podstawy kształcenia słuchu
Post on 11-Jan-2017
235 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Urszula Cebula, Dominika Lenarczyk-Paprocka
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU
Podstawy kształcenia słuchu
Szkoła muzyczna I stopnia
Warszawa 2014
1
Redakcja merytoryczna Alicja Twardowska
Urszula Cebula - nauczyciel dyplomowany z trzynastoletnim stażem. Pracuje w PSM I stopnia
w Kolbuszowej, gdzie prowadzi zajęcia z rytmiki z kształceniem słuchu oraz kształcenia słuchu
z audycjami muzycznymi. Jest autorką piosenek zebranych w dwóch zeszytach: „Śpiewam z nut-
piosenki dziecięce” wydanych przez wydawnictwo Contra oraz trzech baśni muzycznych.
Współpracuje z CEA i CENSA. Jest współautorką „Materiałów pomocniczych dla nauczycieli
rytmiki z kształceniem słuchu", wydanych przez CEA w 2014 r. Współtworzyła podstawy
programowe do przedmiotów Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi i podstawy
kształcenia słuchu.
Dominika Lenarczyk - Paprocka - absolwentka łódzkiej Akademii Muzycznej na Wydziale
Teorii Muzyki, Kompozycji i Rytmiki. Obecnie pracuje jako nauczyciel kształcenia słuchu
i audycji muzycznych w Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I i II st. w Łodzi; prowadzi zajęcia
Rytmiki w łódzkich przedszkolach. Jest nauczycielem dyplomowanym i ekspertem do spraw
awansu zawodowego nauczycieli. Współtworzyła podstawy programowe do przedmiotu
Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi oraz Podstawy kształcenia słuchu.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r.
w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa
artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1039).
Warszawa 2014
2
Spis treści
I. CELE EDUKACYJNE • 4
II. TREŚCI NAUCZANIA • 5
1. Kształcenie słuchu muzycznego • 5
2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem • 9
3. Kształcenie ekspresji muzycznej • 10
4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki • 11
III. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA • 12
1. Obserwacja działań ucznia, jego zaangażowania i aktywności • 12
2. Odpowiedzi ustne • 12
3. Prace pisemne • 13
IV. OPIS PRZEWIDYWANYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA • 13
V. OGÓLNA KONCEPCJA PROGRAMU • 15
VI. WSKAZÓWKI METODYCZNE • 16
VII. OPIS WARUNKÓW NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU • 26
3
Program został opracowany w oparciu o następujące akty prawne:
Niniejszy program skonstruowany został w oparciu o Podstawę programową kształcenia artystycznego sformułowaną w rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1039).
Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku (Dz.U. Z 2004 r. Nr 256, poz.2572, z późniejszymi zmianami).
Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych z dnia 20 maja 2014 r. (Dz. U z 2014 r., poz. 785).
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkołach artystycznych programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników dla szkół artystycznych (Dz. U. Z 2011 r. Nr 52 poz. 268).
I. CELE EDUKACYJNE:
Etap edukacyjny: klasa I cyklu czteroletniego
- rozwijanie słuchu muzycznego - melodycznego, harmonicznego, rytmicznego,
pamięci muzycznej, wyobraźni muzycznej;
- rozwijanie umiejętności czytania nut głosem;
- kształcenie ekspresji muzycznej;
- zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki;
- rozwijanie umiejętności gry utworów muzycznych z uwzględnieniem oznaczeń
interpretacyjnych;
- kształcenie umiejętności świadomego słuchania muzyki;
- wykorzystanie w praktyce posiadanej wiedzy i umiejętności;
- rozwijanie umiejętności posługiwania się terminologią muzyczną we własnych wypowiedziach.
II. TREŚCI NAUCZANIA
4
Klasa I cyklu czteroletniego
1. Kształcenie słuchu muzycznego
a) Kształcenie słuchu melodycznego
Ćwiczenia głosowe :
- powtarzanie głosem (w skali ucznia) pojedynczych dźwięków, na sylabie „la”, granych przez
nauczyciela na fortepianie w wysokim lub niskim rejestrze;
- powtarzanie głosem interwałów, trójdźwięków na sylabie „la” granych przez nauczyciela na
fortepianie w środkowym rejestrze instrumentu;
- śpiewanie poznanych interwałów w kierunku wznoszącym i opadającym, na sylabie „la” lub
z nazywaniem dźwięków;
- śpiewanie trójdźwięków w postaci zasadniczej w kierunku wznoszącym, na sylabie „la” lub
z nazywaniem dźwięków;
- śpiewanie trójdźwięków w postaci zasadniczej w kierunku opadającym, na sylabie „la” lub
z nazywaniem dźwięków;
- śpiewanie poznanych gam majorowych;
Śpiewanie gam minorowych: eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna w kierunku
wznoszącym i opadającym;
- powtarzanie głosem melodii granych na różnych instrumentach lub śpiewanych przez głosy
męskie i żeńskie, na sylabie „la” i z nazwami wysokości;
- śpiewanie triady harmonicznej.
Ćwiczenia słuchowe :
- rozpoznawanie poznanych interwałów granych melodycznie w górę i w dół na fortepianie
w środkowym rejestrze instrumentu;
- rozpoznawanie poznanych interwałów we fragmentach melodii;
- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej granych melodycznie w kierunku
wznoszącym i opadającym;
- rozpoznawanie trójdźwięków melodycznych w przebiegu słyszanej melodii;
- rozpoznawanie gamy minorowej: eolskiej, harmonicznej, doryckiej, melodycznej, granej
w całości przez nauczyciela;
5
- rozpoznawanie tetrachordów gam;
- rozpoznawanie fragmentów gam w przebiegu słuchanej melodii;
- pokazywanie ruchem kierunku słyszanej melodii.
b) Kształcenie słuchu harmonicznego:
Ćwiczenia głosowe :
- śpiewanie poznanych interwałów w dwugłosie przez dwie grupy uczniów;
- śpiewanie trójdźwięków w trzygłosie przez trzy grupy uczniów, każda śpiewa wybrane
składniki akordu;
- śpiewanie poznanych gam w kanonie;
- śpiewanie triady harmonicznej w trzygłosie;
- śpiewanie najwyższego głosu akordu na sylabie „la” w pochodzie akordowym granym przez
nauczyciela;
Ćwiczenia słuchowe:
- rozpoznawanie liczby granych przez nauczyciela dźwięków - interwału lub trójdźwięku,
wykonanych harmonicznie;
- rozpoznawanie poznanych interwałów granych przez nauczyciela harmonicznie w środkowym
rejestrze fortepianu;
- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej, granych przez nauczyciela harmonicznie
w środkowym rejestrze fortepianu.
c) Kształcenie poczucia tonalnego
Ćwiczenia głosowe:
- śpiewanie poznanych gam majorowych od dźwięku c, intonowanie toniki;
- śpiewanie poznanych gam minorowych harmonicznych od dźwięku c lub cis, intonowanie
toniki;
- śpiewanie gam stopniami;
- intonowanie toniki na sylabie „la” po wysłuchaniu fragmentu melodii;
- intonowanie toniki do podanego dźwięku prowadzącego w górę lub w dół;
- utrwalanie się w tonacji poprzez śpiewanie triady harmonicznej.
