het dwaalspoor van de goede keuze
Post on 11-Jan-2017
230 Views
Preview:
TRANSCRIPT
00.M
.208
4.8.
08
Het dwaalspoor van de goede keuze
Naar een effectiever model van (studie)loopbaanontwikkeling
Drs. Tom Luken
Fontys Hogeschool HRM en Psychologie
Oratie 23 januari 2009
Drs. Tom Luken
Fontys Hogeschool HRM en Psychologie
Postbus 90904
5000 GE Tilburg
t.luken@fontys.nl
In onderwijs- en arbeidsorganisaties bestaan grote problemen op het gebied van loopbaanontwikkeling. Veel scholieren en studenten vallen uit of switchen vroeg of vaak van opleiding. Veel arbeidsrelaties zijn voor werknemer of werkgever onbevredigend, maar duren toch voort.Uit onderzoek blijkt dat goede loopbaanbegeleiding helpt om dergelijke problemen te voorkomen of op te lossen. Hoewel hiermee in materiële en immateriële zin veel te verdienen valt, is goede loopbaanbegeleiding zeldzaam.
Hoe komt dit? Er zijn de laatste jaren in het beroepsonderwijs grote investeringen in studieloopbaanbegeleiding gedaan. Waarom leveren deze inspanningen niet meer op? Waarom wordt in arbeidsorganisaties niet meer aan loopbaanbegeleiding gedaan? Hoe kan het beter? Dit zijn enkele van de vragen die in deze oratie aan de orde komen.Voor een deel wordt de stagnatie verklaard door de versnippering van het vakgebied. Daarnaast speelt het voortbestaan van hardnekkige, inadequate, maar dominante beelden een rol, zoals het beeld van ‘de goede keuze’, die het individu moet maken door informatie te verzamelen en na te denken. Wat is daar misleidend aan? Wat zijn de consequenties? Hoe kunnen we dit beeld bijstellen? Onder meer de risico’s van reflectie komen aan de orde.
Drs. Tom Luken (1952) is arbeids- en organisatiepsycholoog. Sinds 1979 is hij actief op het terrein van beroepskeuze, loopbaanontwikkeling en (zelf)beoordeling. Hij heeft vanuit diverse instellingen en bedrijven gewerkt in functies als onderzoeker, instrumentontwikkelaar, docent/trainer en adviseur. Vanaf 1996 is Luken als zelfstandig ondernemer gevestigd te Amsterdam. Daarnaast is hij sinds maart 2008 werkzaam als lector ‘Career Development’ bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie. Hij publiceerde onder meer over de onderwerpen loopbaanontwikkeling, employability, zelfkennis, zelfsturing, competenties, testen en assessment.
Het dwaalspoor van de goede keuzeNaar een effectiever model van (studie)loopbaanontwikkeling
Drs. Tom Luken
Fontys Hogeschool HRM en Psychologie
Oratie 23 januari 2009
2
Fotografie omslag: Tom Luken, Carine Hermens (foto achterzijde)
Copyright © [2009] Fontys Hogescholen
Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of
openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enige andere manier,
zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever: Fontys Hogescholen.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b en 17 Auteurswet 1912 dient men de daarvoor
wettelijk vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van één of enkele
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers of andere compilatiewerken dient men zich tot de uitgever te wenden.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means,
electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of the publisher.
3
Inhoudsopgave
1. Inleiding 5 1.1 Omschrijvingvanenkeleloopbaanbegrippen 5 1.2 Loopbaanbegeleiding,eenprofessie? 6 1.3 Oorsprongvanloopbaanbegeleiding 9 1.4 Wathoudtloopbaanbegeleidingconcreetin?Eenvogelvlucht 10 1.5 Opzetvandezeoratie 112. Loopbaanproblemen 12 2.1 Inonderwijs 12 2.2 Inarbeid 13 2.3 Conclusie 153. Evaluatiesvanloopbaanbegeleiding 17 3.1 Inonderwijs 17 3.2 Inarbeid 20 3.3 Conclusie 214. Diagnosevanhetprobleem 22 4.1 Inleiding 22 4.2 Hetdominerendebeeldvandegoedekeuze 23 4.3 Waarom‘degoedekeuze’eendwaalspoorkanzijn 24 4.4 Derisico’svanreflectie 27 4.5 Onvermogenaanallekanten 31 4.6 Conclusie 385. Eenalternatief 40 5.1 Hetprocesvanloopbaanontwikkeling 40 5.2 Eenmodelvoorloopbaanontwikkeling 41 5.3 ‘Effectieverationaliteit’ 446. Consequenties 47 6.1 Informatievooromgevingsbeelden 47 6.2 Informatievoorzelfbeelden 48 6.3 Begeleiding 49 6.4 Plannenlectoraatenkenniskring 557. Conclusie 58
Nawoord 59Literatuur 60
4
5
1. Inleiding
1.1 Omschrijving van enkele loopbaanbegrippen
Volgensgangbaredefinitiesiseenloopbaan“eenreeksvanfunctiesdieindeloopvanhetwerkzamelevennaelkaarwordengevuld”[bijvoorbeeldHallinKluijtmans,2005:425].Kluijtmansomschrijftloopbaanontwikkelingals:“Denatuurlijke,fasegewijzeontwikkelingindeloopbaan”.Boerlijstvatloopbaanbegeleidingopals:“Alleinterventiesvanzowelhetindividualsvandeorganisatieomdeloopbaandoelbewusttebeïnvloeden”[BoerlijstinKluijtmans,2005:425].Paffen[1994:13]citeerteenanderedefinitievanHallvanhetbegriploopbaan:“Theindividuallyperceivedsequenceofbehaviorsandattitudes,associatedwithwork-relatedexperiencesandactivitiesoverthespanoftheperson’slife”.Kuijpers[2003:21]steltdathetbegriploopbaanontwikkelingoptweemanierenkanwordengeïnterpreteerd:
Alsrealisatievandeloopbaanindetijd(loopbaanverloop).•Alshetrealiserenvanloopbaandoelenenwaarden,beïnvloedingvanhet•loopbaanverloop(loopbaanactualisatie).
Loopbaanverloopwordt,innavolgingvanBird,doorKuijpersbegrepenalseenopeenvolgingvanwerkervaringen,leerervaringenennetwerkrelaties,diegedurendedeloopbaanzijnverworven.Haardefinitievanloopbaanactualisatieluidt:“Hetverwerkelijkenvanpersoonlijkedoelenenwaardeninhetwerk,indialoogmet,enongeachtdemogelijkhedenenbeperkingenvandeomgeving”[o.c.:22].Inhetvoortgezetonderwijshanteertmendikwijlsdemeeromvattendeenfeitelijkcorrectereterm‘loopbaanoriëntatieen-begeleiding’(LOB).DitwordtdoorOomen[2002:11]omschrevenals:“Hetplaatsenvaneducatie,informatieenbegeleidinginhetcurriculumomjongereninstaattestellen,nuenindetoekomst,hunaspiratiesendekanseninhunleven/loopbaanteontdekken,betekenistegevenenterealiseren.”
Bovenstaandeenvergelijkbaredefinitieszijnnieteensluidend.Bovendienbevattenzijenkelebeperkingen,bijvoorbeelddathetindeloopbaanomfunctiesgaatofdathetindeontwikkelingervanomdeverwerkingvanpersoonlijkedoelenenwaardengaat.Daarnaastbevattendedefinitiesvooronderstellingen,bijvoorbeelddatdeontwikkelingnatuurlijkenfasegewijsis.Daaromformulerenwevoorhetonderhavigeverhaalenkeleeigenomschrijvingen.
6
Iemandsloopbaanheeftbetrekkingopdewegdiehijofzijaflegtdoordewereldvanhetwerk.Dezewegkanbeschrevenwordenintermenvanbekledepositiesofvanuitgeoefendefuncties,maarookintermenvanbijvoorbeeldgeleverdeprestatiesofopgedaneervaringen.Deloopbaankaninobjectievetermenbeschrevenzijn,maarookinsubjectievetermen(deeigenbelevingervan).Eenstudieloopbaangaatoverdegevolgdewegdoorhetonderwijs.Ookhierkanhetomverschillendezakengaan,bijvoorbeeldomdebezochteonderwijsinstellingen,gevolgdeopleidingenofvakken,behaaldediploma’sofdeontwikkeldecompetenties.Somswordt‘loopbaan’gebruiktomdegehelewegdooronderwijsenwerkaanteduiden,dusinclusiefdestudieloopbaan.Loopbaanontwikkelingbetrefthetproceswaardoordeloopbaanvormkrijgt.Hetgaatomeenaantalbewusteenonbewusteprocessenophetgebiedvandeontwikkelingvanmotivatie,persoonlijkheid,bindingencompetentie.Eenpositieveloopbaanontwikkelingimpliceertdatdepersoondoormiddelvanwerk(inbredezin)bijdraagtaaneigenencollectieflevenenwelzijn.Eennegatieveloopbaanontwikkelinghoudtin,dattalentennietbenutwordenencompetentiesnietontwikkeld,ditlevertgeenofzelfseennegatievebijdrageaanlevenenwelzijn.Loopbaanbegeleidingbetreftdeprofessioneleondersteuningbijloopbaanontwikkeling.
1.2 Loopbaanbegeleiding, een professie?
Doorhetwoord‘professioneel’optenemenindeomschrijvingvan‘loopbaanbegeleiding’,rekenenwedestimulansenhulpvanbijvoorbeeldfamilieenvriendenhierinhetalgemeenniettoe.Maarhetwoordprofessioneelwilnietzeggendathetomprofessioneleloopbaanbegeleidersgaat.Allerleiprofessionalshoudenzichnamelijkbezigmetloopbaanbegeleiding:docenten,economen,juristen,bedrijfskundigenenzovoort.Slechtseenkleindeelvandeloopbaanbegeleidersheefteenvolwaardige,specifiekeopleidingvoorditvakgevolgd.DitisookbuitenNederlandhetgeval.“Indemeestelandenisloopbaanbegeleidinggeenberoep,maareenbezigheidofeenrol.”[OECD,2004:6].InNederlandbieden33instellingeneenbacheloropleidingPersoneelenArbeid(ofHumanResourceManagement,HRM)aan.Bijslechtstweedaarvankanmensprekenvaneenminofmeergespecialiseerdeopleidingtotloopbaanadviseur.Bijdemeesteandereinstellingenisdeaandachtvoorhetonderwerploopbaanbegeleidingvrijgering.Hetzelfdegeldtvoordehbo-enwetenschappelijkeopleidingenpsychologie:somsenigeaandacht,maargeengespecialiseerdeopleidingen.Van1964tot1984heefterweleen-doormijgevolgde-differentiatierichtingBeroepskeuzepsychologiebestaan,bijdevakgroepArbeids-enOrganisatiepsychologievandeUniversiteitvanAmsterdam.
7
OokbuitenNederlandzijnloopbaanbegeleidersdoorgaansbeperktopgeleid.DeOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling(OESO)[2004]constateertineenoverzichtvanveertienlandendatdetrainingendekwalificatiesvanmensendieloopbaanbegeleidinginpubliekedienstenvoordewerkgelegenheidgeven,vaakvaneenlaagniveauzijn.Eengevolgisdathetveelloopbaanbegeleidersontbreektaangrondigescholingindebasistheorieënvanloopbaanbegeleiding.VolgensHarringtonenHarrigan[2006]iserinternationaalsprakevaneenkrimpinhetaantalvolwaardigeopleidingenaanprestigieuzeinstellingen.Hetbegintervolgenshenoptelijkendathetaanbodalleennogmaarbestaatuitlossecursusseninloopbaanbegeleiding.InNederlandbestaaner,naasthetreguliereonderwijs,momenteelcircadertigcursussen,gegevendoorongeveertwintigniet-reguliereadvies-oftrainingsbureaus.Deduurvandezecursussenvarieertvanééntotdertigdagen.Inhetvoortgezetonderwijsnoemtmendestudieloopbaanbegeleider‘decaan’.Ditisinderegeleenvakdocent,dieparttimededecanaatstaakuitvoert.Eendeelvandedecanenheefteentweejarigenascholingscursusgevolgd.Eenanderdeelisnietopgeleidtotdecaan,ofisalleengeschooldviaeenkortelessenreeks,zoalseentweedaagsecursus.Inhetberoepsonderwijsisdeterm‘studieloopbaanbegeleider’ingeburgerd.Indemeestegevallenvolgdendezebegeleidersslechtseenkortetraining,vaakvannietmeerdanenkeledagen.Ineenaantalinstellingenvoorberoepsonderwijsdoenalledocentenmeeaandescholingvoorstudieloopbaanbegeleiding.Ditvanuitdegedachtedatdeloopbaanbegeleidinggeïntegreerdmoetzijninhetonderwijs.Alserwélsprakeisvaneengeselecteerdegroepdocenten,diedestudieloopbaanbegeleidingaanbiedt,daniszeldensprakevanduidelijkeselectiecriteriaenmetingdaarvan.Naaststudieloopbaanbegeleidersvoerenookmentorentakenuitophetgebiedvanstudieloopbaanbegeleiding.Dezementorenhebbendaartoedoorgaansmindertrainingontvangendandecanenenstudieloopbaanbegeleiders.
HetcertificerendeCareerManagementInstitute(CMI)[2007]schatdateropditmomentinNederlandbijoutplacement-,loopbaanadvies-,re-integratie-enmobiliteitsbureausintotaal10.000loopbaanadviseurswerkzaamzijn.Erbestaandrieberoepsregisters,waartussendeentree-eiseninniveaueninhoudsterkuiteenlopen.Ongeveervijfprocentvandenaarschatting10.000adviseursstaatingeschrevenindezeregisters.DitgeringepercentageisverdeeldoverhetCMI(circa150loopbaanadviseurs),deStichtingRegisterBeroepskeuzeadviseurs(eenkleine300)enhetRegistervoorBeroepskeuze-enLoopbaanpsychologen(90).Sinds1992bestaatdeberoepsverenigingNederlandseOrdevoorLoopbaanadviseursenOutplacementConsulenten(NOLOC),waarinin2004
8
deveeloudereVerenigingvanBeroepskeuzeadviseurs(VBA)isopgenomen.DeNOLOCteltmomenteelcirca2000leden.Deverenigingvanschooldecanenenleerlingbegeleiders(NVS-NVL)ontstondin2004dooreenfusievandeNederlandseVerenigingvanSchooldecanenenschoolloopbaanbegeleiders(NVS)endeNederlandseVerenigingvoorLeerlingbegeleiding(NVL).NaastdeNVS-NVLbestaanondermeerdeLandelijkeOrganisatievanStudentendecaneninhetHBO(LOSHBO)endeLandelijkeVerenigingvanStudieadviseursinhetwetenschappelijkonderwijs(LVSA).IneennotavandeNVS-NVL,staateenomschrijvingvandetakenbinnenloopbaanoriëntatieen-begeleiding.EenstandaardvanhetAlgemeenPedagogischStudiecentrum(APS)biedteenomschrijvingvanwatdedecaanmoetkunnen[Oomen,2002].EenOESO-onderzoek,vermeldinEuroguidance[2006],komttotdebevindingdathetgebrekaankwaliteitsbewakingvanloopbaanbegeleidinginNederland,vooralinhetonderwijs,eenzwakpuntis.
Delaatstejarenvindtereenpositievewendingplaats.DepersoonFransMeijersspeelde,metzijntallozepublicatiesengoedonderbouwdepleidooien,eenbelangrijkerolbijhetopdeagendakrijgenvanhetonderwerploopbaanbegeleiding.InNederlandbestaatsinds2005debijzondereleerstoel‘loopbaancompetenties’,ingestelddoordeNederlandseStichtingvoorPsychotechniekaandeUniversiteitvanAmsterdam.OpditmomentneemteenbestuurslidvandeNOLOCeveneensstappen,gerichtopdeinstellingvaneenleerstoel‘loopbaankunde’endeoprichtingvaneenexpertisecentrum[Cremers,2008].Zesjaargeledenzijntweelectoratenophetgebiedvanloopbaanontwikkelingtotstandgekomen:‘Pedagogiekvanhetberoepsonderwijs’aandeHaagseHogeschoolen‘CareerDevelopment’bijFontysHogescholen.In2006richttedeVrijeUniversiteitAmsterdamhetAmsterdamCenterforCareerResearch(ACCR)openmedionovember2008opendedeUniversiteitTwentehetTwenteCentreforCareerResearch(TCCR).FontysHogeschoolHRMenPsychologiestartbinnenkortmetdeeerstemasteropleiding‘CareerDevelopment’.
9
1.3 Oorsprong van loopbaanbegeleiding
Dewortelsvandeloopbaanbegeleidingliggenindearbeidsbemiddelingendeberoepskeuzebegeleiding[Savickas&Baker,2005].HoogleraarrechtenFrankParsonsrichtteinhetbeginvandevorigeeeuwinBostonheteersteberoepskeuzebureauop.Precieseeneeuwgeledenschreefhijdelegendarischewoorden:“Vooreenverstandigeberoepskeuzezijndriefactorenvanbelang:
Eenhelderbegripvanjezelf,jeaanleg,bekwaamheden,interesses,ambities,1.hulpbronnen,beperkingenenhunoorzaken.Kennisvandevereistenenconditiesvoorsucces,devoor-ennadelen,2.beloning,kansenenvooruitzichteninverschillendesoortenwerk.Oprealistischewijzeredenerenoverderelatiestussendezetweegroepen3.feiten.”[Parsons,1909/1967:5]
Inongeveerdezelfdetijd(1912)ontstondheteerstesystematischeberoepskeuzebegeleidingsprogramma‘FindYourself’.DeoprichtingvanheteersteNederlandsebureauvoorvoorlichtingbijberoepskeuzevondplaatsin1912teDenHaag[Pere,1986].In1937bestondenerinonslandzo’n40bureausdiesamenjaarlijksaanongeveer8.000mensenadviesgaven.Ineenkwartvandegevallenginghetommensenouderdanachttienjaar.Hetbelangrijksteinstrumentwasdepsychotechniek:hetmetenvankenmerkenalscognitievecapaciteitenenpersoonlijkheidseigenschappen.Inhetbeginvandejarenzestigverschenendeeersteschooldecanen[Stufkens,2008].Anno1985warendaterruim3.000.In1967starttedeAcademievoorSchool-enBeroepskeuzeinTilburg,delatereAkademieMens-Arbeid.In1982volgdeinDeventereenzelfdeacademie.In1981teldeNederland63beroepskeuzebureaus,waarintotaalongeveer800mensenopfulltimebasiswerkten.Deprofessionalswarenpsychologenenberoepskeuzeadviseurs.Ongeveervijftienprocentvanhuncliëntenwasouderdanachttienjaar[Pere,1986].Herenderwerddoordeberoepskeuzebureausgeëxperimenteerdmetloopbaanbegeleidinginopdrachtvanbedrijven[Aalberse.a.,1984].Hetisopmerkelijkdatdeoorsprongvanloopbaanbegeleidinguitberoepskeuzewerk,arbeidsbemiddelingenpsychotechniekvaakvergetenofgenegeerdwordt.BijvoorbeelddoorPaffen[1994]enCMI[2007].Dezebronnenplaatsendeoorsprongvandeloopbaanbegeleidingveellater,namelijkvanuitdeoutplacement,dievanaf1978overwaaidevanuitdeVerenigdeStaten.Dezeoutplacementkreeggeleidelijkaan,metnametoendearbeidsmarktindeperiode1996-2001krapwas,eenmeerpreventiefkarakter.Veelmobiliteitsbureaushebbenoverigensnogsteeds,grotendeelsterecht,hetimagodatzezichvooralmetprobleemgevallenbezighouden.
10
1.4 Wat houdt loopbaanbegeleiding concreet in? Een vogelvlucht
Psychologischetestszijnvooreendeelvandeloopbaanbegeleidersnogsteedshetbelangrijksteinstrument.DitishetgevalbijdeAdviesbureausvoorOpleidingenBeroep(derestantenvanhetberoepskeuzewerk)enbijdeselectieadviesbureaus(dieopeengegevenmomenttevensloopbaanbegeleidingaanboden).Testsbiedenzelfkennisdie,incombinatiemetgesprekkenenexploraties,decliënttotinzicht,keuzenenstappenbrengt.Inhetvoortgezetonderwijswerkendecanenveelalmetschriftelijke,deelsgeautomatiseerdemethoden,waarinleerlingenonderandereallerleiinvuloefeningendoen(bijvoorbeeldOptie,Traject,MultipleChoice,Beroepskeuzedagboek).Dedecanencombinerenditmetinformatievoorzieningovervakken,opleidingenen-minder-overberoepen.Inhetmiddelbaar-enhogerberoepsonderwijsbestaan,onderverschillendebenamingen,StudentenServiceCentra,waarindividuelestudentenmetloopbaanproblementerechtkunnen.Dezecentrakomendoorgaansslechtsmeteenkleindeelvandepopulatieinaanraking.Ookdezecentrawerkenvaakmettests.Verdervindeninhetberoepsonderwijsopgroteschaalpogingenplaats,omdestudieloopbaanbegeleidingteintegrereninhetonderwijs.Ditgebeurtondermeerdoordeaanstellingvandocentenalsstudieloopbaanbegeleiders,dieregelmatiggesprekkenmetdestudentenhebben.Instrumentenalsportfolioenpersoonlijkeontwikkelplannenspeleneenbelangrijkerolbinnendezestudieloopbaanbegeleiding.InhetwetenschappelijkonderwijsbestaanookStudentenServiceCentra,maardaarnaastdoethetwetenschappelijkonderwijsweinigaanstudieloopbaanbegeleiding.Uitzonderingenhieropzijnbijvoorbeeldeenoriëntatiejaarendeworkshopsdiedestudentaanheteindvandestudievoorbereidenopdeentreetotdearbeidsmarkt.Deoutplacement-,loopbaanadvies-enre-integratiebureaushantereneenwijdeverscheidenheidaaninstrumenten.Eenbloemlezing:
zelfconfrontatiemethode(ZKM)•vormenvanbiografieonderzoek•tekenenvanlevenslijnenenandereuitingenvooraspectenvandeloopbaan•symbolenofmetaforenkiezenofverzinnenenbespreken•collagesmaken•kwaliteitenkwadranten•koersonderzoek•RationeelEmotieveTraining•focusing•ontspannings-ofstressreductieoefening•geleidefantasie•‘SysteemvoorIndividueleMotivatieAnalyse-methode’(SIMA-methode)•
11
arbeidsmarktoriëntatie•strategie-enactieplan•reflectieverslag•analysevanpersoneelsadvertenties•netwerkopdracht•presentatieoefening•sollicitatietraining•competentiecoaching,dilemmacounselingenallerleianderevormenvan•coachingencounseling.
Testsspeleneenrelatiefkleinerol[ziebijvoorbeeldCMI,2007;Dols,2008].Sindsenigejarenbemoeitookdeoverheidzichweerwatactievermet(studie)loopbaanbegeleiding.Ditdoetzijdoorsitestelatenontwikkelenalslerenenwerken.nl,opleidingenberoep.nlenstudiekeuze123.nl.Dezewebsitesbiedenvoornamelijkinformatietenbehoevevandestudiekeuze.Sinds2005testendeCentravoorWerkenInkomen(CWI)weeropgroteschaal,nadatzijdaarlanggeledenmeestopten.HiervoorisonlangseengrootaantalCompetentieTestCentraopgericht.TotslotbevordertdeoverheidopverschillendemanierenproceduresvoorErkenningvanVerworvenCompetenties(EVC),dievaakeenuitgesprokenloopbaanontwikkelingsdoelhebben.
