไปถายแบบปราสาทท

พระนครวด จะจ�าลองท�าขนไวในวดพระศรรตนศาสดาราม เพอจะใหคนทงหลายเหน

วาเปนของอศจรรย ท�าดวยศลาทงสน ไมมสงไรปน พระสามภพพายกลบมาถง

กรงเทพมหานคร ณ เดอน 7 ขน 9 ค�า (วนองคารท 11 มถนายน พ.ศ.2410) กราบทลวา

ไดถายแบบเขยนรปปราสาทแลพระระเบยงเขามา...”(เจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบด

(ข�าบนนาค),2548:237)

ในครงนนพระสามภพพายผไปถายแบบปราสาทนครวดไดบรรยายองคประกอบ

ทางสถาปตยกรรมจากการเดนทางไปส�ารวจไวอยางละเอยดดงปรากฏหลกฐานใน

พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาลท4

แตพระราชประสงคทจะใหจ�าลองปราสาทนครวดเกดขนในปลายรชกาลท4

กอนหนาทจะเสดจสวรรคตเพยงปเศษจงไมอาจส�าเรจสมดงพระราชประสงคแตมาแลว

เสรจในสมยรชกาลท5เมอคราวฉลองพระนครครบ100ปเมอพ.ศ.2425โดยหมอมเจา

ประวชชมสายเปนผท�ารปพระนครวดจ�าลองหลอดวยปน(ภาพท1)

รชกาลท 4 ไมไดสงใหรอปราสาทนครวด

จากขอมลดงกลาวท�าใหนกวชาการบางทานเขาใจวาพระบาทสมเดจพระจอมเกลา-

เจาอยหวมพระราชประสงคใหไป “รอปราสาทนครวด” เพอเขามาสรางไวในพระราช

อาณาจกรตวอยางขอคดเหนทเขาใจวารชกาลท4โปรดเกลาฯใหรอปราสาทนครวด

เชนบทความเรอง“เกรดประวตศาสตร-การรอปราสาทขอมสมยรชกาลท4”(ชาญวทย

เกษตรศร,2552:54-55)และบทความเรอง“สยามทไมทนไดเหนภาพสมยรชกาล

ท4ช“ปลน”องกอร“คน”พพธภณฑปารส“พบ”ของกลางเพยบ”(ไกรฤกษนานา,

69

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

ภาพท 1ปราสาทนครวดจ�าลองทวดพระศรรตนศาสดาราม

ภาพถายโดย อ.กวฎ ตงจรสวงศ

2547:26-138)เปนตนโดยความเขาใจดงกลาวอาจเกดจากการตความจากพระราช

พงศาวดารบางสวนทกลาววา“..ใหพระสพรรณพศาล ขนชาตวชาออกไปเทยวดทเมอง

หลวงพระนครธม พระนครวด เมองพทไธสมน ขนชาตวชากลบเขามากราบทลวา ได

ไปดหลายแหงทวทกต�าบลแลว ทเมองอนๆ มอยแตปราสาทใหญทงนน จะรอ

เอาเขามาเหนจะไมได...” โดยอาจเขาใจวาปราสาทหลงใหญทรอมาไมไดนนคอ

ปราสาทนครวดและน�าไปเชอมโยงกบการทรชกาลท4โปรดเกลาฯใหจ�าลองปราสาท

นครวดเมอพ.ศ.2410แลวใหตงไวทวดพระศรรตนศาสดารามโดยเขาใจวาการจ�าลอง

ปราสาทนครวดนนเปนผลจากการสงใหรอปราสาทนครวดแตไมเปนผลส�าเรจจงใหจ�าลอง

ขนแทน

อยางไรกตามจากขอมลหลกฐานทางเอกสารทเกยวกบเรองนไมพบวารชกาล

ท4มพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯเจาะจงใหไปรอปราสาทนครวดแตอยางใดเปน

แตเพยงการใหไปส�ารวจดเมองพระนครธมพระนครวด เมองพทไธสมนเพอแสวงหา

ปราสาทแบบเขมรตามพระราชประสงคเทานน และแตเดมคงตองพระราชประสงค

“ปราสาทศลาเมองพทธไธสมน”ตามทปรากฏในพระราชหตถเลขาเมอคราวเสดจทอด

พระเนตรการกอสรางพระนครครเมอพ.ศ.2402แตจากการส�ารวจเมองเขมรและเหตผล

ของพระสพรรณพศาลพรอมคณะเกยวกบอปสรรคในการรอถอนและขนยายกอนหนท

มน�าหนกมากเปนจ�านวนมากจงท�าใหตองตดสนใจรอปราสาทไผทตาพรหมมาแทนซง

เหตผลดงกลาวกมไดหมายความจ�าเพาะเจาะจงวาปราสาทใหญทไมสามารถรอมาได

นนคอปราสาทนครวด

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

70

พสวสรเปรมกลนนท

พระราชประสงค “ปราสาทศลาเมองพทไธสมน” คอ ปราสาทบนทายฉมาร?

