epidemiologia palenia papierosów oraz innych … · epidemiologia palenia papierosów oraz innych...
Post on 19-Sep-2018
218 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Epidemiologia palenia papierosów oraz innych czynników ryzyka chorób
układu krążenia w Polsce - badanie NATPOL 2011
Tomasz Zdrojewski, Marcin Rutkowski, Piotr Bandosz Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii
Gdański Uniwersytet Medyczny
IV konferencja „Tytoń albo Zdrowie” im prof. F. Venuleta Warszawa 09.12.2011
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0
zakaźne
nowotwory
endokrynne
sercowo-naczyniowe
oddechowe
przyczyny zewnętrzne
wrodzone
inne
Mężczyźni
Kobiety
Które czynniki i w jakim stopniu odpowiadają za wydłużenie życia w Polsce w latach 1991-2007?
Analiza wg przyczyn zgonów i zmian przewidywanej długości trwania życia.
2,7 2,8
[lata]
Na podstawie: Wojtyniak B. i wsp., Sytuacja zdrowotna ludności Polski, NIZP-PZH, Warszawa 2009.
Trends in heart disease mortality in Poland, other former-communist countries and West European countries. (Men, aged 0-64 years. SDR – Standardized Death Rate). Datasource: The WHO Mortality Database
Model IMPACT
Cel podstawowy: wyjaśnienie przyczyn obserwowanej redukcji
umieralności spowodowanej Ch. n. s. w Polsce w latach 1991 - 2005
Czynniki ryzyka?
Zmiany w zakresie terapii?
Analysing the decline in coronary heart disease mortality in Poland after socioeconomic transformation. A modeling study. P. Bandosz, M. O' Flaherty, W. Drygas, J. Koziarek, B. Wyrzykowski, M. Rutkowski, K. Bennett, T. Zdrojewski, S. Capewell. Br. Med. J., 2011-09, praca przyjęta do druku
Przyczyny redukcji liczby zgonów spowodowanych Ch. n. s. w latach 1991-2005 w Polsce. Wiek 25-74 lat.
-26 200 zgonów
obserwowana redukcja liczby zgonów
czynniki ryzyka:
otyłość (-4%)
cukrzyca (-2%)
nwd. serca (12%)
AMI (5%)
prew. wtórna po MI (5%)
UA (4%)
statyny prew. pierw. (3%)
dławica stabilna (3%)
prew. wt. po rewask. (2%)
leczenie NT (2%)
terapia:
2005
liczb
a zg
on
ów
z p
ow
od
u C
h. n
. s.
Cholesterol /dieta/ (39%)
palenie (11%)
akt. fizyczna (10%)
54%
37%
Comparison with other countries: % CHD mortality falls attributed to:
37%
47%
38%
24%
23%
24%
36%
35%
35%
43%
46%
40%
40%
54%
44%
52%
74%
53%
76%
55%
60%
55%
50%
44%
60%
54%
10%
9%
11%
2%
24%
9%
5%
10%
7%
10%
6%
IMPACT Poland 1991-2005
IMPACT United States, 1980-2000
IMPACT England & Wales, 1981-2000
IMPACT Iceland 1981-2006
IMPACT Finland, 1982-97
BMJ Finland, 1972-92
IMPACT Sweden 1986-2002
IMPACT New Zealand, 1982-93
IMPACT Scotland, 1975-94
LEE United States, 1980-90
BOTS Holland, 1978-85
BEAGLE New Zealand, 1974-81
LEE United States, 1968-76
Treatments Risk factors (unexplained)
O ile zmniejszy się liczba zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca, gdy:
1. dwukrotnie zwiększymy liczbę zabiegów angioplastyki w świeżym zawale serca
2. pięciokrotnie zwiększymy liczbę wykonywanych „by-pass’ów” w stabilnej chorobie wieńcowej
3. 100% przypadków nadciśnienia w Polsce będzie leczonych
IMPACT Polska, dane niepublikowane, dotyczy populacji Polaków w wieku 25-74 lat
4. zmniejszy się średnie ciśnienie tętnicze w populacji o 2 mmHg
5. zmniejszy się średnie stężenie cholesterolu całkowitego o 0,3 mmol/l
6. zmniejszy się o połowę liczba palaczy tytoniu -7
00
0
-60
00
-5
00
0
-40
00
-3
00
0
-20
00
-1
00
0
0 1. 2. 3. 4. 5. 6.
