jeomorfolojİ - sosyal bilgi kaynağı · 1. yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör)....

JEOMORFOLOJİJEOMORFOLOJİ

DIŞ KUVVETLERDIŞ KUVVETLER

AKARSULARAKARSULAR

A. AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİA. AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ1. 1. VADİ:VADİ: Akarsuların Akarsuların

aşındırarak içinde aşındırarak içinde aktığı , aktığı , sürekli inişisürekli inişi olan olan yatağına denir. yatağına denir.

Vadi Tipleri: Vadi Tipleri:

a. a. Çentik (“v” biçimli) Çentik (“v” biçimli) vadi: vadi: Akarsu Akarsu yatakyatak eğiminin eğiminin fazlafazla olduğu olduğu alanlardaalanlarda derine derine aşındırmanınaşındırmanın etkisiyle etkisiyle oluşurlar.  oluşurlar.  

b. b. Boğaz (yarma) vadi:Boğaz (yarma) vadi: Akarsular tarafından Akarsular tarafından dağların enine yarılmasıdağların enine yarılması sonucusonucu oluşanoluşan ve profilleri “u” harfine ve profilleri “u” harfine benzeyen vadilerdir. benzeyen vadilerdir. Türkiye’de en fazla Türkiye’de en fazla Karadeniz Karadeniz veve AkdenizAkdeniz Bölgelerinde görülür. Bölgelerinde görülür. Kıyı ile iç kesim arasında Kıyı ile iç kesim arasında önemli geçit yollarıdır. önemli geçit yollarıdır.

Boğaz (Boğaz (Yarma-U tipiYarma-U tipi) Vadi) Vadi

c.c.KanyonKanyon Vadi:Vadi: Oluşumu Oluşumu boğaz boğaz vvadilere benzer. adilere benzer. Fakat Fakat kalkerli kalkerli arazi arazi üzerinde oluştukları içinüzerinde oluştukları için yamaçlarıyamaçları b b aa ss aa mm aa kk basamak basamak düzlüktür.düzlüktür.

Ör:Ör: Göksu vadisi ve Göksu vadisi ve Köprülü kanyonu. Köprülü kanyonu. Dünyanın en büyük Dünyanın en büyük kanyonu A.B.D’de kanyonu A.B.D’de Colorado kanyonudurColorado kanyonudur..

Aşağıdaki ovalardan hangisi Aşağıdaki ovalardan hangisi karstik bir bölgede oluşmuştur?karstik bir bölgede oluşmuştur?

A.A.Adapazarı OvasıAdapazarı Ovası

B.B.Çarşamba OvasıÇarşamba Ovası

C.C.Gediz OvasıGediz Ovası

D.D.ÇukurovaÇukurova

E.E.Elmalı Ovası Elmalı Ovası

Aşağıdaki ovalardan hangisi Aşağıdaki ovalardan hangisi karstik bir bölgede oluşmuştur?karstik bir bölgede oluşmuştur?

A.A.Adapazarı OvasıAdapazarı Ovası

B.B.Çarşamba OvasıÇarşamba Ovası

C.C.Gediz OvasıGediz Ovası

D.D.ÇukurovaÇukurova

E.E.Elmalı OvasıElmalı Ovası

d. d. Tabanlı vadi:Tabanlı vadi: AkarsAkarsu u yatak yatak eğiminin azeğiminin az olduğu olduğu alanlarda alanlarda yana yana aşındırmanınaşındırmanın etkisiyle oluşur.etkisiyle oluşur.

Ör:Ör: Ege Bölgesi Ege Bölgesi akarsu vadilerinde akarsu vadilerinde olduğu gibi.olduğu gibi.      

Aşağıdaki vadi tiplerinden Aşağıdaki vadi tiplerinden hangisinde akarsu debisi daha hangisinde akarsu debisi daha fazladır?fazladır?

A.A.YarmaYarma

B.B.TabanlıTabanlı

C.C.ÇentikÇentik

D.D.U tipiU tipi

E.E.KanyonKanyon

Aşağıdaki vadi tiplerinden Aşağıdaki vadi tiplerinden hangisinde akarsu debisi daha hangisinde akarsu debisi daha fazladır?fazladır?