Ćwiczenia słuchowe:
6
- rozpoznawanie poznanych gam majorowych granych przez nauczyciela od dźwięku c
- rozpoznawanie gam minorowych harmonicznych granych przez nauczyciela od dźwięku c lub
cis;
- rozpoznawanie trybu fragmentu utworu muzycznego;
- rozpoznawanie zakończeń melodii na tonice lub innym stopniu gamy;
- próby określenia stopnia gamy, na którym zakończył się zagrany fragment melodii.
d) Kształcenie słuchu rytmicznego
Ćwiczenia realizacji rytmu:
- powtarzanie przez uczniów jednotaktowych schematów rytmicznych prezentowanych przez
nauczyciela, „echo rytmiczne”;
- realizowanie jednogłosu rytmicznego;
- realizowanie dwugłosu rytmicznego w formie kanonu rytmicznego;
- odczytywanie dźwięków w określonym rytmie;
- wykonywanie prostego ostinata rytmicznego (melodia i samodzielny głos rytmiczny) przez
dwie grupy uczniów;
- zaznaczanie mocnych części taktu w przykładach z literatury muzycznej.
Ćwiczenia słuchowe:
- rozpoznawanie grup rytmicznych w taktach ćwierćnutowych, granych przez nauczyciela;
- porównywanie podobnych do siebie schematów rytmicznych;
- dokonywanie właściwego wyboru jednego schematu rytmicznego, z kilku wykonanych przez
nauczyciela;
- rozpoznawanie metrum w przykładach z literatury muzycznej.
Sposoby realizacji ćwiczeń metryczno - rytmicznych:
- klaskanie;
- stukanie dłonią o ławkę, o swoje ciało;
- tataizacja;
- taktowanie;
- gra na instrumentach perkusyjnych;
- rytmizowanie tekstu głosem;
7
- odczytywanie dźwięków nazwami literowymi i solmizacją w określonym rytmie;
- prosty ruch (chodzenie, poruszanie głową, ramionami, korpusem, biodrami, nogami)
- głośne liczenie.
e) Rozwijanie pamięci muzycznej
Ćwiczenia głosowe:
- powtarzanie dwutaktowych fragmentów melodii na sylabie „la”, nazwami literowymi
i solmizacją, granych przez nauczyciela;
- wykonywanie zapamiętywanych struktur melodycznych, rytmicznych i melodyczno-
rytmicznych - solmizacją, literowo, z tekstem, tataizacją;
- śpiewanie interwału z końca wysłuchanego fragmentu melodii;
- uczenie się na pamięć z nut (z możliwością nucenia) piosenek, melodii ludowych.
Ćwiczenia słuchowe:
- uczenie się na pamięć piosenek ze słuchu, ćwiczeń, rytmów;
- rozpoznawanie poznanych:
piosenek, po ich rytmie,
melodii, granych bez rytmu, w równych wartościach,
- zapamiętywanie interwału z końca wysłuchanego fragmentu melodii.
f) Rozwijanie wyobraźni muzycznej (słuch wewnętrzny)
- śpiewanie gam z pominięciem co drugiego dźwięku;
- śpiewanie piosenek z pamięci, z pominięciem co drugiego słowa;
- śpiewanie triady harmonicznej z pominięciem wybranego składnika trójdźwięków;
- bezgłośne uczenie się zapisu nutowego i notowanie z pamięci:
prostych przebiegów melodyczno – rytmicznych.
g) Ćwiczenia spostrzegania i zapisu poznanych struktur
- dyktando jednogłosowe melodyczne w równych wartościach;
- czterotaktowe, jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w prostych przebiegach
melodyczno-rytmicznych;
- jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie uzupełnianki;
8
- czterotaktowe, jednogłosowe dyktando pamięciowe;
- jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie układanki;
- korekta błędów wysokościowych;
Ćwiczenia realizowane są w kluczu wiolinowym i basowym:
- dyktando interwałowe;
- dyktando trójdźwiękowe;
- jednogłosowe dyktando rytmiczne;
- korekta błędów rytmicznych;
- zauważanie zmian w muzyce (dynamika, agogika, artykulacja, barwa).
2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem
a) Ćwiczenia emisji głosu:
- ćwiczenia oddechowe;
- ćwiczenia kształcące dykcję.
b) Ćwiczenia usprawniające czytanie nut:
- czytanie nazw literowych i solmizacyjnych nut, bez śpiewu, w kluczu wiolinowym i basowym,
w równych wartościach lub rytmie;
- pokazywanie wysokości dźwięku fonogestyką;
- śledzenie w nutach przebiegu melodii i rytmu słuchanego utworu.
c) Ćwiczenia melodyczne:
- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach w kluczu wiolinowym;
- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach w kluczu basowym, w skali
odpowiadającej skali głosu ucznia.
d) Ćwiczenia melodyczno-rytmiczne:
- śpiewanie jednego głosu a cappella;
- śpiewanie jednego głosu z akompaniamentem instrumentalnym (akompaniament nauczyciela
na fortepianie lub odtworzony z nagrania);
- śpiewanie w kanonie:
z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela (głosem lub na instrumencie),
przez dwie grupy uczniów,
9
przez dwóch uczniów.
Materiał muzyczny
- piosenki dziecięce, piosenki ludowe, melodie ludowe, piosenki popularne, kanony, ćwiczenia
solfeżowe, fragmenty utworów muzycznych granych przez dzieci.
Sposoby realizacji ćwiczeń:
nazwami literowymi,
solmizacją,
stopniami gamy,
tataizacją,
z tekstem,
z taktowaniem,
z zaznaczaniem pulsu,
na instrumentach perkusyjnych,
prostym ruchem.
3. Kształcenie ekspresji muzycznej
- improwizowanie głosem melodii o strukturze pytania i odpowiedzi;
- improwizowanie głosem melodii do podanego rytmu;
- improwizowanie na instrumentach perkusyjnych rytmów lub melodii;
- gra na instrumentach perkusyjnych własnych akompaniamentów do piosenek oraz ilustracji do
tekstów;
- poszukiwanie niekonwencjonalnych sposobów gry na instrumentach perkusyjnych;
- improwizowanie melodii do tekstu;
- realizowanie rytmów za pomocą ruchu;
- pokazywanie ruchem kierunku linii melodycznej;
- reagowanie ruchem na zmiany dynamiczne, agogiczne, artykulacyjne i zmiany barwy.