-270
-930
-1600
-3000
-5600
-6200
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku
Realizacja i finansowanie
Gdański Uniwersytet Medyczny
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Instytut Kardiologii w Warszawie
Patronat naukowy:
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne
Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego
Ogólnopolskie Badanie Rozpowszechnienia Czynników Ryzyka Chorób Układu Krążenia
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne
Autorzy, konsultanci i recenzenci
Gdański Uniwersytet Medyczny:
• Dr hab. Tomasz Zdrojewski
• Prof. Bogdan Wyrzykowski
• Dr Marcin Rutkowski
• Dr Piotr Bandosz
• Dr Zenon Jakubowski
• Mgr Elżbieta Wołkiewicz
• Mgr Monika Kasprzyk
• Dr Agata Wyrzykowska
• Dr Tadeusz Jędrzejczyk
• Prof. Zbigniew Nowicki
• Dr hab. Dominik Rachoń
• Prof. Zbigniew Gaciong – WUM
• Dr Grzegorz Placha - WUM
• Prof. Michael Pencina - Boston University
• Prof. Wojciech Drygas – IK
• Dr hab. Grażyna Broda – IK
• Dr Zofia Słońska – IK
• Dr Jerzy Piwoński - IK
• Dr hab. med. Bogdan Solnica – CM UJ
• Prof. Tomasz Grodzicki CM UJ
• Prof. Bogdan Wojtyniak – PZH NIZP
NATPOL 2011 - cele:
• ocena rozpowszechnienia i kontroli nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, palenia papierosów oraz otyłości i cukrzycy w Polsce, w roku 2011
• analiza zmian w latach 2002-2011 w Polsce
NATPOL 2011 - dobór próby założenia
• próba reprezentatywna dla mieszkańców Polski w wieku 18-79 lat
• planowana liczba zrealizowanych wywiadów i badań – 2400
• respondenci losowani w wiązkach terytorialnych liczących 11 osób
• sposób losowania powinien umożliwić otrzymanie efektywnej próby o zakładanej liczebności, niezależnie od uzyskanej efektywności
• sposób losowania jak najbardziej zbliżony do badania NATPOL 2002.
NATPOL 2011 - dobór próby
• losowanie wielostopniowe:
– I stopień:
• zdefiniowano 60 warstw terytorialnych (liczba ludności w gminie x województwo)
• dla każdej z warstw określono liczbę wywiadów, proporcjonalną do liczby ludności zamieszkującej daną warstwę
• w każdej warstwie wylosowano gminy z prawdopodobieństwem wylosowania określonej gminy proporcjonalnym do liczby dorosłych osób zamieszkujących tę gminę. Określono także liczbę oraz liczebność wiązek terytorialnych w każdej z gmin
• operatem losowania była baza TERYT GUS
NATPOL 2011 - dobór próby
• losowanie wielostopniowe:
– II stopień:
• na podstawie spisu wylosowanych gmin oraz liczby i liczebności wiązek, wylosowano wiązki oraz respondentów zamieszkujących w obrębie tych wiązek
• struktura płci i wieku wylosowanych respondentów proporcjonalna do struktury płci i wieku badanej populacji
• wiązkę stanowiła ulica w przypadku miast oraz wieś w przypadku terenów wiejskich
• operatem drugiej części losowania był zbiór PESEL, losowanie wykonane zostało przez MSWiA
• dla każdego respondenta losowano od 3 do 5 adresów zapasowych, w zależności od wielkości miejscowości.
Mapa: Google Maps
Procedura
• kwestionariusz (367 zmiennych)
• pomiary antropometryczne
• pomiary ciśnienia tętniczego
• pobranie próbki krwi żylnej i moczu
Pomiary ciśnienia tętniczego
• pomiar w domu pacjenta
• serie trzech pomiarów wykonywane podczas dwóch osobnych wizyt
• automatyczny aparat (jeden model), metoda oscylometryczna
• pomiar w spoczynku, w pozycji siedzącej, na prawym ramieniu (jeżeli pozycja siedząca możliwa)
Badania biochemiczne
1. Lipidogram na czczo 2. Glikemia na czczo 3. Sód i potas w surowicy 4. Kreatynina w surowicy 5. Insulina na czczo 6. CRP 7. Bilirubina 8. Transaminazy 9. Albumina w surowicy 10. TSH, fT4 11.NT-pro-BNP 12. Apolipoproteina A1 i B 13. Albumina/kreatynina w moczu 14. Sód i potas w moczu
Pobieranie i opracowywanie materiału biologicznego
• próbka krwi pobierana na czczo, w domu pacjenta lub w przychodni
• transport próbki krwi w temp. otoczenia do lokalnego laboratorium (max. 2 godz.)
