poradnik prow - cdr.gov.pl · 4 spis treści 3.1. jednostki certyfikujące w rolnictwie...
Post on 28-Mar-2020
5 Views
Preview:
TRANSCRIPT
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
Praca zbiorowa pod redakcjąPawła Pruszka
PORADNIK PROW
Przepisy ochrony środowiska, normatywy i wskaźniki funkcjonujące w produkcji rolniczej
Wydanie I
Publikacja sfinansowana ze środków PROW – Działanie 8 Pomoc Techniczna,w ramach projektu „Zmierz się z PROW-em – Kampania promocyjna dotycząca możliwości
i sposobów pozyskiwania pomocy w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO w Brwinowie 05-840 Brwinów ul. Pszczelińska 99
Adres internetowy: www.cdr.gov.plAdres e-mail: sekretariat@cdr.gov.pl
Autorzy:
Normatywy:Hanna Litwinow - produkcja zwierzęcaMarek Krysztoforski - produkcja roślinnaAleksander Muzalewski - mechanizacja rolnictwaDariusz Pomykała - produkcja zwierzęcaBarbara Sazońska - warzywnictwo Tomasz Stachowicz - trwałe użytki zieloneWłodzimierz Stachura - sadownictwo
Recenzenci:
Agnieszka StępowskaKrzysztof ZmarlickiKrzysztof JończykJacek Wojciech Walczak
Przepisy ochrony środowiska: Iwona Kajdan-Zysnarska Danuta NowakPaweł Pruszek
Opracowanie redakcyjne:
Redakcja merytoryczna: Krzysztof Mościcki
Redakcja językowa: Zofia Bujnowska i Alicja Matusz
Redakcja techniczna: Małgorzata Ramatowska
Skład komputerowy i projekt okładki: Marek Przekop
© Copyright by Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
ISBN 83-88082-81-7
Wydanie I, Brwinów 2006
Druk: Drukarnia JANTARul. Gen. Kutrzeby 44a; 05-082 Stare Babice
Nakład 2500 egz.
3
Spis treści
Słowo wstępne ...................................................................................................................... 11Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną ........................................ 13
1. Wprowadzenie ................................................................................................................ 132. Podstawowe akty prawne ............................................................................................... 13
2.1. Gospodarowanie zasobami wodnymi ............................................................................... 142.2. Ochrona gleb .................................................................................................................... 192.3. Gospodarka nawozami ..................................................................................................... 202.4. Ochrona powietrza ....................................................................................................................... 292.5. Postępowanie ze środkami ochrony roślin ....................................................................... 312.6. Gospodarka odpadami ...................................................................................................... 352.7. Utrzymywanie czystości i porządku w gospodarstwach i gminach ................................. 392.8. Ochrona środowiska przed hałasem ................................................................................. 402.9. Opłaty i kary za korzystanie ze środowiska ..................................................................... 42
3. Wymagania Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej ......................................................... 45Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej ................................................................. 49
1. Gleba, nawozy (informacje ogólne) ............................................................................... 491.1. Współczynniki reprodukcji i degradacji materii organicznej gleby
(wg Eicha i Kundlera) ...................................................................................................... 491.2. Przykłady bilansowania materii organicznej w płodozmianie ......................................... 491.3. Przykład obliczenia kosztu składników w nawozach mineralnych (ceny 2005) ............. 491.4. Kompleksy przydatności rolniczej gleb dla terenów nizinnych ....................................... 501.5. Przeciętne plony 4 zbóż na poszczególnych kompleksach glebowych ............................ 511.6. Minimalne parametry zbóż w zakupie interwencyjnym .................................................. 511.7. Charakterystyka głównych nawozów mineralnych .......................................................... 521.8. Zawartość składników mineralnych w świeżej masie nawozów naturalnych i
organicznych ..................................................................................................................... 541.9. Wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i mineralnych w I roku w % .......... 54
1.10. Charakterystyka nawozów wapniowych .......................................................................... 551.11. Charakterystyka nawozów wapniowo-magnezowych ..................................................... 551.12. Ilość CaO potrzebna do neutralizacji zakwaszającego działania nawozów azotowych ... 551.13. Optymalne dawki nawozów wapniowych zalecane w Polsce w t CaO na 1 ha ............... 55
2. Główne rośliny uprawne ................................................................................................ 562.1. Podstawowe dane agrotechniki zbóż ................................................................................ 562.2. Podstawowe dane agrotechniki roślin okopowych .......................................................... 572.3. Podstawowe dane agrotechniki upraw przemysłowych ................................................... 582.4. Podstawowe dane agrotechniki roślin motylkowych ....................................................... 592.5. Podstawowe dane agrotechniki roślin międzyplonowych ............................................... 602.6. Podstawowe dane agrotechniczne upraw energetycznych ............................................... 602.7. Wartość opałowa i inne parametry surowców energetycznych ........................................ 612.8. Uzysk etanolu z różnych surowców ................................................................................. 61
3. Wybrane normy w ekologicznym systemie produkcji ................................................ 63
4
Spis treści
3.1. Jednostki Certyfikujące w Rolnictwie Ekologicznym w Polsce w 2006 r. upoważnione na podst. art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898) ................................................................................................... 63
3.2. Wartość przedplonowa różnych roślin dla zbóż ............................................................... 643.3. Przykładowe płodozmiany dla gospodarstw ekologicznych ............................................ 643.4. Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie
ekologicznym w Polsce ( stan prawny na maj 2006) ....................................................... 653.5. Wykaz zakwalifikowanych do stosowania nawozów i środków poprawiających
właściwości gleby w rolnictwie ekologicznym ................................................................ 663.6. Choroby i szkodniki zbóż, których nasilenie zależy od zmianowania ............................. 693.7. Sucha masa resztek pożniwnych (wg Kvech, Malickiego) .............................................. 703.8. Oddziaływanie różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na
właściwości gleby ............................................................................................................. 703.9. Ilość azotu w resztkach pożniwnych różnych roślin motylkowych ................................. 71
4. Trwałe użytki zielone ...................................................................................................... 724.1. Identyfikacja biotypów trwałych użytków zielonych ...................................................... 724.2. Optymalny skład runi - udział traw, motylkowych i ziół w % ......................................... 744.3. Udział poszczególnych grup roślin w mieszankach w % ................................................. 744.4. Grupy i rodzaje użytków zielonych wg typologicznego ich podziału ............................. 754.5. Siedliska, ich potencjał produkcyjny, możliwa obsada zwierząt oraz rodzaj wypasu ..... 754.6. Roczne dawki azotu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od
rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu ...................................................................... 764.7. Roczne dawki fosforu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od
rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu ...................................................................... 764.8. Roczne dawki potasu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od
rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu ...................................................................... 764.9. Wpływ nawożenia na skład botaniczny runi łąkowej (udział roślin w %) ....................... 77
4.10. Wpływ różnych dawek kompostu na plony siana uzyskiwane z łąki torfowej ................ 774.11. Plon siana z łąki matowanej różnymi okrywami w t z 1 ha ............................................. 774.12. Plony zielonek z łąk górskich zasilanych różnymi nawozami ......................................... 774.13. Wpływ koszarzenia na plon siana .................................................................................... 784.14. Nawożenie plantacji nasiennych traw w kg czystego składnika na 1 ha ......................... 784.15. Mieszanki na trwałe użytki zielone, normy wysiewu nasion ........................................... 794.16. Mieszanki do podsiewu trwałych użytków zielonych ...................................................... 804.17. Przykłady mieszanek traw i motylkowych do wysiewu na przemienne użytki .............. 814.18. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych traw ................................................... 824.19. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych roślin motylkowych
drobnonasiennych ............................................................................................................. 824.20. Zmiany zawartości składników pokarmowych w trawach pierwszego pokosu w
zależności od fazy rozwoju .............................................................................................. 824.21. Preferencje w pobieraniu roślin z runi przez różne grupy zwierząt ................................. 834.22. Plonowanie wybranych gatunków traw i ich udział w plonie ogólnym ........................... 834.23. Plony siana z łąki trwałej w pierwszym roku użytkowania (czarna ziemia właściwa) .... 834.24. Plony siana w zależności od częstotliwości koszenia w t z 1 ha (średnie z 3 lat) ............ 84
5
Spis treści
4.25. Rozkład plonów siana w t z 1 ha traw i roślin motylkowych wysianych w czystym siewie w pierwszym roku użytkowania ............................................................................ 84
4.26. Wydajność pastwisk w zależności od rodzaju wypasu ..................................................... 854.27. Optymalny termin koszenia łąk (I pokos) w zależności od cech biologicznych
przeważających w runi gatunków traw ............................................................................ 854.28. Struktura plonu zielonki na pastwisku w okresie wegetacji ............................................. 854.29. Starty suchej masy w stosunku do zawartości początkowej ............................................ 864.30. Straty zachodzące podczas suszenia siana w % ............................................................... 864.31. Ubytki naturalne podczas przechowywania siana ............................................................ 864.32. Ubytki naturalne przy składowaniu siana - w % wagowych ........................................... 874.33. Orientacyjna masa 1 m3 siana w kg .................................................................................. 874.34. Straty przy różnych sposobach suszenia i kiszenia masy zielonej ................................... 874.35. Nakłady pracy na 1 ha użytków zielonych ...................................................................... 87
5. Warzywnictwo ................................................................................................................. 885.1. Wybrane zagadnienia agrotechniki niektórych gatunków warzyw uprawianych
z siewu .............................................................................................................................. 895.2. Wybrane zagadnienia agrotechniki niektórych gatunków warzyw uprawianych
z rozsady ........................................................................................................................... 895.3. Wybrane zagadnienia agrotechniki warzyw pod osłonami .............................................. 905.4. Agrotechnika wybranych gatunków warzyw wieloletnich .............................................. 915.5. Wymagania pokarmowe roślin warzywnych w uprawie polowej .................................... 925.6. Dawki i terminy stosowania nawozów organicznych pod różne gatunki roślin
warzywnych w uprawie polowej ...................................................................................... 925.7. Główne choroby i szkodniki warzyw oraz najczęściej stosowana liczba oprysków ........ 935.8. Optymalne warunki przechowywania warzyw ................................................................ 945.9. Uprawa boczniaka ostrygowatego – pełny cykl uprawy .................................................. 95
5.10. Nakłady siły roboczej na 100 m2 uprawy pieczarki – cykl uprawowy 2 miesiące .......... 965.11. Zalecane podstawowe parametry pieczarkarni o powierzchni uprawowej
1005-1040 m2 .................................................................................................................... 966. Rośliny sadownicze ......................................................................................................... 97
6.1. Podkładki dla jabłoni ........................................................................................................ 976.2. Rozstawa i liczba drzew jabłoni na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany .......... 976.3. Nawożenie mineralne intensywnych sadów jabłoniowych (dawki maksymalne) ........... 976.4. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu jabłoniowego ..................... 976.5. Nakłady pracy na 1 ha sadu jabłoniowego rocznie ......................................................... 986.6. Przeciętne plony w owocujących sadach jabłoniowych ................................................... 986.7. Podkładki dla grusz .......................................................................................................... 986.8. Rozstawa i liczba drzew gruszy na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany .......... 986.9. Nawożenie mineralne intensywnych sadów gruszowych ................................................ 99
6.10. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu gruszowego ....................... 996.11. Nakłady siły roboczej i pociągowej na1 ha sadu gruszowego na rok ............................ 996.12. Przeciętne plonowanie owocujących sadów gruszowych ................................................ 1006.13. Rozstawa drzew śliwy oraz ich liczba na 1 ha ................................................................ 1006.14. Nawożenie mineralne intensywnych sadów śliwowych .................................................. 100
6
Spis treści
6.15. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu śliwowego ......................... 1006.16. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu śliwowego na rok .............................. 1006.17. Przeciętne plony owocujących sadów śliwowych ............................................................ 1016.18. Wytrzymałość na mróz najpopularniejszych odmian wiśni ............................................. 1016.19. Podkładki dla wiśni .......................................................................................................... 1016.20. Rozstawa i liczba drzew wiśni na 1 ha ............................................................................. 1016.21. Nawożenie mineralne intensywnych sadów wiśniowych ................................................ 1026.22. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu wiśniowego ........................ 1026.23. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu wiśniowego na rok ............................ 1026.24. Przeciętne plony owocujących sadów wiśniowych .......................................................... 1026.25. Podkładki dla czereśni ...................................................................................................... 1036.26. Rozstawa i liczba drzew czereśni na 1 ha ........................................................................ 1036.27. Nawożenie mineralne sadów czereśniowych ................................................................... 1036.28. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu czereśniowego .................... 1036.29. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu czereśniowego na rok ......................... 1036.30. Przeciętne plony owocujących sadów czereśniowych ..................................................... 1046.31. Podkładki dla brzoskwini ................................................................................................. 1046.32. Typowe rozstawy i liczba drzew brzoskwiń i nektaryn na 1 ha ....................................... 1046.33. Nawożenie mineralne sadów brzoskwiniowych i nektarynowych ................................... 1046.34. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu brzoskwiniowego lub
nektarynowego (1000 drzew na 1 ha) .............................................................................. 1046.35. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu brzoskwiniowego lub
nektarynowego na rok ...................................................................................................... 1056.36. Przeciętne plony owocujących sadów brzoskwiniowych i nektarynowych (1000 drzew
na 1 ha) ............................................................................................................................. 1056.37. Rozstawy i liczba sadzonek malin na 1 ha ....................................................................... 1056.38. Nawożenie mineralne intensywnych plantacji malin ....................................................... 1056.39. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji malin ............................ 1056.40. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji malin na rok ................................ 1066.41. Przeciętne plony owocujących plantacji malin ................................................................ 1066.42. Nawożenie mineralne jagodników (porzeczka, agrest) ................................................... 1066.43. Typowe rozstawy i obsada krzewów agrestu ................................................................... 1066.44. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji agrestu ......................................... 1066.45. Przeciętne plony agrestu ................................................................................................... 1076.46. Typowa rozstawa i obsada krzewów na plantacjach porzeczki ....................................... 1076.47. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji porzeczki czarnej, czerwonej
i białej ............................................................................................................................... 1076.48. Przeciętne plony z 1 ha plantacji porzeczki .................................................................... 1076.49. Typowe rozstawy i liczba krzewów na 1 ha plantacji borówki wysokiej ........................ 1076.50. Nawożenie mineralne borówki wysokiej ......................................................................... 1086.51. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji borówki wysokiej ........................ 1086.52. Przeciętne plony borówki wysokiej ................................................................................. 1086.53. Typowa rozstawa i obsada roślin truskawki na 1 ha oraz niezbędna powierzchnia
matecznika ........................................................................................................................ 108
7
Spis treści
6.54. Nawożenie mineralne i organiczne truskawki .................................................................. 1086.55. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji truskawki ..................... 1086.56. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha owocującej plantacji truskawki .................. 1096.57. Przeciętne plony truskawek .............................................................................................. 1096.58. Typowa rozstawa krzewów na plantacjach leszczyny ...................................................... 1096.59. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji leszczyny rocznie ......................... 1096.60. Przeciętne plony leszczyny ............................................................................................... 1096.61. Wzrost i plonowanie aronii .............................................................................................. 1106.62. Charakterystyka podstawowych parametrów różnych typów przechowalni owoców ..... 1106.63. Wymiary i pojemność podstawowych opakowań na owoce ............................................ 110
7. Rośliny ozdobne .............................................................................................................. 1117.1. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych roślin ozdobnych
uprawianych z siewu wprost do gruntu ............................................................................ 1117.2. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych uprawianych z rozsady .......... 1127.3. Charakterystyka dwuletnich roślin ozdobnych ................................................................ 1137.4. Chakterystyka materiału siewnego niektórych drzew i krzewów .................................... 1147.5. Norma wysiewu na 1m2 powierzchni siewnej ( inspekt) .................................................. 118
8. Zioła ................................................................................................................................. 1198.1. Rośliny uprawiane z bezpośredniego siewu nasion i z rozsady ....................................... 1198.2. Rośliny uprawiane z bezpośredniego siewu nasion w polu ............................................. 1238.3. Rośliny uprawiane w gruncie rozmnażane wegetatywnie ................................................ 1258.4. Nawożenie obornikiem roślin zielarskich ........................................................................ 1268.5. Terminy zbioru surowców zielarskich .............................................................................. 1268.6. Dane dotyczące pozyskiwania ziół ................................................................................... 127
9. Pszczoły ............................................................................................................................ 1309.1. Wydajność pracy przy pozyskiwaniu niektórych produktów pasiecznych ...................... 1309.2. Wydajność pracy w pasiekach różnej wielkości .............................................................. 1309.3. Wyniki zastosowania gospodarki wędrownej .................................................................. 1309.4. Zawiązywanie owoców przez rośliny entomofilne przy obecności i przy braku
owadów zapylających (wg różnych autorów) .................................................................. 1309.5. Średnie zużycie miodu i pyłku przez jedną rodzinę pszczelą w ciągu roku w kg ............ 1319.6. Normy obsady pszczołami upraw entomofilnych w celu dobrego zapylenia .................. 1319.7. Normy zaopatrzenia rodziny pszczelej w zapasy zimowe (cukier w kg) ......................... 1319.8. Zestawienie podstawowego sprzętu potrzebnego w racjonalnie prowadzonej pasiece ... 1319.9. Wydajność miodowa niektórych gatunków roślin w warunkach Polski .......................... 13310. Produkcja zwierzęca ...................................................................................................... 134
10.1. Orientacyjna zawartość azotu w odchodach różnych zwierząt (w nawozach naturalnych) ................................................................................................ 134
10.2. Współczynniki przeliczeniowe na DJP ............................................................................ 13610.3. Podstawowe pojęcia związane z obrotem stada. Najczęściej spotykane grupy wiekowe
lub użytkowe podstawowych zwierząt gospodarskich ..................................................... 13610.4. Przykład rocznego obrotu stada bydła .............................................................................. 13810.5. Przykład obrotu stada świń ............................................................................................... 13810.6. Przykładowy obrót stada drobiu ....................................................................................... 139
8
Spis treści
10.7. Przykładowy obrót stada kóz ............................................................................................ 13910.8. Przybliżone: wiek, masa ciasła i wymiary bydła dużych ras mlecznych ......................... 14010.9. Orientacyjna wysokość w kłębie niektórych ras koni ( klacze/ogiery) ............................ 140
10.10. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla bydła ........................................................ 14010.11. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla jeleni i danieli .......................................... 14110.12. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla koni ......................................................... 14110.13. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla owiec i kóz .............................................. 14110.14. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla świń ......................................................... 14210.15. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania mięsożernych zwierząt futerkowych . 14210.16. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania roślinożernych zwierząt futerkowych 14310.17. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla gospodarstw utrzymujących powyżej
350 szt. kur mięsnych ....................................................................................................... 14410.18. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla drobiu przy klatkowym systemie
utrzymania ........................................................................................................................ 14510.19. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla drobiu przy bezklatkowym systemie
utrzymania ........................................................................................................................ 14610.20. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla ptaków utrzymywanych w systemie
otwartym ........................................................................................................................... 14810.21. Zalecane parametry oświetlenia w pomieszczeniach inwentarskich ................................ 14810.22. Bydło - główne rasy użytkowane w Polsce ...................................................................... 14910.23. Bydło - orientacyjne parametry zootechniczne warunkujące reprodukcję stada ............. 14910.24. Bydło - przeciętna masa ciała ........................................................................................... 14910.25. Bydło - powszechnie stosowane żywienie cieląt do 3 miesięca życia, dawki
pokarmowe oraz zapotrzebowanie na pasze ..................................................................... 15010.26. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe dla jałówek hodowlanych .................. 15010.27. Bydło - przykładowe dawki podstawowe dla krów mlecznych ....................................... 15110.28. Bydło - przykładowe dawki pokarmowe dla krów mlecznych
(masa ciała ok. 600 kg) ..................................................................................................... 15210.29. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe (lub mix TMR ) wg Instytutu
Zootechniki Kraków (masa krów 600-650 kg) ................................................................ 15210.30. Bydło - Skład (%) przykładowych mieszanek treściwych ............................................... 15210.31. Bydło - przykłady opartych na kiszonce z kukurydzy dawek pokarmowych dla
intensywnie opasanych buhajków .................................................................................... 15310.32. Bydło - orientacyjne zużycie pasz (kg) w okresie opasu wg dawek podanych
w tabeli powyżej ............................................................................................................... 15310.33. Bydło - przykładowa dzienna dawka pokarmowa dla buhajków ..................................... 15310.34. Bydło - zapotrzebowanie na paszę na cały okres opasu (150 - 450kg) przy założeniu
przyrostu dziennego minimum 1000 g ............................................................................. 15410.35. Świnie - główne rasy przydatne do krzyżowania towarowego ........................................ 15410.36. Świnie - parametry produkcyjne ...................................................................................... 15410.37. Świnie - niektóre cechy ras utrzymywanych w Polsce
(stada pod kontrolą użytkowości) ..................................................................................... 15510.38. Świnie - ocena użytkowości stada loch ............................................................................ 15610.39. Świnie - kalendarz prośności loch .................................................................................... 156
9
Spis treści
10.40. Świnie - klasyfikacja tusz wieprzowych w Polsce uwzględniająca standardy jakościowe UE .................................................................................................................. 157
10.41. Świnie - orientacyjna wydajność rzeźna i straty ubojowe .............................................. 15710.42. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na energię, białko i aminokwasy na 1 szt.
w okresie żywienia ........................................................................................................... 15710.43. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla młodzieży
hodowlanej oraz knura (kg w okresie żywienia) .............................................................. 15810.44. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu
produkcyjnym oraz zapotrzebowanie roczne (2,2 mioty w ciągu roku, wysoka wartość pasz) w kg na 1 szt. ......................................................................................................... 158
10.45. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu produkcyjnym oraz zapotrzebowanie roczne (2 mioty w ciągu roku, średnia wartość pasz) w kg na 1 szt. .......................................................................................................... 158
10.46. Świnie - orientacyjne dzienne dawki pokarmowe na bazie pasz gospodarskich dla loch oraz zapotrzebowanie łączne w kg na 1 szt. na 0,5 roku .................................................. 159
10.47. Świnie - długość tuczu świń ............................................................................................. 15910.48. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe na 1 tuczoną sztukę
(w kg na okres żywienia) .................................................................................................. 15910.49. Konie - wskaźniki biodynamiczne głównych grup rasowych w Polsce i parametry
pokroju .............................................................................................................................. 16010.50. Konie - orientacyjne parametry zootechniczne ................................................................ 16010.51. Maksymalne dzienne dawki różnych pasz dla koni o masie ciała 500-600 kg ................ 16010.52. Konie - zapotrzebowanie na składniki pokarmowe koni użytkowanych w rekreacji ...... 16110.53. Konie - przykładowa dawka pokarmowa dla konia użytkowanego w reakcji
(700 kg masy ciała) .......................................................................................................... 16110.54. Jelenie - kalendarz fermy .................................................................................................. 16110.55. Jelenie - orientacyjne parametry zootechniczne wpływające na produkcję jeleni
i danieli ............................................................................................................................. 16210.56. Owce - ogólna klasyfikacja ras i typów użytkowych ....................................................... 16210.57. Owce - podstawowe pojęcia związane z chowem ............................................................ 16310.58. Owce - główne parametry rozrodu i organizacji stada ..................................................... 16310.59. Owce - orientacyjna masa ciała niektórych ras ................................................................ 16310.60. Owce - wydajność wełnista i mleczna .............................................................................. 16410.61. Owce - tucz jagniąt rzeźnych ........................................................................................... 16410.62. Kozy - charakterystyka ważniejszych ras ......................................................................... 16410.63. Kozy - orientacyjne parametry zootechniczne ................................................................. 16510.64. Kozy - masa ciała ( kg) koźląt rasy białej uszlachetnionej w różnych okresach
wiekowych ........................................................................................................................ 16510.65. Kozy - orientacyjne zapotrzebowanie na różne rodzaje paszy dla jednej kozy
o masie ciała 50 kg i wydajności mleka 800 kg na rok .................................................... 16510.66. Kozy - dawki pokarmowe dla dorosłych kóz o wydajności dziennej 2 kg mleka lub
w drugim miesiącu zasuszania ......................................................................................... 16610.67. Kozy - dawki pokarmowe dla młodzieży w wieku 29-40 tygodni ................................... 16610.68. Kozy - dzienne dawki pokarmowe dla kozłów ................................................................ 16610.69. Drób - główne kierunki użytkowania oraz niektóre rasy i rody użytkowane w Polsce ... 167
10
Spis treści
10.70. Drób - orientacyjna masa ciała oraz okresy tuczu drobiu rzeźnego w kg ........................ 16810.71. Drób - orientacyjne parametry rozrodu drobiu i produkcji jaj ......................................... 16910.72. Zwierzęta futerkowe - najpopularniejsze rasy i odmiany oraz główne kierunki
użytkowania ...................................................................................................................... 17010.73. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych
gatunków mięsożernych .................................................................................................. 17010.74. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych
gatunków roślinożernych ................................................................................................. 17110.75. Zwierzęta futerkowe - orientacyjna masa ciała w różnym wieku (w gramach) .............. 17210.76. Ryby - gęstość obsady karpia w zależności od kategorii stawów .................................... 17310.77. Ryby - masa jednostkowa karpi w kolejnych stadiach rozwojowych .............................. 17310.78. Ryby - najczęściej stosowane pasze w chowie karpia ...................................................... 17310.79. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli pstrąga .................................................. 17310.80. Ryby - przeżywalność pstrągów tęczowych z tarła wiosennego i jesiennego .................. 17410.81. Ryby - dawki pokarmowe starteru (S), paszy narybkowej (N) i paszy tuczonej (T)
w % masy obsady ............................................................................................................. 17410.82. Ryby - dawki paszy mokrej zalecane w żywieniu pstrągów tęczowych w % masy
obsady ............................................................................................................................... 17410.83. Ryby - zalecane dobowe dawki paszy podczas tuczu towarowego suma afrykańskiego
w % masy obsady ............................................................................................................. 17510.84. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli suma afrykańskiego ............................. 175
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych ............... 17711.1. Założenia przyjęte do obliczeń i podstawowe definicje ................................................... 17711.2. Wskazówki metodyczne do obliczania kosztów eksploatacji maszyn ............................. 17811.3. Przykład obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji ............................................... 18011.4. Wskaźniki eksploatacyjno-ekonomiczne do obliczania jednostkowych kosztów pracy
maszyn i ciągników rolniczych ........................................................................................ 18011.5. Graniczne wykorzystanie maszyn rolniczych .................................................................. 18311.6. Wykorzystanie graniczne a terminowość i jakość usług .................................................. 18511.7. Arkusze kalkulacyjne ....................................................................................................... 18711.8. Jak korzystać z tabel jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn
rolniczych? ....................................................................................................................... 18711.9. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych ciągników i środków transportowych ....... 188
11.10. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami oraz maszyn samojezdnych ........................................................................... 194
11
Słowo wstępne
Słowo wstępne
Przekazujemy do szerokiego wykorzystania praktyczne opracowanie dla wszystkich zainteresowanych działaniami Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006. Celem PROW jest wsparcie rozwoju obszarów wiejskich zgodnie z założeniami europejskiego modelu rolnictwa. Szczególne znaczenie w tym modelu przypisuje się wykorzystaniu licznych i specyficznych funkcji obszarów wiejskich, takich jak ochrona środowiska naturalnego czy ochrona tradycyjnego krajobrazu i kulturowego dziedzictwa wsi. Działania PROW skoncentrowane są wokół dwu grup zagadnień priorytetowych, odzwierciedlających główne cele programu.Priorytet 1. Poprawa konkurencyjności gospodarstw poprzez następujące działania:
• renty strukturalne,• wsparcie gospodarstw niskotowarowych,• wspieranie grup producentów rolnych.
Priorytet 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich poprzez:• wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania,• wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i wpływających na poprawę dobrostanu
zwierząt,• dostosowanie gospodarstw do standardów UE,• zalesianie gruntów rolnych.
Zaletą wymienionych działań PROW jest to, że ich realizacja nie wymaga zaangażowania własnych środków finansowych rolników. Nie oznacza to jednak bezwarunkowego „rozdawnictwa” środków publicznych. Udział rolników w poszczególnych działaniach wiąże się z przyjęciem na siebie dobrowolnych zobowiązań w zakresie gospodarowania posiadanymi zasobami. Świadome gospodarowanie zasobami rolniczymi wymaga znajomości zasad i przepisów z zakresu ochrony środowiska naturalnego. Opracowanie niniejsze przygotowane zostało przez zespół autorów. W części I zebrano aktualnie obowiązujące przepisy prawa ochrony środowiska odnoszące się wprost do działalności rolniczej oraz wymagania zwykłej dobrej praktyki rolniczej. Mówiąc najkrócej ta część opracowania, wyjaśnia zasady gospodarczego wykorzystywania środowiska przyrodniczego i wskazuje jednocześnie zakres zobowiązań, które są specyficznym „wkładem własnym” rolników w realizację części działań PROW. Uzyskiwane z tytułu realizacji tych zoobowiązań płatności są rekompensatą za dodatkowy wysiłek lub utracone korzyści. Zarówno z punktu widzenia rolników, jak i instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie programu ważne jest, aby przygotowanie wniosków o podjęciu poszczególnych działań opierało się na jednolitych dla całego kraju normach i wskaźnikach, obiektywizujących zakres podejmowanych zobowiązań. Temu celowi służy druga część opracowania, zawierająca normatywy produkcyjne z zakresu: produkcji roślinnej (wraz z wybranymi informacjami o ekologicznych metodach produkcji), gospodarowania na trwałych użytkach zielonych, uprawy warzyw, roślin sadowniczych i ozdobnych, ziół oraz pszczelarstwa, produkcji zwierzęcej, a także parametry techniczno-eksploatacyjne maszyn i urządzeń rolniczych. Mamy nadzieję, że taki układ treści okaże się wystarczająco przejrzysty i ułatwi korzystanie z podręcznika. Nad przygotowaniem tej publikacji pracowało wiele osób. Cenny jest też udział pracowników nauki rolniczej, którzy podjęli się roli recenzentów treści merytorycznej podręcznika. Tej trudnej funkcji nie ograniczali oni do formułowania opinii, ale dzielili się z zespołem autorskim wynikami własnego dorobku naukowego, co w znaczący sposób wpłynęło na jakość całego opracowania.
12
13
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
CZĘŚĆ I. PRZEPISY OCHRONY ŚRODOWISKA ZWIĄZANE Z PRODUKCJĄ ROLNĄ
1. WPROWADZENIE
Rozwój rolnictwa to nie tylko wzrost ekonomiczny i rozwój technologiczny, lecz również troska o dobry stan środowiska, zachowanie jego walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Rolnicy podejmujący działalność produkcyjną są zobligowani przez prawo obowiązujące w danym kraju do szczególnej ochrony wspólnego dobra, jakim jest środowisko naturalne. Gospodarstwo rolne w polskim prawodawstwie traktowane jest jako przedsiębiorstwo produkcyjne stanowiące część ekosystemu, z którym jest nierozerwalnie związane. Gospodarstwo, w dążeniu do osiągnięcia celu produkcyjno-ekonomicznego i społecznego, powinno nadawać swoim działaniom charakter proekologiczny. Chodzi o to, aby korzystanie z zasobów środowiska nie naruszało jego równowagi. Na problematykę ochrony środowiska szczególny nacisk kładzie Unia Europejska, gdzie z mocy prawa wprowadzono pojęcie Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej (ZDPR). Na podstawie ustaleń Dyrektywy Azotanowej (91/676/EWG) każde państwo członkowskie ma ustanowić zasady ZDPR. Obejmują ono wybrane podstawowe standardy gospodarowania, do których racjonalnie działający rolnik powinien się dostosować. Standardy te już stały się warunkiem korzystania z niektórych instrumentów pomocowych dla rolnictwa, np. w projektowaniu rozwoju obszarów wiejskich (PROW) działanie nr 3 Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) i Działanie nr 4 Wsparcie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych. Wymogi ZDPR dotyczą przede wszystkim: prawidłowego gospodarowania nawozami, ochrony wód i gleb, zachowania cennych siedlisk i gatunków występujących na obszarach rolnych, ochrony walorów krajobrazu. W tym rozdziale prezentujemy obowiązujące w Polsce najważniejsze przepisy związane z ochroną środowiska i dotyczące rolniczej działalności produkcyjnej, a na koniec także wymogi związane ze Zwykłą Dobrą Praktyką Rolniczą, wraz z opisem czynności kontrolnych w gospodarstwie.
2. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE
Ogólne zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.). Ustawa precyzuje między innymi definicję podmiotu korzystającego ze środowiska. Jest nim przedsiębiorca, w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej, oraz osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa.
Ustawa określa też: • zasady ustalania:warunków ochrony zasobów środowiska, warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska oraz kosztów korzystania ze środowiska;• zasady udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie;• udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawach związanych z ochroną środowiska;• obowiązki organów administracji;• odpowiedzialność i sankcje.
14
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Tabela 1. Akty prawne dotyczące poszczególnych dziedzin ochrony środowiska
Lp. Dziedziny ochrony Akt prawny
1 ochrona wód Ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r., Nr 115, poz. 1229, z późn. zm.)
2 ochrona gruntów rolnych i leśnych(ochrona gleb)
Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78, z późn. zm.)
3 gospodarka nawozowa Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 99)
4 ochrona powietrza Ustawa z 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, art. 85)
5 ochrona roślin Ustawa o ochronie roślin uprawnych z dnia 12 lipca 1995 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1398, z późn. zm.)
6 gospodarka odpadami Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.)
7 ochrona zwierząt gospodarskich i domowych Ustawa o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 111, poz. 724, z późn. zm.)
8
ochrona obszarów i obiektów o wartościach przyrodniczych, krajobrazu, zwierząt
i roślin zagrożonych wyginięciem oraz drzew, krzewów i zieleni
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, z późn. zm.)
9 porządek i czystość w gospodarstwieUstawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13
września 1996 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622, z późn. zm.)
10 ochrona przed hałasemRozporządzenie Ministra Środowiska z 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
(Dz.U. z 2004 r. Nr 178, poz 1841)
2.1. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI
Warunki korzystania z wód
Korzystanie z wód oznacza używanie ich na potrzeby ludności oraz gospodarki, przy czym nie może ono powodować pogorszenia stanu wód oraz ekosystemów od nich zależnych. Korzystanie zwykłe to korzystanie z wody stanowiącej własność właściciela gruntu oraz z wody podziemnej na jego gruncie, jeśli pobór wody nie przekracza 5 m3 na dobę (nie wymaga się wówczas pozwolenia wodnoprawnego) w celu zaspokojenia potrzeb własnych i gospodarstwa domowego czy indywidualnego gospodarstwa rolnego. Nie dotyczy to działań, na które potrzebne są osobne pozwolenia, związane z:• nawadnianiem gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni,• poborem wody powierzchniowej lub podziemnej w ilości większej niż 5m3 na dobę,• korzystaniem z wód na potrzeby działalności gospodarczej,• rolniczym wykorzystaniem ścieków lub wprowadzaniem do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa 5 m3 na dobę,• wykonywaniem urządzeń wodnych.Korzystanie szczególne z wód ma miejsce wtedy, gdy pobór wody (powierzchniowej lub podziemnej) jest większy niż 5 m3 na dobę. Gospodarstwo posiadające własne ujęcie wody powierzchniowej lub podziemnej, gdzie pobór
15
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
wody przekracza 5 m3 na dobę lub głębokość ujęcia wody przekracza 30 m musi uzyskać pozwolenie wodnoprawne.
Pozwolenie wodnoprawne to decyzja administracyjna wydawana na podstawie kodeksu postępowania administracyjnego na czas określony, na wniosek zainteresowanego korzystaniem z wód lub urządzeń wodnych. Właściwym organem do wydawania pozwoleń wodnoprawnych jest wojewoda, a w przypadku małych i średnich gospodarstw rolnych starosta.
W pozwoleniu wodnoprawnym ustala się cel, zakres i warunki korzystania z wód oraz obowiązki niezbędne ze względu na ochronę zasobów środowiska, interesów ludności i gospodarki, a w szczególności: • ilość pobieranej lub odprowadzanej wody,• sposób i zakres prowadzenia pomiarów ilości i jakości pobieranej wody,• prowadzenie okresowych pomiarów wydajności i poziomu zwierciadła wody w studni. Do wniosku o udzielenie pozwolenia wodnoprawnego należy dołączyć operat wodnoprawny. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 art. 31-37 i art. 122-141) określa wymogi, jakie powinien spełniać operat wodnoprawny i dokumenty, jakie powinien zawierać.
Rolnicze wykorzystanie ścieków i osadów ściekowych
Przez rolnicze wykorzystanie ścieków rozumie się wykorzystanie ich do nawadniania oraz nawożenia użytków rolnych oraz stawów rybnych (chów lub hodowla ryb). Ścieki te nie mogą stanowić zagrożenia dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych, wynikającego z zawartości substancji szczególnie szkodliwych.
Rolnicze wykorzystanie jest możliwe wtedy, gdy wskaźnik BZT5 ścieków dopływających jest redukowany co najmniej o 20%, a zawartość zawiesin ogólnych co najmniej o 50% i odpowiadają one określonym warunkom sanitarnym oraz nie są przekroczone najwyższe dopuszczalne wskaźniki zanieczyszczeń. Reguluje to rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 168, poz. 1763).
Spełnienie powyższych wymagań oceniane jest na podstawie badań mikrobiologicznych i parazytologicznych ścieków oraz badań stanu i składu ścieków przeznaczonych do rolniczego wykorzystania. Badania takie muszą być wykonywane co najmniej raz na dwa miesiące. Ponadto raz na rok muszą być wykonane badania na zawartość metali ciężkich w glebach, na których ścieki są stosowane.
Roczne i sezonowe dawki ścieków wykorzystywanych rolniczo nie mogą przekroczyć zapotrzebowania roślin na azot, potas oraz wodę, nie mogą też utrudniać przebiegu procesów samooczyszczania się gleby, dlatego ustalając dawki ścieków powinno się uwzględniać: • potrzeby pokarmowe roślin,• zasobność gleby w składniki pokarmowe,• dawki składników, zwłaszcza azotu, wprowadzanych do gleby w nawozach naturalnych
i organicznych,
16
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• stan i sposób zagospodarowania gruntów i system płodozmianu.
Rolnik wykorzystujący ścieki do nawożenia gruntów powinien się upewnić, czy jednostka je oferująca posiada pozwolenie wodnoprawne oraz aktualne wyniki badań składu tych ścieków.
Stosowanie ścieków musi być bezwzględnie oparte na planie nawożenia ściekami, uwzględniającym termin zastosowania ścieków, ich przeznaczenie i sposób stosowania, powierzchnię, wysokość dawki oraz ilość składników wniesionych do gleby ze ściekami, na podstawie wyników analizy gleby. Wstępny Plan nawożenia powinna opracować jednostka oferująca ścieki i dostarczyć jego kopię rolnikowi, który z kolei ma obowiązek uwzglednienia dawek ścieków w planie nawożenia, jaki sporządza sam. Rolnik powinien posiadać (w razie kontroli gospodarstwa przez Inspekcję Ochrony Środowiska): • plan nawożenia ściekami,• kopię pozwolenia wodnoprawnego od jednostki oferującej ścieki,• wyniki analizy gleby (podstawowej i na zawartość metali ciężkich). Stosowanie ścieków wiąże się z koniecznością zachowania określonych przepisami odległosci między gruntami, na których ścieki się stosuje a różnymi obiektami (patrz tabela poniżej).
Tabela 2. Odległość gruntów, na których stosuje sie ścieki od różnych obiektów
Lp. Obiekty Minimalna odległość (m)
1.Obiekty przeznaczone na pobyt ludzi; przy rozprowadzaniu ścieków:
grawitacyjnie 100
za pomocą deszczowni 200
2. Drogi publiczne i linie kolejowe; przy rozprowadzaniu ścieków
grawitacyjnie 20za pomocą deszczowni 70
3. Linia brzegu wód płynących; przy spadku terenu
do 2 %; 30od 2 do 10 %; 50ponad 10 %. 70
4.Zbiorniki wodne, stawy rybne nie przewidziane do zasilania ściekami oraz linia brzegu jezior; przy spadku terenu
do 2 %; 50od 2 do 10 %; 80ponad 10 %. ‚ 100
5. Studnia stanowiąca źródło zaopatrzenia w wodę do spożycia
indywidualne 250zbiorowe 250
Zabrania się rolniczego wykorzystania ścieków (zgodnie z ustawą Prawo wodne):• na gruntach zamarzniętych do głębokości 30 cm lub przykrytych śniegiem,• na gruntach wykorzystywanych do uprawy roślin przeznaczonych do spożycia w stanie surowym,• na gruntach, gdzie zwierciadło wód podziemnych znajduje się płycej niż 1,5 m od powierzchni ziemi lub od dna rowu rozprowadzającego ścieki,• na obszarach o spadku terenu większym niż 10 % dla gruntów ornych oraz większym niż 20 %
dla łąk, pastwisk i plantacji drzew leśnych. Komunalne osady ściekowe to osady pochodzące z oczyszczalni ścieków, powstające w komorach fermentacyjnych oraz innych instalacjach służących do oczyszczania ścieków komunalnych
17
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Ścieki komunalne mogą one znaleźć zastosowanie po uprzedniej odpowiedniej obróbce, która obniży ich podatność na procesy zagniwania i zmniejszy lub wyeliminuje zagrożenie dla środowiska czy zdrowia ludzi. Komunalne osady ściekowe można wykorzystywać w rolnictwie do rekultywacji gruntów przeznaczonych na cele rolnicze i pod wszystkie uprawy rolnicze z wyjątkiem łąk, pastwisk oraz roślin warzywnych i jagodowych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Stosuje się je w postaci płynnej lub ziemistej. W postaci płynnej osady wprowadza się do gleby przez iniekcję (wstrzykiwanie) lub natryskiwanie, także w formie hydroobsiewu. W postaci ziemistej rozprowadza się je równomiernie na powierzchni gleby i zaraz z nią miesza. Zgodnie z art. 43 ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.) komunalne osady ściekowe mogą być przekazywane właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, na której mają być stosowane, wyłącznie przez wytwórcę tych osadów. Przed stosowaniem powinny być one poddane badaniom przez wytwórcę komunalnych osadów ściekowych. Wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany do przekazywania właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, na której te osady mają być stosowane, wyników badań oraz informacji o dawkach tego osadu, które można stosować na poszczególnych gruntach. Każdy wytwórca przekazywanych osadów jest odpowiedzialny za ich skład. Opracowanie wstępnego planu nawożenia osadem, oraz dostarczenie wyników badań osadu i gleby zapewnia rolnikowi wytwórca osadów ściekowych.
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie komunalnych osadów ściekowych z 1 sierpnia 2001 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 134, poz. 1140) określa warunki, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu osadów, a także dawki, zakres i częstotliwość badań komunalnych osadów ściekowych oraz gruntów, na których osady te mają być stosowane. Komunalne osady ściekowe muszą spełniać określone normy sanitarne, a zawartość w nich metali ciężkich nie może przekraczać wartości określonych w ustawie. Dawki komunalnych osadów ściekowych stosowanych w rolnictwie ustala się dla każdej partii osadu osobno. Zależą one od rodzaju i sposobu użytkowania gruntu, jakości komunalnego osadu ściekowego oraz zapotrzebowania roślin na fosfor i azot
Tabela 3. Dopuszczalne dawki komunalnych osadów ściekowych
Lp. Wykorzystanie Dawka w tonach suchej masy na 1 ha Uwagi
1. Rolnictwo do 10 dawka w ciągu 5 lat zabieg jednorazowy lub dwukrotny
2. Rekultywacja gruntów na cele rolne
200 zależnie od zawartości materii organicznej w gruncie (do 3%)
zabieg jednorazowy z jednorazowym lub wielokrotnym wprowadzaniem osadu
Stosowanie komunalnych osadów ściekowych nie może powodować pogorszenia jakości gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych.
18
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
3. Uprawa roślin przeznaczonych do produkcji kompostu
do 250 dawka na pierwsze 3 lata zabiegi wielokrotne
do 10 dawka w dalszych latach zabiegi wielokrotne
4.Uprawa roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz
do 250 dawka na pierwsze 3 lata zabiegi wielokrotne
do 10 dawka w dalszych latach zabiegi wielokrotne
Wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych wiąże się z opracowaniem planu nawożenia uwzględniającego: termin zastosowania osadów, przeznaczenie (np. nazwa uprawy), dawkę i ilość składników wniesionych z osadem do gleby (zarówno metali ciężkich, jak i innych pierwiastków, np. fosforu, azotu) oraz wykonaniem analiy składu osadu i analiy gleby.
Opracowanie planu nawożenia osadem oraz dostarczenie rolnikowi wyników badań osadu i gleby jest obowiązkiem wytwórcy osadów ściekowych. Dlatego w przypadku kontroli gospodarstwa przez inspektora ochrony środowiska rolnik, dzierżawca lub inna osoba dysponująca nieruchomością powinna posiadać:• opracowany plan nawożenia osadem, • wyniki analiz składu osadu ściekowego,• wyniki analiz gleby.
Analiza składu osadu ściekowego powinna obejmować następujące oznaczenia:• odczyn osadu (pH),• zawartość suchej masy i materii organicznej wyrażonych w % s. m.,• zawartość azotu i fosforu ogólnego oraz wapnia i magnezu wyrażonych w % s. m.,• zawartość metali ciężkich w mg na 1 kg s. m.,• obecność bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella w 100 g osadu,• liczbę żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp. i Toxocara sp. w 1 kg s.m.
Analiza gleby w rolnictwie, z pól, na których stosuje się komunalne osady ściekowe, wykonuje się raz na rok, na krótko przed zastosowaniem osadu. Obejmują one następujące oznaczenia:• odczyn gleby (pH) – nie powinien być mniejszy niż 5,6,• zawartość metali ciężkich: Pb, Cd, Hg, Ni, Zn, Cu i Cr - w mg na 1 kg s.m.,• zawartość fosforu przyswajalnego - w mg P2O5 na 100 g gleby.
Ustawa o odpadach wyznacza również obszary, na których obowiązuje zakaz stosowania osadów ściekowych:
• na glebach wykazujących większe od dopuszczalnych zawartości metali ciężkich;• na gruntach o dużej przepuszczalności (piaski luźne i słabo gliniaste oraz piaski gliniaste lekkie),
jeżeli poziom wód gruntowych jest na głębokości mniejszej niż 1,5 m od powierzchni gruntu;• na gruntach rolnych o nachyleniu większym niż 10 %; • na użytkach zielonych;• na rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia przez ludzi;• na gruntach, na których rosną warzywa i rośliny sadownicze, z wyjątkiem drzew owocowych;
19
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami;• na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego
lub zakładu produkcji żywności;• w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającym do brzegów jezior i cieków;• na terenach zalewowych, czasowo podtapianych i bagiennych; • na wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody; • na obszarach parków narodowych, rezerwatów przyrody;• na terenach objętych innymi formami ochrony przyrody (tj. parki krajobrazowe, obszary chronionego
krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe), jeśli osady zostały wytworzone poza tymi terenami.
2.2 OCHRONA GLEB
Zgodnie z art. 15, ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78, z późn. zm.) właściciel gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych na cele rolne jest obowiązany do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji i ruchom masowym ziemi.
W wyniku procesów erozji wodnej i wietrznej oraz pogorszenia właściwości powietrzno-wodnych gleby następuje jej degradacja fizyczna.
Ochrona gleb przed erozją wodną zależy w dużej mierze od położenia pola, rodzaju okrywy roślinnej i sposobu uprawy roli. Dlatego na gruntach podatnych na erozję należy stosować specjalne zabiegi przeciwerozyjne:• grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20% powinny być trwale zadarnione lub zalesione;• drogi spływu wód opadowych należy zadarnić, a trawę kosić przynajmniej dwa razy w okresie
wegetacji;• głęboszowanie, polegające na wykonywaniu głębokich nacięć w glebie i spulchnianiu podglebia,
zwiększa pojemność wodną gleby i ułatwia wsiąkanie wody do głębszych jej warstw.
