kurtuluş savaşi (1921 – mudanya ateşkesi)

KURTULUŞ SAVAŞI (1921 – MUDANYA ATEŞKESİ)

Ünite 10

1920 YILININ BİTİŞİNE DOĞRU SİYASİ GELİŞMELER

Anadolu’da oluşan Kuvayı Milliye hareketinin başarılı olması üzerine, Sevr Barışı’nın uygulanabilirliği İtalyan ve Fransız diplomatlarca sorgulanmaya başlandı.

İtalyanlar ve Fransızlar İngiltere’ye karşı kuşkuya düştüler.

İngiltere, Sevr Barışı’nı imzalamaktan başka bir işe yaramayan Damat Ferit’in yerine daha ılımlı birini işbaşına getirmeyi düşündü. Onlara göre, Sevr’in uygulanabilmesi için, önce Anadolu’nun inandırılması gerekiyordu.

Damat Ferit Paşa’nın yerine, daha ılımlı bir insan olan Tevfik Paşa kabine kurdu. Tevfik Paşa, Osmanlı’nın son sadrazamıdır.

Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920)

Bu görüşme sonrasında TBMM Hükümeti ile İstanbul Hükümeti arasında en ufak bir uzlaşma durumunun bulunamayacağı anlaşıldı.

Ayrıca Doğu Cephesi’nde Gümrü Barışı imzalanmış, askerler Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır.

İngiltere, Yunanlıların saldırısı ile Çerkez Ethem’in ayaklanmasını birleştirmek için harekete geçmiştir

SAKARYA’YA KADAR AÇILAN CEPHELER A. Güney Cephesi Fransızlarla Çarpışmalar Güneyde Fırat’ın doğusunda kalan bölgeye İngiltere yerleşmişti.

Ancak Mondros’tan sonra herhangi bir askeri etkinlikleri göze çarpmaz.

Fırat’ın batısında kalan yerlerde ise Kuvayı Milliye birlikleri Fransızlara karşı başarılı savaşlar yaptılar. Cephe kapandı.

İtalyanların Durumu Ege bölgesi Yunanlılara verildiği için, Kuvayı Milliye

İtalyanlardan destek gördü. İtalyanlar işgal ettikleri bölgeleri ekonomik nüfusları altına alarak

sempati toplamaya çalışmışlardır. Bu nedenle, Kurtuluş Savaşı tarihimizde İtalyanlara karşı açılan bir cephe yoktur.

Sakarya Savaşı’ndan sonra İtalyanlar bulundukları yerleri sessizce terk ettiler.

B. İç Cephe Anadolu’nun çeşitli yerlerinde ulusal direnişe karşı,

özellikle de İstanbul Hükümeti’nin kışkırtması ile ayaklanmalar çıktı. Bu ayaklanmalar Kuvayı Milliye tarafından 1920’nin sonlarına doğru bastırıldı.

C. Doğu Trakya Batı cephesi’nin içinde yer almaz. Doğu Trakya’daki Türk birlikleri, I. Dünya Savaşı’nda Batı

Cephesi’ne sığınarak, buralarda gerilla savaşları yaptı. Ancak kurtuluş Savaşı sona erinceye kadar burada bir

cephe açılmadı.

D. Batı Cephesi

Kurtuluş Savaşı bu cephede Yunanlılara karşı yapıldı. Doğu’da Ermenilere, Güneydoğu’da Fransızlara karşı

kazanılan başarılar, Kurtuluş Savaşı’nı Batı Cephesi’nde bir Türk-Yunan savaşına dönüştürmüştür.

ÇERKEZ ETHEM AYAKLANMASI VE I. İNÖNÜ SAVAŞI (6-10 Ocak 1921)

Batı Cephesi’nde Düzenli ordunun giriştiği ilk askeri etkinlik, Çerkez Ethem’e karşı oldu.

Çerkez Ethem ayaklanmasını fırsat bilen Yunanlılar saldırı durumuna geçti. Çünkü Sevr Barışı ile kendilerine bırakılan yerlerle yetinmeye niyetleri yoktu.

Savaşı düzenli ordu kazandı. Çerkez Ethem Yunanlılara sığındı.

D.1. I. İnönü Savaşı’nın Sonuçları TBMM’ye duyulan güven ve meclisin otoritesi arttı. Anlaşma Devletleri arasında ayrılıklar su yüzüne çıktı.

İtalyanlar ve Fransızlar yeni Türk devletini görüşülmesi gereken siyasal bir varlık olarak kabul etmeye başladılar.

Doğu işlerini görüşmek üzere Londra Konferansı toplandı.

Sovyet Rusya ile Moskova Anlaşması imzalandı. İstiklal Marşı kabul edildi. 20 Ocak 1921’de TBMM’nin ilk anayasası Teşkilat-ı

Esasiye kabul edildi.