• odwirowanie surowicy i osocza w lokalnym laboratorium
• zamrożenie próbek surowicy, osocza i krwi pełnej (-20C)
• transport próbek do laboratorium centralnego (CLK UCK w Gdańsku), wykonanie oznaczeń
Realizacja - podsumowanie
• 278 miejscowości
• 524 wiązki terytorialne
• >240 pielęgniarek
• 180 laboratoriów lokalnych
• 30 szkoleń pielęgniarek na terenie całej Polski
NATPOL 2011 – efektywność realizacji
Grupa K+M K M
Wszyscy: 82% 83% 80%
Klasa miejscowości:
wieś 85% 87% 83%
miasto <=50.000 mieszkańców 83% 85% 81%
miasto 50.001 - 200.000 mieszkańców 80% 81% 79%
miasto > 200.000 mieszkańców 76% 78% 73%
Charakterystyka próby
M K M+K
n 1168 1245 2413
średni wiek ± odch. std 44,9±16,0 46,7±17,2 45,8±16,7
razem płeć
K M
Grupa wieku n odsetek n odsetek n odsetek
18-39 974 40,4% 497 39,9% 477 40,8%
40-59 849 35,2% 405 32,5% 444 38,0%
60-79 590 24,5% 343 27,6% 247 21,2%
Średni wiek pacjentów
Rozkład wieku pacjentów
Wybrane wstępne wyniki dla populacji dorosłych Polaków
w wieku 18-79 lat
Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego
(≥140/90 mmHg)
Zmiana rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego
w latach 2002-2011
Poprawa kontroli nadciśnienia tętniczego w Polsce 2002-2011
Poprawa kontroli nadciśnienia tętniczego w Polsce 2002-2011
Prognozowana zmiana liczby osób z nadciśnieniem tętniczym w Polsce
w latach 2011-2035
4
9
14
19
2010 2015 2020 2025 2030 2035
Mili
on
y o
sób
Uwzględniono dane prognozy demograficznej GUS
Rozpowszechnienie hipercholesterolemii
(≥ 190 mg/dl lub leczenie farmakologiczne hipolipemizujące)
Zmiana rozpowszechnienia hipercholesterolemii
w latach 2002-2011
Rozpowszechnienie palenia papierosów
Zmiana rozpowszechnienia nałogu palenia papierosów
w latach 2002-2011
Zmiana rozpowszechnienia nałogu palenia papierosów
grupy płci i wieku, 1997-2011
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
18-79 lat 18-39 lat 40-59 lat 60-79 lat 18-79 lat 18-39 lat 40-59 lat 60-79 lat
Kobiety Mężczyźni
NATPOL 1997
NATPOL 2002
NATPOL 2011
Zmiana rozpowszechnienia nałogu palenia papierosów w zależności od wieku
w latach 1997-2011
Podsumowanie: zmiany w stosunku do roku 2002
• Znaczne zmniejszenie się liczby osób palących papierosy; bardziej korzystna zmiana u mężczyzn; nadal pali ponad ¼ badanej populacji
• zbliżony odsetek osób posiadających nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemię, jednocześnie zmniejszenie się średniego ciśnienia tętniczego oraz stężenia cholesterolu całkowitego w populacji
• bardzo duża poprawa skuteczności leczenia nadciśnienia tętniczego w Polsce
MECENAS:
PARTNERZY:
Badanie NATPOL 2011, moduł badań laboratoryjnych zostało zrealizowane dzięki zaangażowaniu i wsparciu finansowemu Abbott Laboratories i Siemens Spółka z o.o..
Badanie NATPOL 2011, moduł niewydolności serca, Etap 1, zostało zrealizowane dzięki zaangażowaniu i wsparciu finansowemu Zakładów Farmaceutycznych POLPHARMA S.A
Realizacja prac terenowych:
Ogólnopolskie Badanie Rozpowszechnienia Czynników Ryzyka Chorób Układu Krążenia
Koniec prezentacji
Slajdy rezerwowe
Rozkład ciśnienia tętniczego skurczowego 0.0
00.0
10.0
20.0
30.0
4
18-39 lat
bez NT
40-59 lat >=60 lat
0.0
00.0
10.0
20.0
30.0
4
18-39 lat
leczone NT
40-59 lat >=60 lat
80 100 140 180 220
0.0
00.0
10.0
20.0
30.0
4
18-39 lat
nieleczone NT
80 100 140 180 220
40-59 lat
80 100 140 180 220
>=60 lat
2002
2011
Zmiana średnich wartości ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997, 2002 i 2011
(standaryzowane do populacji Polski z roku 2009)
12
0,5
13
6,2
15
0,7
13
4,4
13
7,6
14
5,9
11
7,9
13
5,6
14
9,5
13
0,8
13
8,5
14
8,4
11
5,8
12
8,3
14
2,2
12
8,5
13
5,5
14
3,8
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
18-39 40-59 60-79 18-39 40-59 60-79
K M
Śre
dn
ie c
iśn
ien
ie t
ętn
icze
sku
rczo
we
[m
mH
g]
NATPOL 1997
NATPOL 2002
NATPOL 2011
Prognoza …
NATPOL
Prawdopodobny scenariusz
obecna
1997 2020 2002 2011
NATPOL
2005
oczekiwana
było
Rozkład ciśnienia tętniczego skurczowego
2002