จากรายชอเมองทมพระราชประสงคใหพระสพรรณพศาลไปส�ารวจปราสาท

แบบเขมรมชอเมองซงเปนชอปราสาทหรอโบราณสถานทส�าคญในกมพชาทรจกและ

คนเคยกนในปจจบนเชนพระนครธมพระนครวดแตอกชอหนงทไมคอยเปนทรจกกน

คอ เมองพทไธสมน ซงชอนไดปรากฏในพระราชหตถเลขาวา “...จะตองพระราช

ประสงคปราสาทศลาเมองพทไธสมนทรปทรงแลลวดลายสลกงามซกปราสาทหนง...”

เพอมาสรางทเขามหาสวรรคหรอพระนครครจงนาสนใจวาเมองพทไธสมนคอทใด

ขอมลจากจารกท�าเนยบหวเมองและผครองเมองทศตะวนออกแผนท6ซง

พบทวดพระเชตพนวมลมงคลารามอนเปนจารกในสมยรชกาลท3ไดกลาวถงชอเมอง

พทไธสมนวาอยในประเทศกมพชาและเปนหวเมองขนของกรงเทพมหานคร (นยะดา

เหลาสนทร,2544:275-284)ซงเชอวานาจะยงใชชอนสบเนองมาจนถงสมยรชกาลท4

นอกจากนยงพบขอมลเกยวกบชอพทไธสมนในแผนทการเดนทางในสมย

รชกาลท3ซงมภาพต�าแหนงของ“วดพทไธสมน”ซงตงอยในบรเวณภาคเหนอของเขต

กมพชาหรอเขมรอนเปนประเทศราชในขณะนน โดยอยใกลกบชายแดนไทยบรเวณ

บรรมยและสรนทร(NarisaChakrabongse...etal.,2006:30-31)(ภาพท2)

ดงนนท�าใหสนนษฐานไดวาในชวงตนกรงรตนโกสนทรชนชนผปกครองนาจะ

รจกกนโดยทวไปวา “พทไธสมน” เปนชอเรยกเมองหรอชมชนขนาดใหญในเขมรตอน

เหนอทใกลกบชายแดนอสานตอนลางชวงจงหวดบรรมยและสรนทรรวมทงยงใชชอน

เรยกศาสนสถานทส�าคญของเมองนดวย

ภาพท 2ภาพจากแผนทสมยรชกาลท3แสดงต�าแหนงของวดพทไธสมน(ในวงกลม)

ซงอยทางเหนอของเขมรใกลกบสรนทรและบรรมย

ทมาภาพ : Narisa Chakrabongse…et all., 2006 : 30-31

71

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

ศานตภกดค�าผเชยวชาญทางภาษาเขมรโบราณภาควชาภาษาไทยและภาษา

ตะวนออกคณะมนษยศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒใหความเหนวาค�าวา

พทไธสมนเปนค�าเดยวกนกบค�าวาบนทายฉมารซงขอมลทางดานภาษานยงสอดคลอง

กนมากขนเพราะเมอน�าแผนทการเดนทางในสมยรชกาลท 3 มาเปรยบเทยบกบ

ต�าแหนงทต งในปจจบน(ภาพท3)จะพบวาต�าแหนงของ“วดพทไธสมน”ทปรากฏใน

แผนทโบราณนนใกลเคยงกบต�าแหนงของปราสาทบนทายฉมารเปนอยางมากซงท�าให

นาเชอวาวดพทไธสมนทปรากฏในแผนทโบราณกคอปราสาทบนทายฉมารซงเปน

ศาสนสถานทส�าคญของเมองพทไธสมนหรอเมองบนทายฉมารดวยและยอมเปนทรจก

ของผคนโดยเฉพาะชนชนปกครองในสมยรชกาลท3-4

ภาพท 3ภาพถายทางอากาศแสดงต�าแหนงทต งปราสาทบนทายฉมารในกมพชา(ในวงร)

ทมาภาพ : Google Earth สบคนเมอ 3 กมภาพนธ 2557

ทงนปราสาทบนทายฉมารเปนสถาปตยกรรมทสรางขนในรชกาลพระเจา-

ชยวรมนท7และเปนศาสนสถานเนองในพทธศาสนามหายานทมขนาดใหญซงสะทอน

ถงบทบาทของเมองนทนาจะเปนเมองทเคยมความส�าคญในอดตและดวยเหตทเปน

ศาสนสถานในพทธศาสนามหายานจงท�าใหปรากฏชอเรยกในแผนทโบราณในสมยรชกาล

ท3วา“วดพทไธสมน”

ดงนนจากขอความในพระราชหตถเลขาของรชกาลท4ทมพระราชประสงค

“ปราสาทศลาเมองพทไธสมน”มาสรางไวทเขามหาสวรรคท�าใหนาคดวาปราสาททตอง

พระราชประสงคและโปรดเกลาฯใหไปรอเพอมาสรางใหมทแทจรงอาจหมายถงปราสาท

บนทายฉมารหรอปราสาทอนทอยใกลเคยงมใชปราสาทนครวดตามทเขาใจกนแตเมอพบวา

เปนปราสาทขนาดใหญไมสามารถรอมาไดจงโปรดเกลาฯใหรอปราสาทไผทตาพรหมแทน

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

72

พสวสรเปรมกลนนท

รอปราสาทไผทตาพรหม คอ ปราสาทตาพรหม?

