basic concepts related to research in turkish

ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALIADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

Dr. Pınar Okyay

EPİDEMİYOLOJİK ARAŞTIRMA TİPLERİ

ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALIADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

I. GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALARi. Tanımlayıcı

ii. Analitik

II. DENEYSEL ARAŞTIRMALAR

GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR

A. Tanımlayıcı Araştırmalar

B. Analitik araştırmalar

ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALIADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALARA. Tanımlayıcı

Bir grup hasta İlginç bulgular Kısa bir zaman süresi Başka araştırmaları tetikleme

GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALARA. Tanımlayıcı/

YER

KİŞİ

ZAMAN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALIADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

Kişi Yaş Cins Irk, etnik yapı Din Sosyoekonomik durum Medeni durum Eğitim durumu ..

Yer Kırsal-kentsel Bölgesel dağılım Uluslararası dağılım

Zaman Saat Gün Hafta Ay Mevsim Yıl

GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR

A. Tanımlayıcı Araştırmalar

1. Olgu sunuları

2. Olgu serileri

3. Korelasyon araştırmaları

-Ekolojik

-Zaman serileri

A1.Olgu sunumu Bir ya da birden çok hekim

tarafından bir hasta ile ilgili detaylı ve dikkatli bir raporlama.

•TALİDOMİD

A2. Olgu serileri Olgu sunusunun birden çok hasta,

yani bir hasta grubu için yapılamış hali. Hastaların özelliklerinin dağılımı.

•KANSER SERİLERİ

A3.Korelasyon çalışmaları Çalışma birimini “gruplar” oluşturur. Ekolojik korelasyon

Et tüketimi ile kolon kanseri korelasyonu Zaman serileri

Boğmaca insidansının yıllar içinde değişimi

GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR

B. Analitik Araştırmalar

1. Kesitsel2. Olgu-kontrol

(Yuvalandırılmış,..)

3. Kohort (Prospektif, retrospektif, olgu-kohort,..)

B1. Kesitsel

Soru:

Ne oluyor?

B1. Kesitsel

Araştırma için seçilen

grup

Aranan özellik olan

Aranan özellik olmayan

Zaman

Sorunun yönü yok.

Çalışmanın başlangıçı

Kesitsel araştırmalarda; PREVALANSI HIZI elde edilir. Olumlu yönleri:

Toplumun sağlık sorunları ve önceliklerini kısa zamanda belirlemek

Topluma genelleme yapma olanağı Birden fazla sorun aynı anda

araştırılabilir. Olumsuz yönleri:

Eski ve yeni hastalar birlikte, hastalığın seyri, riski hakkında bilgi veremez.

B1. Olgu-kontrol

Soru:

Ne oldu?

B2. Olgu-kontrol

Olgular

Kontroller

Maruz kalmışMaruz kalmamışMaruz kalmışMaruz kalmamış

Zaman

Çalışmanın başlangıçıSorunun yönü

Olgu-kontrol araştırmalarında; Olasılıklar oranı (Tahmini rölatif

risk/Odds ratio) elde edilir. Olumlu yönleri:

Zaman ve maliyet açısından ekonomik olması

Az görülen hastalıkları ya da durumları inceleme olanağı vermesi

Olumsuz yönleri: Eksik ya da yanlış kayıtlardan etkilenme Hafıza yanılgılarından etkilenme

EtkenOlgu Kontrol Toplam

Karşılaşmış a b a+bKarşılaşmamış

c d c+d

Toplam a+c b+d a+b+c+d

Olgu grubunda etkenle karşılaşma oranı: a/a+c

Kontrol grubunda etkenle karşılaşma oranı: b/b+d

Odds Ratio (Tahmini Rölatif Risk)=(a/a+c ) / (b/b+d)Odds Ratio (Tahmini Rölatif Risk)=(a/c ) / (b/d) Odds Ratio = ad / bc

B2. Olgu-kontrol

Haftada yüzme süresi

Dişte mine erozyonu Toplam

Olgu Kontrol

6 saat 32 118 150< 6 saat 17 127 144Toplam 49 245 294

Tablo. Dişte mine erozyonu olan ve olmayan grupların havuzda yüzme sürelerinin karşılaştırılması (Centerwall et al., 1986)

B2. Olgu-kontrol

OR = ad / bc%95 GA ( log OR)= logeOR1.96SE(logeOR)

Odds Ratio= (32x127) / (118x17)=2.026

%95 GA OR = 1.069-3.840

Haftada 6 saat ve üzerinde havuzda yüzmenin diş minesinde erozyon riskini 2.026 kez arttıır..