2011
0.0
00.0
10.0
20.0
30.0
4
bez NT
0.0
00.0
10.0
20.0
30.0
4
leczone NT
80 100 120 140 160 180 200 220
0.0
00.0
10.0
20.0
30.0
4
nieleczone NT
Analizy na następną konferencję: - cukrzyca - depresja - aktywność fizyczna - zaburzenia snu - czynniki społeczne - zdrowie kobiet, menopauza - różnice regionalne
Współczynniki umieralności mężczyzn w wieku 25-64 lata z powodu ChW w Polsce w latach 1991-1996 i 1999-2005 oraz UE15 w latach 1991-2004 oraz trendy liniowe ich zmian (wg B. Wojtyniak, NIZP-PZH)
10 million
15 million
20 million
25 million
High-income countries
Upper middle-income
Lower middle-income
Low-income countries
0.6M
0.5M
3.3M
2.3M
10.2M
3.3 M 3.0M
3.0M
5.9M
2.3M
6.8 M
3.7M
13.6M
1.1M 0.9M
Low-income countries Group III - Injuries Group II – Other deaths from noncommunicable diseases
Group II – Premature deaths from noncommunicable diseases (below the age of 60), which are preventable
Group I – Communicable diseases, maternal, perinatal and nutritional conditions
Total number of deaths in the world
Sou
rce:
Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 15 lat w Polsce w latach 1950-2008
- wartości rzeczywiste i linia trendu
50
52
54
56
58
60
62
64
66
1950
1953
1956
1959
1962
1965
1968
1971
1974
1977
1980
1983
1986
1989
1992
1995
1998
2001
2004
2007
Lic
zba lat
Kobiety
Mężczyźni
Chorobom naczyń i serca można zapobiec w 80%, a nowotworom w 40%
C
h
o
r
o
b
y
n
i
e
z
a
k
a
ź
n
e
Choroby serca i
udar mózgu
Cukrzyca
Nowotwory
Choroby płuc
Czynniki ryzyka
Papierosy Niezdrowa
dieta Brak AF Alkohol
Rok 1947 r. – wykład - Dr. Ancel Keys
Prezentacja liczby zgonów w Minneapolis w latach 1920 – 1945.
Ekstrapolacja trendów sugeruje Transformację Epidemiologiczną.
Autor przewiduje epidemię chorób serca.
Proponuje zmiane priorytetów epidemiologii i prewencji.
Za dwa lata w USA rozpocznie się Framingham Heart Study…
Ancel Keys Archive, School of Public Health, University of Minnesota
1945-1950 USA
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
SDR per 100.000, age 0-64 Diseases of circulatory system
1980 1985 1990 1995 2000 2005
0100
200
300
Men
x
SD
R /100 0
00
1980 1985 1990 1995 2000 2005
050
100
150
Women
x
SD
R /100 0
00
Poland
United Kingdom
USA
Netherlands
Finland
Austria
Czechoslovakia, Former
Czech Republic
Hungary
Romania
Ukraine
Total cardiovascular mortality trends. Age group 0-64 y.
Kontrola NT w Polsce
Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 15 lat w Polsce w latach 1950-2008
- wartości rzeczywiste i linia trendu
50
52
54
56
58
60
62
64
66
1950
1953
1956
1959
1962
1965
1968
1971
1974
1977
1980
1983
1986
1989
1992
1995
1998
2001
2004
2007
Lic
zba lat
Kobiety
Mężczyźni
B. Wojtyniak i wsp.
Explaining the fall in coronary artery disease mortality in Poland between 1991 and 2005, by gender
Diabetes
BMI
Physical Activity
Population Blood Pressure
Smoking
Population Cholesterol
All Risk Factors
All Treatments
Statins in Primary Prevention
Hypertension Treatment
Hospital HF
Community HF
Chronic Angina
Sec. Prev. Post Revasc.
Sec. Prev. Post AMI
Unstable Angina
Acute AMI treatment
Men Women
Age 25-75
-1 % -8 %
-4 % -5 %
10 % 11 %
-8 % 29 %
15 % 0 %
41 % 32 %
52 % 59 %
33 % 53 %
3 % 5 %
3 % 1 %
4 % 10 %
5 % 9 %
2 % 6 %
2 % 2 %
4 % 6 %
4 % 9 %
5 % 4 %
bar widths are proportional to absolute number of deaths prevented or postponed
5 % 4 %
4 %
2 % 3 %
6 % 6 % 2 %
3 %
37 %
54 %
11 %
0 %
39 %
10 %
-4 % -2 %
-20
%
0%
2
0%
4
0%
6
0%
Explaining the fall in coronary artery disease mortality in Poland between 1991 and 2005
Treatments Risk Factors
Data verification
if possible, more than one data source was used to validate trends
example:
population BP data – data from national cross-sectional studies was used
– trends from this studies similar in Pol-MONICA study and WHO-CINDI surveys.
Limitations
• Not optimal data quality for 1991
• Assumptions about efficacy/effectiveness
• Assumed short time lag between changes of population risk factors and mortality.