4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki
a) Notacja i wiadomości teoretyczne:
10
- pięciolinia (linie, pola, linie dodane dolne i górne, pisanie nut na liniach i polach, określanie
położenia nut, nazywanie dźwięków);
- klucz wiolinowy i basowy (znak, znaczenie, położenie);
- nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków w zakresie c - c² (położenie na pięciolinii i
klawiaturze);
- interwały: pryma czysta, sekunada mała, wielka i zwiększona, tercja mała i wielka, kwarta
czysta, kwinta czysta, oktawa (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się symbolami);
- nazwy interwałów w zakresie oktawy;
- pojęcie półtonu i całego tonu (odległości między kolejnymi stopniami gamy);
- gamy majorowe: C - dur, G - dur, F - dur (budowa, oznaczenia cyfrowe stopni, tetrachordy);
- gama minorowa a - moll w odmianach: eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna (budowa,
oznaczenia cyfrowe stopni, tetrachordy);
- gamy minorowe: e- moll, d-moll w odmianach;
- pokrewieństwo gam (równoległość);
- określanie tonacji w zapisie nutowym;
- znaki chromatyczne pojedyncze: krzyżyk, bemol, kasownik (znaczenie, zastosowanie, zapis);
- nazwy dźwięków ze znakami chromatycznymi;
- triada harmoniczna w poznanych tonacjach (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się
nazwami akordów);
- trójdźwięki majorowe i minorowe w postaci zasadniczej (budowanie, zapisywanie,
posługiwanie się symbolami);
- takty ćwierćnutowe w metrum 2/4, 3/4, 4/4 (puls, akcent, sposoby taktowania);
- wartości rytmiczne: szesnastka, ósemka, ćwierćnuta, półnuta, cała nuta, pauza szesnastkowa,
ósemkowa, ćwierćnutowa, półnutowa, całonutowa (obraz graficzny wartości, czas trwania,
kaligrafia uwzględniająca przestrzeń dla wartości);
- kropka przy nucie (znaczenie, zastosowanie, zapis);
- grupy rytmiczne w taktach ćwierćnutowych: cztery szesnastki, ósemka i dwie szesnastki, dwie
szesnastki i ósemka, ósemka z kropką i szesnastka, szesnastka i ósemka z kropką i dwie ósemki,
ćwierćnuta z kropką i ósemka, ósemka i ćwierćnuta z kropką, triola ósemkowa;
- ostinato rytmiczne (wyjaśnienie pojęcia, realizacja);
- uzupełnienie ćwierćnutowe i ósemkowe (wyjaśnienie pojęcia, zapis, realizacja);
11
- fermata;
- znak repetycji, I i II volta;
- znaki zakończenia utworu;
- dynamika- piano, mezzoforte, forte, crescendo, diminuendo (skróty, symbole);
- agogika- tempo wolne, umiarkowane i szybkie;
- artykulacja- legato, staccato, portato (skróty i symbole);
- barwa dźwięku- brzmienie wybranych instrumentów muzycznych i głosów wokalnych;
- instrumenty perkusyjne- marakasy, klawesy, pudełka akustyczne, kastaniety, bębenek, trójkąt,
dzwonki (zapoznanie z barwą instrumentu, zastosowaniem i sposobem gry);
- kanon (wykorzystanie zasady imitacji).
III. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
1. Obserwacja działań ucznia, jego zaangażowania i aktywności
- dotyczy pracy ucznia na lekcji, prezentowania własnych opinii, recenzowania wydarzeń
artystycznych, podejmowania i wywiązywania się z zadań wyznaczanych przez nauczyciela,
przygotowywania z własnej inicjatywy gazetek, referatów, ilustracji do omawianego tematu,
uczestniczenia w koncertach i wydarzeniach artystycznych.
2. Odpowiedzi ustne
- dają możliwość oceny umiejętności wypowiadania się ucznia, nawiązania dyskusji
i wyciągnięcia wniosków na temat stopnia opanowania wiedzy i jej zrozumienia, pomagają
uczniowi w odtwarzaniu informacji poprzez zadawanie naprowadzających pytań.
3. Prace pisemne
a) testy słuchowe:
- opierają się na krótkich zdaniach sprawdzających umiejętności ucznia w zakresie kilku
obszarów; zadania są prezentowane na instrumencie, z nagrań CD, z nośników multimedialnych;
b) sprawdziany:
12
- typ zadań otwartych, dających możliwość pełnego wypowiedzenia się lub zaprezentowania
wiadomości wykraczających poza zadane pytanie;
c) testy wiedzy:
- typ zadań zamkniętych, wymagający od ucznia konkretnej odpowiedzi, jej wyboru, wskazania
lub dopasowania;
d) kartkówki:
- krótkie formy sprawdzania wiedzy z jednego lub kilku tematów, mobilizują uczniów do
powtarzania wiadomości i systematycznego przygotowywania się do lekcji;
e) zadania domowe:
- prace zadawane przez nauczyciela związane z tematem lekcji, z wydarzeniami, w których
uczniowie uczestniczyli;
f) konkursy przedmiotowe:
- uczestniczenie ucznia w konkursach solfeżowych i w konkursach wiedzy o zasięgu szkolnym
lub regionalnym.
IV. OPIS PRZEWIDYWANYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
Uczeń potrafi:
- rozpoznać słuchowo i w zapisie, zbudować ustnie i pisemnie oraz zaśpiewać:
interwały od prymy do kwinty i oktawę,
trójdźwięki majorowe i minorowe w postaci zasadniczej,
gamy majorowe i minorowe poznane w odmianach,
triady harmoniczne w poznanych tonacjach;
- rozpoznać słuchowo:
liczbę granych harmonicznie przez nauczyciela dźwięków,
- rozpoznać słuchowo i w zapisie, wykonać i zapisać struktury rytmiczne, zbudowane z
poznanych wartości i grup rytmicznych,
- rozpoznać słuchowo i w zapisie poznane takty;
- śpiewać z nut melodie:
w poznanych tonacjach,
z poznanymi wartościami rytmicznymi,
13
oparte o poznane struktury melodyczne,
w jednogłosie,
z akompaniamentem drugiego głosu lub z akompaniamentem instrumentalnym;
- wykonać z nut proste przebiegi rytmiczne, oparte o poznane wartości i grupy rytmiczne,
w znanym metrum;
- wykonać rytm z uzupełnieniem ćwierćnutowym lub ósemkowym;
- zapamiętać i wykonać głosem lub zapisać :
krótkie ćwiczenie solfeżowe,
fragment piosenki,
krótką i łatwą melodię;
- tworzyć własne wypowiedzi muzyczne;
Uczeń zna:
- podstawowe oznaczenia dynamiczne i artykulacyjne,
- rodzaje tempa,
- barwy wybranych instrumentów muzycznych i głosów wokalnych;
Uczeń zna i stosuje:
- zasady notacji i kaligrafii muzycznej dotyczące :
zapisu pojedynczych dźwięków i współbrzmień w kluczach wiolinowym i basowym,
symboli interwałów i akordów,
wartości rytmicznych nut i pauz,
grup rytmicznych,
kropki przy nucie, fermaty,
sposoby taktowania w metrum 2/4, 3/4 i 4/4,
znaków przykluczowych,
znaków chromatycznych pojedynczych,
znaków zakończenia utworów,
skrótów pisowni muzycznej.
