carmen siriani - işçi denetimi ve sosyalist demokrasi (sovyet deneyimi) (1)

Siyasi iktidar, her devrimin ortak sorunudur. Başlan­gıçta oldukça sınırlı pragmatik amaçlarla başlatılan işçi kontrolu hareketi, 1917 yılı boyunca bunu giderek daha iyi anladı. Hareketin ritmleri, gerçekte siyasi yetkinin ve kamu siyasetinin, yönetim kapasitesinin ve baskı gücünün değişen yapısı ile sürekli dalgalanıyordu. Şubat ayında Çar'ın devrilmesinden sonra, birleştirici bir siyasi iktidar hiçbir zaman yeniden kurulamadı. Eski yönetim ve polis araçları yokedildi, fakat kendilerini hükümetin haklı mi­rasçıları olarak gören liberal demokratik politikacılar, ar­tık otokrasiye direnmekte kendi tarihi zayıflıkarının ve çekingenliklerinin meyvalarını topluyordu. Her ne kadar demokratik reformları ve kafalarındaki en önemli konu olarak savaşı daha etkin ilerletmeyi sürdürmek için bir Geçici Hükümet kurmayı başardılarsa da, bir devrim yap­mamışlardı. Devrim,. Petrograd'daki işçi ve asker kitlele-rinin eseri olmustu. Ve bunlar nefret edilen otokrasiye kar­şı liberal partilerin nihai eyleme geçmesini beklemedikle

ri gibi, kendi iktidar organlarını -- sovyetleri -- kurmak için de beklemediler Bu sovyetler resmi yetki iddiasında bulunmasa da ve ilk baştaki ılımlı liderleri demokratik bir cumhuriyetin doğması ile işlevlerinin adım adım bite­ceğini umut etse de, Şubat devriminin meşruluğunu sağla­yan halk sınıfları idi. Ve 1917 yılı koşulları altında bu res­mi olmayan otorite giderek, gerçek bir yönetime ve bas­kı gücüne dönüştü. Otokrasiyi yıkan savaş sorununa bir çözüm getirilmeksizin Geçici Hükümet, ve onunla birlikte

8."

onu desteklemekte ısrar eden ılımlı sosyalist liderler la­netlendi.

İkili İ k t i d a r Sistemi

Geçici Hükümetin zayıflığı, daha kuruluşunda bel'iy-c!i. Askerlerin sonunda göstericilerle arkadaş olmağa baş­ladığı 27 Şubat günü Petrograd'da kitle ayaklanması do­ruk noktasına vardığında, ve Tauride Sarayı'nın bir oda­sında bir işçiler ve askerler sovyeti kurulmağa başlandı-ğında, Duma muhalefetinden bir komite, o odaya bitişik bir salonda bir konferans düzenleyerek hükümetin gele­ceği hakkında ve Çar'ın bir gün önce verdiği parlamento tatili emrinin ihlal edilmemesi hakkında tartışmalar yap­tı. Bu çekingenlik, liberal muhalefetin köylü ve proleter-ya kitlelerinden korkmağa başladığı 1905-06 dönemindeki büyük şoktan bu yana karakteristik özelliğiydi; ve bu korku, otokra.siye duyulan nefrettende büyüktü. Seçimler­de sınıfa dayalı bir sistem uygulandığından, Duma'nın meşruluğu halk sınıflarının gözünde hiçbir zaman güçlü olmamıştı. Duma'nın devrim insiyatifıni halk sınıflarına ve liderlerine bırakması ve bu arada halkın öfkeyle karşı çıkmasına rağmen anayasal bir monarşi kurulması için baskıda bulunmağa devam etmesi de bu meşruluğun ara­masına katkıda bulunamadı. Aslında bu meşruluk sadece Petrograd Sovyeti'nin desteğiyle ve genel oy hakkına da-yalı bir cumhuriyet kurma görevinin üstlenilmesiyle sağ­lanabilirdi; fakat burjuva politikacılar böyle bir cumhu­riyet kurmaya hevesli değildi, savaşı etkin biçimde yürü-tebilecek ve cahil halk kitlelerine sivil sorumluluklarını öğretecek liberal bir diktatörlüğü tercih ediyorlardı. (1)

Sovyet'in kararı ile liberal bir kabine kuruldu, ne var ki Trudovik sosyalist lideri Alexander Kerensky bu kabineye bağımsız olarak katıldı. Petrograd'ı izleyerek bütün ülkede dağılan Çar yönetiminin bıraktığı boşluğu doldurmak için benzeri komiteler ve liberal yerel hükü­metler kuruldu, fakat bunlar hemen heryerde sovyet ikti­darının paralel organları ile karşı karşıya kaldılar. Resmi

87

di, ve gariptir ki işçi sayısı şehirde bulunan asker sayı­sından çok daha fazlaydı. Bu temsil sistemi ve ılımlı sos­yalist partilerce Geçici Yürütme Komitesi'nin kurulması, söz konusu partilerin hakimiyetini arttırdı. (2)