การเรมรอปราสาทผไทตาพรหมไดปรากฏเหตการณนในพระราชพงศาวดาร

วา“...ปราสาทผไทตาพรหมอยทเมองนครเสยมราฐ มอย 2 ปราสาท สง 6 วา พอ

จะรอเอามาได จงโปรดใหมตราออกไปเกณฑคนเมองพระตะบอง เมองนครเสยมราบ

เมองพนมศก ใหพระสพรรณพศาลไปรอปราสาทไผทตาพรหม แบงเปน 4 ผลดๆ ละ

500 คน ใหแบงเปนกองชกลากบาง กองสงบาง...”ซงนาสนใจวาปราสาทไผทตาพรหม

ควรหมายถงปราสาทแหงใดในกมพชา

ในประเดนนบางทานกลาววาปราสาท2หลงดงกลาวคอปราสาทตาพรหม

และปราสาทพระขรรคแตไมไดใหเหตผลไววาเหตใดจงคาดวาเปนทงสองแหงน(ไกรฤกษ

นานา,2547:126-138) ในขณะทบางทานเชอวาปราสาท2หลงนนอาจหมายถง

ปราสาทตาพรหมซงพระเจาชยวรมนท7สรางอทศถวายพระราชมารดาและปราสาท

ตาพรหมเกลซงเปนอโรคยศาลาขนาดเลกอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของปราสาท

นครวด(ศานตภกดค�า,2545:184-185)แตกอาจเปนไดวาปราสาทไผทตาพรหมทง

2หลงทกลาวถงในพระราชพงศาวดารนนอาจหมายถงปราสาทหลงใดหลงหนงในกลม

ปราสาทตาพรหมทสรางขนในรชกาลพระเจาชยวรมนท7กไดเนองจากชอปราสาทม

ความพองกนรวมทงยงตงอยทเมองเสยบเรยบหรอเสยมราฐตามทปรากฏในพระราช

พงศาวดารปราสาทตาพรหมแหงนจงนาจะเปนปราสาททถกรอตามพระบรมราชโองการ

มากกวาทจะเปนปราสาทนครวดอยางทนกวชาการบางทานเขาใจกน(ภาพท4)

ภาพท 4สวนหนงของปราสาทตาพรหมภาพถายโดย ผศ.ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง

73

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

อนงยงพบวาภายในระเบยงคดของปราสาทตาพรหมมกองหนซงมลวดลาย

การแกะสลกแลววางกองอยอยางเปนระเบยบจ�านวนมากซงนาสนใจวาอาจจะเปนชน

สวนของปราสาทตาพรหมทถกรอลงมากองไวเพอรอการขนยายในคราวนนตาม

พระบรมราชโองการของรชกาลท4โดยประเดนนเปนขอสงเกตของหมอมเจาสภทรดศ

ดศกลทไดประทานแกคณภภพพลจนทรวฒนกลผเคยตดตามการเสดจไปยงประเทศ

กมพชา(ภาพท5)

ภาพท 5 กองหนทอาจถกรอลงและรอการขนยายท

ปราสาทตาพรหม

ภาพถายโดย อ.กวฎ ตงจรสวงศ

อยางไรกตามพระราชด�ารในการรอปราสาทแบบเขมรในครงนนไมเปนผล

ส�าเรจเนองจากมเหตทชาวเขมรประมาณ300คนออกมาจากปาและฆาตกรรม

พระสพรรณพศาลและพรรคพวกเสยชวตและบาดเจบไปหลายคนท�าใหเหลาเสนาบด

ทรบผดชอบเรองนตอมาไดเขาชอกนเพอขอพระราชทานใหงดการรอปราสาทตอมา

เนองจากปราสาทเหลานนท�าจากกอนหนทมน�าหนกมากเปนการเกนก�าลงและเกรงวา

หากรอลงและไมอาจน�ามาสรางไดส�าเรจดงเดมจะเปนการเสอมเสยพระเกยรตยศ(เจาพระยา

ทพากรวงศมหาโกษาธบด(ข�าบนนาค),2548:150)

ดงนนจงไดยตการรอปราสาทเขมรเมอพ.ศ.2403จงไมปรากฏปราสาทแบบ

เขมรทร อจากกมพชาและมาสรางขนในบรเวณพระนครครรวมทงทวดปทมวนหรอวด

ปทมวนารามหากแตกระแสพระราชด�ารดงกลาวยงคงเปนหลกฐานส�าคญทแสดง

พระราชประสงคทมมาแตเดม

เมอรอไมส�าเรจจงสรางพระปรางคแดงแทนปราสาทเขมร?

แมจะไมมปราสาทแบบเขมรมาสรางขนบนเยอดเขามหาสวรรคสมดงพระราชประสงค

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

74

พสวสรเปรมกลนนท

แตกนาสงเกตวาบนยอดเขามหาสวรรคนนมสถาปตยกรรมหลงหนงซงมรปแบบทนาจะ

ไดรบแรงบนดาลใจจากปราสาทแบบเขมรเรยกกนวาพระปรางคแดงซงเปนชอทเรยก

กนในภายหลงบางกเรยกวาพระเจดยแดงเนองจากสถาปตยกรรมแหงนทาดวยสแดง

ทงหลงจงอาจเปนไปไดวาเมอการรอปราสาทเขมรมาสรางทเขามหาสวรรคไมเปนผล

ส�าเรจจงโปรดเกลาฯใหสรางพระปรางคแดงขนแทน

สถาปตยกรรมแหงนเปนผลงานของพระเจาบรมวงศเธอกรมขนราชสหวกรม

นายชางส�าคญในสมยรชกาลท 4ตงอยบรเวณยอดเขาทศตะวนออกซงเปนยอดเขา

เดยวกนกบทต งวดพระแกวนอยซงเปนเขตพทธาวาสของพระนครครหากแตพระปรางคแดง

อยในบรเวณพนทลดชนต�าลงมา(ภาพท6)