V. OGÓLNA KONCEPCJA PROGRAMU
14
Program nauczania przedmiotu Podstawy kształcenia słuchu został opracowany w oparciu
o zatwierdzoną przez MKiDN Podstawę programową z dnia 2 lipca 2014 r (Dz.U. 2014 r. poz.
1039. Zawiera wszystkie cele i szczegółowe efekty kształcenia przedstawione w podstawie
programowej dla tego przedmiotu.
Podstawy kształcenia słuchu to przedmiot wprowadzający uczniów rozpoczynających
edukację w szkole muzycznej do realizacji zadań, takich jak: słyszenie i rozpoznawanie struktur
muzycznych, czytanie nut głosem, wyrażanie swoich emocji poprzez improwizację, śpiew i grę
na instrumentach perkusyjnych, posługiwanie się w praktyce muzycznej przyswojonymi
wiadomościami, wyobraźnią i pamięcią muzyczną.
Program nauczania przedmiotu zawiera także zagadnienia mające na celu zapoznanie
uczniów z podstawowymi wiadomościami z zakresu teorii muzyki. Poznanie ich umożliwi
uczniom kontynuację nauki i kształcenie w zakresie przedmiotu kształcenie słuchu z audycjami
muzycznymi. Ze względu na konieczność realizacji przedmiotu w jednym roku szkolnym,
zaproponowany materiał dotyczący podstaw kształcenia słuchu obejmuje w przybliżeniu zakres
materiału klasy I i II cyklu sześcioletniego - przedmiotu rytmiki z elementami kształcenia słuchu.
Niektóre treści nauczania wykraczają poza podstawę programową. Wynikało to
z konieczności wyrównania zakresu podstawowej wiedzy i umiejętności, które będą posiadać
uczniowie po I klasie cyklu czteroletniego, uczęszczający na przedmiot: podstawy kształcenia
słuchu oraz uczniowie cyklu sześcioletniego, uczestniczący przez trzy lata w zajęciach rytmiki
z elementami kształcenia słuchu. Ponadto ważnym powodem do rozszerzenia materiału było
uwzględnienie korelacji między przedmiotami: podstawy kształcenia słuchu a instrumentem
głównym.
Ze względu na obniżony wiek uczniów przyjmowanych do szkół muzycznych, autorki
wprowadziły do programu elementy zabaw muzycznych i prostych form ruchu. Duży nacisk
położony został na rozwój ekspresji muzycznej, wyrażającej się w improwizacji własnych
melodii, rytmów, tekstów oraz w grze na instrumentach perkusyjnych.
Główne założenia programu nauczania opracowane zostały na poziomie podstawowym.
Dla uczniów zdolnych proponowane są ćwiczenia o wyższym stopniu trudności, w tekście
zaznaczone kursywą.
Program przeznaczony jest zarówno dla początkujących nauczycieli jak i dla
doświadczonych pedagogów, którzy dotychczas zajmowali się nauczaniem kształcenia słuchu.
15
Może on stać się podstawą w realizacji działań edukacyjnych lub być inspiracją i uzupełnieniem
w dotychczasowej pracy.
VI. WSKAZÓWKI METODYCZNE
1. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury melodyczne
Podstawowe struktury melodyczne – interwały, akordy i pochody gamowe stanowią punkt
wyjścia do zrozumienia większych fragmentów muzycznych. W zależności od stopnia
opanowania i sprawności poruszania się w zakresie rozpoznawania i śpiewania tych struktur,
uczniowie będą odpowiednio radzić sobie z pisaniem dyktand, czytaniem nut głosem czy
w starszych klasach - analizą dzieła muzycznego.
Melodyczna prezentacja interwałów i akordów jest łatwiejszą formą ich identyfikacji,
ponieważ uczeń jest w stanie powtórzyć głosem pojedynczo zagrane dźwięki. Taka forma
prezentacji przeznaczona jest dla ucznia będącego na poziomie podstawowym. Natomiast
stopniując trudność przez dodanie prezentacji harmonicznej, uznajemy ją jako działanie na
poziomie rozszerzonym.
Pierwsze doświadczenia uczniów z interwałami i akordami powinny być wpisane
w określoną tonację, co kształci także poczucie tonalne. Wyższym stopniem trudności jest
oderwanie od tonacji. Obydwa sposoby powinny być utrwalane przez nauczyciela
i dopasowywane do możliwości uczniów.
Jedną z zasad wprowadzania materiału na lekcjach podstaw kształcenia słuchu jest poprzedzanie
teorii praktyką. Stosowanie przewagi praktyki nad werbalizmem podczas lekcji pozwala na
bardziej świadome odkrywanie prawd muzycznych i formułowanie przez uczniów własnych,
trwałych definicji. Nie każde zagadnienie da się w ten sposób wprowadzić, ale należy o tej
metodzie pamiętać i stosować ją w miarę możliwości.
Interwał, trójdźwięk, dominantę septymową i gamę można wprowadzić przez naukę
piosenki, której melodia będzie oparta na tych strukturach. Powinny one zaistnieć w świadomości
uczniów nie jako pojedyncze, oderwane od siebie elementy muzyczne, lecz muszą być
wykorzystane i zastosowane we wszystkich działaniach ucznia, związanych z rozwijaniem słuchu
muzycznego.
16
2. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury harmoniczne
Jedną z form wprowadzania wielogłosu jest wykorzystanie kanonu. W postaci kanonu
można wykonywać zarówno utwory instrumentalne, piosenki, jak i proste struktury melodyczne
– np. gamy. W gamach należy zwrócić uwagę na współbrzmienia wertykalne głosów, które
pozwalają uczniom usłyszeć interwał lub trójdźwięk.
Na lekcjach kształcenia słuchu formę kanonu realizujemy najczęściej wokalnie. Inną
formą jego realizacji może być gra na instrumentach, czy prosta interpretacja ruchowa.
W zależności od stopnia zaawansowania grupy określamy liczbę głosów w kanonie
przeznaczonym na zajęcia.
Słuch harmoniczny rozwijamy od najprostszych i pojedynczych struktur, jakimi są
interwały i trójdźwięki. Ćwiczenia należy rozpocząć od nabycia przez ucznia umiejętności
słyszenia liczby zagranych jednocześnie dźwięków oraz selektywnego wybierania – intonowania
pojedynczych dźwięków z podanego współbrzmienia. Następnym krokiem może być śpiew
górnego składnika przebiegu akordów granych przez nauczyciela.