D.1.1. Londra Konferansı (23 şubat – 12 Mart 1921) Anlaşma Devletleri bu konferansa Osmanlı Hükümeti ile TBMM

Hükümeti’ni birlikte çağırdı. Amaçları bu iki siyasal varlığı birbirine düşürmekti.

Ancak Osmanlı Hükümeti’nin temsilcisi Tevfik Paşa, sözü TBMM Hükümeti temsilcilerine bırakınca, Anlaşma Devletlerinin oyunu bozuldu.

Konferans metni, Sevr’in biraz değiştirilmiş şekli idi. Konferans’tan sonra Bekir Sami Bey (Dışişleri Bakanı),

İngilizler, Fransızlar ve İtalyanlarla karşılıklılık esasına dayanmayan bazı anlaşmalar imzalamış ise de TBMM eşitlik ilkesine aykırı olduğu için bu anlaşmaları reddetti.

Londra Konferansı ile Anlaşma Devletlerinin Sevr Barışı’nın bazı hükümlerini tartışma konusu edebileceği anlaşılmıştır.

Anlaşma devletleri TBMM’yi ilk kez hukuksal olarak tanımıştır.

D.1.2. Moskova Anlaşması (16 Mart 1921) Sovyet Rusya bu anlaşama ile Sevr Barışı’nı

kesinlikle tanımıyor, TBMM’ye her türlü maddi destek ve siyasi destek vermeyi yükümleniyordu.

TBMM böylece sağlam bir bağlaşık kazandı ve Anlaşma Devletleri ile görüşme masasına oturabileceğini kanıtladı.

D.1.3. 20 Ocak 1921 Teşkilat-ı Esasiye Bu anayasa I. İnönü Savaşı’ndan sonra devlet

yapısında meydana gelen değişikliğin bir göstergesidir.

D.2.KÜTAHYA-ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10-24 Temmuz 1921)

Temel amaç, Yunanlıların İnönü Savaşlarının olumsuzluğunu ortadan kaldırmak istemesiydi.

Türk ordusu Sakarya Irmağı’nın doğusuna çekildi. Kütahya, Eskişehir, Afyon işgal edildi. Sonuçları:

Doğu ve Güney Cephelerinin, İnönü Savaşlarının yarattığı olumlu hava dağıldı.

Meclisin Kayseri’ye taşınması önerildi. Mustafa Kemal başkomutanlığa getirildi (5 Ağustos

1921). TBMM yetkilerinin bir bölümünü üç aylık bir süre için

Mustafa Kemal’e devretti. (İlkçağ’da Roma Cumhuriyeti’nde de buna benzer bir uygulama görülmüştür.)

D.3. SAKARYA MEYDAN SAVAŞI (23 Ağustos-13 Eylül 1921)

Savaşa hazırlık Tekâlif-i Milliye Emirleri (Milli Yükümlülükler)

çıkartıldı. Tekâlif-i Milliye Emirlerinin uygulanıp

uygulanmadığı denetlemek için İstiklal Mahkemeleri görevlendirildi.

Savaş Dönemi Yunanlılar Ankara’yı ele geçirerek Milli

Mücadele’ye son vermek istedi. Önemi Sakarya Meydan Savaşı, 1071 Malazgirt

Savaşı’nın tamamlayıcısıdır.

Sonuçları a. İç Siyaset:

Mustafa Kemal Paşa’ya Gazilik unvanı ve mareşallik rütbesi verildi (14 Eylül 1921). Bozuk olan ekonomi iyice çöktü.

b. Dış Siyaset: Fransa ve İtalya İngiltere’den iyice koptu. İngiliz-Yunan işbirliği zayıfladı. Kars ve Ankara Anlaşmaları imzalandı.

Kars Anlaşması (13 Ekim 1921) Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan ile imzalanmıştır. Moskova Anlaşması’nın bir tekrarı niteliğindedir. Doğu sınırı güvence altına

alınmıştır. Ermeni sorunu çözülmüştür.

Ankara Anlaşması (20 Ekim 1921) Hatay- İskenderun dışındaki güney sınırımız çizilmiştir (Suriye sınırı). Fransa, Hatay’da Türklerin haklarını tanıyacaktı. Fransa savaştan çekilmiş, Anlaşma Devletleri artık çözülmüştür.

İtalya işgal ettiği yerlerden çekilmiştir. Ruslardan maddi yardım alınarak Fransa ve İtalya’dan malzeme satın alınmıştır. Başlangıçta dört devletle başlayan savaş, Türk-Yunan savaşına dönüşmüştür.

D.4. BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK MEYDAN SAVAŞI (26–30 Ağustos 1922)

18 Eylül’de Anadolu Yunanlılardan temizlendi.

Ancak; İzmit ve Çanakkale’de İngilizler vardı. İstanbul Anlaşma Devletlerinin işgali

altındaydı. Doğu Trakya Yunanlıların elindeydi.

The End