A.A.YarmaYarma

B.B.TabanlıTabanlı

C.C.ÇentikÇentik

D.D.U tipiU tipi

E.E.KanyonKanyon

2)MENDERES (BÜKLÜM): 2)MENDERES (BÜKLÜM): Akarsu yatak Akarsu yatak eğiminin eğiminin azaz olduğu olduğu alanlarda,alanlarda, akarsuyun akarsuyun büklümlerbüklümler yaparak akması yaparak akması sonucu oluşurlar.sonucu oluşurlar. Menderesler oluşturan Menderesler oluşturan

bir akarsuyun bir akarsuyun özellikleriözellikleri

1.1. Yatak Yatak eğimi azdıreğimi azdır. . 2.2. Akış hızı azdırAkış hızı azdır. . 3.3. Aşındırma gücüAşındırma gücü

azalmıştır.azalmıştır. 4.4. Boyu uzamıştırBoyu uzamıştır. . 5.5. Sık sık yatak Sık sık yatak

değiştirirdeğiştirir. . 6.6. Hem aşındırma hem Hem aşındırma hem

de biriktirmede biriktirme yapar. yapar.

DEV KAZANIDEV KAZANI Akarsuların Akarsuların şelaleşelale

şeklindeşeklinde aktığı aktığı yerlerde, yerlerde, suların suların düşme alanındadüşme alanında

aşındırmaaşındırma ileile oluşan oluşan

çukurluklara denir. çukurluklara denir.

Ör: Ör: Manavgat, Manavgat, kkurşunlu, urşunlu,

Düden şelalelerinde Düden şelalelerinde 

olduğu gibi.olduğu gibi.

PERİBACALARI:PERİBACALARI:Volkanik arazilerdeVolkanik arazilerde ((kalınkalın tüflü tüflü

arazilerde) arazilerde) sel aşındırmasısel aşındırması sonucu sonucu oluşur.oluşur.

Örnek:Örnek: Ürgüp, Göreme, Avanos, Ürgüp, Göreme, Avanos, Ihlara Vadisi çevresinde (Ihlara Vadisi çevresinde (NevşehirNevşehir) ) görülür.görülür.

KIRGIBAYIRKIRGIBAYIR (Badlands, Kötü arazi):(Badlands, Kötü arazi):

****EğiminEğimin fazla , fazla , bitkibitki örtüsününörtüsünün seyrek olduğu seyrek olduğu milli, tüflümilli, tüflü arazilerde sel sularının araziyi arazilerde sel sularının araziyi çok sık bir şekilde yarması ile çok sık bir şekilde yarması ile oluşan yer şekilleridir.oluşan yer şekilleridir.

   ****En fazla En fazla İç Anadoluİç Anadolu ve ve G.DoğuG.Doğu Anadolu Bölgelerinde görülür.Anadolu Bölgelerinde görülür.

Kırgıbayır arazinin yaygın Kırgıbayır arazinin yaygın olduğu bir bölge için olduğu bir bölge için aşağıdakilerden hangisi aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?söylenebilir?

A.A. Yağış rejimi düzenlidir.Yağış rejimi düzenlidir.

B.B. Bitki örtüsü ormandır.Bitki örtüsü ormandır.

C.C.Akarsularında taşımacılık yapılabilir.Akarsularında taşımacılık yapılabilir.D.D. Otsu bitkiler odunsu bitkilerden çoktur.Otsu bitkiler odunsu bitkilerden çoktur.

E.E. Don olayı görülmez.Don olayı görülmez.

Kırgıbayır arazinin yaygın Kırgıbayır arazinin yaygın olduğu bir bölge için olduğu bir bölge için aşağıdakilerden hangisi aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?söylenebilir?

A.A. Yağış rejimi düzenlidir.Yağış rejimi düzenlidir.

B.B. Bitki örtüsü ormandır.Bitki örtüsü ormandır.

C.C.Akarsularında taşımacılık yapılabilir.Akarsularında taşımacılık yapılabilir.D.D. Otsu bitkiler odunsu bitkilerden çoktur.Otsu bitkiler odunsu bitkilerden çoktur.

E.E. Don olayı görülmez.Don olayı görülmez.

Aşağıdaki oluşumların Aşağıdaki oluşumların hangisinde volkanizma etkili hangisinde volkanizma etkili olmamıştır?olmamıştır?

A. PeribacalarıA. Peribacaları

B. KoniB. Koni

C. MaarC. Maar

D. LagünD. Lagün

E. KraterE. Krater

Aşağıdaki oluşumların Aşağıdaki oluşumların hangisinde volkanizma etkili hangisinde volkanizma etkili olmamıştır?olmamıştır?