Devlet iktidarı üzerine süregelen tartışmada solda ye-ralanlar, Sovyetlerin derhal tüm iktidarı almasını ta­lep etti. Şehrin daha militan semtlerinde bu istek destek gördü, fakat işçiler, askerler ve sosyalist liderler arasında azınlıkta kaldı. (3) Başlangıçta bölünen Bolşevikler bile poskol'ku-postol'ku formülünü desteklediler, bunun anla­mı, hürriyeti korumak, temel demokratik reformları yap­mak, ve demokratik ve ilhakçı olmayan bir barışı sağla mak için görüşmeleri başlatma konusunda Sovyet ile yap­tığı anlaşmaya uymak koşulu ile Sovyet'in Geçici Hükü­meti yegane yasal otorite olarak destekleyeceğiydi. Sovyet çoğunluğuna yakın bir lider olan Steklov ; «diyarşi (*) yok­tur, sadece burjuva hükümet üzerinde devrimci halkın is­teklerine boyun eğmesi için devrimci demokrasinin etkisi vardır,» diyordu. (4) Bu iktidar bırakımı, bir yanda silahlı bir karşı-devrime duyulan gerçekçi korkulardan, öte yan­da da çoğunluktaki sosyalist partilerin ideolojisinden kay­naklanıyordu. Sovyet'te hakim olan Menşevikler, özellikle işçi sınıfını devleti yönetemeyecek kadar küçük sayıda ve yetersiz görüyordu, köylüler ise sosyalizme düşmanca ba­kıyordu. İşçiler ya da işçiler ve köylülerden oluşacak bir devrim hükümeti kurma çabaları, Paris komününde ol­duğu gibi karşı-devrim tarafından yokedilecekti. Geçici bir başarı kazansa bile bunun için diktatörce yöntemler kul­lanması gerekecekti ki bu da sosyalist amaçlara aykırıy­dı, işçi sınıfının hakim olduğu bir sovyet hükümeti, bazı­larının görüşüne göre, Avrupa'da sosyalist bir devrim ol­madığı takdirde, ne gerçekten demokratik bir sosyalist topluma geçiş sağlayabilir ne de savaş ve ekonomik çö­küntü sorunlarını çözebilirdi. Fakat devrimci gelişme ku­ramının katı safhalarına dogmatik açıdan daha az bağlı

(;:) dyarchy : ikili yönetim (y.n.)

89

sayımlar, benzer bir kuramsal işlevi öne süren Adam Smith'in. 'görünmez el' kuramı kadar garant i edilemez varsayımlardır.

(86) 'Eşyaların' doğal özelliğinin sınırlı olmadığı, Marx'ın döneminde olduğu kadar günümüzde de açıkça görülmektedir.

(37) Marx, «Critique of the Gotha Programme», s. 10. (88) «Production and Power in Classless Society» adlı ya­

pıtımda belirttiğim gibi, sosyal açıdan gerekli emek katkıla­rının sağlanmasına ilişkin alternatif değer standartları, sınıf­sız bir toplumda bile gerekli olacaktır. Sınıfsal iş bölümünün ortadan kaldırılması, Yannick Maignien'in belirttiği gibi. genel değer sorununu ortadan kaldırmaz. Bak: Maignien, «La division du travail manuel et intellectuel», Paris 1975.

(89) «Critique of the Gotha Programme». s. 10; «Mani­festo of the Communist Party», s. 31.

(90) Sosyal açıdan gerekli zaman ile kişinin boş zama­nı arasında katı bir ayrım çizgisi çizilmesini istemiyorum, çünkü insanlar kendi zamanlarını kesin olarak bölümlere ayır­mazlar ve bir alanda öteki alanın koşulları istenebilir.

(91) Karschys, s. 67.

573

9. Bürokrasi ve Kül tür Devrimi

'Bir k ö t ü l ü k l e d a h a iyi s a v a ş m a k için, t e k r a r t e k r a r ç a r p ı ş m a y a b a ş l a m a k için önce o k ö t ü l ü ğ ü k o r k u s u z c a ka bul etmeyi öğrenmeliyiz; b u n a etk inl ik ler imiz in h e r ada­m a s ı n d a , t a m a m l a n m a m ı ş işleri b i t i r m e k için ve s o r u n a farklı y a k l a ş ı m l a r a r a s ı n d a seçim y a p m a k için m e c b u r u z . '

Lenin 1921 s o n l a r ı n d a bu sat ı r lar ı y a z d ı ğ ı n d a herşey-den önce yaşamının geri k a l a n b i r k a ç y ı l ında en ilgilen-d i ğ i U k o n u l a r d a n bir i o lacak o lan b ü r o k r a s i k ö t ü l ü ğ ü n ü kas ted iyordu. 'Devlet ve Devr im' k i t a b ı n d a y e r a l a n eski devlet m e k a n i z m a s ı n ı n hız la p a r ç a l a n a c a ğ ı n a ve yer ine devr imci ki t le ler in - geçeceğine ilişkin naif umut la r ın­d a n vazgeçmişt i . Lenin d a h a M a r t 1919'deda Sovyetle­r in işçi sınıfı t a r a f ı n d a n işletilen o r g a n l a r o lmadığını , t e r -s ine öncü p a r t i t a r a f ı n d a n yönet i len işçiler için. o r g a n l a r o l d u ğ u n u k a b u l e t m e k z o r u n d a kalmışt ı . (2) Ve bu öncü bile yeni devleti nası l yöneteceğini b i lmiyordu. (3)

İşçilere ve köylülere k a r ş ı h e r y e r d e b ü r o k r a t i k engel­ler ç ıkar t ı l ıyordu ve b ü r o k r a s i h e m e n h e r y e r d e yapıcı et­kinl ikler i engel l iyordu. Lenin ' b a k a n l ı k l a r b o m b o k ' diye cesaret le it iraf ett i (4) ve yeni re j imin u y u ş u k l u k içinde o l d u ğ u n u kabul lendi . Birşcyler yapı lmalıydı, ama ne? Bu s o r u n u n d a h a önce ciddi o l a r a k a r a ş t ı r ı l m a d ı ğ ı sonucuna, vardı. Kendis i de b u n u t ü m ü y l e a n l a y a m a m ı ş t ı . (5) NEP' in sağladığı soluk a l m a f ırsat ı ve savaş k o m ü n i z m i yanıl­s a m a l a r ı n ı n hızla d a ğ ı l m a s ı sayes inde, kendi s in i yeni sov-