ภาพท 6เขามหาสวรรคหรอพระนครครเปนทต งวดพระแกวนอย(ดานขวา)และพระปรางคแดง(ดานซาย)

พระปรางคแดงเปนทประดษฐานพระไพรพนาศมลกษณะเปนอาคารจตรมข

ยอดทรงปราสาท กออฐถอปนทาสแดงทงองคมทางเขาจากมขหนาสวนมขทเหลอ

เปนชองหนาตางหนาบนซอนชนของมขทง4ทศประดบลวดลายปนป นเลยนแบบเครอง

ล�ายองของงานเครองไมรองรบดวยบวหวเสาและเสาตดผนงปนป นทคลคลายจากงาน

เครองไมเชนกน

องคประกอบของพระปรางคแดงทนาจะเกยวของกบปราสาทเขมร ไดแก

แผนผงอาคารทมลกษณะเปนจตรมขและมการท�าหนาบนซอนชนทง4มข ซงหาก

เปรยบเทยบกบปราสาทบางหลงทยงคงสภาพดซงอยในกลมปราสาทตาพรหมตามท

มผสนนษฐานไววาอาจเปนปราสาททพระสพรรณพศาลพรอมคณะเดนทางมาส�ารวจ

ในเขมรนน กจะพบวามรปแบบทใกลเคยงกน หากแตทพระปรางคแดงไดถก

ดดแปลงใหเปนอาคารจตรมขทท�าหนาบนซอนชนเลยนแบบเครองล�ายองอยางท

75

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

คนเคยในสถาปตยกรรมไทย(ภาพท7)