Erozję można w znacznym stopniu ograniczyć, stosując płodozmiany przeciwerozyjne, w któ-rych skład powinny wchodzić rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami oraz rośliny ozime, a wśród nich szczególnie zalecane są rzepak, żyto i pszenżyto, które tworzą zwartą okrywę już w okresie jesien-nym, tzw. „zielone pola”. Po wcześnie zebranym przedplonie, po którym następuje roślina jara, należy przewidzieć uprawę poplonów ścierniskowych lub ozimych, które będą osłaniały glebę. Nieobsiane powierzchnie gleb ornych zaleca się przykrywać na okres jesienno-zimowy słomą, łętami lub liśćmi.
Stopień zagrożenia gleb przez erozję wietrzną zależy od ukształtowania powierzchni, wilgotności gleby, kierunku i szybkości wiatru, obecności i rodzaju okrywy roślinnej. Aby zminimalizować erozję wietrzną należy:• zakładać i pielęgnować pasy zadrzewień śródpolnych;• stale utrzymywać glebę pod okrywą roślinną;• przykrywać na okres wczesnej wiosny materiałami mulczującymi powierzchnie gleb przeznaczone
Rolnik ma obowiązek utrzymywania urządzeń przeciwerozyjnych w sprawności technicznej.
20
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
pod rośliny późno siane lub sadzone (ziemniak, kukurydza);• stosować uprawę bezorkową na glebach i terenach szczególnie zagrożonych.
Poza działaniami zapobiegającymi erozji, dla normalnego wzrostu i rozwoju roślin niezbędne jest zapewnienie właściwych stosunków powietrzno-wodnych na użytkach rolnych poprzez utrzymywanie w stanie sprawności rowów melioracyjnych. Jeśli rolnik należy do spółki wodnej to do niej należy obowiązek utrzymania rowów melioracyjnych w stanie sprawności. Na gruntach ornych nienarażonych na erozję podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka, która powinna być wykonywana przy optymalnym uwilgotnieniu gleby i w kolejnych latach na nieco inną głębokość. Pogłębianie orki powinno być stopniowe i tylko na glebach, które wykazują optymalny odczyn i właściwą zawartość materii organicznej. Nie zaleca się stosowania tego zabiegu na glebach bardzo lekkich i lekkich, o małej zawartości substancji organicznej.
Degradację chemiczną gleb powodują szkodliwe substancje chemiczne, do których należą m.in.: metale ciężkie, pozostałości chemicznych doglebowo stosowanych środków ochrony roślin. Stosując środki ochrony roślin, należy unikać wolno rozkładających się, mało selektywnych oraz takich, które muszą być stosowane w dużych dawkach. Z degradacją chemiczną związany jest odczyn gleby (pH), który wywiera wpływ na wzrost, rozwój i plonowanie roślin. Gleby kwaśne tracą próchnicę, która w kwaśnym środowisku ulega mineralizacji . Proces ten sprzyja erozji. Gleby użytków rolnych powinny wykazywać wartość pH w granicach od 5 do 7. Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby, a wartość powyżej 7 świadczy o jej alkalizacji, która także może powodować ujemne skutki dla gleby i roślin. Do odkwaszania gleb zaleca się wapnowanie tylko nawozami wapniowymi i wapniowo-magnezowymi dopuszczonymi do obrotu i stosowania w rolnictwie. Nawozy te powinny być stosowane po żniwach (najlepiej) i wymieszane z glebą. Dopuszcza się stosowanie tych nawozów na przedwiośniu, na glebę powierzchniowo zamarzniętą, nie podtopioną. Na trwałych użytkach zielonych wapnowanie należy przeprowadzać jesienią. Nie należy nawozów wapniowych stosować na odłogi czy użytki ekologiczne, zwłaszcza położone w strefach ochronnych wód. Nawozy nie mogą się znaleźć w bezpośrednim kontakcie z nawozami naturalnymi, ponieważ w wyniku reakcji chemicznych zachodzą straty amoniaku zanieczyszczającego powietrze i powodującego zakwaszenie gleb.
2.3. GOSPODARKA NAWOZAMI
Rodzaje nawozów
W myśl art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 876) nawozy to produkty przeznaczone do dostarczania roślinom składników pokarmowych lub zwiększania żyzności gleb albo zwiększania żyzności stawów rybnych.
W wymienionej ustawie wyróżnia się następujące rodzaje nawozów przeznaczonych do rolniczego wykorzystania:• nawozy mineralne - nawozy nieorganiczne produkowane w drodze przemian chemicznych lub
przerobu surowców mineralnych, w tym wapno nawozowe, także zawierające magnez;
21
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• nawozy naturalne:− obornik, gnojówkę i gnojowicę,− odchody zwierząt gospodarskich, z wyjątkiem odchodów pszczół i zwierząt futerkowych, bez
dodatków innych substancji,− guano;
• nawozy organiczne - nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic;
• nawozy organiczno-mineralne – mieszaniny nawozów mineralnych i organicznych.
Przechowywanie nawozów
Wymagania dotyczące przechowywania i stosowania nawozów reguluje ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2000.r. Nr 89, poz. 991, z późn. zm.). Nawozy należy stosować i przechowywać w sposób niepowodujący zagrożeń dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska naturalnego.
Zgodnie z art. 17 ust.1-3 ustawy, nawozy mineralne, organiczne i organiczno-mineralne w postaci stałej należy przechowywać bądź w opakowaniach jednostkowych, bądź luzem w pryzmach formowanych na utwardzonym i nieprzepuszczalnym podłożu, po ich przykryciu materiałem wodoszczelnym, zgodnie z instrukcją stosowania i przechowywania. Nie dopuszcza się składowania w pryzmach saletry amonowej i nawozów zawierających azotan amonowy w ilości, która odpowiada zawartości azotu całkowitego powyżej 28%. Przewożone luzem nawozy w postaci stałej powinny być zabezpieczone w sposób, który uniemożliwia ich rozsypywanie się, pylenie i zamoknięcie. Nawozy w postaci płynnej należy przechowywać w zamkniętych opakowaniach lub w szczelnych, przystosowanych do tego celu zbiornikach (art. 17, ust. 4). Przewożone powinny być w zamkniętych opakowaniach lub w cysternach (art. 16, ust. 1-2). Nawozy naturalne w postaci stałej (art. 18, ust. 1) powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.
Nawozy naturalne w postaci płynnej (art. 18, ust. 2) należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach. Pojemność wymagana dla urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych płynnych powinna umożliwiać ich składowanie przez okres 4 miesięcy.
Zgodnie z programami działań na obszarach szczególnie narażonych (OSN) na zanieczyszczenia azotem ze źródeł rolniczych, wielkość płyty gnojowej oraz pojemność zbiorników na gnojówkę i gnojowicę powinny być takie, aby gromadzenie i przechowywanie mogło trwać co najmniej 6 miesięcy.
Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce powinny mieć nieprzepuszczalne dno i ściany oraz szczelną pokrywę z otworem wejściowym i wentylacyjnym.
Zbiorniki zewnętrzne (poza budynkiem) o pojemności do 100 m3 zaleca się budować zamknięte, a przy większych pojemnościach - zamknięte lub otwarte.
22
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
W przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej ściółce nie wymaga się budowy płyt gnojowych i zbiorników na gnojówkę.
Tabela 4. Wymagana wielkość urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych w przeliczeniu na 1 DJP
System utrzymywania
zwierząt
Powierzchnia/pojemność płyty/zbiornika na obszarach szczególnie narażonych (okres przechowywania 6 mies.)
Powierzchnia/pojemność płyty/zbiornika na pozostałych obszarach
(okres przechowywania 4 mies.)Bydło i trzoda chlewna
Ściółkowy
3,5 m2 na obornik 2,5 m2 na obornik3 m3 na gnojówkę 2 m3 na gnojówkę
Drób1,6 m2 na obornik 1,1 m2 na obornik
0,25 m3 na gnojówkę 0,2 m3 na gnojówkęKonie
3,5 m2 na obornik 2,5 m2 na obornik1,5 m3 na gnojówkę 1 m3 na gnojówkę
Bezściółkowy 10 m3 na gnojowicę 7 m3 na gnojowicę
*DJP - patrz tab. 2 str. 136
Podane w tabeli wymagania dotyczące przechowywania nawozów naturalnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 17, poz. 142) obowiązują od dnia:
• 1 maja 2008 r. – w gospodarstwach położonych na OSN,
• 25 października 2008 r. – w gospodarstwach położonych na pozostałych obszarach.
Zgodnie z ustawą Prawo budowlane ((tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016, art. 29) budowa szczelnych zbiorników zamkniętych o pojemności do 25 m3 oraz płyt obornikowych nie wymaga pozwolenia na budowę. Natomiast budowa zbiorników zamkniętych o pojemności ponad 25 m3 oraz wszystkich zbiorników otwartych wymaga uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, projektu budowlanego oraz decyzji o pozwoleniu na budowę.
Urządzenia do składowania nawozów naturalnych, uciążliwe dla otoczenia ze względu na ulatniające się z nich gazowe substancje o silnym zapachu (odorowe), powinny być usytuowane po stronie zawietrznej względem budynku mieszkalnego i odizolowane pasem drzew i krzewów. Wymagane odległości podane są w tabeli.
Współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt gospodarskich na DJPmożna znaleźć w tabeli nr 2 w rozdziale X Produkcja zwierzęca w części
Normatywy produkcji rolniczej
23
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Tabela 5. Wymagane odległości zbiorników od obiektów i urządzeń
Wyszczególnienie
Odległość w (m)
od zbiorników zamkniętych na płynne odchody
od zbiorników otwartych o pojemności do 200 m3 oraz płyt
obornikowych
Od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi na działkach sąsiednich
15 30
Od magazynów środków spożywczych, a także obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spożywczego
15 50
Od granicy działki sąsiedniej 4 4Od studni 5 15Od budynków magazynowych ogólnych 5 10Od silosów na zboże i pasze 5 5Od silosów na kiszonki 5 10
*Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877.
Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce mogą być usytuowane w mniejszych odległościach od granicy sąsiedniej działki niż podano w tabeli lub nawet na granicy działek, jeżeli będą przylegać do tego samego rodzaju zbiorników na tejże działce sąsiedniej (§ 6, ust. 5).
Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności większej niż 200 m3 od obiektów budowlanych wymienionych w tabeli 5 i od granicy sąsiedniej działki określane są indywidualnie w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w uzgodnieniu z właściwym państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym (§ 6, ust. 6).
Naziemne zbiorniki oraz częściowo zagłębione zbiorniki otwarte o wysokości ścian mniejszej niż 1,8 m nad poziom terenu muszą być zabezpieczone ogrodzeniem o wysokości co najmniej 1,8 m (§ 28, ust. 2).
Stosowanie nawozów
W myśl art. 3 ustawy o nawozach i nawożeniu stosować można wyłącznie nawozy dopuszczone do obrotu przez ministra rolnictwa. Nawozy te muszą spełniać wymagania jakościowe oraz nie mogą zawierać zanieczyszczeń powyżej wartości dopuszczalnych.
Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 876, art. 13, ust. 1) określa przypadki, w jakich stosowanie nawozów jest zakazane.Zakaz stosowania nawozów dotyczy: • gleb zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm;• nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz nawozów azotowych – na glebach bez okrywy roślinnej,
na polach położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10 %;• nawozów naturalnych w postaci płynnej – podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego
spożycia przez ludzi;
Dopuszczalna dawka nawozu naturalnego, zastosowanego w okresie jednego roku, nie może przekraczać 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.
24
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• nawozów organicznych i organiczno-mineralnych otrzymanych z ubocznych produktów zwierzęcych lub zawierających takie produkty – na pastwiskach.
• Szczegółowy sposób stosowania nawozów, niepowodujący zagrożeń dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616).
Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej oraz płynnej powinny być stosowane na pola w okresie od 1 marca do 30 listopada.
Gnojowicę i gnojówkę należy stosować na nieobsianą glebę, najlepiej w okresie wczesnej wiosny. Dopuszcza się stosowanie tych nawozów pogłównie, z wyjątkiem roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi lub na krótko przed ich skarmieniem przez zwierzęta.
Obornik najlepiej stosować wczesną wiosną, ale można również stosować w okresie późnej jesieni pod warunkiem, że będzie natychmiast przyorany. Obornika nie należy wywozić w okresie późnego lata lub wczesnej jesieni ze względu na straty azotu (amoniak, azotany). Dopuszcza się stosowanie obornika i nawozów organicznych podczas wegetacji roślin tylko na użytkach zielonych i wieloletnich uprawach polowych.
Nawozy naturalne mogą być stosowane:• w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników
oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego;
• w postaci płynnej• gdy poziom wody podziemnej wynosi mniej niż 1,2 m,• poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych. • Nawozy naturalne oraz organiczne powinny być przykryte glebą lub z nią wymieszane nie później
niż następnego dnia po ich zastosowaniu, z wyjątkiem nawozów stosowanych na użytkach zielonych (§ 3, ust. 5).
Nawozy mineralne należy stosować w okresach bezpośrednio poprzedzających maksymalne zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe, z tym że większość dawki mineralnych nawozów azotowych stosuje się pogłównie (§ 2, ust. 5-6). Nawozy mineralne w postaci stałej stosuje się przy użyciu siewników nawozowych albo ręcznie, z tym że w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł i ujęć wody oraz od brzegu zbiorników i cieków wodnych nawozy mineralne mogą być stosowane tylko ręcznie. Do stosowania nawozów mineralnych w postaci płynnej używa się rozlewaczy, deszczowni lub opryskiwaczy wyposażonych w belki polowe ze specjalnymi końcówkami lub wężami rozlewowymi.
Do nawożenia mineralnego może być także użyty sprzęt agrolotniczy (Dz. U. z 2000 r., Nr 89, poz. 991, art. 12), jeżeli:• sprzęt ten jest wyposażony w specjalne, służące do tego celu, urządzenia;• prędkość wiatru nie przekracza 3 m/s, a wilgotność względna powietrza wynosi co najmniej 60%;• powierzchnia upraw, na której stosuje się nawozy, wynosi co najmniej 30 ha i jest
Nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola i w taki sposób, aby nie przedostały się one na pola i uprawy do tego nieprzewidziane.
25
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
umiejscowiona w odległości co najmniej 500 m od dróg publicznych, budynków i obiektów inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, parków narodowych, obszarów ochrony uzdrowiskowej oraz innych obiektów i obszarów chronionych na podstawie odrębnych przepisów, w stosunku do których obowiązuje zakaz stosowania środków chemicznych.
Biorąc pod uwagę ochronę wód przed zanieczyszczeniem, mycie rozsiewaczy nawozów nie może odbywać się w pobliżu wód powierzchniowych i stref ochrony wód. Wodę z mycia sprzętu należy równomiernie rozlać po powierzchni przeznaczonej do nawożenia, w odległości co najmniej 20 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych.
Plan nawożenia
Plan nawożenia to opracowanie dotyczące stosowania w dłuższym okresie nawozów w gospodarstwie. W opracowaniu planu nawożenia pomocne jest prowadzenie kart dokumentacyjnych dla poszczególnych pól uprawnych, na których rejestrowane są wszystkie zabiegi agrotechniczne oraz wysokość uzyskiwanych plonów.
Karty dokumentacyjne pól powinny zawierać:• numery działek, na których prowadzona jest uprawa;• powierzchnię uprawy i nazwę rośliny uprawnej;• rodzaje wykonywanych zabiegów, np. nawożenie, opryski, inne;• wysokość dawek i nazwy stosowanych nawozów czy preparatów;• terminy wykonywanych zabiegów;• zapisy o stosowaniu ścieków i osadów, wg zaleń dostarczonych przez ich wytwórcę.
Plan nawożenia obejmuje określenie ilości nawozów pod poszczególne rośliny i na poszczególne pola, z uwzględnieniem odczynu i zasobności gleby. Odczyn i zasobność gleby określa się na podstawie analiz gleby wykonywanych raz na 4 lata przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze. Realizacja planu nawożenia w gospodarstwie powinna zapewniać maksymalne wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i organicznych oraz azotu wiązanego przez rośliny motylkowe. Dlatego w planie nawożenia w gospodarstwie powinno się uwzględniać:• zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe;
• źródła składników nawozowych w gospodarstwie: nawozy naturalne, nawozy organiczne, azot pozostający w glebie po przyoraniu resztek pożniwnych roślin motylkowych;
• zapotrzebowanie na nawozy mineralne.
Obowiązkowo plany nawożenia powinny być opracowane i stosowane w gospodarstwach:• położonych w strefach zagrożonych zanieczyszczeniem wód azotanami ze źródeł rolniczych, czyli
Sposób obliczania rocznej zawartości azotu w nawozach naturalnych wyprodukowanych w gospodarstwie rolnym można znaleźć w części: Normatywy produkcji rolniczej
w Tabeli 1. Orientacyjne zawartości azotu w odchodach różnych zwierząt (w nawozach naturalnych) w rozdziale X Produkcja zwierzęca
26
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
na obszarach szczególnie narażonych (OSN), zgodnie z ustawą Prawo wodne; • realizujących zadania Krajowego Programu Rolno-Środowiskowego, takie jak rolnictwo zrównoważone
w strefach priorytetowych, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 174, poz. 1809, załącznik Nr 1, pkt 11);
• prowadzących chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 tys. stanowisk albo chów lub hodowlę świń powyżej 2 tys. stanowisk dla świń o masie ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior;
• nabywających nieprzetworzony nawóz naturalny, tj. gnojowicę, obornik, gnojówkę;• stosujących osady ściekowe.
Zgodnie z ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 876, art. 11a) podmiot, który prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 tys. stanowisk albo chów lub hodowlę świń powyżej 2 tys. stanowisk dla świń o masie ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, jest obowiązany:
1. Opracować plan nawożenia zgodnie ze wzorami dokumentów stosowanych w celu kontroli i monitorowania (Załącznik nr 5) zawartymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44) i zasadami dobrej praktyki rolniczej.
2. Zagospodarować na użytkach rolnych będących w jego posiadaniu co najmniej 70 % wyprodukowanej gnojówki i gnojowicy pozostałe 30 % może zbyć na podstawie pisemnej umowy (zawartej pod rygorem nieważności). Umowę taką, strony przechowują co najmniej przez okres 8 lat od dnia jej zawarcia.
Według wyżej wymienionej ustawy nabywca nieprzetworzonego nawozu naturalnego opracowuje w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy plan nawożenia, który następnie jest opiniowany przez okręgową stację chemiczno-rolniczą.
Przy sporządzaniu planu nawożenia można korzystać z programów komputerowych doradztwa nawozowego, np.: Plano RS, NawSald czy innych dostępnych na rynku.
Z planem nawożenia azotem związany jest bilans azotu w gospodarstwie. Saldo bilansu azotu w gospodarstwie nie powinno przekraczać 30 kg N na 1 ha. Przyjmuje się, że taka wartość jest jeszcze bezpieczna dla środowiska naturalnego.
Polepszacze gleb i ich wykorzystanie
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 grudnia 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla dodatków do wzbogacania gleby (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2676) możliwe jest stosowanie tzw. polepszaczy gleby, wytworzonych z ubocznych produktów zwierzęcych.
Dopuszcza się stosowanie polepszaczy gleby w ilości do 5 t na 1 ha uprawy, nie częściej niż raz na 2 lata:• przy zakładaniu plantacji traw;• przed siewem zbóż, kukurydzy, roślin motylkowych, poplonów ścierniskowych oraz roślin
przeznaczonych do celów technicznych.Polepszacze gleby niezwłocznie po przywiezieniu na pole powinny być rozsiane,
27
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
a następnie zmieszane z glebą przy użyciu pługa lub brony talerzowej.
Nie dopuszcza się stosowania polepszaczy gleby:• na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych;• do produkcji podłoży ogrodniczych;• pod uprawy roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi,
z wyjątkiem przygotowywania stanowiska pod te uprawy w roku poprzedzającym sadzenie roślin. Podmiot nabywający polepszacze gleby musi niezwłocznie przekazać powiatowemu lekarzowi
weterynarii, właściwemu ze względu na miejsce przeznaczenia polepszacza gleby, kopię podpisanego oświadczenia. Oświadczenie przygotowuje podmiot zbywający. Podmiot nabywający polepszacze gleby przechowuje oryginał oświadczenia przez 2 lata od dnia jego sporządzenia i podpisania.
Polepszacze gleby należy przechowywać w (§ 4. ust. 1):• w miejscu zabezpieczonym przed dostępem zwierząt - w przypadku polepszaczy opakowanych;• w pomieszczeniach zabezpieczonych przed dostępem zwierząt - w przypadku nieopakowanych
polepszaczy gleby.Pomieszczenia do przechowywania polepszaczy gleby należy czyścić i odkażać po zużyciu każdej
partii towaru.
Soki kiszonkowe
Wszystkie pasze soczyste produkowane w gospodarstwie powinny być odpowiednio magazynowane:• w pryzmach polowych, • w silosach przejazdowych lub wieżowych,• w belach lub rękawach foliowych.
Magazyny na pasze najlepiej lokalizować w pobliżu budynków produkcyjnych od strony pola lub dróg prowadzących na pole czy z pola, w odpowiedniej odległości od zabudowań i granic zagrody wiejskiej, zgodne z wymaganiami prawa budowlanego.
Przy zakiszaniu zielonej masy roślinnej należy pamiętać, że:• nie zaleca się sporządzania pryzm kiszonkowych bezpośrednio na gruncie;• soki kiszonkowe z silosów powinny być odprowadzone do studzienek zbiorczych;• zebrane w studzienkach soki należy rozlewać na te pola lub łąki, z których pochodziła zebrana masa
roślinna;• z 1 tony zakiszanej masy wycieka przeciętnie około 0,2 m3 soku;• w soku odpływającym z 25 t zakiszonej masy zielonej znajduje się do 14 kg azotu;• zaleca się umieszczanie na dnie silosu płaskiego pociętej słomy, zatrzymującej soki kiszonkowe -
1 t pociętej słomy może wchłonąć do 2,5 m3 soku.
Pryzma kiszonkowa • Pryzmę lokalizować na równym terenie.• Ziemia powinna być zabezpieczona folią grubości 0,1-0,15 mm.
28
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• Szerokość foli powinna być większa niż pryzmy z każdej strony o 1 m, np. pod pryzmę kiszonkową o szerokości 6 m u podstawy, szerokość folii powinna wynosić 8 m.
• Pierwszy wyładunek masy roślinnej powinien być rozłożony cienką warstwą na całej powierzchni folii (z pozostawieniem 1 m od brzegów).
• Każda następna warstwa masy roślinnej rozprowadzana na pryźmie nie powinna być grubsza niż 10 cm.
• Maszyna podczas zgniatania roślin nie powinna zjeżdżać na ziemię.• Uformowaną pryzmę należy zaraz przykryć folią, która po opadnięciu powinna mieć z każdej strony
wolny pas szerokości 1-1,5 m.• Wolne brzegi spodniej i wierzchniej płachty foliowej należy zwinąć razem w rulon.• Pryzmę przykryć dodatkową płachtą folii.• Wierzch pryzmy przykryć workami z piaskiem, oponami samochodowymi lub siatką ochronną.
Silos przejazdowy
• Przed silosem powinien być utwardzony podjazd, aby ziemia nie dostawała się do kiszonki.• Silos musi być czysty i wolny od uszkodzeń (przed wypełnieniem trzeba to sprawdzić).• Ostre brzegi silosu należy przykryć folią.• Jeśli ściany nie są szczelne, trzeba przykryć je folią (grubości 0,10 mm), tak aby folia zachodziła
na dno szerokością 1 m, a u góry wystawała poza ścianę 1,5-2 m.• Masę roślinną rozprowadza się na całej długości silosu każdorazowo cienką warstwą, o grubości
nie przekraczającej 10 cm, co zapewnia lepsze ugniecenie zakiszanego materiału roślinnego.• Ugniecioną masę roślinną należy przykryć folią (grubości 0,15 mm).• Końce zachodzące folii (ze spodu i z wierzchu) zwinąć razem w rulon (można je dociążyć workami
z piaskiem).• Silos przykryć jeszcze jedną płachtą folii i dociążyć oponami samochodowymi.
Zalecanym sposobem konserwacji pasz jest sporządzanie sianokiszonek, z których nie ma praktycznie wycieku soków.
Pojemność silosu powinna wynikać z zapotrzebowania w gospodarstwie na kiszonkę i zależy od: przyjętego sposobu żywienia zwierząt, dawek paszowych, surowców, z których jest sporządzana, a jego wielkość musi być każdorazowo obliczana indywidualnie. Dla ułatwienia obliczeń w tabeli podano masę objętosciową niektórych kiszonek.
Tabela 6. Masa objętościowa niektórych kiszonek Rodzaj kiszonki Masa objętościowa 1 m3 w kg
Ze świeżych zielonek 700-800Z roślin lekko przewiędniętych 600-700Z traw, wilgotność 50% 280-320Z traw, wilgotność 35-40% 200-280
Bele foliowane
• Do owijania bel używa się dobrej jakości rozciągliwej folii (grubości 0,025 mm).
29
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• Owijanie bel należy rozpocząć w ciągu 2 godzin po ich uformowaniu.• Bele należy umieszczać na warstwach worków z piaskiem grubości 5-10 cm, co chroni folię przed
przedziurawieniem i gryzoniami.• Zamiast worków z piaskiem można stosować opryskiwanie herbicydem, powstrzymując rozwój
roślin wokół bel.• Bele można przechowywać w dowolnym miejscu, najlepiej 10-15 m od budynków, co ogranicza
inwazję gryzoni.• Bele powinny być zabezpieczone z zewnątrz przed ptakami, np. siatką.• Należy kontrolować stan bel, a ich uszkodzenia usuwać na bieżąco.• Bele cylindryczne najlepiej ustawiać w pozycji pionowej.• Można też zakiszać materiał roślinny w rękawie foliowym. Mniejsze jest wtedy zużycie folii, ale
występuje większe ryzyko przedostania się powietrza do wnętrza rękawa.• Bele foliowane to jeden z kosztowniejszych sposobów zakiszania.
2.4. OCHRONA POWIETRZA
Postępowanie w zakresie emisji gazów lub pyłów do powietrza
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, art. 85) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, przez:• utrzymanie poziomu substancji (gazów i pyłów) w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich
poziomów lub co najmniej na tych poziomach;• zmniejszanie poziomów substancji (gazów i pyłów) w powietrzu przynajmniej do dopuszczalnych,
gdy są one przekroczone.Podjęcie działalnosci zwiazanej z wprowadzaniem do powietrza gazów lub pyłów z instalacji
w większości wypadków wymaga pozwolenia, tylko niektóre rodzaje instalacji nie wymagają takiego pozwolenia.
Minister właściwy do spraw środowiska określił w załączniku do rozporządzenia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2004 r. Nr 283, poz. 283) przypadki, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia, tylko zgłoszenia do starosty.
Pozwolenia o dopuszczalnej emisji gazów lub pyłów do powietrza wymagają instalacje wentylacyjne mechaniczne lub mieszane (mechaniczno-grawitacyjne) tam, gdzie wielkość chowu lub hodowla zwierząt jest nie niższa niż 210 DJP.
Zgłoszenia do starosty wymagają instalacje wentylacyjne mechaniczne lub mieszane (mechaniczno-grawitacyjne), prowadzące chów lub hodowlę zwierząt w liczbie:• od 40 do 210 DJP w granicach administracyjnych miast, w obrębie zwartej zabudowy wsi lub na
terenach objętych formami ochrony przyrody;• od 60 do 210 DJP na pozostałych obszarach.
Innymi źródłami emisji gazów i pyłów do powietrza w gospodarstwach rolnych, wymagającymi zgłoszenia, są:
30
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• instalacje inne niż energetyczne o nominalnej mocy cieplnej od 0,5 do 1 MW, opalane: węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym, olejem opałowym, benzyną, paliwem gazowym (np. gaz ziemny, płynny, koksowniczy, biogaz);
• instalacje do suszenia zboża, innych płodów rolnych lub leśnych o wydajności większej niż 30 Mg/h (tzn. 30 t/h).
• instalacje do przechowywania zboża lub innych płodów rolnych lub leśnych w ilości większej niż 50 t;
• instalacje stosowane w przechowalniach owoców lub warzyw przystosowanych do jednoczesnego przechowywania owoców lub warzyw w ilości większej niż 50 t;
• instalacje stosowane w młynach spożywczych.Zgłoszenie dotyczące wprowadzania do powietrza gazów lub pyłów z instalacji, powinno zawierać
następujące informacje:• oznaczenie prowadzącego instalację, jego adres zamieszkania lub siedziby; • adres zakładu, na którego terenie jest eksploatowana instalacja;• rodzaj i zakres prowadzonej działalności, w tym wielkość produkcji;• czas funkcjonowania instalacji (dni tygodnia i godziny);• wielkość i rodzaj emisji;• opis stosowanych metod ograniczenia wielkości emisji;• informację, czy stopień ograniczenia wielkości emisji jest zgodny z obowiązującymi przepisami.
Procedura dotycząca uzyskania pozwolenia lub zgłoszenia wprowadzania do powietrza gazów lub pyłów z instalacji nie obejmuje instalacji, jaką jest wentylacja grawitacyjna. Zjawisko zapylania powietrza może powstawać w wyniku: pracy maszyn i narzędzi rolniczych na przesuszonej powierzchni gleby, transportu i stosowania niektórych nawozów oraz prac podczas żniw. Długotrwałe zapylenie jest uciążliwe dla otoczenia i może stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. W celu uniknięcia zapylenia powietrza należy:• wszystkie zabiegi agrotechniczne wykonywać przy optymalnej wilgotności gleby;• nawozy stałe, przewożone luzem, zabezpieczać przed rozsypaniem i pyleniem;• nawozy produkowane w formie pylistej rozsiewać przy bezwietrznej pogodzie i stosunkowo dużej
wilgotności względnej powietrza;• utrzymywać powierzchnię gleby pod okrywą roślinną przez jak najdłuższy okres w ciągu roku
Emisja odorów
Odorem potocznie określa się nieprzyjemne wrażenie węchowe czy niepożądane zapachy występujące w otoczeniu źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza.
Najbardziej uciążliwe dla otoczenia są odory pochodzące z:• budynków inwentarskich, w których prowadzony jest chów lub hodowla zwierząt,• otwartych zbiorników na gnojowicę, • rozprowadzania nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy) na polach podczas ich rolniczego
wykorzystania.
31
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Uciążliwość zapachowa jest uzależniona od: odległości budowli rolniczych (budynków inwentarskich, zbiorników otwartych na gnojowicę, płyt obornikowych) od budynków mieszkalnych sąsiadów, obsady i gatunku zwierząt hodowanych oraz sposobu ich utrzymywania i żywienia, topografiiterenu, przeważających kierunków wiatru w stosunku do zabudowań.
W celu ograniczania rozprzestrzeniania się przykrych zapachów zalecane jest przede wszystkim wyposażanie budynków inwentarskich w sprawnie działające urządzenia wentylacyjne, które będą utrzymywały w nich odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza oraz koncentrację gazów. Przy dużej obsadzie zwierząt w budynku inwentarskim niezbędna jest sprawnie działająca wentylacja wymuszona, usuwająca takie szkodliwe gazy jak CO2, NH3 (amoniak) czy H2S (siarkowodór).
Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877) budowle rolnicze i urządzenia budowlane z nimi związane powinny być projektowane i wykonane w sposób zabezpieczający przed wydzielaniem szkodliwych substancji, a w wypadku gdy nie można uniknąć wydzielania się szkodliwych substancji, należy przewidzieć właściwą wentylację, aby stężenia tych substancji nie przekraczały dopuszczalnych norm, określonych w odrębnych przepisach.
W przypadku dużych zbiorników otwartych na gnojowicę zaleca się przykrywanie ich w celu ograniczenia powierzchni parowania.
Obecnie trwają prace nad ustaleniem: dopuszczalnego poziomu substancji zapachowych w powietrzu, częstości ich przekraczania i terminu pomiaru, a także metod oceny zapachowej jakości powietrza.
Działanie organów kontrolnych ochrony środowiska sprowadza się do kontroli prawidłowego eksploatowania urządzeń i oceny ich stanu technicznego oraz stosowania odpowiednich technik zapewniających ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko.
2.5. POSTĘPOWANIE ZE ŚRODKAMI OCHRONY ROŚLIN
Przechowywanie środków ochrony roślin
Zasady przechowywania środków ochrony roślin określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno – mineralnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 99, poz. 896).
Środki ochrony roślin powinny być przechowywane w specjalnie do tego celu przeznaczonym magazynie. Na drzwiach zewnętrznych magazynu należy umieścić napis: „MAGAZYN ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN”.
Magazyn powinien być wyposażony w:• system wentylacji:
− awaryjnej - uruchamiany z zewnątrz i od wewnątrz magazynu, zapewniający co najmniej 10-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny,
− ciągłej - uruchamiany z zewnątrz magazynu, godzinę przed rozpoczęciem pracy, zapewniający co najmniej 3-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny;
32
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• okna z szybami ograniczającymi oddziaływanie promieni słonecznych;• instalację elektryczną gazoszczelną i pyłoszczelną;• oddzielną bezodpływową kanalizację, wyposażoną w urządzenia służące do neutralizacji powstałych
ścieków;• środki ochrony indywidualnej w zależności od występujących zagrożeń;• apteczki zawierające środki do udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrucia środkami ochrony
roślin;• sprzęt i urządzenia do składowania, przemieszczania i spiętrzania środków ochrony roślin;• przyrządy do pomiaru temperatury i wilgotności w magazynie.
Ponadto w magazynie w widocznym miejscu należy umieścić: wykaz przechowywanych w nim środków ochrony roślin, instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględniającą zasady składowania środków ochrony roślin, numery telefonów najbliższego centrum powiadamiania ratunkowego lub zakładu opieki zdrowotnej.
Posadzki w magazynie powinny być wykonane z materiałów niepalnych, łatwo zmywalnych, ograniczających poślizg oraz odpornych na uderzenia i działanie substancji żrących.
W magazynie powinno być wyodrębnione zamykane pomieszczenie służące do:• przechowywania środków ochrony roślin zaliczanych do bardzo toksycznych i toksycznych, • gromadzenia niepełnowartościowych środków ochrony roślin, pustych opakowań po tych środkach
oraz zanieczyszczonych środkami ochrony roślin środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do likwidacji.
Środki ochrony roślin należy przechowywać w oryginalnych opakowaniach pogrupowanych według ich przeznaczenia i toksyczności.
Środki ochrony roślin transportowane z magazynu na miejsce ich stosowania należy zabezpieczyć przed działaniem czynników atmosferycznych oraz przed pyleniem, rozsypaniem lub wylaniem, a w szczególności - przed bezpośrednim kontaktem z ludźmi.
W przypadku rozlania lub rozsypania środków ochrony roślin należy usunąć je z podłoża, a skażone miejsce spłukać wodą lub przekopać.
W magazynie niedopuszczalne jest palenie tytoniu i spożywanie posiłków oraz przechowywanie: artykułów żywnościowych i leków, pasz dla zwierząt, nasion i zbóż niezaprawionych środkami ochrony roślin, przedmiotów osobistego użytku, materiałów pędnych i łatwo palnych.
Stosowanie środków ochrony roślinZasady stosowania środków ochrony roślin w produkcji rolniczej określa ustawa z dnia 18 grudnia
2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94). Stosować można wyłącznie środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu, oraz zgodnie z etykietą-instrukcją stosowania, ściśle z podanymi w niej
Na drzwiach wejściowych do zamkniętych pomieszczeń przeznaczonych do produkcji roślinnej, w których zastosowano środki ochrony roślin, należy umieścić informację o zastosowanym środku, jego toksyczności i czasie trwania prewencji dla ludzi, jak
również o zakazie wstępu osobom postronnym i nieposiadającym odpowiednich środków ochrony indywidualnej, tj.: odzieży ochronnej, rękawic i butów, sprzętu do ochrony
układu oddechowego oraz osłon twarzy i oczu.
33
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
zaleceniami i w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia zdrowia człowieka, zwierząt lub środowiska (art. 68 ust. 1 ustawy).
Biorąc po uwagę ochronę środowiska, w ochronie roślin w pierwszej kolejności należy wykorzystywać metody biologiczne, agrotechniczne, hodowlane lub stosować integrowaną ochronę roślin.
Na roślinach uprawianych w strefach ochronnych ujęć wody oraz na terenie uzdrowisk, otulin parków narodowych oraz rezerwatów przyrody można stosować wyłącznie środki ochrony roślin, których stosowanie w tych strefach i na tych terenach nie jest zabronione (art. 70).
W gospodarstwie należy prowadzić ewidencję zabiegów wykonywanych z zastosowaniem środków ochrony roślin. Zapisy te trzeba przechowywać co najmniej przez okres 2 lat od dnia wykonania zabiegu. Ewidencja powinna zawierać nazwę rośliny, produktu roślinnego lub przedmiotu; powierzchnie uprawy roślin; powierzchnie, na których są wykonywane zabiegi ochrony roślin oraz terminy ich wykonywania; nazwy zastosowanych środków ochrony roślin i ich dawki; przyczyny zastosowania środków ochrony roślin (art. 71).
Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin w produkcji rolnej mogą wykonywać tylko osoby, które ukończyły szkolenie w zakresie stosowania środków ochrony roślin i posiadają aktualne zaświadczenie o ukończeniu tego szkolenia. Zaświadczenie ważne jest przez okres 5 lat (art. 75, ust. 5).
Środki ochrony roślin stosuje się przy użyciu sprzętu sprawnego technicznie, który użyty zgodnie z przeznaczeniem zapewnia skuteczne zwalczanie organizmów szkodliwych i nie spowoduje zagrożenia zdrowia człowieka, zwierząt lub środowiska (art. 76, ust. 1).
Badania sprawności technicznej opryskiwaczy powinny być przeprowadzane w odstępach czasu nie dłuższych niż 3 lata (art. 76, ust. 4).
Nie wolno wykonywać zabiegów środkami ochrony roślin przy niesprzyjającej pogodzie, zwłaszcza przy:• wietrze powyżej 3 m/s, • w gorące bezwietrzne dni (znoszenie termodynamiczne),• przed spodziewanym deszczem.
W przypadku wykonywania zabiegów sprzętem naziemnym należy zachować odległość co najmniej:• 5 m od krawędzi jezdni dróg publicznych, • 20 m od budynków mieszkalnych i zabudowań inwentarskich, pasiek, plantacji roślin zielarskich,
ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, parków narodowych, stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, wód powierzchniowych oraz od granicy wewnętrznego terenu ochrony strefy pośredniej źródeł i ujęć wody (art. 77, ust. 1, pkt 1).Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu środków ochrony roślin i dokonaniem wyboru najbardziej
właściwego sposobu ich stosowania, należy rozpoznać organizm szkodliwy zagrażający roślinom uprawnym oraz upewnić się, że jego nasilenie przekracza próg ekonomicznej szkodliwości.
34
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Podczas wykonywania zabiegu ochrony roślin należy ograniczyć znoszenie cieczy użytkowej. W tym celu należy:• zapoznać się z prognozą pogody, a w szczególności z siłą i kierunkiem wiatru;• upewnić się, czy opryskiwacz jest sprawny technicznie, czy jest wyposażony w rozpylacze
zapobiegające znoszeniu;• ustawić belkę opryskiwacza na odpowiedniej wysokości;• utrzymywać szybkość przejazdu opryskiwacza oraz ciśnienie, które zapewni dawkę
i objętość przewidzianą dla stosowanego preparatu;• zastosować właściwe typy rozpylaczy.
Przed rozpoczęciem każdego sezonu wegetacyjnego, po zmianie końcówek rozpylaczy lub innych części, należy przeprowadzić kalibrację opryskiwacza.
Dbając o ochronę organizmów pożytecznych, należy wcześniej powiadomić pszczelarzy o planowanym zastosowaniu toksycznego dla pszczół środka, ale przede wszystkim starać się dobrać środek nietoksyczny dla pszczół lub wykonywać zabieg poza godzinami ich oblotu.
Po zakończeniu zabiegów przy użyciu środków ochrony roślin pojazdy lub sprzęt należy oczyścić i umyć w myjni wyposażonej w oczyszczalnię ścieków lub osadnik do neutralizacji powstałych ścieków (Dz. U. z 2002 r. Nr 99, poz. 896, § 16). Minimalne odległości myjni urządzeń ochrony roślin zostały określone w § 9, pkt. 1-2 rozporządzenia MRiGŻ z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877) i powinny wynosić co najmniej:• 30 m – od budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, silosów na kiszonki, magazynów pasz i ziarna,
magazynów ogólnych i obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spożywczego• 5 m – od granicy działki sąsiedniej.
Tabela 7. Podstawowe warunki bezpiecznego postępowania podczas przygotowywania się do wykonania zabiegu ochrony roślin
Wolno, trzeba Nie wolno
otwierać pojemnik ze ś.o.r. wyłącznie przy użyciu narzędzi, które są do tego przeznaczone
zdejmować plomby i otwierać pojemnika gołymi rękoma bez odpowiednich narzędzi
częściowo opróżniony pojemnik ponownie dokładnie zamknąć otwierać jednocześnie więcej niż jeden pojemnik
wykorzystać do tankowania wody pompę pośrednią, aby zapobiec niekontrolowanemu przedostaniu się cieczy użytkowej środka ochrony roślin do wodociągu
łączyć wężem bezpośrednio zbiornik opryskiwacza z układem wody pitnej w gospodarstwie
o ile to możliwe, przepłukiwać puste pojemniki po środkach przy użyciu urządzenia mechanicznego
pobierać wody do opryskiwacza bezpośrednio ze zbiornika naturalnego (studnia, staw, jezioro, rzeka)
odmierzać potrzebną ilość ś.o.r. przy użyciu odpowiedniego naczynia pomiarowego, po czym natychmiast je wypłukać; w przypadku proszku należy wykorzystać dołączone odpowiednie naczynie pomiarowe
przelewać ś.o.r. z dużego pojemnika do mniejszych przypadkowych naczyń
Nigdy nie wolno przekraczać maksymalnej dawki preparatu podanej w etykiecie-instrukcji!
35
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
przepompowywać ś.o.r. z pojemników bezpośrednio do zbiornika opryskiwacza przy użyciu zamkniętego systemu pomp lub integralnego oprzyrządowania opryskiwacza
podnosić pojemnika z jego zawartością powyżej wysokości ramion przy przelewaniu środka chemicznego do zbiornika opryskiwacza
w przypadku konieczności wlewania środka bezpośrednio do zbiornika opryskiwacza, należy sprawdzić solidność podłoża, na którym stoi operator; o ile to możliwe, najlepiej robić to na powierzchni ziemi lub korzystając z usytuowanej na odpowiedniej wysokości platformy
wspinać się na opryskiwacz z otwartym zbiornikiem ś.o.r.
ś.o.r. wlewać powoli, tak aby w pojemniku powietrze mogło swobodnie wypełniać miejsce po płynie
dopuścić do bulgotania i rozpryskiwania się cieczy przy wylewaniu ze zbiornika
jeśli decydujemy się na zabieg mieszaniną dwóch lub więcej ś.o.r., to należy ściśle przestrzegać ustalonego postępowania: wymieszać każdy ze środków osobno z wodą wg kolejności podanej w instrukcji
mieszać dwa lub więcej ś.o.r. wcześniej przed zabiegiem lub równocześnie w trakcie wlewania ich do zbiornika opryskiwacza
odmierzać ś.o.r. w formie proszku w warunkach bezwietrznych
pozwolić, aby cząstki ś.o.r. w formie proszku unosiły się w powietrzu wraz z wiatrem
Tabela 8. Ocena warunków do przeprowadzenia zabiegu ochrony roślin na podstawie obserwacji przyrody
Przybliżona prędkość
wiatru (m/s)
Stopień w skali
Beauforta
Określenie wietrzności
Widoczne oznaki prędkości wiatru
Rodzaj transportowa-nego materiału
Zalecenia dotyczące możliwości
wykonania oprysku
Poniżej 0,2 0 cisza Dym unosi się prosto do góry pył
0,3-1,5 1 powiewZnosi dym, można określić kierunek wiatru
drobny piasek dobre warunki do oprysku
1,6-3,3 2 słaby wiatrOdczuwa się powiew na twarzy, liście szeleszczą
idealne warunki do wykonania oprysku
3,4-5,4 3 łagodny wiatr
Wprawia w bezustanny ruch gałązki i liście drzew
wzrasta ryzyko znoszenia
5,5-7,9 4 umiarkowany wiatr
Porusza małe gałęzie, podnosi skrawki papieru z ziemi
średni piasek zabieg opryskiwania jest niemożliwy
2.6. GOSPODARKA ODPADAMIKlasyfikacja odpadów
Odpady to substancje lub przedmioty, których posiadacz się pozbywa, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest zobowiązany. Należą one do jednej z kategorii określonych w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 20 czerwca 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.).
Oprócz podstawowego podziału odpadów na kategorie, odpady dzielimy także na tzw.: grupy, podgrupy i rodzaje w zależności od źródła ich powstania (posiadające w oznaczeniu 6-cyfrowy kod), zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206, z późn. zm.).
36
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Inną klasyfikacją odpadów jest ich podział na: obojętne, niebezpieczne i inne niż niebezpieczne i obojętne. Odpady obojętne to odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym,
chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne i nie wchodzą w reakcje fizyczne anichemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska ani zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują.
Odpady niebezpieczne to m.in. odpady weterynaryjne, zwierzęta padłe, baterie i akumulatory, opakowania po środkach ochrony roślin I i II klasy toksyczności.
Na terenie gospodarstw rolnych powstają najczęściej odpady z następujących grup:• odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz
przetwórstwa żywności;
• oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych);
• odpady opakowaniowe;
• sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach;
• odpady z budów, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych);
• odpady medyczne i weterynaryjne;
• odpady komunalne (powstające w gospodarstwach domowych) łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie.
Postępowanie z odpadami
Odpady komunalneWytwarzanie odpadów komunalnych nie wymaga uzyskania pozwolenia na wytwarzanie,
decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi czy złożenia informacji o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Zbieranie odpadów komunalnych, powstających na terenie nieruchomości, nie wymaga uzyskania przez władającego tą nieruchomością zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów; w pozostałych przypadkach, jak zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów komunalnych, wymagane jest uzyskanie zezwolenia na podstawie ustawy o odpadach, chyba że gospodarowanie tymi odpadami mieści się w ramach innych zezwoleń.
Wytwórcy odpadów komunalnych nie prowadzą ewidencji odpadów komunalnych; prowadzą ją tylko podmioty, które zajmują się zagospodarowaniem tych odpadów.
Wytwórca odpadów jest zobowiązany do:• uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza
odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie;
37
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 Mg rocznie albo powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
Wytwórca odpadów powstających w związku z eksploatacją instalacji, jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tys. Mg odpadów innych niż niebezpieczne rocznie jest obowiązany do uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów.
Magazynowanie odpadów - to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem. Przed składowaniem można magazynować odpady tylko w celu zebrania odpowiedniej ilości do wywiezienia na składowisko. Dopuszczalny maksymalny czas magazynowania wynosi 3 lata, a przeznaczonych do składowania 1 rok.
Oleje odpadowe Posiadacz olejów odpadowych powstałych w toku jego działalności gospodarczej,
w przypadku rolników, powinien przekazać te odpady podmiotowi gwarantującemu zgodne z prawem ich zagospodarowanie.
Odpady weterynaryjne Są to odpady powstające w związku z badaniem i leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług
weterynaryjnych, wyszczególnione w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103, z późn. zm.).
Odpady weterynaryjne mogą być unieszkodliwiane w sposób wskazany w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003r. Nr 8, poz. 104, z późn. zm.).