IMPACT ciśnienie tetnicze
Systolic blood pressure trends in Poland
1985 1990 1995 2000 2005 2010
12
5
13
0
13
5
14
0
14
5
15
0
15
5
Year
mea
n S
ysto
lic B
P [
mm
Hg]
Men 45-54
Men 55-64
National surveys Real data Estimated
Badania oceniające ciśnienie tętnicze w populacji dorosłych mieszkańców Polski
• NATPOL II (1997)
• NATPOL PLUS (2002)
• WOBASZ (2004-2005) • wiele badań dotyczących populacji lokalnych –
najważniejsze: Pol-MONICA
Powyższe ogólnokrajowe badania przekrojowe były projektowane w celu oceny aktualnego rozpowszechnienia czynników ryzyka, nie oceny zmian
1985 1990 1995 2000 2005 2010
12
5
13
0
13
5
14
0
14
5
15
0
15
5
Systolic blood pressure trends in Poland
Year
mea
n S
ysto
lic B
P [
mm
Hg]
Men 45-54
Men 55-64
National surveys Pol-MONICA
CINDI-Lodz
Real data Estimated
1985 1990 1995 2000 2005 2010
12
01
25
13
01
35
14
01
45
15
01
55
Systolic blood pressure trends in Poland
Year
me
an
Systo
lic B
P [m
mH
g]
Women
45-54
Women
55-64
National surveys
Pol-MONICA
CINDI-Lodz
Real data
Estimated
6%
7%
10%
20%
7%
7%
3%
2%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Irlandia 1985-2000
Nowa Zelandia 1982-1993
Anglia i Walia 1981-2000
USA 1980-2000
ciśnienie tętn. w populacji Leczenie NT
pozostałe czynniki ryzyka pozostałe metody leczenia
Odsetek zgonów, którym udało się zapobiec lub odsunąć w czasie, dzięki zmianom średniego ciśnienia tętniczego
w populacji oraz leczeniu nadciśnienia tętniczego.
Zróżnicowanie terytorialne rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego w Polsce –WOBASZ
39 50 38
37 44
48
38
39
42
37
44 49
44
43
30
24
mężczyźni
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Wpływ użytej definicji na estymowane
rozpowszechnienie NT w Polsce
1 2
3 1-2
1-2-3 2-3
I II
III
49,0%
41,0%
38,1%
43,1%
40,5%
36,6%
32,7%
31,3% 31,2% 31,7% 31,8%
31,5% 31,1%
29,8% 29,3%
30,3% 30,1% 29,5%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
rozp
ow
szec
hn
ien
ie N
T
NATPOL PLUS (dane niepublikowane)
NA
TPO
L PLU
S
WO
BA
SZ
Analiza
• zakres wieku ograniczony 20-74 lat
• ciśnienie tętnicze zdefiniowane jako średnia wartość drugiego i trzeciego pomiaru wykonanego podczas pierwszej wizyty
• raportowane wartości adjustowane do płci, wieku oraz miejsca zamieszkania
Zmiany średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997-2005
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
138 137.6 137.1
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
Kobiety
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
131.2
129.6
127.5
adjustowane do wieku
Zmiany średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997-2005
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
Mężczyźni
p= 0.178
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
Kobiety
p<0.001
1995 2000 2005 2010
120
125
130
135
140
145
Oznaczenia:
linia regresji
95% CI adjustowane do wieku
Zmiany średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997-2005 – grupy wieku
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
134.7
131129.6
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
137.6 138.5 139.5
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
145.7
149.6147.2
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Kobiety
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
120.5
117.7116.3
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Kobiety
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
135.6 135.1
132.4
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Kobiety
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
149.3 149.1 148.6
Grupy wieku:
20-39 40-59 60-74
Zmiany średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997-2005 – grupy wieku
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Mężczyźni
p<0.001
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Mężczyźni
p= 0.050
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Mężczyźni
p= 0.900
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Kobiety
p<0.001
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Kobiety
p= 0.001
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Kobiety
p= 0.699
1995 2000 2005 2010
110
120
130
140
150
160
Grupy wieku:
20-39 40-59 60-74
Oznaczenia:
linia regresji
95% CI
Ciśnienie tętnicze skurczowe MONICA, Czechy 1985 – 2007/8
135,8
134,9
134,2
132,3131,9
132,5
129
130
131
132
133
134
135
136
137
1985 1988 1992 1997 2000 2007
126,7
125,9
125,1
130,2
130,7
131,6
120
122
124
126
128
130
132
134
1985 1988 1992 1997 2000 2007
J. Bruthans, R. Cifkova, EuroPRevent 2010
Redukcja umieralności w latach 1996-2005, osoby w wieku 55-64 lat
MĘŻCZYŹNI KOBIETY
-20%
-39% -42% -47%
MĘŻCZYŹNI KOBIETY
UDAR NIEDOKRWIENNY MÓZGU
CHOROBA NIEDOKRWIENNA SERCA
Źródło danych: WHO Mortality Database, uwzględniono poprawkę na zmianę systemu kodowania zgonów
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
Mężczyźni
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Kobiety
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Kobiety
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Kobiety
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Grupy wykształcenia:
Podstawowe Średnie Wyższe
Zmiany średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997-2005, w zależności od wykształcenia
Odsetek leczonego nadciśnienia tętniczego w Polsce w latach 1997-2005
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Mężczyźni
Od
se
tek le
czo
ne
go
NT
[%]
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Grupy wieku:
Razem (20-74)
20-39
40-59
60-74
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Kobiety
Od
se
tek le
czo
ne
go
NT
[%]
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Grupy wieku:
Razem (20-74)
20-39
40-59
60-74
Kontrola ciśnienia tętniczego w Polsce w latach 1997-2005
odsetek osób z NT, które osiągnęły cel terapeutyczny (<140/90 mmHg)
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
Mężczyźni
Od
se
tek s
ku
teczn
ie k
on
tro
low
an
eg
o N
T[%
]
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
Grupy wieku:
Razem (20-74)
20-39
40-59
60-74
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
Kobiety
Od
se
tek s
ku
teczn
ie k
on
tro
low
an
eg
o N
T[%
]
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
1996 1998 2000 2002 2004 2006
05
10
15
20
25
30
Grupy wieku:
Razem (20-74)
20-39
40-59
60-74
Dlaczego mimo znacznej poprawy leczenia, obserwujemy niewielkie zmniejszenie się średniego ciśnienia tętniczego?