ภาพท 7พระปรางคแดงทพระนครคร

องคประกอบทส�าคญอกประการหนงทนาจะไดรบแรงบนดาลใจจากปราสาท

แบบเขมรคอสวนยอดทมปรมาตรคอนขางอวบอวนโดยยงคงใชระเบยบของเรอนซอนชน

ซงมทงหมด5ชนลกษณะสอบขนไปสสวนยอดบนสดใชระบบการยอมมทมมทง4

ของสวนยอดกงกลางของชนซอนแตละชนท�าเปนชองวมานซงมเสาและกรอบซม

วงโคงวางทบแตกตางจากยอดปรางคในศลปะรตนโกสนทรทท�ากลบขนนแนบชดกบ

เรอนชนซอนและไมนยมท�าชองวมาน สวนยอดของพระปรางคแดงจงเปนระเบยบท

คลายกบการท�าสวนยอดทเปนชนซอนของปราสาทแบบเขมรซงเปนการจ�าลองสวน

ของเรอนธาตใหมขนาดเลกลงและซอนชนกนตามคตความเชอเรองปราสาทอนเปนอาคาร

ฐานนดรสงแตกตางกนทรายละเอยดของการประดบตกแตงชนซอนเทานน

ขอนาสงเกตประการหนงคอ สวนยอดของพระปรางคแดงไมไดประดบ

ประตมากรรมอนไดแกบรรพแถลงหรอกลบขนนทบรเวณชนซอนตามแบบทปราสาท

แบบเขมรนยมท�า มแตเพยงโครงสรางของการท�าเรอนซอนชนและชองวมานเทานน

ในประเดนนอาจเปนไปไดวาเปนการสรางขนตามรปแบบทพระสพรรณพศาลและคณะ

ทเดนทางไปส�ารวจปราสาทในเขมรไดเขยนรปตวอยางสงเขามาถวายเพอทอดพระเนตร

ตามทมพระบรมราชโองการเมอครงสรางพระนครครเมอ พ.ศ.2402 ซงการทยอด

ปราสาทไมไดประดบดวยบรรพแถลงอาจเปนรปแบบทเขยนขนตามความเปนจรงจาก

การส�ารวจเนองจากปราสาทเขมรในชวงเวลานนตงอยทามกลางปารกชฏจงอาจอยใน

สภาพช�ารดท�าใหบรรพแถลงหกพงและอาจเหลอเพยงโครงสรางทแสดงการซอนชน

หลงคาและชองวมานเทานนและหากปราสาททพระสพรรณพศาลไปส�ารวจคอปราสาท

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

76

พสวสรเปรมกลนนท

ตาพรหมตามทมผสนนษฐานกจะสงเกตไดวาแมในปจจบนสวนยอดของกลมปราสาท

ตาพรหมกหลงเหลอเพยงการจ�าลองเรอนธาตซอนชน5ชนโดยปราศจากบรรพแถลง

ประดบเชนกน(ภาพท8)ซงคงเปนสภาพทช�ารดและหกพงไปตามกาลเวลาโดยอาจคง

สภาพในลกษณะเชนนมาเนนนานแลวเนองจากปราสาทแหงนไมไดผานการปฏสงขรณ

จากชาวฝรงเศสในชวงการลาอาณานคม

ภาพท 8ปราสาทหลงหนงในกลมปราสาทตาพรหม

ภาพถายโดย ผศ.ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง

อยางไรกตามแมวารปแบบของพระปรางคแดงจะมความสมพนธกบปราสาท

แบบเขมรดงทไดกลาวแลว แตกพบวาเทคนคการกอสรางบางประการนนนาจะไดรบ

อทธพลตะวนตกซงเปนลกษณะทพบไดทวไปในงานศลปกรรมในพระราชประสงครชกาล

ท4สงเกตไดจากการใชผนงวงโคงชวยรองรบน�าหนกของเครองหลงคาซงเปนเทคนค

การกอสรางทพบในสถาปตยกรรมตะวนตกการท�าชองวมานทช นซอนของสวนยอด

ซงมซมเปนวงโคงอยางตะวนตกรวมทงการกอสวนยอดซงแททจรงเปนการกออฐฉาบปน

ภายในมลกษณะโปรงสามารถมองทะลถงสวนยอดไดในขณะทภายนอกเปนการกออฐ

และฉาบปนใหแลดเสมอนวาเปนการซอนชนหลงคาเลยนแบบสถาปตยกรรมแบบเขมร

เทานน ซงคงท�าใหสวนยอดมน�าหนกเบาแมวาจะมปรมาตรมากแตกตางจากการกอ

77

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

สวนยอดดวยหนอยางปราสาทแบบเขมร(ภาพท9)