1.5 Opzet van deze oratie
Indevolgendehoofdstukkenzienwedaterinhetonderwijseninarbeidsorganisatiesgroteproblemenbestaanophetgebiedvanloopbaanontwikkeling.Veelscholierenenstudentenvallenuit,anderenswitchenvroegofvaak.Veelarbeidsrelatieszijnvoorwerknemerofwerkgeveronbevredigend,maardurentochvoort.Uitonderzoekblijktdatgoedeloopbaanbegeleidinghelptomdergelijkeproblementevoorkomenofoptelossen.Hoewelhiermeezowelinmateriëlealsinimmateriëlezinveelteverdienenvalt,isgoedeloopbaanbegeleidingzeldzaam.Hoekomtdit?Erzijndelaatstejareninhetberoepsonderwijsgroteinvesteringeninstudieloopbaanbegeleidinggedaan.Waaromleverendezeinvesteringennietmeerop?Hoekanhetbeter?Ditzijnenkelevandevragendieindezeoratieaandeordekomen.Eendeelvandeverklaringligtindeversnipperingvanhetvakgebied.Daarnaastmaakthetvoortbestaanvanhardnekkige,inadequate,maardominantebeeldendeeluitvandezekwestie.Eenvoorbeeldhiervanishetbeeldvan‘degoedekeuze’,diehetindividumoetmaken.Wathoudtditbeeldin?Watisermisleidendaan?Watzijndeconsequenties?Hoekunnenweditbeeldbijstellen?
12
2. Loopbaanproblemen
2.1 In onderwijs
Inhetonderwijsbestaangroteproblemenophetgebiedvanmotivatie,voortijdigeuitvalenstudierendement.Bijnaveertigprocentvandembo-deelnemersbehaaltgeenmbo-diploma[MBORaad,2007].Vandevmbo’ersdiedoorstudereninhetmbo,kiest25procentbranchevreemd(bijvoorbeeldvaneconomienaarzorgofviceversa).Bijdeovergangvanmbonaarhboisdatdertigprocentvandedoorstudeerders.Veelleerlingeninhetberoepsonderwijskunnen‘onderwijsnomaden’wordengenoemd.IndeROC’smisteengrootdeelvandeleerlingenrichtinggevoelenbetrokkenheidbijwatzeleren.Veelleerlingenzijnongemotiveerd.Anderenzijnwelgemotiveerd,maardemotivatieis’extrinsiek’endaardoorkwetsbaar.Toevalenvolstrektirrelevanteaspecten(zoalsdeuitrustingvandekantine)speleneenhoofdrolbijkeuzen[Luken&Newton,2004].VolgensdeNederlandseOrganisatievoorWetenschappelijkOnderzoek(NWO)[2008]isnoggeentwintigprocentvandestudenteninhethogerberoepsonderwijszeergemotiveerd.Vandestudenteninhethbois41procentbinnentweejaarofwelgeswitchtnaareenandereopleidingofhbo-instelling,ofwelhelemaalgestoptmetstudereninhethogeronderwijs.Vandehbo-studentendiein1999meteenvoltijdstudiebegonnen,had36procentnazesjaarnoggeendiplomabehaald(NWO,2008).Voorhetwetenschappelijkonderwijszijndezecijferszelfsnogietsongunstiger.“Ruimtweevijfdevandestudenten,zowelinhethboalsinhetwo,maaktgeengoedestart.”[InspectievanhetOnderwijs,2008].Ondanksinspanningenomdeuitvaltegentegaan,vertoonthetpercentagestudentendatmetdegekozenstudiestoptinheteerstejaar,eenstijgendelijn[HBO-raad,2008].DeproblemeninhetonderwijsbeperkenzichniettotNederland.WatbetreftvoortijdigschoolverlatenbehoortNederland,samenmetlandenalsDuitsland,Luxemburg,Frankrijk,hetVerenigdKoninkrijkenBelgiëtoteenmiddengroep.DescorevandezemiddengroepisduidelijkbeterisdandievandeZuid-Europeselanden,maarzekernietzogoedalsdievandeScandinavischelanden,Oostenrijkendeniet-EU-ledenZwitserlandenNoorwegen[Herweijer,2008].
Bovengenoemdeproblemeninhetonderwijsbrengenhogekostenmetzichmee.Inmateriëleeninimmateriëlezin.Wanneermenalleenkijktnaardedirecte,materiëlekostenvanstudiestakenenswitcheninhethbo,komtdeOnderwijsraad[2008]aluitopongeveer180miljoeneuroperjaar.DeNationaleDenkTank[2007]maakteeenveelruimere
13
berekeningvoorhetheleNederlandseonderwijsencalculeerdenaastdedirecteeenaantalindirectekosten.DeDenkTankschatdatverkeerdestudiekeuzendooronderbenuttingvantalent,uitval,‘afstroom’(afstuderenopeenstudieonderniveau)endeniet-optimaledoorstroom(naarvervolgopleidingofarbeidsmarkt)Nederlandjaarlijksmaarliefstzevenmiljardeurokosten.Indetijdvandekredietcrisisannonajaar2008vermeldendevoorpagina’svandekrantendagelijksveelvoudenvanditbedrag,inhetkadervanhetreddenvanbankenofhetgaranderenvankredieten.Daardoorlijktzevenmiljardmisschiennietveel,maarhetiswelzo’nduizendeuro,voorelklidvandewerkzameberoepsbevolking,per jaar.
Figuur 1: Resultaten Nationale DenkTank op de voorpagina van De Telegraaf van 9 oktober 2007
Dekostenbeperkenzichniettotgeld.Suboptimaleloopbanenimplicerenveelverspildeenergie,talenten,tijdvanlevenenlevensgeluk.Indevolgendeparagraafgaanweinoploopbaanproblemeninhetwerk.
2.2 In arbeid
Alsmensenhundraainietvindenennietlekkerinhunvelzitten,brengtditvaakverminderingvandeweerstand,vermoeidheid,hoofdpijn,migraine,rugpijn,ongezondeeet-endrinkgewoontenofhogebloeddrukmetzichmee.Optermijnkanditleidentotblijvendearbeidsongeschiktheidofzelfstotfatalegezondheidsproblemen,zoalshart-envaatziekten.Nietlerenenjenietontwikkelenleidttotuithollingvande‘employability’.Menverliestmetanderewoordende
14
competentieomnueninhetvervolgvandeloopbaanarbeidteverrichten[Luken,2002].Bedrijvenslagenernietinvoldoendemenskrachtencompetentiesbinnentehalenenduurzaamtemobiliseren.Hierdoormissenzijkansenenomzet.DeconcurrentiepositievanNederlandverslechtert.Talentenwordennietbenut.Problemenindemondialesamenlevingblijvenliggen.VolgenshetpromotieonderzoekvanWijnants[2005]onderbijna1.300hogeropgeleidenindeleeftijdvan25-35jaarmetminimaal1jaarwerkervaring,ismaarliefst74procentvandeondervraagdenniettevredenoverdehuidigebaan.Driekwartvanderespondentenvoeltzichnietvoldaanoverdebalanstussenwerkenprivé.Dehelftvandedertigersvoeltzichgespannenenmaarliefst82procentgeeftaannietgoedinzijnveltezitten.Bijnadehelftvandedertigersdenktbaattehebbenbijloopbaanadvies,maarslechtsweinigenkrijgendit.Ineenander,internationaalonderzoekondermeerdan115.000mensenin33landen,zegt29procentvandeNederlandserespondenten,dathetwerkhenziekofongezondmaakt.Ditisaanzienlijkmeerdanhetgemiddeldevannegentienprocentoverderespondentenvanalle33landen[KellyServices,2008].EnkelegegevensuitdeNationaleEnquêteArbeidsomstandigheden2007,waaraancirca22.600respondentendeelnamen:
28%zegtzichelkedagtotenkelemalenpermaandaanheteindevaneen•werkdagleegtevoelen.43%geeftaandatzevaak/altijd‘heelveelwerk’moetendoen.•38%vindthetwerkvaak/altijdhectisch.•Opdevraag“Heeftuerinhetafgelopenjaarovernagedachtomanderwerkte•zoekendanhetwerkbijuwhuidigewerkgever”,antwoordt51%ja.Opdevraag“Heeftuinhetafgelopenjaarookdaadwerkelijkietsondernomen•omanderwerktevinden?”,antwoordt26%ja.[TNO,2008]
Sindshetbeginvandejarenzeventigisdeterm‘burnout’ingeburgerd:‘opgebrandzijn’.EenburnoutmanifesteertzichvolgensWikipediainuitputting,cynismeenverminderdepersoonlijkebekwaamheid.Eengangbareopvattingisdatdeoorzaakligtinvoortdurendestressenoverbelasting.VolgenshetCentraalBureauvoordeStatistieklijdtelfprocentvandeNederlandsebevolkingtussende15en65jaaraanburnoutklachten[Statline].RothlinenWerderintroduceerdenruimeenjaargeledenhetbegrip‘boreout’:onderbenutting,gebrekaanbetrokkenheidenslopendevervelingophetwerk.Hiervanzouvijftienprocentvandewerknemershetslachtofferzijn.RothlinenWerderbaserenzichonderandereopeengrootonderzoekvanGallupuit2004,waaruitdeconclusiegetrokkenwerddatéénopdevijfwerknemers‘activelydisengaged’is.Dezewerknemersvoerenweinigtotnietsuitophetwerkenondermijnendaarmeedeinspanningenvananderen.EénvanhunanderebronneniseenonderzoekvandeAmerikaanDanMalachowskiuit2005ondertienduizend
15
respondenten.Hieringeeftéénopdedriewerknemerstoedathij/zijzichruimtweevandeachtkantoorurenperdagmetprivézakenbezighoudt.Werknemersvullendezeurenvoornamelijkmetpersoonlijkinternetgebruikenkletsenoveranderezakendanwerk[TheTimes,15en18september2007].InNederlandspreektmenookwelvan‘mentaalverzuim’.Incidenteelvindtzelfssabotageplaats.
InopdrachtvanlandelijkepersoneelsbemiddelaarVitae[2007]voerdeonderzoeksbureauPanelWizardeenonderzoekuitonder538werkenden,dierepresentatiefwordengeachtvoordeNederlandseberoepsbevolking.Slechts25procentzegttedoenwathijofzijhetliefstwil.Veertigprocentgeeftaandathij/zijhetmoeilijkvindtomeeneigenkoerstevaren.Meerdandehelftwilbesteenbeetjehulpbijhetvarenvandeeigenkoers.OndervraagdenineenenquêtevanOptimaalTalentBVgavenaandatzijduidelijkbehoeftehebbenaaninzichtinhuneigentalenten.Daarnaastzijnzijopzoeknaarhandvattenomdeeigenloopbaanteregisseren.Zobleekdat69procentvandemensengeenideeheefthoezijeengoedeloopbaanroutekunnenkiezen.“Verwijzendnaareenklassiekereclame,hebbenmensenmeerverstandvanverzekeringendanvanhuneigentalenten.Hetgevolgisdatveelmensenverkeerdestudiekeuzenmaken,opverkeerdebanensolliciterenenwerkdoendathunhartnietechtraakt.Datbetekentdaterveeltalentverspildwordt”[Steijger,2008].
Weinigvolwassenenennogveelminderjongerenhebbeneenduidelijkeenrealistischevisieopzichzelfindetoekomstendaaropgebaseerdeplannen.Werkgeverswensendatwerknemerszelfsturendzijneninitiatiefnementenaanzienvanhuneigenontwikkeling,maarbiedenhierbijweinigstimulansenondersteuning.Werkgeverenwerknemerdoeninderegelweinigmoeiteomhunwensentenaanzienvandetoekomstopelkaaraftestemmen[Luken,2002,2003;Korenromp&Luken,2007].“Levenslanglerenisverwordentotlevenslangleuteren”1.
2.3 Conclusie
Bovenstaandewilnietzeggendathetallemaalkommerenkwelisinhetonderwijsenindewereldvanhetwerk.Alswedemeestnegatieveonderzoeksresultaten,dievaakopnietrepresentatievesteekproevenzijngebaseerd,buitenbeschouwinglaten,lijktgrossomodoeen(krappe)meerderheidvandeleerlingen,studentenenwerkendentochwelmetplezierensuccesaanhetlerenenwerkentezijn.Bij
1 UitspraakbijdeopeningvanhetacademischjaarvandevoorzittervanhetcollegevanbestuurvandeOpenUniversiteit,tevensSER-kroonlid,TheoBovens.
16
eengroteminderheid,misschientweeopdevijf,spelenechterallerleiproblemen,waarbinnengebrekkigeloopbaanontwikkelinggezienkanwordenalscentraalthema.Bijderoepommaatregelentegendeproblemenophetgebiedvanuitvalenrendementinhetonderwijs,krijgtstudieloopbaanbegeleidingeensteedsprominentereplaats.Delaatstejarenwordtinontelbarerapportenennota’sgepleitvoorverbeteringvanstudieloopbaanbegeleiding.Hetlijktsomsofmenstudieloopbaanbegeleidingalseenpanaceebeschouwt.Degedachteis:“Alsstudentenmaarbetergeïnformeerdwaren,alsdebeeldendiezijhebbenvandeopleidingenhetberoeprealistischerwarenenalszemaarbeterdoordachtekeuzenmaakten,danzoudenzevakeropdejuisteplaatsterechtkomen,sterkergemotiveerdzijnenvakerensnellereendiplomabehalen.”ZiebijvoorbeeldVanBragt[2005],Herweijer[2008],InspectievanhetOnderwijs[2008],deNationaleDenkTank[2007]enRaadvoorWerkenInkomen(RWI)[2008].Deontelbarepleidooienzijnnietaandovemansorengericht.Delaatstejarenis,metnameinhetmiddelbaar-enhogerberoepsonderwijs,veelgeïnvesteerdinstudieloopbaanbegeleiding.Indewereldvanhetwerkgaatveelaandachtuitnaarhetbevorderenvan‘employability’.Nietalleenwerkgevers,maarookoverheidenwerknemersorganisatiesonderschrijvenhetbelanghiervan.Bijemployabilitydenktmenineersteinstantievaakaanflexibiliteit,mobiliteit,inzetbaarheid,formelescholingenerkenningvanverworvencompetenties.Hetbesefdringtechterdoordatdewerknemermeteendergelijkeopvattingvanemployabilityteveelalseenpassiefobjectwordtgezien.Alseenwerknemeraltijd‘ja’zegtopdeverlangensvandewerkgever,dreigtverzandingvanzijnofhaarontwikkeling.Gebrekaanrichtingendaardooronsamenhangendeopbouwvanexpertiseliggenaandezeverzandingtengrondslag.Eentegewilligehoudingvandewerknemerkanoptermijnleidentotburnoutenarbeidsongeschiktheid.Duurzamewerkzekerheidimpliceertzelfsturingencompetentie-ennetwerkontwikkeling.Zondervoorbijtewillengaanaanhetbelangvanflexibiliteit,moethetbijemployabilityindekerngaanomdoelgerichteloopbaanontwikkeling.Zowelwerkgeversalswerknemersorganisatiesbiedendelaatstejarendanookmeerenmeerloopbaanbegeleidingaan.Vooralsnoggebeurtditechternoglangnietzomassaalalsinhetberoepsonderwijs,metuitzonderingvaneenenkelesector(debouw).Devraagisinhoeverrede(studie)loopbaanbegeleidingaandehooggespannenverwachtingenvoldoet.Dezevraagwordtinhetvolgendehoofdstukbeantwoord.
17
3. Evaluaties van loopbaanbegeleiding
3.1 In onderwijs
Instudieloopbaanbegeleidingisdeafgelopenjarenveelgeïnvesteerd.Hoeveelismoeilijktezeggen,maarmethetoogopdevelevisiestukken,beleidsplannenendegrotehoeveelheidurendiestudieloopbaanbegeleidersmetstudentenspreken,moethetomhonderdenmiljoenenperjaargaan.Eenandereindicatieisdatdehelftvanalleinnovatieprojecten,diein2007bijHetPlatformBeroepsonderwijszijnaangevraagd,betrekkingheeftopstudieloopbaanbegeleidingofloopbaanleren[Meijers,2008].Deeffectenvandegroteinvesteringeninstudieloopbaanbegeleidingzijnhelaasonbekend[Onderwijsraad,2008:10].Erzijndiverseaanwijzingendatdezeeffectentegenvallen,misschienzelfsnegatiefzijn.Zoalsin2.1isopgemerkt,blijktiniedergevaldeuitvalnietaftenemen.Erzijnduidelijkesignalendatstudentenontevredenzijn-ennogontevredenerworden-overdestudieloopbaanbegeleidingdiezijkrijgen.UitmonitorenvandeTweedeFaseinhetvoortgezetonderwijsblijktdatscholenweliswaarveelinvestereninloopbaanoriëntatieen-begeleiding,maardatdewaarderingvanleerlingeneerderafneemtdantoeneemt[Oomen,2007].UithettweejaarlijkseOdin-onderzoek[JOB,2007]blijktdatookinhetmbodetevredenheidoverdestudieloopbaanbegeleidinglaagisenbovendiennogafneemt.
Figuur 2: Ontevredenheid over studieloopbaanbegeleiding in het mbo (Bron: JOB, 2007)
18
Figuur2brengtdeantwoordenopdrievrageninbeeld.Hetgaathieromresultatenvandejaren2003,2005en2007.Opdevraag“Hoevindjedebegeleidingbijberoepskeuzeofkeuzevoorvervolgopleiding?”antwoordt27procentvande132.698mbo-studenten,diein2007deelnamenaanhetonderzoek,datzijdezeslechtofheelslechtvinden.Tervergelijking:zestienprocentisontevredenoverdebegeleidingbijpersoonlijkeproblemen.Twaalfprocentisontevredenoverdementor.Beidelaatstgenoemdeontevredenheidspercentageslijkenoverdelaatstevierjaarenigszinsaftenemen.Deontevredenheidoverdebegeleidingbijberoepskeuzeenkeuzevoorvervolgopleidingneemtjuisttoe.In2003[Odin2]washetpercentagedathieroverontevredenwas,nog‘slechts’20procent.
Ookinhethbozijndesignalennegatief:Volgenseenonderzoekdatin2007hogeschoolbreedplaatsvondbij•HogeschoolZuyd,ervoergemiddeldslechtsdertigprocentvandestudentendestudieloopbaanbegeleidingalspositief[Twardy-Duisterse.a.2008].UitgegevensvanhetzogenaamdeReflex-onderzoek[Zijlstra&Meijers,•2008]blijktdatonderdebevraagde6000studentenindeRandstaddestudiebegeleidingdekleinstematevantevredenheidoplevert,invergelijkingmetdiverseandereaspecten.Destudiebegeleidingwerdonderanderevergelekenmetdesfeeropschool,dekwaliteitvandocenten,deinhoudvandeopleidingendetoetsing.IneenonderzoekbijdeHogeschoolvanArnhemenNijmegenonder858•studentenisdegemiddeldewaarderingvoordestudieloopbaanbegeleidingeenrapportcijfer5,6.Ruimeenderdevandeondervraagdestudentenvindtdatdestudieloopbaanbegeleidingnietheeftbijgedragenaandebeoogdeeffecten.Destudieloopbaanbegeleiderszijnoverigenseenstukpositiever.Nietteminisdeconclusiedatondanksdegedaneinvesteringdedoelenonvoldoendezijngerealiseerd[Kneefele.a.,2007].BijdeHaagsehogeschoolgeeft41procentvandestudentenaandatde•studieloopbaanbegeleidingnietbijdraagtaandeeigenontwikkeling[Zijlstra&Meijers,2008:7].
Leerlingenenstudentenzijndusbehoorlijknegatiefoverdestudieloopbaan-begeleidingdiezijkrijgen.Enzelijkenzelfsnogontevredenerteworden.Zijnernaasthunmeningenookmeerobjectievegegevensoverderesultatenvanstudieloopbaanbegeleiding?HelaasiseffectonderzoekzeldzaaminNederland.Erisgeenenkelebalanstussenenerzijdshetoverstelpendeaantalvisiestukken,plannen,handleidingenetceteraenanderzijdsconcreteonderzoeksgegevens.Depraktijkvandestudieloopbaanbegeleidingisnogniet‘evidence-based’.EénvandeweinigeuitzonderingenishetbehoorlijkgrootschaligeonderzoekvanMeijers,KuijpersenBakker[2006]onderruim3.500leerlingeninvmboenmbo.
19
Ditonderzoeklaattweeduidelijkeconclusietoe:(1)Goedeloopbaanbegeleidingiseffectief:hetdraagtbijaanbeteremotivatie,hetverminderenvanvoortijdigschoolverlaten,hetontstaanvaneenarbeidsidentiteitenbeterestudie-enberoepskeuzen.(2)Goedeloopbaanbegeleidinginhetvmboenmbobestaatpraktischniet:slechtsin3vandeonderzochte226groepenishiervansprake.Opditmomentiseenvergelijkbaaronderzoeknaarhethboindeafrondingsfase.Uitbetrouwbarebronisvernomendatderesultatennognegatieverzullenuitvallendaninhetmbo.EenkleinmaarconcreeteffectonderzoekisdatvanOsinga[2008].Zijvergeleekruim100vmbo-enmbo-leerlingen,waarvaneendeelgetestwaseneenanderdeelniet.Getesteleerlingenblekeneenjaarnadetestmeertevredentezijnmethunstudiekeuzedannietgetesteleerlingen.Demeerderheidvandegetesteleerlingenisdaadwerkelijkeenrichtingopgegaandieuitdetestkwam.Depersoonlijkeaandachtdieleerlingenkrijgentijdenshetgesprekoverdetestuitslag,brengtleerlingen,oudersendecanentotnieuweinzichten.Vandegetesteleerlingenzijnermindergestoptmethunstudiedanvandenietgetesteleerlingen.VanWinkel[2006]totslotconcludeertuitdiepgaandeinterviewsmetachtstudentenaandeHogeschoolvanArnhemenNijmegen,datzijtevredenzijnoverdeontvangenstudieloopbaanbegeleiding.Dithadinzesvandeachtgevallenpositieveeffecten.
Indeinternationalevakliteratuurzijnveelmeeronderzoeksresultatentevinden,vooraluitdeVerenigdeStaten.Hughes&Karp[2004]voerdeneenzorgvuldigemetastudieuit.Destudiebetrofruimvijftigonderzoekrapporten(tussen1983en2003indeVerenigdeStatengepubliceerd)overstudieloopbaanbegeleidingen-ontwikkelinginscholen.DebelangrijkstevraagdieHughes&Karpsteldenwas:“Isthereevidencethatcareerguidanceprogramsinfluencestudents’academicandvocationalachievement?”[o.c.:10].Hunconclusieisdatinhetalgemeengesprokendeverschillendevormenvanbegeleiding(omvattendebegeleidingsprogramma’s,loopbaancursussen,counselingengeautomatiseerdebegeleidingssystemen)positieveeffectenhebbenopschoolprestatiesenloopbaanontwikkeling.Hughes&Karpvondenechterweinigbewijsdatdezepositieveeffectenblijvendzijn,waarbijaangetekendmoetwordendatfollow-uponderzoekzeldzaamis.Vandeverschillendevormenvanbegeleidingbleekindividuelecounselinghetmeesteffectief.“Thissimpleplanninginterventionmayhelpstudentsunderstandtheconnectionsbetweentheirgoalsandthenecessarystepstotaketowardsthem.”[o.c.:30].Eenzwakpuntvandemeesteonderzoekenisoverigensdatdezevooraldeveranderingeninkennisbijdestudentenmetenof,noggebruikelijker,hunhouding.Hetactuelegedragvanstudenteniszeldenonderzocht.