cała populacja
nadciśnienie tętnicze leczone NT RR <140/90 mmHg
terapia
strategia populacyjna
Rozkład ciśnienia tętniczego skurczowego w roku 1997 i 2005. Mężczyźni, 20-74 lat
mmHg 60 80 100 120 140 160 180 200 60 80 100 120 140 160 180 200
Rok:
1997 2005
Zmiany średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w Polsce w latach 1997-2005, w zależności od wykształcenia
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
Mężczyźni
p= 0.886
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
Mężczyźni
p= 0.187
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
Mężczyźni
p= 0.009
1995 2000 2005 2010
130
132
134
136
138
140
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
rok
Śre
dnie
ciś
nie
nie
tętn
icze s
kurc
zow
e [
mm
Hg]
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Kobiety
p= 0.002
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Kobiety
p= 0.014
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Kobiety
p= 0.006
1995 2000 2005 2010
115
120
125
130
135
140
Grupy wykształcenia:
Podstawowe Średnie Wyższe
Oznaczenia:
linia regresji
95% CI
Zmiany odsetka rozpoznanego nadciśnienia tętniczego w Polsce w latach 1997-2005
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Mężczyźni
Od
se
tek r
ozp
ozn
an
eg
o N
T[%
]
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Grupy wieku:
Razem (20-74)
20-39
40-59
60-74
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Kobiety
Od
se
tek r
ozp
ozn
an
eg
o N
T[%
]
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
1996 1998 2000 2002 2004 2006
02
04
06
08
01
00
Grupy wieku:
Razem (20-74)
20-39
40-59
60-74
IMPACT cholesterol
Dzienne spożycie cholesterolu MONICA Warszawa 1984-2001, wiek 35-64
A. Waśkiewicz i wsp., Kardiol Pol 2006; 64: 16-23
Zmiany spożycia tłuszczów zwierzęcych oraz roślinnych. MONICA Warszawa 1984-2001, wiek 35-64
A. Waśkiewicz i wsp., Kardiol Pol 2006; 64: 16-23
IMPACT: cholesterol całkowity
• Źródło danych: – badanie Pol-MONICA (1993), Pol-MONICA Bis (2001)
– użyto średniej ważonej względem proporcji ludności miejskiej (Warszawa) i wiejskiej (dawne woj. Tarnobrzeskie)
– Dla grup wieku, których nie obejmowało badanie MONICA, (25-34, 65-74), wartości estymowano na podstawie gradientu z badania WOBASZ.
– Dalszą redukcję średniego stężenia cholesterolu po roku 2001 potwierdza analiza danych pochodzących z badań NATPOL PLUS i WOBASZ
Odsetek liczby zgonów, którym udało się zapobiec lub odsunąć w czasie, dzięki stosowaniu statyn, zmianom stężenia cholesterolu całkowitego w populacji (dieta) oraz rewaskularyzacji
-4% -3%
-39%
-4%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
prew.
wtórna
prew.
pierwotna
cholesterol
(dieta)
CABG &
PTCAstatyny:
Efekt statyn vs. cholesterol związany ze stylem życia
cała populacja
hipercholesterolemia statyny: prewencja pierwotna
statyny: prewencja wtórna
terapia
strategia populacyjna
Explaining the fall in coronary artery disease mortality in Poland between 1991 and 2005
Unal et al, J Clin Epid 2005, (58) s.733
In case risk factors:
a) change according to actual trend b) decrase as in low risk countries
-45000
-40000
-35000
-30000
-25000
-20000
-15000
-10000
-5000
0
5000
risk factors:
de
ath
s p
reve
nte
d o
r p
ost
po
ned
actual trend
additional improvement
Further studies: Policy Potential changes in mortality in England and Wales
618%
244%
71%
42% 35% 31% 27% 20% 15% 11% 7%
0
25 50
75
100
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99
Health care system reform
Population: 38 mln (adults: 28 mln)
Inflation rate in Poland in 90.s
Poland
Problem:
• mortality data affected by changes in death registration system in 1997
Przyczyny redukcji liczby zgonów spowodowanych Ch. n. s. w latach 1991-2005 w Polsce. Wiek 25-74 lat.
