gambiadag 2011 workshop water · 2011. 4. 15. · overalaanwezig, vaakvan goedekwaliteit...

Gambiadag 2011Gambiadag 2011Workshop Water

16 april 2011

Cedrick GijsbertsenMaarten Kuiper

Introductie

Cedrick Gijsbertsen en Maarten Kuiper, (geo)hydrologen werkzaam bij Wareco Ingenieurs.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Cedrick Gijsbertsen mede-oprichter van de SamSamWater Foundation. Maarten Kuiper specialist bij SamSamWater. http://www.samsamwater.com

Doel van de SamSamWater Foundation:- Samen met lokale partners en andere stichtingen/NGO’sondersteunen van waterprojectenondersteunen van waterprojecten- Delen van kennis en informatie

Als vrijwilligers betrokken bij diverse water projecten in ontwikkelingslanden (Burkina Faso, Kenia, Tanzania, Oeganda, Somalië, Suriname).

Introductie

Deze presentatie en een overzicht van alle links ( ) zijn terug te vinden op

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

http://www.samsamwater.com/gambiadag

Vragen? Interactie wordt gewaardeerd!

Doel van deze workshop

Geeft geen overzicht van alle mogelijke methodenBiedt een bredere blik voor oplossingen watervoorziening

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Onderscheid tussen verschillende waterbehoeftes:• Huishoudelijk gebruik

• Drinkwater• Koken• Wassen• Etc.

• Drinkwater voor vee• Drinkwater voor vee• Irrigatie• Stenen maken• Etc.

Niet alle methodes zijn geschikt voor drinkwater.

Indeling

• Intro: Water in Gambia

• Technieken:

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

• Technieken:• Regenwater• Oppervlaktewater• Grondwater• Kunstmatige infiltratie

• Welke is het beste?

• Beheer

• Conclusies

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Water in Gambia

1. de rivier2. regen en verdamping3. grondwater en gebruik 3. grondwater en gebruik

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

De rivier

8 km3 per jaar8 km3 per jaar

Vergelijkbaar met de Maas

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Tot zo’n 240 km periodiek brak

Bron: Gambia National Adaptation Programme of Action (NAPA) on Climate Change

Tot zo’n 240 km periodiek brak tot zout (FAO 2003)

In droge periode beperkt bruikbaar

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Neerslag en verdamping

http://www.samsamwater.com/climate

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Jaarlijkse neerslag: vergelijkbaar met NL, maar sterk seizoenaalJaarlijkse verdamping: veel groter!

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Onze tool wordt al veel gebruikt!

Overal aanwezig, vaak van goede kwaliteit

Relatief ondiep grondwater

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Grondwater en gebruik

(Ceesay and Son et al., 1987).

Klein gedeelte van de rivier ten goede aan grondwater (1/16e)

Als veel onttrekkingen -> dalende grondwaterstandDan nog meer onttrekken?

“The level of the ground water is constantly “The level of the ground water is constantly sinking and there have been water shortages for a number of years…

… The situation will only be improved by drilling new bore holes and constructing more overhead water tanks at Kotu South.”

http://www.accessgambia.com/information/water.html

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Gebruik:

Grondwater levert grootste deel vraag huishoudelijk

Gebruik:23,5 m3 /persoon/jaar

Senegal: 163 m3

VS: 1.690 m3

(FAO/AQUASTATS 2003).

Grondwater levert grootste deel vraag huishoudelijk water

Afwisseling grote puttenvelden en kleinschalige pompjes

(Njie, M 2002b)

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Grondwater overal aanwezig, nu nog wel …

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Hoe kom je aan water? De technieken.De technieken.

• Regenwater• Oppervlaktewater• Grondwater• Kunstmatige infiltratie

Regenwater

Potentieel dus een grote bron van water, alleen vaker niet dan wel beschikbaar (seizoenaal).

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Noodzaak tot het opslaan van water in de natte tijd voor gebruik in de droge tijd. Veel (en vaak goedkope) methoden van opslag beschikbaar. Voorbeelden:http://www.agromisa.org/displayblob.php?ForeignKey=331&Id=134http://www.worldagroforestrycentre.org/water/downloads/Watershed%20Publications/2002%20nega%20and%20kimeu.pdf

Regenwater van daken

Belangrijk:Zorg ervoor dat eerste (vuile) water (“first flush”) niet in de opslagtank terecht komt. Denk aan grote overbrugging droge

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

opslagtank terecht komt. Denk aan grote overbrugging droge periode

Als het water op de juiste manier wordt opgeslagen is zuivering vaak niet eens nodig.

Regenwater

Maar niet alleen regenwater opvang vanaf daken. Allerlei oppervlaktes zijn geschikt.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

zijn geschikt.