20
3.2 In arbeid
OverdeeffectenvandeloopbaanbegeleidingdieinNederlandbeschikbaarisvoorwerkenden,iszomogelijknogminderbekenddanindecontextvanhetonderwijshetgevalis.Welvonderonderzoekplaatsnaardeeffectiviteitvandebegeleidingbijre-integratie.Dezeeffectiviteitisbelabberd.“Dekansopwerkvoormannenindebijstandstijgtdoorhulpbijre-integratievan21naar24procent(…).Bijvrouwen,jongerenenouderenisdeelnameaaneenre-integratietrajectzelfsnadelig.Hetbelemmerthenomzelfactiefnaarwerktezoeken(...).Eenwerklozeaaneenvastebaanhelpenkost537.000euro.”[DeVolkskrant,20november2008].BijeenbesprekingindeTweedeKamervaneeneerderonderzoekzijntermengebezigdals“geldverkwisting,verontrustend,eenschandaligemiskleunvandezelfdeordealsdeBetuwelijnenschokkend”[Cremers,2008:6],maardeTweedeKamerhanteerteeneenzijdigcriterium(betaaldwerkhebben)enbovendienzijnallerleianderewerkzaamheden(bijvoorbeeldinhetkadervandeWetsocialewerkvoorziening)bijdeevaluatieinbegrepen.VolgensonderzoekdatKluijtmans[2008:34]aanhaalt“voelenNederlandsewerknemerszichdoorhunwerkgeveronvoldoendegesteundofzelfsbelemmerdinhuncarrièreontwikkeling”.Ininterviewsmetmedewerkersvaneengrotebanktoondenrespondentenzichvaakuitgesprokentevredenoverdeontvangenloopbaanbegeleiding,diedoorexternepartijenwerdgeleverd.Echter:slechtseenkleingedeeltevandemedewerkershaddergelijkehulpontvangen[Korenromp&Luken,2007].Hetboekje‘Loopbaanbegeleidingindepraktijk’[CMI,2007]bevattallozesuccesstories.AlbertijnenBruyninckx[2004]rapporterenovereenonderzoekinVlaanderen.Inditonderzoekdoorliepen181mensenbijvijfadviesorganisatieseenloopbaanbegeleidingstraject.Zijwerdentelefonischondervraagdoverdeeffectenvandebegeleidingenhuntevredenheidhierover.Hetgingomeengevarieerdegroeprespondenten,watbetreftopleidingsniveauenvraagstelling.Ookdeadviesbureauswarenverschillend(commercieelenniet-commercieel,vierkleinenéénzeergroot).Ongeveereenkwartvanderespondentenbleeknaeenjaareenanderebaantehebben(viermaalhetlandelijkgemiddelde).Bijeveneensongeveereenkwartwassprakevaneenveranderinginhetwerkbijdezelfdewerkgever.Opvallendiseengrotetoenamevandetevredenheidoverdewerksituatie.Ditwasookzobijrespondentendienietshaddenveranderdinhunwerksituatie.Onderdedeelnemersdienietvanbaan,functieofwerkinhoudwarenveranderd,steeghetpercentagedattevredentotzeertevredenwasmetdejobsituatievanachtprocent(vooraanvangvandeloopbaanbegeleiding)tot42procent(nahetbeëindigenvandesessies).Duszelfsalserfeitelijknietsverandert,isereensterkeverbeteringindemanierwaaropdepersoonhetwerkbeleeft.Dedeelnemerswarenoverhetgeheelzeertevredenoverdedienstverlening,ongeachtdepreciezeinvullingvanhetbegeleidingstraject.Hoeweldekeuze
21
vooreenadviesbureaumeestal‘toevallig’was,zou96procentindezelfdesituatieopnieuwvoorloopbaanbegeleidingbijhetzelfdebureaukiezen.Richard[2005]doorzochtdeinternationaleliteratuuropevaluatiesvanloopbaanbegeleiding.Hijselecteerdeopbasisvanenkelekwaliteitscriteria28publicatiesenconcludeerthieruitdater,althansindeVerenigdeStaten,veelbewijsisvoordeeffectiviteitvanloopbaanbegeleiding.Hetmeesteffectiefzijnintensieve,individueleinterventies.Gestructureerdegroepsbijeenkomstenwerkenbeterdanongestructureerde.Begeleidingmetcomputerprogramma’swerktbeteralsditgecombineerdwordtmetcounseling.AnderewerkvormenmetbewezeneffectiviteitzijnvolgensdebronnenvanRichard:schriftelijkeopdrachten(werkboeken,dagboeken);individueeltoegepastezelfbeoordelingenactiviteitenophetgebiedvanplannenenbeslissen.Ookpraktische,actueleinformatievoorziening;contactenmetrolmodellenenhulpbijnetwerkenzijnvolgenshemeffectief.Vooralhetcombinerenvanmeerdanéénwerkvormisdoeltreffend.TotslotciteertRichardbewijsdatgeïnformeerdeenoverwogenloopbaanbeslissingenleidentothogerearbeidssatisfactie,lagerewerkgerelateerdestressendepressie,hogereinkomens,lagerewerkloosheid,lagerverloop,lageregezondheidskostenenhogereproductiviteit.
3.3 Conclusie
Eenconclusiedieuitdithoofdstukgetrokkenkanwordenisdaterduidelijkeaanwijzingenzijndatdetevredenheidoverstudieloopbaanbegeleidinginhetonderwijsgeringisenwaarschijnlijkbovendiendalende.Ditondanksdegepleegdeinvesteringenvandeafgelopenjaren.Alswerkendenloopbaanbegeleidingkrijgen(watnietzovaakgebeurt),zijnzijdaaroverinhetalgemeentevreden.Overderesultatendiebehaaldwordenmetloopbaanbegeleiding,isvoordeNederlandsesituatieweinigbekend.Degegevensdieerzijn,wijzenechterineenpositieverichting.Zowelinonderwijsalsinarbeidsorganisatieswordenpositieveresultatengemeldvangoedvormgegevenloopbaanbegeleiding.Ookindeinternationaleliteratuurbestaatduidelijkbewijsdat(studie)loopbaanbegeleidingpositieveeffectenkanhebben.Geziendeinhoofdstuk2geschetsteproblemeninonderwijsenarbeidengeziendemogelijke,positieveeffectenzoumenverwachtendathetinstrumentloopbaanbegeleidingmassaalwordtingezet.Inhetonderwijsisditinderdaadhetgeval,maarhetlijktineenvormtegebeurendiemeestalontevredenheidoproeptendieslechtsinzeldzamegevallenaangesteldekwaliteitscriteriavoldoet.Inarbeidsorganisatieswordtloopbaanbegeleidingnognietmassaalingezet.Hoekandit?Hetvolgendehoofdstukpoogtopdezevraageniglichttewerpen.
22
4. Diagnose van het probleem
4.1 Inleiding
Loopbaanontwikkelingisvaneminentbelangvoorindividuen,onderwijs-enarbeidsorganisatiesensamenleving.Goedeloopbaanbegeleidingkanloopbaanontwikkelingaantoonbaarbevorderen.Inarbeidsorganisatiesisnogrelatiefweinigsprakevanloopbaanbegeleiding.Ingrotesegmentenvanhetonderwijswordtnaarstiggeprobeerdhetvandegrondtekrijgen,maarderesultaten,voorzoverbekend,vallentegen.Indithoofdstukwordtgeprobeerdditteverklaren.Ondermeerwordtbetoogddatbestuurders,beleidsmakers,mediaenscholieren/studentenonrealistischebeeldenhanterentenaanzienvanloopbaanontwikkeling.Dezebeeldenvormeneenbelemmeringvooreffectieveloopbaanbegeleidingenadequateloopbaanontwikkeling.Eenvoorbeeldvaneendergelijkvalsbeeldisdatvandeplanbareenmaakbaretoekomst.Ditveronachtzaamtdatdemeestemenseninhunloopbaaninfunctiesterechtkomendiezebijdeaanvangvanhunloopbaannooithaddenvoorzien.Doordetoenemendeturbulentieineconomische,technischeencultureleontwikkelingenneemtdeonvoorspelbaarheidnogverdertoe.Eenandervoorbeeldvaneenwijdverspreid,maarmisleidendbeeldisdatvandepassieofvanhet‘warezelf’datiemandinzichzelfkanenmoetvinden[DenDaas,2006].Hetbeelddatpassieenauthenticiteitzichgeleidelijkaanontwikkelen,isindemeestegevallenrealistischer.Indevolgendetweeparagrafenwordthetbeeldvan‘dejuistekeuze’uitgewerkt.Ditbeeldbenadrukthetbelangvandeberoepskeuzeofstudiekeuze.Eenjuistekeuzekomtvolgensditbeeldtotstanddoorgoedeinformatievoorzieningenbewustnadenken.Toegelichtwordtwatermiskanzijnmetditbeeldendeimplicatieservan.Vervolgenspasserennogenkeleandereproblemen,diezichvoordoenbijhettotstandbrengenvangoedeloopbaanbegeleiding.Hetgaathieromonvermogen,waarvanaanverschillendekantensprakeisenomhetfeitdatdeverantwoordelijkheidvoorloopbaanontwikkelingnietgoedisbelegd.Hetaccentligtindithoofdstukbijhetonderwijs,maarveelisooktoepasbaarindecontextvanarbeid.
23
4.2 Het dominerende beeld van de goede keuze
Intallozerapportenwordtdeempirischonderbouwdestelling,datverkeerdestudiekeuzetotstudiestakenkanleiden,verabsoluteerdofomgedraaid.Alsofstudiestakenaltijddoorverkeerdekeuzenveroorzaaktis.AlsaanvullingopdeindeinleidingvermeldeconstateringvandeNationaleDenkTank,datverkeerdestudiekeuzenNederlandperjaarzevenmiljardkosten,zijnhiernogenkelevoorbeelden:“Dertigprocentvandestudenteninhethogerberoepsonderwijsblijktgeengoedekeuzetehebbengemaakt:zestakenofswitchenvanstudietijdensofdirectnaheteerstejaar”[Onderwijsraad,2008:47].EldersblijkendatdeOnderwijsraadwelbeterweet:“Waarschijnlijkbestaaternietzoietsalsdejuistekeuze;daarvoorishetleventeveelafhankelijkvanongewisheden,onzekerheden,toevallighedenenherstelmogelijkheden”[Onderwijsraad,2008:33],maarhetaannemelijkeideedatverkeerdekeuzendesleutelrolspelen,isdominant.
Figuur 3: Voorwoord Kies Wijzer Studiekeuze123.nl (bron: www.studiekeuze123.nl)
Tallozepublicatiesillustrerendatzowelopbeleids-alsoppraktischniveauhetbeeldvandegoedekeuzedomineert.Eenvoorbeeldhiervanisdetitelvanhetrapport‘VoordeKeuze’,datverslagdoetvaneengrootonderzoeks-enbeleidsvoorbereidendproject[RWI,2008].Ookbijlagenvankrantenmettitelsals‘Kiezennaschool’en‘Kiezendoejezo’ondersteunenditbeeld[Volkskrant13septemberen1oktober2008].Verderzijneruitspraken,zoalsdievanDoekleTerpstra,devoorzittervandeHBO-raad:“Veelstudentenstoppenalbinneneenweek.Dandenkje:haddendienietwatbeteroverhunstudiekeuzekunnennadenken?”[NieuwsbriefScienceGuide-november2008,nummer28].Vakbladenstaanvolmetterloopsezinnenals“Cijfersoverschooluitvalmakenduidelijk
24
dathetkiezenvoorjongerennietaltijdsuccesvolverloopt.”[Stam,2008:22].Eenlaatstevoorbeeld:indeinleidingvanhaarLiteratuurrapportStudiestakersen-switchersschrijftJosefienLansbergen[2003:3]dathetresultaatvanhaaronderzoekeenverslagzalzijn“(…)waarinzijmeerzichtgeeftopaspectendiemetstudie-uitvaltemakenhebben.Demeerwaardehiervanisdemogelijkheidommeer,maarookbeterinvloeduitteoefenenophetstudiekeuzeproces.Hierdoorkomtenblijftdejuistestudentwellichtsnelleropdejuisteplaats.”Ookhierdomineertdeimplicieteredenering,datdestudiekeuzedesleutelrolspeelt.Deredeneringmaakthetzoekennaareenoplossingsimpel.IndewoordenvanWilmadeBuck,programmamanagerStudiekeuze123.nlineeninterview[Manintveld,2008]:“Wewillendatscholiereneenbeterdoordachtestudiekeuzemaken.”Maarzijndediagnoseendedaaropberustendeoplossingnieteenbeetjetesnel?Inhoeverresporenbeleidenpraktijkhiermetwetenschap?
4.3 Waarom ‘de goede keuze’ een dwaalspoor kan zijn
Kiezeniseenparadoxaalfenomeen.Hetgaatomhetselecterenvanéénalternatiefuiteenaantalbestaandealternatieven.Alsdeverschilleninaantrekkelijkheidgrootzijn,daniskiezenzomakkelijk,datjeeigenlijknietvaneenkeuzekuntspreken.Alsdeverschilleninaantrekkelijkheidkleinzijn,vindtmenkiezenmoeilijk.Maaralsdealternatievenevenaantrekkelijkzijn,maaktheteigenlijknietuitwatjedoet.Duszouhetkiezendanjuisteveneensmakkelijkmoetenzijn!2
InderijketraditievandeAkademieMens-ArbeidinTilburg,dehuidigeFontysHogeschoolHRMenPsychologie,weesonderanderenOttoTaborsky25jaargeledenalopdegebrekkigheidvandenadrukopdestudie-ofberoepskeuze.Hijbepleittemetkrachteenmeerprocesmatigebenadering.Bijveelwetenschappersenbegeleidersophetgebiedvandeloopbaanontwikkelingleefthetbesefdathetnietomdekeuze,maaromhetprocesgaat.Ditisvoorhenzovanzelfsprekenddathetsomsweleenmantralijkt.Veelpolitici,beleidsmakers,journalisten,ouders,werkgeversencliëntenhebbenechternoghetbeeldvandejuiste,goedgeïnformeerdeendoordachtekeuze.
Hetbeeldvan‘degoedekeuze’ishardnekkigendominant,maarineenaantalopzichtenmisleidend:
Hetbeeldsuggereertdatslechtséénoplossingvaneenkeuzeprobleemgoed1.is.Netzoalsbijbeeldenvan‘dejuistepersoonopdejuisteplaats’ishier
2 MijnbroerJanweesmijalskindhieralop,inhetkadervanhetkiezenvaneengebakje.Degedach-tegangisdaarnaookontwikkelddoordeberoemdeDuitsesocioloogenbedrijfskundigeLuhmann[VanGorkum&ChinAPaw,2007].
25
sprakevaneenverouderd‘potje-dekseltjedenken’.Mensenkunnenzichinallerleiverschillenderichtingensuccesvolontwikkelen.ProfielenvanBigFivepersoonlijkheidstestsvanmaffiabazenlijkenbijvoorbeeldsprekendopdievanhogeremanagers[Bovenkerk,2001].Mensenkunnenookinallerleiverschillenderichtingenmislukkeneneenopleiding,beroepoffunctiekanzeerverschillendetypenlatenslagenofzakken.Hetwillenmakenvandebestekeuskanstagnatiemetzichmeebrengen(zieookslot6.3).Hetbeeldvan2. de keuzeistestatisch,temomentaanenmisschienzelfsvolledigillusoir.Indecognitievewetenschappenontstaatgeleidelijkaanconsensusoverhetideedatonzegeestbestaatuitveleonafhankelijkemodulen,dieparallelaanhetwerkzijn.Eenvoorbeeldhiervanzijndesubsymbolischeprocessen,dievoorafgaanaandekomstinhetbewustzijnvanwoordenenherinneringen.Anderesubsymbolischeprocessenleidenuiteindelijktotbewusteenonbewustegedragingen[Anderson,2004].Eenkeuzewordtvoorbereiddoorallerleionbewustegebeurtenissenenprocessen.Onbewusteinhoudenbeïnvloedendekeuze.Deonbewusteprocessengaandoornahetaldannietillusoirekeuzemoment.Eenvoorbeeldhiervanishetzoekennaarofcreërenvanbevestigendeinformatie.VolgensonderzoeksgegevensdieWilson[2005]enDijksterhuis[2008]presenteren,laatonsbreinonsdingendoendieweachterafvooronszelfenanderenverklaren.Hetbewustedenken,datprobeerteenrationeelbesluittenemen,ishettopjevaneengroteonbewusteijsberg.Hetbreinheeftdeillusietebeslissen,maarhetbesluitisoponbewustniveaueigenlijkalgenomen.Metonsverstandkunnenweonzekeuzenvaak(zijhetlangnietaltijd)begrijpen.Maarmetonsverstandkunnenwegeenkeuzenmaken,omdatdeonderliggendewaardenenmotievenopeenanderniveaubepaaldworden.Dezegedachtegangstaathaaksopdedwangtotbewustereflectie,dieinhetberoepsonderwijsdomineert.Hiergaanweinparagraaf4.4naderopin.WatinonsbreingebeurtbijkeuzenisvergelijkbaarmetdeuitsprakenoverbeslissingeninorganisatiesvandeDuitsesocioloogenbedrijfskundigeLuhmann:“Beslissingenwordennieteerstgenomenendangecommuniceerd,maarbeslissingenzijnbesliscommunicaties.”[VanGorkum&ChinAPaw,2007:18].Besliscommunicatieszijnnietzelfstandig,maarberustengeheeloppremissenindevormvaneerderebesliscommunicaties.EenvoorbeeldisdekeuzevanpersoonXuiteenaantalkandidatenvoordefunctievanafdelingsmanager.DezekeuzeberustopdeeerderekeuzevanadviesbureauA,degekozenzinnenindefunctiebeschrijving,heteerdervastgesteldbeleid,eenbepaaldeblikvandedirecteuropeenspecifiekmoment…etcetera.Loopbaanstappenhebbenbelangrijkeconsequenties,ookoplangetermijn.3.Mensennemendezestappenineenturbulenteomgeving,waarinhetuiterstmoeilijkisomvoorlangeretijdvooruittekijken.Dekredietcrisisende
26
daaropvolgenderecessiein2008zijnbijvoorbeelddoorslechtsweinigenvoorspeld.Hetbeeldvan‘derationelekeuze’veronachtzaamthetgegevendathetnauwelijksmogelijkisomdecontextteoverzienwaarindegevolgenvandekeuzezichafspelen.Hetverwaarloosthetfeitdatnieuweinformatieennieuweperspectievenineenturbulenteomgevingsnelopduiken.Dezeinformatieenperspectievenzettendegenomenbeslissingoplosseschroeven.Hetisbelangrijkomhiervooropentestaanendegekozendoelenenkoersaantepassen.Adolescentenhebbennognietdevermogensontwikkelddienodigzijnom4.complexelangetermijnbeslissingentenemen.Ditiszelfshetgevalalszijdielangetermijnkondenoverzien.Ditblijktuitontwikkelingstheorieënen-research.Geavanceerdhersenonderzoekvandeafgelopentienjaarbevestigtdezetheorieënenresearch[Luken,2008b].Leerlingenenstudentenwordennadrukkelijkgewezenophetbelangvandestudiekeuze.Zijmoetendezekeuzezelfmaken.Hierdoorwordendeleerlingenenstudentengeconfronteerdmetietswatzijnognietgoedkunnen.Inhetpositievegevalheeftditeengoedeleerervaringalsresultaat.Maarinhetnegatievegevalleidtdittotfrustratieenondergravingvanzelfvertrouwenofzelfstotverlamming.Zoblijktuithetbelangrijkstemotiefomniet(direct)verdertestuderennahetvoortgezetonderwijs:“Ikwasbangdatiknognietdegoedestudiezoukunnenkiezen”(28procentoverdeverschillendeschooltypen,37procentvoorgymnasiasten)[Onderwijsraad,2008:46].Hetbeeldvandejuistekeuzeveronachtzaamtdatkeuzenplaatsvindenineen5.stroomvangebeurtenissenenprocessendiebuitendeinvloedvanhetkiezendeindividuliggen.Hetbeeldkenteentegrotemachtaanhetdenkenenkiezenvanhetindividutoe.Daardoorwordtdeverantwoordelijkheideenzijdigbijdeindividueleleerling,studentofwerkendegelegd.Alshetmisgaat,heefthijofzijverkeerdgekozen.Deopleiding,arbeidsorganisatieofoverheidkandehandeninonschuldwassen.“Haddenzemaareenbeetjebeteroverhunstudiekeuzemoetennadenken”.Dathetdanhetjaardaarna,bijeenvolgende‘keuze’,-mogelijkineendiametraaltegengestelderichting-vaakweermisgaat,verandertnietsaanditbeeld.‘Goedekeuzen’kunnenmislukken,wanneerergeenbindingontstaatmet6.degekozenopleidingofhetgekozenwerk.Vandeanderekantkunnen‘verkeerdekeuzen’,indienerwélbindingontstaat,heelgoedaflopen!Voorhetontstaanvanbindingishetopleidingsinstituutofdearbeidsorganisatieevenverantwoordelijkalshetindividu.
27
4.4 De risico’s van reflectie
Dediagnosedateenonbevredigendverloopvanstudieofbaanaaneenverkeerdekeuzeligt,wordttesnelgesteld.Dezesnellediagnoseleidttotdegevolgtrekkingdatdestudiekiezerbetergeïnformeerdmoetwordenendatdezedekeuzebetermoetoverdenken.Metsites,opendagenendejaarlijkseStudiebeurswordthardgewerktaanbetereinformatievoorziening.Daarbijlijkt,vooralinhetberoepsonderwijs,opditmomentsprakevanidealiseringvanreflectie.DevijfloopbaancompetentiesvanKuijpers(kwaliteitenreflectie,motievenreflectie,werkexploratie,loopbaansturingennetwerken)biedeneenveelgebruikt,richtinggevendbegrippenkader.Dezecompetentiesgaanvoortweevijfdeexplicietenvooréénvijfde(loopbaansturing)implicietoverreflectie.Bakker,NijmanendenBoer[2007]schetseneenideaalmodelvanloopbaanoriëntatieen-begeleiding.Opdetweebladzijdenwaarmeezehunmodelbeschrijven,gebruikenzijhetwoordreflectieveertienmaal.Inditmodelissprakevan“reflectiebijelkeactiviteit”.Wekelijksvindtklassikalereflectieplaats.Deleerlingenmoeten,viadeuitkomstenvanreflectie,richtinggevenaanhunhandelenenontwikkeling.“Eendeelnemermoetbijelkvakofstageeenleerplanmakenenonderbouwenwathijwilgaandoen”[o.c.:15].Geenwonderdatmenspreektvanreflectiedwang.Lerendenhebbeneringrotengetaleeenhekelaan[Meijers,2008].Wellichtkanditeendeelverklarenvandeontevredenheidvanstudentenmetstudieloopbaanbegeleiding(zie3.1).Indezeparagraaftonenweaandatstudentenredenhebbenomzichteverzettentegendereflectiedwang.Eeneersteargumentis,dathetnogmaardevraagisinhoeverrestudentenkunnenlerenreflecteren.Aukes[2008]vondinzijnpromotie-onderzoekdateenopervaringslerengebaseerdprogrammaeenpositiefeffecthadophetreflectievermogenvaneerstejaarsstudentenmedicijnen.Uithetpromotie-onderzoekvanNelck-daSilvaRosaenSchlundtBodien[2004]onderscholiereninhetvoortgezetonderwijsblijktechtereennegatiefeffect.Bijjongensleiddeeenvrijlangenintensiefprogrammaterbevorderingvanreflectieoverliteratuurtotverminderdereflectiecapaciteit!Mogelijkzijndecognitievevermogensvanadolescenten,eninhetbijzonderjongens,nognietvoldoendeontwikkeldomtekunnenreflecteren[Luken,2008b].Eentweedeargumentisdathetnietzekeris,ofreflectiewelleidttotdegewensteresultaten.InhetgenoemdeonderzoekvanNelck-daSilvaRosaenSchlundtBodienisgeenrelatiegevondentussenreflectiecapaciteitenstadiumvanego-ontwikkeling.Bijdatlaatstegaathetonderandereoverhetvermogenomzelfstandigebesluitentenemen.Meijers,Kuijpers&Bakker[2006]vondeninhetvwoenmboeensignificantnegatievecorrelatietussenloopbaanreflectieenarbeidsidentiteitengeensignificantecorrelatiesmetleermotivatieen
28
uitvaldreiging.Eenrecenteronderzoekonderbijna5000hbo-studentenleidttotdeconclusie:“Loopbaanreflectiedraagtpositiefbijaanuitvaldreiging,draagtnietaantoonbaarbijaanleermotivatie,endraagtnegatiefbijaanarbeidsidentiteitenkeuzezekerheid”[KuijpersenMeijers,2008:24].Eenderdeargumentvoorverzettegenreflectiedwangis,dataanreflecterenrisico’szijnverbonden.Hiergaanwenaderopin.