ภาพท 9ภายในสวนยอดของพระปรางคแดง

จากรปแบบของพระปรางคแดงทมความสมพนธบางประการกบปราสาทแบบ

เขมรนเองจงอาจเปนไปไดวาเมอไมสามารถรอและขนยายปราสาทจากเขมรมาไวทเขา

มหาสวรรคไดตามพระราชประสงครชกาลท4จงโปรดเกลาฯใหสรางพระปรางคแดง

ขนแทนโดยอาจไดแบบอยางจากการส�ารวจของคณะขาราชการทออกเดนทางไปส�ารวจ

ปราสาทเขมรตามพระราชประสงค

การทโปรดเกลาฯใหมการรอและสรางปราสาทแบบเขมรบนพระนครครนน

อาจเปนไปเพอความพยายามในการแสดงออกถงพระบรมเดชานภาพแหงความเปน

เจาอธราชเหนอประเทศกมพชา ซงยงคงเปนประเทศราชของสยามในขณะนนและ

ก�าลงอยในสภาวการณทเสยงตอการถกรกรานจากฝรงเศสซงในขณะนนฝรงเศสกได

สงนกโบราณคดออกส�ารวจโบราณสถานของกมพชาอยางเรงดวนเชนกนซงสอดคลองกบ

การแสดงพระบรมเดชานภาพของพระองคผานพระราชหตถเลขาทมไปยงชาตมหาอ�านาจ

ตางๆในตะวนตกวาพระองคคอผเปนใหญแหงประเทศราชตางๆในภมภาคนซงรวม

ทงกมพชาดวยนอกจากนการททรงเลอกใหสรางปราสาทแบบเขมรไวยงพระนครครก

อาจเปนไปเพอแสดงถงพระราชอ�านาจและพระบารมของพระองคเนองจากพระนครคร

เปนทประทบเมอเสดจแปรพระราชฐานในตางจงหวดเชนเดยวกบการสรางพระราชวง

ทประทบแหงอนๆตามความนยมในราชส�านกยโรปขณะเดยวกนยงเปนเขต

พระราชฐานทโปรดเกลาฯใหใชรบรองพระราชอาคนตกะตางชาตทส�าคญดวย

ประตมากรรม “สงโตเลยนแบบเขมร” ในพระบรมมหาราชวง

รองรอยหลกฐานทแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรง

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

78

พสวสรเปรมกลนนท

สนพระราชหฤทยในงานศลปกรรมแบบเขมรยงปรากฏเมอครงทโปรดเกลาฯใหสราง

หมพระอภเนาวนเวศนขนเพอเปนทประทบในพระบรมมหาราชวงซงไดมพระบรมราชโองการ

ไปยงพระเจาบรมวงศเธอ กรมขนราชสหวกรมถงพระราชประสงคทจะใหสราง

ประตมากรรมรปสงโตเพอประดบไวทพระทนงอนนตสมาคมในหมพระอภเนาวนเวศน

ความวา

“...สงนนคอวาสงโต ทสองขางวฒจนท (อฒจนทร?- ผเขยน) อนนตสมาคม

ถานรองกประดบศลาแลว แทนรองกเปนศลาแลว แตตวสงโตนนเปนปนป นไมสด กจะ

ท�าสงโตหลอมาวางโรงหลอกไมท�าแลวลงได เปลองวนเปลองคนไป กของทท�าไวแลว

ลองท�าอยางใหมดเลน จะเปนอยางไรใหลองดเทาน ไมภอทจะมาแทรกสร ท�าใหงายไป

กวาการทบงคบใหท�า บงคบนนคอดงน ปนผวทจนถอไว ใหขดออกเสยใหหมด เพราะ

ปนนนผวขาวเปนปน แลทรายนอยเกลยงนกไปไมเหมอนศลา ละลายดวยน�าทา ไมม

น� าออย โดนเขานอยกล เมอมอมไปเอาปนมาฉาบ ไมเหนงามอยางไร จดนกแลวเลก

เสยเถด สงโต 4 ตวน อยาท�าอยางนนเลย ใหจายเลขมา 4 คน ฤา 6 คน ใหเอาปนเอา

ทรายเอาน�าออยหรอน�าออยเขยวนนเปนของเนาของบดแลว เอาน�าออยหบน�าออยสด

กบเปลอกกลวยน�า กบปนกบทรายต�าไปดวยกน จนเหนยวเปนปนป น เขาทรายใหมาก

แลวผสมเขมาดวยดนแดงดวย ใหสกร�ากรน หรอถาจะไมเหนยวปนดนเดยวเขาบางเลก

นอยกได แตแรงโขลกแรงต�านนใหท�าใหมาก ผสมสใหเหมอนกนทกครก แลวเอาปนป น

นนมาถอ เปนผวใหหนากวาเสนตอกตะแคง คอกงนวหรอยอมกงนว ก�าลงปนยงไมแหง

เอาน�าออยสดฉาบใหชน แลวเอาทรายเลอยดโรยขางบนผว แลวเอาปลายเกลยงเหลก

กวดกดใหทรายจบปน เปนคลายกบเนอศลาทเอามาแตเมองเขมร การทส งใหท�า

นนคอสงดงน จะเอาอยางน...” (“พระบรมราชโองการเรองท�าอฐปลอม”จดหมายเหต

รชกาลท 4. ไมปรากฏจ.ศ.หนงสอสมดไทยด�า.อกษรไทย. เสนหรดาล. เลขท 6.

หอสมดแหงชาต.)

จากพระบรมราชโองการนสะทอนถงพระราชประสงคของรชกาลท 4ททรง

ตองการใหสรางประตมากรรมรปสงโตเลยนแบบศลปะเขมรรวมทงยงทรงอธบายถง

เทคนควธการท�าทจะท�าใหสงโตทเปนปนป นมลกษณะทแลดคลายกบวาท�าดวยหนซง

เปนวสดทศลปะเขมรนยมใชสรางงานประตมากรรมและนาสงเกตวาประตมากรรมรป

สงโตนเมอเสรจสมบรณแลวจะโปรดเกลาฯใหไปตงไวทอฒจนทรของพระทนงอนนตสมาคม

ซงเปนพระทนงส�าคญในหมพระอภเนาวเวศนส�าหรบเสดจออกรบราชทตจากประเทศ

ตางๆดงนนการท�าสงโต2คนขนอาจเปนไปเพอการอวดโฉมงานศลปกรรมตอสายตา

ชาวตางชาตทมาเขาเฝาฯดวย

แตเปนทนาเสยดายวาสงโตแบบเขมรทง4ตวทสรางขนตามพระราชประสงค

79

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

นนไมทราบวาอยทใดในปจจบนเพราะหมพระอภเนาวนเวศนอนเปนทต งของพระทนง

อนนตสมาคมไดถกรอลงในสมยรชกาลท5และไมมหลกฐานวาสงโตทประดบบรเวณ

อฒจนทรนนไดรบการเคลอนยายไปไวทใด

อยางไรกตามมผศกษาประตมากรรมรปสงโตทประดบในพระบรมมหาราชวง

และวดพระศรรตนศาสดารามพบวา เกอบทงหมดเปนสงโตศลาตามรปแบบศลปะจน

(กรตเอยมดารา,2552:23)และมจ�านวน12ตวทมรปแบบคลายกบศลปะเขมรแบบ

นครวดหลอดวยโลหะตงอยทบนไดทางขนลงรอบพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราราม

หากแตในบรเวณวดพระศรรตนศาสดารามยงมสงโตแบบเขมรอก4ตวซงแลดคลาย

ท�าดวยหนแตหากพจารณาอยางละเอยดจะพบวาท�าดวยปนป นซงสงโตทง4ตวน

ไมปรากฏทมาในการกอสรางและเคลอนยาย

สงโตทง4ตวนท�าดวยปนป นซงผานการซอมแซมดวยการฉาบปนทบในบาง

แหงและมรองรอยปนแตกราวอนเนองจากอากาศรอนเพราะตงอยกลางแจงรปแบบ

ศลปะของสงโตทง4มลกษณะคลายกบสงโตในศลปะเขมรแบบนครวด-บายนกลาวคอ

สงโตอยในทานงงอขาหลงขาคหนาเหยยดตรงเลบเทาเรยงชดกนล�าตวดานหนายด

ตรงแผนหลงออนโคงมแนวหางทอดยาวตลอดหลงทคอและหนาอกเปนลวดลายปน

ป นแทนขนแผงคอในกรอบสามเหลยมหนาสงโตมองตรงแสยะปากมแผงคอโอบลอม

ทดานหลง(ภาพท10-13)