Zwierzęta padłeSposób postępowania określają ustawy o odpadach oraz o utrzymywaniu czystości
i porządku w gminach, a także przepisy weterynaryjne. Odbiorca odpadów przejmuje do realizacji unieszkodliwienie odpadów pochodzenia zwierzęcego, w tym odbiór i likwidację zwłok padłych zwierząt gospodarskich pochodzących z gospodarstw indywidualnych i wielkotowarowych, w zakładzie utylizacyjnym posiadającym zezwolenie i spełniającym warunki do utylizowania takich odpadów oraz dysponującym specjalistycznymi środkami transportu do ich przewozu.
Padłe zwierzęta nie mogą być zakopywane w ziemi lub zagrzebywane w pryzmach obornika czy kompostu.
38
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
AzbestZgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia
23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1876, §2), dopuszcza się wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach do 31.12.2032 r.
Właściciel, zarządca lub użytkownik pomieszczeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest ma obowiązek umieszczenia instrukcji bezpiecznego postępowania oraz oznakowania tych pomieszczeń do 29 maja 2004 r.
Właściciel, zarządca lub użytkownik miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest dokonuje ich spisu. Spis sporządza się w dwóch egzemplarzach. Jeden egzemplarz składa się do wojewody, a osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami – składają go do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Drugi egzemplarz przechowuje się przez rok. Co roku do 31 stycznia informacja podlega aktualizacji.
Ewidencja odpadów
Każdy posiadacz odpadów obowiązany jest do prowadzenia ich ewidencji. Obowiązek ten nie dotyczy:• osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, nie będących przedsiębiorcami, które wykorzystują
odpady na własne potrzeby;• wytwórców odpadów pochodzących z gospodarstwa domowego (odpadów komunalnych),
ewidencję sporządzają natomiast podmioty prowadzące działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych;
• właścicieli, dzierżawców lub innych osób władających nieruchomością, na której komunalne osady ściekowe mają zostać zastosowane w rolnictwie lub do uprawy roślin;
• niektórych rodzajów odpadów lub ich ilości określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1735), np.: odchody zwierzęce, odpadowa masa roślinna (załącznik nr 8 do ww. rozporządzenia).
Prowadzenie ewidencji odpadów może być pełne lub uproszczone.
Ewidencja pełna polega na obowiązkowym prowadzeniu następującej dokumentacji:• karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu odrębnie,• karty przekazania odpadu. Ewidencję taką muszą prowadzić posiadacze odpadów zajmujący się działalnością w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Ewidencja uproszczona polega na obowiązkowym prowadzeniu tylko karty przekazania
39
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
odpadów. Ewidencję taką prowadzą tylko niektórzy posiadacze odpadów (małe i średnie przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy),którzy spełniają następujące warunki:• wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie;• wytwarzają odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi,
w ilości do 5 Mg rocznie. Posiadacz odpadów, który przejmuje odpad od innego posiadacza jest obowiązany potwierdzić ten przekaz. Kartę przekazania odpadu sporządza się w dwóch egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron (przekazującego i przejmującego). Dopuszczalne jest sporządzenie zbiorczej karty przekazania odpadu, obejmującej odpad danego rodzaju przekazywany łącznie w czasie jednego miesiąca kalendarzowego temu samemu posiadaczowi.
Ewidencja komunalnych osadów ściekowych odbywa się według odrębnego wzoru karty ewidencji komunalnych osadów ściekowych, którą ma prowadzić wytwórca tych odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1736).
Posiadacz odpadów, który prowadzi ewidencję odpadów ma obowiązek przechowywać te dokumenty przez okres 5 lat. Dokumenty przedstawia się na żądanie organów prowadzących kontrole.
2.7. UTRZYMYWANIE CZYSTOŚCI I PORZĄDKU W GOSPODARSTWACH I GMINACH
Zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie utrzymania czystości i porządku określa ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008).
Każda gmina powinna mieć regulamin utrzymania czystości i porządku na swoim terenie, uchwalony przez radę gminy. Regulamin ten jest aktem prawa miejscowego.
Do obowiązkowych zadań własnych gmin w zakresie gospodarki odpadami należy:• objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów
odpadów komunalnych;• zapewnienie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów
komunalnych;• zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi
gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych albo zapewnienie warunków do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców;
• zapewnienie warunków ograniczania masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania;
• prowadzenie ewidencji posiadania przez mieszkańców zbiorników bezodpływowych, przydomowych oczyszczalni ścieków, a także umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;
• wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych;
40
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• selektywne zbieranie odpadów opakowaniowych (papieru, szkła, tworzyw sztucznych, aluminium);• udostępnianie mieszkańcom na stronie internetowej oraz w inny przyjęty sposób informacji
o zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstwa (np. adresy punktów jego zbierania, adres firmy zbierającej taki sprzęt).
Do obowiązku właścicieli nieruchomości należy:
• wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych;• utrzymywanie urządzeń do zbierania odpadów komunalnych w odpowiednim stanie sanitarnym i
technicznym;• przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej, gdy jest to możliwe;• posiadanie zbiornika bezodpływowego na nieczystości ciekłe lub przydomową oczyszczalnię ścieków
bytowych, gdy brak możliwości podłączenia do sieci kanalizacyjnej (przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w odrębnych przepisach);
• udokumentowanie korzystania z usług w zakresie odbioru odpadów komunalnych lub w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych, przez okazanie umowy i dowodów płacenia za takie usługi (gdy właściciele nieruchomości nie udokumentują korzystania z usług uprawnionych firm, obowiązki przejmuje w trybie zastępczym gmina);
• zbieranie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego i oddawanie go zbierającemu taki sprzęt;
• zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie gminy oraz pozbywanie się tych odpadów w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi;
• realizacja innych obowiązków określonych w uchwale rady gminy ustalającej szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy.
Nadzór nad realizacją obowiązków nałożonych na właścicieli sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Wykonywanie tych obowiązków podlega egzekucji administracyjnej.
Dopuszcza się spalanie zgromadzonych pozostałości roślinnych poza instalacjami i urządzeniami, jeżeli na terenie gminy nie jest prowadzone selektywne zbieranie lub odbieranie odpadów ulegających biodegradacji, a ich spalanie nie narusza odrębnych przepisów.
2.8. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZED HAŁASEMZasady ochrony przed hałasem
Podstawowym źródłem prawa ochrony środowiska przed hałasem są przepisy działu V tytułu II ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.) i normatywne akty prawne wydane na podstawie tej ustawy.
Podstawowym aktem wykonawczym ustawy Prawo ochrony środowiska jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. (Dz. U. z 2004 r. Nr 178, poz. 1841).
41
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
W rozumieniu art. 3, pkt. 5 ustawy hałas to dźwięki o częstotliwościach od 16 do 16 000 Hz.Hałas środowiskowy - hałas występujący w danym środowisku dzielimy na:
• zewnętrzny - występujący na zewnątrz budynków, zakładów pracy, środków transportu, na terenach naturalnych, zurbanizowanych i innych;
• wewnętrzny (na stanowiskach pracy) - emitowany przez maszyny, narzędzia, urządzenia i w wyniku procesów technologicznych, oceniany na stanowisku pracy.
Poziom dźwięku - korygowana (ważona) wartość poziomu ciśnienia akustycznego dźwięku, otrzymana za pomocą miernika dźwięku, o umownie przyjętych charakterystykach ważenia . Poziom dźwięku A - wartość poziomu ciśnienia akustycznego skorygowana według charakterystyki częstotliwościowej A (przybliżona do odbieranego przez ucho wrażenia słuchowego). Równoważny poziom dźwięku - średnia wartość poziomu dźwięku w czasie obserwacji (w porze dziennej 8 godzin i w porze nocnej 1 godzina – dla hałasu pozakomunikacyjnego).
Prawo podmiotów i osób fizycznych w zakresie emisji hałasu do środowiska odnosi się do prawa wykonywania pracy oraz powszechnego korzystania ze środowiska. Obowiązkiem wszystkich jednostek organizacyjnych i osób fizycznych, które przygotowują, podejmują lub prowadzą działalność mogącą przyczynić się do powstania hałasu, uciążliwego dla środowiska, jest zastosowanie – zwłaszcza przy korzystaniu z maszyn i urządzeń technicznych – takich rozwiązań organizacyjnych, technicznych lub technologicznych, które albo zapobiegałyby powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, albo ograniczały hałas do dopuszczalnego poziomu.
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku
Zgodnie z § 1.1. wymienionego rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu w środowisku od instalacji, obiektów i innych źródeł hałasu określa się wartością równoważnego poziomu dźwięku A dla przedziału czasu odniesienia. Tabela 9. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku
Lp. Przeznaczenie terenu
Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w decybelach
drogi lub linie kolejowe instalacje oraz pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu
pora dnia- przedział
czasu odniesienia równy 16 godzinom
pora nocy- przedział
czasu odniesienia
równy 8 godzinom
pora dnia- przedział czasu odniesieniarówny 8 najmniej
korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie
następującym
pora nocy- przedział
czasu odniesienia
równy 1 najmniej korzystnej godzinie
nocy
1a) Obszary A ochrony uzdrowiskowej
b) Tereny szpitali poza miastem50 45 45 40
42
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
2
a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży
c) Tereny domów opieki
d) Tereny szpitali w miastach
55 50 50 45
3
a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego
b) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi
c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe poza miastem
d) Tereny zabudowy zagrodowej
60 50 55 45
4
Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych
65 55 55 45
2.9. OPŁATY I KARY ZA KORZYSTANIE ZE ŚRODOWISKA
Opłaty za korzystanie ze środowiska
Opłaty są składnikiem uzasadnionych kosztów działalności jednostki gospodarczej i nie mają charakteru represyjnego, stanowią niejako cenę za korzystanie ze środowiska. Opłaty ustalane są według stawek określonych w obowiązujących przepisach. W art. 284 – 297 ustawy Prawo Ochrony Środowiska określono rodzaje korzystania ze środowiska, za które wnoszona jest opłata. Są to:• wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,• wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,• pobór wód,• składowanie odpadów.
Osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo Wodne.
Opłatę ustala się według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce. Podmiot korzystający ze środowiska wnosi opłatę do końca miesiąca następującego po upływie każdego półrocza. W tym terminie przedkłada marszałkowi województwa oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska wykaz zawierający informacje i dane wykorzystywane do ustalania wysokości opłat. Nie wnosi się opłat z tytułu tych rodzajów korzystania ze środowiska, których półroczna
43
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
wysokość wnoszona na rachunek urzędu marszałkowskiego nie przekracza 400 zł.W przypadku braku wymaganych pozwoleń w zakresie wprowadzania do powietrza gazów
lub pyłów oraz poboru wody lub wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, podmiot korzystający ze środowiska ponosi opłaty podwyższone.
Jednostkowe stawki opłat za korzystanie ze środowiska na 2006 rok podane są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. z 2005 r. Nr 260, poz. 2176, z późn. zm.).
W myśl rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat i sposobu przedstawiania tych informacji i danych (Dz. U. z 2005 r. Nr 252, poz. 2128) podmiot korzystający ze środowiska przedkłada wykazy właściwym organom w formie pisemnej.
Wzory wykazów są udostępnione w postaci załączników nr 1, 2, 3, 4 i 5 do ww. rozporządzenia.Zgodnie z art. 296 ustawy, zwolnione z opłat jest wprowadzanie:• do ziemi - ścieków w celu rolniczego wykorzystania, w przypadku posiadania pozwolenia
wodnoprawnego na takie ich wykorzystanie;• do wód - wód chłodniczych i wód pochodzących z obiegów chłodzących, jeżeli ich temperatura nie
przekracza +26oC albo naturalnej temperatury wody, w przypadku gdy jest ona wyższa niż +26oC;• do wód - wód zasolonych, jeżeli wartość sumy jonów chlorków i siarczanów w tych wodach nie
przekracza 500 mg/l;• do wód lub do ziemi - wód wykorzystanych na potrzeby chowu i hodowli ryb łososiowatych, pod
warunkiem, że ilość i rodzaj substancji w nich zawartych nie przekroczy wartości określonych w warunkach wprowadzania ścieków do wód;
• do wód lub do ziemi - wód wykorzystanych na potrzeby chowu i hodowli ryb innych niż łososiowate lub innych organizmów wodnych, o ile produkcja rozumiana jako przyrost masy tych ryb lub tych organizmów w ciągu roku nie przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawu.
Kary administracyjne
Administracyjne kary pieniężne (art. 298-315) wymierzane są w drodze decyzji przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Kary wymierzane są za przekroczenia dopuszczalnych wartości określonych w pozwoleniach w zakresie:• ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza;• ilości, stanu lub składu ścieków;• ilości pobranej wody;• naruszenia warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo
decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, co do rodzaju i sposobów składowania i magazynowania odpadów;
• poziomu hałasu.
Wymierzanie kar (z wyjątkiem kary za przekroczenie dopuszczalnej ilości pobranej wody) następuje poprzez:
44
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
• ustalenie wymiaru kary biegnącej, określającego godzinową albo dobową stawkę kary w okresie, w którym trwa naruszenie lub przekroczenie;
• wymierzenie kary za okres, w którym trwało naruszenie lub przekroczenie.Kary za przekroczenia w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza oraz za pobór
wody wymierza się w wysokości 10-krotnej wielkości jednostkowej opłat.Kary wnoszone są na konto właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska po
wymierzeniu ich decyzją administracyjną.
Kary na podstawie kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń
Za działania związane z ochroną środowiska przepisy określają odpowiedzialność cywilną, karną i administracyjną.
Za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko mogą być na wniosek poszkodowanego stosowane przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności w zakresie:• przywrócenia stanu zgodnego z prawem,• podjęcia środków zapobiegawczych,• zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie,• dochodzenia roszczeń.
Za wykroczenia i uchybienia popełnione przeciwko środowisku lub organom kontrolnym i organom środowiska władający instalacją może w określonych przypadkach (ustalonych m.in. w ustawie Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, oraz ustawie o odpadach i ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska) zostać ukarany aresztem, ograniczeniem wolności lub grzywną.
45
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Opi
s wym
agan
iaO
pis c
zynn
ości
kon
trol
nych
Opi
s wym
ogów
wob
ec r
olni
ka
Prze
chow
ywan
ie
naw
ozów
na
tura
lnyc
h
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y pr
zest
rzeg
a ob
owią
zku
prze
chow
ywan
ia
naw
ozów
nat
ural
nych
w p
osta
ci st
ałej
w p
omie
szcz
enia
ch in
wen
tars
kich
lub
na
niep
rzep
uszc
zaln
ych
płyt
ach
zaop
atrz
onyc
h w
inst
alac
je o
dpro
wad
zają
ce w
ycie
ki
do sz
czel
nych
zbi
orni
ków
na
gnoj
ówkę
i w
odę
gnoj
ową,
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y pr
zest
rzeg
a ob
owią
zku
prze
chow
ywan
ia n
awoz
ów
natu
raln
ych
w p
osta
ci p
łynn
ej (g
nojó
wka
, gno
jow
ica)
w sz
czel
nych
zbi
orni
kach
.
Czy
pły
ta o
born
ikow
a, z
bior
nik
na g
nojó
wkę
, wod
ę gn
ojow
ą są
usy
tuow
ane
praw
idło
wo
i zac
how
ana
jest
odpo
wie
dnia
odl
egło
ść o
d in
nych
bud
ynkó
w, b
udow
li,
ciek
ów w
odny
ch, g
rani
cy d
ział
ki it
p.
Czy
pos
iada
na p
łyta
obo
rnik
owa
jest
szcz
elna
i za
opat
rzon
a w
inst
alac
ę od
prow
adza
jącą
wyc
ieki
do
szcz
elny
ch
zbio
rnik
ów n
a gn
ojów
kę i
wod
ę gn
ojow
ą.
Czy
pos
iada
ne z
bior
niki
na
gnoj
ówkę
, gno
jow
icę
czy
wod
ę gn
ojow
ą są
szcz
elne
.
Stos
owan
ie n
awoz
ów
natu
raln
ych
Stw
ierd
zeni
e, c
zy il
ość
wyp
rodu
kow
aneg
o na
woz
u na
tura
lneg
o w
cią
gu ro
ku o
d w
szys
tkic
h zw
ierz
ąt g
ospo
dars
kich
prz
etrz
ymyw
anyc
h w
gos
poda
rstw
ie n
ie p
rzek
rocz
y ro
czne
j daw
ki 1
70 k
g az
otu
w c
zyst
ym sk
ładn
iku
na 1
ha
użyt
ków
roln
ych,
Stw
ierd
zeni
e, c
zy n
a dz
iałk
ach
wyt
ypow
anyc
h do
kon
troli,
prz
estrz
egan
y je
st z
akaz
st
osow
ania
naw
ozów
nat
ural
nych
ora
z az
otow
ych
w p
osta
ci p
łynn
ej n
a gl
ebac
h be
z ok
ryw
y ro
ślin
nej p
ołoż
onyc
h na
stok
ach
o na
chyl
eniu
wię
kszy
m n
iż 1
0 %
.St
wie
rdze
nie,
czy
na
dzia
łkac
h w
ytyp
owan
ych
do k
ontro
li pr
zest
rzeg
any
jest
zak
az
stos
owan
ia n
awoz
ów n
atur
alny
ch w
pos
taci
pły
nnej
pod
czas
weg
etac
ji ro
ślin
pr
zezn
aczo
nych
do
bezp
ośre
dnie
go sp
ożyc
ia,
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rzes
trzeg
any
jest
zak
az st
osow
ania
naw
ozów
nat
ural
nych
na
gleb
ach
zala
nych
wod
ą, p
rzyk
ryty
ch śn
iegi
em lu
b za
mar
znię
tych
do
głęb
okoś
ci 3
0 cm
,St
wie
rdze
nie
czy
prze
strz
egan
y je
st z
akaz
stos
owan
ia n
awoz
ów n
atur
alny
ch i
orga
nicz
nych
w p
osta
ci p
łynn
ej p
omię
dzy
30 li
stop
ada
a 1
mar
ca,
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y pr
zest
rzeg
a za
kazu
stos
owan
ia n
awoz
ów n
atur
alny
ch
w o
dleg
łośc
i mni
ejsz
ej n
iż 2
0 m
od
stre
fy o
chro
nnej
źró
deł,
ujęć
wod
y, o
d br
zegu
zb
iorn
ików
i ci
eków
wod
nych
, kąp
ielis
k zl
okal
izow
anyc
h na
wod
ach
pow
ierz
chni
owyc
h or
az o
bsza
rów
mor
skie
go p
asa
nadb
rzeż
nego
.
Czy
daw
ka a
zotu
poc
hodz
ąca
z na
woz
u na
tura
lneg
o ni
e pr
zekr
acza
170
kg
N n
a 1
ha u
żytk
ów ro
lnyc
h (p
rzek
rocz
enie
daw
ki m
oże
nast
ąpić
, jeż
eli l
iczb
a zw
ierz
ąt
w g
ospo
dars
twie
prz
ekra
cza
2 - 2
,5 D
JP n
a 1
ha U
R).
C
zy st
osuj
ę na
woz
y n
atur
alne
w te
rmin
ie o
d 1
mar
ca d
o 31
paź
dzie
rnik
a?
Czy
nie
wyw
ożę
ich
na sk
łony
, pol
a za
mar
znię
te, p
okry
te
wod
ą lu
b śn
iegi
em?
Prze
chow
ywan
ie
naw
ozów
m
iner
alny
ch
Stw
ierd
zeni
u, c
zy p
rodu
cent
roln
y pr
zech
owuj
e na
woz
y m
iner
alne
zgo
dnie
z e
tyki
etą
znaj
dują
cą si
ę na
opa
kow
aniu
lub
z w
ytyc
znym
i pro
duce
nta
dane
go n
awoz
u m
iner
alne
go
oraz
czy
naw
ozy
luze
m p
rzec
how
ywan
e są
na
utw
ardz
onym
pod
łożu
pod
i pr
zykr
ycie
m
z m
ater
iału
wod
oszc
zeln
ego.
Czy
prz
echo
wuj
ę do
wod
y na
byci
a na
woz
ów m
iner
alny
ch?
(obo
wią
zek
5 la
t od
daty
nab
ycia
, jeś
li go
spod
arst
wo
przy
stąp
iło d
o pr
ogra
mu
ON
W)
Tabe
la 1
Wym
ogi Z
wyk
łej D
obre
j Pra
ktyk
i Rol
nicz
ej (
kont
rolo
wan
ie -
prze
strz
egan
ie).
3. W
YM
AG
AN
IA Z
WY
KŁ
EJ
DO
BR
EJ
PRA
KT
YK
I RO
LN
ICZ
EJ
46
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Stos
owan
ie n
awoz
ów
min
eral
nych
Stw
ierd
zeni
e, c
zy o
pisy
na
opak
owan
iach
naw
ozów
lub
nazw
y na
woz
ów n
a do
wod
zie
zaku
pu n
awoz
ów lu
zem
maj
ą sw
oje
odpo
wie
dnik
i w w
ykaz
ie n
awoz
ów d
opus
zczo
nych
do
obr
otu
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rzes
trzeg
any
jest
zak
az st
osow
ania
naw
ozów
min
eral
nych
na
gleb
ach
zala
nych
wod
ą, p
rzyk
ryty
ch śn
iegi
em lu
b za
mar
znię
tych
do
głęb
okoś
ci 3
0 cm
.
Czy
stos
uję
naw
ozy
min
eral
ne d
opus
zczo
ne d
o ob
rotu
ora
z pr
zest
rzeg
am z
asad
dot
yczą
cych
ich
prze
chow
ywan
ia?
C
zy st
osuj
ę na
woz
y m
iner
alne
w te
rmin
ie o
d 1
mar
ca d
o 31
paź
dzie
rnik
a?
Czy
nie
wyw
ożę
ich
na sk
łony
, pol
a za
mar
znię
te, p
okry
te
wod
ą lu
b śn
iegi
em?
Rol
nicz
e w
ykor
zyst
ywan
ie
ście
ków
na
tere
nie
gosp
odar
stw
a
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y po
siad
a or
ygin
ał lu
b ks
erok
opię
waż
nego
poz
wol
enia
w
odno
praw
nego
na
roln
icze
wyk
orzy
stan
ie śc
iekó
w o
raz
aktu
alny
pla
n na
woż
enia
.
Czy
stos
uję
ście
ki d
o ce
lów
roln
iczy
ch, j
eżel
i tak
to:
• pos
iada
m k
opię
poz
wol
enia
wod
no-p
raw
nego
wyd
aneg
o do
staw
cy śc
iekó
w n
a ic
h ro
lnic
ze w
ykor
zyst
anie
, • p
osia
dam
wyn
iki a
naliz
gle
b, p
osia
dam
pla
n na
woż
enia
uw
zglę
dnia
jący
stos
owan
e śc
ieki
, • ś
ciek
i sto
suję
w u
praw
ach
rośl
in, k
tóre
nie
są
prze
znac
zone
do
bezp
ośre
dnie
go sp
ożyc
ia p
rzez
ludz
i i
zwie
rzęt
a.
Rol
nicz
e w
ykor
zyst
ywan
ie
kom
unal
nych
osa
dów
śc
ieko
wyc
h na
te
reni
e go
spod
arst
wa
Stw
ierd
zeni
e w
ykor
zyst
ywan
ia k
omun
alny
ch o
sadó
w śc
ieko
wyc
h or
az sp
raw
dzen
ie
posi
adan
ia p
lanu
naw
ożen
ia i
wyn
ików
ana
lizy
gleb
y w
ykon
anej
bez
pośr
edni
o pr
zed
zast
osow
anie
m o
sadu
ście
kow
ego.
Czy
stos
uję
kom
unal
ne o
sady
ście
kow
e, je
żeli
tak
to:
• pos
iada
m p
lan
naw
ożen
ia u
wzg
lędn
iają
cy z
awar
tość
sk
ładn
ików
naw
ozow
ych
w st
osow
anyc
h da
wka
ch o
sadó
w
ście
kow
ych,
• p
osia
dam
wyn
iki b
adan
ia g
leb
wyk
onan
e be
zpoś
redn
io
prze
d w
prow
adze
niem
osa
du śc
ieko
weg
o,
• osa
dów
nie
stos
uję
na g
runt
ach
z up
raw
ą ro
ślin
, któ
re są
pr
zezn
aczo
ne d
o be
zpoś
redn
iego
spoż
ycia
prz
ez lu
dzi i
zw
ierz
ęta
Stos
owan
ie śr
odkó
w
ochr
ony
rośl
in
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y st
osuj
e śr
odki
och
rony
rośl
in d
opus
zczo
ne d
o ob
rotu
i sto
sow
ania
zez
wol
enie
m M
inis
tra R
olni
ctw
a i R
ozw
oju
Wsi
. (R
ejes
tr ty
ch śr
odkó
w je
st p
ublik
owan
y i s
yste
mat
yczn
ie a
ktua
lizow
any
na st
roni
e M
inis
ters
twa
Rol
nict
wa
i Roz
woj
u W
si).
Stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y w
ykon
uje
zabi
egi c
hem
iczn
ej o
chro
ny ro
ślin
sp
rzęt
em sp
raw
nym
tech
nicz
nie
oraz
czy
pos
iada
akt
ualn
e za
świa
dcze
nie
o uk
ończ
eniu
sz
kole
nia
w ty
m z
akre
sie
(w p
rzyp
adku
środ
ków
och
rony
rośl
in z
alic
zany
ch d
o ba
rdzo
to
ksyc
znyc
h i t
oksy
czny
ch) l
ub c
zy z
abie
gi te
wyk
onuj
e sp
rzęt
em rę
czny
m.
Czy
stos
uję
środ
ki o
chro
ny ro
ślin
dop
uszc
zone
do
obro
tu
(pos
iada
m d
okum
enty
pot
wie
rdza
jące
zak
up st
osow
anyc
h śr
odkó
w o
chro
ny ro
ślin
) C
zy śr
odki
och
rony
rośl
in st
osuj
ę w
e w
łaśc
iwy
spos
ób i
we
wła
ściw
ych
term
inac
h –
zgod
nych
z in
stru
kcją
(pod
staw
a pr
owad
zona
ew
iden
cja
zabi
egów
). C
zy p
osia
dam
zaś
wia
dcze
nie
o pr
zesz
kole
niu
z za
kres
u st
osow
ania
środ
ków
och
rony
rośl
in ?
C
zy p
osia
dam
akt
ualn
y at
est d
la o
prys
kiw
acza
, któ
rym
w
ykon
uję
zabi
egi o
chro
ny ro
ślin
? C
zy p
rzy
stos
owan
iu śr
odkó
w o
chro
ny ro
ślin
prz
estrz
egam
w
łaśc
iwyc
h od
legł
ości
(zab
udow
ań, p
asie
k, u
praw
zi
elar
skic
h, o
grod
ów d
ział
kow
ych,
reze
rwat
ów p
rzyr
ody,
w
ód p
owie
rzch
niow
ych,
stre
f uję
ć w
ody)
?
47
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Gos
poda
row
anie
na
użyt
kach
zie
lony
ch
Stw
ierd
zeni
e, c
zy n
a dz
iałk
ach
wyt
ypow
anyc
h do
kon
troli
znaj
dują
się
ślad
y w
ypal
ania
. St
wie
rdze
nie,
czy
wys
tępu
ją n
a pa
stw
isku
usz
kodz
enia
dar
ni sp
owod
owan
e na
dmie
rnym
w
ypas
em lu
b w
ypaa
sem
w o
kres
ie n
adm
iern
ego
uwilg
otni
enia
pas
twis
ka.
Stw
ierd
zeni
e, c
zy w
rzek
ach,
jezi
orac
h cz
y ci
ekac
h w
odny
ch z
najd
ują
się
ślad
y od
chod
ów z
wie
rzęc
ych.
Czy
nie
wyp
alam
rośl
inno
ści n
a łą
kach
, pas
twis
kach
, śc
iern
iska
ch, r
owac
h, m
iedz
ach,
nie
użyt
kach
, pas
ach
przy
droż
nych
? (j
eżel
i na
moi
ch g
runt
ach
nast
ąpiło
pod
pale
nie
lub
pow
stał
sa
moz
apło
n za
wia
dam
iam
pis
emni
e ki
erow
nika
biu
ra
pow
iato
weg
o A
RiM
R)?
N
a pa
stw
iska
ch n
ie n
astę
puje
usz
kodz
enie
dar
ni p
oprz
ez
nadm
iern
y w
ypas
lub
wyg
niat
anie
? C
zy b
ydło
, kon
ie o
wce
nie
maj
ą be
zpoś
redn
iego
dos
tępu
do
rzek
i, je
zior
a lu
b in
nego
cie
ku w
odne
go?
Zw
ierz
ęta
nie
są p
ojon
e be
zpoś
redn
io w
zbi
orni
ku?
Utr
zym
anie
czy
stoś
ci
i por
ządk
u w
go
spod
arst
wie
Spra
wdz
enie
pol
ega
na :
• stw
ierd
zeni
e, c
zy p
rodu
cent
roln
y po
siad
a na
tere
nie
gosp
odar
stw
a ro
lneg
o ur
ządz
enia
do
gro
mad
zeni
a od
padó
w b
ytow
ych
(np.
poj
emni
k, k
osze
na
śmie
ci, i
tp.)
o ob
jęto
ści
dost
osow
anej
do
częs
totli
woś
ci ic
h op
różn
iani
a
oraz
czy
czy
stoś
ć ut
rzym
ana
jest
rów
nież
na
tere
nie
użyt
ków
roln
ych
(np.
bra
k „d
ziki
ch
wys
ypis
k);
• stw
ierd
zeni
u, c
zy n
a te
reni
e go
spod
arst
wa
roln
ego
wyz
nacz
one
jest
mie
jsce
do
grom
adze
nia
opak
owań
po
środ
kach
pro
dukc
ji.
Czy
na
tere
nie
gosp
odar
stw
a ut
rzym
any
jest
ład
i por
ząde
k?
Czy
gos
poda
rstw
o po
siad
a ur
ządz
enia
do
grom
adze
nia
odpa
dów
kom
unal
nych
(śm
ietn
ik, s
zcze
lne
szam
bo,
szcz
elny
dół
klo
aczn
y, p
odłą
czen
ie d
o ka
naliz
acji)
, ści
eki
nie
są o
dpro
wad
zane
do
wód
lub
ziem
i)?
Och
rona
sied
lisk
przy
rodn
iczy
ch
Stw
ierd
zeni
e cz
y pr
zest
rzeg
ane
są d
odat
kow
e w
ymog
i nał
ożon
e na
gru
nty
użyt
kow
ane
roln
iczo
prz
ez p
arki
nar
odow
e i k
rajo
braz
owe,
reze
rwat
y oc
hron
y pr
zyro
dy o
raz
inne
fo
rmy
ochr
ony
przy
rody
.
Czy
wyp
ełni
am o
bow
iązk
i, je
żeli
gosp
odar
stw
o po
łożo
ne
jest
na
obsz
arze
obj
ętym
pra
wną
och
roną
prz
yrod
y (u
jęci
e w
ody,
reze
rwat
, stre
fa c
hron
ione
go k
rajo
braz
u, p
ark
kraj
obra
zow
y i n
arod
owe
wra
z z
otul
inam
i itp
.)?
Och
rona
gle
b
Spra
wdz
enie
czy
na
stok
u o
nach
ylen
iu p
owyż
ej 2
0 st
opni
upr
awa
prow
adzo
na je
st
met
odą
tara
sow
ą, p
ozw
alaj
ącą
na o
chro
nę g
leby
i ro
ślin
prz
ed e
rozj
ą.
Spra
wdz
enie
czy
mię
dzyr
zędz
ia ro
ślin
wie
lole
tnic
h, u
praw
iany
ch n
a st
oku
o na
chyl
eniu
po
wyż
ej 2
0 st
opni
są
poro
śnię
te ro
ślin
ami l
ub c
zy są
śció
łkow
ane,
tzn.
czy
gle
ba n
ie je
st
odkr
yta
, nar
ażon
a na
ero
zję.
Sp
raw
dzen
ie c
zy n
a de
klar
owan
ych
dzia
łkac
h ro
lnyc
h ni
e m
a w
idoc
znyc
h śl
adów
w
ypal
ania
. Sp
raw
dzen
ie c
zy w
gos
poda
rstw
ie są
utrz
yman
e w
e w
łaśc
iwym
stan
ie te
chni
czny
m
urzą
dzen
ia p
rzec
iwer
ozyj
ne o
raz
urzą
dzen
ia m
elio
racj
i szc
zegó
łow
ych.
Czy
w g
ospo
dars
twie
są u
trzym
ane
we
wła
ściw
ym st
anie
te
chni
czny
m u
rząd
zeni
a pr
zeci
wer
ozyj
ne o
raz
urzą
dzen
ia
mel
iora
cji s
zcze
góło
wyc
h?
Czy
utrz
ymuj
ę st
ałe
zada
rnie
nie
lub
prow
adzę
upr
awę
met
odą
tara
sow
ą na
stok
ach
o na
chyl
eniu
pow
yżej
20
stop
ni?
48
Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną
Och
rona
zas
obów
w
odny
ch
Stw
ierd
zeni
u, c
zy p
rzes
trzeg
any
jest
obo
wią
zek
posi
adan
ia z
bior
nika
do
grom
adze
nia
ście
ków
byt
owyc
h, o
czys
zcza
lni p
rzyd
omow
ej lu
b po
dłąc
zeni
a do
siec
i kan
aliz
acyj
nej w
pr
zypa
dku
gdy
budy
nek
mie
szka
lny,
pom
iesz
czen
ia g
ospo
darc
ze lu
b so
cjal
ne p
rodu
cent
a ro
lneg
o są
wyp
osaż
one
w w
odę
bież
ącą.
Czy
ście
ki b
ytow
e ni
e są
odp
row
adza
ne b
ezpo
śred
nio
do
wód
pow
ierz
chni
owyc
h lu
b do
łów
zie
mny
ch.
Na
pods
taw
ie: D
obra
pra
ktyk
a ro
lnic
za w
gos
poda
rstw
ie ro
lnym
. J. K
uś, K
. Joń
czyk
Mat
. Szk
olen
iow
e Ra
dom
200
6
49
1. Gleba , nawozy (informacje ogólne)
CZĘŚĆ II. WYBRANE NORMATYWY PRODUKCJI ROLNICZEJ
1. GLEBA, NAWOZY (INFORMACJE OGÓLNE)Tabela 1.1. Współczynniki reprodukcji i degradacji materii organicznej gleby (wg Eicha i Kundlera)
Roślina lub nawóz organiczny
Współczynniki reprodukcji ( +) lub degradacji (-) dla różnych gleb
w t materii organicznej na 1 ha
glebybardzo lekkie i lekkie
średnie ciężkie czarne ziemie
Okopowe -1,26 -1,4 -1,54 -1,02Kukurydza -1,12 -1,15 -1,22 -0,91Zboża i oleiste -0,49 -0,53 -0,56 -0,38Poplony ozime i zboża na zielonkę -0,32 -0,35 -0,38 -0,25
Strączkowe +0,32 +0,35 +0,38 +0,38Wsiewki motylkowych i traw +0,63 +0,70 +0,77 +0,77
Trawy +0,95+1,05
+1,16+1,16
Motylkowe +0,89+1,96
+2,10-
Obornik* +0,35 ok. 4-5 t św. masy
Gnojowica* +0,28ok.10-16 t
świeżej masy**
Słoma* +0,21 ok. 1,1 t świeżej masy
*1 t suchej masy nawozu.**10 – 12 t świeżej gnojowicy bydlęcej i ok. 16 t świeżej gnojowicy świńskiej.Źródło: Fotyma M., Mercik S.: Chemia rolna. PWN 1992.
Tabela 1.2. Przykłady bilansowania materii organicznej w płodozmianie 1. Gleba lekka. Płodozmian: ziemniaki (na oborniku 30 t/ha) – pszenżyto –owies. Bilans: ziemniaki [-1,26]+ obornik[+6*0,35]+zboża[-0,49]+zboża[-0,49]= [-2,14]+[+2,1] = -0,04 t mat. org. na 1 ha. Wniosek : praktycznie zbilansowana.2. Gleba średnia. Płodozmian: ziemniaki (na oborniku 30 t/ha) – pszenica ozima - pszenica jara - pszenżyto. Bilans: [-1,4]+[+2,1]+[-0,53]+[-0,53]+[-0,53] =[-2,99]+[+2,1] = -0,89 t mat. org. na 1 ha. Wniosek : zwiększyć nawożenie obornikiem o 5 t i zastosować poplon na przyoranie lub raz w płodozmianie przyorać słomę z dodatkiem 8 kg N na 1 t słomy.
Tabela 1.3. Przykład obliczenia kosztu składników w nawozach mineralnych (ceny 2005)1. Obliczamy cenę jednostkową w nawozach prostych, zwykle jest ona najniższa: Azot – saletra amonowa 34% N, cena 100 kg nawozu 70 zł; w 100 kg nawozu znajduje się 34 kg czystego składnika, czyli: 70 zł : 34 kg = 2,06 zł/kg N Fosfor – superfosfat potrójny 46% P2O5 , cena 1dt 95 zł; 85 zł :46 = 2,07 zł/kg P2O5 Potas – sól potasowa 60% K2O, cena 95 zł za 1 dt; 51 : 60 = 1,58 zł/kg K2O Wapń – wapno węglanowe 55%, cena 22 zł za 1 t = 2,20 zł/100 kg; 2,20 : 55 = 0,04 zł/kg CaO Magnez – wapno magnezowe 40% CaO i 15% MgO, cena 42 zł/t = 4,20zł/100 kg;
obliczamy sam MgO = 4,20 –( 40 x 0,04zł za CaO) = 2,60zł : 15 = 0,17 zł/kg MgO
50
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
2. Obliczamy wskaźnik cenowy( kalkulacyjny):- Fosforan amonowy 18% N i 46% P2O5 = 18 x 2,06zł + 46 x 2,07 zł = 132 zł cena kalkulacyjna,cena nawozu w sklepie = 125 zł, to 130 : 132 = 0, 97 x 100% = 97%.Oznacza to, że składniki w tym nawozie są tańsze niż w nawozach prostych o 3 %.- Nawóz 16% N, 16% P2O5, 16% K2O kosztuje 105 zł/dt;obliczamy cenę kalkulacyjną: 16x2,06 zł+ 16x2,07 zł +16x1,58 zł = 91,4 zł cena kalkulacyjna;cena rzeczywista: cena kalkulacyjna = 105 : 91,4 = 1,15 * 100% = 115 %.Oznacza to że składniki w nawozie są 15% droższe niż w nawozach prostych, np. 1 kg azotu w tym nawozie kosztuje 2,06 zł x 115% = 2,37 zł.
Tabela 1.4. Kompleksy przydatności rolniczej gleb dla terenów nizinnych
Kompleks Nazwa
Najczęściej występujące
klasy bonitacyjne
Charakterystyka
Grunty orne
1. pszenny bardzodobry I, II
odczyn obojętny, zasobność bardzo wysoka i wysoka; duża zawartość próchnicy, uregulowane stosunki wodne,czarnoziemy, mady, lessy
2. pszenny dobry IIIa, IIIb mogą być nieco zwięźlejsze i cięższe do uprawy, wahania wody gruntowej
3. pszenny wadliwy
IIIb, IVa, rzadziej IVb
pszenne, średnio zwięzłe i zwięzłe;okresowo mogą być za suche;mogą to być cięższe gleby, leżące na lżejszych; lub na zboczach; przedwczesne dojrzewanie roślin w lata suche
4. żytni bardzodobry IIIa, IVa
piaski gliniaste mocne i piaski gliniaste na zwięzłym podłożu;dobry poziom próchniczy;łatwe w uprawie;pszenica i pszenżyto – równe plony
5. żytni dobry IVa, IVbpiaski gliniaste lekkie lub całkowite na mocniejszym podłożu;lepiej plonuje pszenżyto niż pszenica, udają się mieszanki, jęczmień; łatwo się zakwaszają
6. żytni słaby IVb, V
piaski słabogliniaste całkowite lub piaski luźne na cięższych podłożach;ubogie w składniki pokarmowe, najlepiej udaje się żyto- duża zależność od opadów
7. żytni bardzo słaby VI piaski luźne i słabogliniaste;ubogie;trwale za suche
8.zbożowo -pastewny
mocnyIIIb, IVa, IVb
gleby średnio zwięzłe ciężkie, i b. ciężkie, za długo nadmiernie uwilgotnione, w latach suchych lub po melioracji odpowiadają kompleksom pszennemu dobremu lub żytniemu bardzo dobremu
9. zbożowo-pastewny
słaby
IVa, IVb, V, VI
wytworzony z piasków; okresowo podmokłe, wymaka żyto, trudno zasiać na wiosnę;często piasek na ciężkiej glebie;latem wysychają nawet do stanu suszy glebowej
Użytki zielone1 z
bardzo dobre i dobre I, II mineralne i mułowo-torfowe;dobre stosunki wodne;łąki co najmniej
dwukośne; pastwiska powyżej 4-ch spasań; wyżywią 3 krowy z ha2 z
średnie
III, IVmineralne,torfowe, murszowe – stosunki wodne gorsze (czasem za mokre, czasem za suche) ; łąki dwukośne; nadają się na 3 spasania, mogą wyżywić 2 krowy z ha
3 z
słabe
V, VImineralne zbyt suche lub wilgotne; podtopiony torf lub mursz, albo za suchy; łąki jednokośne,turzycowo-trawiaste; mogą wyżywić najwyżej jedną krowę z ha
Źródło:Gleboznawstwo. Pr. zbior. pod red. B. Dobrzańskiego. PWRiL 1981.
51
1. Gleba , nawozy (informacje ogólne)
Tabela 1.5. Przeciętne plony 4 zbóż na poszczególnych kompleksach glebowych
Nr Kompleks przydatności rolniczej
Plon 4 zbóż ( t/ha)
z tradycyjną agrotechniką
z kompleksową technologią
lata 1978-1986 wg IUNG
zakreswahań średnio zakres
wahań średnio
1. pszenny b. dobry 4,7-5,4 5,15 6,0-7,4 6,7
2. pszenny dobry 4,4-5,2 4,92 5,8-7,0 6,4
3 pszenny wadliwy 2,9-4,4 4,25 4,0-5,8 4,9
4 żytni b. dobry 4,2-4,5 4,46 4,8-6,4 5,5
5 żytni dobry 3,4-4,1 3,81 3,9-5,3 4,6
6 żytni słaby 2,7-3,1 2,86 3,2-3,8 3,5
7 żytni b. słaby 2,3 2,3 2,4-2,8 2,6
8 zbożowo-pastewny mocny 4,1-4,2 4,18 4,6-5,4 5
9 zbożowo-pastewny słaby 2,7-2,9 2,86 3,1-3,8 3,4
Źródło: Witek T., Bukowski K.: Produktywność gruntów ornych. IUNG 1997.
Tabela 1.6. Minimalne parametry zbóż w zakupie interwencyjnymZiarno zbóż powinno być zdrowe, czyste, dojrzałe, dobrze wykształcone, bez obcych zapachów lub zapachów wskazujących na jego zepsucie oraz wolne od jakichkolwiek żywych owadów i roztoczy widocznych nieuzbrojonym okiem.
Wyróżnik Pszenica Jęczmień Kukurydza
A. Maksymalna wilgotność ziarna 14,50% 14,50% 14,50%
B. Maksymalna zawartość zanieczyszczeń 12,00% 12,00% 12,00%
1. Ziarna połamane 5% 5% 10%
2. Zanieczyszczenia ziarnowe 7% 12% 5%
w tym:
(a) ziarna poślednie
5%
(b) ziarna innych zbóż
ziarna uszkodzone przez szkodniki (ok.)
(d) ziarna z uszkodzonym zarodkiem
(e) ziarna uszkodzone termicznie 1% 3% 3%
3. Ziarna porośnięte 4% 6% 6%
Inne zanieczyszczenia 3% 3% 3%
w tym:
(a) nasiona obce 0,1% 0,1% 0,1%
- szkodliwe
- pozostałe
52
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
(b) ziarna zniszczone
0,05%
- ziarna uszkodzone wskutek samozagrzewania lub zbyt intensywnego suszenia
- inne
(c) materiał obcy nieorganiczny
0,05%
(d) plewy
(e) sporysz
(f) ziarna zbutwiałe
(g) martwe owady lub ich fragmenty
C. Minimalna gęstość ziarna w stanie zsypnym 73 kg/hl 62 kg/hl
D. Minimalna zawartość białka w suchej masie 10,50%
E. Minimalna liczba opadania 220
F. Minimalny wskaźnik sedymentacyjny Zeleny’ego* 22ml
*W przypadku wskaźnika dla pszenicy między 22 a 30 dokonać testu kleistości ciasta.Źródło: Na podstawie Zarządzenia Prezesa ARR Izb_PG_z3
Tabela 1.7. Charakterystyka głównych nawozów mineralnych
Nazwa nawozuZawartość procentowa
N P2O5 K2O MgO CaO inne Uwagi
AZOTOWEMocznik 46 Roztwór RSM 28 – 32 płynnySaletra amonowa 34 – 34,5 Saletra amonowa Mg 34 0,33 Saletra CAN 27 4 7 Saletra wapniowa (norweska) 15,5 26,6 Saletrzak 27,5 6,8 MgO 3,5 %Salmag 27,5 3,5 6 B- 0,2%Siarczan amonowy 21 krystaliczny
FOSFOROWEFosmag pyl. i gran. 14-15 5 Superfosfat potrójny 46 Superfosfat prosty granul. 20 Superfosfat prosty pylisty 18-19 MgO 3,5%
POTASOWEChlorek potasu 60 biały Kali und SalzHortisul 52 S – 18 bezchlorkowyKamex 40 6 S-4;Na-3 bezchlorkowyMagnesia-kainit 11 5 Na-20;S-4 pod paszę dla bydłaPatentkali (kalimagnesia) 30 10 S-17 j.w.Siarczan potasu 50 S -18 Sól potasowa granulowana 60 Rosja,Białoruś
53
1. Gleba , nawozy (informacje ogólne)
Sól potasowa krystaliczna 58 Rosja,BiałoruśMAGNEZOWE
Bittersalz 16 S-13Kizeryt granulowany 25 S-20Kizeryt pylisty 27 S-22 Siarczan magnezu 1-wodn. 26 Siarczan magnezu 7-wodn. 16 S-13
WIELOSKŁADNIKOWEAgrafoska okopowa 16 36 Agrafoska zbożowa 24 24 Agrafoska zbożowo-okopowa 21 32 Amofoska NPK 10 10 9 12 S-11,5 Amofoska NPK 4 4 16 18 S-4,5 Amofoska NPK/S Mg 4 16 18 2 S-4,5
Amofoska NPK/SB 4 10 28 S-4,5; B-0,2
Azotan magnezowy 10,7 15,4 Fosforan amonowy 18 46 Hydrofoska 16 16 16 16 Hydrofoska 21 21 8 11 2 Hydro-plon 14 14 10 18 2 9 Hydro-plon 5 5 10 35 1 6 Hydro-plon 6 6 16 26 Hydro-plon 8 8 11 22 S-10 Kalifosfat 14 14 Lubofoska NPK-granulowany 4 13 13 też z B;Zn;CuLubofoska PKMg 14 14 2 też z B;Zn;CuNawóz granulowany NPKMg 4 12 20 2 Nawóz granulowany PKMg 10 20 4 Nawóz NPKMg 8-8-8-2 8 8 8 2 Nawóz NPKMg (lubofoska) 4 12 12 2 też z B;Zn;CuNawóz PKMg pylisty 13 13 4 Nawóz PKMg pylisty 12 8 2 też z B-0,2%Polidap 18 46 Polifosfat A 13 15 15 Polifosfat K 18 30 4,5 Polifosfat W 12 6 6 Polifoska 11 11 22 16 Polifoska 12 12 12 12 S-11 Polifoska 15 15 15 15 2 Polifoska 6 6 20 30 Polifoska 8 8 24 24 Polimag 305 5 16 24 8 Polimag 306 6 19 19 8 Polimag 309 9 17 12 8 Polimap 12 52 Potafoska magnezowana 13 13 4 też z B-0,2%Superfosamon J 6,5 12,5 Superfosamon W 12,5 6,5 Superkalifosfat 11 22 też z Mg-4
54
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Unifoska J 4 11,5 11,5 Unifoska magnezowana 7,5 7,5 7,5 2,5 Unifoska magnezowana B 12 5 6 2,5 B-0,2 Unifoska R 5,5 8 16,5 Unifoska W 8,5 8,5 8,5 Unifoska Z 12,5 5 6,5 Viking 13 13 13 21 1,2 Wrofoska I 6,5 28 28 Wrofoska II 5 22,5 34 Wrofoska III 4,5 19 38
Uwaga:Określenie „ też z B” oznacza wersję nawozu, o tym samym składzie makroelementowym z dodatkiem boru.Źródło: Wykaz nawozów produkowanych w latach 1997-1998; aneks do „Nawożenie mineralne”.Współczynniki przeliczeniowe form tlenkowych i czystego składnikaP2O5 na P =0,436 P na P2O5 =2,291K2O na K =0,830 K na K2O =1,204CaO na Ca =0,715 Ca na CaO =1,399MgO na Mg =0,603 Mg na MgO =1,658MgO na CaO =1,389
Tabela 1.8. Zawartość składników mineralnych w świeżej masie nawozów naturalnych i organicznych
NawózZawartość
suchej masyw %
Azot N
kg w t
Fosfor P2O5
kg w t
Potas K2O
kg w t
Magnez MgOkg w t
Wapń CaO
kg w tObornik 25-30 5 3 7 1,9 0,5Gnojowica 8-10 3~4 1,8-2,2 4-4,2 0,9 0,3Gnojówka 2 4 0,1 4-10 - 0,3-0,4Pomiot kurzy 44 16 15 8 7 24Pomiot ptactwa wodnego 23 -30 8 0,9 7,5 2,5 12Słoma 80 -92 0,5-0,7 0,2-0,3 1,2-2 0,2 0,3-0,5Kompost 25 0,6-2 0,3-1 0,3-2 0,1-0,4 0,2-1,0Motylkowe na przyoranie na 1 ha 120-180 30-40 90-160 x xPoplony ściern na 1 ha 40-70 20-60 30-90 x x
Źródło: Chemia rolnicza , red K. Boratyński. PWRiL, Warszawa 1983. Tabela 1.9. Wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i mineralnych w I roku w %
Składnik Rodzaj nawozu naturalne mineralne
Azot 50 70Azot* 20 – 30 50 – 70Fosfor 30 30Fosfor* 20 – 30 15 – 25Potas 60 70Potas* 50 – 60 50 – 60Mikroelementy Mn, Cu, Zn 0,5 – 5
*Gleby zwięzłe.Źródło: jak wyżej.