Bijvoorbeeld:

Rotsenhttp://www.samsamwater.com/library/Book1%20Water%20from%20Rock%20Outcrops.pdf

Wegen

Zeker in combinatie met andere methoden.

Wegenhttp://www.samsamwater.com/library/Book6%20Water%20from%20roads.pdf

Landoppervlaktehttp://www.samsamwater.com/library/Book8_Water_supply_by_Rural_Builders.pdf?SESSID=dcc2c5befe35ef2a5b41f1a6350c61e2

Conclusie regenwater

Regenwater opvang van daken kan voorzien in een aanzienlijk deel van het benodigde water voor huishoudelijk gebruik.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Andere bronnen van regenwater opvang (rotsen, wegen, etc.) kunnen een goede aanvulling zijn voor andere waterbehoeftes (vee, irrigatie, etc.)

Oppervlaktewater

“Makkelijke” bron van water. Toegankelijk!

Nadelen en risico’s oppervlaktewater:

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Nadelen en risico’s oppervlaktewater:• Vervuiling van bovenstrooms (steden, industrie, fecaliën)• Besmetting door mensen & dieren• Veel verlies en slechtere waterkwaliteit door verdamping• Ziektes (muskieten)

Oppervlaktewater

Bij voorkeur geen rechtstreekse inname rivierwater, maar gebruik maken van oeverfiltratie (zuivering door de bodem, schoner water door filtering en afbraak bacteriën en virussen)

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

schoner water door filtering en afbraak bacteriën en virussen)

10 m afstand zorgt al voor een aanzienlijke afname van het risico op ziekmakers. Let op: zout blijft aanwezig.

Oppervlaktewater

Ondanks nadelen is oppervlaktewater vaak toch een belangrijke bron voor water. Zeker in combinatie met andere methoden.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

methoden.

Gezien de kleine schaal vaak bijna geen invloed op benedenstroomse gebruikers.

Maar vaak niet geschikt als drinkwater.

Oppervlaktewater

Waterpyramide: Zuivering van brak grondwater in combinatie met opvang regenwater. Relatief duur, maar downscaling wellicht mogelijk.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Relatief duur, maar downscaling wellicht mogelijk.

http://www.waterpyramid.nl/

Grondwater

Overal aanwezig!

Verschillende dieptes:

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Verschillende dieptes:• van heel ondiep (bijv. in rivierbedding)• tot heel diep (boreholes van meer dan 100 m)

Grondwater

Voordelen grondwater:• Vaak niet verontreinigd, natuurlijk gefilterd• Goed beschermd in de bodem

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

• Goed beschermd in de bodem• Geen verdamping

Nadelen grondwater:• Niet overal bereikbaar of genoeg water• Soms is de kwaliteit niet goed (brak/fluoride/arseen)

Grondwater

Diepe putten ofBoreholes.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Boreholes.

(soms > 100 m)

Risico’s• Mogelijk slechte kwaliteit (zout/ijzer)• Mogelijk slechte kwaliteit (zout/ijzer)• Leegpompen van de voorraad (is wel genoeg beschikbaar?)• Veel geld uitgeven, nog steeds geen water!

Onderzoek naar hoeveelheid en kwaliteit water, omgevings-beinvloeding is daarom belangrijk! Bronnen in de omgevinggeven veel info!!

Conclusie grondwater

Grondwater is een belangrijke bron voorschoon drinkwater. Het is alleen geen

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

schoon drinkwater. Het is alleen geenonuitputtelijke bron.

• Heeft het onttrekken van grondwaterinvloed op de put van de buren ofnabijgelegen dorp?

• Schoon drinkwater is schaars. • Schoon drinkwater is schaars. Gebruik schoon grondwater niet voordoeleinden die ook met “grijs” water kunnen worden voorzien.

Kunstmatige infiltratie

Zorgen dat (tijdens en na de regentijd) extra water de bodem in zakt, zodat dit tijdens de droge tijd gebruikt kan worden.

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Voordelen:• Beschermd tegen verdamping• Opslag in de bodem heeft vaak een zuiverende werking• Geen muskieten

Nadelen:• Hoeveel kun je terugwinnen?• Hoeveel kun je terugwinnen?• Soms (afhankelijk van geologie) verontreiniging bijv. door zout

• Minder oppervlaktewater beschikbaar

Kunstmatige infiltratie

Voorbeeld 1: Sand Storage DamsWateropslag in zand van rivierbeddingen

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

riverbankaccumulated sand

groundwaterdam

http://www.sanddam.org

old riverbed hardrock

Kunstmatige infiltratie

Voorbeeld 2: Micro-dammenKleine dammen in seizoenale rivieren

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Kunstmatige infiltratie

Het geïnfiltreerde water kan in de droge tijd gebruikt worden.