ภาพท 10สงโตแบบเขมรดานทศเหนอทางเขาวดภาพท 11 สงโตแบบเขมรดานทศใตทางเขาวด

พระศรรตนศาสดารามทางทศตะวนออก พระศรรตนศาสดารามทางทศตะวนออก

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

80

พสวสรเปรมกลนนท

ภาพท 12สงโตแบบเขมรดานทศเหนอหนาซมภาพท 13สงโตแบบเขมรดานทศใตหนาซม

ประตยอดทรงมงกฎ ประตยอดทรงมงกฎ

นอกจากนยงนาสงเกตวาต�าแหนงทต งของสงโตทง2คนกนบวามความส�าคญ

เนองจากอยทางดานทศตะวนออกของวดพระศรรตนศาสดารามโดยตงอยทดานหนา

ตรงกบพระอโบสถคหนง(ภาพท14)และททางเขาดานหนาซมประตยอดทรงมงกฎท

ระเบยงคดของวดพระศรรตนศาสดารามอกคหนง (ภาพท 15)ซงระเบยงคดและซม

ประตยอดทรงมงกฎนเปนสวนทไดรบการขยายและตอเตมโดยพระราชประสงครชกาล

ท4ดงปรากฏพระบรมราชสญลกษณของรชกาลท4ทเปนรปพระมหามงกฎอยทหนา

บนของพลบพลาซงขนาบอยท งสองขางของซมประตทางเขาทมยอดเปนทรงมงกฎ

ทงนอาจเปนผลจากการใหความส�าคญกบการวางผงและการใชงานอาคารดาน

ทศตะวนออกของพระบรมมหาราชวงและวดพระศรรตนศาสดารามมากขนในสมยรชกาล

ท4ดงจะเหนไดจากการสรางหมพระอภเนาวนเวศนซงเปนทประทบสวนพระองคแหง

ใหมทางดานตะวนออกของพระบรมมหาราชวง(พสวสรเปรมกลนนท,2555:86-87)