55
1. Gleba , nawozy (informacje ogólne)
Tabela 1.10. Charakterystyka nawozów wapniowychSposób otrzymywania Symbol Minimalna zawartość CaO %
Nawozy z produkcji podstawowej
(przerób skał wapiennych)
sym. 01 80sym. 02 70sym. 03 60sym. 04 50sym. 05 40sym. 06a 35
Nawozy z pozysku
sym. 06 35sym. 07 30sym. 08 25sym. 09 20
Tabela 1.11. Charakterystyka nawozów wapniowo-magnezowych
Nazwa SymbolZawartość co najmniej
CaO+MgO w tym MgO
Wapniowo magnezowe tlenkowes.01 75 25s.02 60 20
Wapniowo magnezowe węglanowe
s.03 50 15s.04 50 8s.05 45 15s.06 45 8s.07 40 8
Tabela 1.12. Ilość CaO potrzebna do neutralizacji zakwaszającego działania nawozów azotowychRodzaj nawozu azotowego CaO w kg na 100 kg nawozu azotowegoSiarczan amonowy 240 – 320Saletrzak 35 – 75Saletra amonowa 80 – 120Mocznik 40 – 120Saletra wapniowa 0
Źródło: Chemia Rolnicza, pod red. K. Boratyńskiego. PWRiL 1983.
Tabela 1.13. Optymalne dawki nawozów wapniowych zalecane w Polsce w t CaO na 1 ha
Kategoria agronomiczna glebOkreślenie potrzeb wapnowania
konieczne potrzebne wskazane ograniczoneBardzo lekkie 3,0 2,0 1,0 -
Lekkie 3,5 2,5 1,5 -Średnie 4,5 3,0 1,7 1,0Ciężkie 6,0 3,0 2,0 1,0
56
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Roś
lina
upra
wna
Term
in si
ewu
w c
entr
.rej
onie
kra
juO
bsad
a
rośl
in m
ln sz
t. na
1
ha
Nor
ma
wys
iew
u kg
na
1 ha
Sze
roko
ść m
iędz
yrzę
dzi
cm
Ori
enta
cyjn
e n
awoż
enie
– k
g na
1 h
aO
rien
tacy
jny
plon
w
dt z
1 h
a
Zaw
arto
ść
biał
ka w
s.m
. w
%
op
tym
alny
dopu
szcz
alny
N
P
K
plo
n gł
ówny
stos
unek
pl
onu
ub
oczn
ego
do
głów
nego
biał
ko o
góln
e
Żyto
ozi
me
15 –
25.
IX
10 X
3,
0 –
4,3
120
– 1
80
10 –
15
60 –
100
60 –
80
80-1
20 2
5 –
40 1
: 2,
09,
5Ży
to m
iesz
ańco
we
15- 2
5. IX
10
X1,
2-2,
555
– 9
0
10 –
15
80-1
5060
-90
80-1
5030
-80
1:1,
89,
5Ży
to ja
re 1
20 –
30
III
5 IV
4,5
– 5,
5 1
65 –
205
10
– 1
5 60
-90
40-9
060
-110
25-8
01:
1,7
10Ps
zeni
ca o
zim
a20
– 3
0. IX
5
X
3,5
– 5,
5 1
60 –
290
10
– 1
370
– 1
4070
-120
80-1
20 3
0 –
70 1
: 1,
911
,8Ps
zeni
ca ja
ra20
– 3
0. II
I
10 IV
4,
0 –
6,0
160
– 2
80
9 –
12
60 –
110
80-1
2090
-130
30
– 60
1 :
2,1
11,8
Jęcz
mie
ń oz
imy
10 –
20.
IX
20 IX
3,
5 –
5,0
150
– 2
10
10 –
12
70 –
120
70-1
0090
-110
30
– 60
1 :
1,5
11,1
Jęcz
mie
ń ja
ry:
ogól
nouż
ytko
wy
20
.III –
5.IV
20 IV
3,0
– 3,
5
120
– 1
60
9
– 1
2
60 –
100
70
-100
80
-120
3
0 –
60
1 :
1,3
11,1
brow
arny
20.II
I – 5
.IV20
IV
3,0
– 3,
5 1
30 –
160
9
– 1
230
– 6
080
-120
90-1
20 3
0 –
50 1
: 1,
310
,9O
wie
s15
– 2
0. II
I5
IV
5,0
– 6,
5 1
65 –
205
12
- 1
550
– 9
030
-80
60-9
0 3
0 –
50 1
: 1,
711
,3O
wie
s bez
łusk
i 215
– 2
0. II
I5
IV
5,0
– 6,
516
0-19
0
12 -
15
60-1
0070
-90
60-9
025
-45
1 :1
,516
Mie
szan
ka z
bóż
jary
ch
owie
s+ję
czm
ień
20 II
I – 5
IV
10
IV 3,
7-5
14
0-18
050
%/5
0%
12 -
15
50
– 9
0
30-8
060
-90
25
-50
1
:1,5
11,2
Psze
nżyt
o oz
ime
20 –
30.
IX
5 X
3,
0 –
5,0
140
– 2
50
10 -
15
70-1
3030
-70
30-1
00 3
0-60
1 :
1,9
13,5
Psze
nżyt
o ja
re20
– 3
0. II
I5
IV4,
5 –
5,5
205
– 25
010
-15
60 –
110
40-1
0040
-110
30
– 50
1:1.
512
,5G
ryka
10 –
25.
V5
VI
2,
5 –
3,5
6
5 –
90
15 –
45
20-7
040
-100
40-9
015
– 3
01:
210
Kuk
uryd
zana
zia
rno
20
. IV
– 5
. V
10 V
70
-100
3
3
0 –
40
70
– 80
10
0-16
0
90-1
20
120-
160
3
0 –
50
1 :
1,5
9,3
1 W
g te
chno
logi
i żyt
a Aba
go.
2 Wg
tech
nolo
gii o
wsa
Akt
.3 W
tys.
szt.
na 1
ha.
Źród
ło :
ABC
upr
awy
zbóż
. IU
NG
Puł
awy;
inne
mat
eria
ły in
form
acyj
ne.
Tabe
la 2
.1. P
odst
awow
e da
ne a
grot
echn
iki z
bóż
2. G
ŁO
WN
E R
OŚL
INY
UPR
AWN
E
57
2. Głowne rośliny uprawne
Roś
liny
Term
in sa
dzen
ia lu
b si
ewu
Obs
ada
rośl
in w
tys.
szt.
na 1
ha
Nor
ma
w
ysie
wu/
sadz
enia
d
t lub
kg
na 1
ha
Szer
okoś
ć m
iędz
yrzę
dzi i
od
legł
ość
mię
dzy
rośl
inam
i cm
Ori
enta
cyjn
e na
woż
enie
k
g na
1 h
aO
rien
tacy
jny
plon
d
t na
1 ha
Okr
es
weg
etac
ji w
dni
ach
NP
Kgł
ówny
uboc
zny
Ziem
niak
i b.w
czes
ne i
wcz
esne
1-3/
IV*
sadz
.**-
80-
64
jad.
– 6
4-53
25-3
0
s**6
2,5x
20-2
5 j6
2,5x
25-3
0 s6
7,5x
18-2
3 j6
7,5x
23-2
8 s7
5x17
-20,
5 j7
5x21
-25
40-6
040
-60
80-1
4015
0-25
0x
60-9
0
s90-
120
Ziem
niak
i śre
dnio
wcz
esne
2-3/
.IV,
sa
dz.-8
0-64
ja
d. –
64-
53
prz.
– 5
3-46
25
-30
s62,
5x20
-25
j62,
5x25
-30
p62,
5x30
-35
s67,
5x18
-23
j67,
5x23
-28
p67,
5x28
-32
s75x
20-2
5 j7
5x25
-30
p75x
25-2
9
40-9
040
-60
80-1
4017
0-40
0x
90-1
30
Ziem
niak
i śre
dnio
póź
ne i
późn
e3/
IVsa
dz-8
0-64
ja
d –
64-5
3 pr
z –
53-4
6 25
-30
s62,
5x20
-25
j62,
5x25
-30
p62,
5x30
-35
s67,
5x18
-23
j67,
5x23
-28
p67,
5x28
-32
s75x
20-2
5 j7
5x25
-30
p75x
25-2
9
60-9
060
-90
90-1
8017
0-40
0x
120-
135
Bur
aki c
ukro
we
(nas
iona
jedn
okie
łkow
e)3/
IV,1
/V-li
stni
enie
brz
ozy
123-
111
6,0-
1345
x18-
2080
-160
80-1
4010
0-20
040
0-45
043
016
0-18
0B
urak
i pas
tew
ne2-
3/IV
,
1/V
88-7
418
-24
45x2
5-30
120-
160
80-1
4016
0-20
070
0-90
030
0-40
016
0-18
0M
arch
ew p
aste
wna
2-3/
IV19
03,
0-5,
030
-40x
10-2
011
0-15
080
-110
150-
200
300-
500
200-
250
150-
180
Bru
kiew
pas
tew
na si
ana
2-3/
IV74
2,0-
3,0
40-5
0x30
140-
180
100-
130
200-
240
400-
800
120-
150
170-
180
Rze
pa śc
iern
isko
wa
do 2
5.V
II14
21,
5-3
30-4
0x15
-30
90-1
2050
-70
80-1
2012
0-30
012
0-15
060
-80
*Zap
is:1
-3/IV
ozn
acza
„od
pie
rwsz
ej d
o trz
ecie
j dek
ady
kwie
tnia
”.**
sadz
.= s
= up
raw
a na
sadz
enia
ka; j
ad.=
j= ja
daln
e; p
rz=p
=zie
mni
aki p
rzem
ysło
we
– na
skro
bię.
Tabe
la 2
.2. P
odst
awow
e da
ne a
grot
echn
iki r
oślin
oko
pow
ych
58
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 2.3. Podstawowe dane agrotechniki upraw przemysłowych
Roślina uprawna Len Mak Chmiel Rzepak ozimy Rzepak jary
Tytoń papierosowy
jasny
Tytoń papierosowy
ciemnyGorczyca
Termin siewu:optymalny 1-2/IV* 3/III-1/IV X; III 1-3/VIII 1/ IV 2-3/III lub
3/III-1/IV2-3/III lub 3/III-1/IV 3/III-1/IV
dopuszczalny 3/IV 2/IV 10.IV 30.VIII 25/IV 05.IV / 25.V 05.IV / 25.V 30/IV
Obsada roślin w szt. na 1 ha 18,5 mln 300-400
tys. 2-3 tys. 500-550tys. 900-1500 tys. 28,4 tys. 22,2 tys. 1-1,5 mln
Norma wysiewu w kg na 1 ha 110-130 0,5-1,5 3-6 5-7 8-10 g 8-10 g 3 -12
Szerokość międzyrzędzi w cm
8 30-40 lub 10-15 260 -300
12-15 piel. Chem.
30-45piel. Mech.
12,5- 15 30-35 70 90 25-30
Rozstawa w rzędzie w cm x 8-12 120-160 x x 50 50 x
Nawożenie w kg na 1 ha:
N 40-80 40-80 0/150 100-200 80-120 20-30 80-160 60-120
P 30-80 30-80 80-150/80-220 50-115 40-80 80-120 100-120 40-60
K 80-100 80-100 100-150/80-270 90-180 80-130 180-200 160-200 60-120
Plon w dt na 1 ha:
od - do 35-50 9 – 12 10 -20 20-40 13-27 15-25 20-40 7-17
niski 35 7 < 10 20 13 15 20 7średni 40 10 10 -15 30 20 18 30 10wysoki 50 12 > 15 40 27 25 40 17
Plon uboczny w dt na 1 ha 5 – 10 x x x x x x x
Termin zbioru 2-3/VIII 1-3/VIII 3/VIII – 1/IX 1-2/VII 2-3/VIII 2-3/VIII 2-3/VIII 1/VIII
Nakłady pracy na 1ha:
rbh 38 + 1251 800 12002- 1580 3 1900 cgh 32 +101 110 45/45 55
*Zapis: 1-3/IV oznacza „od pierwszej do trzeciej dekady kwietnia”.1 Obróbka lnu na włókno;2Suszenie na paletach w suszarniach komorowych;3Uprawa tradycyjna z suszeniem na drutach.
Źródła: Poradnik plantatora lnu i konopi. Praca zbior.pod red. Z. Szałkowskiego.T. Ojczyk. Rzepak jary. Nowoczesne Rolnictwo 2/2001.Rzepak ozimy. Poradnik Plantatora nr 5/1998 .Pasze Polskie-Rzepak ozimy-poradnik uprawy. Warszawa 2001.E. Szymanowska, J. Pszczoła, S. Konieczny. Mak. ZDHAR Borowo 1998.Jak uprawiać gorczycę na nasiona? Top Agrar Polska 3/99.Tytoń papierosowy jasny i papierosowy ciemny. Wiadomości Tytoniowe 3/2001.Własne obserwacje i doświadczenia. Uprawa chmielu. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa. PIB w Puławach 2000.
59
2. Głowne rośliny uprawne
Tabela 2.4. Podstawowe dane agrotechniki roślin motylkowych
Roślina uprawna
Termin siewu Obsada roślinw szt.
na 1m2
Wysieww kg na 1ha
Szerokość między- rzędzi w cm
Nawożenie Orientacyjny plon w dt na 1 ha Termin
zbioruoptymalny dopu-
szczalny N P K główny uboczny
Strączkowe na nasiona
Łubin żółty 25.III-10.IV 2/IV 90-100 120-160 20-25 0-15 60-80 80-100 8 do24 30-60 5.VIII -10.IX
Łubin biały 25.III-10.IV 2/IV 70-80 230-250 20-25 0-15 60-80 80-100 15-40 70 10.VIII -25.IX
Łubin wąskolistny 25.III-10.IV 2/IV 90-100 130-160 20-25 0-15 60-80 80-100 12 do 25 60 15.VII
-31.VIII
Groch siewny 10.III-30.III 1/IV 80-120 140-300 15-20 cm 20-30 30-80 60-120 15-30 35-60 20.VII -20.VIII
Bobik 20.III-10.IV do 25.IV 50tradycyjne 65samokoń 220-300 20-30 30-40 80-120 140-180 40-60 80-120 IX
Wyka jara 20.III-10.IV do 15 .IV 200 100-130 ok. 20 cm 60-80 80-100 15-20 30-50 20-30.VIIIWyka ozima drobnonasienna 2-3/III 1/IV 80-100 80-100 20-25 60-80 80-100 15-30 30-60 2/VIII
Lędźwian: średnionasienny 2-3/III 1/IV 80-100 160-200 20-25 60-80 80-100 15-30 30-60 2/VIII
grubonasienny 2-3/III 1/IV 80-100 250-300 20-25 60-80 80-100 15-30 30-60 2/VIIISoczewica:wielkonasienna do.30.III 1/IV 200-250 130-180 15-20 40-60 60-80 5 do 15 5 do 15 2/VIII
drobnonasienna do 30.III 1/IV 250-300 60-90 15-20 40-60 60-80 5 do 15 5 do 15 2/VIII
Soja 20.IV-10.V 2/V pow. 80 140-180 15-25 lub 35-40 mech. 30-60 60-80 80-120 15-25 20-25 3/VIII
Seradela 20.III-10.IV 2/IV 300 30-40 15 40-60 80-120 0.5-1 od 3 do 6 2/VIII
Strączkowe na zielonkę
Łubin żółty 10.IV-30.IV 125 180-200 20 0-30 60-80 120-160 350-450 VIIŁubin wąskolistny 10.IV-30.IV 125 170-200 20 0-30 60-80 120-160 200-350 VII
Łubin biały 10.IV-30.IV 125 280-350 25 15-40 60-80 120-160 200-350 VII
Seradela 10.IV-20.IV 400 40-50 15 30-80 60-120 150-250 VII
Wyka jara 10.IV-30.IV 200-300 140-160 20 20-30 50-80 100-160 200-300 VII
Bobik 10.V-30.V 60-70 240-300 20 20-30 80-100 160-200 350-500 VIII
Motylkowe drobnonasienne na zielonkęKoniczyna czerwona 20.III-20.IV 16-18 18-20 80-100 120-160 200-400 20.V
-10.IXKoniczyna biała 20.III-20.IV 8 do 12 10 do 15 50-80 80-120 120-160 pastwisko
Koniczyna szwedzka 20.III-20.IV 8 do 12 12 do 15 50-80 120-160 250-350 10.VI
-20.IXKoniczyna perska 10.IV-10.V 15-18 10 do 15 50-80 120-160 300-600 10.VI
-20.IX
Lucerna 10.IV-30.V 15-20 12 do 15 90-120 160-240 300-600 20.V -10.IX
Komonica 20.III-10.IV 10 do 15 15 do 20 50-80 80-120 150-500 VI-VIII
Esparceta 20.III-20.IV 60 20 30-60 60-100 150-240 VI-VIII
Seradela 20.III-10.IV 40-50 15-18 50-80 50-120 150-250 VII
Motylkowe drobnonasienne na nasionaKoniczyna czerwona 20.III-20.IV 8 do 12 20-25 80-100 120-160 2 do 5 10 do 20 IX
Koniczyna biała 20.III-20.IV 6 do 8 25-30 50-80 120-160 2 do 4 7 do 10 VII
Koniczyna szwedzka 20.III-20.IV 6 do 8 30-40 50-80 120-160 2 do 5 10 do 20 VII
Lucerna 10.IV-30.V 4 do 8 40-60 90-120 160-240 2 do 5 20-30 VII
*Zapis: 1-3/IV oznacza „od pierwszej do trzeciej dekady kwietnia”.Źródła: Boros L.: Soja. IHAR Radzików 2002; HR Strzelce – Bobik.Własne obserwacje i doświadczenia.
60
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 2.5. Podstawowe dane agrotechniki roślin międzyplonowych
Roślina
Norma wysiewu w kg na
1ha
Termin siewu
Szerokość międzyrzędzi
w cm
Nawożenie w kg na 1ha
Plon zielonej
masy w dt na
1ha
Okres wegetacji
N P KPoplony ścierniskowe
Kapusta pastewna 5-6 do końca VII 30-40
20-60*
40-60 80-120 150-300 75-85Rzepa ścierniskowa 3 do 25 VII 25-30 50-60 60-80 150-250xx 70-80Słonecznik pastewny 30-40 do 5 VII 20-25 40-60 60-80 150-300 65-75Łubin żółty 160-200 do końca VII 12-15 50-70 80-100 100-150 70-80Wyka jara 120-140 do końca VII 12-15 50-70 80-100 100-150 70-80Peluszka 180-230 do końca VII 15-20 50-70 80-100 100-150 70-80Saradela 50-60 do 25VII 12-15 50-70 80-100 100-150 70-80Bobik 250-300 do 5 VII 15-20 50-70 80-100 150-200 70-80Gryka 60 do końca VII 15-20 50-70 80-120 150-200 55-65Facelia 10-15 do końca VII 15-25 40-60 60-80 350-400 50-60Gorczyca 16-20 do 15.VIII 15-20 50-70 80-120 150-200 45-55Rzodkiew oleista 20-30 do 15.VIII 15-20 50-70 80-120 150-200 55-65
Poplony ozimeŻyto 180-220 5-25.IX 12-15 60-100 80-120 250-350 220-240Rzepak i rzepik 6-8 15-25.VIII 30-40 60-120 120-200 250-350 220-240Wyka ozima 60-80 koniec VIII 15-30 50-100 100-160 250-350 220-240
Wsiewki poplonoweSeradela 50-70 wiosna 10-15 x x x 60-150 150-180Koniczyna czerwona 15-22 wiosna 10-15 x x x 60-110 150-180Koniczyna szwedzka 10-15 wiosna 10-15 x x x 50-90 150-180Koniczyna biała 10-15 wiosna 10-15 x x x 40-70 150-360Łubin żółty 200-250 20.V-10.VI 12-15 x x x 150-250 140-160Marchew pastewna 3 wiosna 30-35 x x x 100-150xx 150-180
*Dawka wyższa po zbożach nisko nawożonych N, po intensywnych opadach, przy braku motylkowych w zmianowaniu i przy niskim nawożeniu obornikiem.**Na oborniku.Źródło: Uprawa poplonów na paszę i przyoranie. RCDRRiOW Radom 2001 r.
Tabela 2.6. Podstawowe dane agrotechniczne upraw energetycznych
WyszczególnienieWierzba wiciowa
Salix viminalis
Ślazowiec pensylwański
Sida hermaphrodita
Miskant olbrzymi (chiński)
Miscanthus giganteus (sinensis)
Róża wielokwiatowaRosa multiflora
TopinamburHelianthus tuberosus
Rzepak ozimy
Brassica napus
Termin siewu lubsadzenia XI – V IV
IIIrozs./IV IV-V IX-X lub III IX lub III-IV
Obsada w tys. szt. na 1 ha 10-40 10-20 5-10 5-10 20-30 500-550
Norma wysiewu w szt. lub kg na 1 ha 10-40 tys.
10-20 tys. rozsady;
5-6 kg nasion5-10 tys. 5-10 tys. 1500 kg 3-6 kg
Szerokość międzyrzędzi w cm 75-100x125 60-70 50-100 50-100
200 70-100 15-20
Rozstawa w rzędzie w cm 25-50 30-60 50-100 50-100
100 50-60 x
61
2. Głowne rośliny uprawne
Nawożenie w kg na 1 ha.
RazemNPK
170-21070-10030-4070-90
280-400100-15080-100100-150
210-40560-18050-75
100-150
180-27070-10030-5080-120
260-36080-12060-80
120-160
240100-20050-11590-180
Średni plon w t na 1 ha:świeżej masy 30-60 20-25 20-35 15-25 15-30 2-4suchej masy 15-20 16-20 17-29 10-15 10-20 0,8-1,5 olej
Plon uboczny sztobry (sadzonki)
zielonka; nasiona owoce, płatki do 40 t bulw makuch
Plon wysoki 80 40 50 40 50 5
Termin zbioru XI-II X-XII IX-X lub II-III X-XI X-XI VII
Wartość energetyczna 1 t plonu w GJ z 1 t s.m.
18-19 15 15-17 15-16 15 37,6
Ekwiwalent węgla (28 GJ/t s.m.)w t na 1 ha
9,5-13,5 8,6-10,6 9-15,5 5,5-8,5 5,5-10,5765-1400
l oleju napędowego
Wymagania glebowe (klasy)
średnie (III,IV,V woda!))
dobre-słabe (III, IV, V)
wszystkie (III,IV,V,VI)
średnie- słabe (III-VI)
wszystkie (III,IV,V,VI)
dobre (I,II,III)
Mrozoodporność duża duża słabsza średnia duża średniaŹródła: Biopaliwa. Praca zbior. pod red. Gradziuka; Mat.Szkoleniowe IUNG BIP Puławy 2005; „Czysta Energia” 2005.
Tabela 2.7. Wartość opałowa i inne parametry surowców energetycznych
Parametr Jednostka Węgiel Gaz ziemny Drewno Słoma
żółta*Słoma
szara**Wilgotność**
% w
ag.
12 0 30 15 15Popiół 12 0 1 4 3Węgiel 59 75 35 42 43Chlor 0,08 0 0,1 0,75 0,2Azot 1 0,9 0,1 0,35 0,41Siarka 0,8 0 0,1 0,16 0,13Części lotne 25 100 55 0,7 0,73Rzeczywista wartość opałowa
MJ/
kg 25 48 10,5 14,4 15Teoretyczna wartość opałowa 32 48 13 18,2 18,7
*Słoma świeża (żółta) ma mniejszą wartość opałową, wraz ze spadkiem wilgotności wartość opałowa dla słomy bardzo suchej może dochodzić do 16-18 MJ.**Słoma szara – pozostawiona przez pewien czas na działanie warunków atmosferycznych i wysuszona – ma nieco lepsze właściwości energetyczne i mniejszą emisję związków siarki.Źródło: Smagacz J. Materiały Konferencyjne, IUNG PIB Puławy 2004.
Tabela 2.8. Uzysk etanolu z różnych surowców
Gatunek Plon w dt z 1 haCukier
(skrobia) w % s.m.
Uzysk etanolu w l z 1dt
Uzysk etanolu* w l z 1 ha
Pszenica 36,3 59,5 38 1 379Pszenżyto 31,2 56,5 36 1 123Żyto 22,1 54,5 35 773
62
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Kukurydza 60 65 42 2 520Ziemniak 184 17,8 11 2 024Burak cukrowy 370 16 10 3 700
*Ekwiwalent plonu w przeliczeniu na etanol.Źródło: Kuś J. Rośliny energetyczne – możliwość wykorzystania. Materiały konferencyjne. IUNG PIB Puławy 2003.
63
3. Wybrane normy w ekologicznym sytemie produkcji
3. WYBRANE NORMY W EKOLOGICZNYM SYSTEMIE PRODUKCJI
Tabela 3.1. Jednostki Certyfikujące w Rolnictwie Ekologicznym w Polsce w 2006 r. upoważnione na podst. art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898)
Lp. Nazwa jednostki i jej siedziba Zakres upoważnieniaNr identyfikacyjnynadany jednostce
certyfikującej
1.
EKOGWARANCJAPTRE Sp. z o.o.20-834 Lublin, ul. Irysowa 12/2www.ekogwarancja.ple-mail: biuro@ekogwarancja.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-01/2005/PL
2.
PNG Sp. z o.o. Jednostka Certyfikacji Produkcji Ekologicznejw Zajączkowi 26-065 Piekoszówwww.png.ecofarm.ple-mail: png@ecofarm.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-02/2005/PL
3.
COBICO Sp. z o. o 31-203 Kraków, ul. Lekarska 1www.cobico.ple-mail: cobico@cobico.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-03/2005/PL
4.
BIOEKSPERT Sp. z o.o.ul. Boya-Żeleńskiego 6, lok. 34www.bioekspert.waw.plbioekspert@bioekspert.waw.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-04/2005/PL
5.
BIOCERT MAŁOPOLSKA Sp. z o.o.31-503 Kraków ul. Lubicz 25 Awww.biocert.ple-mail: sekretariat@biocert.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-05/2005/PL
6.
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. Biuro ds. Badań i Certyfikacji Oddział w Pile64-920 Piła ul. Śniadeckich 5www.pcbc.gov.ple-mail: pcbcpila@i-pila.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-06/2005/PL
7.
AGRO BIO TEST Sp. z o.o.ul. Nowoursynowska 16602-787 Warszawawww.agrobiotest.plagro.bio.test@agrobiotest.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:- produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.
RE-07/2005/PL
UWAGA: Na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.bip.minrol.gov.pl ) pod linkiem „rolnictwo ekologiczne” można znaleźć aktualizację listy.
64
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 3.2. Wartość przedplonowa różnych roślin dla zbóż
PrzedplonRośliny następcze
jęczmień ozimy żyto pszenica
ozimajęczmień
jary owies pszenica jara
pszenżyto ozime
Jęczmień ozimy N TT N N TT N TŻyto T T N T 3 TT N NPszenica ozima TT TT N T 3 TT N TTJęczmień jary TT N N TT 2 TT TTOwies TT TTT TT TT 2 N TT TTTPszenica jara TT TT N T TT N TTKukurydza O 1 O 1 TT TT Rzepak TTT TTT TTT TTT TTT TTT TTTGroch TTT TTT TTT TTT TTT TTT TTTBobik TTT TTT TTT Łubin TTT TTT TTT TTT TTTZiemniak wczesny TTT TTT TTT TTT TTT TTT TTTZiemniak średnio późny TT TT TTT TTT TTT OZiemniak późny T T TTT TTT TTT Buraki cukrowe O TTT TTT TTT Lucerna O TT TTT TTT Koniczyna z trawą O TT TTT TTT OTrawy O O TT TT TT O
ObjaśnieniaTTT b. dobry – 100%* O warunkowo możliwy – 85-95%TT dobry - 95% N zły - 75-80%T możliwy 88-92% następstwo nie stosowane w praktyce
1 - w kukurydzy powinno się stosować herbicydy szybciej rozkładające się w glebie.2 - częste stosowane może spowodować namnażanie się nicieni w glebie.3 - wskazana jest uprawa poplonów na przyoranie.Źródło: Kuś J. „Rola zmianowania roślin we współczesnym rolnictwie”. Wyd. IUNG Puławy, 1995.*W % podano oczekiwany poziom plonu w stosunku do przedplonów b. dobrych.
Tabela 3.3. Przykładowe płodozmiany dla gospodarstw ekologicznych
Gospodarstwo z chowem krów mlecznych (gleby dobre, bez trwałych użytków zielonych)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem;2) jęczmień jary z wsiewką (koniczyna czerwona z domieszką koniczyny białej + trawy: życica trwała, kostrzewa łąkowa, rajgras wyniosły;3) koniczyna z trawami I rok użytkowana;4) koniczyna z trawami II rok użytkowana;5) pszenica ozima + poplon (strączkowe z gorczycą białą lub perko).
Gospodarstwo z chowem krów mlecznych (gleby średnie bez użytków zielonych)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem2) owies na zielonkę z wsiewką (koniczyna czerwona + trawy );3) koniczyna z trawą4) pszenica oz. + poplon (facelia lub gorczyca);5) pastewna mieszanka jara (owies + wyka + peluszka) wysiewana dwukrotnie w okresie wegetacji
Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej (gleby średnie)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem;2) pole dzielone (pszenżyto ozime i jęczmień jary) + poplon;3) mieszanka strączkowo-zbożowa;4) pszenżyto + poplon (koniczyna biała)5) jara mieszanka zbożowa (pszenica, jęczmień i owies)
65
3. Wybrane normy w ekologicznym sytemie produkcji
Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej (gleby dobre)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem2) jęczmień j. + wsiewka (koniczyna biała);3) strączkowe (bobik, groch, łubin biały);4) pszenica oz. + poplon (gorczyca);5) mieszanka strączkowo-zbożowa;6) pszenżyto ozime.
Gospodarstwo bez produkcji zwierzęcej (gleby średnie i dobre)1) zboża jare z wsiewką koniczyny białej z trawą;2) koniczyna biała z trawą, porost przykaszany 2-3 razy i pozostawiany na powierzchni pola;3) warzywa;4) pszenica oz. + poplon (gorczyca albo facelia).
Źródło: Jończyk K: Płodozmiany w gospodarstwie ekologicznym. RCDRRiOW Radom 2005.
Tabela 3.4. Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym w Polsce ( stan prawny na maj 2006)L.p. Nazwa środka Producent Nr zezwol1. Grevit 200 SL Avis Naturall Polska Sp. z o.o. 13/20032. Zaprawa ziołowa PNOS-1 LS Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa 794/20003. Zaprawa ziołowa PNOS-2 LS Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa 795/20004. Biochikol 020 PC Gumitex Poli – Farm Sp. z o.o. 6/20035. Biochikol-K AL Gumitex Poli – Farm Sp. z o.o. 15/20046. Biochikol-W AL Gumitex Poli – Farm Sp. z o.o. 4/20047. Bioczos BR P.P.H. „HIMAL” 662/2000
8. Siarkol extra 80 WP
Zakłady Chemiczne „Organika – Sarzyna” Spółka Akcyjna w Nowej Sarzynie 87/97
9. Miedzian 50 WP Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie 178/97
10. Miedzian 50 WG Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie oddział w Woli Krzysztoporskiej 362/98
11. Miedzian extra 350 SC Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie 233/9712. Biosept 33 SL Cintamani Poland 737/200013. Cuproflow 375 SC. ISAGRO 25/200414. Promanal 60 EC Neudorff GmbH KG 330/9815. Sincocin AL AgSci Ltd 340/9816. Prev-AM 060 SL Citrus Oil Products 19/200517. Savonil – super AL. BIOPON s.c. Wytwórnia Nawozów 576/9918. Antifung 20 SL HOST International Sp. z o.o. 316/98
UWAGA: Strona, na której można znaleźć aktualizację listy:http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.htmlMożna także poinformować się telefonicznie: mgr Barbara Śliwa tel. 867-57-13 lub 864-92-71 Etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania zezwoleniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi http://www.bip.minrol.gov.pl/DesktopDefault.aspx?TabOrgId=1186&LangId=0
66
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 3.5. Wykaz zakwalifikowanych do stosowania nawozów i środków poprawiających właściwości gleby w rolnictwie ekologicznym
Nr świadectwa Nazwa Producent Charakterystyka
NE/1/2004 EM Efektywne Mikroorganizmy
Greenland Technologia EM, 24-110 Puławy, ul.Mościckiego 1, info@emgreen.pl
Środek poprawiający właściwości gleby, preparat mikrobiologiczny
NE/2/2004 Nawóz wapniowy węglanowy
Kopalnia Wapienia „Morawica” S.A. 26-026 Morawica k/Kielc Wapno nawozowe
NE/3/2005 BIO-ALGEEN S90Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „POLGER-KIDO”Krzysztof i Róża Kido s.c.; ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk
Glony morskie i produkty z glonów
NE/4/2005 LABIMAR 10 SPrzedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „POLGER-KIDO”Krzysztof i Róża Kido s.c.; ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk
Środek poprawiający właściwości gleby wyprodukowany z glonów morskich, zawierający bor
NE/5/2005 Wapno nawozowe zawierające magnez
Górnicze Zakłady Dolomitowe Spółka Akcyjna,42-470 Siewierz, ul. Bacholińska 11 Wapno nawozowe
NE/6/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy „Winna”
Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce Nawóz wapniowo-magnezowy
NE/7/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy „Laskowa”
Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce Nawóz wapniowo-magnezowy
NE/8/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy „Jaźwica”
Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce Nawóz wapniowo-magnezowy
NE/9/2005 Magnesia-Kainit® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61
Nawóz potasowo-magnezowy z domieszką sodu i siarki
NE/10/2005 Kizeryt granulowany ESTA®
K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61
Siarczan magnezowy granulowany
NE/11/2005 Kizeryt pylisty ESTA® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan magnezowy pylisty
NE/12/2005Wapno kredowe pochodzenianaturalnego - kopalina
Kopalnia Kredy Jeziornej Rynowo, ul. Spokojna 2,78-500 Drawsko Pomorskie Nawóz wapniowy
NE/13/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy odmiana 05
Kopalnia Jurkowice, Kopalnie Dolomitu S.A., 27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowo-magnezowy
NE/14/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy odmiana 05
Kopalnia Piskrzyn, Kopalnie Dolomitu S.A.,27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowo-magnezowy
NE/15/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy odmiana 07
Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A., 27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowo-magnezowy
NE/16/2005 Nawóz wapniowy węglanowy odmiana 05
Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowy
NE/17/2005 Nawóz wapniowy węglanowy odmiana 04
Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowy
NE/18/2005 EPSO Top K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan magnezowy
NE/19/2005 Patentkali® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61
Siarczan potasowy z magnezem
NE/20/2005 Hortisul® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan potasowy
NE/21/2005 Siarczan potasu pylisty K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan potasu pylisty
67
3. Wybrane normy w ekologicznym sytemie produkcji
NE/22/2005 Siarczan potasu granulowany
K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 8509360, fax. 061 8509361 Siarczan potasu granulowany
NE/23/2005 Wapno nawozowe„Eko-Calcium”
Kopalnia Węgla Brunatnego „Bełchatów”, S.A. w Rogowcu,97-400 Bełchatów. Tel. 044 7373000 Nawóz wapniowy
NE/24/2005 RADKOWIT LAFARGE KRUSZYWA Sp.z o.o., Kopalnia Dolomitu Radkowice, 26-026 Morawica k/Kielc, tel.041 3117571
Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy
NE/25/2005 PRÓCHNICA EKOHost International Sp. z o.o., Przeds. Rolno-Ekologiczne, Cedry Małe Kolonia, 83-020 Cedry Wielkie, tel. 058 6836308
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/26/2005 SADZVIT EKO Host International Sp. z o.o., Środek poprawiający właściwości gleby
NE/27/2005 Nawóz wapniowy-PN-C-87007-2-04-50
„Lhoist Bukowa” Sp. z o.o., Bukowa, ul. Osiedlowa 10, 29-105 Krasocin Nawóz wapniowy
NE/28/2005 LABICUPER roztwór nawozowy miedzi
Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „POLGER-KIDO”Krzysztof i Róża Kido s.c.;ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk
Nawóz zawierający miedź
NE/29/2005 HB-101 „F.I.S. IMPEX GROUP” Sp. z o.o.; 55-140 Żmigród, ul. Przemysłowa 2
Środek poprawiający właściwości gleby; mieszanina soków roślinnych
NE/30/2005 ZIMOWY HUMVIT EKO Host International Sp. z o.o Środek poprawiający
właściwości gleby
NE/31/2005 BactoFil P.P.H.U. BIBORKA Hartai Zoltan Janosne, Oddział 95-011 Bratoszewice, ul. Nowości 1A,telx 042 7196573 Preparat mikrobiologiczny
NE/32/2005 Nawóz wapniowy PN-C-87007-2-04-0
Zakład Wapienniczy Wojcieszów Spółka z o.o., ul. Chrobrego 71 B, 59-550 Wojcieszów,tel. (075) 7512261 Wapno nawozowe
NE/33/2005 PRP SOL PRP POLSKA Sp. z o.o., ul. Ogrodowa 58,00-876 Warszawa, tel. 022 5202240 Środek wapnujący
NE/34/2005 BIOJODIS-3 Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe „JEZNACH” Sp.J., 96-500 Sochaczew Wójtówka 1
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/35/2005 STAGRO HUMUSPrzedsiębiorstwo Produkcji Rolnej „STAGRO”, Produkcja Dżdżownicy Kalifornijskiej, Mariusz i Marcin Stachowicz, 76-113 Postomino
Nawóz organiczny
NE/36/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowyodmiana 03
Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A. w Szklarskiej Porębie Wapno nawozowe
NE/37/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowyodmiana 03
Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A. w Szklarskiej Porębie Wapno nawozowe
NE/38/2005 Proplantan AM ROGÓW OST-WEST Sp. z o.o. oraz Heribert Heinrichs 47-300 Gwoździce, ul. Opolska 8, tel. (77) 407 82 40
Środek poprawiający właściwości gleby, preparat mikrobiologiczny
NE/39/2005 MIKRO-VITAL EKO-HYDROCLEAN P.H.U.32-540 Trzebinia, ul. Ks. Luzara 4
Środek poprawiający właściwości gleby, preparat mikrobiologiczny
NE/40/2005 RIVERM SOFMAR Sp. z o.o., ul. Bracka 23/34, 00-028 Warszawa Środek poprawiający właściwości gleby
NE/41/2005
AMINO TOTAL -proszkowe, rozpuszczalne aminokwasy
VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/42/2005HUMIC TOTAL 80%-owa sól kwasów huminowych
VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/43/2005HUMI MAX 18%-owy roztwór kwasów huminowych
VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa
Środek poprawiający właściwości gleby
68
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
NE/44/2005 ALGA 600 ekstrakt alg brunatnic
VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/45/2005 NATURA „ELKUR” Franciszek Kurowski sp.j.Nowy Krasnosielc 36A, 06-212 Krasnosielc Nawóz organiczny
NE/46/2005 HUMVIT-EKO UNIWERSALNY
Host International Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Rolno-Ekologiczne, Cedry Małe Kolonia, 83-020 Cedry Wielkie, tel. 058 6836308
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/47/2005 Mączka bazaltowa „STOMEB” PPHU Andrzej Kopeć, 55-081 Mietków, Domanice 10, tel (071) 3168201
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/48/2005 AGROCARB MPOMP Sp. z o.o. Kraków, ul. Lubicz 25, Mielnickie Zakłady Kredowe, ul. Przemysłowa 1, 17-307 Mielnik
Wapno nawozowe
NE/49/2005 AGROCARB M MPOMP Sp. z o.o. Kraków, ul. Lubicz 25,Mielnickie Zakłady Kredowe,ul. Przemysłowa 1,17-307 Mielnik
Wapno nawozowe
NE/50/2005 AGRODOL RO (odmiana 03)
KAMBUD Sp. z o.o., 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie,ul. Bystrzycka 21 tel. (074) 8651700
Wapno nawozowe zawierające magnez
NE/51/2005 AGRODOL RO (odmiana 05)
KAMBUD Sp. z o.o., 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie,ul. Bystrzycka 21 tel. (074) 8651700
Wapno nawozowe zawierające magnez
NE/52/2005 PRP®EBV Eau Bleu®Vegetal PRP Polska Sp. z o.o., ul. Ogrodowa 58, 00-876 Warszawa
Nawóz płynny potasowo-magnezowo-sodowy z dodatkiem miedzi
NE/53/2006 NPG-1„AGROZEM” Sp. z o.o., 57-300 Kłodzko, ul. Dąbrówki 7/V/8, tel: 609-542-021 e-mail agrozem@op.pl
Mączka bazaltowa
NE/54/2006 HumiPlant VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa, tel. (22) 813 98 60
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/55/2006 AlgaminoPlant VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa, tel. (22) 813 98 60
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/56/2006 AlgaPlant VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa, tel. (22) 813 98 60
Środek poprawiający właściwości gleby
NE/57/2006 Humobak PGAgrovox Sp. z o.o. ul. Łukasiewicza 9, 05-200 Wołomin tel. 0 501 092 148 www.agrovox.com.pl
Środek poprawiający właściwości gleby preparat mikrobiologiczny
NE/58/2006 Fosforyt Mielony
ZAKŁADY CHEMICZNE „Siarkopol” TARNOBRZEG Sp. z o.o. ul. Zakładowa 50, 39-402 Tarnobrzeg, tel. (015) 8555710, 8854272, 8554657 www.zchsiarkopol.pl
Nawóz zawierający fosfor i wapń
NE/59/2006Wapno nawozowe zawierające magnez odmiana 05
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe”DOLOMIT” Kopalnia Ząbkowice S. A, ul. Dolomitowa 6, 42-520 Dąbrowa Górnicza, tel/fax (032) 2623015, www.dolomit.com.pl
Wapno nawozowe
NE/60/2006 VITAL PLUSSUPLO Sp. z o.o, Niwy 8, 26-021 Daleszyce, tel. (041) 3072870, fax. (041) 3072840 www.suplo.pl
Środek poprawiający właściwości gleby preparat mikrobiologiczny
NE/61/2006 Ekobazal I„STOMEB” PPHU Andrzej Kopeć, 55-081 Mietków, Domanice 10, tel/fax (071)3168201, (071) 344 63 02 e-mail: stomeb@wp.pl
Środek poprawiający właściwości gleby mączka bazaltowa z dodatkiem wapna nawozowego i mączki fosforytowej
UWAGA: strona, na której można znaleźć aktualizację listy: http://www.iung.pulawy.pl/Odpady/Nawozy_ekologiczne.htmlMożna także poinformować się telefonicznie:Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, tel. (81) 886 34 21 wew. 231 , fax. (81) 886 34 21 wew. 233, e-mail: agrut@iung.pulawy.pl
69
3. Wybrane normy w ekologicznym sytemie produkcji
Tabela 3.6. Choroby i szkodniki zbóż, których nasilenie zależy od zmianowania
Choroby i szkodniki
Roślina żywicielska
psze
nica
jęcz
mie
ń
żyto
owie
s
kuku
rydz
a
traw
y
krzy
żow
e
mot
ylko
we
bura
k
ziem
niak
słon
eczn
ik
len
Choroby bakteryjne
Parch zwykły ziemniaka X
Choroby grzybowe
Choroby podstawy źdźbła zbóż X X X X
Choroby liści i kłosów zbóż X X X
Fuzarioza zbóż X X X X X
Fuzariozy motylkowatych X X
Wertycylioza X X X X
Zgnilizna twardzikowa X X X X
Głownia kukurydzy X
Chwościk buraka X
Choroby wirusowe
Rizomania X
Mozaika żółta jęczmienia X
Nicienie pasożytnicze
Mątwik zbożowy X X X X
Mątwik burakowy X X
Mątwik ziemniaczany X
Nicienie wolnożyjące X X X
Mątwiki łodygowe X X X X X
Owady
Pryszczarek zbożowiec X X X
Omacnica prosowianka X
Pchełka rzepakowa X
Pryszczarek kapustnik X
Źródło: za Jończyk K. Baeumer K: Gestaltung der Fruchtfolge. Rozdz. 5.5. Integrierter Landbau – red. Diercks R. I ., Heitefuss R., Wyd. DLG-Verlag Frankfurt (Main), 1990.
70
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 3.7. Sucha masa resztek pożniwnych (wg Kvech, Malickiego)
Rośliny Resztki pożniwne w t z 1 ha
Składniki pokarmowe w kg z 1 ha
N P2O5 K2O
Pszenica ozima 3,37 34,5 10,7 11,3
Żyto ozime 3,39 37,5 6,3 15,2
Jęczmień jary 2,37 19,5 8 16
Owies 3,68 34,9 13,1 29,4
Wyka z owsem 2,86 46 12,4 20,4
Koniczyna z trawami 5,47 81,9 37,5 31,7
Rzepak ozimy 4,2 30,7 11,4 28,9
Ziemniaki 12,5 34 8 46
Buraki 15,5 43 7 57
Koniczyna czerwona II rok 4,86 124 30 171
Lucerna II rok 6,12 113 29 79
Łubin żółty pastewny 3,59 68 12 19
Łubin wąskolistny gorzki 3,42 56 10 36
Peluszka 1,36 28 6 9
Kukurydza 2,44 28 8 36
Poplony
Wyka + żyto 3,5 62 17 32
Peluszka 7,08 117 40 121
Łubin 5,47 143 33 176
Seradela 9,64 176 49 160Źródło: Tyburski J. Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych. Radom. 2004; uzup.Malicki; Mazur T.: Azot w glebach uprawnych. PWN 1991; Świętochowski B.: Ogólna uprawa roślin. PWRiL 1965;Jabłoński B.: Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL 1980.