Piekeren
Deopdrachtomtereflecterensuggereert,datloopbaanvragenhiermeezijnoptelossen.Onderloopbaanvragenliggenechterethischeenfilosofischekwestiesdieondanksverenigddenkwerksindsmensenheugenisnietofnauwelijksoplosbaarzijn.Watisleven?Watistijd?Watishetwezenvaneenpersoon?Watisgoedenslecht?Ditleidttothetrisicodatreflecterenontaardtinpiekeren.
Figuur 4: Het verschil tussen piekeren en reflecteren
Iemandaanhetdenkenzettenisnietautomatischgoed.Leary[2002]kenmerktveelgedachtenvanmensenoverzichzelfenoverhunlevenalsvolslagennutteloos.Eriseengrootverschiltussenreflectieenpiekeren.Vandatlaatstewordjealleenmaarongelukkig[Vonk,2003].Piekerendreigtalsdebeginvragennietgoedtebeantwoordenzijnofalshetreflectieprocesnietgoedgestuurdwordt.Eenandereoorzaakvoorpiekerenishetontbrekenvanvoldoendein-enoutput.Hetdenkenwordtdanalshetwareeenautonoomproces,datletterlijkkanaanvoelenalshetronddraaienincirkeltjes.Zoalseencliëntemijooitschreef:“Ikwordsomsgewoongekvanmezelfdoorhetgetoboverwatikwilenwaaromiknietgewoonblijkanzijnmetmijnleven.”Alsdevragendiehetdenkprocesaanjagennietgoedzijn,oftemoeilijkzijn,bestaathetrisicodateraanhetdenkprocesgeeneindekomt.Hetgaathieromvragenals“Waaromkaniknietgewoonblijzijn?”,“Hoevindikmijnwarezelf?”of“Watgebeurterindetoekomst?”.Denkenispasproductievereflectiealservoortganginzitendittotuitkomstenleidt.Indienditniethetgevalis,moethetdenkenopeenanderemaniergelimiteerdzijn.Voorproductievereflectiemoetsprakezijnvanin-enoutput.Inputbijvoorbeeldindevormvanervaringen,nieuweinformatie,ontvangenfeedbackenzovoort.Outputindevormvanietsdoen,bijvoorbeeldeengesprekaangaan,eenmogelijkheidexplorerenof
29
eennieuwestapzettenindeloopbaan.Vooreenbevredigendreflectieprocesishetbelangrijkdatdeomgevingdaartoemogelijkhedenbiedt.
Verkeerde denkgewoonten en valse (zelf)beelden
Zoalsaanhetbeginvandezeparagraafisaangegeven,bestaanerserieuzeaanwijzingendatreflecterenveeladolescentenbovendepetgaat.Hunbrein,datvaaknoggeneigdistotmonocausaal,zwart-witdenken,kangeconfronteerdwordenmetnon-lineariteitenparadoxenwaarhetnognietaantoeis[Luken,2008b].Hetdenken,datnaarconsistentiezoekt,kanbelangrijke,maarinconsistenteinhouden‘wegdrukken’[Hermans,2006].Menkanalshypothesestellendatdehersenenzichopdeverkeerdelokatieinspannen:nietindeprefrontalecortex,dienognietuitontwikkeldis,maarinanderebreinregio’s-mogelijkmetsuboptimaleontwikkelingtotgevolg.Onrealistischeeisenleidentotfrustratie.Nietalleendestudentraaktgefrustreerd,maarookdedocent.Zijlstra&Meijers[2006:59]verwoordenhetprobleemopbasisvanvierafzonderlijkeonderzoekenondereerstejaarsstudenteninhethbo.Zijformulerenditalsvolgt:“Veelstudentenleggenbijreflecterennietdeverbindingmetzichzelf,terwijlonderwijsactiviteitendiegeassocieerdwordenmetreflecterennietserieusgenomenwordenenervarenwordenalseenverplichtnummer.Opdetoegenomenreflectiedwangreagerenvelestudentenopdezelfdewijzealsopderestvanhetcurriculum:zijtrachtenmetzominmogelijkinspanningteoverleven.”BakkerenNobel[2008:7]citereneenstudieloopbaanbegeleider,diezegt:“Hetisnietdevraagofzehierwelovernamoetendenken,wantdatkannietvroeggenoeg.Hetgaateromdatstudenteninhuneerstejaardeantwoordennognietkunnengeven.Doorzetedwingendiepresentatieweltegevenovereenuitgekristalliseerdearbeidsidentiteit,kanverwachtwordendatzehetschoolsgaanbenaderen,inplaatsvandatzehetvoorzichzelfdoen”.Alsreactieopdereflectiedwangvertellen,verdedigenenherhalenstudentendustekstenwaarzezelfnietechtachterstaan.Zijlopenhierbijhetrisicoverkeerdedenkgewoontenteontwikkelenenzelfindebeledenopvattingentegaangeloven.Indatlaatstegevalwerktdegangvanzakendevormingvanrigide,mogelijkvalse,(zelf)beeldenindehand.
Slechtere keuzen
Eenderdeensamenhangendrisicoisdekansdatreflectiedekwaliteitvankeuzennegatiefbeïnvloedt.Dijksterhuis[2008]biedteenoverzichtvaneenbehoorlijkaantalexperimenten,diedoorhemzelfendooranderenwerdenuitgevoerd.Ineenaantalgevallenblijktdatproefpersonendiedeopdrachtkrijgennatedenkenovereenkeuze,mindergoedekeuzenmakendanproefpersonendieophungevoelmoetenkiezenofdienietdegelegenheidkrijgenomnatedenken.Dijksterhuisnoemtvoorbeeldenvankeuzenophetgebiedvanhuizen,auto’s,jam,posters,
30
enzovoort.Hoewelzijnbevindingennietgeheelonomstredenzijn-deAustralischeonderzoekerNewellkwambijvoorbeeldtottegengestelderesultaten[VanDyk,2008]-verdienenzeaandacht.Vooralomdaterookeenduidelijkvoorbeeldisophetgebiedvanloopbaanontwikkeling.WilsonenSchooler[1991]rapporterenovereenzorgvuldigopgezetexperiment,waaraan243netgestartepsychologiestudentendeelnamen.Zijkregeninformatieovereenaantalkeuzevakken.Hetgingomeenrealistischesituatie,indezindatzeinwerkelijkheidookuitdezevakkenmoestenkiezen.Degroepwerdingedeeldindrieexperimentelecondities.GroepAkreegdeopdrachtomperstukjeinformatieaantegevenofditdekansvergrootteofverkleindedathijofzijhetbetreffendevakzoukiezen.DerespondentuitgroepBmoest,terwijldeinformatiegelezenwerd,nadenkenoverderedenenwaaromhijofzijdecursuswelofnietzouwillen.Naderhandmoestenzedezeredenenopschrijven.GroepCkreegalleendeinstructieomdeinformatiezorgvuldigtelezenenmoestvervolgenseenvragenlijstinvullenovernietdirectgerelateerdeonderwerpen.Eeneerstebevindingwasdatertussendedriegroepengeenverschilwasindehoeveelheidinformatiedieonthoudenwerd.Echter:groepConthieldmeervandebelangrijkeinformatie(belangrijkheidwasbeoordeelddoordocenten).EentweederesultaatwasdatdebeoordelingenvandeaantrekkelijkheidvanvakkeningroepAenBminderspreidingvertoondendaningroepC.Vrijvertaald:doornatedenkenoverdebeoordelingofderedenendaarvoorkruiptdeaantrekkelijkheidvanalternatievennaarelkaartoe.Hetwordtdanmoeilijkeromonderscheidtemaken.Eenderdeenbelangrijksteconclusiewas,datdestudenteningroepCvakervakkenkozenwaarvanstudentenineerderejarenzeidendathetdebestevakkenwaren.Zijgingenookrelatiefvaakdoorindievakken.Metanderewoorden:zijmaaktenbeterekeuzen.OokGaissmaier,SchoolerenMata[2008]concluderenuitexperimentendatafleidingeffectievergedragbijcognitievetakentotresultaatkanhebben.Eenverklaringdiezijgevenisdatafleidingervoorzorgtdatjenietteveelnadenkt.Afleidingbelemmerthetbreinomnaarpatronentezoeken,watietsiswatmensen-vooralalszeveelcognitievecapaciteitenhebben-nietkunnennalatentedoen.Mensenzoekenzelfspatronenalsdieernietzijnenalshendatverteldis.Gaissmaierc.s.bestrijdenhetdoorveellekenaanvaardeideedatmeerinformatiebeterisbijbeslissingen.Zijverklarenonderanderewaaromouderen,diewegenshunafgenomencognitievevermogensgedwongenzijnminderinformatieensimpelerebesluitvormingsstrategieëntegebruiken,vaakbeterebeslissingennemen.Overigenszijnvoorditlaatstefenomeennatuurlijkookandereverklaringenmogelijk,bijvoorbeelddatinhetonbewustevanouderenveelmeerimplicieteinformatieisopgebouwdofdathetvermogentotpatroonherkenningtotophogeleeftijdtoeneemt[Goldberg,2006].
31
Ondergesneeuwd gevoel
DeverklaringdieWilsonenSchooler[1991]voordeslechterekeuzenvandenadenkendestudentenopperen,isdatmensendoorhetnadenkenhuncriteriaveranderen.Mensenoverbelichtengeloofwaardiggeachteaspectenenkennenmindergewichttoeaandekantendienietmakkelijk‘teverkopen’zijn.“Peoplechangetheirmindabouthowtheyfeel.”[o.c.:191]Of,indewoordenvanDijksterhuis[2008:117]:“Hetprobleemisdatveelnadenkenertoeleidtdatdeargumentendieverbaliseerbaarzijn,belangrijkergemaaktwordendanzeinfeitezoudenmoetenzijn.”Mogelijkmoetdezegedachteveralgemeniseerdworden.Reflecterenwordtvaakvoorgesteldalseeninnerlijkgesprekdatdepersoonheeftmetzichzelf.Correcterisdevoorstellingdathetmeestenadenkenverlooptalseeninnerlijkgesprekdatdepersoonheeftmetvoorstellingenvananderen[Hermans,2007].Ditisdestesterkerhetgevalalsdepersoonineenontwikkelingsstadiumverkeert,waarindezebelanghechtaandeverbondenheidmetengoedkeuringvananderen(familie,peers,collega’s).Demeesteadolescentenen(jong-)volwassenenbevindenzichineendergelijkstadium[Luken,2008b].Hetrisicoisdatreflecterendanvooraldeinhoudkrijgtvaneenmentalevoorbereidingophetverdedigenenverantwoordenvankeuzennaaranderentoe.Ditkanhetmakenvanechteigenkeuzenindewegstaan.Alsreflecterengeeneindpuntheefteninpiekerenontaardt,kanmenbovendienstellendathetbreindaarzodrukmeeis,datergeenruimteisomzintuiglijkewaarnemingenenheteigengevoeltothetbewustzijndoortelatendringen.
Metbovenstaandewilslechtsgezegdzijndatreflecterenrisico’smetzichmeekanbrengen.Hieruitmoetmennietconcluderendatreflecterenaltijdietsslechtsisendatwehetnietmoetendoenofdatwehetanderenmoetenafraden.Welkeconclusiedanweltetrekken?Datkomtinhoofdstuk6aandeorde.
4.5 Onvermogen aan alle kanten
Dithoofdstukprobeertteverhelderenwaaromgoedeloopbaanbegeleidingenvoorspoedigeloopbaanontwikkelingzoproblematischzijn.Dezeparagraafgaatinopenkelepuntenvanonvermogenbijdebetrokkenpartijen.
Individu
Indevorigeparagraafisaangestipt,datveeljongeren-enzelfsveelvolwassenen-(nog)nietinstaatzijntotzelfstandigereflectie,besluitvormingenzelfsturing.Dezeconclusievalttetrekkenuitresearchrondeenaantaloudereennieuwereontwikkelingstheorieën.Deresultatenzijnindeafgelopentienjaarherhaaldelijk
32
bevestigddoorbevindingenuiteenheelanderehoek,namelijkdievanhetonderzoekvandehersenen[Luken,2008b].Uithetbreinonderzoekblijktdatpubersenadolescentenbijkeuzenveelooghebbenvoormogelijkebeloningenenkicks,maarweinigvooralternatieven,voordelangetermijnenvoorderisico’s.Eentreffendeillustratiehiervanishetfeitdatjongerenwelweethebbenvandeschadelijkheidvanhardemuziekvoorhungehoor,maargeenoordopjesindoen.Ditomdatzedenkendathetrisicowelmeezalvallenofdaterwelietsopdemarktzalkomenomdeschadeteverhelpen.Demultidisciplinairegegevenswijzeneropdatdemeestejongerenen(jong-)volwassenenhetoverzichtmissenoververleden,hedenentoekomstenoverdeverschillendeinvloedenervanophunleven.Datmaakthetmoeilijkomeeneigenvisieopzichzelfindetoekomstteontwikkelen.Verderisdedoorsneepersooninwezen‘conventioneel’of‘conformistisch’.Datwilzeggendathij/zijleeftvolgensgedragspatronen,normenenwaarden,diezonderonafhankelijkestandpuntbepalingzijnovergenomenuitdeomgeving.Velenmissendeautonomiediegeïmpliceerdisinzelfsturing.Totslotwijzendegenoemdebronneneropdathetiniedergevaltotongeveerhet25elevensjaarmoeilijkisomdenkenenvoelenmetelkaarinverbandtebrengen,omdilemma’soptelossenenomlangetermijnplannentemaken.Vooralsnogonbeantwoordisdevraaginhoeverredemensdezevermogenskanontwikkelen.Nietduidelijkisopditmomentwatdeverhoudingistussendeinvloedenvan‘nature’en‘nurture’enhoezeopelkaarinwerken.
Onderwijsorganisaties
Indecontextvanhetberoepsonderwijsisduidelijkdatdegebodenstudieloopbaanbegeleiding,ondanksdeinvesteringen,inverrewegdemeestegevallennietvoldoetaandekwaliteitscriteriawaaroverconsensusis.Kortsamengevatkomendezeeropneer,datsprakemoetzijnvaneen‘krachtigeloopbaanleeromgeving’die:
praktijkgericht•dialogisch•envraaggerichtis•
[Meijers,Kuijpers&Bakker,2006;RWI,2008;Zijlstra&Meijers,2008].Zoalseerderopgemerkt,voerdenMeijers,KuijpersenBakker[2006]eenonderzoekuitbijeengrootaantalinstellingenvoorvmboenmbo.Hunconclusiewasdatslechtsdrievandeonderzochte226groepenaandegesteldecriteriavoldeden.Hierbijmoetwelaangetekendwordendatdegrensdiezijtrekken,nogalwillekeurigis(3,5opbeoordelingsschalenvan5punten).Momenteeliseenvergelijkbaaronderzoekinhethbobijnaafgerond.Deresultatenzijnnognietgepubliceerd,maaruitbetrouwbarebronisvernomendathetinhethbonogergerisdaninhetmbo.
33
Ineenevaluatieonderzoek(metinterviewsenvragenlijsten)bijtweehogescholenvanFontys,waarvanbeginvolgendjaarhetrapportzalverschijnen,blijktondermeerdatstudieloopbaanbegeleidingindepraktijkveelwegheeftvanstudievoortgangsbewaking.Vooreengrootdeelisheteenadministratiefprocesvancoachingbijhetinvullenvanhetportfolioenhetafvinkenvancompetenties.184studentenvuldeneenvragenlijstin.Noggeenéénopdrievanhendenktdatdestudieloopbaanbegeleiderhemofhaargoedkent.Slechtséénopdevijfstudentendenktdatdestudieloopbaanbegeleiderweetwatzijnofhaartoekomstplannenzijn.Inverrewegdemeestegevallenwordtnietgesprokenoverhetprivélevenvandestudentofdienspersoonlijkeproblemen.Ditterwijldedataeensignaalbevattendatjuistditsoortgesprekkenuitvalvoorkomt.Loopbaanvragenzijnvaakonlosmakelijkverbondenmetpersoonlijkevragen[ziebijvoorbeeldKunnene.a.,2008]Deresultatenvaneenanderonderzoekonder202leerlingeninhetvmboen485inhetmbogaanindezelfderichting[Kuijpers,2008].Begeleidersenstudentenzijnhetervolgensditonderzoekovereens,datdestudieloopbaangesprekkenweinigdiepganghebben.Tevensblijktdatloopbaanbegeleidingvaakmonologischisinplaatsvandialogischoftrialogisch.Debegeleiderpraaterveeltegen,ofzelfsoverdestudent,maarweinigmethemofhaar.Docentenstellenweinigprikkelendevragendieleerlingenstimulerenomzelfnatedenken[VanVelzen,2002].UitonderzoekinhetVerenigdKoninkrijkblijktdatveeldocenten,nadatzijeenvraaggesteldhebben,nauwelijkseensecondewachten.Alsergeenantwoordgekomenis,gevenzijzelfhetantwoordofstelleneennieuwevraag[Black,2003].Inhetvoortgezetonderwijsishetvanzelfsprekendnogveelmoeilijkerdaninhetberoepsonderwijs,omdeleerlingenincontacttebrengenmetdearbeidsrealiteit.Zekeralsheteromgaathenteconfronterenmetreëleberoepsdilemma’s.Inhetheleonderwijsishetbijzondermoeilijk,indehuidigeconstellatiemisschienonmogelijk,omvraaggerichtheidindevormvanflexibeleenindividueleleerroutesterealiseren[DenBoer&Bakker,2008].Slechtsweinigscholenhebbeneenvisiegeformuleerdenhebbendezevertaaldnaardoelstellingenenactiviteitenvoorleerlingen,studieloopbaanbegeleidersendocenten[DeZwart,Bakker,Overmeer&VanLaar,2007].Deconclusiemoetgetrokkenwordendatvrijwelgeenenkeleonderwijsorganisatieerinslaagtomstudieloopbaanbegeleidingopeenmaniervormtegeven,dievoldoetaandeactueelvigerendekwaliteitscriteria.Eenenanderroeptdevraagopinhoeverredezecriteriarealistischzijn.Dezevraagkomtteruginhoofdstuk6.
Arbeidsorganisaties
Ookinarbeidsorganisatieskomtnogweinigterechtvanstructurelebevorderingvanloopbaanontwikkeling.[VanderHeijden,2005;Korenromp&Luken,2007;VanderHeijden&VanOoijen,2008;Kluijtmans,2008].Vaakbeperktloopbaanbegeleidingzichtotprobleemgevallen.Erbestaatinveelsectoreneen
34
redelijkaanbodaanscholingsfaciliteiten,maarerisweinigsturing.Opleidingenwordenonvoldoendeineenkadergeplaatstdoordedoelenervanvasttestellenennaafloopteevalueren.Werkgeverslijkenvaakniettebeschikkenoverplannenvoorhunmedewerkers.Alsdezeplannenwelbestaan,dancommunicerenzijhierweinigover.Überhauptlaatdecommunicatietewensenover.Veelwerknemerservarenvooraleentekortaanfeedback.Hetgeformuleerdebeleidblijfttevaakeendodeletter.Erbestaanbijvoorbeeldvaakgoedeafsprakenoverfunctionerings-ofverbetergesprekken,maardeuitvoeringiseenformaliteitofblijftsomszelfsachterwege.Erisbinnenarbeidsorganisatiesbovendienweinigaandachtvoordemanierenwaaropmensenzichinhunwerk,ofvia(informele)trajectenbuitenhetonderwijs,kunnenontwikkelen[Baars-vanMoorsel,2003;Luken,2003].Inarbeidsorganisatiesbestaanbovendienhardnekkige,negatieveenonrealistischebeeldenoverouderwordendewerknemers[Nauta,DeBruin&Cremer,2004].Leidinggevendenvoereneen‘non-interference’beleidtenopzichtevanouderewerknemers[VanderHeijden,2005].
Beleidsmakers
Volgensdein4.3genoemdeparadoxiskiezenaltijdmakkelijk,maarnietsisminderwaar.Hetbelangvandeconsequentiesvandekeuzevoordehelerestvanhetlevenisgroot.Deangstommogelijkhedenuittesluitenofverkeerdtekiezenwerkt,zoalsweindevorigeparagraafzagen,opvelenverlammend.Dehoeveelheidencomplexiteitvandeaangebodeninformatieisoverstelpend.Kiezenimpliceerthetopgevenvanloyaliteit,bijvoorbeeldnaar(éénvande)ouderstoeofnaarvriendenofvriendinnen.Jongerenwordengeconfronteerdmetdebeangstigendeervaringdathuneigenwilperdagdrastischkanveranderen.Beleidsmakersdiemenenditopkunnenlossenmetvoorlichtingendeopdrachter‘evenwatbeterovernatedenken’,onderschattenhetprobleemenlevenzichonvoldoendein.Hunbenaderingkansomseffectiefzijnalsdebetrokkenehelderedoelenheeft,maarvaakisdatjuistniethetgeval.Zijvergetendatzelfkennisminstensevenbelangrijkisalskennisvandemogelijkheden,maarmoeilijkeromtevergaren.Introspectieisiniedergevalonvoldoendegereedschapomzelfkennisteverkrijgen[Devos&Banaji,2003].Beleidsmakershoudengeenrekeningmethetfeitdatstudiekeuzevrageninderegelsamenhangenmetineffectievecopingstrategieënenmetpersoonlijkeproblemen.Dezeproblemenhoevenweliswaarnieternstigtezijn,tochbelemmerenzedevoortgangvandeloopbaanontwikkeling[Kunnen,Holwerda&Bosma,2008].