Ćwiczeniem wprowadzającym do wykonania triady harmonicznej w trzygłosie jest śpiew
trójdźwięku przez trzy grupy uczniów, w których każda grupa śpiewa jeden składnik.
3. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury rytmiczne
Rytm jest najbardziej intuicyjnym zjawiskiem w strukturach muzycznych. Dzieci
posiadają naturalne poczucie rytmu i wynikającą z tego łatwość powtarzania, naśladowania
i reagowania na zewnętrzne bodźce związane z rytmem. Jest to dobry punkt wyjścia do
wprowadzania wiadomości zgodnie z zasadą poprzedzania teorii praktyką.
Ćwiczenia rytmiczne sprawiają uczniom dużo przyjemności ze względu na urozmaicone sposoby
ich realizacji: klaskanie, tupanie, gra na instrumentach perkusyjnych czy rytmizowanie tekstu.
Dlatego też zachęcamy nauczycieli do jak najczęstszego wykorzystywania pomocy
17
dydaktycznych oraz aktywizowania uczniów m.in. poprzez ruch we wszelkich działaniach
związanych z rytmem.
Naukę zjawisk rytmicznych należy rozpocząć od pojęcia pulsu, akcentu, taktu i metrum.
Realizację tych zagadnień przeprowadza się przez cały cykl kształcenia, zwracając uwagę
uczniów na zmiany tempa i metrum w słuchanym utworze oraz zlecając im pisanie dyktand
w określonym metrum. W nauce wartości i grup rytmicznych można zastosować metodę:
„usłyszę, powtórzę, zrozumiem, zapamiętam”.
Uczniowie powtarzają za nauczycielem określony rytm, następnie klaszczą go samodzielnie
podczas różnorodnych ćwiczeń czy zabaw ruchowych. Dopiero po dobrym zapamiętaniu przez
dzieci rytmu, nauczyciel informuje uczniów o wartościach rytmicznych, które wykonywali.
Zapisują oni poznany rytm, uwzględniając w graficznym obrazie odpowiednią odległość między
wartościami rytmicznymi a czasem trwania. Następnie uczniowie realizują poznane wartości
w ćwiczeniach o coraz większym stopniu trudności.
4. Kształcenie wyobraźni muzycznej
Przez wyobraźnię muzyczną autorki rozumieją słuch wewnętrzny, czyli umiejętność
wyobrażenia sobie i zaśpiewania dźwięku bez dodatkowych bodźców słuchowych. W programie
opisane są ćwiczenia, wspomagające rozwój wyobraźni muzycznej - śpiew z pomijaniem
niektórych dźwięków gam, ćwiczeń solfeżowych, piosenek. Do ćwiczeń w tym dziale włączono
także bezgłośne uczenie się i zapis z pamięci melodii, kierując się nie tylko jej obrazem
graficznym, lecz także przywoływaniem w myśli utrwalonej melodii przez notujących uczniów.
Początkowo zapisywane w ten sposób melodie powinny być krótkie, łatwe do zapamiętania,
omówione wspólnie przez uczniów i nauczyciela.
5. Kształcenie poczucia tonalnego
W programie zaproponowane zostały ćwiczenia rozwijające poczucie tonalne:
intonowanie toniki do słuchanej melodii i śpiew toniki do podanych dźwięków prowadzących
18
w górę lub w dół. Ostatnie ćwiczenie nie zakłada wprowadzania pojęć „dźwięki prowadzące”
Chodzi tu jedynie o głosowe, intuicyjne rozwiązanie słuchanych dźwięków.
W nauce gam warto od początku wymagać od uczniów nazywania stopni podczas ich śpiewania,
rozpoczynania gamy od innych niż tonika stopni, np. od dźwięku c lub cis, w zależności od tego,
który z dźwięków znajduje się w danej gamie. Wraz z ćwiczeniami wokalnymi należy
równolegle rozwijać słuch, poprzez rozpoznawanie toniki w granych przez nauczyciela
zakończeniach utworu. Uczniowie zdolniejsi mogą spróbować określić stopień gamy (inny niż
tonika), na którym utwór się zakończył.
W wokalnym rozpoznawaniu gam minorowych od innych stopni niż tonika, autorki proponują
skupienie się na odmianie harmonicznej gamy. Pojawiająca się w niej sekunda zwiększona, jest
wyraźnie słyszalna, a jej górny składnik prowadzi do toniki.
6. Kształcenie ekspresji muzycznej
Kształcenie ekspresji jest bardzo ważnym elementem edukacji muzycznej. Muzyka opiera
się na emocjach twórcy, wykonawcy i słuchacza. Proponowane w programie zadania stawiają
ucznia w tych trzech rolach- kompozytora (improwizacje), muzyka - wykonawcy i interpretatora
(gra własnych instrumentacji, prostych partytur i akompaniamentów, próby gry w nietypowy
sposób na instrumentach) oraz aktywnego odbiorcy muzyki (reagowanie ruchem na zmiany
w muzyce). Taka mnogość sytuacji dydaktycznych powinna rozbudzić sfery emocjonalne
w każdym uczniu.
Muzyka jest sztuką opartą na emocjach. Dzieci z natury reagują silnie emocjonalnie,
jednak z czasem stają się bardziej zamknięte i wstydliwe. Zapobiec takiej sytuacji na lekcji mogą
zabawy i ćwiczenia ruchowe. Dobre rezultaty daje omówienie albo odegranie sceny, ilustrującej
nastrój utworu lub namalowanie obrazu, choćby abstrakcji do słuchanej muzyki. Ciekawą formą
jest wiersz haiku, w którym w krótkiej, prostej formie – w trzech lub czterech wersach wyrażamy
skojarzenia słowne na temat wysłuchanego utworu.
7. Postrzeganie i analiza zjawisk muzycznych
a) Ćwiczenia pomocnicze w pisaniu dyktand
19
Wprowadzeniem do pisania nut może być dyktowanie zapisu. Nauczyciel początkowo prowadzi
zadanie w formie otwartej, gdzie jeden uczeń pisze na tablicy. Gdy ćwiczenie jest zrozumiałe dla
wszystkich, uczniowie notują je w zeszycie. Na przykład nauczyciel poleca uczniom zapisanie
klucza wiolinowego, krzyżyka „fis” przy kluczu, metrum 4/4. W pierwszym takcie na pierwszą
miarę mają wpisać półnutę, „g”, potem ćwierćnutę „d” i pauzę ćwierćnutową. W drugim takcie
zapisać należy trójdźwięk w pozycji zasadniczej, zbudowany w górę od dźwięku „e”, w rytmie
trzech ósemek i pauzy ósemkowej. Zadanie takie przyzwyczaja uczniów do posługiwania się
słownictwem muzycznym. Nauczycielowi zaś daje możliwość sprawdzenia wiedzy z zapisu
wartości rytmicznych, wysokości dźwięków, oznaczenia metrycznego, klucza, znaku
przykluczowego i budowy trójdźwięku.
b) ćwiczenia słuchowe, w tym postrzeganie zmian dynamicznych, agogicznych, artykulacyjnych,
w barwie dźwięku.