Water kan onttrokken worden met (handgegraven) ondiepe

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

Water kan onttrokken worden met (handgegraven) ondiepe putten.

Vaak zijn er al ondiepe putten aanwezig (met name bij seizoenale rivieren). Let op: Vaak open putten met groot risico op besmetting.

Conclusie kunstmatige infiltratie

Met eenvoudige middelen en voor weinig geld zijn open putten tot een veilige bron van drinkwater te makenhttp://www.akvo.org/wiki/index.php/Portal:Water

introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie

http://www.akvo.org/wiki/index.php/Portal:Water

Water dat de grond in zakt hoeft geen verlies te zijn! Het kan een bron van drinkwater vormen met een goede kwaliteit!

Ondiep grondwater kan een hele veilige bron zijn voor drinkwater! (Ruim 1 miljoen mensen in Noord Holland drinken het!)drinken het!)

Welke techniek is nu de beste?

r iv e rb a n k

o ld r iv e rb e d

a c c u m u la te d s a n d

g ro u n d w a te rd a m

h a rd ro c k

ProbleemProbleem

Niet genoegwater Water is niet

lekker

Ver lopen, dus

Hele community heeft probleem

Probleem

Zieke kinderen

Ver lopen, dusgeen school

Bron werkteeerste wel,maar nu nietmeer

Alleen in drogeperiode tekort

Genoeg voorhuishoudelijkwater, maar nietvoor golfterrein

Wij geen water,buren wel

ProbleemProbleem

Waterkennisgebied

Regenwaterstroomt snelweg

Veel zout water

Lokaal

Grondwaterstanddiep

Waterkennisgebied

Veelverdamping

Lokaaldonkerbruinwater

Veel water naar

Dalendegrondwaterstand

Veel water naarrijstvelden

Op 5 km eenbestaand en werkendputtenveld

Kortneerslagseizoen

Doorlatendebodemlagen

ProbleemProbleem

Waterkennisgebied

Oorzaak

Onvoldoendebuffer voordroge periode

IJzer in bodem

Vrouw die brononderhield is weg

Oorzaak

Kwaliteitsverliesdoor te langeopslag in reservoir

IJzer in bodem

Rijstveld

Veel verdampingdoor oppervlakkigebuffer

opslag in reservoirRijstveldonneemt al het water

Te lange reistijdnaar bron Onvoldoende

kennis

ProbleemProbleem

Waterkennisgebied

Oorzaak Oplossing

Probleem

€€€ technieken

verantwoor-delijkheid

Probleem

Waterkennisgebied

Oorzaak Oplossing

sociaal draagvlak

lokale middelen

educatie

Probleem

€€€ technieken

verantwoor-delijkheid

Probleem

Waterkennisgebied

Oorzaak Oplossing Succes

sociaal draagvlak

lokale middelen

educatie

Welke techniek is nu de beste?

Er is geen “beste” techniek!

Ondermeer afhankelijk van: Ondermeer afhankelijk van: • het waterprobleem dat komt vanuit de lokale bevolking (bijv. drink- of irrigatiewater).

• het gebied waar de techniek wordt toegepast (hoeveelheidregen, diepte grondwater, hoeveel mensen hebben voordeelvan de techniek etc.)

• budget en onderhoud

Een paar tips:

• Betrek lokale mensen (NGO) bij ontwerp en aanleg van een

Beheer

• Betrek lokale mensen (NGO) bij ontwerp en aanleg van een systeem

• Zorg dat iemand lokaal verantwoordelijk is en dat de community meewerkt (bijv. gebruik kost geld)

• Documenteer onderhoudsmethode

• Rekening houden met lokale situatie(gebruik van materialen en apparatuur die in het gebiedverkrijgbaar/standaard zijn)

Hoe onderhouden?

Wie beheert?

Conclusies

Bekijk alle opties voor de (drink)watervoorziening.

Kies afhankelijk van de lokale omstandigheden de meest Kies afhankelijk van de lokale omstandigheden de meest geschikte methode, of combinatie van methoden. Zorg dat onderhoud en beheer gewaarborgd blijven

Hou daarbij rekening met de kwaliteit van het water:• Gebruik de beste bron als drinkwater.• Gebruik eventueel andere bronnen voor vee, irrigatie, etc.

Conclusies

Een combinatie van methoden kan voldoende water leveren voor alle behoeftes.

Bijvoorbeeld:• Oppervlaktewater achter een dam voor irrigatie en vee.• Ondiep geïnfiltreerd water in de rivierbedding met een ondiepe put voor drinkwater.

• Rooftop water harvesting bij een huis verder van de rivier.

Vragen en meer informatie

Deze presentatie en een overzicht van alle links:http://www.samsamwater.com/gambiadag

Meer informatie of vragen:cedrickgijsbertsen@samsamwater.com of 06 – 46 06 35 23