Tabela 3.8. Oddziaływanie* różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na właściwości gleby
Wyszczególnienie Obornik SłomaMiędzyplony Motylkowe
motylkowe krzyżowe wieloletnie i mieszankiRozluźnienie podglebia - - x - xxPoprawa struktury xx x x x xxxWzrost zawartości próchnicy xx xx x x xxxWzrost zawartości N w glebie xx - xx - xxxPoprawa zasobności gleby w P,K, Ca, Mg i mikroelementy xx x - - x
Zachwaszczenie:
zwiększa x x x x (xx)**
ogranicza - - x x xx
Nasilenie chorób i szkodników:
zwiększa - x - - (x)***ogranicza x - xx xx x
*Oddziaływanie: x- słabe; xx- średnie; xxx- duże; **Dotyczy chwastów wieloletnich; ***Dotyczy specyficznych chorób i szkodników tej grupy roślin.Źródło: Jończyk K., Kahnt G. Grundungung. DLG-Verlag, Frankfurt (Main), 1981.
71
3. Wybrane normy w ekologicznym sytemie produkcji
Tabela 3.9. Ilość azotu w resztkach pożniwnych różnych roślin motylkowych
Sposób uprawy Gatunek Ilość azotu w kg z 1 ha
Plon główny
lucerna 110 – 185
koniczyna czerwona 80 – 100
koniczyna z trawą 55 – 150
koniczyna biała 100
bobik 60 – 80
groch, wyka 40 – 60
łubin 65 – 95
Poplon
koniczyna czerwona (wsiewka) 70 – 95
koniczyna biała (wsiewka) 74 – 130
łubin 40 – 70
Źródło: Palme, za: Rolnictwo ekologiczne w praktyce. Red. Sołtysiak U. Warszawa 1994.
72
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
4. TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE
Tabela 4.1. Identyfikacja biotypów trwałych użytków zielonych
I. Łąki grądowe ( grądy)Grądy połęgoweWystępują w dolinach aluwialnych. Na użytkach kośnych przeważa zbiorowisko rajgrasu wyniosłego i miejscami konietlicy łąkowej, a na pastwiskach zbiorowiska życicy trwałej lub wiechliny łąkowej z koniczyną białą.Na stanowiskach wilgotnych dominuje wyczyniec łąkowy, a na suchszych kostrzewa czerwona, tomka wonna i owsica omszona.Grądy popławneWystępują w dolinach smużnych, zagłębieniach śródpolnych, na pobrzeżach większych dolin, u podnóży wzniesień. Korzystają z żyznych wód spływających po roztopach i ulewach z wyżej położonych pól. Gleby glejowe lub inne, przeważnie żyzne i czynne, o głębokim poziomie próchnicznym, dochodzącym do 40-60 cm. Przeważają trawy niskie: wiechlina łąkowa, mietlica biaława, kostrzewa czerwona. W miejscach lepiej uwilgotnionych występuje również wyczyniec łąkowy, a na grądach suchszych spasanych: życica trwała, lucerna nerkowata, komonica zwyczajna i koniczyna biała.
Grądy właściweZajmują obrzeża i wyniesienia śródtorfowe, zbocza wierzchowin na użytkach pozadolinowych na podgórzu i lokalnie na pojezierzu, wyniesienia wśród dolin rzecznych zalewanych i niecek, wyżej położone i suchsze partie przykorytowe (wargi rzeczne) Woda pochodzi głównie z opadów. Uwilgotnienie w ciągu roku podlega dużym wahaniom. Poziom wód gruntowych układa się zwykle na głębokości 5-80 cm. Gleby mineralne, przeważnie lżejsze: mady lekkie i piaszczyste, gleby murszowate i inne. Z traw dość powszechnie występują: kostrzewa czerwona, tomka wonna, drżączka średnia, miejscami owsica omszona. Na stanowiskach zasobnych w składniki pokarmowe spotyka się wiechlinę łąkową, kupkówkę pospolitą, tymotkę łąkową, koniczynę białą, koniczyną rozdętą, koniczynę łąkową, lucernę nerkowatą. Z roślin dwuliściennych licznie występują: szczaw zwyczajny, brodawnik jesienny, babka lancetowata, jaskier ostry, głowienka pospolita i rogownica pospolita. W lata suche roślinność zatrzymuje się w rozwoju, a niekiedy zasycha.
Grądy zubożałeWystępują na obrzeżach dolin rzecznych, bagien i lasów (stanowiska przyleśne i podleśne), w najgorszych dla użytków zielonych warunkach siedliskowych. Wiosną i jesienią są silnie uwilgotnione, w lecie natomiast podsychają. Przeważają tu gleby bielicowe oraz murszowate bardzo lekkie i lekkie ze znaczną ilością torfowej próchnicy. Charakterystyczne są dla nich gatunki roślin o małej wartości pokarmowej: bliźniczka psia trawka, mietlica pospolita, izgrzyca przyziemna, jastrzębiec kosmaczek. Motylkowatych prawie nie ma. W suchszych stanowiskach rosną również: kostrzewa owcza, wrzos pospolity, żarnowiec, jałowiec i inne. Miejscami występuje spora ilość mchów.
Grądy podmokłeWystępują w dolinach smużnych, w niezatorfionych obniżeniach śródpolnych i śródleśnych, w niższych położeniach pobrzeży dolin rzecznych, u podnóży stoków, na łagodnych wzniesieniach mineralnych śródtorfowych. Okresowo są silnie uwilgotnione. Wiosną i jesienią woda gruntowa podchodzi niekiedy aż do powierzchni łąki, a latem opada do 50-70 cm. Występują tu gleby glejowe właściwe, mułowo-glejowe i torfowo-glejowe. Roślinność jest mało zróżnicowana. Zależnie od warunków w runi dominują: śmiałek darniowy, sity (rozpierzchły, skupiony, członowaty), trzęślica modra (na obrzeżach torfowisk węglanowych), turzyce (prosowata, pospolita, żółta), kuklik zwisły, rdest wężownik, jaskier rozłogowy, knieć błotna i inne gatunki. W podszyciu występują mchy. Śmiałkowi darniowemu i sitom często towarzyszą: mietlica rozłogowa, trzcinnik prosty, kostrzewa czerwona, wiechliny: zwyczajna i łąkowa, oraz turzyce niskie. Na terenach źródliskowych spotyka się sitowe leśne. Darń jest zwarta i często skępiona.
II. Łąki zalewne (łęgi)Łęgi właściweWystępują wzdłuż głównych koryt, w węższych częściach dolin rzecznych, na wyższych partiach tarasu zalewowego oraz w dolinach smużnych i rynnach. Wiosną i latem po większych opadach są zalewane. W czasie zalewów woda utrzymuje się od 10 do 50 cm, po czym opada poniżej powierzchni. W lata suche poziom wód może obniżyć się nawet do 150-200 cm. Występują tu mady brunatne lub czarnoziemne, średnio zwięzłe i zwięzłe, a niekiedy gleby mułowo-glejowe. W stanowiskach typowych dla tych łąk dominują: wyczyniec łąkowy, wiechlina błotna, mietlica biaława. W miejscach bardziej wilgotnych towarzyszą im: mozga trzcinowata, manna mielec, manna jadalna i turzyce wysokie, a na nieco suchszych: wiechlina łąkowa, koniczyna łąkowa, koniczyna białoróżowa, komonica błotna. Ziół i chwastów dwuliściennych jest spora ilość, przy czym w masie runi ich udział jest stosunkowo niewielki. Występują: jaskier rozłogowy, firletka poszarpana, niezapominajkabłotna i inne.
73
4. Trwałe użytki zielone
Łęgi rozlewiskoweZajmują szersze, basenowe części dolin rzecznych i niższe części tarasu zalewowego. Niekiedy towarzyszą rozgałęzionej sieci rzecznej w postaci zakoli. Utrudniony odpływ powoduje, że wody zalewowe długo utrzymują się na łąkach. Zwykle od jesieni do późnej wiosny i podczas wezbrań letnich woda zalega nad powierzchnią gleby. W pozostałym okresie poziom wody opada do 40-60 cm poniżej powierzchni. Występują tu gleby mułowo-glejowe, a niekiedy mułowo-torfowe, dość zasobne w związki potasu i fosforu, o pH od 5,8 do 6,5. Zależnie od warunków utrzymują się tu zbiorowiska turzyc wysokich rozłogowych i luźnokępowych, najczęściej z przewagą turzycy zaostrzonej, lub zbiorowiska trawiaste z dużym udziałem mozgi trzcinowatej, manny mielec i manny jadalnej. Z motylkowatych występuje sporadycznie groszek błotny. Chwastów dwuliściennych jest stosunkowo mało, przeważnie: przytulia błotna, szczaw lancetowaty, kosaciec żółty, knieć błotna, jaskier płożący i skrzyp bagienny.
Łęgi zastoiskoweZajmują nieckowate zagłębienia w dolinach rzek lub śródpolne, o utrudnionym odpływie wód oraz obniżenia wśród dolin odgrodzone wyniesieniami od właściwego tarasu zalewowego czy koryta rzeki. Jesienią i wiosną woda utrzymuje się dość wysoko (do ok. 50 cm) ponad powierzchnią gruntu, a latem opada na 20-40 cm poniżej powierzchni. Występują tu gleby mułowo-glejowe. Dominują turzyce wysokie kępowe, zwłaszcza turzyca sztywna i prosową z domieszką turzyc niskich i niewielką ilością traw i chwastów. W podszyciu między kępami turzyc często występują mchy. Stanowiska bardzo mokre i ubogie zajmują turzyce rozłogowe: brzegowa i dźióbkowata. Czasem w większej ilości pojawia się komonica błotna.
III. Łąki bagienne (bielawy i łąki pobagienne)Bielawy zalewneZajmują płaskie doliny rzek i jezior oraz małe dolinki intensywnie zasilane średnio żyznymi wodami. Zalewy są długotrwałe. Uwilgotnienie w ciągu całego roku duże. Glebę stanowią torfy niskie. Występują tu turzyce: pospolita, dźióbkowata, pęcherzykowata, wełnianka wąskolistna. Pojedynczo i małymi płatami występują także turzyce wysokie oraz jaskier wielki, szczaw lancetowaty i kosaciec żółty. Mchów jest mało.
Bielawy podtopioneZajmują zatorfiałe rynny i niecki jeziorne, silnie uwodnione pobrzeża torfowisk (trzęsawisk), starorzecza i zagłębienia pozbawione odpływu. Występują tu torfy niskie, w podłożu często spotyka się gytię. Występują turzyce: pospolita, prosowata, dźióbkowata, pęcherzykowata oraz wełnianka wąskolistna, a także sitowie leśne, a na torfach węglanowych turzyce: Davalla, Oedera i łuszczkowata. Towarzyszą im: skrzyp błotny, skrzyp bagienny, przytulia błotna, sity. Mchu jest sporo. Ruń jest niska i rzadka.
Bielawy właściweZajmują doliny i niecki zatorfiałe w położeniu wododziałowym, często na wododziale wtórnym. Korzystają głównie z wód opadowych, a niżej leżące z opadowych i wgłębnych. Występują tu gleby bagienne wytworzone z torfu turzycowego, mszysto-turzycowego lub mszystego. Roślinność jest uboga, mało zwarta, podszyta gęstym kobiercem mchów. Ruń stanowią turzyce niskie: nitkowata, pospolita, gwiazdkowata i inne oraz wełnianka wąskolistna. W stanowiskach lekko podsuszonych spotyka się zakrzaczenia złożone z wierzby rokity i brzozy niskiej.
Łąki pobagienne(murszowe)Powstają z łąk bagiennych (bielaw) i czasami z łąk zalewnych (łęgów zastoiskowych) po ich osuszeniu. Zazwyczaj jesienią i wiosną woda gruntowa podchodzi pod powierzchnię gleby, a w lecie poziom jej opada, niekiedy dość znacznie (do 150 cm) poniżej powierzchni. Gleby murszowo-torfowe. Roślinność zwykle zróżnicowana. Na osuszonych bielawach pozostawionych w stanie naturalnym tworzą się zbiorowiska: kostrzewy czerwonej, trzcinnika prostego i lancetowatego, trzęślicy modrej, mietlicy rozłogowej, śmiałka darniowego, turzyc niskich i mieszane. Roślin motylkowatych jest bardzo mało. Z chwastów najczęściej występują: szczaw zwyczajny, babka lancetowata, jaskry: ostry i rozłogowy oraz wierzbówki: błotna i drobnokwiatowa, pięciornik gęsi, kuklik zwisły, wiązówka błotna, gęsiówka szorstkowłosista, przytulie: bagienna i pospolita, rogownica pospolita i inne. W wyniku obfitego nawożenia i okresowego spasania wykształcają się dość wydajne zbiorowiska wiechliny łąkowej, kostrzewy czerwonej i mieszane trawiasto-ziołowe.
IV. Hale wysokogórskie – 1400-2100 m n.p.m.Leżą powyżej górnej granicy lasu, sięgając po strefę turni i nagich skał.
Na skałach wapiennychGleby o odczynie zbliżonym do obojętnego, raczej suche, ze zbiorowiskami typu kostrzewy pstrej i turzycy mocnej.Na skałach niewapiennychGleby zwykle bardziej uwilgotnione, silnie kwaśne, ze zbiorowiskami typu situ skuciny i seslerii dwurzędowej, kostrzewy niskiej, kosmatki brunatnej, trzcinnika owłosionego, mietlicy skalnej, kostrzewy barwnej; roślinność ich silnie reaguje na nawożenie fosforem i wapniem.
74
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
V. Hale lub pastwiska górskie i śródleśne – 800-1400 m n.p.m.Występują w strefie lasu na wysokości 800-1400 m n.p.m.
Na glebach średnio wilgotnych (świeżych)Ukształtowały się zbiorowiska bliźniczki psiej trawki, mietlicy pospolitej, śmiałka darniowego, przywrotników, szczawiu alpejskiego, wiechliny rocznej, borówki czernicy oraz zbiorowiska mieszane. Zbiorowiska bliźniczki psiej trawki porastają gleby jałowe, często z dość grubą warstwą nierozłożonych resztek roślinnych. Pod wpływem koszarowania, nawożenia gnojówką, gnojownicą lub nawozami mineralnymi bliźniczka zanika, a na jej miejsce wchodzą: mietlica pospolita, kostrzewa czerwona i inne wartościowe trawy. Zbiorowiska mietlicy pospolitej występują na glebach mniej wyjałowionych i mniej kwaśnych. Mietlicy towarzyszą: kostrzewa czerwona, grzebienica pospolita, izgrzyca przyziemna, tomka wonna. Uzyskiwana pasza jest chętnie zjadana przez zwierzęta. Zbiorowiska śmiałka darniowego występują na łąkach, szczególnie w pobliżu źródlisk. Zbiorowiska przywrotników występują na terenach intensywnie spasanych i koszarzonych. Przywrotnikom towarzyszą: wiechlina roczna, mietlica pospolita, gwiazdnice, stokrotka pospolita i inne gatunki, chętnie zjadane przez bydło i owce. Zbiorowiska szczawiu alpejskiego rozprzestrzeniają się w miejscach długo koszarzonych i przenawożonych azotem, na glebach raczej płytkich i kamienistych. Rosną tu także pokrzywy, lepiężnik, śmiałek darniowy i inne gatunki azotolubne. Zbiorowiska wiechliny rocznej zajmują stanowiska silnie wynawożone. Obok wiechliny częste tu są: przywrotniki, gwiazdnice i inne gatunki. Zbiorowiska borówki czernicy występują na świeżych wyrębach leśnych i glebach silnie kwaśnych. Borówce towarzyszą: trzcinnik leśny, śmiałek darniowy, kosmatka brunatna, kosmatka kłosowa, kostrzewa owcza. Przy intensywnym spasaniu pojawia się również mietlica pospolita i inne gatunki.
Na glebach silnie zwilżonychwodą podsiąkową lub źródliskową ( młakach) występują zbiorowiska z przewagą turzycy gwiazdkowatej i turzycy pospolitej. Zbiorowiska z przewagą turzycy gwiazdkowatej zajmują miejsca mniej zabagnione. Oprócz turzycy gwiazdkowatej licznie występują: turzyca pospolita, turzyca żółta, sit rozpierzchły, wełnianka wąskolistna, wełnianka pochwowata, skrzyp błotny, mchy torfowce i inne gatunki.
VI. Łąki górskie niższej strefy ( polany) – 600-800 m n.p.m.Położone na wysokości 600-800 m n.p.m., zajmują niższe grzbiety i stoki górskie, płaskie dolinki i
inne tereny. Zależnie od stopnia uwilgotnienia gleb dzielą się one na łąki wilgotne i nadmiernie wilgotne.
Łąki wilgotneZasilane żyznymi spływami, porastają zbiorowiska ze znaczną ilością manny jadalnej, wyczyńca łąkowego, wiechliny zwyczajnej i innych wartościowych traw oraz ziół i często roślin motylkowatych.
Łąki nadmiernie wilgotneSą to tzw. młaki. Mają ubogą roślinność, złożoną z wełnianek, niektórych turzyc, mchów i nielicznych gatunków traw.
Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL, Warszawa 1972.
Tabela 4.2. Optymalny skład runi - udział traw, motylkowych i ziół w %Wyszczególnienie Łąki Pastwiska
Trawy wysokie 50 30
Trawy niskie 30 50
Rośliny motylkowe 10-20 10-20
Zioła 10 10Źródło: Poradnik łąkarski. WOPR Bęsia 1986.
Tabela 4.3. Udział poszczególnych grup roślin w mieszankach w %Rodzaj użytku Trawy wysokie Trawy niskie Rośliny motylkowe
Łąki trwałe 50-60 25-30 15-20
Łąki przemienne 50-60 10-20 25-30
Pastwiska trwałe 20-30 45-60 20-25
Pastwiska przemienne 30-40 20-40 20-40
Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL, Warszawa 1972.
75
4. Trwałe użytki zielone
Tabela 4.4. Grupy i rodzaje użytków zielonych wg typologicznego ich podziału
Grupy użytków zielonych
Rodzaje od siedlisk suchszych do nadmiernie uwilgotnionych
1. 2. 3. 4.A Łęgi zgrądowiałe właściwe rozlewiskowe zastoiskowe
B Grądy zubożałe właściwe popławne podmokłe
C Bagienne podtopione wododziałowe właściwe zalewne
D Pobagienne grądowiejące zdegradowane właściwe łęgowiejąceŹródło: Wasilewski w. Organizacja wypasu zwierząt w gospodarstwach ekologicznych w gospodarstwach ekologicznych.Materiały szkoleniowe Radom 2004 r.
Tabela 4.5. Siedliska, ich potencjał produkcyjny, możliwa obsada zwierząt oraz rodzaj wypasu
Siedlisko
Potencjał produkcyjny
naturalny w t z 1 ha
Potencjał produkcyjny możliwy do
uzyskania w t z 1ha
Dopuszczalna obsada w DJP na 1 ha
naturalna ekologicznie możliwa
Typowe siedliska pastwiskowe przydatne do każdego rodzaju wypasu
A-1 3-4 ok.8 0,8-1,1 ok.2,8B-2 1,5-2,5 ok.6 0,4-0,7 ok.2,1B-3 3-5 ok.8 0,8-1,4 ok. 2,8D-1 1,5-2 ok.6 0,4-0,5 ok. 2,1D-3 1,5-2,5 ok.6 0,4-0,7 ok. 2,1
Siedliska, na których jest możliwy tylko wypas ekologiczny (ekstensywny)
B-1 2-2,5 ok. 3 0,5-0,7 ok. 1,1D-2 2-3,5 ok. 6 0,5-0,9 ok. 2,1
Siedliska, na których jest możliwy tylko wypas ekologiczny okresowy
A-2 4-5 ok. 8
wg dostępności paszy
_
A-3 3,5-10 ok. 8 _
B-4 2-2,5 ok. 5 _
C-1 1-2 _ _
D-4 2-3,5 ok. 8
Siedliska ekologiczne ( wypas niemożliwy)
A-4 3-3,5 _ _ _
C-2 1-2 _ _ _
C-3 1,5-2,5 _ _ _
C-4 2-3 _ _ _
Źródło: Wasilewski W. Organizacja wypasu zwierząt w gospodarstwach ekologicznych. Materiały szkoleniowe. Radom 2004r.
76
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 4.6. Roczne dawki azotu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu
Rodzaj gleby Siedlisko Rodzaj użytkowania
Plony zielonej masy w t z 1 ha10 20 40 60
Mineralne lekkie grądowe (suche)łąka _ 70 200 _
pastwisko _ 100 240 _
Mineralne ciężkie łęgowe (wilgotne)
łąka _ 50 150 240pastwisko _ 80 200 300
Torfowo-murszowe słabo rozłożone
pobagienne (wilgotne)
łąka _ 60 150 _pastwisko _ 80 180 _
Torfowo-murszowe średnio rozłożone,
niedawno zmeliorowane
pobagienne (okresowo posuszne)
łąka _ _ 70 180
pastwisko _ _ 100 _
Torfowo-murszowe średnio i silnie
rozłożone, dawno zmeliorowane
pobagienne (posuszne)
łąka _ 60 120 _
pastwisko _ 80 150 _
Źródło: Kowalczyk J. Nawożenie trwałych użytków zielonych. Poradnik dla producenta. Falenty imuz 1997.
Tabela 4.7. Roczne dawki fosforu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu
Rodzaj gleby Siedlisko Rodzaj użytkowania
Plony zielonej masy w t z 1 ha10 20 40 60
Mineralne lekkie grądowe (suche)
łąka 18 28 60 _pastwisko 18 36 70 _
Mineralne ciężkie
łęgowe (wilgotne)
łąka _ 18 40 90pastwisko _ 30 50 105
Torfowo-murszowe słabo
rozłożone
pobagienne (wilgotne)
łąka 25 40 80 _
pastwisko 30 45 90 _
Torfowo-murszowe
średnio rozłożone, niedawno
zmeliorowane
pobagienne (okresowo posuszne)
łąka 22 40 80 120
pastwisko 25 45 90 _
Torfowo-murszowe
średnio i silnie rozłożone,
dawno zmeliorowane
pobagienne (posuszne)
łąka 18 40 70 _
pastwisko 18 45 80 _
Źródło: Kowalczyk J. Nawożenie trwałych użytków zielonych. Poradnik dla producenta. Falenty IMUZ 1997.
Tabela 4.8. Roczne dawki potasu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu
Rodzaj gleby Siedlisko Rodzaj użytkowania
Plony zielonej masy w t z 1 ha10 20 40 60
Mineralne lekkie grądowe (suche)
łąka 20 70 160 _pastwisko 10 50 120 _
77
4. Trwałe użytki zielone
Mineralne ciężkie łęgowe (wilgotne)
łąka 15 60 100 140pastwisko 10 40 80 100
Torfowo-murszowe słabo
rozłożone
pobagienne (wilgotne)
łąka 60 120 160 _
pastwisko 30 80 120 _
Torfowo-murszowe średnio
rozłożone, niedawno
zmeliorowane
pobagienne (okresowo posuszne)
łąka 60 120 160 240
pastwisko 30 80 120 _
Torfowo-murszowe
średnio i silnie rozłożone, dawno
zmeliorowane
pobagienne (posuszne)
łąka 60 120 160 _
pastwisko 30 80 120 _
Źródło: Kowalczyk J. Nawożenie trwałych użytków zielonych. Poradnik dla producenta. Falenty IMUZ 1997.
Tabela 4.9. Wpływ nawożenia na skład botaniczny runi łąkowej (udział roślin w %)
Rodzaj nawożenia Trawy pastewne Trawy bezwartościowe Motylkowate Turzyce Chwasty
Bez nawożenia 13,14 77,25 2,22 0,88 6,51Kompost 30 t/ha 37,63 56,08 0,83 0,67 4,79Obornik 20 t/ha + NPK 37,54 58,47 0,38 1,02 2,59
Źródło: Honczarenko G. Wpływ kompostowania na łąkę torfową. UMCS Lublin 1955.
Tabela 4.10. Wpływ różnych dawek kompostu na plony siana uzyskiwane z łąki torfowejDawki kompostu
w dt na 1 ha Plony siana w dt z 1ha Zwyżka plonów w dt z 1ha Ilość siana w kg na 1 dt kompostu
0 66,2 _ _
50 78,3 12,2 24,410 80,4 14,2 14,2200 87,8 21,6 10,8400 105,0 38,8 9,7
Źródło: Honczarenko G. Wpływ kompostowania na łąkę torfową. UMCS Lublin 1955.
Tabela 4.11. Plon siana z łąki matowanej różnymi okrywami w t z 1 ha
Rodzaj okrywy Plon siana z pokosu Plon względnyI II razemBez okrywy 2,41 1,64 4,05 100Kompost 3,86 2,18 6,04 149Plewy 3,54 1,99 5,53 136Liście 2,77 1,80 4,57 112Łęty ziemniaczane 3,06 1,90 4,96 122Słoma 2,59 1,86 4,45 109
Źródło: Proekologiczne technologie produkcji roślinnej. Falenty IMUZ 1995.
Tabela 4.12. Plony zielonek z łąk górskich zasilanych różnymi nawozami
NawożenieŁąka typu bliźniczki psiej trawki Łąka typu śmiałka darniowegow dt z 1 ha zwyżka plonu w % w dt z 1 ha zwyżka plonu w %
Bez nawożenia 99,23 _ 99,87 _
Wapnowanie 147,32 48 226,91 127Koszarzenie 212,04 114 289,19 189
Źródło: Kiełpiński J. Badania nad koszarzeniem łąk i pastwisk górskich. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1958.
78
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 4.13. Wpływ koszarzenia na plon sianaSposób koszarzenia Plon siana w t z 1 ha
Bez koszarzenia i nawożenia 5,52Koszar nocny 2 m2 na 1 owcę 6,92Koszar udojowy 1 m2 na 1 owcę 7,02Koszar dobowy 1 m2 na 1 owcę 9,76
Źródło: Kiełpiński J. Badania nad koszarzeniem łąk i pastwisk górskich Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1958.
Tabela 4.14. Nawożenie plantacji nasiennych traw w kg czystego składnika na 1 ha
Gatunek Składnik nawozowy
Przedsiewnie przy czystym siewie nasion
Przy siewie nasion w roślinę
towarzyszącą
Po zbiorze rośliny
towarzyszącej
W następnych latach
użytkowania
Kostrzewy i tymotkaN
P2O5 K20
60 70 100
60 100 140
40 70 90
50 wiosną i 25-30% w fazie
kłoszenia
Kupkówka pospolitaN
P2O5 K20
80 100 120
o 40% wyższe80 120 120
do 100 80 80
Mietlica pospolita Mietlica biaława Mozga trzcinowata Rajgras wyniosły Życica wielokwiatowa
N P2O5 K20
60 70 100
o 40% wyższe60 70 90
50 _ _
Stokłosa bezostnaN
P2O5 K20
80 100 120
o 40% wyższe60 100 120
50 _ _
Stokłosa uniolowataN
P2O5 K20
80 130 160
o 40% wyższe 50 _ _
Wiechlina błotnaN
P2O5 K20
50 10 120
o 40% wyższe60 100 120
50 _ _
Wiechlina łąkowa Wyczyniec łąkowy
N P2O5 K20
60 100 120
o 40% wyższe70 110 140
50 _ _
Życica trwałaN
P2O5 K20
120 90 140
o 40% wyższe80 120 90
50 _ 60
Życica westerwoldzka ( użytkowanie jednoroczne)
N P2O5 K20
80 150 180
_ _ _
_ _ _
_ _ _
Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.
79
4. Trwałe użytki zielone
L.p.
Skła
dnik
i mie
szan
ek
Sied
liska
za
lew
ne
Gle
by
muł
owo-
torf
owe,
m
ułow
o-gl
ejow
e
Sied
liska
mok
re
Gle
by:
mur
sze
głęb
okie
i ś
redn
io g
łębo
kie,
sł
abo
rozł
ożon
e m
echo
wis
ka
Sied
liska
wilg
otne
G
leby
: m
ursz
e gł
ębok
ie i
śred
nio
głęb
okie
, śr
edni
o ro
złoż
one
turz
ycow
iska
Okr
esow
o po
susz
ne
Gle
by:
głęb
okie
i śr
edni
o gł
ębok
ie to
rfy
war
stw
owan
e,
wśr
ód n
ich
oles
owe
i szu
war
owe
Posu
szne
i o
ptym
alni
e uw
ilgot
nion
e pł
ytki
e o
mią
ższo
ści 3
0-80
cm
Posu
szne
G
leby
: m
ursz
owat
e z
pias
ku –
war
stw
a or
gani
czna
do
30
cm
Posu
szne
G
leby
: na
utw
orac
h py
łow
ych
i gl
inia
styc
h (c
zarn
e zi
emie
mur
szas
te)
Łąki
Pastwiska
Użytkowanie zmienne łąkowo-
pastwiskowe
Łąki
Pastwiska
Łąki
Pastwiska
Łąki
Pastwiska
12
34
56
78
910
1112
1314
1516
1718
1920
2122
2324
25
1.M
ozga
trzc
inow
ata
30
30
2.W
yczy
niec
łąko
wy
2040
35
40
3.K
ostrz
ewa
trzci
now
a
35
40
40
40
4.K
ostrz
ewa
łąko
wa
2525
2520
2025
3030
2015
1025
1515
10
2520
4015
25
5.Ty
mot
ka łą
kow
a
25
2525
2530
4520
2010
2520
2025
25
1010
2015
2030
15
6.K
upkó
wka
pos
polit
a
30
10
10
35
10
3010
3015
2520
20
20
7.St
okło
sa b
ezos
tna
20
30
15
15
10
8.R
ajgr
as w
ynio
sły
40
30
30
9.M
ietli
ca b
iała
wa
10
10
10
10.
Wie
chlin
a bł
otna
1010
10
11.
Wie
chlin
a łą
kow
a
10
10
1010
1510
2020
10
10
1015
1515
1010
15
12.
Życi
ca tr
wał
a
10
10
15
10
1010
1020
2035
13.
Kos
trzew
a cz
erw
ona
15
10
10
1010
1015
10
10
14.
Kom
onic
a bł
otna
1515
15.
Kom
onic
a zw
ycza
jna
15
15
1015
16.
Kon
iczy
na sz
wed
zka
10
15
17.
Kon
iczy
na b
iała
20
20
1010
20
25
25
Tabe
la 4
.15.
Mie
szan
ki n
a tr
wał
e uż
ytki
zie
lone
, nor
my
wys
iew
u na
sion
Źród
ło: Z
alec
enia
IMU
Z Fa
lent
y.
80
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 4.16. Mieszanki do podsiewu trwałych użytków zielonych
Lp. Składniki mieszanekUżytkowanie
kośne kośno-pastwiskowe pastwiskowe1. Kostrzewa łąkowa 5,5 7 82. Kupkówka pospolita 2,5 2 1,53. Tymotka łąkowa 2 2 24. Życica trwała* 2 2,5 35. Koniczyna białoróżowa 1,5 _ _
6. Koniczyna biała 1,5 2,5 2,57. Koniczyna łąkowa 1 1 1,5
Razem 16,0 17,0 18,50*Na glebach torfowych życicę trwałą należy zastąpić zwiększonym udziałem kostrzewy łąkowej i tymotki.Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN Warszawa 1986.
81
4. Trwałe użytki zielone
Roś
lina
Na
5-le
tnie
uży
tkow
anie
koś
neN
a 6-
letn
ie u
żytk
owan
ie k
ośno
-pas
twis
kow
e
gleb
a w
ilgot
na,
cięż
sza
i m
ady
gleb
a w
il-go
tna,
lż
ejsz
a,
próc
hnic
zna
i tor
fow
a
gleb
a sł
abo
uwilg
otni
o-na
, śre
dnia
i l
żejs
za
gleb
a
słab
o uw
il-go
tnio
na,
zaso
bna
w
wap
no
torf
y
zmel
ioro
-w
ane
gleb
a
wilg
otna
, ci
ęższ
a
i mad
y
gleb
a
wilg
otna
, lż
ejsz
a,
próc
hnic
zna
i tor
fow
a
gleb
a sł
abo
uwilg
otni
o-na
, śre
dnia
i l
żejs
za
gleb
a sł
abo
uwil-
gotn
iona
, za
sobn
a
w w
apno
Kos
trzew
a łą
kow
a8
4
85
Tym
otka
łąko
wa
44
44
54
34
3K
upkó
wka
pos
polia
3
53
4
24
3R
ajgr
as w
ynio
sły
9
St
okło
sa b
ezos
tna
6Ży
cica
w
ielo
kwia
tow
a3
33
3
33
33
Życi
ca tr
wał
a4
46
6
88
1010
Wie
chlin
a b ł
otna
2
W
iech
lina
łąko
wa
22
2M
ietli
ca b
iała
wa
1
12
1
K
ostrz
ewa
czer
won
a
22
Kon
iczy
na łą
kow
a2
33
4
2
33
Kon
iczy
na
biał
oróż
owa
43
54
3
Kon
iczy
na b
iała
2
22
22
2K
omon
ica
zwyc
zajn
a
3
4
33
Raz
em26
2426
3022
3131
3337
Tabe
la 4
.17.
Prz
ykła
dy m
iesz
anek
traw
i m
otyl
kow
ych
do w
ysie
wu
na p
rzem
ienn
e uż
ytki
Źród
ło: M
orac
zew
ski R
. Łąk
arst
wo.
PW
N, W
arsz
awa
1986
.
82
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 4.18. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych traw
GatunekIlość wysiewu
nasion w kg na 1 ha
Rozstawa rzędów w cm
Głębokość umieszczenia nasion*
w cm
Przeciętne plony nasion w kg z 1 ha
Kostrzewa łąkowa 12-15 35-40 1,0-1,5 400-1000Życica trwała 15-20 20-30 1,0-1,5 500-1200Wiechlina łąkowa 6-8 50-60 0,5 400-600Tymotka łąkowa 8-10 30-40 0,5-1,0 400-800Życica wielokwiatowa 20 30-40 1,0-1,5 500-1200Kupkówka pospolita 7-10 40-45 1,0-1,5 400-1100Mozga trzcinowata 7 60-70 do 1,5 300-500Rajgras wyniosły 14-15 35-40 1,0-1,5 200-600Mietlica biaława 4-5 40-50 0,5-1,5* 200-800Wyczyniec łąkowy 8-10 35-40 do 1,0 100-300Wiechlina błotna 6-8 35-40 do 0,5 200-1000Stokłosa bezostna 12-14 40-50 do 2,0 300-600Kostrzewa czerwona 6-9 40-50 0,5-1,0 300-1100Kostrzewa trzcinowa 15 40-50 1,0-1,5 180-200Życica westerwoldzka 30 30-35 1,0-1,5 600-1400Stokłosa uniolowata 20 40-50 1,5-2,0 1000-1100
*1,5 cm, jeżeli plantacja jest założona na glebach torfowych.Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.
Tabela 4.19. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych roślin motylkowych drobnonasiennych
GatunekIlość wysiewu
nasion w kg na 1 ha
Rozstawa rzędów w cm
Głębokość umieszczenia nasion w cm
Lata plonowania
Przeciętne plony nasion
w kg z 1 haKoniczyna łąkowa 10-14 25-30 2 1 200-300Koniczyna biała 5-8 20-25 2 1 200-300Koniczyna białoróżowa 8-10 30-40 1,5 1 200-300Koniczyna kwistoczerwona 20-25 20-25 2 1 300-400Lucerna mieszańcowa 10-12 40-50 1,5-2 3 100-1500Esparceta siewna* 80-90 30-40 3-4 3 500-800Komonica zwyczajna 8-10 35-45 1-1,5 2-3 200-300Lucerna nerkowata 25-30 20-25 0,5-2 1-2 440-500
*Nasiona niełuszczone, zawartość plew około 27% ogólnej masy nasion. Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.
Tabela 4.20. Zmiany zawartości składników pokarmowych w trawach pierwszego pokosu w zależności od fazy rozwoju
Faza wegetacji Sucha masa w %
Białko surowe w %
Włókno surowe w%
Strawność w %
Energia netto w kg s.m.
jedn. pokarm MJ NEL
Przed kłoszeniem 17 19,5 20,5 80 671 6,85Początki kłoszenia 18 17 23,8 75 622 6,34Początek kwitnienia 21 14,5 27,2 67 535 5,52Koniec kwitnienia 23 12,1 31,1 61 456 4,92
Źródło: Moraczewski R. Łąki i pastwiska w gospodarstwie rolnym. Fundacja Rozwój SGGW. Warszawa 1996
83
4. Trwałe użytki zielone
Tabela 4.21. Preferencje w pobieraniu roślin z runi przez różne grupy zwierząt
Bydło Owce Konie ŚwinieRośliny wyjadane w największym stopniu
stokłosa bezostna koniczyna łąkowa koniczyna łąkowa wiechlina łąkowakoniczyna łąkowa mietlica biaława mietlica biaława mietlica białawakostrzewa łąkowa tymotka łąkowa koniczyna biała życica trwała
kostrzewa czerwona koniczyna biała stokłosa bezostna kostrzewa łąkoważycica trwała stokłosa bezostna kostrzewa łąkowa koniczyna biała
Rośliny wyjadane w najmniejszym stopniukostrzewa owcza kostrzewa trzcinowa kostrzewa trzcinowa kostrzewa czerwona
kostrzewa trzcinowa kostrzewa owcza kupkówka pospolita kostrzewa trzcinowaŹródło: Falkowski i inni. Trawy uprawne i dziko rosnące. PWRiL, Warszawa 1975.
Tabela 4.22. Plonowanie wybranych gatunków traw i ich udział w plonie ogólnym
Gatunek trawy
Łąka umiarkowanie mokra Łąka umiarkowanie sucha
plon całkowity w t z 1 ha
plon gatunków w t z 1 ha
udział plonu gatunku w plonie
całkowitym w %
plon całkowity w t z 1 ha
plon gatunków w t z 1 ha
udział plonu gatunkowego w całkowitym
w %
Życica wielokwiatowa 11,59 8,94 77 12,78 9,38 73Kupkówka pospolita 9,87 6,65 67 11,50 9,81 85Życica trwała 10,62 5,74 54 11,52 6,91 60Wyczyniec łąkowy 10,63 5,00 48 11,22 5,84 52Kostrzewa łąkowa 10,34 4,58 44 11,53 4,99 43Wiechlina łąkowa 10,41 4,72 45 11,15 6,30 56Mozga trzcinowata 10,62 4,78 45 10,98 3,21 29Tymotka łąkowa 10,30 3,43 33 10,81 3,23 29Mietlica biaława 11,10 3,24 29 11,92 3,17 26Wiechlina błotna 10,63 3,18 29 11,54 3,86 33Rajgras wyniosły 10,61 2,81 26 11,62 4,99 42Stokłosa bezostna 10,20 1,50 18 11,34 2,22 19
Źródło: Moraczewski R. Wykorzystanie nawozów mineralnych przez ważniejsze gatunki traw w warunkach umiarkowanie mokrych i umiarkowanie suchych na łąkach trwałych. Nowe Rolnictwo 1976.
Tabela 4.23. Plony siana z łąki trwałej w pierwszym roku użytkowania (czarna ziemia właściwa)
Skład mieszanki Stopień pokrycia powierzchni w %
Stopień uwilgotnienia
gleby
Plon siana w t z 1 ha z kolejnych pokosw
I II III IV razem
Kupkówka pospolita Rajgras wyniosły Wyczyniec łąkowy Mietlica biaława Wiechlina łąkowa Lucerna siewna
15 15 20 15 15 20
3+ 4,17 3,52 3,25 0,97 11,91
2 3,93 3,02 3,38 1,00 11,33
84
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Kupkówka pospolita Życica wielokwiatowa Stokłosa bezostna Kostrzewa łąkowa Wiechlina błotna Koniczyna białoróżowa
15 15 20 15 15 20
3+ 4,43 5,09 4,62 1,29 15,43
2 4,92 4,74 5,09 0,96 15,71
Kupkówka pospolita Życica trwała Mozga trzcinowata Tymotka łąkowa Wiechlina łąkowa Koniczyna łąkowa
15 15 10 20 20 20
3+ 4,13 4,06 3,45 1,23 12,87
2 5,00 3,13 3,08 1,15 12,36
Źródło: Moraczewski R. Kolera H. Trwałość plonowania ważniejszych roślin łąkowo-pastwiskowych w warunkach intensywnego nawożenia mineralnego. Zesz. Prob. Podst. Nauk Roln. 1978.
Tabela 4.24. Plony siana w zależności od częstotliwości koszenia w t z 1 ha (średnie z 3 lat)Liczba
pokosówRodzaj gleb łąkowych
czarna ziemia właściwa pH 6,8 mułowo-glejowa pH 7,2 torf węglanowy pH 7,7Dwa pokosy 10,4 9,2 10,7Trzy pokosy 12,3 10,7 12,4
Źródło; Moraczewski R. Zastosowanie metod wskaźników wydajności w nawożeniu łąk trwałych azotem. Nowe Rolnictwo 1971.
Tabela 4.25. Rozkład plonów siana w t z 1 ha traw i roślin motylkowych wysianych w czystym siewie w pierwszym roku użytkowania
RoślinaPokosy
I II III IV razemŻycica wielokwiatowa 5,2 4,3 4,0 0,6 14,1Kostrzewa łąkowa 3,6 2,6 3,0 0,9 10,1Życica trwała 4,8 2,1 2,2 0,6 9,7Kupkówka pospolita 3,3 2,6 2,4 1,1 9,4Mietlica biaława 3,1 2,3 2,9 0,7 9,0Rajgras wyniosły 3,7 2,0 2,5 0,8 9,0Wiechlina błotna 3,4 2,5 2,5 0,3 8,7Wyczyniec łąkowy 3,2 1,7 2,1 1,0 8,0Tymotka łąkowa 3,0 1,8 2,3 0,7 7,8Stokłosa bezostna 2,2 2,6 2,3 0,6 7,7Wiechlina łąkowa 2,4 2,1 2,2 0,9 7,6Mozga trzcinowata 2,1 2,4 1,9 0,7 7,1Koniczyna łąkowa 1,4 1,9 2,4 0,6 6,3Koniczyna białoróżowa 1,8 1,6 1,5 0,4 5,3
Lucerna siewna 1,6 0,9 1,2 0,4 4,1Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.
85
4. Trwałe użytki zielone
Tabela 4.26. Wydajność pastwisk w zależności od rodzaju wypasu
Sposób wypasu Liczba kwater
Wydajność netto z 1 ha
zielonki w t
suchej masy w t
jednostek owsianych białka ogólnego
z 1 ha
Wolny 1 20,6 3,3 3500 400Zagonowy 4-6 28,2 4,7 4800 700Kwaterowy 12-14 42,3 7,2 7200 1300Kwaterowy dawkowany 12-14 50,6 8,8 8600 1850
Nawożenie: N - 300; P2O5 - 80; K2O - 160.Źródło: Rybak. Intensyfikacja użytków zielonych poprzez użytkowanie kośno-pastwiskowe Wyd. CBR, Warszawa 1977.
Tabela 4.27. Optymalny termin koszenia łąk ( I pokos) w zależności od cech biologicznych przeważających w runi gatunków traw
Gatunek trawy
Liczba dni od początku rozwoju wiosną Pora
kwitnienia
Optymalny termin koszenia
do kwitnienia do dojrzewania nasion faza rozwojowa miesiąc
Wyczyniec łąkowy 50-60 70-75 połowa maja po wykłoszeniu
przed zakwitaniem połowa maja
Kupkówka pospolita 60-65 80-85 początek
czerwcapo wykłoszeniu
przed zakwitaniem II połowa maja
Rajgras wyniosły 65-70 85-90 początek czerwca
po wykłoszeniu , przed zakwitaniem II połowa maja
Mozga trzcinowata 65-70 80-85 początek
czerwcaw początkach
kłoszenia II połowa maja
Kostrzewa czerwona 60-65 80-85 początek
czerwca po wykłoszeniu II połowa maja
Kostrzewa łąkowa 65-70 80-90 połowa czerwca w początkach
kwitnienia początek czerwca
Stokłosa bezostna 75-80 95-100 koniec czerwca w czasie kłoszenia połowa czerwca
Wiechlina błotna 75-80 95-100 koniec czerwca w czasie kłoszenia połowa czerwca
Tymotka łąkowa 75-85 100-110 początek lipca po wykłoszeniu , w początkach kwitnienia II połowa czerwca
Mietlica biaława 70 95 I połowa lipca w początku
kwitnienia II połowa czerwca
Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL Warszawa 1972.
Tabela 4.28. Struktura plonu zielonki na pastwisku w okresie wegetacji
Miesiąc W stosunku do plonu rocznego w %
Maj 22Czerwiec 25Lipiec 17Sierpień 15Wrzesień 13Październik 8Razem 100
Źródło : Mały poradnik zarządzania. IERiGŻ 1998.
86
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 4.29. Starty suchej masy w stosunku do zawartości początkowej
Sposób i warunki konserwacjiStraty w %
od – do średnioSuszenie na pokosach
Pogoda Okres suszenia:
36 dobra 3-4 dni 18 24 średnia 6-8 dni 24 42 zła pow. 10 dni 42 55
Suszenie na rusztowaniachPogoda dobra 13 24
22Pogoda średnia i zła do 32
Dosuszanie siana zimnym powietrzemZawartość suchej masy powyżej 60% 14 19
20Zawartość suchej masy poniżej 60% 18 25
Dosuszanie podgrzanym powietrzem Zawartość suchej masy powyżej 60% 12 15
15Zawartość suchej masy poniżej 60% 14 18
Suszenie gorącym powietrzem 5 7 8Kiszonki o zawartości s.m. poniżej 20%
Sporządzane tradycyjnie 35 5839W silosach przejazdowych, płaskich 25 35
W silosach wieżowych 20 30Kiszonki w silosach wieżowych
O zawartości s.m. ok. 25% 20 2821
O zawartości s.m. ok. 30% 14 20Sianokiszonki ok. 35% s.m. w silosach płaskich,
szczelnie uformowanych 12 18 15
Sianokiszonki powyżej 40% s.m. w silosach gazoszczelnych 8 12 10
Źródło: Na podstawie Zimmera 1966.
Tabela 4.30. Straty zachodzące podczas suszenia siana w %
Przyczyna strat Sucha masa Białko surowe
Jednostki pokarmowe
Oddychanie do 10 5 do 10 5 – 10Mechaniczne kruszenie 5 do 15 10 do 15 0 – 15Wymywanie i fermentacja 5 do 15 5 do 15 5 – 15Pogorszenie wartości 10 – 15
Źródło: Poradnik łąkarski. WOPR Bęsia. 1986.
Tabela 4.31. Ubytki naturalne podczas przechowywania siana
WyszczególnienieUbytki w % w okresie
do 6 mies. > 6 mies.Siano luzem - w stogach 1 5 - w szopach 0,7 4Siano prasowane - w stogach 0,4 3 - w szopach 0,3 2
Źródło: Katalog norm i normatywów . Wydawnictwo SGGW. Warszawa 1991.
87
4. Trwałe użytki zielone
Tabela 4.32. Ubytki naturalne przy składowaniu siana - w % wagowych
MiesiąceSiano luzem Siano prasowane
na terenie otwartym w szopie na terenie
otwartym w szopie
Od XI do II 0,3 0,3 0,1 0,1X, III i IV 0,6 0,4 0,5 0,3Od V do IX 2 1,6 1,2 0,8
Źródło: Kocan T. Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk PWRiL, Warszawa 1972.