Pomocą w rozwijaniu umiejętności postrzegania i analizy zjawisk muzycznych są ćwiczenia
świadomego słuchania muzyki. Lekcje podstaw kształcenia słuchu są wdrożeniem do słuchania
i analizy utworów w klasach wyższych. Natomiast w klasie 1 należy kierować uwagę uczniów na
jeden wybrany element dzieła oraz ewentualne w nim zmiany. Wysłuchane różnice można
zaznaczać ruchem, jak w zabawie „figury”- gdzie każdą zmianę w danym elemencie muzycznym
uczniowie pokazują inną pozą. Postrzegane zmiany nauczyciel powinien omawiać z uczniami.
c) ćwiczenia spostrzegania i zapisu poznanych struktur - dyktanda
Dyktanda są jedną z form sprawdzania oraz utrwalania umiejętności, dlatego nie każde dyktando
należy oceniać. Uczniowie powinni rozumieć i traktować ten rodzaj zadań jako ćwiczenie
i doskonalenie słuchu.
Warto stosować różnorodne rodzaje ćwiczeń słuchowych, by wszechstronnie rozwijać zdolności
uczniów. Z czasem każde dziecko odkryje rodzaj dyktanda, w którym poczuje się pewnie.
Stopień trudności i sposób podawania dyktand zależy od nauczyciela, który zna możliwości
swoich uczniów. Ćwiczenia należy rozpoczynać od dyktand prostych, aby dzieci nie zniechęcić
i „nie przestraszyć” od pierwszego kontaktu z dyktandem. Często zdarza się, że uczniowie
dobrzy w odpowiedziach ustnych, przy zapisie dyktand wypadają dużo gorzej. Wynika to
z trudności w zapisywaniu słyszanych struktur. Czasem pomocą dla uczniów okazuje się wspólne
20
zapisywanie dyktanda, na przykład chętne dzieci piszą na tablicy kolejne takty, a pozostali
uczniowie korygują błędy.
Dyktanda melodyczne, dotyczące tylko wysokości słyszanych dźwięków, warto na początku
prowadzić po kolejnych dźwiękach gamy, po dźwiękach trójdźwięków, po znanych skokach
interwałowych, w utrwalonej na lekcji tonacji. Odmianą tego dyktanda jest podawanie melodii
w rytmie, którego uczniowie nie zapisują. Dyktanda mogą być pisane w kluczu wiolinowym,
basowym lub w starszych klasach ze zmianą klucza. Mogą bazować na stopniach gamy z ich
rozwiązaniem na tonikę.
Dyktanda melodyczno - rytmiczne dotyczą zapisu wysokości słyszanych dźwięków wraz
z rytmem. Melodia powinna opierać się na poznanych strukturach, aby poprzez dyktando
kształcić słuch i jednocześnie utrwalać materiał. Nauczyciel powinien wskazać uczniom sposób
zauważania i wykorzystywania omawianych zagadnień oraz pokazać, że pojedyncze struktury,
takie jak interwał, akord czy gama istotnie wpływają na całość konstrukcji melodycznej.
Dyktanda tego typu powinny opierać się na prostym rytmie. Struktury rytmiczne należy budować
z powtarzających się schematów i dopasować do melodii, aby razem tworzyły pewną logiczną
całość, zamkniętą myśl muzyczną.
Uzupełnianka polega na dopisaniu brakujących dźwięków melodii w odpowiednim rytmie.
Wprowadzeniem do tego typu dyktanda jest omówienie z uczniami struktury, w jakiej znajduje
się poszukiwany dźwięk: czy jest to pochód sekundowy po dźwiękach gamy, czy akord, czy skok
interwałowy. Uzupełniać też można brakujące dłuższe fragmenty oraz całe takty w przebiegu
melodyczno – rytmicznym. Należy wtedy zwrócić uczniom uwagę na materiał poprzedzający
uzupełniany fragment i następujący bezpośrednio po nim, traktując to jako podpowiedź
i ukierunkowanie.
Dyktanda rytmiczne łatwiej pisać w oparciu o graną przez nauczyciela powtarzającą się melodię.
Trudniej zapamiętać rytm, grany na zmiennej melodii. Jeszcze trudniej zapisać rytm wykonany
na jednym dźwięku. Jako urozmaicenie można zastosować dyktando rytmiczno-ruchowe,
w którym zapisuje się rytm, w jakim porusza się nauczyciel lub zapisywanie rytmu podanego
w formie rytmizowanego tekstu.
21
Dyktando pamięciowe polega na zapisaniu z pamięci usłyszanej kilkakrotnie melodii.
Dyktandem pamięciowym może być układanka z taktów poznanego wcześniej fragmentu
muzycznego, a także piosenka, której uczniowie nauczyli się na pamięć, a po kilku dniach
zapisują ją jako dyktando.
Korekta błędów polega na zauważeniu różnicy pomiędzy słuchanym fragmentem muzycznym,
a jego zapisem. Uczniowie zaznaczają błędnie zapisane dźwięki. W trudniejszej wersji należy
dopisać poprawne dźwięki. W tym dyktandzie stopniowanie trudności polega na rodzaju
zapisanego błędu, np. prezentowana melodia wznosi się, a w zapisie opada, słychać tercję,
a w zapisie widnieje oktawa. W starszych klasach błędy będą mniej ewidentne, na przykład brak
w zapisie podwyższonego VII stopnia w melodii opartej o minor harmoniczny. Dyktanda
wpływają na rozwój wyobraźni muzycznej oraz doskonalą czytanie nut.
Dyktanda interwałowe. Najprostszą formą dyktand interwałowych jest podawanie do
rozpoznania interwałów granych w kierunku wznoszącym, w środkowym rejestrze fortepianu.
Nieco trudniej jest rozpoznać interwały grane w kierunku opadającym oraz podawane
harmonicznie. Uczniowie mogą mieć trudności z interwałami granymi w górnym i dolnym
rejestrze. Podstawą słyszenia interwałów jest umiejętność poprawnego ich śpiewania.
Układanka polega na prawidłowym uszeregowaniu taktów zapisanych w zmienionej kolejności.
Należy zwracać uwagę uczniów na podobne takty, następnie na różnice między nimi, na kierunek
melodii, punkt kulminacyjny i powtarzające się fragmenty. Na każdej lekcji należy dbać
o skupienie i koncentrację podczas pisania dyktand. Pożądane jest, aby uczniowie mieli
podzielność uwagi i pisząc dyktando, równocześnie słuchali komentarzy i podpowiedzi
nauczyciela.