Deoverheidvoerteenwispelturigbeleidwatbetreftloopbaanbegeleiding.Indetweedehelftvandevorigeeeuwiseeninfrastructuurvoorgesubsidieerdestudie-enberoepskeuzebegeleiding,dieooktoegankelijkwasvoorvolwassenen(zie1.3),opgebouwdenvervolgensweerafgebroken.Ditlaatstegebeurdemetmaatregelendie
35
hetwerkminderkleinschaligenverzuildenmeermarkt-envraaggerichtmoestenmaken.Helaaswerdniethetindividualsvragendepartijgedefinieerd,maardeonderwijs-enarbeidsvoorzieningsorganisaties.Hetwaseen‘geconstrueerdemarkt’[VanAken,2007].Hetresultaatwasdatdemaatregelenprecieshettegenovergesteldebewerkstelligdenvanwatzebeoogden.Deinhoudelijkedoelenwarentransparantievandedienstverlening,toegankelijkheidenkwaliteitsverbetering.Hetresultaatwaseenvoorzienbare[Luken,1987en1988]vrijwelvolledigeafbraakervan[InspectiesvanOnderwijsenBeroepskeuzevoorlichting,1995;Verrijdt&Hövels,1995].Opditmomentgeldt:”Erzijnbredeleemtenindetoegangvanvolwassenentotloopbaanbegeleidingenerzijnindicatiesdatdevraaghetaanbodvandienstenovertreft.Vooraldedienstenvoormensendiealeenwerkkringhebben,zijnbeperkt”[OECD,2004:4].Hetbegeleidingssysteemisgefragmenteerd.“Itisnotcurrentlyasystematall,inanymeaningfulsense,butaseriesofdisconnectedentities.”[Euroguidance,2006:10].Delaatstejarenbouwtdeoverheidoverigensweernieuwevoorzieningenop(zie1.4).Eendeelvanhetprobleemisdatloopbaanontwikkelingnietonderéénministerievalt.Minstensvierministerieshebbenermeetemaken:Onderwijs,SocialeZakenenWerkgelegenheid,EconomischeZakenenVolksgezondheid,WelzijnenSport.Hetgaatimmersomeendoorlopendprocesdatplaatsvindtinonderwijs,arbeidenleven.Ditproceswordtgemarkeerddoorkeuzen,bijvoorbeeld:
keuzebasisschoolenvmbo/havo/vwo•keuzenleerweg,sector,stage,profielenvakken•beroepskeuze•keuzevervolgopleidingofstudie•keuzenvanbanen,doelen,tactieken,functies,medewerkers,projecten,rollen,•opleidingen/trainingenkeuzenbijcrises,switches,promotieendemotie,conflicten,•gezondheidsproblemen,(re)integratieenuitstroomkeuzenindeprivésfeer,dienauwmetdeloopbaansamenhangen•(levenspartner,kinderen,woonplaats,nevenactiviteiten)
Eenander,samenhangendprobleemisdatvandefinanciering.Bijlevenslangeloopbaanontwikkelinghebbenvooraltweepartijenbelang:hetindividuzelfendesamenlevingalsgeheel.DeNederlandseoverheidstaakteaanheteindvandevorigeeeuwdedirectesubsidiëringvanloopbaanadvies.Dekostenvoorloopbaanadvieszijninveelgevallenformeelzelfsnietaftrekbaarvoordebelasting.Artikel9vanhetEuropeesSociaalHandvest,dathetrechtgarandeertoploopbaanbegeleiding,vindtinonsland,integenstellingtotVlaanderenenveelanderelanden,geenuitvoering.Voorhetindividuisloopbaanbegeleidingdaardoorvaak(te)duur.Partijendiewelgeldhebbenvoorloopbaanbegeleiding(arbeidsorganisaties,verzekeringsmaatschappijen)ofdaarvoorkrijgen(onderwijsinstellingen,UitvoeringsinstituutWerknemersVerzekeringen)hebbenofzienonvoldoende
36
belanginloopbaanontwikkeling.Werkgeversvrezennogaleens-overigensvaaktenonrechte-dathetstimulerenvanloopbaanontwikkelingleidttotongewenstverloop[Luken,2003;VanderHeijden&VanOoijen,2008].Verzekeringsmaatschappijenhebbennogweinigoogvoordegrote-maarinderdaadmoeilijktecalculeren-opbrengstenvandepreventievanloopbaanproblemen.Dehorizonvanscholenreiktvaaknietverderdandediploma-uitreiking.Zijwordenafgerekendophetaantalgediplomeerden.Scholenervarenwelhetbelangvanhettegengaanvanuitvalenhetverhogenvanrendement,maarzijzienonvoldoendebelangbijdedoorlopendeloopbaanontwikkelingvanhunleerlingen/studenten.Goedeloopbaanbegeleidingwordtsomszelfsalstegenstrijdigaanhetbelangvandeinstellingopgevat,bijvoorbeeldalsdeleerling/studentnaareenandereopleidingdreigttegaan.Ookbijre-integratievanwerklozenenarbeidsongeschiktenstaatdekortetermijnvoorop(mensenzosnelengoedkoopmogelijkineenbetaaldebaanonderbrengen),inplaatsvanhunduurzamelangetermijnontwikkeling[OECD,2004].
Loopbaanbegeleiders
Onderhetkopje‘Onderwijsorganisaties’isindezeparagraafreedseenenanderopgemerktoverhetfunctionerenvanstudieloopbaanbegeleidersinhetberoepsonderwijs.Uiteigenwaarnemingweetikdatdekwaliteitvantestgebruikdeafgelopendecenniasterkgedaaldis:inverhoudingworden-ondermeerviainternet-veelkwalitatiefmindergoedetestsgebruikt,ookonbegeleiddoordepersoonzelf.Adviseurswetenminderdanvoorheenoverdebetekenisen(technische)detailsvantests.Hetlijktmepositiefdathetinstrumentariumgroterendiverserisgewordendan25jaargeleden.Vaneffectonderzoekofkwaliteitsbewakingisechternogsteedsnauwelijkssprake.Eenveegtekenvanzelfgenoegzaamheidisdatbijeenenquêteonderloopbaanadviseursgevondenwordtdat“demeesteadviseursvanmeningzijndatdedoorhengebruiktemethodeninhogematetoereikendzijnvoorhetbeantwoordenvandeadviesvraag”[VanVianen,2008].Loopbaanbegeleidersslagennognietindeinderdaadmoeilijkeopgaveomeenprofessietemakenvanhetvak.Deloopbaanbegeleidershebbenzeerverschillendeachtergrondenenwerkwijzen.Erisgeenbreedgedragenvisieopwatkwaliteitisofzelfsopwatdekernvanhetvakis.Slechtsweinigen(circavijfprocent)zijngecertificeerd.Hetwerkheefteenonduidelijkgezichtnaarbuitentoe.Voorcliëntenishetmoeilijkomhetkafvanhetkorentescheiden[Post,2002;Vons,2008].“HetisabsoluutWildWest”[Simon,2002:7].Interessantisdevergelijkingmethetberoeporganisatieadviseur.DeSonnaville[2005]noemtinzijnproefschriftdepogingenomditberoepteprofessionalisereneenachterhoedegevecht.Dezebranchewilvolgenshemomdefensieveredenennietstrevennaarconsensus.Fundamentele,inhoudelijkediscussiesgaatmen
37
daaromuitdeweg,evenalsverantwoording,meting,validatieofwetenschappelijkeonderbouwingvanactiviteitenendeeffectendaarvan.“Organisatieadviseursrestslechtséénuitweg:afscheidnemenvanretorischebegrippenals‘professie’en‘professionaliseren’,enzichbinnengevarieerdeomgevingenbloottestellenaantoetsing,valideringenaandeheterogeniteitvandewerkelijkheid.”[o.c.:278]
Wetenschappers
Loopbaanontwikkelingiseeningewikkeldfenomeen.Netzominalsloopbaanbegeleidingonderéénministerievalt,valtloopbaanontwikkelingonderéénwetenschap.Bovendienwordthetinhoogtempoingewikkelderdoorallerleicultureleenmaatschappelijkeontwikkelingen.Enkelevoorbeeldenhiervanzijn:detoenameinaantalendiversiteitvankeuzemogelijkheden,detoenamevanindividuelevrijheidendeafnamevanrichtinggevendekrachten.Erwordtvanuitmoeilijkverenigbareparadigma’soverloopbaanontwikkelinggedacht.Erzijnondermeersociologische,economische,filosofischeenveelpsychologischeaspectenaanteonderkennen.Erzijnzeeruiteenlopendemanierenomnaarloopbaanontwikkelingtekijken[Inkson,2007].Hetlijkenwelafzonderlijkekoninkrijken[Reynaert,2007].Loopbaanontwikkelinglaatzichmoeilijkonderzoeken.Hetislastigomgecontroleerdeexperimentenopditgebieduittevoeren.ExperimentenzoalsdievanWilsonenSchooler[zie4.4]zijnzeldzaam.Bovendienzijnvoorhetverkrijgenvaninzichtindeprocessenooklongitudinaleonderzoekdesignsnodig.Dezezijnduurenvereiseneenstabieleuitvoeringsbasis.Eenspecifiekprobleemligtinhetkiezenenoperationaliserenvanvariabelen.Eenlastigevraagismetname:hoemoetheteffectvanloopbaanbegeleidingwordenvastgesteld?Reflectiebijvoorbeeldwordtinonderzoekgemetenmetvragenals“Ikgavaaknawaarommijietsinteresseert”en“Ikdenkvaaknaovermijnnormenenwaarden”[Kuijpers&Meijers,2006].Positieveantwoordenopdezevragenkunnenevenzeerwijzenoppiekerenalsopreflecteren.Eenandervoorbeeldisdathetbegrip‘arbeidsidentiteit’moeilijkblijkttedefiniëren.IndeonderzoeksrapportenvanKuijpersenMeijerskomenuiteenlopendedefinitiesvoor.Arbeidsidentiteitisgeoperationaliseerdmetvragenals“Ikweethoemijntoekomstalsvakman/vakvrouweruitgaatzien”en“Ikweetnuzekerwelkwerkikwildoen”.Inditgevalzoudenpositieveantwoordennetzogoedkunnenwijzenop‘foreclosure’(datwilzeggenbeslotenhebben,ofzelfsjevastklampenaaneenbesluit,zonderechtgeëxploreerdtehebben)alsopeen‘echte’arbeidsidentiteit.Vegetekenszijn,volgensdeuitkomstenvanhetonderzoek,datleerlingeninhetvmboeenmeerontwikkeldearbeidsidentiteitzoudenhebbendaninhetmboendatloopbaanreflectieenarbeidsidentiteitnegatiefmetelkaarcorreleren(o.c.).
38
Voorveelcliënteniseengenomenbesluiteenpositiefresultaatvandebegeleiding.Vooranderenishetjuistnodigdateenbesluitoplosseschroevenwordtgezet,zodatdepersoonopengaatstaanvooralternatievenenvoornieuweafwegingen.Bijre-integratiewordtheteffectdoorgaanseenzijdiggemetenmetdevraagofdepersoonbetaaldwerkheeft.Ditgaatvoorbijaanhetbelangvaneerstestappen(bijvoorbeeldmeedoenaaneenactiveringsprojectofaanvrijwilligersactiviteiten)envanuiteindelijkeeffecten(bijvoorbeeldofiemandnavijfjaarnogsteedsgezondisenofhijnogsteedsbetaaldwerkheeft).“Itappearsthatcareercounselingpractitionersareuncertainaboutwhatsuccessiswhenappliedtothenotionofcareers”[Harrington&Harrigan,2006:135].Erkunnengrotediscrepantieszijntussenobjectieveensubjectievemaatstaven:‘losers’kunnenheel‘happy’zijnen‘winners’heel‘unhappy’.”Wiegersma,nestorvandeBeroepskeuzepsychologie,constateerdeinzijnafscheidsrededat“albijna85jaarberoepskeuzeadviseursmeteenmodelwerkendattheoretischonhoudbaaris”[Wiegersma,1990:45].HijdoeldehiermeeophetmodelvanParsons[1909/1967],datinparagraaf1.3aandeordekwam.VolgensWiegersmaisditmodelmedeverantwoordelijkvoorhetbenadrukkenvandeberoepskeuzealseenbeslissing,inplaatsvandedoorlopendeontwikkelingvanderelatietussenmensenarbeid.Hijconstateerdeeenonoverbrugbareklooftussentheorieenpraktijk.Detheorievormingstagneerdesindsheteindvandezestigerjarenvandevorigeeeuw.“Detijdschriftenraaktengevuldmetartikelenophetniveauvandoctoralescripties.”[o.c.:47].Depraktijkhandhaafdezichvrijwelzondertheorie.RecentersteldeOomen[2007:30]:“Detraditioneleloopbaantheorieënzijnnietmeeradequaat:wehebbeneentotaalnieuwmaniervanmodelendenkennodigindezemondialemaatschappij.”HarringtonenHarrigan[2006]zijn,inhunoverzichtvandeinternationaleloopbaanliteratuurvan2005,aanzienlijkpositieveroverdekennis-entheorieontwikkeling.Zijsprekenvaneen‘richandexcitingknowledgebase’.Maartegelijkertijdconstaterenzedatdekennisonvoldoendewordttoegepastennietleidttotuitgewerktemodellenvoorloopbaanbegeleidinginonderwijsenarbeid.Kennelijkbestaatdeklooftussentheorieenpraktijknogsteeds.
4.6 Conclusie
Dithoofdstukopperdeenkeleverklaringenvoorhetfeitdatloopbaanbegeleiding,ondanksdepotentiëlewaardeervan,nognietgoedvandegrondkomt.Hardnekkigeenmisleidendebeeldenspeleneenrol,zoalshetbeelddatkerndoelvanloopbaanbegeleidinghetmakenvangoedestudie-enberoepskeuzenis.Voorlichtingendeopdrachtomergoedovernatedenken,zijndeinstrumentendieopbasisvandatbeeldmetonvoldoende,somszelfsnegatiefresultaatworden
39
ingezet.Datderesultatentegenvallenislogisch,alsmenzichbedenktdathetbeeldvandegoedekeuzeinstrijdismetwatwewetenoverhoehetbreinfunctioneertenhoelevensenloopbanenzichontvouwen.Hoewelzijtoenminderargumententerbeschikkinghadden,isalindevorigeeeuwdoordeskundigenduidelijkgemaaktdatwehetkiezennietteveelcentraalmoetenstellenenmeermoetenkijkennaarloopbaanontwikkelingalsdoorlopendproces.HetineenCartesiaansmensbeelddiepverankerdebeeldvandegoedekeuze,diedoorinformatieennadenkentotstandkomt,isechterhardnekkig.Hetisnognietgoedgeluktomopbasisvandeprocesgedachteadequateloopbaanbegeleidingtotstandtebrengeninonderwijsenarbeidsorganisaties.Loopbaanontwikkelingiseenveelomvattendengecompliceerdfenomeen,waarvoordeaandachtisversnipperd.Bijallebetrokkenissprakevanonvermogen.Deverantwoordelijkheidvoordeloopbaanontwikkelingwordteenzijdigbijhetindividugelegd.Diewordtdaardoorinveelgevallengeconfronteerdmeteenprobleemdatzijnvermogenstebovengaatenwaarinhijinwezenalleenstaat.Inhetvolgendehoofdstukdoenweeenpogingomhetbeeldvanhetloopbaanprocesscherpertekrijgen.Ooktrachtenweerconsequentiesaanteverbindenvoordeontwikkelingvanbeterwerkendebegeleiding.
40
5. Een alternatief
5.1 Het proces van loopbaanontwikkeling
Destudie-ofberoepskeuzekanmensimpelvoorstellenmeteendiagramalsfiguur5.
Figuur 5: Beeld van een loopbaankeuze
Depersoonzietvieralternatievenenkiesteréénvan.Figuur6biedteenmeerrealistischbeeld.
Figuur 6: Loopbaan als weg langs vertakkingen
Deloopbaankangezienwordenalseenweglangsallerleivertakkingenvannietgekozenwegen.Ontelbarekleineengrotekeuzen,invloedenenconsequentieshangenmetelkaarsamen.Eenvoorbeeldhiervanisdebeslissingomnogeveneenglastedrinkenomdaterneteenbuivalt.Ditbesluitkanoptermijnbepalendzijnvoorhetfeitdatdepersooneenbepaaldeopleidinggaatvolgen,watweervelerleiconsequentiesheeftvoordeloopbaan.Elkeloopbaanbegeleiderisuitdeverhalenvancliëntenvertrouwdmethet‘butterflyeffect’.Ditfenomeenuitdechaostheorievindt
41
zijnoorsprongbijdemeteoroloogLorenz.Dezeontdektebijtoeval,datinmeteorologischemodellenminimaleveranderingeninbeginwaardenuiteindelijkleidentotenormeverschilleninhetweer.VandaarzijnstellingdatdebewegingvaneenvlindervleugelinBraziliëeentornadoinTexaskanveroorzaken.Daaromookdeprincipiëleonvoorspelbaarheidvanhetweeropmiddellangetermijn[Broer,VandeCraats&Verhulst,1995].Envanloopbanen.
5.2 Een model voor loopbaanontwikkeling
Figuur7biedteenvoorlopigmodelvoorloopbaanontwikkeling.Ditmodelpoogtmeerrechttedoenaandeinhetvoorafgaandeverzameldegegevensenontwikkeldegedachtegang.
Figuur 7: Model van loopbaanontwikkeling
Hetmodelstelteenpersoonvoorineenomgeving.Doorstappentezettendoetdepersoonervaringenopenontwikkelthij/zijzich.Succeshangtafvandeaanpassingaandeomgeving.Degrenstussenpersoonenomgevingismeteenonderbrokenlijngetekend.Ditgeeftaandatdezenietscherpistetrekken.Eenvoorbeeldvandevaagheidvandegrensisdelucht,diein-enuitgeademdwordt.Eenandervoorbeeldzijnanderemensen,dienietalleenindebuitenwereldaanwezigzijn,maarook-opeenbehoorlijkconcretemanier-indebinnenwereld[Hermans,2006].Depersoonwordtinhetmodelvoorgesteldalseenzelfsturendwezen.Bijdebesturingspeelthetbreineengroterol.Hetbreinwordtgevoedmetinformatievanbuitenenvanbinnen,enreageertmetactie.Centraalinhetmodelstaatbeeldvorming,eenkernactiviteitvanhetbrein[Stuss&Anderson,2003;Dennett,2007].Determ‘beelden’moethierbijbreedwordenopgevat:hetgaatom
42
representatiesvandewerkelijkheidenvanmogelijkhedeninallerlei-zekernietalleenvisuele-vormen.Deinformatiediebinnenkomtvanuitdeomgevingenvanuitonsinnerlijk,wordtopgevangendoordezintuigen.Hiertoebehoortookdeproprioceptie,datwilzeggendewaarnemingvansignalenuithetlichaam.Metdesignalenopzichkanhetbreinniets.Zijmoeteneerstviasubsymbolischeprocessenverwerktengefilterdworden.Eenverhoudingsgewijsbuitengewoonkleindeel[volgensDijksterhuis1/200.000]wordtvervolgensbewustverwerkt.Ditwordtinhetmodelgesymboliseerdmetdeononderbrokenpijlen.Dezebetreffendebewustewaarneming,reflectieendaden.Eenveelgroterdeelvandeinformatiewordtonbewustverwerkt.Hiervoorstaandeonderbrokenpijlen.Hetgaathierbijomonbewustewaarneming,onbewuste,parallelle‘denk’processenenonbewustehandelingen.Somsleidensignalentotdirectgedrag,bijvoorbeeldalsweonsbrandenaaneenkachel.Datgaatindevormvaneenonbewustereflex,diepasnaafloopbewustkanworden.Ookimitatievangedragvananderenkanviadespiegelneuronenonbewustplaatsvindenenonbewustblijven.Watdoorhetfilterkomt,beïnvloedtonsgevoel.Ongeachtofditbewustofonbewustgebeurt.Gevoelensfungerenalssignalenmetbetrekkingtotbelangen[Frijda,1993].Omgekeerdwordtdewerkingvanhetfilterbeïnvloeddoorhetgevoel.Angstkanbijvoorbeeldtotgevolghebbendatweminderopenstaanvoorsommigesignalen.Ookhetgeheugenheefteenwisselwerkingmethetfilter(bijvoorbeeldbijherkenning).
Debeeldendiebewustenonbewustwordengeconstrueerd,hebbeneveneenseenwisselwerkingmetgeheugen,filterengevoel.Hetbreinheefteenneigingomsignalen,dieinstrijdzijnmetbestaandebeelden,tenegerenoftevervormen.Erisookeenwisselwerkingmetdekeuzenenstappen:mensenzoekenofcreërensomsactiefsituatiesdiehunbeeldenbevestigen.VolgensGreenwald[1980]kanhetegozelfsalseentotalitairestaatfungeren,dieinformatie-ookoverhetverleden,netalsinOrwellsboek‘1984’-vervalstomdestatusquotehandhaven.Signalendieeerstwordengenegeerd,leidenalszetesterkwordentoteenkwalitatieveveranderinginzelf-entoekomstbeelden.Daarnaleidenzetotstappenineennieuwerichting.Hetvolgende,waargebeurdeverhaaltjeillustreerthoeditgebeurt:GertFloormoest,wegensdoofheid,afscheidnemenvanzijnberoepalshuisarts.Voorhemwasheteerstesignaaldathij,bijeenwandelingmetdeboswachter,hetgefluitvaneenbijzondervogeltje,waardeanderhemopwees,nietkonhoren.Paslaterrealiseerdehijzichdathettoenmoetzijnbegonnen.Eentweedesignaalwasdeopmerkingvaneenverzekeringsarts,datjeniettelangmoetdoorgaanalsjegehoorvermindert.EenderdesignaalwasdatGertopeengegevenmoment
43
ouderendieopstervenlagen,nietmeerkonverstaan.Toenbegonhetvoorzijnvrouwduidelijktewordendaterietsmoestgebeuren.VoorGertzelfwerdditduidelijktoenhijmetdestethoscoophethartendelongenvaneenkortademigepatiëntnietgoedkonhoren.Hijschreefdepatiëntzowelmedicijnenvoorzijnhartalsvoorzijnluchtwegenvoor.“Medischgezienwasdatnietonverantwoord,maargoedvoeldehettochniet.Datwasvoormijechtdelimit.Toenwashetafgelopen.”Gertwerktnaloopbaanbegeleidinginmiddelsineenbibliotheekenbeheerteenarchief[Vons,2002].
Debeeldendiehetbreinmaakt,kunnenhiërarchischwordenvoorgesteld.OphethoogsteniveaustaanvolgensbreinwetenschappersStuss&Anderson[2003]dezelf-enomgevingsbeelden.Dezewetenschappersbaserenzichopbeschadigingeninnauwomschrevenhersengebieden.HunvoorstellingisinlijnmethetoudemodelvanParsons(zie1.3)enmetdeconclusievanHarringtonenHarrigan[2006:156]:“Inaninternationalreviewoftheliterature,thereisgeneralsupportforthetenetsofcareerdevelopment-thatself-knowledgeandcareerexplorationandaninteractiveandintegratedmethodofdeliveryarekeytosoundcareerdecisionmaking.”Determ‘beelden’isexpresinmeervoudgeformuleerd,omdathetinallegevallennietgaatoméén,monolithischbeeld,maaromverschillendebeelden.Gebeurtenissen,herinneringenofstemmingenkunnenbepaaldezelf-oftoekomstbeeldenopdevoorgrondbrengenenlatendomineren[Markus&Wurf,1987].Bijvoorbeeldiemandmaakteenkritischeopmerkingenactiveertdaarmeeherinneringenaanbepaaldefaalervaringenuithetverleden,dieophunbeurtnegatievezelfbeeldenenpessimistischetoekomstscenario’soproepen.Eencomplimentkanhettegenovergesteldeeffecthebben.
Aanvankelijk,alsbaby,isveelvanhetgedragreflexmatig.Gaandeweggaatbeeldvormingeengrotererolspelen.Beeldenwordengeleidelijkaanmeeromvattendenzeworden,evenalsdebijbehorendegevoelspatronen,stabieler.Depersoonontwikkeltzichdoorsteedskeuzentemaken,stappentezettenenervaringenoptedoen.Deinteresseenmotivatievooractiviteitendiegoedbevallen,neemttoe.Erontstaatbindingmetgekozenobjecten.Naexploratieaangeganecommitmentsvormendeidentiteit.Hetgeheugenwordtopgebouwdmetsemantische,episodischeenprocedureleinhoud.Ditzijnbouwstenenvoorcompetenties,ookhiervooreengrootdeelveelmeerimpliciet,danexpliciet.Enkelevandeaanwezigetalentengroeienuittotcompetenties,anderegaanverloren.Ergenstussenhettwintigsteendertigstelevensjaarisdeprefrontalecortex,waarzelfbeeldenenomgevingsbeeldenbijelkaarkomen,volgroeid.Inditdeelvandehersenenvindtookdeintegratievandenkenenvoelenplaats.Beeldvorminggaathethelelevendoor.