Tabela 4.33. Orientacyjna masa 1 m3 siana w kg
Rodzaj siana Bezpośrednio po ułożeniu
Po 3 miesiącach
Po 6 miesiącach
Siano z łąk naturalnych ( dolinowe, leśne) 40-50 55-60 60-65
Siano turzycowe 55-60 75-85 85-95Siano z łąk zagospodarowanych ( przewaga traw) 45-50 60-65 65-75
Siano z koniczyny czerwonej i tymotki łąkowej 50-60 65-75 70-85
Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL Warszawa 1972.
Tabela 4.34. Straty przy różnych sposobach suszenia i kiszenia masy zielonej
Sposób traktowania zielonej masy
Straty w %suchej masy
białka strawnego karotenu
Suszenie w kopkachPrzy sprzyjającej pogodzie 15 do 30 12 do 25 60 do 85Przy niesprzyjającej pogodzie 25 do 50 50 do 60 95 do 98Dosuszanie niedogrzanym powietrzem 15 do 20 10 do 20 50 do 85Sztuczne suszenie ciągłym powietrzem 5 do 10 5 do 8 5 do 6
KiszenieW silosach przejazdowych 10 do 30 10 do 20 10 do 15 W gazoszczelnych silosach wieżowych 5 do 8 2 do 2.5 50 do 65
Źródło: Katalog norm i normatywów. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1991.
Tabela 4.35. Nakłady pracy na 1 ha użytków zielonych
Wyszczególnienie Poziom mechanizacji
Plony zielonej masy w dt z 1 ha250 350 450rb cn rb cn rb cn
Łąka – zielonkaII 73,6 34,1 94 42,5 118 53,5III 12,8 10 16,4 128 20,7 16,4
Łąka - sianoII 40 24,5 43,4 25,7 50 33III 20,6 17,1 23,1 18,8 28,1 23,9
Łąka – kiszonka II 63 29,5 81,6 38,1 102 46,5III 12 8,4 16,7 11,8 21,2 15,2
PastwiskoII 17 10,8 19,5 11,9 22 13III 10,3 10,3 10,9 10,9 11,5 11,5
Źródło: Wybrane zagadnienia z organizacji gospodarstw rolniczych. A. R.. Olsztyn 1980.
88
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Gat
unek
Mas
a ty
siąc
a na
sion
w g
Nor
ma
wys
iew
u na
1 h
aTe
rmin
y si
ewu
4
Odl
egło
ść r
oślin
w c
mG
łębo
kość
Te
rmin
Plon
w t
z 1
ha
w k
g w
tys s
zt.2
mię
dzy
rzęd
ami
w r
zęda
chsi
ewu
w
cm
zbio
rudo
bry
b.do
bry
Dyn
ia z
wyc
zajn
a20
0-30
01,
5-2
3,5-
41-
2 / V
100
– 20
010
0-12
04
3/V
III -
1/ X
5080
Cuk
inia
140-
200
1,5-
210
– 1
31-
2 / V
75 –
100
100
– 12
04
VII
– IX
8010
0O
góre
k20
– 2
50,
7-1,
520
-40
2 / V
120
– 15
020
-30
2 –
3V
II –
IX50
80B
urak
ćw
ikło
wy
20-3
010
-15
400-
900
IV –
VI
30 –
40
6 –
101
-3V
II –
X30
50M
arch
ew w
czes
na0,
8 –
1,8
1,8-
510
00-2
000
3/X
– X
I, II
I – IV
30-4
52
– 3
1 –
2V
I – V
II30
50M
arch
ew p
óźna
30,
8 –
1,8
0,8-
180
0 –
1500
IV –
VI
45
- 67
5 –
61
– 2
IX –
X50
100
Piet
rusz
ka3
1-1.
31,
3-3,
510
00 –
225
03/
X –
XI ;
III –
IV20
– 3
5; 6
74
– 6
1 –
2V
II –
X30
40Pa
ster
nak
2,2
– 4,
72-
570
0-80
0II
I – 2
/ IV
30 –
50
6-8
2 –
3X
40
70R
zodk
iew
letn
ia10
7-10
700-
1000
2 /
IV –
3 /
VII
20 –
30
5 –
102
VII
– X
2060
Rzo
dkie
wka
7 –
1315
-50
1500
-350
0II
I – V
, VII
I6
– 15
2 –
51
– 2
IV –
XI
100
tys p
ęczk
.30
0 ty
s. pę
czk.
Skor
zone
ra1,
2-1,
48-
1018
0-35
02-
3/IV
30 –
40
5 –
82-
33/
IX –
X12
25C
ebul
a4
– 5
4-5
500-
825
k. I
II –
2 /
IV30
– 4
5 3-
42,
5-3,
5V
III-
2/IX
3550
Ceb
ula
ozim
a4-
54-
550
0-82
52-
3/V
III
30-4
53-
42,
5-3,
5V
I35
45Po
r2
– 3
1-1,
5 lu
b 2-
3 18
0 –
290
IV,
458
– 15
1,5-
2,5
X-X
I40
60Po
r zim
owy
2-3
1-1,
5 lu
b 2-
418
1 –
290
VI
469
– 15
1,5-
2,6
do p
oł.V
2030
Bób
600
200
180
– 25
0II
I – IV
40 –
60
104
– 6
VI –
VII
I15
0420
04
Gro
ch14
0-30
070
-180
800-
1200
III
20-3
03
– 4
4-6
VI –
VII
3,54
64
Faso
la k
arło
wa
100
– 30
050
-250
300-
500
1 / V
– 3
/ V
I40
– 5
05-
83
VII
– IX
1520
Kap
usta
pek
ińsk
a3-
50,
5-0,
810
0-16
03/
IV-2
/VII
40-4
525
-30
1-2
VII
I-IX
4070
Kuk
uryd
za c
ukro
wa
200-
250
14-2
070
-100
2 –
3 / V
50 –
60
20 –
30
3-4
VII
I – k
IX20
30K
oper
zw
ycza
jny
1,2
– 2,
115
-25
3000
-400
0IV
– V
III
15 –
30
1 –
21
– 2
k.V
– IX
8 12
Szpi
nak
zwyc
zajn
y6-
1312
-40
2000
-320
0II
I – IV
, VII
I – IX
12-1
52-
32
– 3
V-V
I,X-
XI,I
V17
20
Tabe
la 5
.1. W
ybra
ne z
agad
nien
ia a
grot
echn
iki n
iekt
óryc
h ga
tunk
ów w
arzy
w u
praw
iany
ch z
siew
u
1 . Si
ew si
ewni
kiem
pun
ktow
ym lu
b rę
czni
e pu
nkto
wo
po 1
nas
ieni
u.1.
2. C
yfry
ara
bski
e oz
nacz
ają
deka
dy, r
zym
skie
mie
siąc
e 3.
Prz
y ro
zsta
wie
kół
cią
gnik
a 13
5 cm
odl
egło
ść m
iędz
y rz
ędam
i wyn
osi 6
7,5
cm,
siew
na
redl
inac
h po
dw
a rz
ędy
odle
głe
od si
ebie
o 6
cm
lub
siew
siew
niki
em ta
śmow
ym.
4. P
lon
świe
żych
nas
ion.
Źr
ódło
: Ogr
odni
ctw
o w
tabe
lach
. Pra
ca zb
ioro
wa
pod
red
N. K
rusz
e. P
WRi
L, W
arsz
awa
1986
; Obs
erw
acje
i ob
licze
nia
wła
sne.
5. W
AR
ZY
WN
ICT
WO
89
5. Warzywnictwo
Gat
unek
Mas
a ty
siąc
a na
sion
w
g
Iloś
ć na
sion
w
kg
na 1
ha
Lic
zbar
ozsa
dy
w ty
s. sz
t na
1 ha
Term
in
sadz
enia
2
Odl
egło
ść r
oślin
w
cm
Term
in
zbi
oru
2
Plon
w
t z
1 ha
mię
dzy
rzęd
ami
w
rzęd
ach
dobr
yb.
dob
ry
Kap
usta
bia
ła w
czes
na3-
40,
2-0,
345
– 5
52
/ III
– 2
/ IV
5040
2 / V
–-3
/ V
I30
50K
apus
ta b
iała
póź
na3-
40,
1-0,
1525
-37
2 / I
V –
3 /
V60
50-6
0X
– X
I80
120
Kap
usta
bru
ksel
ska
3 –
40,
1-0,
1528
-35
2 /V
– 1
/ V
I50
45-5
02/
IX-X
II15
20
Kap
usta
pek
ińsk
a13
– 5
0,3-
0,4
70-1
002
/ IV
3
/ VI –
k. V
III
40-4
525
-30
3/V
– V
I V
III-
X
30
4060
10
0B
roku
ł`2,
5-3,
30,
15-0
,2 3
5 –
451-
2/V
– 2
/VII
5035
– 4
5V
I – X
1520
Kal
afior
wcz
esny
2,3
– 3,
70,
15-0
,25
45 –
50
1 –
2 / I
V50
40V
I 20
30K
alafi
or p
óźny
2,3
– 3,
70,
1-0,
235
– 4
52/
VI
6040
-50
IX -
X20
35K
alar
epa
późn
a2,
3-4
0,15
-0,4
60-8
0V
II-V
III
40-4
520
XI-
XI
2030
Jarm
uż3-
50,
3-0,
545
– 8
0V
– 1
/VII
40-6
040
-50
IX –
XII
5060
Sele
r0,
3-0,
50,
150
-75
2 / V
-1 /
VI
45 –
50
30-4
0X
4060
Ceb
ula
4-5
340
0-60
02/
IV-1
/V27
-30
5 –
8V
II30
40C
ebul
a z
dym
kiX
1430
szt.c
ebul
ek30
0 kg
42-
3/II
I, 1/
IV27
-30
6-8
VII
2025
Czo
snek
100
szt.z
ąbkó
w
ok.
340
gX
XIX
, 1/IV
20 –
30
6-10
VII
I8
13
Por
2 –
31,
2 –
1,5
180-
250
IV-2
V, 3
/VII
40 –
50
18 -
20
VII
– X
I, V
–
VI
1825
Sała
ta g
łow
iast
a1
– 1,
50,
1-0,
210
0-13
0IV
– V
III
30 –
40
25V
– X
2035
Obe
rżyn
a4-
60,
15-0
,230
-35
3 / V
50 –
60
50 –
60
VII
I – IX
1530
Papr
yka
6-7
0,2
35 -5
53
/ V
-1/V
I40
– 6
0 30
– 4
0V
III –
IX25
45Po
mid
or2,
8-3.
50,
2 –
0,3
25 -5
02
– 3
/ V80
-100
40 –
80
VII
-. IX
5010
0O
góre
k20
– 2
50.
04-1
.25
2-5
2 /
V-1/
VI
80-1
0020
– 2
5V
II –
IX35
60M
elon
25
– 50
3,0
– 3,
520
– 2
53
/ V80
60V
II –
VII
I20
25
Tabe
la 5
.2. W
ybra
ne z
agad
nien
ia a
grot
echn
iki n
iekt
óryc
h ga
tunk
ów w
arzy
w u
praw
iany
ch z
roz
sady
1 tyl
ko z
rozs
ady
doni
czko
wan
ej2 C
yfry
ara
bski
e oz
nacz
ają
deka
dy, r
zym
skie
mie
siąc
e.3 L
ub 1
00 k
g ce
bule
k po
wie
trzny
ch (m
asa
100
szt.
cebu
lek
ok. 1
50 g
). 4 D
ymki
dro
bnej
o ś
redn
icy
5-10
mm
(143
0 ce
bule
k w
1 k
g).
Źród
ło: O
grod
nict
wo
w ta
bela
ch. P
raca
zbio
row
a. P
WRi
L, W
arsz
awa
1986
; Obl
icze
nia
wła
sne.
90
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Gat
unek
Cyk
l upr
awy
Okr
es p
rodu
kcji
rozs
ady
Okr
es
prod
ukcj
i ro
zsad
y dn
i
Lic
zba
nasi
on
w sz
t.
na 1
00 m
2
Lic
zba
rośl
in
w sz
t na
100
m2
Okr
es z
bior
u1Pl
on
w k
g na
1 m
2
siew
piko
wan
iesa
dzen
iepo
cząt
ekko
niec
Papr
yka
wio
senn
y5
-15/
III
25/II
I1-
15/V
50-6
0 33
0-35
032
0-35
02/
VII
2-3/
X6-
10
Pom
idor
wio
senn
y15
/XII
-2/I
1/II
I15
/I-20
/I 20
/III
25/II
-1/II
I 20
/IV60
-70 50
33
032
03/
IV
2/V
I3/
VII
2/
VII
I15
-20
10-1
5
jesi
enny
5/V
I 15
/VI
20/V
I 1/
VII
20/V
II
25/V
II45
40
33
032
03/
IX
1/X
3/IX
10-1
2 8-
10
prze
dłuż
ony
15/X
II-2
/I10
/I-20
/I10
/II-1
/III
55-6
033
032
02/
IV-1
/V1/
XI
30-4
0
Obe
rżyn
aw
iose
nny
2-15
/III
20-2
5/II
I1-
5/V
5530
025
01/
VII
3-3/
X6–
10
Ogó
rek
wio
senn
y1/
I-1/
II
20/II
Ix
5/II
-5/II
I 20
/IV35
30
22
0-27
020
0-25
02/
III-
1/IV
3/V
2/V
II25
-30
20-2
2
Sała
ta
jesi
enny
5.07
20
.07
x1/
VII
I 20
/VII
I25
220
200
VII
I/IX
1/
X2/
XI
8-15
6-
8
wio
senn
y1-
30/I
1/II
-15/
III
20/I-
20/II
15
/II-3
0/II
I20
.II-5
/III
1/II
I-20
/III
30-5
018
00-2
200
1600
-200
03/
III-
2/IV
3/
IV1-
3/IV
1/
V16
-20
jesi
enny
20.0
7 15
-30.
0830
/VII
10
/VII
I-10
/IX15
/VII
I 1/
IX-2
0/IX
25-3
022
0020
003/
X
2/X
I-1/
XII
2/X
I 2-
3/X
II20
2
Rzo
dkie
wka
zim
owy
1/X
-1/X
I 1/
XII
15/X
-20/
XI
20/X
II10
/XI-
20/X
II
10/I
40-5
022
0020
003/
I-1/
II
1/II
I1/
II
2/II
I20
2
wio
senn
y10
.02-
25.0
2x
xx
3500
x3/
III-
2/IV
2/IV
-3/IV
350
3
jesi
enny
15.0
9-15
.10
xx
x35
00x
1/X
I-1/
XII
2/X
I-2/
XII
300
3
Tabe
la 5
.3.W
ybra
ne z
agad
nien
ia a
grot
echn
iki w
arzy
w p
od o
słon
ami
1 Cyf
ry a
rabs
kie
ozna
czaj
ą de
kady
, rzy
msk
ie m
iesi
ące.
2 Sz
tuki
. 3 P
ęczk
i. Źr
ódło
: Ogr
odni
ctw
o w
tabe
lach
. Pra
ca zb
ioro
wa.
PW
RiL,
War
szaw
a 19
86; O
blic
zeni
a w
łasn
e.
91
5. Warzywnictwo
Gat
unek
Okr
es
uży
tkow
ania
Mat
eria
ł ro
zmno
żeni
owy
Okr
es
sadz
enia
2
Odl
egło
ść r
oślin
w c
mL
iczb
a sa
dzon
ek
tys.
szt.
na 1
ha
Okr
es
zbio
ru
Plon
w t
z 1
ha
mię
dzy
rzęd
ami
w r
zęda
chI r
okII
rok
III r
ok
i nas
tępn
e la
ta
Rab
arba
r10
-12
lat
podz
iał 4
-6
letn
ich
karp
3/IX
-1/X
3/
II-1
/IV10
0*12
0-17
5**
100
120-
150
10 5-7
V, V
II,
06-
1515
-35*
40
-80*
*
Szpa
rag
110
-15
lat
1-ro
czne
kar
py
wyp
rodu
kow
ane
z
nasi
onIV
170-
190
30-4
016
3/IV
-2/V
I0
03-
6
Szcz
ypio
rek
3-4
lata
nasi
ona
podz
iał k
ęp
mat
eczn
ych
IV
IV, V
III
20-3
015
-25
3 kg
nas
ion
8-16
tys.
kęp
mat
.IV
-X0
1515
Chr
zan
1 ro
k 3
sadz
onki
k
orze
niow
e1/
III-
15/IV
55-7
030
-35
45-6
03/
X6-
10X
X
Tabe
la 5
.4. A
grot
echn
ika
wyb
rany
ch g
atun
ków
war
zyw
wie
lole
tnic
h
* O
dmia
ny w
czes
ne i
słab
iej r
ozra
staj
ące
się.
**
Odm
iany
póź
ne i
wcz
esne
siln
ie ro
zras
tają
ce si
ę.1 Z
apot
rzeb
owan
ie n
a na
sion
a n
a za
łoże
nie
1 ha
szpa
raga
rni w
ynos
i oko
ło 0
,4-0
,5 k
g.2 C
yfry
ara
bski
e oz
nacz
ają
deka
dy, r
zym
skie
mie
siąc
e.3 W
pra
ktyc
e pl
anta
cję
użyt
kuje
się
prze
z 3-
4 la
ta.
Źród
ło: S
zcze
góło
wa
upra
wa
war
zyw.
Pra
ca zb
ioro
wa.
PW
RiL.
198
4; O
blic
zeni
a w
łasn
e.
92
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 5.5. Wymagania pokarmowe roślin warzywnych w uprawie polowej
Gatunek Plon w t z 1 ha Ilość pobranego składnika w kg z 1 ha
N K2O P2O5 CaO MgO
Bób (na świeże nasiona) 15 420 156 72 300 27Burak ćwikłowy 30 200 240 90 80 24Cebula 30 90 120 40 70 12Chrzan 25 110 255 50 60 18Dynia 30 195 365 95 330 40Fasola karłowa szparagowa 15 100 83 30 120 23Groch (strąki) 10 80 80 25 60 16Kalarepa wczesna 15 75 105 30 70 15Kalarepa późna 20 100 180 60 70 20Kalafior 20 200 250 80 215 24Kapusta brukselska 10 330 360 95 270 24Kapusta biała wczesna 30 115 210 45 175 14Kapusta biała późna 70 230 320 85 425 30Kapusta czerwona 50 300 345 85 310 38Kukurydza cukrowa 20 220 300 105 120 35Marchew 40 155 215 60 135 26Ogórek 30 50 110 40 75 16Pomidor 40 105 140 25 110 20Por 30 85 175 35 70 15Rabarbar 80 260 500 100 400 b.d.Rzodkiew 20 120 100 60 60 12Rzodkiewka 10 50 50 20 30 6Sałata 25 55 110 25 35 6Seler korzeniowy 20 130 190 50 150 15Seler naciowy 30 150 195 46 150 18Szparag 4 120 105 35 80 12Szpinak wczesny 10 55 70 16 12 8Szpinak późny 20 95 110 40 25 12
Źródło: Opracowywanie zaleceń nawozowych w ogrodnictwie 1993. Skrypty SGGW.
Tabela 5.6.Dawki i terminy stosowania nawozów organicznych pod różne gatunki roślin warzywnych w uprawie polowej
Gatunki
Dawka t na 1 ha
Terminy stosowaniaobornika kompostu
gospodarskiego
kompostu z odpadów miejskich2
torfu niskiego
DyniaMelon Papryka
30 – 35 25 – 35 30-40 30 – 40 X - do 31/XI lub III-IV
CebulaCzosnek Por
35 1 35 35-45 35 – 45 X – do 31/ XI
93
5. Warzywnictwo
Chrzan Kalafior Kapusty Ogórek Rabarbar Seler Szparag
35 35 50-60 50 – 70 X – do 31/XI lub III-IV
1Pod warzywa cebulowe uprawiane w pierwszym roku po oborniku stosuje się obornik co najmniej 2–letni.2 Kompost z odpadów miejskich musi posiadać rejestrację do stosowania w uprawach warzywnych.Źródło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa. PWRiL, Warszawa 1986.
Tabela 5.7. Główne choroby i szkodniki warzyw oraz najczęściej stosowana liczba oprysków
Gatunek warzywa Nazwa choroby Nazwa szkodnika Łączna liczba zabiegów*
Pomidor zaraza ziemniaczana alternarioza stonka ziemniaczana 4 – 8
Ogórekkanciasta plamistość alternarioza mączniak rzekomy dyniowatych
przędziorki wciornastki 6 – 10
Seler septorioza selera zmieniki 2 – 3
Marchew Pietruszka
alternarioza naci marchwi szara pleśń mączniak prawdziwy zgorzel gnilna korzeni
mszyce bawełnica topolowo - marchwiowa połyśnica marchwianka mszyce
2 – 6
Burak ćwikłowy chwościk buraka śmietka ćwiklanka mszyce 2 – 4
Cebula mączniak rzekomy szara pleśń, biała zgnilizna cebuli
śmietka cebulanka wgryzka szczypiorka wciornastki
5 – 8
Por alternarioza miniarka porówka wciornastki 3 – 5
Kapustne czerń krzyżowych, kiła kapusty** szara pleśń
mszyca kapuściana gąsienice bielinków, tantnisia krzyżowiaczka i piętnówki, wciornastki
4 – 8
Kapusta pekińska czerń krzyżowych, zamieranie liści tworzących główkę***
chowacze śmietki miniarki
3 – 6
Pod osłonami (ogórek, papryka, pomidor, oberżyna)
szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, mączniaki - rzekomy i prawdziwy zaraza ziemniaczana
mszyce, przędziorki, wciornastki, zmieniki, miniarki 5 – 10
*Podane liczby zabiegów dotyczą lat o przeciętnych warunkach pogodowych i przy założeniu, że wszystkie nasiona i rozsada zostały przed siewem zaprawione przeciwko chorobom i szkodnikom. **Jedna z najgroźniejszych chorób roślin kapustnych, zwalczania nie prowadzi się podczas wegetacji roślin.***Choroba fizjologiczna (nieinfekcyjna).Źródła: Program ochrony warzyw na lata 2004-2005. OWK nr 1-2 2004 r. Obserwacje i obliczenia własne
94
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 5.8. Optymalne warunki przechowywania warzyw
Warzyw Temperatura w 0C
Wilgotność względna powietrza
w %
Okres przechowania
Warzywa nietrwałeBób zielony 0 – 1 85 – 95 7 – 14 dniBrokuły 0 90 – 95 7 – 10 dniFasola szparagowa 8 – 10 85 – 90 5 – 7 dniGroch zielony 0 95 – 98 3 – 5 dniKukurydza cukrowa 0 95 – 98 5 – 8 dniOgórki 12 – 13 95 – 98 7 – 10 dniPieczarki 0 – 1 95 7 – 9 dniPomidory ( owoce dojrzałe) 8 – 10 85 – 90 7 – 10 dniRabarbar 0 – 1 98 7 – 14 dniRzodkiewka 0 – 1 95 – 98 9 -12 dniSałata 0 – 1 95 – 98 7 dniSzparagi 1 – 2 90 – 95 7 – 14 dniSzpinak 0 95 – 98 1 -7 dni
Warzywa średnio trwałeArbuzy (kawony) 4 – 10 80 – 90 2 – 3 tyg.Cukinia (owoce niedojrzałe) 5 90 – 95 1 – 2 tyg.Cukinia (owoce dojrzałe) 5 – 10 80 – 90 2 – 3 mies.Dynia 10 – 12 70 – 75 1 – 6 mies.Jarmuż 0 90 – 95 14 – 20 dniKalafior 0 95 2 – 10 tyg.Kapusta pekińska 0 – 3* 90-98 2 – 3 mies.Kalarepa 0 95 1 – 5 mies.Kapusta brukselska 0 95 – 98 3 – 5 tyg.Melon 4 – 10 85 – 90 1 – 4 tyg.Oberżyna(bakłażan) 7 – 10 85 – 90 2 – 3 tyg.Papryka (owoce niewybarwione) 7 – 10 85 -90 3 – 5 tyg.
Papryka (owoce wybarwione) 7 – 8 90 – 95 2 – 3 tyg.Pomidory (owoce zielone) 12 – 13 85 – 90 4 – 6 tyg.
Warzywa trwałeBuraki ćwikłowe 1 -2 98 8 mies.
Cebula 0 – 1 2 - 3
70 – 75 80
8 mies 10 mies.
Chrzan 0 95 – 98 8 – 10 mies.
Czosnek 0 – 1 2 - 3
60 – 70 80
6 mies. 8 – 9 mies.
Kapusta biała i czerwona 0 90 – 95 6 – 8 mies.Marchew 0 – 1 98 8 – 10 mies.Pasternak 0 – 1 98 4 – 6 mies.Pietruszka 0 98 6 – 7 mies.Por 0 95 – 98 2 – 4 mies.Rzodkiew 0 – 1 95 – 98 2 – 4 mies.Seler korzeniowy 0 – 1 95 – 98 6 – 7 mies.
*Zależnie od odmiany.Źródło: Adamicki F. Przechowywanie warzyw. 1997.
95
5. Warzywnictwo
Przy
goto
wan
ie
podł
oża
Szcz
epie
nie
podł
oża
Roz
rost
grz
ybni
Zaw
iązy
wan
ie
owoc
nikó
wI r
zut
Prze
rwa
mię
dzy
rzut
ami
II r
zut
Plon
ogó
lny
w k
g / n
a 10
kg
podł
oża
Past
eryz
acja
w
tem
p.60
°C
Na
1 kg
pod
łoża
up
raw
oweg
o (w
ilg.6
8%) 2
0-25
g
grzy
bni z
iarn
iste
j
Tem
p. p
owie
trza
18-2
2°C
Tem
p. p
owie
trza
za
leżn
ie o
d od
mia
ny
12-2
1°C
;( na
jczę
ście
j 12
-16°
C)
Tem
p po
wie
trza
10-2
2°C
za
leżn
ie o
d od
mia
ny,
najc
zęśc
iej 1
2-16
°C
Tem
p. p
owie
trza
od 1
8-22
°C
(pie
rwsz
e 3-
4 dn
i) do
16-1
8°C
War
unki
up
raw
y ta
kie,
jak
w c
zasi
e I r
zutu
;
Z 10
kg
podł
oża
o op
tym
alne
j w
ilgot
nośc
i śre
dni
plon
1,5
-2 k
g ow
ocni
ków
Tem
p. p
odło
ża
24-2
7°C
W
ilgot
ność
w o
kres
ie
wzr
ostu
ow
ocni
ków
75-
80%
, w
okr
esie
zbi
orów
70-
75%
Wilg
otno
ść
pow
ietrz
a 85
-90%
I rzu
t: 65
-70%
pl
onu
ogól
nego
Wilg
otno
ść
pow
ietrz
a 8
0-85
%
Wilg
otno
ść p
owie
trza:
85
-90%
do
pocz
ątku
po
jaw
ieni
a si
ę za
wią
zków
Stęż
enie
Co 2 p
oniż
ej 0
,08%
Stęż
enie
Co 2
poni
żej 0
,1%
Nat
ężen
ie św
iatła
400
-600
lx
prze
z 12
god
zin
na d
obę
Nat
ężen
ie św
iatła
10
0-30
0 lx
24- 4
8 go
dz.
14
-21
dni
4-5
dni
10-1
4 dn
i12
-14
dni
10-1
4 dn
i
Tabe
la 5
.9. U
praw
a bo
czni
aka
ostr
ygow
ateg
o –
pełn
y cy
kl u
praw
y
Źród
ło: Z
iom
bra
M. B
oczn
iak.
200
5.
96
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 5.10. Nakłady siły roboczej na 100 m2 uprawy pieczarki – cykl uprawowy 2 miesiące
Rodzaj czynnościNakłady
siły roboczej w rbh
Układanie kostek na hali 10Pielęgnacja kostek 10Nałożenie okrywy 30Zabiegi pielęgnacyjne 20Zbiór 170-200Opróżnianie i dezynfekcja hali 20Razem 240-270Transport pieczarek do punktu skupu zależy od odległości i plonu
Okres inkubacji: 14- 16 dni w temp. 25- 280 C.Okrywa: przeciętna warstwa 4-5 cm. Nawilżanie okrywy: 12 – 17 l wody na 1 m2 do momentu „szoku”.Szok: obniżenie temperatury w podłożu do 200C, temp. powietrza 17-180C.
Tabela 5.11. Zalecane podstawowe parametry pieczarkarni o powierzchni uprawowej 1005-1040 m2
ParametryRodzaj podłoża stosowanego do uprawy
pasteryzowane z wsianą grzybnią (w kostkach) przerośnięte grzybnią (luzem)
Optymalna powierzchnia hali uprawowej 200 m2 260 m2
Liczba hal uprawowych 5 4Długość hali 17 – 17,5 m 21,5 – 22 mSzerokość hali 6 mWysokość hali 3,7 mLiczba stelaży w hali dwa rzędyLiczba poziomów uprawowych (półek) 5 (optymalna)Długość półki 15 m 19,5 mSzerokość półki 134 cm wewn., 140 cm zewn.Odległość między półkami 60 cmOdległość dolnej półki od posadzki 25 – 35 cmOdległość górnej półki od sufitu 95 – 105 cmSzerokość przejścia między stelażami 120 cmSzerokość przejść bocznych 100 cmZalecana ilość podłoża na 1 m2 uprawy 90 kg 85 kgZalecana maksymalna wydajność systemu wentylacyjnego w m3/h/m2 uprawy 22,5 25
Instalacja oświetleniowa wodo- i paroszczelna, 12-14 lamp jarzeniowych (60 W)Instalacja wodna szybkozłączaDrzwi izolowane, szczelne
97
6. Rośliny sadownicze
6. ROŚLINY SADOWNICZE
Tabela 6.1. Podkładki dla jabłoniTyp podkładki NazwaKarłowa B 9 ;M 9; M 27; P 2; P 16; P 22; P 59; Półkarłowa M 7;M 26; MM 106; P 14; P 60; Silnie rosnąca siewka antonówki
Źródło Ugolik M., Kulawik W. Odmiany jabłoni. Skierniewice. 1996.
Tabela 6.2. Rozstawa i liczba drzew jabłoni na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany Odmiana jabłoni Podkładka Rozstawa w m Liczba szt. na 1 haSzampion, Elise, Idared, Gala i sporty, Pinova, karłowa 3,5 x 0,8 ÷ 1 2850-3570
Katja i inne słabo rosnące półkarłowa 4 x 1,2 ÷ 1,5 1660-2080Rubin , Gloster, Jonagold i sporty, Elstar i sporty, Lobo, Cortland, karłowa 3,5 ÷ 4 x 1,2÷1,5 1900-2380
Golden Delicious i inne średnio i silnie rosnące półkarłowa 4 x 1,5÷ 2 1250-1660
Boskoop, Mutsu, Alwa i inne silnie rosnące karłowa 4 x 1,5÷ 2 1250-1660
Źródło Ugolik M., Kulawik W. Odmiany jabłoni . Skierniewice. 1996.
Tabela 6.3. Nawożenie mineralne intensywnych sadów jabłoniowych (dawki maksymalne)
Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem sadu x do 200 x do 200
Sad młody (1- 3 lata) 10- 201 x 6-122 x
Sad owocujący (> 4 lat) 60-100 60-120 wg analizy 20 co 2 lataPrzed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można też zastosować obornik w ilościach do 30-40 t na 1 ha..110 -20 g / m2 - pod drzewko. 26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: obserwacje własne
Tabela 6.4. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu jabłoniowego
Czynność Nakłady
siły roboczej rbh
ciągnikowej cnh
Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 3 1Ustawianie palików 1 100 20 2
Ustawianie rusztowań 180 25Ręczne sadzenie drzew 150 3Sadzenie drzew ze świdrem 100 20Przywiązywanie drzew 20 x
1Bez rusztowań.2Praca świdra.Źródło: Obserwacje własne
98
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 6.5. Nakłady pracy na 1 ha sadu jabłoniowego rocznie
Czynność
Roczne nakłady okres inwestycyjny1 okres owocowania
roboczej rbh
ciągnikowej cnh
roboczej rbh
ciągnikowej cnh
Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 18-25 18-25 18-25 18-25Cięcie zimowe x x 80-90 xCięcie letnie x x 50-55 xUsuwanie gałęzi x x 15-16 5-8Przerzedzanie zawiązków x x 45-60 xZbiór jabłek3 x x 270-300 xTransport owoców do przechowalni x x 10-15 10-15
Formowanie koron 50 x x x1Okres inwestycyjny dla sadów na podkładkach karłowych wynosi 2-3 lata, na półkarłowych 3-4 lata.2Przy 20 zabiegach.3 Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: – 1- 1, 5 t na 10 godzin.Źródło :Obserwacje własne
Tabela 6.6. Przeciętne plony w owocujących sadach jabłoniowychWiek od posadzenia1
w latachNa podkładkach karłowych
z dwuletnią koronkąNa podkładkach karłowych
z jednoroczną koronką2 x x3 5 34 10 105 20-30 20-306 30-35 30-357 40 40
1Materiał nasadzeniowy dobrej jakości.Źródło: Jabłoń. Zeszyty Pomologiczne. Skierniewice 1998.
Tabela 6.7. Podkładki dla gruszTyp podkładki Nazwa
Karłowa pigwa A, C, SSilnie rosnąca grusza kaukaska
Źródło: Czynczyk A. Uprawa grusz. Skierniewice 1993.
Tabela 6.8. Rozstawa i liczba drzew gruszy na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany
Odmiana gruszy Podkładka Rozstawa w m Liczba drzew w szt. na 1 ha
Faworytka, Konferencja, Komisówka, Lukasówka, Triumf, Packhama
słabo rosnąca 3,5 ÷ 4 x 1,2 ÷1,5 1660-2200
Gen. Leclerc, Patten, Bonkreta Williamsa, Concord silnie rosnąca 4 x 1,5 ÷ 2 1250-1666
Źródło : Czynczyk A. Uprawa grusz. Skierniewice 1993; obserwacje własne.
99
6. Rośliny sadownicze
Tabela 6.9. Nawożenie mineralne intensywnych sadów gruszowych
Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem sadu x do 200 x do 200Sad młody (1- 3 lata) 10- 201 x 6-122 xSad owocujący (> 4 lat) 60-100 60-120 wg analizy 20 co 2 lata
Przed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można też zastosować obornik w ilości 30-40 t na 1 ha..110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: obserwacje własne.
Tabela 6.10. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu gruszowego
CzynnośćNakłady
siły roboczej rbh
siły ciągnikowej cnh
Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Sadzenie drzew na podkładce słabo rosnącej 120 5
Sadzenie drzew na podkładce silnie rosnącej 80 5
Ustawianie palików1 60 101Wartość niższa dla drzew na podkładce silnie rosnącej.Źródło: Obserwacje własne
Tabela 6.11. Nakłady siły roboczej i pociągowej na1 ha sadu gruszowego na rok
Rodzaj czynności
Roczne nakłady okres inwestycyjny1 okres owocowania
siły roboczej rbh
siły ciągnikowej cnh
siły roboczej rbh
ciągnikowej cnh
Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna 3 12 2-15 12 2-15 12 2-15 12 2-15Formowanie koron 150-220 x x xCięcie x x 100-130 xUsuwanie gałęzi x x 8-14 3-4Ręczne przerzedzanie zawiązków x x 30-45 x
Chemiczne przerzedzanie zawiązków x x 2 2
Zbiór gruszek4 x x 200-250 xTransport owoców do przechowalni x x 10-18 10-15
1Okres inwestycyjny dla grusz na podkładkach słabo rosnących wynosi 4 lata, na silnie rosnących 6-7 lat.2Przy zabiegach wykonywanych cieczami stężonymi. 3Przy 10 zabiegach.4Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: 1 t na 10 godzin.Źródło : Obserwacje własne
100
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 6.12. Przeciętne plonowanie owocujących sadów gruszowych
Wiek sadu od posadzenia w latach
Plonowanie grusz1 w t z 1 hapodkładka
silnie rosnąca podkładka słabo rosnąca
2 x x3 x 34 3 75 8 146 15 207 15 20-258 20-25 20-25
1 Materiał sadzeniowy bardzo dobrej jakości.Źródło : Obserwacje własne.
Tabela 6.13. Rozstawa drzew śliwy oraz ich liczba na 1 ha.
Podkładka Siła wzrostu Rozstawa m
Liczba drzew szt. na 1 ha
Ałycza silna 4-2,5 1000
Węgierka Wangenheima średnia 4-2 4-1,25
1250 2000
Źródło: Grzyb Z. S. Rozpara E. Uprawa śliwy w nowoczesnym sadzie. Skierniewice 1996.
Tabela 6.14. Nawożenie mineralne intensywnych sadów śliwowych
Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem sadu x 200-250 100 200-300Sad młody (1- 3 lata) 10- 201 x 6-122 xSad owocujący (> 4 lat) 50-60 60-100 wg analizy 20 co 2 lata
Przed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można zastosować obornik w ilości 30-40 t na 1 ha.110 -20 g / m2 pod drzewko.26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: Grzyb Z.S.; Rozpara E. Uprawa śliwy w nowoczesnym sadzie. Skierniewice 1996.
Tabela 6.15. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu śliwowego
Zabieg Liczba drzew w szt na 1 ha
Nakłady siły roboczej
w rbh ciągników
w cnhPrzygotowanie gleby x 12 12Nawożenie x 2 1Sadzenie ręczne 1000 75 5Sadzenie ręczne 1250 90 7Sadzenie ręczne 2000 150 10
Źródło: Obserwacje własne
Tabela 6.16. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu śliwowego na rok
Rodzaj czynności
Roczne nakładyokres inwestycyjny1 okres owocowania
siły roboczej rbh
ciągników w cnh
siły roboczej rbh ciągników cnh
Nawożenie 5 2 2-3 2-3
101
6. Rośliny sadownicze
Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 8-12 8-12 8-12 8-12Formowanie koron 140-180 x x xCięcie x x 90-100 xUsuwanie gałęzi x x 8 3-4Zbiór śliwek3 x x 60 xTransport owoców do przechowalni x x x 7
1Okres inwestycyjny dla sadu śliwowego trwa dla podkładek silnie rosnących 4 lata, dla słabo rosnących 3 lata.2Przeciętnie 8 zabiegów.3Przeciętna wydajność zbioru śliwek: 0, 5 t na 10 h.Źródło: Obserwacje własne
Tabela 6.17. Przeciętne plony owocujących sadów śliwowych
Wiek od posadzenia( lata)
Przeciętne plony w t z 1 ha
podkładka ałycza podkładka Węgierka Wangenheima1000 szt. na 1 ha 1250 szt. na 1 ha 2000 szt. na 1 ha
2 x x x3 1 1,5 2,54 3 5 85 8 12 206 15 20 257 25 25 25
Źródło: Obserwacje własne
Tabela 6.18. Wytrzymałość na mróz najpopularniejszych odmian wiśniOdmiana Odporność na mróz Pora dojrzewania 1
Łutówka pąk odporny; kwiat wrażliwy 3/VIINortstar wrażliwa 1-2/VII
Sokówka(odroślówka) kwiat wrażliwy 3/VII1 Cyfry arabskie oznaczają dekadę, cyfry rzymskie – miesiąc.Źródło: Święto Kwitnącej Wiśni – mat. sem. 1998, 1999.
Tabela 6.19. Podkładki dla wiśniNazwa Siła wzrostu
Antypka słabaCzereśnia ptasia silna
Źródło: Święto Kwitnącej Wiśni – mat. sem. 1998, 1999.
Tabela 6.20 . Rozstawa i liczba drzew wiśni na 1 haRodzaj gleby, tech. zbioru Rozstawa w m Liczba drzew na 1 ha
Gleby zasobne 4,0 x 2,5 1000
Gleby słabsze 4,0 x 2,0 4,0 x 1,5
1250 1670
Zbiór maszynowy 3,5-4,0 x 1,0-1,5 1670-2860
Źródło: III Święto Kwitnącej Wiśni – Długowola 1999.
102
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 6.21. Nawożenie mineralne intensywnych sadów wiśniowych
Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem sadu x 150-300 100-200 200-300Sad młody (1- 3 lata) 10-201 60-100 6-122 x
Sad owocujący (> 4 lat) 60-120 80-140 60-120 20 co 2 lataPrzed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie (w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha z można zastosować obornik w ilości 30-40 t/ha.110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: Uprawa czereśni i wiśni. PWRiL 1993.
Tabela 6.22. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu wiśniowego
ZabiegRoczne nakłady
siły roboczej rbh
ciągników cnh
Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Sadzenie ( 1000 szt./ ha) z wykorzystaniem świdra 60 12Sadzenie ( 1250 szt./ ha) z wykorzystaniem świdra 80 15Sadzenie ( 1670 szt./ ha) z wykorzystaniem świdra 100 18
Źródło: własne obserwacje.
Tabela 6.23. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu wiśniowego na rok
Rodzaj czynności
Roczne nakładyokres inwestycyjny1 okres owocowania
siły roboczej rbh
ciągników cnh
siły roboczej rbh
ciągników cnh
Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 10 10 10 10Cięcie 100-150 Usuwanie gałęzi 12 2Zbiór wiśni3 1080 50
1Okres inwestycyjny dla sadów wiśniowych trwa 3 lata.2Przy 10 zabiegach.3Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze -1, 5 dt na 10 h.Źródło: Wyniki własne
Tabela 6.24. Przeciętne plony owocujących sadów wiśniowychWiek sadu od posadzenia
w latachPlon
w t z 1 ha1 02 1,53 34 55 66 107 158 209 20
Źródło: Obliczenia własne
103
6. Rośliny sadownicze
Tabela 6.25. Podkładki dla czereśniNazwa Siła wzrostu
Czereśnia ptasia, Colt, P-HLA, F 12/1 silnie rosnącaGisela 5 słabo rosnąca
Źródło : Makosz E – Limanowa 1999.
Tabela 6.26. Rozstawa i liczba drzew czereśni na 1 ha
Siła wzrostu podkładki Rozstawa Liczba drzew na 1 ha
Silnie rosnąca 4,5 x 3,5 4 x 2
635 1250
Słabo rosnąca 3,5 x 1,5 1900
Źródło: Rozpara E. Nowoczesna uprawa czereśni. PWRiL 1999.
Tabela 6.27. Nawożenie mineralne sadów czereśniowych
Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem sadu x 150-300 100-200 200-300Sad młody (1- 4 lata) 10-201 60-100 6-102 xSad owocujący (> 4 lat) 60-100 80-140 60-120 x
Przed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie (w zależności od wyników analizy gleby) - do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można zastosować obornik w ilości 30-40 t/ha.110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-10 g/ m2 - pod drzewko.Źródło: Sadowski A. i inni; Sandomierz 1996.
Tabela 6.28. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu czereśniowego
ZabiegNakłady
siły roboczej rbh
ciągników cnh
Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Sadzenie ( 1250 szt/ ha) z wykorzystaniem świdra 55 15Sadzenie ( 1900 szt/ ha) z wykorzystaniem świdra 90 18
Źródło: Obserwacje własne
Tabela 6.29. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu czereśniowego na rok
Rodzaj czynności
Roczne nakłady okres inwestycyjny1 okres owocowania
siły roboczej rbh
ciągników cnh
siły roboczej rbh
ciągników cnh
Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 10 10 10 10Cięcie 60 xUsuwanie gałęzi 12 2Zbiór czereśni 3 1500 80
1Okres inwestycyjny dla sadów czereśniowych trwa 4 lata.2Przy 10 zabiegach.3Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: -1,0 dt na 10 h.Źródło: Obserwacje własne.
104
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 6.30. Przeciętne plony owocujących sadów czereśniowychWiek sadu od posadzenia
w latachPlon
w t z 1 ha1 02 0,53 1,54 35 86 157 158 159 25
Silnie rosnące owocują od 3-4 roku.Źródło: Obserwacje własne.
Tabela 6.31. Podkładki dla brzoskwiniNazwa Siła wzrostu
Siewka Rakoniewicka, Syberian C, Siewka Mandżurska silnie rosnąca
Tabela 6.32. Typowe rozstawy i liczba drzew brzoskwiń i nektaryn na 1 haRozstawa m Liczba drzew na 1 ha
4,5 x 3,5 6354,0 x 2,5 10004,0 x 3,0 833
Źródło :Uprawa brzoskwiń i nektaryn. Zeszyty Pomologiczne.
Tabela 6.33. Nawożenie mineralne sadów brzoskwiniowych i nektarynowych
Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem sadu x 150-300 100-200 200-300Sad młody (1- 4 lata) 10-201 60-100 6-102 x
Sad owocujący (> 4 lat) 60-100 80-140 60-120 20 co2 lataPrzed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) - do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można zastosować obornik w ilości 30-40 t/ha.110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-10 g/ m2 - pod drzewko.Źródło: Sadowski A. i inni ; Sandomierz 1996.
Tabela 6.34. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu brzoskwiniowego lub nektarynowego (1000 drzew na 1 ha)
Czynność Nakłady
siły roboczej rbh
ciągników cnh
Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Ustawianie palików 80 xRęczne sadzenie drzew 100 5Sadzenie drzew ze świdrem 70 12Przywiązywanie drzew 30 x
Źródło: Obserwacje własne.
105
6. Rośliny sadownicze
Tabela 6.35. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu brzoskwiniowego lub nektarynowego na rok
Rodzaj czynnościRoczne nakłady
okres inwestycyjny 1 okres owocowania rbh cgn rbh cgn
Nawożenie 4 1 2-3 2-3Ochrona2 10 10 10 10Cięcie 60 60 60 60Zbiór 3 0 0 200-300 15Zwalczanie chwastów 5 5 5 5
1Okres inwestycyjny dla brzoskwiń i nektaryn: 4 - 5lat.2 Przeciętna liczba zabiegów – 10. 3Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: 0, 5 t na 10 h.Źródło: Obserwacje własne.
Tabela 6.36. Przeciętne plony owocujących sadów brzoskwiniowych i nektarynowych (1000 drzew na 1 ha)Wiek sadu od chwili posadzenia Plon w t z 1 ha
1 x2 13 2,54 65 126 207 25
Źródło: Konferencja brzoskwiniowa; Skierniewice 1998.
Tabela 6.37. Rozstawy i liczba sadzonek malin na 1 haMetoda prowadzenia Rozstawa w m Liczba sadzonek na 1 ha Uwagi
Szpaler pojedynczy niski 1,8 x 0,4 13 900 gleby słabsze Szpaler pojedynczy wysoki 1,8 x 0,4 13 900 gleby słabsze Szpaler pojedynczy niski 2,5 x 0,6 6 700 gleby cięższeSzpaler pojedynczy wysoki 2,5 x 0,6 6 700 gleby cięższeSzpaler podwójny 3,5 x 0,5 5 700 odm. silnie krzewiące się
Źródło: Gwozdecki J. Maliny i jeżyny. Działkowiec 2003.
Tabela 6.38. Nawożenie mineralne intensywnych plantacji malin
Wiek plantacjiDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem plantacji 150-250 100-200 80-100Plantacja (1-3 lata) 60-80 80-120 60-120 wg analizyPlantacja (> 4 lat) 60-80 80-120 60-120 wg analizy
Źródło: Gwozdecki J. Maliny i jeżyny. Działkowiec. 2003.
Tabela 6.39. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji malin
Czynność Nakłady
siły roboczej rbh ciągników cnhPrzygotowanie gleby 12 12Nawożenie 5 5Sadzenie ( 13 900 szt./ha) 182 3Sadzenie (6 700 szt./ha) 90 3Sadzenie( 5 700 szt./ha) 76 3
Źródło: Obserwacje własne producentów.