A. PeribacalarıA. Peribacaları

B. Koni B. Koni

C. MaarC. Maar

D. D. LagünLagün

E. KraterE. Krater

PLATO:PLATO:Akarsular tarafından derince yarılmış Akarsular tarafından derince yarılmış yüksek düzlüklere denir. En fazla İç yüksek düzlüklere denir. En fazla İç Anadolu Bölgesinde görülür. Anadolu Bölgesinde görülür.

İç Anadolu Bölgesi:İç Anadolu Bölgesi: Haymana, Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzun Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzun yayla. yayla. Akdeniz Bölgesi:Akdeniz Bölgesi: Taşeli ve Teke platoları. Taşeli ve Teke platoları.

G.Doğu Anadolu Bölgesi:G.Doğu Anadolu Bölgesi: G. Antep ve G. Antep ve Ş.Urfa platoları Ş.Urfa platoları Doğu Anadolu Bölgesi:Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum-Kars Erzurum-Kars platoları. platoları. Ege Bölgesi:Ege Bölgesi: Bayat (Yazılı kaya) platosuBayat (Yazılı kaya) platosu

AKARSULARDA AKARSULARDA BİRİKTİRMEBİRİKTİRMEAkarsu Biriktirmesinde Etkili Olan FaktörlerAkarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler

1.1. Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör). Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör).

2.2. Akış hızının azalması. Akış hızının azalması.

3.3. Yük miktarının artması. Yük miktarının artması.

4.4. Akımın düşmesi. Akımın düşmesi.

Akarsu Akarsu gücünün azaldığıgücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri yerde taşıdığı maddeleri biriktirmeye biriktirmeye başlar. Gücünün azaldığı  yerde önce iri başlar. Gücünün azaldığı  yerde önce iri maddeleri maddeleri gücünün tamamen azaldığıgücünün tamamen azaldığı yerde ise yerde ise ince ince maddeleri biriktirirlermaddeleri biriktirirler..    

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

akım

zaman

AKARSU REJİMİAKARSU REJİMİ

BİRİKTİRME ŞEKİLLERİBİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

1. 1. BirBiriikinti Konisi:kinti Konisi: Dağlardan inen Dağlardan inen akarsuakarsu veya veya derelerin taşıdığı derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ malzemeleri, dağ eteğinde eğimin eteğinde eğimin azalması sebebiyle azalması sebebiyle yelpazeyelpaze şeklinde şeklinde biriktirmesidir.biriktirmesidir.    

2) Dağ eteği ovası: 2) Dağ eteği ovası: Birikinti Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu konilerinin birleşmesi sonucu

oluşan hafif dalgalıoluşan hafif dalgalı düzlüklere  denir.düzlüklere  denir.

3)Dağ içi ovası:3)Dağ içi ovası: Etrafı dağlarla çevrili Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin çukur alanlara inen akarsu ve derelerin

taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan

düzlüklerdir.düzlüklerdir.

4)Taraça (Seki):4)Taraça (Seki):Akarsuların önce biriktirmesi, sonra Akarsuların önce biriktirmesi, sonra

tekrar aşındırması ile oluşan tekrar aşındırması ile oluşan basamak basamak şeklindeki düzlüklerdirşeklindeki düzlüklerdir. Sekiler . Sekiler eski vadi eski vadi tabanlarıdır. tabanlarıdır.

Akarsuyun tekrar aşındırma Akarsuyun tekrar aşındırma yapabilmesi için; yapabilmesi için;

Akımın yükselmesi veya taban Akımın yükselmesi veya taban seviyesinin yükselmesi gerekir.seviyesinin yükselmesi gerekir.

5)Delta ovası:5)Delta ovası: Akarsuların Akarsuların denize denize döküldüğüdöküldüğü yerde yerde taşıdığı malzemeleri taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle biriktirmesiyle     oluşan düzlüklerdir. oluşan düzlüklerdir. Ör:Ör: Çukurova, Çukurova, Bafra, Çarşamba, Bafra, Çarşamba, gibi.gibi.

DELTA OVASIDELTA OVASI

Delta ovasının oluşabilmesi için: Delta ovasının oluşabilmesi için: Döküldüğü deniz Döküldüğü deniz sığ olmalısığ olmalı ( (kıta sahanlığıkıta sahanlığı

geniş olmalı) geniş olmalı)

Kıyı Kıyı akıntısıakıntısı olmamalı. olmamalı.