-26 202 zgonów
obserwowana redukcja liczby zgonów
czynniki ryzyka:
otyłość (-4%)
cukrzyca (-2%)
nwd. serca (12%)
AMI (5%)
prew. wtórna po MI (4%)
UA (4%)
statyny prew. pierw. (3%)
dławica stabilna (3%)
prew. wt. po rewask. (2%)
leczenie NT (2%)
terapia:
2005
liczb
a zg
on
ów
z p
ow
od
u C
h. n
. s.
cholesterol (39%)
palenie (11%)
akt. fizyczna (10%)
54%
37%
Sources of epidemiological data
• routine statistics (PZH – mortality,hospital registry)
• cross sectional studies – Pol-MONICA, NATPOL PLUS,
WOBASZ, others…
• national registries (KROK, PL-ACS)
• expert opinions
Najważniejsze różnice metodologiczne pomiędzy poszczególnymi badaniami
NATPOL II NATPOL PLUS WOBASZ
liczebność próby 1 664 3 051 14 769
zakres wieku 18+ 18+ 20-74
sposób doboru próby
wielostopniowy,
automatycznie
ważona
wielostopniowy,
automatycznie
ważona
wielostopniowy,
liczba
respondentów
nieproporcjonalna
do wielkości
populacji w danej
warstwie
liczba:
pomiarów RR /wizyt 3/1 3/3 3/1
metoda pomiaru
ciśnienia tętniczego osłuchowa oscylometryczna oscylometryczna
miejsce pomiaru w domu
respondenta
w domu
respondenta
w domu
respondenta
lub w gabinecie
Systolic blood pressure trends in Poland
1985 1990 1995 2000 2005 2010
12
5
13
0
13
5
14
0
14
5
15
0
15
5
Year
mea
n S
ysto
lic B
P [
mm
Hg]
Men 45-54
Men 55-64
National surveys Real data Estimated
1985 1990 1995 2000 2005 2010
12
5
13
0
13
5
14
0
14
5
15
0
15
5
Systolic blood pressure trends in Poland
Year
mea
n S
ysto
lic B
P [
mm
Hg]
Men 45-54
Men 55-64
National surveys Pol-MONICA
CINDI-Lodz
Real data Estimated
1985 1990 1995 2000 2005 2010
12
01
25
13
01
35
14
01
45
15
01
55
Systolic blood pressure trends in Poland
Year
me
an
Systo
lic B
P [m
mH
g]
Women
45-54
Women
55-64
National surveys
Pol-MONICA
CINDI-Lodz
Real data
Estimated
Wnioski
• W latach 1997-2005 blisko dwukrotnie poprawiła się skuteczność leczenia NT w Polsce
• Umiarkowanie zmniejszyła się wartość średniego ciśnienia tętniczego skurczowego w populacji kobiet. W przypadku mężczyzn, redukcja średniego ciśnienia skurczowego, dotyczyła jedynie osób w wieku <40 lat.
• Niewielka redukcja średnich wartości ciśnienia tętniczego, pomimo poprawy skuteczności leczenia, może być związana z brakiem skutecznej interwencji populacyjnej.
Źródło: WHO HFA Database
0
20
40
60
80
100
120
1970 1980 1990 2000 2010
Poland
SDR, ischaemic heart disease,0-64 per 100000, female
0
20
40
60
80
100
120
1970 1980 1990 2000 2010
Poland
SDR, ischaemic heart disease,0-64 per 100000, male
Standaryzowane współczynniki umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca (wiek 0-64 lat)
Polska
mężczyźni
kobiety
?
0
50
100
150
1970 1980 1990 2000 2010 2020
Czech RepublicHungaryPolandUkraineEU members before May 2004
SDR, ischaemic heart disease, 0-64 per 100000
Standaryzowane współczynniki umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca (wiek 0-64 lat)
Źródło: WHO HFA Database
Możliwe przyczyny
• Lepsza kontrola czynników ryzyka w populacji?
• Większa skuteczność leczenia chorób układu krążenia?