106
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 6.40. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji malin na rok
Rodzaj czynności
Roczne nakłady okres inwestycyjny1 okres owocowania
siły roboczej rbh
ciągników cnh
siły roboczej rbh
ciągników cnh
Nawożenie 5 5 5 5Pielęgnacja międzyrzędzi 7 7 7 7Ochrona chemiczna 2 10 10 15 15Cięcie zimowe x x 150-200 5Prace pielęgnacyjne mechaniczne 20 20 x xPodwiązywanie pędów x x 30 xZbiór malin3 x x 1500 10
1Okres inwestycyjny dla plantacji malin trwa 2 lata.2Przy 10 zabiegach.3 Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: 0,4 dt na 10 h.Źródło: Obserwacje własne
Tabela 6.41. Przeciętne plony owocujących plantacji malinWiek plantacji od posadzenia (lata) Plon w dt na 1 ha
1 02 3-43 6-84 8-10
Źródło: Obserwacje własne.
Tabela 6.42. Nawożenie mineralne jagodników (porzeczka, agrest)
WyszczególnienieDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Przed założeniem plantacji x do 200 x do 200Plantacje owocujące 80-100 100-150 60-120 201
1Co dwa lata.Źródło: Sadowski A. i inni. Sandomierz 1996.
Tabela 6.43. Typowe rozstawy i obsada krzewów agrestuZbiór Rozstawa m Liczba krzewów na 1 ha
Ręczny 3,0 x 1,5 2200Maszynowy 4,0 x 0,5 5000
Źródło: Jarociński B. Agrest. ODR Radom 1998.
Tabela 6.44. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji agrestu
WyszczególnienieOkres inwestycyjny1 Okres owocowaniarbh cnh rbh cnh
Nawożenie 5 5 5 5Ochrona2 10 10 15 15Cięcie 8 1 50-80 2Zbiór3 0 0 800-1000 (ręczny), 30 (masz)4 10
1Okres inwestycyjny dla agrestu trwa 3 lata.2Przy przeciętnej ilości zabiegów – 6.3Przy przeciętnej wydajności zbioru – 0,5 dt na 10 h.4Kombajn połówkowy obsługują 3 osoby.Źródło: Własne obserwacje.
107
6. Rośliny sadownicze
Tabela 6.45. Przeciętne plony agrestuWiek plantacji od posadzenia w latach Plon w t z 1 ha
1 02 03 34 65 96 10
Źródło: Własne obserwacje.
Tabela 6.46. Typowa rozstawa i obsada krzewów na plantacjach porzeczkiZbiór Rozstawa Liczba krzewów na 1 ha
Ręczny 2,5 x 1,5 2666Maszynowy 4,0 x 0,5 5000
Źródło: Jarociński B. Porzeczki. ODR Radom 1998.
Tabela 6.47. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji porzeczki czarnej, czerwonej i białej
CzynnośćOkres inwestycyjny1 Okres owocowania
rbh cgn rbh cgnNawożenie 5 5 5 5Ochrona2 8 8 10 – 12 10 -12Cięcie 8 1 40-70 2Zbiór3 ręczny 0 0 1100 – 1300 20Zbiór z otrząsaniem4 0 0 200- 220 20Zbiór maszynowy kombajnem połówkowym, np. Joanna5 0 0 30 10
1Okres inwestycyjny dla porzeczki: 3- 4lata.2 Przeciętna liczba zabiegów – 6.4Przeciętna wydajność zbioru z otrząsarką ręczną: 4 dt na 10 h.53 osoby.Źródło: Kawecki Z. Uprawa porzeczek. WODR Olsztyn 2001.
Tabela 6.48. Przeciętne plony z 1 ha plantacji porzeczki*Wiek plantacji od
posadzenia w latachPorzeczka czarna Porzeczka czerwona
t z 1 ha1 0 02 0,5 0,653 1 24 2 45 6 86 8 107 10 15
*W zależności od odmiany można uzyskać plony 5- 11 t z 1 ha porzeczki czarnej i 10- 30 t z 1 ha porzeczki czerwonej.Źródło: Kawecki Z. Uprawa porzeczek. WODR Olsztyn 2001.
Tabela 6.49. Typowe rozstawy i liczba krzewów na 1 ha plantacji borówki wysokiejRozstawa Liczba krzewów na 1 ha1,0 x 3,0 33001,0 x 2,0 5000
Źródło: I Ogólnopolska Konferencja Borówkowa. Skierniewice 1997.
108
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 6.50. Nawożenie mineralne borówki wysokiej
WyszczególnienieDawka czystego składnika w kg na 1 ha
N K2O MgO P2O5
Plantacje owocujące 70 100 x 60
Źródło: I Ogólnopolska Konferencja Borówkowa. Skierniewice 1997.
Tabela 6.51. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji borówki wysokiej
Wyszczególnienie
Okres inwestycyjny1 Okres owocowaniarbh cnh rbh cnh
Nawożenie 3 3 3 3Ochrona 2 5 5 8 8Cięcie 0 0 100 2Zbiór3 0 0 2500 20Zwalczanie chwastów 5 5 5 5
1Okres inwestycyjny dla borówki: 5-6 lat.2 W okresie inwestycyjnym tylko zwalczanie chwastów.3 Przy przeciętnej wydajności 0,5 dt na 10 h.Źródło: Smolarz K. Uprawa borówki i żurawiny. Skierniewice 1999.
Tabela 6.52. Przeciętne plony borówki wysokiej
Wiek plantacji od posadzenia w latach Plon w t z 1 ha
1 0,32 0,83 3,24 65 86 10
Źródło: Smolarz K. Uprawa borówki i żurawiny. Skierniewice 1999.
Tabela 6.53. Typowa rozstawa i obsada roślin truskawki na 1 ha oraz niezbędna powierzchnia matecznikaRozstawa w m Liczba sadzonek w szt. na 1 ha Powierzchnia matecznika w ha
0,8 x 0,3 42000 0,150,9 x 0, 25 45000 0,150,7 x 0,3 48000 0,170,8 x 0,25 50000 0,18
Źródło: Jarociński B. Uprawa truskawek. ODR Radom 1996.
Tabela 6.54. Nawożenie mineralne i organiczne truskawki
Wiek plantacji Obornikt na 1 ha
Nawożenie mineralnekg czystego składnika na 1 ha
N K2O P2O5
Przed założeniem plantacji 40-60 x 120 100Plantacja owocująca x 30-40 50 x
Źródło: Jarociński B. Uprawa truskawek. ODR Radom 1996.
Tabela 6.55. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji truskawki
CzynnośćNakłady
rbh cnhPrzygotowanie gleby 10 10Nawożenie 5 5
109
6. Rośliny sadownicze
Sadzenie:ręczne + obsypnik 200 2sadzarka 2-rzędowa 40 - 50 10 - 12sadzarka 4-rzędowa 25 - 30 6 – 7
Źródło: Obserwacje własne.
Tabela 6.56. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha owocującej plantacji truskawki
ZabiegNakłady1
rbh cgnNawożenie 2 2Ochrona2 4 4Zwalczanie chwastów 50 16Zbiór z szypułkami 1000 – 1300 20Zbiór bez szypułek 1330 – 1600 20
1Plon 10 t z 1 ha.2Przeciętna liczba zabiegów -10.Źródło: Obserwacje własne.
Tabela 6.57. Przeciętne plony truskawekWiek plantacji od posadzenia w latach Plon dt z 1 ha
1 20-302 1003 100
Źródło: Obserwacje własne.
Tabela 6.58. Typowa rozstawa krzewów na plantacjach leszczynyRozstawa m Liczba krzewów na 1 ha
5 x 3 6705 x 4 500
Źródło: Zdyb H. Leszczyna. PWRiL, Warszawa 2003.
Tabela 6.59. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji leszczyny rocznie
Rodzaj czynnościNakłady
okres inwestycyjny1 okres owocowaniarbh cnh rbh cnh
Nawożenie 1 1 2 2Ochrona chemiczna 2 5 5 20 5Cięcie zimowe x x 20 1Zbiór 3 x x 600 2
1Okres inwestycyjny trwa ok. 9-10 lat.2Przeciętna liczba zabiegów – 5.3Przeciętna wydajność z obłuskiwaniem: 0, 6 dt na 10 h.Źródło: Zdyb H. Leszczyna. PWRiL, Warszawa 2003.
Tabela 6.60. Przeciętne plony leszczynyWiek plantacji od posadzenia w latach Plon w t na 1 ha
1 x2 x3 x4 0,45 0,7
110
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
6 17 1,58 29 310 4
Źródło: Obliczenia własne.
Tabela 6.61. Wzrost i plonowanie aronii
Typ aroniiWysokość
roślincm
Początekwegetacji
Okres kwitnienia
Plon kg z 1
krzewu
Plont na 1 ha
Suma plonuz 4 lat
t z 1 ha
Masa 100owoców
g
Sadzonki I wyboruA – z Dąbrowicrozmnażana generatywnie 184,6 22.03 8.05-15.05 2,77 7,9 26,2 281
B – od Egertarozmnażana wegetatywnie 174,4 22.03 8.05-15.05 3,09 8,8 30,5 277
C – z Kutna rozmnażana wegetatywnie 187
22.03 8.05-15.05 3,71 10,6 37,9 283
Sadzonki II wyboruA – z Dąbrowic rozmnażana generatywnie 173,2 22.03 8.05-15.05 1,97 5,6 18,7 282
B – Nero rozmnażana wegetatywnie 164,1 22.03 8.05-15.05 1,68 4,8 18,3 276
C – z Albigowej rozmnażana wegetatywnie 167,4 22.03 8.05-15.05 2,23 6,4 22,7 278
Źródło: Uprawa aronii. Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa Skierniewice, 1999.
Tabela 6.62. Charakterystyka podstawowych parametrów różnych typów przechowalni owoców
Typ przechowalni Zawartość O2%
Zawartość CO2%
Temperatura 0C
Wilgotność %
Zwykła 21 0,03 0-4 90-92Kontrolowana atmosfera ( KA) 2-3 3-5 0-4 95ULO do 1 1-1,5 1-2 95
Źródło: Materiały ze szkolenia. Dni Sadownictwa. Warka, Grójec. Sierpień 1999.
Tabela 6.63. Wymiary i pojemność podstawowych opakowań na owoce
Nazwa opakowania Wymiary w cmPojemność w kg
jabłka gruszki śliwkiSkrzynka 1/1 50 x 40x 32 20 -22 20 xSkrzynka uniwersalna 60 x 40 x22 15 20 20Skrzyniopaleta 120 x 100 x80 320 x xPaleta 120 x 100 30 szt skrzynek w 6 warstwachEuropaleta 120 x 80 24 szt skrzynek w 6 warstwach
Źródło: Obserwacje własne.
111
7. Rośliny ozdobne
7. ROŚLINY OZDOBNE
Tabela 7.1. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych roślin ozdobnych uprawianych z siewu wprost do gruntu
Gatunki Liczba nasion w 1 g
Ilość nasion g na 10 m
Termin wysiewu p. – początek mies.
ś – środek mies. k. – koniec mies.
Rozstawa roślin (rzędy x międzyrzędzia)
cm
Wysokość roślin
cm
1 2 3 4 5 6Amaranthus caudatus - szarłat zwisły 1500-1600 3 – 5 ś. – k. IV 50 -60x30-40 60-100
Amaranthus paniculatus - szarłat wiechowaty 1500-1600 3 – 5 ś. – k. IV 50 -60x30-40 100-150
Calendula offcinalis - nagietek lekarski 100-150 10 -12 k. III-IV 30-40x10-25 50-70
Centaurea cyanus - chaber bławatek 250-300 3 – 5 k. III-IV 20-30x15-20 20-50
Centaurea moschata - chaber piżmowy 260-280 3 – 5 IV 20-30x15-20 30-80
Clarkia elegans - dzierotka wytworna 2500-3000 8 -10 ś. IV 20-30x10-15 60-80
Convolvulus tricolor - powój trójbarwny 80-110 7-10 szt. na 1 m
bieżący ś. IV – p. V 30x15-20 20-40
Coreopsis tinctoria - nachyłek barwierski 3500-3800 3 – 5 ś. IV 20-30x15-20 20-40
Cosmos bipinnatus - kosmos podwójnie pierzasty
150-250 5 – 8 IV 20-40x30 80-120
Dimorphoteca sinuata - złotokwiat zatokowy 550-600 5 – 8 k. IV-p. V 25-30x15-20 30-40
Delphinium ajacis - ostróżka ogrodowa 550-600 10 -12 IV, jesień 30-40x15-20 40-60
Delphinium consolida - ostróżka polna 550-600 10 -12 IV, jesień 30-40x15-20 60-100
Eschscholtzia californica - maczek kalifornijski 550-600 5 – 8 IV, jesień 25-30x10-15 30-40
Godetia grandiflora - godecja wielkokwiatowa 2000-2300 8 – 10 IV 35-40x15-20 25-80
Gypsophila elegans - łyszczec wytworny 1200-1300 8 – 10 IV 20-25x10-15 30-60
Helianthus annuus - słonecznik zwyczajny 15-20 10 -15 k. IV-V 50-70x25-35 100-300
Helianthus cucumerifolius – słonecznik ogórkolistny 190-210 4 -5 k. IV-V 50x25 90-150
Iberis umbellata - ubiorek okółkowy 450-500 8 -10 IV 20-25x10-15 30-40
Ipomoea purpurea - wilec purpurowy 35-50 7-8 szt. na 1 m
bieżący k. IV 80x10-20 200-300
Kochia scoparia - mietelnik 250-300 5 – 7 IV 40-50x25-30 100-150
Lathyrus odoratus - groszek pachnący 10-14 15 – 20 k. III-p.IV 30-40x20-25 100-200
Lobularia maritima - smagliczka nadmorska 2600-3000 5 – 8 od p. IV 20-25x5-10 15-20
112
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Lupinus x hybridus – łubin ogrodowy 30-50 15 – 20 k. IV- p. V 30-40x15-20 50-150
Matthiola bicornis – maciejka dwuroga 1500-2000 8 – 10 od p.IV 20-30x2-10 30-40
Nigella damascena – czarnuszka damasceńska 320-400 10 – 12 k. III-IV 15-25x10-15 40-50
Papaver nudicaule –mak nagołodygowy 800-1000 2 – 5 od ś. IV 20-30x10-15 40-50
Papaver somniferum – mak lekarski 2500-4000 5 – 8 III-IV 20-30x10-15 80-100
Phaseolus coccineus – fasola wielkokwiatowa 1 5 – 7 szt. na 1 m
bieżący k.IV x20-50 400-500
Portulaca grandiflora – portulaka wielkokwiatowa 7000-9000 2 – 5 IV-V 15-20x10-15 10-15
Reseda odorata – rezeda wonna 1000-1300 5 -10 ś. IV 20-30x10-15 30-60
Tropaeolum majus – nasturcja większa 5 – 7 25 – 30 p.V 40-50x15-20 do 300
Źrodło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa pod red. N. Krusze. PWRiL, Warszawa 1986.
Tabela 7.2. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych uprawianych z rozsady
Gatunki Liczba nasion w 1 g
Ilość nasion na wyprodukowanie
1000 szt. rozsady w g
Termin wysiewu p. – początek mies.
ś – środek mies. k. – koniec mies.
Rozstawa roślin (rzędy x międzyrzędzia)
w cm
Wysokość roślin w cm
1 2 3 4 5 6Ageratum haustoninum – żeniszek meksykański 6000-7000 0,5 – 1 II-III 20-30x15-25 15-20
Antirrhinum majus – wyżlin wiekszy 7500-8000 0,25 – 0,5 II-III 30-40x20-30 20-80
Begonia semperflorens – begonia stale kwitnąca 80 000 0,2 – 0,5 I- p.II 20-30x15-25 15-40
Callistephus chinensis – aster chiński 450-600 4 III 30-40x20-30 20-100
Celosia cristata – celozja grzebieniasta 1200-1500 1,5 – 2 III 40x25 20-40
Celosia plumosa – celozja pierzasta 1200-1500 1,5 – 2 III 35x25 30-50
Chrysanthemum carinatum – złocień trójbarwny
300-350 7-8 III 30-40x20-25 40-60
Chrysanthemum coronarium – złocień wieńcowy
500-650 4 – 6 IV 30-40x20-25 30-100
Chrysanthemum parthenium – złocień maruna
5800-6000 1 – 2 k. III-p.IV 20-30x15-20 20-30
Dianthus caryophyllus hybr. Chabaud – goździk ogrodowy Chabaud
650-700 3 – 4 II-III 30x25 40-50
Dianthus chinensis – goździk chiński 800-1000 1 – 2 III-p.IV 20x20 20-40
Gaillardia pulchella – gailardia nadobna 500-550 2 – 3 ś.III-p.IV 40x30 30-50
Gazania x splendens – gazania lśniąca 250-300 10 ś.III-p.IV 50x30 20-30
113
7. Rośliny ozdobne
Helichrysum bracteatum – kocanki ogrodowe 1200-1400 2 – 3 k.III-p.IV 30-40x15-20 40-100
Helipterum roseum – suchlin różowy 400-450 2 – 3 p.IV 25-35x15-20 20-40
Impatiens balsamina – niecierpek balsamina 100-120 20 – 25 k.III-p.IV 30-40x20-25 30-60
Lobelia erinus – lobelia przylądkowa 35000 0,5 II-p.III 20-30x10-15 10-25
Matthiola incana– lewkonia letnia 600-700 3 – 4 II-III 30-40x25 30-70
Mesembryanthemum crystallinum – przypołudnik kryształkowy
3500-4000 2 – 3 III 15-20x15 do15
Nemesia strumosa – jawnostka powabna 3500-4000 2 -3 ś.III-p.IV 20-30x15-20 20-40
Nicotiana alata – tytoń oskrzydlony 7000-8000 0,3 – 0,5 III 30-40x25-30 80-150
Petunia x hybrida– petunia ogrodowa 8000-9000 0,25-0,5 II-III 25-30x15-20 20-50
Phlox drummondii – floks Drumonda 550-650 3 – 4 ś.III 30-40x20 15-60
Ricinus communis – rącznik pospolity 2 – 5 400 – 500 II-IV 200x150 200-300
Rudbeckia bicolor – rudbekia dwubarwna 2600-3000 0,8 – 1 k.III-p.IV 30-40x25 40-80
Salvia splendens – szałwia błyszcząca 340-400 6 – 8 II-ś.III 30-40x25-30 30-50
Scabiosa atropurpurea –driakiew purpurowa 250-300 6 – 8 k.II-p.IV 30-40x20-30 40-120
Tagetes erecta – aksamitka wyniosła 250-300 8-10 III-IV 40-50x20-30 40-100
Tagetes patula – aksamitka rozpierzchła 400-500 6 – 8 III-IV 30-40x20-30 20-40
Tagetes tenuifola – aksamitka wąskolistna 800-900 5 – 6 III-IV 20-30x20-25 15-25
Verbena x hybrida – werbena ogrodowa 400-500 10-12 III 30-40x20-30 20-40
Zinnia elegans – cynia wytworna 120-200 10 – 15 ś.III-IV 20x30 20-80
Źródło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa pod red. N. Krusze. PWRiL, Warszawa 1986.
Tabela 7.3. Charakterystyka dwuletnich roślin ozdobnych
Gatunki Termin siewuRozstawa roślin w cm
Wysokość roślin w cmrozsadnik rabaty
Althea rosea – malwa różowa V-VII 15x20 60-80 200-300Bellis perennis – stokrotka ogrodowa VI-VII 10x15 20-25 10-20
Campanula medium – dzwonek ogrodowy V-VI 5x5
10x15 30-40 40-100
Dianthus barbatus – goździk brodaty V-VI 5x5
15x20 20-30 20-40
Dianthus caryophyllus – goździk ogrodowy V-VI 8-8 25-30 30-70
114
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Digitalis purpurea – naparstnica purpurowa V-VI 10x10 30-40 80-150
Gaillardia aristata – gailardia – dzianwa VI-VI 10x10
35-40 40-80
Lunaria biennis– miesięcznica roczna V-VI doniczki i miejsca stałe
30-40 50-100
Myosotis silvatica – niezapominajka leśna VI-VII 5x5 15-25 10-50
Papaver nudicaule – mak syberyjski
VI-IX miejsce stałe doniczki 20-25 30-50
Viola x wittrockiana – bratek ogrodowy VI-VII 5x10 15-20 15-30
Źródło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa pod red. N. Krusze. PWRiL, Warszawa 1986.
Tabela 7.4. Chakterystyka materiału siewnego niektórych drzew i krzewów
Nazwa rośliny łacińska i polska Ilość nasion w 1 gramie
Masa 1000 nasion g
Siła kiełkowania %
LiściasteAcer campestre – klon pospolity 25 -12 40 – 84 55Acer circinatum –klon okrągłolistny 33 30 50Acer ginnala – klon Ginnala 45 22 60Acer negundo – klon jesionolistny 42 – 20 24 – 50 65Acer palmatum – klon palmowy 83 -77 12 – 13 50Acer platanoides – klon zwyczajny 10 – 6 96 – 180 65Acer pseudoplatanus – klon jawor 14 – 11 73 – 89 70Acer rubrum - klon czerwony 71 14 50Acer saccharinum – klon srebrzysty 25 40 60Acer tataricum – klon tatarski 20 50 80Aesculus hippocastanum – kasztanowiec zwyczajny 0,0001 10000 80
Ailanthus altissima – bożodrzew gruczołkowaty 40 -25 25 – 40 70
Alnus glutinosa – olsza czarna 1428 – 667 0,7 – 1,5 40Alnus incana – olsza szara 2000 – 1111 0,5 – 0,9 40Amelanchier canadensis – świdośliwa kanadyjska 125 – 100 8 – 10 50
Amorpha frticosa – amorfa zwyczajna 120 8,3 75Amygdalus nana – migdał karłowy 1,6 600 75Arystolochia durior – kokornak wielkolistny 42 – 38 24 – 26 50Berberis koreana – berberys koreański 83 12 60Berberis thunbergii – berberys Thunberga 111 – 59 9 – 17,6 60Berberis wilsoniae– berberys Wilsona 217 – 111 4,6 – 9 50Betula humilis – brzoza niska 7140 – 5880 0,14 – 0,17 40Betula lenta – brzoza cukrowa 1666 – 1111 0,6 – 0,9 30Betula maximowicziana – brzoza Maksymowicza 5000 – 3333 0,2 – 0,3 20
Betula papyrifera – brzoza papierowa 9090 -2173 0,11 – 0,46 30Betula pendula – brzoza brodawkowata 7692 – 2127 0,14 – 0,38 35Betula pubescens – brzoza omszona 7692 -2127 0,13 -0,43 35Betula arborescens – karagana syberyjska 56 – 40 18 – 25 70Betula frutex – karagana podolska 43 – 33 23-30 80Carpinus betulus – grab 31 – 19 32 – 53 45Catalpa bignonioides – surmia zwyczajna 270 3,7 70
115
7. Rośliny ozdobne
Celastrus scandens – dławisz amerykański 30 33 60Cerasus fruticosa – wiśnia karłowata 13 80 – 90 60Cerasus mahaleb – antypka (wiśnia wonna) 19 – 15 51 – 66 75Cercidiphyllum japonicum – grujecznik japoński 2000 – 1250 0,5 – 0,8 20
Chaenomeles japonica – pigwowiec japoński 53 – 50 19 -31 50
Clematis alpina – powojnik alpejski 323 3,1 40Clematis vitalba – powojnik pnący 719 1,39 20Clematis viticella – powojnik włoski 100 -42 10 -24 40Colutea arborescens – moszenki południowe 100 -50 10 – 20 50Cornus mas – dereń własciwy 6 – 4 160 – 254 65Cornus sanguinea – dereń świdwa 20 50 70Corylus avellana – leszczyna zwyczajna 1 – 0,77 1000 – 1300 50Corylus colurna – leszczyna turecka 0,59 1700 50Cotinus coggygria – perukowiec podolski 137 – 100 7,3 – 10,4 75Cotoneaster dammeri – irga Dammera 137 7,3 50Cotoneaster divaricata – irga rozkrzewiona 47 21 50Cotoneaster horizontalis – irga pozioma 117 – 69 8,5 – 14,5 50Cotoneaster lucida – irga błyszcząca 43 – 26 23 – 38 50Cotoneaster praecox – irga wczesna 28 – 26 35 – 38 50Crataegus crus-galli – głóg ostrogowy 15 65 60Crataegus intricata – głóg szkarłatny 15 65 60Crataegus oxyacanta –głóg dwuszyjkowy 20 50 50Crataegus punctata – głóg cętkowany 8 -6 129 – 160 60Crataegus sanguinea – głóg krwisty 58 – 38 17 – 26 60Cydonia oblonga – pigwa pospolita 30 33 65Cytisus nigricans – szczodrzeniec czerniejący 182 5,5 70
Cytisus scoparius – szczodrzeniec żarnowiec 152 – 199 6,6 – 8,4 90Daphne cneorum – wawrzynek główkowy 13 76 50Daphne mezereum – wawrzynek wilczełyko 40 -29 25 – 35 50Elaeagnus angustifolia – oliwnik wąskolistny 12 87 75
Elaeagnus commutata – olwnik srebrzysty 11 90 75Euonymus europaeus – trzmielina pospolita 33-20 30 -54 75Euonymus verrucosus – trzmielina brodawkowata 59 -36 17 – 28 75
Exochorda racemosa – obiela wielkokwiatowa 78 12,7 40
Fagus silvatica – buk zwyczajny 5 -4 200 -240 70Fraxinus americana – jesion amerykański 25 40 60Fraxinus excelsior – jesion wyniosły 16 – 10 64 – 104 60Fraxinus ornus – jesion mannowy 26 39 60Fraxinus pensylvanica – jesion pensylwański 20 35 60
Gleditsia triacanthos – glediczja trójcierniowa 10 – 4 100 – 235 85
Hamamelis virginiana – oczar wirginijski 19 54 30Halesja – ośnieża czteroskrzydła 2 500 50Hippophaë rhamnoides – rokitnik zwyczajny 85 – 64 11,8 – 15,6 65
116
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Holodiscus discolor – pustokrężnik różnobarwny 12500 0,08 4
Juglans cinerea –orzech szary 0,1 – 0,08 10000 – 11500 70Juglans mandshurica – orzech mandżurski 0,1 – 0,05 9400 – 18000 65Juglans nigra - orzech czarny 0,9 – 0,07 11000 – 14000 70Juglans sieboldiana – orzech japoński 0,14 6700 65Laburnum anagyroides – złotokap zwyczajny 38 26,1 80
Liriodendron tulipifera – tulipanowiec amerykański 20 – 16 50 – 63 10
Lycium halimifolium – kolcowój zwyczajny 167 6 70Mahonia aquifolium – mahonia pospolita 133 – 91 7,5 – 11 60Malus baccata – jabłoń jagodowa 200 5 70Malus silvestris – jabłoń dzika 45 22 70Morus alba – morwa biała 833 – 555 1,2 – 1,8 50Padus racemosa – czeremcha zwyczajna 23 – 15 42 – 68 70Padus serotina – czeremcha amarykańska 15 -8 65 -125 70Prunus cerasifera – ałycza( śliwa wiśniowa) 2 -3 340 -580 80Prunus spinosa – śliwa tarnina 5 200 70Ptelea trifoliata – parczelina trójlistkowa 33 -22 30 -45 85Pterocarya fraxinifolia –skrzydlorzech kaukaski 31 -20 32 -50 50
Pyracanta coccinea – ognik szkarłatny 303 3,3 50Pyrus communis – grusza pospolita 36 28 50Quercus coccinea – dąb szkarlatny 0,64 1550 60Qercus palustris – dąb błotny 0,7 1400 60Qercus petaea – dąb bezszypulkowy 0,6 – 0,2 1500 60Qercus rubra - -dąb czerwony 0,5 – 0,3 2000 – 3000 60Qercus robur – dąb szypułkowy 0,33 – 0,25 3000 – 4000 60Rhododendron catawbiense – onieczn ąc fioletowy 11111 0,09 35
Rhodotypos scandens – różowiec biały 10 98 – 100 50Robinia pseudoacacia – robinia biała 50 20 65Rosa canina – róża dzika (szypszyna ) 118 – 63 8,5 – 16 75Rosa gallica – róża francuska 34 29 – 31 60Rosa glauca– róża czerwonawa 83 12 – 17 70Rosa majalis – róża girlandowa 111 – 83 9 – 12 70Rosa moyesii – róża Moyesa 17 – 12 60 – 85 60Rosa multiflora – róża wielokwiatowa 250 4 75Rosa rubiginosa – róża rdzawa 67 – 56 15 – 18 60Rosa rugosa – róża pomarszczona 167 – 118 6 – 8,5 60Sambucus nigra – bez czarny 500 -243 2 – 4,1 50Sambucus racemosa – bez koralowy 500 – 476 2 – 2,1 50Schisandra chinensis – cytryniec chiński 40 25 60Sophorajaponicaz – szupin japoński 9 – 8 110 – 115 60Sorbus aria – jarząb mączny 50 – 40 20 – 25 60Sorbus aucuparia – jarząb pospolity 333 – 200 3 – 5 60Sorbus torminalis – jarząb brzęk 40 25 60Staphylea pinnata – kłokoczka południowa 4 – 2 250 – 500 40Syringa amurensis – lilak amurski 62 – 35 16 – 29 60Syringa josikaea – lilak węgierski 143 – 91 7 – 11 60
117
7. Rośliny ozdobne
Syringa wolfi – lilak Wolfa 111 – 91 9 – 11 60Syringa vulgaris – lilak zwyczajny 154 6,5 75Tilia cordata – lipa drobnolistna 38 – 28 26 – 36 75Tilia platyphylos – lipa szerokolistna 11 – 9 94 – 107 50Ulmus carpinifolia – wiąz polny 167 6 – 7 60Viburnum lantana – kalina hordowina 37 – 23 36 – 44 60Viburnum opulus – kalina koralowa 33 – 20 30- 50 60
IglasteAbies cephalonica – jodła grecka 22 – 12 46 – 86 30Abies concolor – jodła jednobarwna 50 – 25 21 – 41 30Abies nordmanniana – jodła kaukaska 22 – 13 45 – 79 50Abies veitchii – jodła Veitcha 145 – 51 6,9 – 19,7 30Chamaecyparis lawsoniana – cyprysik Lawsona 437- 278 2,3 – 3,6 30
Chamaecyparis nootkatensis – cyprysik nutkajski 188 -147 5,3 – 6,8 30
Chamaecyparis pisifera – cyprysik groszkowy 1667 -909 0,6 – 1,1 30
Juniperus chinensis – jałowiec chiński 15 65 80Juniperus communis – jałowiec pospolity 13 75 65Juniperus rigida – jałowiec sztywny 50 20 60Juniperus sabina – jałowiec sabiński 77 13 60Juniperus virginiana – jałowiec wirginijski 38 26 65Larix decidua – modrzew europejski 217 – 147 4,6 – 6,8 30Larix kaempferi – modrzew japoński 250 4 50Larix laricina – modrzew amerykański 1000 – 667 1 – 1,5 30Larix sibirica – modrzew syberyjski 125 – 68 8 – 14,7 60Picea abies – świerk pospolity 159 -100 6,3 – 10,4 40 – 96Picea mariana – świerk czarny 500 – 303 2,15 – 3,3 47 – 87Picea obovata – świerk syberyjski 208 4,8 50Picea omorika – świerk serbski 266 3,76 50Picea orientalis – świerk kaukaski 133 7,5 66 -97Picea pungens – świerk kłujący 278 – 208 36 – 4,8 65 -98Picea sitchensis – świerk sitkajski 625 – 345 1,6 – 2,9 30 – 83Pinus cembra – sosna limba 4 – 3 214 – 272 15 – 75Pinus griffithi – sosna himalajska 29 – 17 35 – 60 12 – 93Pinus mugo – sosna kosodrzewina 167 – 120 6 – 8,3 60Pinus nigra – sosna czarna 88 – 58 11,4 – 17,1 48 – 97Pinus strobus – sosna Weymoutha (wejmutka) 73 – 44 13,7 – 22,6 26-96
Pseudotsuga menziesii – jedlica (daglezja) Menziesa, daglezja zielona 131 – 72 7,6 – 13,9 35 – 65
Taxodium distichum – cypryśnik błotny 11 – 10 88 – 108 30 – 40Taxus baccata – cis pospolity 21 – 17 48 – 60 70Thuja occidentalis – żywotnik zachodni 833 1,2 70Thuja orientalis – żywotnik wschodni 84 – 52 11,9 – 19,14 70Thuja plicata– żywotnik olbrzymi 909 1,1 60Thuja dolabrata – żywotnikowiec japoński 233 4,3 40 – 60Tsuga canadensis – choina kanadyjska 357 2,8 40 – 60
Źródło: Terpiński Z. Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa 1984.
118
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 7.5. Norma wysiewu na 1m2 powierzchni siewnej ( inspekt)Abies concolor – jodla kalifornijska 75Abies normandiana – jodła kaukaska 125Abies procera – jodła szlachetna 75Chamaecyparis lawsoniana – cyprysik Lawsona 10-20Chamaecyparis pisifera – cyprysik groszkowy 7Ginko biloba – miłorząb dwudzielny 350Juniperus communis – jałowiec pospolity 30-40Juniperus Virginiana – jałowiec wirginijski 25-30Pinus mugo – sosna kosodrzewina 10-15Pinus nigra – sosna czarna 20-30Pseudotsuga menziesii – daglezja zielona 10-12,5Taxodium distichum – cypryśnik blotny 50Taxus baccata – cis pospolity 200Thuja occidentalis – żywotnik zachodni 10-15Thuja orientalis – żywotnik wschodni 30-40
Źródło: Terpiński Z. Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa 1984.
119
8. Zioła
Naz
wa
rośl
iny
Spos
ób z
akła
dani
a pl
anta
cji
Term
in si
ewu
lub
sadz
enia
ro
zsad
y
Roz
staw
a (c
m) i
iloś
ć ro
zsad
y w
ty
s. sz
t na
1 ha
Nor
ma
wys
iew
u
w k
g na
1
ha
Suro
wie
c to
war
owy
Term
in z
bior
uPl
ony
w
t na
1 ha
Naw
ożen
ie
N
P
K
kg n
a 1
ha
Arc
ydzi
ęgie
l litw
or
Arc
hang
elic
a of
ficin
alis
rośl
ina
2-le
tnia
prod
ukcj
a ro
zsad
y V
II /
VII
I
4
sadz
enie
rozs
ady
IX60
x60
(28
tys s
zt.)
w
ysus
zone
kor
zeni
e i k
łącz
aX
nas
tępn
ego
roku
lu
b IV
kol
ejne
go
1,5
– 2
,0 6
0-80
60-9
0 1
00-1
60
siew
bez
pośr
edni
VII
Irz
ędy
co 8
0 10
wys
uszo
ne k
orze
nie
i kłą
cza
X n
astę
pneg
o ro
ku
lub
IV k
olej
nego
1,
5 –
2,0
60-8
060
-90
100-
160
plan
tacj
e na
sien
ne
nasi
ona
II ro
k w
eget
acji
VII
/VII
I0,
5-0,
860
-80
60-9
060
-80
Baz
ylia
pos
polit
a O
cim
um b
asili
cum
ro
ślin
a 1-
rocz
na
prod
ukcj
a ro
zsad
y II
I / IV
cie
p ły
insp
ekt
2
sadz
enie
rozs
ady
po 1
5 V
40x2
0
wys
uszo
ne z
iele
I-po
kos V
II /
VII
I
II-p
okos
IX /
X2
60-7
050
-60
80-1
00
siew
bez
pośr
edni
koni
ec V
rzęd
y co
40
6w
ysus
zone
zie
leI-
pok
os1,
5-2,
060
-70
50-6
080
-100
Kop
er w
losk
i F
oeni
culu
m c
apill
aceu
m
rośl
ina
2-3
letn
ia
prod
ukcj
a ro
zsad
y IV
lub
VII
5
sadz
enie
rozs
ady
V n
ast ę
pneg
o ro
ku10
0x50
w
ysus
zony
ow
oc
(pos
polic
ie z
wan
y na
sion
ami)
IX1,
5-2,
040
-50
50-8
080
-100
siew
bez
pośr
edni
koni
ec IV
rzęd
y co
50
-70
10w
ysus
zony
ow
oc
(pos
polic
ie z
wan
y na
sion
ami)
IX1,
5-2,
040
-50
50-8
080
-100
plan
taje
nas
ienn
e
IX
-X0,
640
-50
50-8
080
-100
Koz
łek
leka
rski
Va
lleri
ana
offic
inal
isro
ślin
a 2-
letn
ia
prod
ukcj
a ro
zsad
y V
III
1
sadz
enie
rozs
ady
koni
ec IX
lu
b w
iosn
ą40
x40
w
ysus
zone
kor
zeni
e i k
łącz
apó
żna
jesi
eń lu
b w
czes
na w
iosn
a1,
2-2,
040
-60
50-7
080
-120
siew
bez
pośr
edni
VII
I lub
w
czes
na
wio
sna
rzęd
y co
40
3w
ysus
zone
kor
zeni
e i k
łącz
apó
żna
jesi
eń lu
b w
czes
na w
iosn
a1,
2-2,
040
-60
50-7
080
-120
8. Z
IOŁ
A
Tabe
la 8
.1. R
oślin
y up
raw
iane
z b
ezpo
śred
nieg
o si
ewu
nasi
on i
z ro
zsad
y
120
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Law
enda
pra
wdz
iwa
Law
andu
la v
era
(L
. offi
cina
lis)
krze
win
ka
prod
ukcj
a ro
zsad
y X
/ X
I lub
st
raty
fikow
ane
wio
sną
2
sadz
enie
rozs
ady
V /
VI
60x4
0
wys
uszo
ne
kwia
tost
any
lub
sam
e kw
iaty
od II
roku
upr
awy
VII
w II
roku
up
raw
y do
0,
1 w
lata
ch
nast
ępny
ch
0,6-
1,0
(kw
iaty
ni
eota
rte)
40-5
040
-50
60-8
0
Lub
czyk
ogr
odow
yLe
vist
icum
offi
cina
le
rośl
ina
wie
lole
tnia
prod
ukcj
a ro
zsad
y V
III
3
sadz
enie
rozs
ady
IV40
x40
w
ysus
zone
kłą
cze
wra
z z
grub
ymi
korz
enia
mi l
ub li
ście
II ro
k up
raw
y je
sien
ią
lub
III w
czes
ną
wio
sną
2,0-
3,0
60-8
050
-60
100-
140
siew
bez
pośr
edni
VII
Irz
ędy
co 6
0 cm
10,0
-15,
0w
ysus
zone
kłą
cze
wra
z z
grub
ymi
korz
enia
mi l
ub li
ście
II ro
k up
raw
y je
sien
ią
lub
III w
czes
ną
wio
sną
2,0-
3,0
60-8
050
-60
100-
140
plan
tacj
e na
sien
ne
wys
uszo
ne n
asio
naII
rok
upra
wy
VII
I0,
1-0,
360
-80
50-6
010
0-14
0
Maj
eran
ek o
grod
owy
O
riga
num
maj
oran
a kr
zew
inka
, w P
olsc
e up
raw
iany
jako
rośl
ina
jedn
oroc
zna,
gdy
ż w
ymar
za z
imą
prod
ukcj
a ro
zsad
ypo
łow
a II
I ci
epły
insp
ekt
1
sadz
enie
rozs
ady
poło
wa
V
40x2
0
12
5 -5
00
wys
uszo
ne z
iele
w
cał
ości
lub
ziel
e ot
arte
zbió
r od
1-3
krot
ny
pier
wsz
y ra
z V
I / V
II
ziel
e 1,
5-2,
0 zi
ele
otar
te
ok. 6
5%
ziel
a
60-8
040
-70
80-1
00
siew
bez
pośr
edni
koni
ec IV
rzed
y co
30
– 40
3,0-
5,0
wys
uszo
ne z
iele
w
cał
ości
lub
ziel
e ot
arte
zbió
r od
1-3
krot
ny
pier
wsz
y ra
z V
I / V
II
ziel
e 1,
5-2,
0 zi
ele
otar
te
ok. 6
5%
ziel
a
60-8
040
-70
80-1
00
plan
tacj
e na
sien
ne
wys
uszo
ne n
asio
naIX
– X
30 –
100
6090
90
121
8. Zioła
Mel
isa
leka
rska
M
elis
sa o
ffici
nalis
by
lina
prod
ukcj
a ro
zsad
y
poło
wa
III
ciep
ły in
spek
t lu
b ro
zsad
nik
IV/V
2,
0 -3
,0
sadz
enie
rozs
ady
z in
spek
tu
z
rozs
adni
ka
po 1
5 V
VII
/VII
I40
x40
lub
40x3
0
wys
uszo
ne li
ście
lub
ulis
tnio
ne sz
czyt
y pę
dów
w I
roku
jede
n zb
iór
lata
nas
tępn
e 2-
3
osta
tni w
roku
prz
ed
IX
w I
roku
do
1,0
lata
na
stęp
ne d
o 4,
0
60-8
050
-70
80-1
00
siew
bez
pośr
edni
koni
ec IV
rzęd
y co
40
5w
ysus
zone
liśc
ie lu
b ul
istn
ione
szcz
yty
pędó
w
w I
roku
jede
n zb
iór
lata
nas
tępn
e 2-
3
osta
tni w
roku
prz
ed
IX
w I
roku
do
1,0
lata
na
stęp
ne d
o 4,
0
60-8
050
-70
80-1
00
plan
tacj
e na
sien
ne
wys
uszo
ne n
asio
naV
III /
IX0,
1-0,
460
-80
50-7
080
-100
Piep
rzow
iec
rocz
ny
Papr
yka
ostr
a C
apsi
cum
ann
uum
ro
ślin
a 1-
rocz
na
prod
ukcj
a ro
zsad
yII
I/IV
cie
p ły
insp
ekt
1
sadz
enie
rozs
ady
po15
V40
x30
ok. 8
4
wys
uszo
ny o
woc
, tz
w. st
r ąk
etap
owy
od V
III d
o pr
zym
rozk
ów
1,0-
1,5
owoc
ów
i ok.
0,15
na
sion
50-7
050
-60
80-1
00
Szał
wia
leka
rska
Sa
lvia
offi
cina
liskr
zew
inka
prod
ukcj
a ro
zsad
yII
I cie
pły
insp
ekt
IV
rozs
adni
ka
3
sadz
enie
rozs
ady
V /
VI
40x3
0
ok
. 84
w
ysus
zone
liśc
ie lu
b zi
ele
prz
ed k
witn
ieni
em
w I
roku
jede
n zb
iór
lata
nas
tępn
e d
wa
zbio
ry ro
czni
e
1,5-
3,0
ziel
a w
II ro
ku
upra
wy
liści
50
% z
iela
80-1
0060
-80
120-
140
siew
bez
pośr
edni
IVrz
ędy
co
40-5
07
wys
uszo
ne li
ście
lub
ziel
e
prz
ed k
witn
ieni
em
w I
roku
jede
n zb
iór
lata
nas
tępn
e dw
a zb
iory
rocz
nie
1,5-
3,0
ziel
a w
II ro
ku
upra
wy
liści
50
% z
iela
80-1
0060
-80
120-
140
plan
tacj
e na
sien
ne
wys
uszo
ne n
asio
naw
mom
enci
e br
unat
nien
ia g
łów
nej
mas
y na
sion
0,1-
0,3
80-1
0060
-80
120-
140
122
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tym
iane
k po
spol
ity
Thym
us v
ulga
ris
rośl
ina
wie
lole
tnia
prod
ukcj
a ro
zsad
yro
zsad
nik
IV
lub
IX /
X
1,5
sadz
enie
rozs
ady
jesi
enią
lub
wcz
esną
w
iosn
ą
40x2
0lub
30
x20
ok. 1
25
wys
uszo
ne z
iele
pocz
ątek
kw
itnie
nia
w I
roku
jedn
okro
tnie
la
ta n
astę
pne
2-3
krot
nie
w I
roku
ok
. 1,0
lata
na
stęp
ne
2,0-
3,0
80-1
0060
-80
100-
120
siew
bez
pośr
edni
IVrz
ędy
co 4
03,
0-4,
0w
ysus
zone
zie
le
pocz
ątek
kw
itnie
nia
w I
roku
jedn
okro
tnie
la
ta n
astę
pne
2-3
krot
nie
w I
roku
ok
. 1,0
lata
na
stęp
ne
2,0-
3,0
80-1
0060
-80
100-
120
plan
tacj
e na
sien
ne
wys
uszo
ne n
asio
naV
III
0,1-
0,25
80-1
0060
-80
100-
120
Wie
sio ł
ek d
wul
etni
O
enot
hera
bie
nnis
rośl
ina
2-le
tnia
moż
e by
ć up
raw
iany
z
rozs
ady
siew
bez
pośr
edni
jesi
eń lu
b w
czes
na
wio
sna
rzęd
y co
40
-50
w
ysus
zone
nas
iona
VII
/ V
III
1,0-
1,5
nie
stos
ujem
yni
e st
osuj
emy
nie
stos
ujem
y
Źród
ło: Ł
ukas
iew
icz G
. Zie
lars
two.
Hor
tpre
ss sp
. z o
o, W
arsz
awa
1999
r; P
orad
nik
plan
tato
ra zi
ół. P
raca
zbio
row
a. P
WRi
L, P
ozna
ń 19
91.