44
Ookdeinhetvoorlopigemodelgenoemde‘stappen’moetmenbreedopvatten.Hetkangaanomkleineofgroteactiesmetconsequentiesvoordekorteen/oflangetermijn.Maarhetkanbijvoorbeeldookgaanomgesprekkendiemenaangaat.Iniedergevalleidenzetotervaringendieophunbeurtinputgevenvoorhetvervolgvanhetontwikkelingsproces.Inderegelzaldoelenroutehoogstensingrotelijnenvoorafbepaaldzijn.Dewegkrijgtgaandewegvorm.Hetbereiktezalmeestalietsheelanderszijndanhetgesteldedoel.
HetismogelijkomhetmodelinverbandtebrengenmetminstenseendeelvandeBigFivepersoonlijkheidskenmerken[Hoekstra,2005].Bij‘Openheid’kanmendenkenaandematewaarinmenopenstaatvoornieuweinformatieenwaarinmeninstaatisombeeldenbijtestellenenverderteontwikkelen.Bij‘Evenwichtigheid’kanmenondermeerdenkenaandematewaarindebeeldenrealistischenstabielzijn.‘Consciëntieusheid’kanmenzienalsdematevanstabielebetrokkenheidbijdekeuzendiemenmaakt.‘Extraversie’heefttemakenmethetgemakwaarmeemenstappenzetindevormvanactiesencontacten.Hetmodelkantevensinverbandwordengebrachtmetdegrondhoudingen,zoalsbeschrevendoorReynaerte.a.[2006].Degrondhouding‘Onderzoekend’heeftbetrekkingopdeopenheidvanhetsysteemenopdekritischereflectieopinput.‘Doelgerichtheid’gaatoverdestabiliteitvanplannenendekoersvastheidvanstappen.‘Speelsheid’en‘Dialooggerichtheid’hebbenondermeerbetrekkingopdevormdiedestappenzullenaannemen.
Hetmodelisvrijuniverseel.Hetisgebaseerdopdeklassiekepsychologischefunctieswaarnemen,voorstellen,geheugen,denken,voelen,willenenmotoriek[Linschoten,1957].Hoeweldegrondslagpsychologischis,ishetmodelgrotendeelsevenzeervantoepassingophetgedragvanorganisaties.Ookopcollectiefniveauwordensignalenvaakgenegeerd,totdathetechtnietmeerlangerkan(vergelijk‘AnInconvenientTruth’).Zelf-enomgevingsbeeldenbepalenookdestappenvanorganisaties.Bijvoorbeeldbijhetaannemenvaneennieuwemedewerker,deintroductievaneennieuwproductofbijeenovername(vergelijkdeovernamevanABN-AmrodieFortisfataalwerd).Ookvoororganisatiesisdekwaliteitvandezelf-,omgevings-entoekomstbeeldenbepalendvoordematevansucces.
5.3 ‘Effectieve rationaliteit’
Ineenonvoorspelbarewereld,waarallesmetallessamenhangt,isdewaardevandeindividueledoel-middelrationaliteit,waarmeeeenlevensplanwordtopgesteld,beperkt.Welkalternatiefkanmendaarvoorindeplaatsstellen?Indevorigeparagrafenwerddeloopbaanontwikkelingbeschrevenalseenweglangsontelbare
45
vertakkingenenkwamhetbeeldvandepersoonalseenstappenzettendorganismenaarvoren.Hoekunnenweditbeeldnaderconcretiseren,zodatweerietsaanhebbenvoorhettotstandbrengenvanmeereffectieveloopbaanbegeleiding?
Sarasvathy[2001]onderzochtwatondernemerssuccesvolmaakt.Zelegdehiertoeeeningewikkeldecasusvooraandertigoprichtersvangrootgewordenondernemingen(vanaf200miljoendollaromzet)enonderzochthunreacties.Eénvanhaarconclusiesisdatsuccesvolleondernemersnietalleeneencausale(oorzaak-gevolg)rationaliteithanteren,maarookeen‘effectieve’(‘effectual’inhetEngels)rationaliteit.Datwilzeggen:nietzozeerredenerenvanuiteentebereikendoel,waarmiddelenvoorgezochtworden.Maarmeerredenerenvanuitdeaanwezigemiddelenenwatvoordoelenzedaarmeekunnenbereiken.Effectieveondernemersstartenvanuitwiezezijn,watzekunnenenwiezekennen.Somsmeteenhelderevisieendoelvoorogen,maardikwijlsmetplannendievoorlopigzijnendieininteractiemetanderenvoortdurendherzienworden.Zijbeseffendatersteedsonverwachtedingenzullengebeuren,maarzijzienditnietalsongewensteafwijkingenvanhetpad.Deondernemerszienditalsietsnormaals,wat-alsjeervooropenstaat-nieuwekansenbiedt.Voorditlaatstekennenwehetbegripserendipiteit,ofteweldeongezochtevondst[Reynaert,2007].EenvoorbeeldhiervanishetsuccesvandePost-itnotitieblokken,diebegonmetde‘pech’vaneennietgoedwerkendelijm.Ofdepenicilline,diebegonmeteenvergetenschaaltjedatbegonteschimmelen.Bijcausalelogicawilmendetoekomstkunnenvoorspellenomhemtecontroleren.Effectievelogicaprobeertdetoekomsttecontroleren,dooreenstrategischepositieintenemenenactiefmeetedoeninhetcreërenvandietoekomst.Voorspellen(wattoch-ensteedsvaker-gedoemdistemislukken)isdannietnodig.Ditkangoedvergelekenwordenmetdegedachtegangvanemployability:devervangingvanbaanzekerheiddoorwerkzekerheid,opbasisvanduurzamecompetentieontwikkeling.Eenvolgendbelangrijkkenmerkvandesuccesvolleondernemersisdatveelvanhenniettotnauwelijksaanmarktonderzoekdeden.Hoogstensvoerdenzijgesprekkenofprobeerdezelfdeproductenofdienstenteverkopenomteervarenhoeklanteneropreageren.Zijbesteeddenhierweinigmiddelenaan.InteressantisdatdeondernemersdecasusvanSarasvathyopheelverschillende,maarevenkansrijkemanierenoplosten:erwasduidelijknietéénoplossing.Deondernemersbegonnendirectmethetleggenvanrelatiesenhetaangaanvanpartnerships.Zijmaaktenhunzakenpartnersechtdeelgenoot,indezindatzijreëleinvloedkregeninhetproject.Deondernemersdenkennietlangna,maarbeginnenvrijsnelmetdoen.Zekijkennaderhandwelwaarhetopuitdraait.Deondernemerszoekenniet‘dejuistemensen’opdearbeidsmarkt,maarzienmensenals‘juist’,indiendezeemotioneelwilleninvestereninhetproject.Zelfselectieis
46
daarbijbelangrijkerdanselectie.Vervolgenshelpenondernemers,partnersenmedewerkerselkaaromsamentegroeien.Succesvolleondernemerszijngoedinstaatomtebeslisseninonzekerheid.Debeslissingenspelenzichafinsituatieswaaringeencorrectbesluitvormingsmodelofbeslissingsregelvoorhandenisen/ofsituatieswaarindegegevens,waaropdebeslissingmoetberusten,onbetrouwbaarofonvolledigzijn.Succesvolleondernemersbeschikkenovereenvermogentot‘judgement’:“the(largelytacit)abilitytomake,underconditionsofstructuraluncertainty,decisionsthatturnouttobereasonableorsuccessfulexpost.”[Sarasvathy&Dew,2007:4].Hetgaatdusgrotendeelsomimplicietevermogens.Eenlaatstebelangrijkaspectisdatdeeffectievemaniervanredenerennietzozeeruitgaatvanhetideeomdehoeveelheidofwaarschijnlijkheidvansuccestemaximeren,maarmeervanhetreducerenvandekostenvanmogelijkemislukking.Metanderewoorden:nietmeerinvesterendaneendraagbaarverlies.Ofzorgendatinvesteringennietverlorengaan,maaringevalvanmislukkingietsandersdanhetbeoogdekunnenopleveren.Succesvolleondernemerszorgenvooreen‘exitstrategie’.
DeideeënvanWitte[2004]biedeneenaardigetheoretischeondersteuningvandebevindingenvanSarasvathy.Wittebeschouwtdemarktalseenzakelijkecosysteem.Producentenzijndaarintevergelijkenmetroofdierenenconsumentenmetprooidieren.Formulesdiewiskundiggeoriënteerdebiologenopsteldenomdepopulatieontwikkelingteverklaren,zijnevenzeervantoepassingophetzakelijkeecosysteem.Parameterszoalsvoortplantings-ensterftecijferskunnenvervangenwordendoorparametersalsklantloyaliteitencommerciëleslagkracht.EenconclusiedieWittetrektuitzijnmodelisdathetinside-outkaraktervangeplandemarktbewerkingzalmoetenwordenvervangendooreenoutside-inmechanisme,waarbijconsumentenvoorkeurenmarktstemmingdebedrijfsvoeringgaandomineren.Eenscherpwaarnemingsvermogenisdaarbijessentieel.
OphetwerkvanSarasvathyiszekerkritiekmogelijk.Bijvoorbeelddatdeverschillendedimensiesdiezijbeschrijft,mindermetelkaarsamenhangendanzijveronderstelt.Bovendienzijnhetcausaleeneffectievemodelsimplificerendeideaaltypen[Kraaijenbrink,2008].Menkanhieraantoevoegen,datSarasvathygeenvergelijkinggemaaktheeftmetniet-succesvolleondernemers.Wellichtgebruikenvelenvandezenookeeneffectieverationaliteit.DebevindingenvanSarasvathykunnenwelleidentotdegevolgtrekkingdateffectieverationaliteitmeerkansbiedtopsuccesdandoel-middelrationaliteit.Ofhetnugaatomeenideaaltypeofomdeonderliggendedimensies,naaronzemeningligthiereeninspiratiebron,zowelvooronderwijsinstellingenenarbeidsorganisatiesalsvoorstuderendenenwerkenden.Inhetvolgendehoofdstukformulerenwe,metditinhetachterhoofd,eenaantalsuggestiesvoordevormgevingvanloopbaanbegeleiding.
47
6. Consequenties
Uitgaandevanhetinhetvorigehoofdstukgepresenteerdegezichtspuntenmodel,moetloopbaanbegeleidingommeergaandaninformatievoorzieningenreflectie.Informatieblijftbelangrijk,maarmoetnietalleenvooromgevingsbeeldendienen,maarookvoorzelfbeelden.Ookdenkenblijftbelangrijk.Loopbaanbegeleidingdientechterhettotalecyclischeprocesteondersteunenvanwaarnemen,beeldvorming,herinneren,voelen,willenendoen.Dithoofdstukbiedteenaantalsuggestiesvoorbegeleidingvolgensditprincipe.
6.1 Informatie voor omgevingsbeelden
Goedeinformatievoorzieningisduidelijk,realistisch,aantrekkelijkenniet-wervend.EenrondgangdoordejaarlijkseStudiebeursinUtrechtoflangsenkeleopendagenlaatziendatdeinformatievoorzieningoveropleidingenvaakaangeenofslechtsaanéénvandezevierbelangrijkekwaliteitseisenvoldoet.Voorlichtingzoueenhelderoverzichtmoetenbiedenvanwaterallemaalmogelijkisenmoetantwoordgevenopdevragenvandepersoon.HoeweldeinformatievoorzieninginNederlandinverhoudingtotandereOESO-landengoedis[Euroguidance,2006],isdezevanuithetoogpuntvanstudieloopbaanbegeleidingverrevanoptimaal.Alleenalinhethogeronderwijsbestaanermeerdanduizendverschillendebachelor-enmasteropleidingen.Danhebbenwehetnognietoverminorsenafstudeerrichtingen.PresidentvandeKoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappenVanOostromzeihierover[2006:10]:“HetaanbodaanbachelorsenmastersinhetNederlandsehogeronderwijslijktsteedsmeeropdemenukaartvaneenslechteChinees.”Hetisvooreenaankomendstudentlastigomantwoordtekrijgenopspecifiekevragen.Bijvoorbeeld-dichtbijhuis,ophetterreinvanHumanResourceManagementblijvend-opvoordehandliggendevragenals:“Bijwelkevande33instellingen,dieeenopleidingPersoneelenArbeidverzorgen,kanikhetbestwordenopgeleidtotloopbaanadviseur?”.Of:“WatishetverschiltussenenerzijdsdeopleidingPersoneelenArbeid,dieresulteertindekwalificatieBachelorofBusinessAdministrationenanderzijdsdeopleidingdieleidttoteenBachelorofHumanResourcesManagement?”.Essentieelisdatdeinformatievooromgevingsbeeldennietbeperktblijfttotbrochures,internetpagina’senverhalen.Hetmoetverdergaandanoverdrachtvaninformatie.(Inter)activiteitisbelangrijk.Deleerlingmoetconcreteervaringenkunnenopdoenmetdemensen,boeken,opdrachten,dilemma’sensituaties,
48
waarmeehijofzijindetoekomsttemakenkankrijgen.Hoemeerdestudentzelfkeuzesmaakt,stappenzet,exploreertendingenmeemaakt,destemeerhijofzijleert[Luken&Vloet,1998].Intensievecontactentussenonderwijsenbedrijfslevenzijnvangrootbelangombovenstaandeteverwezenlijken.Ookindecontextvanarbeidsorganisatiesisinputvoordevormingvanomgevings-entoekomstbeeldennodig.Bijvoorbeeldindevormvanbedrijfsbezoeken,kortestages,uitwisselingviabanenpools,informatievoorzieningendiscussieoverdetoekomstvisievandeorganisatie.Nukomthetvoor,dateenproductiemedewerkervelejarenineenfabriekshalwerktzonderooiteenkijkjetenemenindenaburigehalenzonderdatdeleidinghem/haardaartoestimuleert[Luken,2003].
6.2 Informatie voor zelfbeelden
Hetwasnietterecht,datdepsychologischetesttotverindevorigeeeuwhetbelangrijkste,somsenigeinstrumentbij(studie)loopbaanbegeleidingwas.Hetisevenmingerechtvaardigddattestsnunogmaardooreenrelatiefkleinegroep(studie)loopbaanbegeleidersgebruiktwordenendatdekwaliteitvanhettestgebruik,bijgebrekaankennisvanpsychometrieenpsychodiagnostiek,afneemt.TotslotishetnietterechtdatKuijpers,Meijers&Bakker[2006]uithungegevensconcluderen,dattestsnietbijdragenaanhetontstaanvanloopbaancompetentiesenarbeidsidentiteit.Dedoorhengevondenlichtnegatievecorrelatiekanimmersheelgoedinomgekeerderichtingverklaardworden(leerlingenmetslechtontwikkeldeloopbaancompetentiesenarbeidsidentiteitwordenvakergetestdanleerlingendieditbeterontwikkelden).Testszijnmeetinstrumentenvoorpsychischekenmerkenzoalsintelligentie,cognitievecapaciteiten,persoonlijkheideninteresses.Zijkunnendepersoonobjectieve,wetenschappelijkonderbouwde,feitelijkeinformatiebiedenoverrelevanteaspectenvanzichzelf.Mitsgoedgebruikt,vormtditeenbelangrijkeaanvullingopallesubjectieveinformatie,invloedenenoverwegingen.Testskunnenvruchtbareinputbiedenvoorreflectieprocesenloopbaanontwikkeling[Luken,1997en2006b;Osinga,2008].Naasttestsbestaanerdiverseanderegoedeinformatiebronnenvoorzelfbeelden[Luken,2006a],metname:
feedback,bijvoorbeeldindevormvan360-gradenmethoden(datwilzeggen•datopsystematischewijzefeedbackwordtverzamelduitdeomgeving)kennistoetsen•criteriumgerichtinterview•portfoliobeoordeling•
49
assessmentinengezin(hierbijvoertdepersoonineengesimuleerde•praktijksituatieopdrachtenuit,waarbijhij/zijmethodischgeobserveerdenbeoordeeldwordt)
Bovengenoemdebeoordelingsmethodenkunnenwordenaangeduidmetdeterm‘assessmentinbredezin’.Ookanderendandepersoonzelfkunnenderesultatengebruiken.Eenonderwijsinstellingofarbeidsorganisatiekanassessmentresultatengebruikenomverantwoordebeslissingentenemenovertoelating(inhetkadervanselectie),hettoekennenvankwalificaties,beloning,enhetvormgevenvanonderwijs-ofHRM-beleid.Inallegevallenmoetvoorallebetrokkenenwelduidelijkzijnwathetdoelisvanhetassessmentenwiezullenbeschikkenoverderesultaten.Informatievoorzieningvooromgevingsbeeldenenvoorzelfbeeldenkanheelgoedhandinhandgaan.Deconfrontatiemeteenopdrachtineenrealistischewerkomgeving,metfeedbackoverdeuitvoering,leertdepersoonveeloverarbeidenoverzichzelf.
6.3 Begeleiding
Informatievoorzieningisbeslistnietvoldoende.Erisvrijwelaltijdbegeleidingnodigbijhetopnemenenverwerkenvandeinformatie,bijhetontwikkelenentoetsenvanbeelden,bijhetmetelkaarinverbandbrengenvandiebeelden,hetafleidenenuitvoerenvanstappen,enzovoort.Hoewel‘matching’-benaderingenbijleveranciersvanmethodenencomputerprogramma’snogsteedsgangbaarzijn,isdaarvannieteenmaximaaleffectteverwachten.Goedeloopbaanbegeleidingisnieteenkwestievandekenmerkenvandepersooninkaartbrengenenvervolgenskoppelenaaneenbepaaldeopleidingofaaneenbepaaldberoep.Dezebenaderingistestatisch,gaatteveeluitvanpotje-dekseltjedenken(zieook4.3),faaltindetoepassingvanwegemeetproblemenenveronachtzaamtdecentralerolvandemotivatieensturingvandepersoonzelf.Hoeloopbaanbegeleidingdanwelvormtegeven?Opbasisvanhetvoorafgaandegeldendevolgendekenmerkenalsdesiderata.Systematisch
Aande(studie)loopbaanbegeleidingligtidealitereengefundeerdbeleidtengrondslag.Defunderingislieverempirischdanloutergeformuleerdopbasisvan(ideo)logischeargumenten.ZokiestdeNVS-NVLvanoudsher,opbasisvanargumenten,voorhetbeleiddatdecanendocentenmoetenzijn.Ditbeleidwordt
50
inhetvoortgezetonderwijsvrijweluniverseeltoegepast.Indiversepublicaties[bijvoorbeeldMeijers,2008;Twardy-Duisterse.a.,2008]wordtaldannietopbasisvansolideargumentengestelddatloopbaanbegeleidinggeïntegreerdmoetzijninhetonderwijs.Ditstandpuntlijktiniedergevalinhetberoepsonderwijsalgemeenenzondermeertewordenovergenomen.Tochiserweinigempirischbewijsvoordezevisies.Erzijneveneensvalide,deelsempirischeargumentenvoorhetstandpunt,datmenbij(studie)loopbaanbegeleidingeenbelangrijkerolmoettoekennenaanexterne,onafhankelijkespecialisten.Light[2001:81]concludeertuitdiepgaandeinterviewsmetvelehonderdenstudenten:“Goodadvisingmaybethesinglemostunderestimatedcharacteristicofasuccessfulcollegeexperience.Graduatingseniorsreportthatcertainkindsofadvising,oftendescribedasaskingunexpectedquestions,werecriticalfortheirsuccess.”In3.1vermelddenwereedsdeconclusiedieHughes&Karp[2004]uiteenzorgvuldigemetastudietrokken,namelijkdatvandeverschillendevormenvanbegeleidingindividuelecounselinghetmeesteffectiefis.In3.2isRichard[2005]genoemd,dieopbasisvaneeninternationaleliteratuurstudievoorloopbaanbegeleidinginarbeidsorganisatiestotdeslotsomkwamdatintensieve,individueleinterventieshetmeesteffectiefzijn.Opgrondvandeempirischebevindingen,diein4.5onderhetkopje‘Onderwijsorganisaties’aandeordekwamen,valttebetwijfelenofveeldocenteninstaatzijnomdenodigeeffectieve,intensieveenindividuelecounselingtebieden.
Hoedanook:belangrijkiseenuitgewerktbeleid,waarinondermeerdeuittevoerentakenenverantwoordelijkhedenzijnverdeeld.Zonderhelderevisieenvastgesteldbeleidkunnendehiernatenoemenkenmerkenendebenodigdeorganisatiecultuurnietgerealiseerdworden.Hetisbelangrijkdatditbeleidconsistentisenhetzalnogmoeilijkgenoegzijnomdaarvoortezorgen.Erlijkenindebeleidsbasisnogaleensparadoxentezitten.Deopdracht‘jemoetjezelfsturenendaarvoormoetjeeenpopenportfolioinleveren’isnatuurlijkalparadoxaal.Verderrichthetberoepsonderwijszichopcompetentiesdie,zoalszeactueelzijngedefinieerd,nietgoedmeetbaarzijn.Uitgangspuntvanhetbeleid(opbasisvanouderedefinities)isechterdatzewelmeetbaarzijn[Luken,2008a].Competentiegerichtonderwijsgaatuitvanintrinsiekemotivatiebijdestudent,maaronderzoekenpraktijkervaringlerendatdezedikwijlsontbreekt.Mengaatuitvanvraagsturing,terwijlveelstudentengeenvragenhebben.Menwilhetonderwijsflexibiliseren,maardaadwerkelijkeflexibiliseringzouhetsysteemvanstudiepuntenenkwalificatiesondergraven.Eenlaatstevoorbeeldisdatzowelinonderwijs-alsinarbeidsorganisatiesnogaleenszelfsturinggevraagdwordtzonderdaarruimtevoortegeven.
51
Realistisch
Beleidenbegeleidingmoetengebaseerdzijnoprealistischebeeldenvanwatindividuen,organisatiesenbegeleidersaankunnen.Inhetvoorafgaande(zieparagraaf4.5)zijneenaantalbeperkingenopditgebiedbeschreven.Ondermeerbleekdatvooralsnogteveelvanleerlingen,studentenenwerkendengeëistwordt,ophetgebiedvanreflectieenzelfsturing.Vanonderwijsorganisatieswordtmetnameophetgebiedvanvraagsturingietsverwachtwaaraanzijnietkunnenvoldoen.Vandocentenwordenverontwikkeldecompetentiesgevraagdophetgebiedvancoachingencounseling.Zoalsin4.5eveneensvermeld,wordenvooronderwijsorganisatiesdriekwaliteitscriteriagehanteerd.Namelijkdatsprakemoetzijnvaneenleeromgevingdie(1)praktijkgericht,(2)dialogischen(3)vraaggerichtis.Erblijkennauwelijksscholentebestaandiehieraan(kunnen)voldoen.Daaromisgeopperddathetnietrealistischisomhetvoldoenaanalledriedezekwaliteitscriteriaalsnormtestellen.Alsdekeuzevaneenprioriteitnoodzakelijkis,danvaltveeltezeggenvoorhetaspect‘dialogisch’.Eenwaredialoogimpliceertondermeerdaterechtnaardepersoongeluisterdwordt.Ditnodigthemofhaaruitomdesubtielegevoelensennogonduidelijkebeelden,dieinhetinnerlijkeprocesaandeordezijn,uittespreken.Debeeldenwordenhierdoorbewust,openvoortegenspraakendaarmeerijpvoorverdereontwikkeling.DezeprioriteitskeuzesluitaanbijdebevindingenvaneenonderzoeknaarloopbaanzelfsturingbijstudentenvanHogeschoolWindesheim:“Voordeloopbaanontwikkelingvanstudenteniseendialoogtussenstudentendocentessentieel.Hetbiedenvanpraktijkervaringenkeuzemogelijkheden(vraaggestuurdonderwijs)isgeengarantievoorloopbaanontwikkeling,dedialooghieroverwel.”[Kuijpers,Moesker&Roefs,2006:20].