BMJ 1998
• 1991-1994
• Kluczowe znaczenie: – Zmiana proporcji
spożywanych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych do nasyconych kwasów tłuszczowych
– Wzrost spożycia warzyw i owoców
– Zmniejszenie spożycia masła
Średnie ciśnienie tętnicze skurczowe w Polsce (wiek 20-74 lata, adjustowane względem wieku, średnia wartość z dwóch pomiarów)
132,9
130,9129,5
136,2136,8
137,5
124
126
128
130
132
134
136
138
140
1994 2002 2005
M
K
Dane niepublikowane: Natpol II, Natpol Plus, WOBASZ
RR skurczowe [mmHg]
rok
Czym jest model
• model jest uproszczeniem rzeczywistości; zwykle jest to zbiór równań matematycznych opisujących rzeczywiste zjawiska
• jest to sposób syntezy danych pochodzących z wielu źródeł
• modelowanie ma zastosowanie w bardzo wielu dziedzinach jak inżynieria, meteorolgia, komunikacja
Zastosowanie w medycynie
• prognozowanie: przewidywanie wyników procedur medycznych
• wyjaśnianie przyczyn obserwowanych zjawisk (IMPACT)
• określanie efektywności kosztowej procedur medycznych – ocena technologii medycznych
Model
„silnik modelu” (zbiór reguł)
dan
e w
ejśc
iow
e
wyniki
Metody modelowania w epidemiolgii
• drzewa decyzyjne
• modele Markova
• modele mikrosymulacyjne
• modele „komórkowe” (cell-based: IMPACT)
• deterministyczne
• stochastyczne
Wyjaśnienie redukcji umieralności spowodowanej ChNS w latach 1981-2000 w Anglii i Walii
-80000
-60000
-40000
-20000
0
Czynniki ryzyka +13% (pogorszenie)
Otyłość (wzrost) +3.5%
Cukrzyca (wzrost) +4.8%
Akt. fizyczna (redukcja) +4.4%
Czynniki ryzyka -71% (poprawa)
Palenie -41%
Cholesterol -9%
Redukcja RR w popul. -9%
Cz. psychospołeczne -3%
Inne czynniki -8%
Leczenie -42% Leczenie ostrego MI -8%
Prewencja wtórna -11%
Niewydolność serca -12%
Dławica :CABG & PTCA -4%
Dławica: Aspiryna itp. -5%
Leczenie farmakol. NT -3%
2000 1981
Unal, Critchley & Capewell Circulation 2004 109(9) 1101
68,230
mniej zgonów
w roku 2000
Unal et al, J Clin Epid 2005, (58) s.733
W wypadku, gdy czynniki ryzyka:
a) zmienią się zgodnie z obecnym trendem b) zmniejszą się do poziomu obserwowanego w innych krajach
-45000
-40000
-35000
-30000
-25000
-20000
-15000
-10000
-5000
0
5000
czynnik ryzyka:
zgo
ny
, k
tóry
m z
ap
ob
ieżo
no
lu
b o
dsu
nię
to w
cza
sie
aktulany trend
dodatkowa
poprawa
Potencjalne zmiany umieralności spowodowanej ChNS w Anglii i Walii, w latach 2000-2010
Odsetek osób z nadciśnieniem tętniczym w grupach płci i wieku, w roku 2002 i 2011
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Wiek 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-79 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-79
plec K M
NATPOL2002
Wpływ liczby pomiarów na częstość rozpoznawania NT.
1 2
3 1-2
1-2-3 2-3
I II
III
49,0%
41,0%
38,1%
43,1%
40,5%
36,6%
32,7%
31,3% 31,2% 31,7% 31,8%
31,5% 31,1%
29,8% 29,3%
30,3%
30,1% 29,5%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
rozp
ow
sze
ch
nie
nie
NT
NATPOL 2002 (dane niepublikowane)
Explaining the fall in coronary artery disease mortality in Poland between 1991 and 2005
Redukcja liczby zgonów w roku 2010 WHO Bulletin 2009, in press
-28300
2190
-10020 -6810
15885
-48635
-26270 -17430
-43900
-103080
-82520
-60135
-33670
-71860
8105
-12010
-33540 -20535
-180000
-160000
-140000
-120000
-100000
-80000
-60000
-40000
-20000
0
20000
JEŻELI aktualne trendy zostaną utrzymane do 2010 r.
JEŻELI zostaną osiągnięte cele HP2010
JEŻELI zostaną osiągnięte wartości jak w USA w grupie niskiego ryzyka
USA: przewidywana redukcja liczby zgnonów z powodu ChNS, przy założeniu:
a) kontynuacji obecnych trendów dotyczących czynników ryzyka
b) osiągnięcia celów Healthy People 2010 c) dalszej redukcji odpowiadającej grupie niskiego ryzyka w USA
« Strategia populacyjna »
• Dotyczy całej populacji
Niewielki efekt u bardzo wielu osób
« Strategia wysokiego ryzyka »
• Dotyczy osób z wysokim
ryzykiem
Duży efekt w niewielkiej grupie
Strategia populacyjna i strategia wysokiego ryzyka
Czynnik ryzyka
Ro
zkłą
d w
po
pu
lacji
Czynnik ryzyka
Ro
zkła
d w
pop
ula
cji
Zmiana rozpowszechnienia hipercholesterolemii
w latach 2002-2011
18
5,7
21
8,7
23
1,9
19
0,7
21
9
21
2,5
18
1,2
21
3,5
20
6,2
18
5,3
21
3,7
19
2,4
100
120
140
160
180
200
220
240
260
18-39 40-59 60-79 18-39 40-59 60-79
K M
NATPOL 2002
NATPOL 2011
top related