B2. Olgu-kontrol

Soru:

Ne olacak?

B3. Kohort

Çalışma için

seçilen kohort

Maruz kalanlarr

Maruz kalmayanlar

Çalışmanın başlangıçı

Zaman

Sorunun yönü

Hasta olan

Hasta omayan

Hasta olan

Hasta omayan

B3. Kohort

Kohort araştırmalarında; İnsidans hızı ve rölatif risk elde edilir. Olumlu yönleri:

Neden-sonuç ilişkisini belirlemede en güvenilir

Toplumda sık görülen hastalıkların incelenmesinde uygun

Olumsuz yönleri: Zaman, maliyet ve personel açısından pahalı Kohortta meydana gelen değişiklikler ( göç,

araştırmayı terk,vb.)

Kohort araştırmaları, yeni olgu bulurlar; yani insidans üzerinde çalışırlar.

EtkenHastalık Var

Hastalık Yok

Toplam

Var a b a+bYok c d c+dToplam a+c b+d a+b+c+d

Etken (+) olanlarda insidans hızı= a / a+b

Etken (-) olanlarda insidans hızı= c/c+d

Rölatif Risk (RR) = (a / a+b) / (c/c+d)

B3. Kohort

Annede epilepsi

Bebekte malformasyon

ToplamVar Yok

Var 32 273 305Yok 3216 46766 49982Toplam 3248 47039 50287

Tablo 1. Epileptik anne bebeklerinde malformasyon

B3. Kohort

Etken (+) olanlarda insidans hızı= 32/305 x 100=10,49

Etken (-) olanlarda insidans hızı= 3216/49982 x 100=6.43

Rölatif Risk (RR) = 10.49/6.43 = 1.63Epileptik annelerde normal annelere göre 1.63 kez daha fazla

malformasyonlu bebek beklenir.

B3. Kohort

Bağıl Risk ( Attributable risk, Risk difference)

Bağıl Risk = 10.49-6.43= 4.06

%4.06 epilepsiye bağıl risk

AR

+-

B3. Kohort

Korunabilirlik Hızı= Etkenle karşılaşan Etkenle karşılaşmayan

grubun insidans hız grubun insidans hızı

-

Etkenle karşılaşan grubun insidans hızı

x 100

Korunabilirlik Hızı=4.06/10.49 x 100=38.70 (%)

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR

A. Randomize Kontrollü Deneyler

B. Saha Deneyleri

C. Toplum Deneyleri

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR

1. Hayvan Deneyleri:

Kontrol grubu zorunlu, deney grubu birden fazla olmalı.

2. İnsan Deneyleri

a. Profilaktik

b. Tedavi edici

DENEYSEL ARAŞTIRMALARA. Randomize kontrollü deneyler

REFERANS

POPULASYON

DENEY

POPULASYONU

Tanı ve seçim

kriterleri belirlenmelid

ir

Uygun örnekleme

yöntemi kullanılmalıd

ır

RANDOMİZASYON

DENEYSEL ARAŞTIRMALARA. Randomize kontrollü deneyler

R

A

N

D

O

M

İ

Z

A

S

Y

O

N

DENEY GRUBU

KONTROL GRUBU

Müdahalenin yapılması

İzleme

Sonuç biliniyor-OlumluSonuç biliniyor-OlumsuzSonuç bilinmiyor

Sonuç biliniyor-OlumluSonuç biliniyor-OlumsuzSonuç bilinmiyor

DENEYSEL ARAŞTIRMALARA. Randomize kontrollü deneyler

Elde edilen ölçütler:•Müdahale ve kontrol grubunda mortalite, morbidite, komplikasyon vb. hızları.•Rölatif yarar/etkinlik•Atfedilen etkinlik•Koruyuculuk oranı

KAYNAKÇA

1. Beaglehole R, Bonita R, Kjellström T, Basic Epidemiology, WHO, Geneva, 1993.

2. Dawson-Saunders B., Trapp R.G., Basic and Clinical Biostatistics, Lange-1990.

3. Sümbüloğlu K., Sümbüloğlu V., Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara,1988.

4. Altman DG, Practical Statistics for Medical Research, Chapman Hall, London, 1995.