Nietalleendedriekwaliteitscriterialijkenonrealistisch.Ookhetgewensteeindresultaat,eenontwikkeldearbeidsidentiteit,lijktindemeestegevallenpashaalbaarindeloopbaannahetonderwijs.Motivatie,competentie,persoonlijkheid(inclusiefvermogenstotzelfsturing)enbindingontwikkelenzichgaandeweggedurendelevenenloopbaan.Hetonderwijsmoetdaarvooreenbasisleggenendienthiermeeeenstarttemaken.Vooreengrootdeelzalhetprocesechterplaatsvindennaafloopvanhetreguliereonderwijs.Eeninrichtingvanhetonderwijs,diepastbijhetgangbareontwikkelingstempo,moet:
Leerlingenniettesnelvoorsortereninlagerenhoger(zoalsnugebeurtnade•basisschoolbijdekeuzetussenvmboenhavo/vwo).Geenvroegeberoepskeuzeneisen(zoalsnuondermeergebeurtbijde•overgangvanvmbonaarmbo).Bredeoriëntatiemogelijkhedenenopleidingenbiedenvoorstudentendienog•nietwetenwelkekantzeopwillen.
52
Zijpadennietzienalslouterverliesenalsietswatperdefinitiezogauw•mogelijkafgebrokenmoetworden(waardoordestudentsneleenjaarkwijtis),maarzienalsleerervaringen,waarvandewaardekantoenemenalszegoedwordeningebouwdinhetvervolgvande(studie)loopbaan.
Methodisch
Deloopbaanbegeleiderzou(oprationelewijze)instrumentenmoeteninzetten,dieopaanvaardetheoretischeinzichtenenmodellengebaseerdzijn.Hetwoord‘zou’isgebruikt,omdathettotophedenmoeilijkishieraantevoldoen.Ditdoorhetgebrekaanalgemeenaanvaardeinzichtenofzelfseenforumdatinzichtenkanaanvaarden.Verderhangtopditmomentde‘keuze’vaninstrumentenmeestalingroteremateafvanwatdebegeleiderletterlijkenfiguurlijkinhuisheeft,danvanwatdecliëntinzijnsituatienodigheeftofwatvanuitmethodischoogpunthetmeestgeschiktis.Methodischwilookzeggen:inclusiefsystematischeevaluatieen(voorzovermogelijk)effectmeting.
Maatwerk
Begeleidingmoetaansluitenbijdevragen,hetontwikkelingsniveauendesituatievandepersoon.Loopbaanbegeleidingkanallerleivormenhebben,afhankelijkvankenmerkenvandepersoonenvanzijnofhaarervaringenenomgeving.Bijveelleerlingenisnogmaarnauwelijkssprakevanenigbesefvandetoekomst.Ondermeerspelmethodenzoudenhiereffectiefkunnenzijn.Bepaaldeleerlingenbevindenzichineenstadium,datLoevinger[zieWestenberg,2002en2008;Luken2008b]definieertalshet‘zelfbeschermende’stadium.Dezeleerlingenhebbeneenanderebenaderingnodigdanleerlingenophet‘zelfbewuste’niveauvanego-ontwikkeling.Studentendieprecies(denkente)wetenwatzewillen,hebbenanderebegeleidingnodigdanmensendiehiervannoggeenflauwideehebben.Sommigenmoetengestimuleerdwordenomeenpremature‘keuze’lostelatenenzichopentestellenvooralternatieven.Anderenmoetenjuistzekerheidenvertrouwenopbouwen.Weeranderenhebbenbaatbijhetlerenhoezijbeperkingenaankunnenbrengeninalleoverwogenmogelijkheden.Sommigenmoetengestimuleerdwordenomnatedenken,anderenjuistomoponderzoekuittegaanofstappentezetten.Weeranderenmoetenvoorallerenombepaaldevaardighedenoptedoen.Bijvoorbeeld:hoekomjeaandepraatmeteenberoepsbeoefenaarofwerkgever?Hoekunje,viahetstellenvanvragen,erachterkomenwateenbepaaldsoortwerkinhoudtofwelkemarktontwikkelingenteverwachtenzijn?Vooriedereenverloopthetloopbaanprocesdusandersenzozalookdebegeleidingbijvoorkeuropmaatmoetenzijn.Hetligtdaaromvoordehanddatditproceszichgrotendeelsdientaftespeleninkleinegroepjesenopindividueelniveau.
53
Longitudinaal
Debegeleidingmoetzichnietuitsluitendrichtenopkeuzemomentenoftransities(zoalsgenoemdin4.5).Ennietteveelalleenophetoplossenvanreedsontstaneproblemen.Debegeleidingmoetzichmeerconcentrerenophetleer-enontwikkelingsproces.MinisterPlasterkbepleitdeinvoeringvanintakesinhethogeronderwijsalsmaatregeltegenstudie-uitval.Ineenaantalmbo-enhboinstellingenenzelfsbijeencompletehogeschool(InHolland)vindennuintakesplaats.Ongetwijfeldishetwaardateenintakedemotivatieenbindingtengoedekankomen,maarinveelgevallenzalhetteweinigzijn.Neembijvoorbeeldhetgevalvandestudentdiezichvastklamptaanzijnkeuze,omdathijernietaantoeisdeonzekerheidvaneennieuwe,echte,eigenkeusteverdragen.Dezezalnietopenstaanvoordekritischevragenofopmerkingenvande‘intaker’.Ofdenkaandestudentediedaarwelvooropenstaatengeconfronteerdwordtmethaareigenverlegenheid.ZijlaatzichervanovertuigendatdegekozenopleidingMaatschappelijkWerkenDienstverleningdaardoornietbijhaarpastengaatopinternetopzoeknaareenandereopleiding[deVolkskrant,16oktober2008].Maarhoegaathetnuverdermethaar?Eenintakeomvateenmoment,terwijlloopbaanontwikkelingeenprocesisvanlangeadem,waarindepersoongeleidelijkeenbeterzichtkrijgtopzichzelfen‘dewereld’.Inditprocesleertdepersoonbeidevisiesmetelkaarinverbandtebrengen,eigenplannentemakenenstappentezetten.Voorkeurenencompetentiesontwikkelenzichgeleidelijkdoordeervaringendiemenopdoet.Loopbaanbegeleidingzouidealiterreedsinhetbasisonderwijsmoetenbeginnen[RaadvoorStudieenBeroepskeuze,1994].Daarzoudenkinderenalmoetenlerenafentoenaardewereldvanhetwerkennaardetoekomsttekijken,stiltestaanbijhunervaringen,keuzentemakenenoverditsoortdingentepraten.Loopbaanbegeleidingzoudaarnalevenslangdoormoetengaan.Tijdensdestudieloopbaan.Maarookdaarna,omeenbevredigendelijnaantebrengenindeervaringenenomeenduurzameemployabilityoptebouwenenteonderhouden.Eenvandeveleaspectendiebijdevormgevingvandeloopbaanbelangrijkis,isdatbijhetouderwordeneenafbraakplaatsvindtvanallerleifysiekeencognitievevermogensendatdaarvooranderecapaciteitenindeplaatskomen.
Goed gefaciliteerd
(Studie)loopbaanbegeleidersmoetengenoegtijdhebbenvoorhunwerk.Ditwilnietautomatischzeggen,dathetmeermoetzijndannuhetgevalis.Kwaliteitisbelangrijkerdankwantiteit.Ermoetenonderanderecomputers,informatiesystemen,assessmentinstrumentenengesprekskamersbeschikbaarzijn.Arbeidsorganisatiesmoetenopenstaanvoorondermeerbedrijfsbezoeken,stagesenuitwisseling.
54
Professioneel
Debegeleidersmoetengoedopgeleidzijnenmoetenhuncompetentieoppeilhoudendoorbijscholingenintervisie.Eencompetentedocentofmanagerisnietautomatischeencompetenteloopbaanbegeleider.Deprofessiemoetzichverderontwikkelen.Ditgebeurtondermeerviaversterkingvandewetenschappelijkebasis,verbeteringvandeopleidingenenprofessionaliseringvanuitdeberoepsverenigingen.
Persoonlijk
Begeleidersmoetenpersoonlijkebelangstellinghebbenvoorhunleerlingen/studenten/medewerkers(endusookvoorhunomstandigheden,gedachtenengevoelens).UitdeeerdergeciteerdewerkenvanLight[2001],Hughes&Karp[2004]enRichard[2005]kanafgeleidwordendatmenseniemandnodighebbendie‘inhunhoofdkruipt’endiestimulerendevragenstelt.Debegeleidermoetdaarbijookzelfhetinitiatiefnemen,wantstudentenenwerkendenzoekenvaakgeenhulp.Zelfsniet,ofjuistniet,alshetnietzogoedgaat.Loopbaanvragenconfronterenmensenmetonderliggendevragen,waarvoorzeterugdeinzen.Opbasisvanbovenstaandezouidealitertijdensdegeheleloopbaaninopleidingenwerksteedseenloopbaanbegeleiderof‘talentcoach’[NationaleDenkTank,2007]stand-bymoetenzijn.Iemandwaarmeeeenvrijlangdurigevertrouwensrelatieopgebouwdwordtendiehetontwikkelingsprocesvandepersoonvolgt.Defrequentievandegesprekkenhangtafvandelevensfasevandecliënt.Belangrijkefunctiesvandergelijkegesprekkenzijn:
verwerkenvanervaringeneninformatietotzelf-enomgevingsbeelden•checkenenindiennodigcorrigerenvanbeelden•hetmetelkaarverbindenvanbeeldenenhetmakenenbeoordelenvan•toekomstbeeldenfeedbackgeven•stimulerenvanperiodiekebezinning,bijvoorbeelddoorhetstellenvan•prikkelendevragencoachenbijkeuzen,vragenenproblemeninde(studie)loopbaan•aanmoedigenvanexploratiesenstappen•
55
Procesgericht
Uithetvoorlopigemodel(zie5.2)kanmenafleidendathetzettenvaneenstapbelangrijkerkanzijndanhetvindenvandebestmogelijkestap.Ditgeldtevenzeervoororganisaties.Hoogervorst[2004]refereertaanonderzoekoverstrategie-implementatiesvanbedrijven,datuitweesdathetvermogenomstrategischekeuzesdaadwerkelijkteimplementerenbelangrijkerwasdandekwaliteitvandestrategischekeuzeszelf.Zelfseen‘verkeerde’stapiniemandsloopbaanbrengtiniedergevalervaringenenvoortgangvanhetprocesmetzichmee.Alsmenpersedebestmogelijkestapwilvinden,bestaathetrisico,dathetprocestelangstagneert.Hetzoekennaar‘debestekeuze’blijktineenaantalonderzoekenbovendienbelemmerendvoorlevensgeluk.Althanswanneersprakeisvanveelkeuzemogelijkheden[Schwartze.a.,2002].Bijstudiekeuzeisdathetgeval(zie6.1).Bijeen‘verkeerde’stapishetwelzaakniettelangtewachtenmetbijsturenenteproberentochgebruiktemakenvandeopbrengstenvandestap.UithetwerkvanSarasvathy(ziehoofdstuk5.3)kanmenafleidendatmen-althansalshetgaatomdelangetermijn-voorzichtigmoetzijnmetheteisenofstimulerenvan‘SMART-doelen’.Datwilzeggenvandestudentofwerknemervragenomduidelijkedoelenteformuleren,dieSpecifiek,Meetbaar,Acceptabel,RealistischenTijdgebondenzijn.Tevastedoelenkunnenimmersmetzichmeebrengendatmenonvoldoendeopenstaatvooronverwachtekansenennieuweontwikkelingen.Tijdensdeloopbaanontwikkelingishetvanbelangeenoptimalegraadvancommitmenttehebben:voldoendevasthoudenaandoelen,maarookopenstaanendoelofkoerskunnenbijstellen.Bijhetvoortdurendzoekennaardeoptimalemiddenwegkandebegeleidereenbelangrijkerolspelen.
56
6.4 Plannen lectoraat en kenniskring
Opditmomentisinoverlegmetcollega-lectorWouterReynaerteenmeerjarigonderzoeksprogrammainwording,waarindevolgendethema’sprioriteitkrijgen:
Operationaliseren en toetsen van een aantal begrippen, die het resultaat zijn van de vorige 1. lectoraatsperiode[VanAken&Reynaert,2006].HetgaatmetnameomdebegrippenTalent,Grondhouding,EmotiefenConnectiviteit.DaarnaastgaathetomdeonderlingerelatiestussendezebegrippenenderelatiemetdebegrippenCompetentie,Zelfsturing,LevensthemaenSamenspel.Figuur8biedteenoverzicht.
Figuur 8: De onbewuste en bewuste driehoek bij loopbaanontwikkeling
Vat krijgen op onbewuste processen2. .Beoogdwordtmetbehulpvanimplicieteassociatietests[Devos&Banaji,2003;Greenwalde.a.,2002]en/ofdoorhetmetenvanfysiologischereacties(polygraaf,biofeedback)vattekrijgenoponbewusteinhoudenenprocessen.Resultatenhiervanwordenvergelekenmetderesultatenopexpliciete(klassieke)tests.Mogelijkvindthierbijtoespitsingplaatsopdeontwikkelingvanwaardenenattituden.Serendipiteit en ondernemerschap3. .DoelisdebevindingenvanSarasvathy(zie5.2)nadertoetepassenoploopbaanontwikkeling,loopbaanbegeleidingenhetbevorderenvanondernemerschap.Mogelijkwordtspeciaalaandachtbesteedaandetoepassinginhetkadervan‘mid-liferesourcing’[Andreoli,VanGennip&Pannevis,2008].Ontwikkelingsniveau.4. Ditwordtinhetkadervanloopbaanbegeleidinggemetenmetbehulpvande‘Zinnenaanvullijstcurium’(ZALC)[Westenberg,2002en2008]en/ofmetandereinstrumenten(bijvoorbeeldKeganssubject-objectinterview,zieLuken2008b).Metdezeinstrumentenkanwordenonderzochtof
57
destelling,dattehogeverwachtingenbestaantenaanzienvandevermogenstotzelfsturing,bevestigdkanworden.Daarnaastkangekekenwordenofdeomvangvandediscrepantiesamenhangtmetdehoeveelheidfrustratie.Tevenskanonderzochtwordenofloopbaanbegeleidinghetontwikkelingsniveau(endaarmeedevermogenstotzelfsturing)bevordert.Hierbijwordtaandachtbesteedaandevraagofdeontwikkelingstheorieënvoordenetgeneratieevenzeervantoepassingzijnalsvooreerderegeneraties.Ontwikkeling van een model voor loopbaanontwikkeling: 5. bijstellenvanhetin5.2gepresenteerdevoorlopigemodelofditvervangendooreenbetermodel.Hiervoorwordtinspiratiegezochtinsysteemtheorieënenprocesmodellen[Ashby,1962;Maturana&Varela,1989;Gendlin,1997;VanGorkum&ChinAPaw,2007].Gestreefdwordtnaareenmodeldatookaspectenvanhetgedragvanorganisatiesensamenlevingbeschrijft,alsmedeinteractiestussendezeenhetindividu..Evaluatie- en effectonderzoek van loopbaanbegeleidingsmethoden en -instrumenten6. .Ditraakttegelijkertijdeenoverkoepelendthema,namelijkhetzoekennaareenmeerzijdigemethodologie.Naastklassieke,objectieveenkwantitatieveonderzoeksmethodenzaltevensgebruikgemaaktwordenvanrecentontwikkeldeonderzoeksmethoden,zoalsactie-onderzoeken‘performatiefonderzoek’[Doornbose.a.2008].
Inlijnmetwatinhoofdstuk5verteldisoversuccesvolleondernemingen,isditgeendichtgetimmerdprogramma,maarzullenwijopenstaanvoorenthousiastepartnersenaanvullendeideeën.HarringtonenHarrigan[2006]concludeerdenuithunoverzichtsstudieoverdemondialeloopbaanliteratuurvan2005,daterveelkennisbeschikbaaris,maardatdezeweinigwordttoegepastindepraktijkenweinigwordtovergedrageninhetonderwijs.Daarligtdeopdrachtvoorhetlectoraat:kennisverzamelen,uitbreiden,toepasseninmethodeneninstrumentenen-viahetonderwijsenviarechtstreeksecontactenmetloopbaanbegeleidersenanderebetrokkenen-dezekennisverspreiden.Metalsdoel:meervoorspoedigeloopbaanontwikkeling.
58
7. Conclusie
Effectieveloopbaanbegeleidingisvanonschatbarewaarde,maarkomtnognietvandegrond.Inhetonderwijswordtveelaanstudieloopbaanbegeleidinggedaan,maarveelalnietopeenwijzediedegewensteresultatenvoortbrengt.Inarbeidsorganisatieswordtnognietveelinloopbaanbegeleidinggeïnvesteerd,mogelijkomdathetaanbodteversnipperdisenhetteverwachtenrendementonduidelijk.Verouderdedenkbeeldenzijnmededebetaandestagnatie.Metnamehetbeelddathetmakenvanëdegoedekeuzeíopbasisvaninformatieenbewustdenkwerkeenzijdigcentraalstelt.Indezeoratieisgezochtnaarverduidelijkingvanhetloopbaanproces.
Alsditprocessuccesvolverloopt,leidtditaandekantvanhetindividutotduurzamemotivatieencompetentie.Hiermeewordenindeomgevinggewensteresultatenbereikt.Ofhetprocessuccesvolverloopt,hangtafvandekwaliteitvandedoorlopendeinteractietussenpersoonenomgeving.Voorvoorspoedigeloopbaanontwikkelingmoetdeomgevingondermeerinformatie,feedbackenkansenomervaringenoptedoenbieden.Opindividueelniveauzijnwaarnemen,beeldvorming,geheugen,voelen,willenendoenevenbelangrijkalsdenken.Vooreengrootdeelgaathethierbijomsubtieleinnerlijkeprocessen.Dezezijntevergelijkenmetdevleugelslagenvanvlinders,dieuiteindelijkgrotegevolgenkunnenhebbenvoordepersoonendewereld(zieook5.1).Goedebegeleidingfaciliteerthetinnerlijkeprocesendevertalingervannaarbuitentoe.Begrip,geduld,aandachtenwederzijdsvertrouwenzijndaarbijvoorwaarden.Dezeoratieoverziend,ontbreektdathetmeest.
59
Nawoord
Op16septembervernamikdat,vooreengoedegangvanzaken,deconcepttekstvandezeoratienietop23januari,maarop23novemberafmoestzijn.Wegensandereverplichtingenwasdetijdvooronderzoekenschrijfwerkbeperkt.Normaalgesprokenzouikmeergeputhebbenuitdekennisrijkdominmijnnetwerk.Ikzoumensengeraadpleegdhebbenoverhunbronneneninzichten.Aaneenaantalanderenzouikdeconceptteksthebbenvoorgelegd.Nuwasdaargeentijdvoor.ZelfsmetDominique(mijnechtgenote),dekenniskringledenencollega-lectorWouterReynaertisnauwelijksgelegenheidvoorcontactgeweestoverdeinhoudvanditverhaal.Vooralletekortkomingenbenikdusuitsluitendzelfverantwoordelijk!Ikwilbijdezengraagiedereenbedankendieindirectheeftbijgedragenaanditverhaalenaanhetfeitdatikhetmagvertellen.Hetisonmogelijkaldezemensenpersoonlijktevermelden.Inhetbesefvelentekorttedoennoemikalleenenkelenvanvlakaanhetbeginvanmijnloopbaanenvannu.IndeeersteplaatswilikmijnzusJokeenbroerBenbedankenvoorhetfeitdatzijmijindejarenzeventigvandevorigeeeuwgeldhebbenwillenlenen,zodatikkongaanstuderen.IkkwamindertijdnietinaanmerkingvoorstudiefinancieringenzoumijanderszekerhebbenlatenontmoedigendoordecollegegeldverhogingdieministerDeBrauwinvoerde:vantweehonderdguldennaarhettoenvoormijastronomischebedragvanduizendgulden.FontysHogescholenendeHogeschoolHRMenPsychologiedankikvoorhetinmijgesteldevertrouwen,degebodenkansendeontvangst.SabineSmuldersenLindaFijnvandraatdankikvoordeorganisatievandezeoratie.MarketingenCommunicatieenLindavoordegrondigecontrolevandetekstendewaardevollesuggestiesophetgebiedvantaalgebruik.TotslotdankikWouterReynaertvoorzijnuitnodigingommijkandidaattestellenvoordepositievanlector,voordebasisdiehijmetTeunvanAkengelegdheeftenvoordegoedesamenwerking.
Amsterdam,9december2008
TomLuken
60
Literatuur
Aalbers,E.,Luken,T.,Nieuwpoort,K.,Ouweneel,L.,Schravendeel,C.,VanVreu,R.&DeVries,P.(1984).Loopbaanbegeleiding en selectie: een notitie voor beroepskeuzeadviseurs die zich willen oriënteren op het gebied van loopbaanbegeleiding en personeelsselectie.Utrecht:VerenigingvanBeroepskeuze-adviseurs.
Aken,T.van(2007).Waardigheidinplaatsvannuttigheid.InVanAken,T.&Reynaert,W.(red.):Labyrintologie: Dwalen in loopbaanland, 141-156.Schiedam:Scriptum.
Aken,T.van&Reynaert,W.(2006).De nieuwe Loopbaan Woordenschat: Het vocabulaire opgegraven. Eindhoven:Fontyshogescholen.
Albertijn,M.&Bruyninckx,E.(2004).Gebruikersbevraging en effectevaluatie van loopbaanbegeleiding in Vlaanderen: Het aanbod aan loopbaanbegeleiding doorgelicht.Antwerpen:Tempera.
Anderson,J.R.e.a.(2004).AnIntegratedTheoryoftheMind.Psychological Review, 111,4,1036–1060.
Andreoli,P.,VanGennip,T.&Pannevis,M.(2008).Midlife resourcing: behoud van 45+ talent.Rotterdam:VrijeLevensloopAcademie.
Ashby,W.R.(1962).Principlesoftheself-organizingsystem.InFoerster,H.von&G.W.Zopf,Jr.(eds.):Principles of Self-Organization: Transactions of the University of Illinois Symposium, 255-278.London:PergamonPress.
Aukes,L.C.(2008).Personal Reflection in Medical Education.ProefschriftrijksuniversiteitGroningen.Groningen:UniversityMedicalCenter.
Baars-vanMoorsel,M.A.A.H.(2003).Leerklimaat: De culturele dimensie van leren in organisaties.ProefschriftuniversiteitvanTilburg.Delft:Eburon.
Bakker,J.,Nijman,D.&DenBoer,P.(2007).LOB in Zeeuws perspectief: Een onderzoek naar de toepassing van en ambities in de loopbaanoriëntatie- en begeleiding van onderwijsinstellingen in Zeeland.Tilburg:IVAbeleidsonderzoekenadvies.
Bakker,J.&Nobel,J.(2008).“Je kan met alle soorten problemen aankloppen.”Interntussenrapportonderzoekstudieloopbaanbegeleiding.Eindhoven:Fontys.
Black,P.(2003).Formative and Summative Assessment: Can They Serve Learning Together?PaperpresentedatAERAChicago,23April2003.
Boer,P.den&Bakker,J.(2008).Loopbaanlerenendeschool.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren, 209-229.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.
Bovenkerk,F.(2001).Misdaadprofielen.Amsterdam:Meulenhoff.Bragt,C.van(2005).Van uitvalpreventie naar studieloopbaanbegeleiding. EindrapportageOnderzoekProjectUitvalpreventie.Eindhoven:Fontyshogescholen.