Gel-git olayıGel-git olayı kuvvetli olmamalı (okyanus kuvvetli olmamalı (okyanus kıyısı olmamalı). kıyısı olmamalı).

Akarsu bol miktarda Akarsu bol miktarda alüvyonalüvyon taşımalı. taşımalı.

Kuzey batı (marmara) akarsularının Kuzey batı (marmara) akarsularının hiç birisi döküldüğü yerde delta hiç birisi döküldüğü yerde delta ovası oluşturamaz. (Boğazlardaki ovası oluşturamaz. (Boğazlardaki akıntıakıntıdan dan dolayı)dolayı)

I. Gediz OvasıI. Gediz Ovası

II. ÇukurovaII. Çukurova

III. Bafra OvasıIII. Bafra Ovası

IV. Adapazarı OvasıIV. Adapazarı Ovası

Verilen ovalarımızdan hangilerinin Verilen ovalarımızdan hangilerinin oluşumunda hem tektonik hareketler, oluşumunda hem tektonik hareketler, hem de delta oluşumu etkilidir?hem de delta oluşumu etkilidir?

A.Yalnız I B.I ve II C.II ve IIIA.Yalnız I B.I ve II C.II ve III

D.III ve IV E.Yalnız IVD.III ve IV E.Yalnız IV

I. Gediz OvasıI. Gediz Ovası

II. ÇukurovaII. Çukurova

III. Bafra OvasıIII. Bafra Ovası

IV. Adapazarı OvasıIV. Adapazarı Ovası

Verilen ovalarımızdan hangilerinin Verilen ovalarımızdan hangilerinin oluşumunda hem tektonik hareketler, oluşumunda hem tektonik hareketler, hem de delta oluşumu etkilidir?hem de delta oluşumu etkilidir?

A.A.Yalnız I Yalnız I B.I ve II C.II ve IIIB.I ve II C.II ve III

D.III ve IV E.Yalnız IVD.III ve IV E.Yalnız IV

6)Irmak adası: 6)Irmak adası: Akarsu yatak eğimini Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşur.ile oluşur.

7)Taban Seviyesi Ovası:7)Taban Seviyesi Ovası: Deniz seviyesine Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yatağıyatağınn çevresinde biriktirmesi ile oluşan çevresinde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir.düzlüklerdir.

Epirojenik hareketlerin etkisi Epirojenik hareketlerin etkisi ile oluşan akarsu ile oluşan akarsu şekillendirmesi hangisidir?şekillendirmesi hangisidir?

A.A.MenderesMenderes

B.B.KanyonKanyon

C.C.Taraça (Seki)Taraça (Seki)

D.D.TafoniTafoni

E.E.KırgıbayırKırgıbayır

Epirojenik hareketlerin etkisi Epirojenik hareketlerin etkisi ile oluşan akarsu ile oluşan akarsu şekillendirmesi hangisidir?şekillendirmesi hangisidir?

A.A.MenderesMenderes

B.B.KanyonKanyon

C.C.Taraça (Seki)Taraça (Seki)

D.D.TafoniTafoni

E.E.KırgıbayırKırgıbayır

TÜRKİYE AKARSULARININ TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİGENEL ÖZELLİKLERİ

1.1. Yatak eğimleri fazladır.Yatak eğimleri fazladır.

Bunun sonucunda;Bunun sonucunda;

Akış hızları fazladır. Akış hızları fazladır.

Aşındırıcı etkileri fazladır.Aşındırıcı etkileri fazladır.

Enerji potansiyelleriEnerji potansiyelleri yüksektir. yüksektir.

Ulaşıma elverişli değillerdir. Ulaşıma elverişli değillerdir.

2. 2. Rejimleri düzensizdir.Rejimleri düzensizdir.

33. . Boyları kısadır.Boyları kısadır.

4. 4. Asi ve MeriçAsi ve Meriç yurdumuz dışında yurdumuz dışında doğup yurdumuz içindeki denize doğup yurdumuz içindeki denize dökülürken, dökülürken, Fırat, Dicle, Kura, Fırat, Dicle, Kura, Aras ve ÇoruhAras ve Çoruh yurdumuzdan yurdumuzdan doğup yurdumuzun dışında denize doğup yurdumuzun dışında denize dökülürler.dökülürler.

Havza:Havza: Akarsuların sularını Akarsuların sularını topladığı bölgeye topladığı bölgeye havzahavza denir. denir. Sularını denize gönderebilen Sularını denize gönderebilen akarsulara akarsulara açık havzaaçık havza, sularını , sularını denize gönderemeyen akarsulara denize gönderemeyen akarsulara kapalı havzakapalı havza denir. (Tuz gölü, Van denir. (Tuz gölü, Van gölü, Göller Yöresi).gölü, Göller Yöresi).