8. Czytanie nut głosem
Opanowanie śpiewu poszczególnych struktur muzycznych będzie rzutować na umiejętność
czytania nut głosem. W czytanym tekście muzycznym uczeń powinien zauważać nie pojedyncze
dźwięki, ale całe struktury - fragmenty gam, trójdźwięki, znane skoki interwałowe. Warto więc
22
przed śpiewem omówić wybrane ćwiczenie, określić tonację, metrum, pomóc uczniom zauważyć
powtarzające się fragmenty. Można przećwiczyć niektóre takty wcześniej, by zasugerować
uczniom sposób ich postrzegania, np. jako fragmentu gamy. Każde ćwiczenie czytania nut
głosem powinno uczyć sposobu pracy z tekstem. Utrwalanie sposobów czytania nut powinno
zaowocować w przyszłości łatwością w śpiewie a vista. Czytanie nut głosem pomaga w czytaniu
nut na lekcji instrumentu głównego. Praca z tekstem jest podobna na zajęciach z obu
przedmiotów: podstaw kształcenia słuchu i lekcji instrumentu.
9. Gry i zabawy muzyczne
Nauka w szkole muzycznej jest dla uczniów dużym wyzwaniem. Wiąże się z poświęceniem
czasu, ciężką pracą i systematycznością. Aby uprzyjemnić i uatrakcyjnić lekcje podstaw
kształcenia słuchu, warto zastosować czasem formę zabawy ruchowej, gry lub konkursu. Poniżej
proponujemy ćwiczenia, w których znajduje się materiał do powtórzenia z uczniami oraz do
sprawdzenia ich wiedzy i umiejętności. Wprowadzenie żartobliwych nazw ćwiczeń ma wpłynąć
na rozluźnienie atmosfery podczas ich realizacji.
Rozpoznaj interwał.
a) Ćwiczenie porządkowe, przy którym sprawdzamy, czy uczeń rozróżnia brzmienia interwałów.
Gdy usłyszysz sekundę - zamień się z kolegą miejscem, gdy kwintę- stań na baczność, gdy
oktawę- kucnij.
b) Ćwiczenia realizacji rytmu:
Zrób to, co ja
Sprawdzenie umiejętności odczytania rytmu z ruchu. Ćwiczenie rozwijające umiejętność
obserwacji, odwzorowania ruchu swobodnego oraz wykonania rytmu ruchem.
Nauczyciel po podaniu pulsu porusza się ruchem swobodnym w określonym rytmie. Zadaniem
uczniów jest powtórzenie ruchu, potem wyklaskanie jego rytmu, a następnie omówienie jego
schematu.
Sterowanie robotem
Sprawdzenie umiejętności wykonania wartości rytmicznych w podanym pulsie. U osoby
23
"sterującej" zaobserwować możemy poczucie pulsu i metrum, umiejętność antycypacji ruchu.
Nauczyciel lub wybrany uczeń stoi za ćwiczącym dzieckiem - robotem. Gdy dotknie głowy
ćwiczącego, ten klaszcze grupę: ćwierćnuta z kropką - ósemka, gdy ramion- ćwierćnuty, gdy
łopatek- grupę: ósemka z kropką - szesnastka , boków- szesnastki, łokci- triole ósemkowe lub
inne ustalone wartości rytmiczne. Ważne jest, by osoba sterująca w odpowiednim momencie
dokonała zmiany rytmu, np. na trzecią miarę taktu czteromiarowego, tak by ćwiczący- „robot”
zdążył rozpoznać zmianę rytmu i wykonać kolejny bez przerywania klaskania.
c) Ćwiczenia postrzegania i analizy słyszanych struktur- wprowadzające do pisania dyktand
rytmicznych:
Wybierz takt:
Sprawdzenie korelacji wysłuchanego rytmu z zapisem nutowym, nauka myślenia.
Uczeń słucha wykonanego przez nauczyciela jednotaktowego rytmu i wybiera adekwatny zapis
z podanych czterech taktów:
a) rytmy są łatwe do wybrania (mają różną liczbę wartości, tak, że pasuje tylko jedna opcja),
b) rytmy są trudniejsze (do wyboru jest kilka rytmów o tej samej liczbie wartości),
c) rytm podany jest na powtarzanej, łatwej do zapamiętania melodii,
d) rytm podany jest na zmiennej melodii,
e) rytm zagrany jest z akompaniamentem - pulsem,
f) rytm zagrany jest z akompaniamentem - drugim głosem,
g) rytm zagrany jest na jednym instrumencie, a towarzyszy mu inny instrument.
Skreśl niepotrzebne wartości rytmiczne
Sprawdzenie umiejętności rozróżniania wartości rytmicznych i korelacji zapisu ze słyszeniem.
Nauczyciel przedstawia uczniom na tablicy rytm w określonym metrum; kilka wartości jest
w nim zbędnych - nie mieszczą się w takcie.
a) uczniowie liczą miary w takcie i podają, które wartości są niepotrzebne.
b) uczniowie - po usłyszeniu rytmu - skreślają niepotrzebne wartości.
Co się zmieniło?
24
Sprawdzenie umiejętności wyobrażenia sobie zapisanego rytmu, zauważania zmiany,
koncentracji.
Na tablicy jest zapisany czterotaktowy rytm. Jedno dziecko w myśli zamienia którąś miarę
i klaszcze swoją wersję rytmu. Pozostali uczniowie rozpoznają zmianę, a potem wyklaskują
nowy rytm.
d) Ćwiczenie czytania nut głosem
Czytanie nut: "Piosenka w różnych sukienkach" - solmizacyjnej, literowej, ze słowami, cyfrowej.
Umiejętność czytania nut głosem oraz stosowania nazw solmizacyjnych, literowych, nazw stopni
gamy.
Uczniowie śpiewają piosenkę z nut powyższymi sposobami:
a) wszyscy razem, jednym sposobem po 4 takty. Potem piosenka się” przebiera”,
b) pojedynczo po 2 takty, (w ustalonej kolejności lub według zajmowanych miejsc) np. literami,
solmizacją, stopniami, słowami,
c) wszyscy razem, ze zmianą sposobu zgonie z poleceniem nauczyciela,
d) pojedynczo, po 2 takty, po określeniu sposobu przez nauczyciela,
e) pojedynczo, po określeniu sposobu przez nauczyciela. Określenie następnego sposobu oznacza
włączenie się kolejno siedzącego ucznia.
e) Ćwiczenie utrwalające wiedzę teoretyczną
"Ropucha – kłamczucha".
Ropucha - kłamczucha opowiada różne rzeczy. Nie wiadomo, kiedy można jej wierzyć, a kiedy
nie. Spróbuj odgadnąć, kiedy mówi prawdę, a kiedy zmyśla.