61
Broer,H.,VandeCraats,J.&Verhulst,F.(1995).Chaostheorie: Het einde van de voorspelbaarheid?Derdedruk.Utrecht:Epsilon.
CMI(2007).Loopbaanbegeleiding in de praktijk: Cases van registerconsultants en mentoren CMI.Haarlem:CareerManagementInstitute.
Cremers,W.(2008).Saneringvanonzebedrijfstak:Opwegnaareennieuweleerstoel:loopbaankunde.Reïntegratie,oktober2008,6-7.
Daas,M.den(2006).Maskeradevandekeuzebiografie:Deproblematiekvandezelfsturingbijjongevolwassenen.InDohmen,J.&DeLange,F.:Moderne levens lopen niet vanzelf, 75-87.Amsterdam:SWP/HumanisticUniversityPress.
Dennett,D.C.(2007).Het bewustzijn verklaard.Amsterdam:Olympus.Devos,T.&Banaji,M.R.(2003).Implicitselfandidentity.InM.R.Leary&J.P.Tangney(eds.):Handbook of Self and Identity,153-175.NewYork:Guilford.
Dijksterhuis,A.(2008).Het slimme onbewuste: Denken met gevoel.Amsterdam:BertBakker.Dols,R.(2008).Professionele Loopbaancoaching: Praktijkboek voor het begeleiden van
loopbaanvragen. Culemborg:VanDuuren.Doornbos,A.,VanRooij,M.,Smit,M.&Verdonschot,S.(2008).FromFairytalestoSpherecards:TowardsaNewResearchMethodologyforImprovingKnowledgeProductivity.Forum Qualitative Research, 9,2,art.48.
Dyk,D.van(2008).GutDecisionsMayNotBeSmart.Time Magazine,Friday,Aug.22,2008.
Euroguidance(2006).Career Guidance in the Netherlands.‘s-Hertogenbosch:Euroguidance/CINOP.
Frijda,N.H.(1993).De emoties: Een overzicht van onderzoek en theorie.Amsterdam:BertBakker.
Gaissmaier,W.,Schooler,L.J.&Mata,R.(2008).Anecologicalperspectivetocognitivelimits:Modelingenvironment-mindinteractionswithACT-R.Judgment and Decision Making, 3,3,278-291.
Gendlin,E.T.(1997).A Process model.SpringValley(NewYork),TheFocusingInstitute.
Goldberg,E.(2006).The Wisdom Paradox.NewYork:GothamBooks.Gorkum,M.van&ChinAPaw,B.(2007).Wandelen, Handelen en Veranderen met Niklas
Luhmann.ScriptieAfstudeerrichtingManagementvanVerandering.Rotterdam:ErasmusUniversiteit.
Greenwald,A.G.(1980).TheTotalitarianEgo:Fabricationandrevisionofpersonalhistory.American Psychologist, 35,603-618.
Greenwald,A.G.,Banaji,M.R.,Rudman,L.A.,Farnham,S.D.,Nosek,B.A.&Mellott,D.S.(2002).AUnifiedTheoryofImplicitAttitudes,Stereotypes,Self-Esteem,andSelf-Concept.Psychological Review, 109,1,3-25.
Harrington,T.F.&Harrigan,T.A.(2006).PracticeandResearchinCareerCounseiingandDevelopment—2005.The Career Development Quarterly December, 55,98-167.
62
HBO-raad(2008).Feitenencijfers:Afgestudeerdenenuitvallersinhethogerberoepsonderwijs.DenHaag:HBO-raad.
Heijden,B.I.J.M.vander(2005).No one has ever promised you a rose garden”: On shared responsibility and employability enhancing strategies throughout careers.Assen:VanGorcum.
Heijden,B.vander&VanOoijen,L.(2008).Employabilityheefttijdnodig:Inzetbaarblijven,daardraaithetom.Loopbaan, 13,5,4-7.
Hermans,H.J.M.(2006).Dialoog en Misverstand: Leven met de toenemende bevolking van onze innerlijke ruimte.Soest:Nelissen.
Herweijer,L.(2008).Gestruikeld voor de start: De school verlaten zonder startkwalificatie.DenHaag:SociaalenCultureelPlanbureau.
Hoekstra,H.A.(2005).Weten wat je wilt: Zelfregulatie en verandervermogen van individuen in organisaties.Oratie.Assen:VanGorcum.
Hoogervorst,J.(2004).EnterpriseEngineering&-Architectuur:Eenantwoordopfalendestrategie-implementaties.Holland Management Review, 98,20-31.
Hughes,K.L.&Karp,M.M.(2004).School-Based Career Development: A Synthesis of the Literature.Paper.NewYork:InstituteonEducationandtheEconomyTeachersCollege,ColumbiaUniversity.
Inkson,K.(2007).Understanding Careers: The Metaphors of Working Lives.ThousandOaks(Californië):Sage.
InspectievanhetOnderwijs,InspectievandeBeroepskeuzevoorlichting(1995).Beroepskeuzevoorlichting tussen wal en schip: Een evaluatie van de Regionale Diensten Centra voor studie- en beroepskeuzevoorlichting.Zwolle/Rijswijk:InspectievanhetOnderwijs,InspectievandeBeroepskeuzevoorlichting.
InspectievanhetOnderwijs(2008).De Staat Van Het Onderwijs: Onderwijsverslag 2006 / 2007.Utrecht:InspectievanhetOnderwijs.
JOB(2007).JOB-Monitor 2007. Onderzoeksresultaten Odin 4.Amsterdam:JongerenOrganisatieBeroepsonderwijs.
KellyServices(2008).Kelly Services Global Workforce Index 2007.Troy(Michigan,VS):KellyServices.
Kluijtmans,F.(red.)(2005).Leerboek personeelsmanagement.Heerlen:OpenUniversiteit/Groningen:WoltersNoordhoff.
Kluijtmans,F.(2008).Van verzorger naar spelverdeler: Over veranderende posities op het HR-speelveld. Heerlen:OpenUniversiteitNederland.
Kneefel,I.e.a.(2007).Studieloopbaanbegeleiding (SLB) bij de FEM: Onderzoek naar de waardering en effecten van SLB.Arnhem:HogeschoolvanArnhemenNijmegen.
Korenromp,L.&Luken,T.(2007).InternrapportvaneenonderzoeknaardepreventievanziektebijeenNederlandsebank.Amsterdam:NOA.
Kraaijenbrink,J.(2008).The nature of the entrepreneurial process: causation, effectuation, and pragmatism.Workinprogresspaper.Enschede:DutchInstituteforKnowledgeIntensiveEntrepreneurship(NIKOS),UniversityofTwente.
63
Kuijpers,M.A.C.T.(2003).Loopbaanontwikkeling: Onderzoek naar ‘Competenties’.ProefschriftUniversiteitTwente.Enschede:TwenteUniversityPress.
Kuijpers,M.(2008).Loopbaandialoog:overlerenkiezen(en)lerenpraten.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren, 241-260.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.
Kuijpers,M.&Meijers,F.(2006).Loopbaanleren in Leerloopbanen: Onderzoek naar succesfactoren van loopbaanontwikkeling van lerende integendeel en MBO.’s-Hertogenbosch:Cinop.
Kuijpers,M.&Meijers,F.(2008).Loopbaanleren en -begeleiden in het HBO.DenHaag:Haagsehogeschool.
Kuijpers,M.,Meijers,F.&Bakker,J.(2006).Krachtige loopbaangerichte leeromgevingen in het (v)MBO: hoe werkt het?Driebergen:HetPlatformBeroepsonderwijs.
Kuijpers,M.,Moesker,G.&Roefs,E.(2006).Kaartenkompasvoordestudieloopbaan:Nieuwinstrumentvoorloopbaanbegeleidinginhetonderwijs.Loopbaan, 12,1,18-22.
Kunnen,S.,Holwerda,N.&Bosma,H.A.(2008).Studiekeuzebijdeadolescentenenjongvolwassenen.De Psycholoog, 43,6-11.
Lansbergen,J.(2003).Literatuurrapport studiestakers en -switchers: Opstap naar een uitvalmonitor bij Fontys Hogescholen.Eindhoven:FontysFacilitairBedrijf,AfdelingOnderwijs,FontysAansluitingscentrum.
Leary,M.R.(2002).WhenSelvesCollide:TheNatureoftheSelfandtheDynamicsofInterpersonalRelation-ships.In:Tesser,A.,Stapel,D.A.&Wood,J.V.(eds).Self and Motivation: Emerging Psychological Perspec-tives, 119-146.Washington:AmericanPsychologicalAssociation.
Light,R.J.(2001).Making the Most of College: Students speak their minds.Cambridge(Massachusetts):HarvardUniversityPress.
Linschoten,J.(1957).Algemenefunctieleer.InLangeveld,M.J.(red.)Inleiding in de psychologie,54-207.Groningen:Wolters.
Luken,T.(1987).Hulpbijberoepskeuzewordtvoorvelenonbetaalbaar.OpenForum,De Volkskrant,20januari1987,p.13.
Luken,T.(1988).DeRijkssubsidieregelingBeroepskeuzevoorlichting1986endekwaliteitvanhetwerk.VBA-blad,maart1988,3-7.
Luken,T.P.(1997).Testgebruikindeloopbaanadvisering:Ismetenweten?In:Spijkerman,R.M.H.,Vincken,A.J.R.&Weekenborg,M.J.M.(red.):Handboek Studie- en beroepskeuzebegeleiding, 8960,1-29.Alphena/dRijn:SamsomH.D.TjeenkWillink.
Luken,T.(2002en2003).Employability: Wat beweegt de werknemer? Onderzoek in opdracht van de Regiecommissie Employability in de Metalektro. Rapportage deel 1: deskresearch. Deel 2: resultaten praktijkonderzoek, conclusies en aanbevelingen. Amsterdam:LukenLoopbaanConsult.
Luen,T.(2003).Employability:Watbeweegtdewerknemer?Loopbaan, 9,2,8-10.
64
Luken,T.(2006a).Zelfkennisalsfundamentvoorloopbaanontwikkeling?In:Huijgevoort,H.van,Admiraal,A.&Vloet,K.(red.):Zelfkennis in loopbaanontwikkeling,11-26.Antwerpen/Apeldoorn:Garant.
Luken,T.(2006b).Testeninhetonderwijs:Nut,gevarenenvoorwaarden.Decaan & Mentor, 4,6,16-21.
Luken,T.P.(2008a).Hoemeetbaarzijncompetenties?Methoden, technieken & analyses, 91,1.5.2.1.1501-1522.AlphenaandenRijn:Kluwer.
Luken,T.(2008b).De(on)mogelijkheidvannieuwlerenenzelfsturing.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren, 127-151.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.
Luken,T.&Newton,I.(2004).Loopbaanbegeleiding bij de doorstroom van MBO naar HBO. Onderzoeksrapport in opdracht van het Platform Beroepsonderwijs.Amsterdam:NOA.
Luken,T.P.&Vloet,C.M.M.(1998).Informatie en diversiteit bij Loopbaanoriëntatie en -begeleiding.Leeuwarden/Rotterdam:LDC.
Managersonline(2008).Veel talent blijft onbenut.Nieuwsbericht.http://www.managersonline.nl/nieuws/4902/veel-talent-blijft-onbenut.html
Manintveld,C.(2008).Wewillendatscholiereneenbeterdoordachtestudiekeuzemaken.InterviewmetWilmadeBuck,programmamanagerStudiekeuze123.nl.Vives(vakbladict-vernieuwingenbinnenhetonderwijs),25augustus2008.
Markus,H.&Wurf,E.(1987).TheDynamicSelf-Concept:ASocialPsychologicalPerspective.Annual Review of Psychology, 38, 299-337.
Maturana,H.R.&Varela,F.J.(1989). De boom der kennis: hoe wij de wereld door onze eigen waarneming creëren.Amsterdam:Contact.
MBORaad(2007).MBO in feiten en cijfers.DeBilt:MBORaad.Meijers,F..(2008).Loopbaansturing:eencomplexleerproces.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren,9-29.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.
Meijers,F.,Kuijpers,M.&Bakker,J.(2006).Over leerloopbanen en loopbaanleren: loopbaancompetenties in het (v)MBO.Onderzoeksrapport.Driebergen:HetPlatformBeroepsOnderwijs.
NationaleDenkTank(2007).Succes op school! 12 frisse ideeën voor onderwijs als intermediair tussen leerlingen, arbeidsmarkt en maatschappij.Eindrapport2007.Amsterdam:StichtingDeNationaleDenkTank.
Nauta,A,DeBruin,M.R.&Cremer,R.(2004).Demythedoorbroken:Gezondheideninzetbaarheidouderewerknemers.Hoofddorp:NederlandseOrganisatievoortoegepastnatuurwetenschappelijkonderzoekTNO.
Nelck-daSilvaRosa,F.&SchlundtBodien,W.(2004).Non scholae sed vitae legimus : de rol van reflectie in ego-ontwikkeling en leesattitudeontwikkeling bij adolescenten.ProefschriftrijksuniversiteitGroningen.
NWO(2008).Kennis in kaart 2007.DenHaag:NederlandseOrganisatievoorWetenschappelijkOnderzoek.
65
OECD(2004).Overzicht Loopbaanbegeleiding en publiek beleid: de kloof overbruggen.Paris:OrganisationforEconomicCooperationandDevelopment.
Onderwijsraad(2008).Een succesvolle start in het hoger onderwijs.DenHaag:Onderwijsraad.
Oomen,A.(2002).Standaarden voor decanen in het voortgezet onderwijs.Utrecht:APS.Oomen,A.(2007).Onderwijsuitval en talentontwikkeling: Met lob in het HAVO en VWO.RapportageAPS-dk4655.720,Utrecht:APS.
Oostrom,F.van(2006).Onderzoekendonderwijs:JaarredevoordeVerenigdeVergaderingvandeKoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappengehoudenop8mei2006.Amsterdam:KoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappen.
Osinga,A.(2008).De CWI Competentietest als studiekeuze begeleidingsinstrument.Scriptie.Enschede:UniversiteitTwente.
Paffen,M.J.A.(1994).Loopbaan-management. Deventer:Kluwer.Parsons,F.(1967,oorspronkelijkeuitgave1909).Choosing a Vocation.NewYork:AgathonPress.
Pere,H.M.(1986).Tussen arbeidsmarkt en individueel welzijn; een historische analyse van de beroepskeuzevoorlichting in Nederland vanuit beroepensociologisch perspektief.CuleMBOrg:Educaboek.
Post,J.(2002).Professieofpotpourri?Overchaosenordeindeloopbaandienstverlening.Loopbaan, 7,5,2-5.
RaadvoorStudie-enBeroepskeuze(1994).Kiezen is kinderspel: een advies over keuzebegeleiding in het basisonderwijs.Rijswijk:RaadvoorStudie-enBeroepskeuze.
Reynaert,W.(red.),Admiraal,D.,VanHaasteren,M.,Mans,D.&Reekers,M.(2006).Studieloopbaanbegeleiding en Assessment: Spelen met grondhoudingen.Groningen/Houten:Wolters-Noordhoff.
Reynaert,W.(2007).Dimensiesvanserendipiteit:Hetverschiltussenzoekersenvinders.InVanAken,T.&Reynaert,W.(red.). Labyrintologie: Dwalen in loopbaanland,84-97.Schiedam:Scriptum.
Reynaert,W.(2007).Tiendemetafoor:deschataanheteindevanderegenboog.InVanAken,T.&Reynaert,W.(red.). Labyrintologie: Dwalen in loopbaanland,126-140.Schiedam:Scriptum.
Richard,G.V.(2005).InternationalBestPracticesinCareerDevelopment:ReviewoftheLiterature.International Journal for Educational and Vocational Guidance, 5,189–201.
RWI(2008).Voor de keuze. Voorstellen voor een betere studie- en beroepskeuzebegeleiding.DenHaag:RaadvoorWerkenInkomen.
Sarasvathy,S.D.(2001).What makes entrepreneurs entrepreneurial?Workingpaper.Charlottesville:DardenGraduateSchoolofBusinessAdministration,UniversityofVirginia.
66
Sarasvathy,S.D.&Dew,N.(2007).Without Judgment: An Empirically-based Entrepreneurial Theory of the Firm.PaperpresentedattheAustrianEconomicsConference,April29,2007.
Savickas,M.L.&Baker,D.B.(2005).Thehistoryofvocationalpsychology:antecedents,origin,andearlydevelopment.InW.B.Watts&M.L.Savickas(Eds.)Handbook of Vocational Psychology(3rded.)Mahwah,NJ:LawrenceErlbaumAssociates.
Schwartz,B.e.a.(2002).MaximizingVersusSatisficing:HappinessIsaMatterofChoice.Journal of Personality and Social Psychology, 83,5,1178–1197.
Simon,J.(2002).Wildeechtebeunhazennuopstaan?Grensvervaginginloopbaanadvisering.Loopbaan, 7,5,6-9.
Sonnaville,H.K.J.M.de(2005).Retorische aspecten van professionaliseren: Een zoektocht naar beroepsvorming bij organisatieadviseurs.AcademischproefschriftVrijeUniversiteitAmsterdam.Amsterdam:DutchUniversityPress.
Stam,A.(2008).Skolarz,brugnaarjetoekomst.Bij de les, 4, 8 (oktober2008),22-24.
Steijger,V.(2008).70 procent Nederlanders zit op verkeerde werkplek.NieuwsberichtManagersonline.nl,http://www.managersonline.nl/tellafriend/nieuws/5925
Stufkens,R.(2008).Het ABC van de loopbaan: Ambitieus bouwen aan competenties.‘s-Hertogenbosch:Cinop.
Stuss,D.T.&Anderson,V.(2003).Thefrontallobesandtheoryofmind:Developmentalconceptsfromadultfocallesionresearch.Brain and Cognition, 55,69-83.
Taborsky,O.(1984).Begeleidingvanhetstudie-enberoepskeuzeproces.(Ingekortesamenvattingvaneenvoordracht,gehoudenop1februari1984aandeR.K.UniversiteitvanLeuven).In:Taborsky,O.(1992): Loopbaan in balans: opstellen over studie en Beroepskeuze, levensloop en begeleiding processen.Tilburg:AkademieMens-Arbeid.
TNO(2008).Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2007.Hoofddorp:NederlandseOrganisatievoortoegepast-natuurwetenschappelijkonderzoekTNO.
Twardy-Duisters,D.e.a.(2008).Studieloopbaanbegeleiding: Het kloppend hart van het curriculum.Nuenen:OABDekkers.
Velzen,J.H.van(2002).Instruction and self-regulated learning: Promoting students’ (self-) reflective thinking.ProefschriftUniversiteitLeiden.
Verrijdt,H.&Hövels,B.(1995).Studie-enberoepskeuzetekoop?EenonderzoeknaardeevaluatievanAOB’sdoorderegionaleArbeidsvoorziening.Nijmegen:InstituutvoorToegepasteSocialewetenschappen(ITS).
Vianen,A.van(2008).Hedenentoekomstvanloopbaanadviesencoaching.NSVP Journaal, 4,7.
Vitae(2007).Koers 2007: Samenvatting onderzoek Vitae.Mei2007.Amsterdam:Vitae.Vonk,R.(2003).Zelfbeeld, geluk en motivatie: Resultaten van het hoofdonderzoek (december
2002-april 2003).Nijmegen:VakgroepSocialePsychologieUniversiteitNijmegen.
67
Vons,W.(2002).Scènesuiteenloopbaan.Loopbaan, 7,5,24-25.Vons,W.(2008).“Hetishoogtijddatonsvakvolwassenwordt!”Loopbaan, 13,7,3-6.
Westenberg,M.(2002).ZinnenaanvullijstCurium(ZALC).DePsycholoog,37,316-322.
Westenberg,P.M.(2008).DejeugdvanTegenwoordig!Diesoratie433stediesnatalisUniversiteitLeiden.
Wiegersma,S.(1990).Eengespletenontwikkeling:Degeschiedenisvanhetberoepskeuzewerk.Intermediair, 25,7,45-49.
Wijnants,N.(2005).DealenmetDertigersDilemma’s:Delustenenlastenvankiezen.Loopbaan, 11,1,2-5.
Wilson,T.(2005).Vreemden voor onszelf: Waarom we niet weten wie we zijn.Amsterdam/Antwerpen:Contact.
Wilson,T.D.&Schooler,J.W.(1991).ThinkingTooMuch:IntrospectionCanReducetheQualityofPreferencesandDecisions. Journal of Personality and Social Psychology, 60,2,181-192.
Winkel,M.A.van(2006).Opzet,aanpakenopbrengstvanstudieloopbaanbegeleiding.Tijdschrift voor Hoger Onderwijs. 24,2,63-80.
Witte,D.(2004).Demarktalszakelijkecosysteem.Holland Management Review,93,42-55.
Zijlstra,W.T.&Meijers,F.J.M.(2008).Pratenoflaten?Hetontbrekenvandialooginhethogerberoepsonderwijs.Handboek Effectief Opleiden,18.4-5.1t/m15.
Zwart,S.de,Bakker,H.,Overmeer,V.&VanLaar,F.(2007).Studie- en beroepskeuzeoriëntatie op het VMBO en het MBO: Impulsen voor het implementeren van een effectieve loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). Utrecht:Berenschot.
68
00.M
.208
4.8.
08
Het dwaalspoor van de goede keuze
Naar een effectiever model van (studie)loopbaanontwikkeling
Drs. Tom Luken
Fontys Hogeschool HRM en Psychologie
Oratie 23 januari 2009
Drs. Tom Luken
Fontys Hogeschool HRM en Psychologie
Postbus 90904
5000 GE Tilburg
t.luken@fontys.nl
In onderwijs- en arbeidsorganisaties bestaan grote problemen op het gebied van loopbaanontwikkeling. Veel scholieren en studenten vallen uit of switchen vroeg of vaak van opleiding. Veel arbeidsrelaties zijn voor werknemer of werkgever onbevredigend, maar duren toch voort.Uit onderzoek blijkt dat goede loopbaanbegeleiding helpt om dergelijke problemen te voorkomen of op te lossen. Hoewel hiermee in materiële en immateriële zin veel te verdienen valt, is goede loopbaanbegeleiding zeldzaam.
Hoe komt dit? Er zijn de laatste jaren in het beroepsonderwijs grote investeringen in studieloopbaanbegeleiding gedaan. Waarom leveren deze inspanningen niet meer op? Waarom wordt in arbeidsorganisaties niet meer aan loopbaanbegeleiding gedaan? Hoe kan het beter? Dit zijn enkele van de vragen die in deze oratie aan de orde komen.Voor een deel wordt de stagnatie verklaard door de versnippering van het vakgebied. Daarnaast speelt het voortbestaan van hardnekkige, inadequate, maar dominante beelden een rol, zoals het beeld van ‘de goede keuze’, die het individu moet maken door informatie te verzamelen en na te denken. Wat is daar misleidend aan? Wat zijn de consequenties? Hoe kunnen we dit beeld bijstellen? Onder meer de risico’s van reflectie komen aan de orde.
Drs. Tom Luken (1952) is arbeids- en organisatiepsycholoog. Sinds 1979 is hij actief op het terrein van beroepskeuze, loopbaanontwikkeling en (zelf)beoordeling. Hij heeft vanuit diverse instellingen en bedrijven gewerkt in functies als onderzoeker, instrumentontwikkelaar, docent/trainer en adviseur. Vanaf 1996 is Luken als zelfstandig ondernemer gevestigd te Amsterdam. Daarnaast is hij sinds maart 2008 werkzaam als lector ‘Career Development’ bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie. Hij publiceerde onder meer over de onderwerpen loopbaanontwikkeling, employability, zelfkennis, zelfsturing, competenties, testen en assessment.
top related