Sularını denizlere boşlatan akarsular:Sularını denizlere boşlatan akarsular:

Karadeniz’e:Karadeniz’e: Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Çoruh, Bartın ÇayıÇoruh, Bartın Çayı

Marmara Denizi’ne:Marmara Denizi’ne: Susurluk(Simav) Susurluk(Simav)

Ege Denizi’ne:Ege Denizi’ne: Meriç, Bakırçay, B.menderes, Meriç, Bakırçay, B.menderes, K. Menderes, Gediz, K. Menderes, Gediz,

Akdeniz’e:Akdeniz’e: Göksu, Aksu, Manavgat, Dalaman, Göksu, Aksu, Manavgat, Dalaman, Seyhan, Asi.Seyhan, Asi.

Basra Körfezi’ne:Basra Körfezi’ne: Fırat, Dicle. Fırat, Dicle.

Aşağıdakilerden hangisi Aşağıdakilerden hangisi Türkiye akarsularının Türkiye akarsularının özelliklerinden değildir?özelliklerinden değildir?

A.A.Akış hızı fazlaAkış hızı fazla

B.B.Rejimi düzensizRejimi düzensiz

C.C.Ulaşımda faydalanılmazUlaşımda faydalanılmaz

D.D.Erozyona sebep olmazErozyona sebep olmaz

E.E.Aşındırma etkisi yüksektirAşındırma etkisi yüksektir

Aşağıdakilerden hangisi Aşağıdakilerden hangisi Türkiye akarsularının Türkiye akarsularının özelliklerinden değildir?özelliklerinden değildir?

A.A.Akış hızı fazlaAkış hızı fazla

B.B.Rejimi düzensizRejimi düzensiz

C.C.Ulaşımda faydalanılmazUlaşımda faydalanılmaz

D.D.Erozyona sebep olmazErozyona sebep olmaz

E.E.Aşındırma etkisi yüksektirAşındırma etkisi yüksektir

Dış kuvvetle oluşan bazı yer şekilleri Dış kuvvetle oluşan bazı yer şekilleri önemli turizm potansiyeli oluşturur.önemli turizm potansiyeli oluşturur.

I.LapyaI.Lapya

II.TravertenlerII.Travertenler

III.PlatoIII.Plato

IV.MenderesIV.Menderes

V.PeribacalarıV.PeribacalarıYukarıdakilerden hangisi bu duruma bir örnektir?Yukarıdakilerden hangisi bu duruma bir örnektir?

A. I ve II B.Yalnız III C. II ve V A. I ve II B.Yalnız III C. II ve V

D. I ve IV E. III ve IV D. I ve IV E. III ve IV

Dış kuvvetle oluşan bazı yer şekilleri Dış kuvvetle oluşan bazı yer şekilleri önemli turizm potansiyeli oluşturur.önemli turizm potansiyeli oluşturur.

I.LapyaI.Lapya

II.II.TravertenlerTravertenler

III.PlatoIII.Plato

IV.MenderesIV.Menderes

V.V.PeribacalarıPeribacalarıYukarıdakilerden hangisi bu duruma bir örnektir?Yukarıdakilerden hangisi bu duruma bir örnektir?

A. I ve II B.Yalnız III C. A. I ve II B.Yalnız III C. II ve VII ve V

D. I ve IV E. III ve IV D. I ve IV E. III ve IV

SUNUM BİTTİSUNUM BİTTİ

Faydalı Olduğunu Düşünüyorsanız Faydalı Olduğunu Düşünüyorsanız Aşağıdaki Bağlantılardan Daha Fazla Aşağıdaki Bağlantılardan Daha Fazla Dokümana Ulaşabilirsiniz.Dokümana Ulaşabilirsiniz.

Görüşmek Üzere...Görüşmek Üzere...

http://www.sosyal-bilgiler.com/pdf-sunumlahttp://www.sosyal-bilgiler.com/pdf-sunumlar.htmlr.html

Ayrıca Bizi Sosyal Medya’dan da Takip Ayrıca Bizi Sosyal Medya’dan da Takip Edebilirsiniz.Edebilirsiniz.

https://www.facebook.com/sosyalbireylerhttps://www.facebook.com/sosyalbireyler