- Artykulacja to głośność dźwięku. Tak czy nie?
- Kwartę oznaczamy cyfrą osiem.
- Ćwierćnuta jest dłuższa od półnuty.
10. Ogólne zalecenia metodyczne
25
W realizacji ćwiczeń słuchowych, głosowych, pracy z wykorzystaniem przykładów muzycznych,
zapisu nutowego, pomocy dydaktycznych w formie plansz, zdjęć, filmów, a także włączając ruch
w czasie lekcji, pobudzamy do pracy zmysły słuchu, wzroku, dotyku. Im więcej zmysłów
zaangażowanych będzie w poznanie, tym lepiej i trwale uczniowie zapamiętają wiedzę.
Lekcje podstaw kształcenia słuchu powinny koncentrować się na czynnościach praktycznych:
śpiewie, realizacji rytmów, rozpoznawaniu słuchowym poznanych struktur muzycznych.
Niezbędnym elementem będą także ćwiczenia budowania struktur, poparte wiedzą teoretyczną
oraz ćwiczenia kaligrafii muzycznej.
Nauka kształcenia słuchu wymaga systematyczności. Nowe zagadnienie opiera się na tych, które
były wprowadzane wcześniej. Uczniowie powinni zatem utrwalać wiedzę i wykorzystywać
zdobyte umiejętności przy zapoznawaniu się z nowym materiałem. Rolą nauczyciela jest
podkreślanie tej zależności, mobilizowanie i zachęcanie uczniów do systematyczności.
Warto chwalić wytrwałość, pracowitość uczniów, ich zaangażowanie i aktywność na lekcji.
Czynności nauczyciela powinny motywować uczniów do pracy na lekcji i po lekcjach. Im
częściej dzieci będą ćwiczyć, tym lepiej i szybciej opanują wprowadzane zagadnienia. Lekcje gry
na instrumencie i rozwijanie słuchu muzycznego można porównać do nauki języka obcego -
wymagają codziennego, rozsądnego utrwalania. Obecnie, dzięki możliwości korzystania z
internetu uczniowie mogą samodzielnie ćwiczyć niektóre umiejętności w domu, np. na stronie
www.dur-moll.pl.
Od samego początku edukacji należy dbać o poprawny zapis nut, znaków chromatycznych,
kluczy, rozplanowanie wartości rytmicznych w takcie i ich grupowanie. Dziecko uczy się
prawidłowej notacji dzięki przepisywaniu nut z tablicy do zeszytu, a następnie sprawdzaniu przez
nauczyciela. W dobie komputerowych edytorów nut, umiejętność ręcznego zapisywania notacji
muzycznej może u dzieci powoli zanikać. Warto więc dbać o to, żeby każdy uczeń potrafił
czytelnie zapisać utwór, znał skróty notacji, zasady grupowania nut dla wokalistów i dla
instrumentalistów.
VII. OPIS WARUNKÓW NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU
Niniejszy program przeznaczony jest do realizacji w wymiarze dwóch godzin tygodniowo,
26
rozłożonych w czasie. Zajęcia powinny odbywać się w grupach o liczebności do 12 osób.
Warunki lokalowe niezbędne do realizacji programu to przestronna sala z dobrze nastrojonym
fortepianem lub pianinem, tablicą z pięcioliniami, pojedynczymi lub podwójnymi ławkami
i krzesłami.
Sala powinna być wytłumiona lub odpowiednio oddalona od sal lekcyjnych, w których
odbywają się lekcje gry na instrumencie.
Do prowadzenia zajęć konieczne będą: nuty, partytury, wyciągi instrumentalne z partytur,
płytoteka z literaturą muzyczną, nagrania fragmentów utworów muzycznych, odtwarzacz audio,
komputer z możliwością prezentacji programów muzycznych, instrumenty perkusyjne. Wskazane
jest, aby w Sali znajdowała się podręczna biblioteka ze zbiorami piosenek, podręcznikami,
książkami o tematyce muzycznej.
Niezbędne jest także podłączenie do internetu, aby móc prezentować strony przydatne
w realizacji treści nauczania przedmiotu.
Ważnym wyposażeniem sali jest także sprzęt audiowizualny, m.in. telewizor, ekran
z rzutnikiem multimedialnym i tablica multimedialna.
Indywidualizacja nauczania:
Program do nauczania podstaw kształcenia słuchu przeznaczony jest dla uczniów na
poziomie podstawowym, bez wcześniejszego przygotowania muzycznego. Trudniejsze zadania,
zaznaczone w tekście kursywą, są propozycjami dla uczniów zdolniejszych, którzy nie mają
problemów z opanowaniem materiału.
W klasie I cyklu czteroletniego mogą znaleźć się uczniowie w wieku od 9 – 13 lat. Jest to duża
rozpiętość wiekowa, która może powodować trudności w dostosowaniu metod pracy. Uczniowie
młodsi szybko się dekoncentrują, natomiast starsi mogą się nudzić przy spowolnieniu tempa
pracy ze względu na młodsze dzieci. Nauczyciel powinien więc różnicować metody nauczania
i starać się, by wszyscy uczniowie byli zaangażowani w pracę na lekcji i wynosili z niej jak
najwięcej korzyści. Od starszych, oraz od zdolniejszych uczniów można wymagać więcej - nie
tylko w kwestii wiedzy, ale także w zakresie stosowania słownictwa i jakości wypowiedzi
ustnych. Nauczyciel, w zależności od zdolności muzycznych uczniów oraz od różnych
zewnętrznych czynników wpływających na efektywne postępy w nauce, sam decyduje, jakie
27
wymagania może postawić przed uczniami. Powinien on uwzględnić również: poziom wiedzy
ucznia, wieku, warunków pracy i nauki, a także ewentualnych trudności związanych
z dysfunkcyjnością ucznia, posiadającego często stosowną opinię z poradni psychologiczno-
pedagogicznej. Warto także zwrócić uwagę na obniżenie wieku rozpoczęcia przez dziecko
edukacji szkolnej, które może pogłębić zjawisko nierównomiernego dojrzewania uczniów i tym
samym zwiększyć różnice w ich potrzebach i możliwościach.
Najważniejszym kryterium rokującym rozwój ucznia w szkole muzycznej są jednak jego
zdolności muzyczne, a zatem nauczyciel powinien zindywidualizować pracę tak, by słaby uczeń
nie czuł się gorszy, a bardzo dobry uczeń miał możliwość ciągłego rozwoju. Należy także unikać
porównywania uczniów, których rozwój muzyczny może być bardzo nierównomierny.
Ważnym elementem tego procesu jest właściwa motywacja i docenianie postępów. Satysfakcją
dla nauczyciela powinno być zadowolenie ucznia z osiągnięć na miarę jego możliwości.
28
top related