ดงนนจงอาจเปนไดวาเมอมการรอหมพระอภเนาวนเวศนลงแลวอาจมการเคลอนยาย

สงโตทง2คนนไปตงอยในทแหงอนซงกคอบรเวณซมประต2แหงนเพอเปนอนสรณ

ถงรชกาลท4ผโปรดเกลาฯใหสรางขน

จากรปแบบทใกลเคยงกบสงโตในศลปะเขมรแบบนครวด-บายนรวมทงวสด

ทเปนปนป นแตท�าใหแลดคลายหนและต�าแหนงทต งของสงโตทง2คนเองจงเปนไป

ไดวาสงโตทง4ตวนอาจเปนสงโตปนป นตามทมพระราชประสงคใหสรางขนโดยใช

81

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

เทคนคการผสมและฉาบผวปนซงท�าให “...เปนคลายกบเนอศลาทเอาแตเมอง

เขมร...”แตอยางไรกตามควรตองมการศกษาเพมเตมเกยวกบประวตความเปนมาของ

สงโตทง2คนตอไป

ภาพท 14ทางเขาวดพระศรรตนศาสดาราม ภาพท 15ซมประตยอดทรงมงกฎระเบยงคด

ทศตะวนออกวดพระศรรตนศาสดาราม

ทศตะวนออก

ความสนพระราชหฤทยเกยวกบศลปกรรมแบบเขมรของรชกาลท4ทมมาแตตน

รชกาลนนอาจเปนผลจากพระราชกรณยกจหลายประการทมความเกยวพนกบประเทศ

กมพชาเปนอยางมากทงนสบเนองจากสายสมพนธอนดททรงมตอเจานายกมพชาทเคย

ประทบในราชส�านกมาตงแตตนกรงรตนโกสนทรซงท�าใหรชกาลท4ทรงมความคนเคย

และหวงใยฉนญาตมตรดงทปรากฏความในพระราชหตถเลขาหลายฉบบททรงแสดงถง

ความหวงใยตอสถานการณความเปนไปในดานการเมองการปกครองภายในราชส�านก

กมพชา รวมทงยงมความสมพนธในฐานะเจาอธราชเหนอดนแดนเขมรอนเปน

ประเทศราชท�าใหยอมตองทรงตระหนกถงความเคลอนไหวของชาตมหาอ�านาจอยาง

ฝรงเศสทรกคบผานมาทางญวนและใกลเขมรเขามาทกขณะซงยอมจะสงผลกระทบตอ

สยามดวย

ความเคลอนไหวส�าคญทางการเมองระหวางฝรงเศสกมพชาและสยามได

ผนวกรวมเรองของงานศลปกรรมเขาไวดวย เนองจากในการรวบรดถอครองดนแดน

เขมรของฝรงเศสนนภารกจหนงทมความส�าคญคอการส�ารวจปราสาทตางๆในเขมร

ศลปกรรมแบบเขมรในพระราชประสงครชกาลท 4

82

พสวสรเปรมกลนนท

รวมทงมการขนยายโบราณวตถจากปราสาทตางๆจ�านวนมากไปไวยงฝรงเศสแมวา

ในขณะนนเขมรยงคงเปนดนแดนทข นอยกบสยามซงเหตการณเหลานเกดขนในชวง

ประมาณพ.ศ.2402ทมการคนพบปราสาทนครวดโดยชาวฝรงเศสเปนตนมา(ไกรฤกษ

นานา,2547:126-138)และเปนปเดยวกนกบการทรชกาลท4มพระราชประสงคให

รอปราสาทแบบเขมรมาไวทเพชรบรและกรงเทพฯในชวงระยะเวลาไลเลยกนยงเปน

ชวงเวลาทเกดเหตการณส�าคญอนๆอกหลายประการอนเกยวพนกบการเมองการปกครอง

ระหวางสยาม เขมรและฝรงเศสไมวาจะเปนการทสยามสงราชทตไปยงฝรงเศสเมอ

พ.ศ.2403การทราชส�านกสยามสงองคพระนโรดมใหไปปกครองเขมรในพ.ศ.2405จน

น�าไปสการท�าสนธสญญาระหวางพระนโรดมกบฝรงเศสเพอขอใหเขมรอยในอ�านาจ

ฝรงเศสเมอพ.ศ.2406ซงท�าใหเกดความวนวานทางการเมองตามมาอกมากกระทงใน

ทายทสดไดมการปกปนเขตแดนเขมรระหวางสยามกบฝรงเศสเมอพ.ศ.2410ซงถอ

เปนการเสยดนแดนเขมรครงแรกของสยาม(เจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบด(ข�า

บนนาค),2548:150)อนเปนปเดยวกนกบทรชกาลท4โปรดเกลาฯใหไปถายแบบ

ปราสาทนครวดแลวจ�าลองมาไวทวดพระศรรตนศาสดาราม

จะเหนไดวาชวงเวลาทเกดความเคลอนไหวทเกยวของกบศลปกรรมแบบเขมร

ในพระราชประสงคของรชกาลท4นนนาจะเกยวของกบเหตการณทางการเมองทเกด

ขนในเวลานนดวยซงการทมพระราชประสงคใหรอปราสาทแบบเขมรมาสรางไวใน

พระราชอาณาจกรและการสรางประตมากรรมแบบเขมรไวในพระทนงองคส�าคญนน

อาจเปนการแสดงออกถงพระราชสถานะของรชกาลท4ผเปนใหญในแผนดนสยามและ

เมองใกลเคยงอยางเขมรหรอกมพชาใหเปนทประจกษตอสายตาชาวตางชาตแตเมอไม

อาจส�าเรจลลวงไดดงพระราชประสงคจงท�าไดแตเพยงการสรางสถาปตยกรรมทคลาย

กบปราสาทแบบเขมรขนแทนดงเชนการสรางพระปรางคแดงทพระนครครรวมทงเมอ

ไมอาจทดทานชาตมหาอ�านาจในการเขาครอบครองดนแดนเขมรไดจงท�าไดแตเพยง

การจ�าลองปราสาทนครวดมาไวเพอใหเปนทระลกถงความยงใหญแหงสถาปตยกรรมท

เคยอยในดนแดนภายใตการปกครองของสยามเทานน

83

ปท 34 ฉบบท 3 พ.ศ. 2557วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย

บรรณานกรม

ภาษาไทย

กรตเอยมดารา.(2552).สงหศลาจนในพระบรมมหาราชวง.วทยานพนธศลปศาสตร-

มหาบณฑตสาขาโบราณคดสมยประวตศาสตรบณฑตวทยาลยมหาวทยาลย

ศลปากร.

ไกรฤกษนานา.(2547).สยามทไมทนไดเหนภาพสมยรชกาลท4ช“ปลน”องกอร

“คน”พพธภณฑปารส“พบ”ของกลางเพยบ.ศลปวฒนธรรม25(11):126-

138.

ชาญวทยเกษตรศร.(2552).เกรดประวตศาสตร-การรอปราสาทขอมสมยรชกาลท4.

ศลปวฒนธรรม30(6):54-55.

ทพากรวงศมหาโกษาธบด(ข�าบนนาค),เจาพระยา.(2548).พระราชพงศาวดาร

กรงรตนโกสนทร รชกาลท 4.พมพครงท6.กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรนตง

แอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).

นยะดาเหลาสนทร(บรรณาธการ).(2544).ประชมจารกวดพระเชตพน.กรงเทพฯ:

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).

พสวสรเปรมกลนนท.(2555).พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนราชสหวกรม กบงาน

ชางหลวงสมยรชกาลท 4.นครปฐม:โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร.

ศานตภกดค�า.(2545).รชกาลท4ถายแบบปราสาทนครวดจ�าลองไวทวดพระแกว.

ในนครวด ทศนะเขมร.กรงเทพฯ:มตชน.

เอกสารโบราณ

สารตราถงขนชาญวชาฯลฯเรองท�าประสาทสลาบนยอดเขามหาสวรรคจดหมายเหต

รชกาลท4จ.ศ.1221.(2402).หอสมดแหงชาต.(หนงสอสมดไทยด�าอกษร

ไทยภาษาไทยเสนดนสอเลขท70.)

พระบรมราชโองการเรองท�าอฐปลอมจดหมายเหตรชกาลท4ไมปรากฏจ.ศ.(ม.ป.ป.).

หอสมดแหงชาต.(หนงสอสมดไทยด�าอกษรไทยเสนหรดาลเลขท6.)

ภาษาองกฤษ

Chakrabongse,N.,Ginsburk,H.,PhasukS.,andRooney,D.F.(2006).Siam in

Trade and War: Royal Maps of The Nineteenth Century.Bangkok:

RiverBook.