123
8. Zioła
Naz
wa
rośl
iny
Term
in
siew
uR
ozst
awa
cmN
orm
a w
ysie
wu
kg
na
1 ha
Suro
wie
c
tow
arow
yTe
rmin
zbi
oru
Plon
y
t z 1
ha
Naw
ożen
ieN
P
K
kg
na
1 ha
Bie
drze
niec
any
żPi
mpi
nella
ani
sum
ro
ślin
a je
dnor
oczn
aIV
rzed
y
co 2
5-30
20-2
5w
ysus
zony
ow
ocV
III
0,6-
1,0
40-5
070
-90
80-1
00
Cza
rnus
zka
siew
na
Nig
ella
satiw
a ro
ślin
a je
dnor
oczn
aII
I / IV
rzed
y
co 3
0-40
15-1
8w
ysus
zone
na
sion
aw
fazi
e pe
łneg
o do
jrzew
ania
nas
ion
0,5-
1,0
80-1
0060
-80
100-
120
Czą
ber
ogro
dow
y Sa
ture
ja h
orte
nsis
rośl
ina
jedn
oroc
zna
IVrz
ędy
co 4
08
ziel
e z
kwia
tam
iw
fazi
e kw
itnie
nia
460
-80
50-7
080
-100
na
sion
aw
fazi
e pe
łneg
o do
jrzew
ani n
asio
n0,
1-0,
260
-80
50-7
050
-70
Gor
czyc
a bi
a ła
Si
naps
is a
lba
ro
ślin
a je
dnor
oczn
aII
I / IV
rzęd
y co
30
10w
ysus
zone
na
sion
agd
y za
czyn
ają
brun
atni
eć łu
szcz
yny
0,8-
1,6
40-6
040
-60
40-8
0
Hyz
op le
kars
ki
Hys
sopu
s offi
cina
lis
krze
win
ka
IVrz
ędy
co 4
05
wys
uszo
ne z
iele
zbió
r II-
krot
ny p
ierw
szy
w c
zasi
e kw
itnie
nia
rośl
in, d
rugi
po
odro
śnię
ciu
rośl
in
w I
roku
1,0
w
lata
ch n
astę
pnyc
h 2,
0-3,
050
-60
70-8
080
-100
na
sion
apo
cząt
ek d
ojrz
ewan
ia n
asio
n0,
150
-60
70-8
080
-100
Jeżó
wka
pos
polit
a E
chin
acea
pur
pure
aby
lina
moż
na
upra
wia
ć z
rozs
ady
IV
rzęd
y co
40
x60
5w
ysus
zone
zie
le,
korz
eń i
kłąc
ze
w II
roku
zbi
eram
y zi
ele
w fa
zie
kwitn
ieni
a ko
rzen
ie i
kłąc
ze w
ykop
ujem
y w
3-4
roku
upr
awy
plon
klą
czy
i kor
zeni
z
plan
tacj
i III
le
tnie
j 1,5
-3,0
4060
40
Km
inek
zw
ycza
jny
Car
um c
arvi
ro
ślin
a 2-
letn
ia II
I / IV
rz
ędy
co 4
0
8,0-
10 w
siew
ie
czys
tym
6,
0-8,
0
w u
praw
ie
wsp
ółrz
ędne
j ok
. z m
akie
m
wys
uszo
ny o
woc
II ro
k w
eget
acji
VI /
VII
1,0-
1,5
60-8
070
-80
100-
120
Kol
endr
a si
ewna
C
oria
ndru
m sa
tivum
ro
ślin
a je
dnor
oczn
apo
cząt
ek IV
rzęd
y co
40
15w
ysus
zony
ow
oc
VII
I roz
pocz
ynam
y gd
y ow
oce
na
bald
acha
ch g
łów
nych
są c
ałko
wic
ie
dojrz
ałe
a na
bal
dach
u I r
zędu
zac
zyna
ją
brun
atni
eć
1,5
-2,0
40-5
070
-80
80-1
00
Mak
leka
rski
Pa
pave
r som
nife
rum
ro
ślin
a je
dnor
oczn
a
koni
ec
III
rzęd
y co
40
3,0
w si
ewie
cz
ysty
m
0,8-
1,5
w si
ewie
w
spół
rzęd
nym
z
kmin
kiem
wys
uszo
ne
nasi
ona
gdy
nasi
ona
w g
łów
kach
szel
eszc
zą
a liś
cie
i łod
ygi z
aczy
nają
usy
chać
0,8-
1,8
80-1
0050
-70
100-
110
Tabe
la 8
.2. R
oślin
y up
raw
iane
z b
ezpo
śred
nieg
o si
ewu
nasi
on w
pol
u
124
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Leb
iodk
a po
spol
ita
Ore
ganu
m v
ulga
re
bylin
a
koni
ec IV
rzęd
y co
30
-40
w
ysus
zone
zie
lem
ożliw
y II
I kro
tny
zb
iór w
sezo
nie
pi
erw
szy
VI /
VII
1,5-
2,0
60-8
040
-70
80-1
00
plan
tacj
e na
sien
ne
i tow
arow
e m
ogą
być
zakł
adan
e
z ro
zsad
y
40x2
0
wys
uszo
ne
nasi
ona
IX /
X0,
03-0
,160
-80
40-7
080
-100
Nag
iete
k le
kars
ki
Cal
endu
la o
ffici
nalis
ro
ślin
a je
dnor
oczn
a
od IV
do
poło
wyV
Irz
ędy
co
30-4
07
wys
uszo
ne
kosz
yczk
i kw
iato
we
(c
ałe
wys
uszo
ne
kwia
tost
any)
i k
wia
ty
języ
czko
we,
tz
w „
płat
ki”
od p
ołow
y lip
ca c
o 4-
5 dn
i w m
iarę
za
kwita
nia
kosz
yczk
i od
1,0-
1,8
kwia
tów
ję
zycz
kow
ych
0,5-
0,8
30-5
040
-60
60-1
00
na
sion
a
0,2
Nap
arst
nica
weł
nist
a D
igita
lis la
nata
ro
ślin
a 2
letn
ia
póżn
a je
sień
lu
b w
iosn
a IV
rzęd
y co
40
5do
jrzał
e liś
cie
roze
tow
e ze
bran
e w
I ro
ku u
praw
yIX
/ X
2,
0-3,
550
-80
50-6
080
-100
na
sion
aIX
w d
rugi
m ro
ku u
praw
y ni
e w
ykon
ując
zb
ioru
liśc
i w I
roku
0,
8
Nap
arst
nica
pur
puro
wa
Dig
italis
oni
ecz
ro
ślin
a 2
letn
ia
póżn
a je
sień
rz
ędy
co 4
04,
0-5,
0w
ysus
zone
liś
cie
łody
gow
e lu
b ro
zetk
owe
pózn
a je
sien
w I
roku
upr
awy
1,5-
3,0
50-8
050
-60
80-1
00
na
sion
aIX
w d
rugi
m ro
ku u
praw
y ni
e w
ykon
ując
zb
ioru
liśc
i w I
roku
0,
8
Ogó
recz
nik
leka
rski
B
orag
o of
ficin
alis
ro
ślin
a je
dnor
oczn
a
IVrz
ędy
co
40-5
010
wys
uszo
ne z
iele
ok
. poł
owy
VII
oni
eczn
kw
itnie
nia
2,0-
3,0
40-6
030
-50
80-1
00
na
sion
a
0,15
Rum
iane
k po
spol
ity
Mat
rica
ria
cham
omill
a
rośl
ina
jedn
oroc
zna
IXrz
ędy
co 4
01,
5-3,
0w
ysus
zone
ko
szyc
zki
kwia
tow
eV
I w m
iarę
zak
wita
nia
0,8-
1,5
40-5
050
-60
60-8
0
na
sion
ako
niec
prz
ekw
itani
a0,
3
Źród
ło: Ł
ukas
iew
icz G
. Zie
lars
two.
War
szaw
a 19
99; P
orad
nik
plan
tato
ra zi
ół. P
raca
zbio
row
a. P
ozna
ń 19
91.
125
8. Zioła
Naz
wa
rośl
iny
Term
in sa
dzen
iaR
ozst
awa
cm
Suro
wie
c to
war
owy
Term
in z
bior
uPl
ony
t z
1 h
a
Naw
ożen
ie m
iner
alne
kg
na 1
ha
Naw
ożen
ie
orga
nicz
ne
t na
1.ha
NP
K
Byl
ica
estr
agon
A
rtem
isia
dra
cunc
ulus
by
lina
IV- s
adzo
nki z
kła
cza
VII
I-sa
dzon
ki z
po
dzia
łu ro
ślin
y m
atec
znej
sadz
onki
z k
łącz
a dł
ugie
co1
5cm
, rzę
dy
co 4
0-60
, kró
tkie
co
25-3
0 z
podz
iału
rośl
iny
mat
eczn
ej 6
0x40
wys
uszo
ne
ziel
e
pier
wsz
e zb
iory
w o
kres
ie
kwitn
ieni
a ro
ślin
nas
tępn
e w
mia
rę ic
h od
rast
ania
w I
roku
jede
n
zbió
r 1,5
t, w
lata
ch
nast
epnt
ch m
ożliw
e trz
y zb
iory
rocz
nie
-3
,0 t
70-9
050
-70
90-1
20
Chr
zan
posp
olity
A
rmor
acia
lapa
thifo
lia
bylin
aw
iosn
a50
-80x
30-4
0ko
rzeń
je
sień
9,0-
12,0
150-
200
100-
150
ob
orni
k 4
0-50
Czo
snek
pos
polit
y A
llium
sativ
um
bylin
a
X/X
I lub
wcz
esną
w
iosn
ą (w
ymag
a gl
eb b
ardz
o ży
znyc
h pr
zew
iew
nych
za
sobn
ych
w w
odę)
20-3
0x6-
10ce
bula
sadz
enie
jesi
enne
poc
ząte
k V
II, s
adze
nie
wio
senn
e V
II/V
III
4,0-
12,0
Luk
recj
a gł
adka
G
lycy
rrhi
za g
labr
aby
lina
wys
adza
my
ukor
zeni
one
w
insp
ekci
e sa
dzon
ki,
moż
liwa
upra
wa
z na
sion
60-1
00x5
0w
ysus
zony
ok
orow
any
korz
eń
przy
upr
awie
z
ukor
zeni
onyc
h ro
złog
ów
w 3
-4 ro
ku u
praw
y, p
rzy
upra
wie
z n
asio
n w
5-6
roku
je
sien
ią lu
b w
iosn
ą pr
zed
rusz
enie
m w
eget
acji
1,2-
2,0
60-8
050
-60
80-1
00ob
orni
k ko
mpo
st
lub
mot
ylko
we
na p
rzyp
rani
e
Mię
ta p
iepr
zow
a
Men
tha
pipe
rita
by
lina
wcz
esna
wio
sna
–sad
zonk
i z ro
złog
ów
podz
iem
nych
lub
jesi
eń IX
rzęd
y co
40
wys
uszo
ne
ziel
e i l
iści
e
w p
ierw
szym
roku
jede
n zb
iór w
lata
ch k
olej
nych
dw
a pi
erw
szy
tuż
prze
d kw
itnie
niem
VI/V
II
nast
ępny
w m
iarę
rozw
oju
rośl
in, l
isci
e po
zysk
ujem
y w
yłąc
znie
z p
ierw
szeg
o zb
ioru
zie
la w
pie
rwsz
ym
roku
upr
awy
1,5-
3,0
t, w
lata
ch k
olej
nych
4,
0-5,
0, li
ści 0
,7-1
,0
50-1
2040
-60
120-
140
obor
nik
30 p
rzed
za
łoże
niem
pl
anta
cji
kom
post
po
głów
nie
w
każd
ym o
kres
ie
weg
etac
ji
Myd
lnic
a le
kars
ka
Sapo
nari
a of
ficin
alis
bylin
a
wcz
esn
wio
sna
–sad
zonk
i z ro
złog
ów
podz
iem
nych
, m
ożliw
a up
raw
a z
siew
u je
sien
ią lu
b w
czes
ną w
iosn
ą, a
le
plon
dop
iero
w d
rugm
ro
ku u
praw
y
40x2
0-25
prz
y si
ewie
rz
ędy
co 4
0 cm
(8 k
g na
sion
)
wys
uszo
ne
korz
enie
i k
łącz
a or
az
ziel
e
jesi
eń lu
b w
iosn
a pr
zed
rusz
enie
m w
eget
acji
2,0-
2,5
50-6
040
-50
100-
120
Tabe
la 8
.3. R
oślin
y up
raw
iane
w g
runc
ie r
ozm
naża
ne w
eget
atyw
nie
Źród
ło: Ł
ukas
iew
icz G
. Zie
lars
two.
Hor
tpre
ss sp
. z o
o.,
War
szaw
a 19
99; P
orad
nik
plan
tato
ra zi
ół. P
raca
zbio
row
a. P
WRi
L, P
ozna
ń 19
91.
126
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 8.4. Nawożenie obornikiem roślin zielarskichWysokie dawki obornika
ok. 400 dt na 1 ha bezpośrednioWysokie dawki obornika
ok. 400 dt na 1 ha pod przedplonŚrednie dawki obornika
200-300 dt na 1 ha bezpośrednioBieluń indiański Arcydzięgiel lekarski Bylica estragonBieluń dziędzierzawa Bazylia pospolita Kminek zwyczajny Lubczyk ogrodowy Czarnuszka siewna Lawenda prawdziwa Pokrzyk wilcza jagoda Drapacz lekarski Mak lekarski Pieprzowiec roczny Kozłek lekarski Malwa czarna Mięta pieprzowa Koper włoski Melisa lekarskaMarzanna barwierska Majeranek ogrodowy Mydlnica lekarska
Nagietek lekarski Oman wielki Naparstnica purpurowa Rumianek rzymski Naparstnica wełnista Tymianek właściwy Ruta zwyczajna
Źródło: Poradnik plantatora ziół. Praca zbiorowa. PWRiL, Poznań 1991.
Tabela 8.5. Terminy zbioru surowców zielarskich
Rodzaj surowcaMiesiące zbioru
III IV V VI VII VII IX X XIKwiaty xx xx xx Ziele xx xx xx xx xx Owoce i nasiona xx xx xx xx Korzenie, kłącza i bulwy xx x xx xx
x- tydzień, xx – 2 tygodnieŹródło: Łukasiewicz G. Zielarstwo. Hortpress sp.z.o.o, Warszawa 1999.
127
8. Zioła
Naz
wa
rośl
iny
Trw
ałoś
ć pl
anta
cji
Źró
dło
pozy
skiw
ania
su
row
caSu
row
iec
ziel
arsk
iZ
asto
sow
anie
Okr
es
kwitn
ieni
aO
kres
zbi
oru
Uw
agi
12
34
56
78
Arc
ydzi
ęgie
l litw
orzi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
yko
rzeń
lecz
nicz
eV
I-V
IIIX
-XI,
III-
IVro
ślin
a ch
roni
ona
Baz
ylia
pos
polit
aje
dnor
oczn
az
upra
wy
ziel
epr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
VII
B
erbe
rys z
wyc
zajn
y kr
zew
ze st
anu
natu
raln
ego
kora
, ow
ocpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
V-V
III
I-IV
, IX
-XV
B
ez c
zarn
ykr
zew
ze st
anu
natu
raln
ego
kwia
t, ow
ocpr
zetw
órst
wo,
lecz
nicz
eV-
VII
V-V
I, V
III-
IX
Bie
drze
niec
any
żje
dnor
oczn
az
upra
wy
owoc
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
IV
III
B
orów
ka b
rusz
nica
krze
win
kaze
stan
u na
tura
lneg
oliś
ć, o
woc
prze
twór
stw
o,le
czni
cze
V-V
IIIX
-XI,
III-
IV, V
III-
IX
Bor
ówka
cze
rnic
akr
zew
inka
ze st
anu
natu
raln
ego
liść,
ow
ocpr
zetw
órst
wo,
lecz
nicz
eIV
-VV
II-I
X
Brz
oza
brod
awko
wat
adr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
oliś
ćle
czni
cze
IVIV
-VII
B
uław
inka
cze
rwon
agr
zyb
z up
raw
ypr
zetrw
alni
kle
czni
cze
V
I-V
II
Byl
ica
estr
agon
ziel
na w
ielo
letn
iaz
upra
wy
ziel
epr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
VII
w m
iarę
dor
asta
nia
B
ylic
a po
spol
itazi
elna
wie
lole
tnia
ze st
anu
natu
raln
ego
ziel
e, k
orze
ńpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
-IX
VII
-VII
I, X
-XI
C
han
posp
olity
ziel
na w
ielo
letn
iaz
upra
wy
korz
eńpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
V-V
IIIX
-XI
C
hino
wie
cdr
zew
oz
upra
wy
kora
lecz
nicz
e
Cyn
amon
owie
c ce
jlońs
kidr
zew
o w
iecz
nie
ziel
one
z up
raw
yko
rapr
zypr
awow
e
V-X
Cza
rnus
zka
siew
naje
dnor
oczn
az
upra
wy
nasi
ona
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
I-V
IIV
III
C
ząbe
r og
rodo
wy
jedn
oroc
zna
z up
raw
yzi
ele
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
IIV
II
Czo
snek
pos
polit
yzi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
ygł
ówki
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
IIV
II-V
III
D
ąb b
ezsz
ypuł
kow
ydr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
oko
rale
czni
cze
III-
VII
I-IV
D
ąb sz
ypuł
kow
ydr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
oko
rale
czni
cze
III-
VII
I-IV
D
ziur
awie
c zw
ycza
jny
ziel
na w
ielo
letn
iaz
upra
wy
i sta
nu n
atur
alne
gozi
ele
lecz
nicz
eV
I-IX
VI-
IX
Euk
alip
tus g
ałko
wy
drze
wo
z up
raw
y i s
tanu
nat
ural
nego
liść
lecz
nicz
e
Fioł
ek tr
ójba
rwny
jedn
oroc
zna
z up
raw
y i s
tanu
nat
ural
nego
ziel
ele
czni
cze
V-IX
V-IX
G
listn
ik ja
skół
cze
ziel
ezi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
y i s
tanu
nat
ural
nego
ziel
e, k
orze
ńle
czni
cze
V-IX
V-V
I, IX
-X
Głó
g je
dnos
zyjk
owy
krze
w lu
b dr
zew
koze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat,
owoc
prze
twór
stw
o, le
czni
cze
V-V
IV-
VI,
IX-X
G
łóg
dwus
zyjk
owy
krze
w lu
b dr
zew
koze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat,
owoc
prze
twór
stw
o, le
czni
cze
V-V
IV-
VI,
IX-X
G
orcz
yca
biał
aje
dnor
oczn
az
upra
wy
nasi
ona
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV-
VI
VII
I
Goź
dzik
owie
c ko
rzen
nydr
zew
o w
iecz
nie
ziel
one
z up
raw
ypą
czek
kw
iato
wy,
ow
oc
prze
twór
stw
o, le
czni
cze
Hyz
op le
kars
kikr
zew
inka
z up
raw
yzi
ele
prze
twór
stw
o, le
czni
cze
VI-
VII
IV
I-V
III
Im
bir
leka
rski
bylin
az
upra
wy
kłąc
zepr
zypr
awow
e, le
czni
cze
Ja
łow
iec
posp
olity
krze
wze
stan
u na
tura
lneg
oow
ocpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
III-
VI-
III,
X-X
II
Tabe
la 8
.6. D
ane
doty
cząc
e po
zysk
iwan
ia z
iół
128
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczejJa
rząb
pos
polit
ydr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat,
owoc
prze
twór
stw
o, le
czni
cze
VV-
VI,
VII
-X
Jeżó
wka
pos
polit
aby
lina
z up
raw
yzi
ele,
kłą
cze,
kor
zeń
lecz
nicz
eV
II-V
III
VII
-VII
I2,
3 i
4 ro
k up
raw
yJe
żyna
krze
wze
stan
u na
tura
lneg
oliś
ćpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
V-V
III
K
aszt
anow
iec
zwyc
zajn
ydr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat,
kora
, nas
iona
pr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VV,
III-
V, IX
-X
K
min
ek z
wyc
zajn
ydw
ulet
nia
z up
raw
yow
ocpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VV
II-V
III
K
ocan
ka p
iask
owa
ziel
na w
ielo
letn
iaze
stan
u na
tura
lneg
okw
iaty
lecz
nicz
eV
I-V
III
VI-
VII
I
Kol
endr
a si
ewna
jedn
oroc
zna
z up
raw
yow
ocpr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
-VII
IV
III
K
oper
wło
ski
dwul
etni
az
upra
wy
owoc
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
II-I
XIX
K
opyt
ik p
ospo
lity
ziel
na w
ielo
letn
iaze
stan
u na
tura
lneg
ozi
ele,
kor
zeń
lecz
nicz
eII
I-V
V-IX
chro
nion
a i t
rują
ca
Koz
łek
leka
rski
w u
praw
ie
dwul
etni
az
upra
wy
kłąc
ze, k
orze
ńle
czni
cze
VII
X, I
V-V
Kru
szyn
a po
spol
itakr
zew
ze st
anu
natu
raln
ego
kora
, ow
ocle
czni
cze
VI-
IXII
I-IV
, Xch
roni
ona
Krw
awni
k po
spol
ityzi
elna
wie
lole
tnia
ze st
anu
natu
raln
ego
kwia
t, zi
ele
lecz
nicz
eV
II-I
XV
II-I
X
Kur
kum
aby
lina
tropi
kaln
az
upra
wy
kłąc
zepr
zypr
awow
a
Law
enda
wąs
kolis
tna
krze
win
kaz
upra
wy
kwia
tle
czni
cze
VII
VII
L
ebio
dka
posp
olita
ziel
na w
ielo
letn
iaze
stan
u na
tura
lneg
ozi
ele
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
II-I
XV
II-V
III
L
ipa
drob
nolis
tna
drze
wo
ze st
anu
natu
raln
ego
kwia
tle
czni
cze
VI-
VII
VI-
VII
L
ipa
szer
okol
istn
adr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat
lecz
nicz
eV
I-V
IIV
I-V
II
Lub
czyk
ogr
odow
yzi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
yko
rzeń
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
I-V
IIX
-XI
L
ukre
cja
gład
kaby
lina
z up
raw
yko
rzeń
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
I-V
IIX
-XI
M
ajer
anek
ogr
odow
yje
dnor
oczn
az
upra
wy
ziel
epr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
-VII
IV
II1
poko
sM
ak le
kars
kije
dnor
oczn
az
upra
wy
nasi
ona
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
IIV
III-
IX
Mel
isa
leka
rska
ziel
na w
ielo
letn
iaz
upra
wy
ziel
epr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VI-
VII
IV
III-
IX
Mię
ta p
iepr
zow
azi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
yzi
ele,
liść
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
I-V
IIIV
-V i
IX,V
I-V
II
Mio
dunk
a pl
amis
tazi
elna
wie
lole
tnia
ze st
anu
natu
raln
ego
ziel
ele
czni
cze
III-
VII
I-V
M
nisz
ek p
ospo
lity
ziel
na w
ielo
letn
iaze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat,
ziel
e, k
orze
ń pr
zypr
awow
e, le
czni
cze
IV-I
XIV
-V, V
III-
XI,
IX-X
I
Mus
zkat
owie
c w
onny
drze
wo
wie
czni
e zi
elon
ez
upra
wy
nasi
ona
przy
praw
owe
Myd
lnic
a le
kars
kazi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
y i s
tanu
nat
ural
nego
korz
eńle
czni
cze
VI-
VII
IV-V
I
Nag
iete
k le
kars
kije
dnor
oczn
az
upra
wy
kwia
ty i
kosz
yczk
ipr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VII
VII
Nap
arst
nica
pur
puro
wa
ziel
na w
ielo
letn
ia
lub
dwul
etni
az
upra
wy
liść
lecz
nicz
eV
I-IX
IX-X
Nos
trzy
k żó
łtydw
ulet
nia
lub
jedn
oroc
zna
ze st
anu
natu
raln
ego
ziel
ele
czni
cze
VI-
VII
IV
I-V
III
Ogó
recz
nik
leka
rski
jedn
oroc
zna
z up
raw
yzi
ele
przy
praw
owe
lecz
nicz
eV
IIV
II-V
III
129
9. PszczołyO
rzec
h w
łosk
idr
zew
oz
upra
wy
liść
lecz
nicz
eIV
-VV
I-V
III
Po
dbia
ł pos
polit
yzi
elna
wie
lole
tnia
ze st
anu
natu
raln
ego
kwia
t, liś
ćle
czni
cze
III-
IVII
I-IV
, V-V
III
Pi
eprz
owie
c ro
czny
jedn
oroc
zna
z up
raw
yow
ocpr
zypr
awow
a le
cznc
zeV
II-I
XIX
-X
Piep
rz c
zarn
ypn
ącze
z up
raw
yow
ocpr
zypr
awow
aca
ły ro
kw
3 ro
ku
Pokr
zyw
a zw
ycza
jna
ziel
na w
ielo
letn
iaze
stan
u na
tura
lneg
oliś
ć, z
iele
, kor
zeń
lecz
nicz
eV
I-IX
V-V
II, V
I-V
III,
III-
IX i
IX-X
I
Rde
st p
tasi
jedn
oroc
zna
lub
dwul
etni
aze
stan
u na
tura
lneg
ozi
ele
lecz
nicz
eV
I-IX
VI-
IX
Rob
inia
aka
cjow
adr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat
lecz
nicz
eV
IV
I
Rok
itnik
zw
ycza
jny
krze
wze
stan
u na
tura
lneg
oow
ocpr
zetw
órst
wo,
lecz
nicz
eIV
-VIX
-X
Róż
a dz
ika
krze
wze
stan
u na
tura
lneg
oow
ocpr
zetw
órst
wo,
lecz
nicz
eV-
VI
IX-X
Roz
mar
yn le
kars
kikr
zew
inka
wie
czni
e zi
elon
az
upra
wy
liść
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
I-V
IIV
I-V
III
Skrz
yp p
olny
zi
elna
wie
lole
tnia
ze st
anu
natu
raln
ego
ziel
e le
czni
cze
V
I-IX
So
sna
zwyc
zajn
adr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
opą
czek
, kor
a
lecz
nicz
eV
II-I
IIpo
dcza
s wyc
inek
Szał
wia
leka
rska
ziel
na w
ielo
letn
iaz
upra
wy
ziel
epr
zypr
awow
e, le
czni
cze
VI-
VII
VII
-VII
I
Topo
la c
zarn
adr
zew
oze
stan
u na
tura
lneg
opą
czek
lecz
nicz
eII
I-IV
II-I
II
Tym
iane
k po
spol
ityzi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
yzi
ele
przy
praw
owe,
lecz
nicz
eV
I-V
IIV
II-V
III
W
anili
a pł
asko
listn
apn
ącze
z up
raw
yow
ocpr
zypr
awow
e
Waw
rzyn
szla
chet
nykr
zew
wie
czni
e zi
elon
yz
upra
wy
liść
przy
praw
owe
Wie
sioł
ek d
wul
etni
dwul
etni
az
upra
wy
i sta
nu n
atur
alne
gona
sion
ale
czni
cze
VI-
IXV
II-V
III
W
ierz
ba p
urpu
row
akr
zew
ze st
anu
natu
raln
ego
kora
lecz
nicz
eIV
-VII
I-V
W
rzos
zw
ycza
jny
krze
win
kaze
stan
u na
tura
lneg
okw
iat,
ziel
ele
czni
cze
VII
I-IX
VII
I-IX
Żeń
-sze
ńzi
elna
wie
lole
tnia
z up
raw
yko
rzeń
lecz
nicz
eV
IX
w P
olsc
e kw
itnie
w
5-6
roku
upr
awy
Źród
ło: Ł
ukas
iew
icz G
. Zie
lars
two.
Hor
tpre
ss sp
.z.o.
o., W
arsz
awa
1999
.
130
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
9. PSZCZOŁY
Tabela 9.1. Wydajność pracy przy pozyskiwaniu niektórych produktów pasiecznych
Produkty Poziom produkcji z 1 rodziny pszczelej w gramach
Pracochłonnośćrbh na 1 rodzinę
pszczeląrbh na 1 kgproduktu
Miód 10 000 8,9 0,9Wosk 300 0,9 3,0Pyłek 565 1,6 2,8Propolis 77 0,4 5,2Mleczko pszczele 125 86,2 689,6
Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”. Szczecin 1998.
Tabela 9.2. Wydajność pracy w pasiekach różnej wielkościWielkość pasieki(liczba rodzin)
Nakłady pracy wrbh na 1 rodzinę pszczelą
Produkcja j.m.
1-20 12,9 8,721-40 11,5 11,441-60 9,4 13,2>60 8,7 5
średnio 10,6 12,1j.m. = jednostka miodowa – miód wraz z odpowiednią ilością wosku, pyłku, kitu pszczelego. Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”. Szczecin 1998.
Tabela 9.3.Wyniki zastosowania gospodarki wędrownej
Grupa uliWydajność miodu z 1 ula Różnica w kg w stosunku do
pasieki stacjonarnejkg %
Stacjonarne 10,0 100,0Przewóz na rzepak ozimy 18,6 186,0 8,6Przewóz na rzepak ozimy i lipę + macierzanka 29,4 294,0 19,4
Źródło: Ostrowska W. Gospodarka pasieczna. PWRiL, Warszawa 1985.
Tabela 9.4. Zawiązywanie owoców przez rośliny entomofilne przy obecności i przy braku owadów zapylających (wg różnych autorów)
Gatunek roślinyProcent zawiązanych owoców w stosunku do liczby kwiatów
z pszczołami bez pszczółJabłoń 6,1 – 20,0 0,0 – 6,6Grusza 8,0 – 22,3 0,5 – 6,6Czereśnia 10,0 – 18,5 0, 0- 0,5Wiśnie obcopylne 4,1 – 18,0 0,0 – 0,7Wiśnie samopłodne 18,3 – 33,0 6,9 – 15,4Śliwy obcopylne 11,0 – 25,0 0,3 – 1,2Śliwy samopłodne 14,4 – 28,1 7,6 – 16,0Agrest 27,0 -33,0 4,0 – 9,0Porzeczka czarna 42,5 – 78,7 0,3 – 10,0Borówka wysoka 70,0 – 90,0 0,0 – 30,0Malina* 66,0 – 99,9 27,0 – 90,0Truskawka* 50,1 – 72,8 46,7 – 63,1Cebula 68,0 – 80,4 5,4 – 12,3Ogórek 69,4 – 72,8 0,9 -1,2
131
9. Pszczoły
Fasola wielokwiatowa 12,4 – 18,6 0,8 – 1,2Marchew 88,0 – 94,6 6,5 – 10,0Kapusta ** 72,0 – 80,0 70,0 – 80,0Bobik 28,3 – 34,7 8,7 – 24,4Rzepak** 48,6 – 71,4 46,0 – 72,0Gryka 11,7 – 23,0 2,2 – 10,8Słonecznik 86,0 – 95,0 1,8 – 13,0Koniczyna 65,0 – 92,0 0,0 – 0,1
*Owoce niekształtne i o około 20% drobniejsze niż owoce z kwiatów zapylonych przez pszczoły.** Liczba owoców (łuszczyn ) podobna jak przy udziale pszczół, ale liczba nasion w łuszczynach 20-40% mniejsza.
Tabela 9.5. Średnie zużycie miodu i pyłku przez jedną rodzinę pszczelą w ciągu roku w kg
ProduktKolejne miesiące roku
Razem1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Miód 1 1 3 8 15 20 15 13 8 3 2 1 90Pyłek 0 0,3 1,8 3,6 6,6 8,1 5,4 3,6 0,6 0 0 0 30
Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo promocyjne „Albatros”, Szczecin 1998.
Tabela 9.6. Normy obsady pszczołami upraw entomofilnych w celu dobrego zapyleniaRośliny (uprawy) Liczba rodzin pszczelich* na 1 ha
Sady jabłoniowe i gruszowe 3-5 ( 6)Sady wiśniowe i śliwowe 4-6 ( 8)Krzewy jagodowe 2-5 ( 6)Truskawka 1-2 ( 2)Ogórek 1-2 (3)Cebula 6-8 (10)Marchew 3-4 (8)Kapusta 3-5 (6)Słonecznik 1-2 (3)Rzepak, rzepik, gorczyca 2-4 (6)Gryka 2-4 (5)Koniczyna czerwona 2-3 (10)Inne koniczyny, komonica, esparceta 2-3 (6)
*Liczby w nawiasach oznaczają najwyższe podawane normy.Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”, Szczecin 1998.
Tabela 9.7. Normy zaopatrzenia rodziny pszczelej w zapasy zimowe (cukier w kg)
Typ ulaLiczba plastrów, na których zimuje rodznia
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Dadanta (dadan) 6,2 8,0 9,8 11,4 13,0 14,4 15,8 17,0 18,2 19,2Warszawski poszerzony 6,0 7,8 9,5 11,1 12,6 14,0 15,3 16,5 17,6 18,6Warszawski zwykły 5,9 7,6 9,3 10,8 12,3 13,6 15,1 16,0 17,1 18,0Wielkopolski 5,7 7,4 8,0 10,5 11,9 13,2 14,4 15,5 16,5 17,4
Źródło: Ostrowska W. Gospodarka pasieczna. PWRiL, Warszawa 1985.
Tabela 9.8. Zestawienie podstawowego sprzętu potrzebnego w racjonalnie prowadzonej pasiece
Nazwa sprzętuLiczba sztuk
na 20 pni na 60 pniSprzęt do przeglądu pni
Siatka ochronna na twarz 2 5
132
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Dłuto pasieczne 2 3Podkurzacz 2 3Fartuch ochronny 4 6Szczotka do zmiatania pszczół 2 3Płótno do przeglądu pni w okresie rabunków 2 4Wiadro na wodę 1 2
Sprzęt do wprawiania węzyDziurkarka 1 2Szablon do dziurkowania ramek 1 2Wtapiacz elektryczny do węzy 1 1Radełko do wprawiania węzy 1 2Drut do węzy 0,5 kg 1,5 kg
Sprzęt do miodobraniaMiodarka 1 1Urządzenie do odsklepiania plastrów 1 1Nóż do odsklepiania plastrów 1 2Odsklepiacz widelcowy 1 2Cedzidło do miodu 1 2Odstojnik do miodu 2 4Naczynia na miód wg potrzeb wg potrzebRozluźniacz do miodu wrzosowego 1 3Cedzidło do miodu wrzosowego 2 6Transportówka do przenoszenia plastrów 1 2Wózek pasieczny 1 1
Sprzęt używany w okresie rójekRojnica – transportówka 1 2Rojnica tyczkowa 1 1Rozpylacz do wody 1 1Pomost do osadzania rojów 1 1
Sprzęt używany przy karmieniu pszczółPodkarmiaczki 25 65Kocioł (parnik do przyrządzania syropu) 1 1Wiadro do roznoszenia syropu 2 2Pojemnik miarowy 1 2Lejek do rozlewania syropu (do podkarmiaczek) 1 2
Sprzęt do topienia woskuTopiarka słoneczna 1 1Kociołek lub topiarka elektryczna do topienia wosku 1 1Odstojnik do wosku 1 1
Sprzęt do wychowu i wymiany matekIzolatory z kraty odgrodowej 2 5Ramki hodowlane 3 10Klateczki matecznikowe 30 90Ramka klateczkowa 1 6Szablon do robienia miseczek woskowych 1 komplet 1 kompletWoskotermon (do utrzymania wosku w stanie płynnym) 1 1Łyżeczka do przekładania larw 1 1Przybory do znakowania matek 1 1Fajka do chwytania matek (kołpaczek) 1 2Uliki weselne 15 50
133
9. Pszczoły
Odsiewacz trutni 1 1Sprzęt do zabiegów dezynfekcyjnych
Palnik na gaz propan-butan lub lampa lutownicza 1 1Szafa (skrzynia do octowania plastrów) 1 1 lub 2Kocioł do dezynfekcji sprzętu w sodzie kaustycznej 1 1
Dodatkowe wyposażenia pasiekiPracownia pszczelarska lub pawilon przewoźny Wyposażone w trzon kuchenny lub kuchnię gazową 1 1Ule zapasowe 5 10 do 15Poidło pasieczne 1 1 do 2Prawidło do przycinania beleczek 1 1Prawidło do zbijania ramek 1 1Warsztat stolarski z kompletem narzędzi 1 1Apteczka podręczna 1 1Termometr podwórzowy 1 1Termometr pokojowy 1 1
Źródło: Pr. Zbiorowa Hodowla pszczół. Wyd. szóste. PWR i L, Warszawa 1983.
Tabela 9.9. Wydajność miodowa niektórych gatunków roślin w warunkach Polski
Nazwa rośliny kg/ha Nazwa rośliny kg/ha Nazwa rośliny kg/haRośliny zielne w zwartej uprawie polowej
Esparceta siewna 80-180 Lucerna mieszańcowa I odrost 130-190 Ruta zwyczajna 80-400
Facelia błękitna 180-500 (1100)
Lucerna mieszańcowa II odrost 50-80 Rzepak jary 50-110
Farbownik lekarski 400-500 Nawłoć kanadyjska 180-290 Rzepak ozimy 60-170 (240)
Gorczyca biała 25-170 Naparstnica pupurowa 180-210 Serdecznik kosmaty 40-450
Gryka zwyczajna 100-200 (500) Nostrzyk biały 210-680 Szałwia lekarska 190-610
Hyzop lekarski 440-470 Ogórecznik lekarski 150-210 Szałwia okręgowa ok. 400 (500)
Kocimiętka zwyczajna (odm. cytrynowa)
150-160 (250) Prawoślaz lekarski 100-120 Trojeść amerykańska 200-600
Kocimiętka wielokwiatowa ok. 100 Przegorzan zwyczajny 110-170 Tymianek właściwy 100-200Komonica zwyczajna 20-40 Pszczelnik mołdawski 130-460 Wielosił błękitny 50-100Koniczyna biała ok. 100 Rokietta siewna 90-130 Żmijowiec zwyczajny 200-400Koniczyna szwedzka ok. 125
Sady i plantacje krzewów owocowych w pełni kwitnieniaAgrest ok. 30 Maliny 100-120 Śliwa węgierka 2-10Czereśnia 10-20 Porzeczka czarna ok. 30 Śliwa inne gatunki 10-70Grusza 3-10 Porzeczka czerwona ok. 10 Wiśnia 14-30Jabłoń 15-30 Jeżyna ( różne gatunki) do 20 Wrzos zwyczajny do 50 Bagno zwyczajne do 80 Borówka czarna do 140 Kruszyna pospolita do 80Borówka bagienna do 10 Jarząb pospolity do 20 Malina dzika 10-200Borówka brusznica do 15Drzewa i krzewy w parkach, alejach i na zieleńcach ( dane odnoszą się do 1 drzewa); drzewa ok. 20-letnie i starszeKlon zwyczajny do 2,0 Lipa krymska do 1,3 Robinia akacjowa:
w wieku 6-10 lat do 0,5Lipa drobnolistna do 2,5 Lipa szerokolistna do 1,0Lipa japońska do 3,0 Lipa wonna (wyspowa) do 5,0 wiek ponad 10 lat do 1,0Irga błyszcząca 6-15 Klon tatarski ok. 2 Śnieguliczka biała ok. 10Karagana syberyjska ok. 5 Moszenki południowe 7-12
Źródło:dane orientacyjne na podstawie wyników badań różnych autorów wg M. Lipińskiego
134
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
10. PRODUKCJA ZWIERZĘCA
Tabela 10.1. Orientacyjna zawartość azotu w odchodach różnych zwierząt (w nawozach naturalnych)
Rodzaj zwierząt
System utrzymania zwierzątgłęboka ściółka płytka ściółka bezściołowo
produkcja obornika
t/rok
zawartość azotu w 1 t
obornika kg
produkcja obornika
t/rok
zawartość azotu w 1 t
kg
produkcja gnojówki
m3/rok
zawartość azotu w 1m3
gnojówki kg
produkcja gnojowicy
m3/rok
zawartość azotu
w 1 m3 gnojowicy
kgBydło
Buhaje 19 5,9 10,5 2,6 5,8 3,3 22 3,5Krowy 18 6,1 10 2,8 6,2 3,8 25 4Jałówki cielne 16 6 8,5 2,6 5,4 3,1 23 3,1Jałówki pow.1 roku 14 4,6 7,5 1,6 2,8 2,6 21 2,9Jałówki 0,5-1 rok 12 2,1 6 0,8 1,8 1,7 18 2,6Cielęta do ½ roku 4 0,6 2 0,4 0,9 1 15 2,4Opasy 0,5-1 rok 12 2,6 6 1,1 1,9 1,9 18 2,9Opasy > 1 roku 16 5 8 1,7 2,9 2,8 21 3,4
ŚwinieKnury 6,5 3,5 3,2 2,1 2,9 3,3 4,6 4Maciory 7 3,7 3,7 2,2 3,6 3,4 4,6 4,2Warchlaki (2-4 m-c życia) 2,5 2 0,1 0,5 1,1 0,8 1,7 1,6
Prosięta do 2 m-ca życia 1,2 0,05 0,2 0,01 0,9 0,02 0,5 1,4
Tuczniki 4,5 2,4 2,5 2,4 2,2 3,6 3,5 3,6Konie
Ogiery 10,5 6 7 2,7 2 1,9
nie utrzymuje się
Klacze, wałachy 10,5 6,2 7,5 2,9 2,4 2,1Źrebaki > 2 lat 8,5 5,2 6,5 2,5 1,7 1,8Źrebaki 1-2 lata 8 4,2 5 1,8 1,4 1,3Źrebaki 0,5-1 rok 3,5 2,7 2 1,3 1,2 0,9Źrebaki do 0, 5 roku 1,8 0,15 1 0,8 0,7 0,5
OwceTryki >1, 5 roku 1,7 6,7 0,9 3,1 0,28 3
nie utrzymuje ok.
Owce matki > 1, 5 roku 2 6,9 0,8 3,2 0,3 3,1
Jagnięta do 3, 5 m-ca 0,6 4,3 0,4 1,9 0,09 2
Tryczki 0,8 4,5 0,6 2,1 0,12 2,2Jarlice, przystępki 0,9 4,8 0,8 2,2 0,28 2,3
Drób ( pomiot /obornik)Kury 0,045 14,5 Kaczki 0,084 5,1 Brojlery 0,026 26,7 Gęsi 0,036 24,5 Indyki 0,037 25,4 Gołębie 0,03 23 Strusie emu i nandu 1 16Strusie afrykańskie 1,5 16
135
10. Produkcja zwierzęca
PozostałeDaniele 2,1 10,1 Kozy 1,8 9,4 Lisy, jenoty 0,15 1,5 Norki i tchórze 0,6 1,8 Szynszyle 0,011 0,53Króliki 0,5 5,4
Uwaga: Dla cieląt do ½ roku, krów i jałówek wysokocielnych podano zawartości azotu przy bezściołowym systemie tylko orientacyjnie (zwierząt tych grup nie utrzymuje się w systemie bezściołowym).Źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2005 (Dz.U. Nr 93 poz. 780).
Objaśnienia do tabeli:1. Podane w tabeli ilości obornika, gnojówki i gnojowicy produkowanych przez poszczególne rodzaje
zwierząt oraz zawartość azotu w oborniku, gnojówce i gnojowicy są wielkościami średnimi.2. Ilość azotu w nawozach naturalnych wyprodukowanych przez poszczególne rodzaje zwierząt oblicza
się na podstawie następującego wzoru: liczba zwierząt według średniego stanu rocznego x produkcja obornika lub gnojówki lub gnojowicy x zawartość azotu
3. Ilość azotu w nawozach naturalnych wyprodukowanych w gospodarstwie rolnym oblicza się przez dodanie wartości uzyskanych dla poszczególnych rodzajów zwierząt, a następnie, dzieląc uzyskaną w ten sposób wartość przez powierzchnię użytków rolnych w gospodarstwie rolnym wyrażoną w ha, oblicza się ilość azotu na 1 ha.
136
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.2 Współczynniki przeliczeniowe na DJP* (stan prawny: maj 2006)Rodzaj zwierząt Współczynnik DJP Rodzaj zwierząt Współczynnik DJP
BYDŁO OWCEBuhaje 1,4 Tryki >1, 5 roku 0,12Krowy 1 Owce matki > 1, 5 roku a 0,1Jałówki cielne 1 Jagnięta do 3, 5 m-ca 0,05Jałowki pow.1 roku 0,8 Tryczki 0,08Jalówki 0,5-1 rok 0,3 Jarlice,przystępki 0,1Cielęta do ½ roku 0,15 DRÓB
ŚWINIE Perlice 0,003Knury 0,4 Gęsi 0,008Maciory 0,35 Indyki 0,024Warchlaki ( 2-4 m-c życia) 0,07 Przepiórki 0,0003Prosięta do 2 m-ca życia 0,02 Gołębie 0,002Tuczniki 0,14 Strusie afrykańskie 0,2
KONIE POZOSTAŁEOgier 1,2 Daniele 0,12Klacze, wałachy 1,2 Jelenie 0,29Źrebaki > 2 lat 1 Kozy 0,15Źrebaki 1-2 lata 0,8 Lisy 0,025Źrebaki 0,5-1 rok życia 0,5 Jenoty 0,025Źrebaki do 0, 5 roku 0,3 Norki 0,0025Hucuły, koniki polskie, kuce 0,6 Tchórze 0,0025Rozporządzenie Rady Ministrów z 9.11.2004 w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniemprzedsięwzięcia do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko
Nutrie 0,007Szynszyle 0,001Króliki 0,007
* DJP – zwierzę o masie ciała 500 kg
Żródło: Dz.U 257/04 poz.2573 oraz DZ.U 92/05 poz.769.
Tabela 10.3. Podstawowe pojęcia związane z obrotem stadaNajczęściej spotykane grupy wiekowe lub użytkowe podstawowych zwierząt gospodarskich
BYDŁO TRZODA CHLEWNA OWCE
NazwaOkres przebywania w grupie
NazwaOkres przebywania w grupie
NazwaOkres przebywania w grupie
Krowa > 12 mies. Maciora >12 mies. Matki (maciorki)> 1 roku > 12 mies.
Jałówka cielna 9 mies. Knur > 12 mies. Tryki > 1 roku .> 12 mies.
Jałówka 1-1,5 roku 6 mies. Loszka
hodowlana 6-7 mies.
Jarlaki :maciorkitryczkiskopki
8,5 mies.
Jałówka 0,5-1 roku 6 mies. Knurek
hodowlany 6-7 mies. Jagnięta 3, 5 mies
Opas( MBO)
5- 13 mies.** Warchlak do 2 mies.
Cielę do 6 mies. Prosię do 2 mies. Buhaj > 12 mies. Tucznik do 2 mies.
*W zależności od intensywności tuczu, masy końcowej ciała itp.
137
10. Produkcja zwierzęca
1. Podstawowe pojęcia dotyczące obrotu stada
Sztuka fizyczna – rzeczywista liczba zwierząt (bez żadnych współczynników) wyrażona w sztukach efektywnych bądź przelotowych.Sztuka efektywna –liczba zwierząt stwierdzona w określonym czasieSztuka przelotowa- liczba zwierząt, która w określonej grupie wiekowej (lub użytkowej) przejdzie przez tę grupę w ciągu roku.
2. Obliczanie ilości sztuk przelotowych dla grupy wiekowej (lub użytkowej)
a) zwierzęta przebywające w swojej grupie rok lub dłużejprzelotowość = ½ x (stan początkowy + stan końcowy)b) zwierzęta przebywające w swojej grupie krócej niż rokprzelotowość= sprzedaż + przeklasowanie + ½ padnięć i ubojów z konieczności + ½ x ( stan końcowy – stan początkowy)
3. Obliczanie średnich stanów rocznych
a) zwierzęta przebywające w swojej grupie rok lub dłużejśredni stan roczny= przelotowość=1/2 x (stan początkowy + stan końcowy) b) zwierząta przebywające w swojej grupie krócej niż rok
przelotowość x liczba miesięcy (tygodni/dni) przebywania w grupieśredni stan roczny = 12 miesięcy/52 tygodnie/365 dni
Grupa zwierząt – parametry grup określone są przez sporządzającego obrót i mogą być uzależnione od sposobu użytkowania zwierząt, ich wieku , masy itp. Na przykład: tuczniki od 4 mies. życia do 5, 5 mies. życia lub tuczniki 70- 105 kgPrzeklasowanie – „przeniesienie” zwierzęcia do innej grupy wiekowej (ze względu na wiek) lub innej grupy użytkowej (wskutek zmiany jego sposobu użytkowania, masy itp.).
138
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Gru
pa z
wie
rząt
(w
iek)
Stan
po
cząt
kow
y
Przy
chod
yR
ozch
ody
Stan
k
ońco
wy
Sztu
k
prze
loto
-w
ych
Śred
ni
stan
ro
czny
z ur
odze
nia
z pr
zekl
aso-
wan
ia
z za
kupu
raze
m
przy
chod
y
na
prze
klas
o-w
anie
sprz
edaż
padn
ięci
a i u
boje
z
koni
eczn
ości
raze
m
roz
chod
y
Kro
wy
25
5
5
5
525
2525
Jałó
wki
cie
lne
5
6
65
1
65
64,
5Ja
łów
ki o
d 0,
5 do
1,5
roku
7
7
7
61
7
77
7O
pasy
od
0,5
do 1
,5 ro
ku18
17
17
17
17
1817
17
Cie
lęta
do
0,5
roku
11
25
25
24
24
1224
,5 12R
azem
66
60
5967
Tabe
la 1
0.4.
Prz
ykła
d ro
czne
go o
brot
u st
ada
bydł
a
Zał
ożen
ia: b
rako
wan
ie k
rów
- 20
%, W
ycie
leni
a –
83%
( ra
zem
z ja
łów
kam
i cie
lnym
i), u
padk
i – b
rak.
Gru
pa z
wie
rząt
Stan
po
cząt
kow
y
Przy
chod
yR
ozch
ody
Stan
ko
ńcow
yPr
zelo
to-
woś
ć
Śred
ni
stan
ro
czny
z ur
odze
nia
z pr
zekl
a-
sow
ania
z
zaku
pura
zem
pr
zych
ody
na p
rzek
la
sow
anie
na
sprz
edaż
padn
ięci
ara
zem
ro
zcho
dyM
acio
ry10
3
3
3
3
1010
10,0
0Lo
szki
rem
onto
we
(4 m
ies w
gru
pie)
0
3
33
30
31,
00
Pros
ięta
od
0 do
2 m
ies.
3220
0
20
019
4
620
032
197
32,8
3W
arch
laki
2 –
4 m
ies.
32
194
19
419
2
219
432
193
32,1
7Tu
czni
ki
32
192
19
2
192
19
232
192
32,0
0
Tabe
la 1
0.5.
Prz
ykła
d ob
rotu
stad
a św
iń
Zał
ożen
ia: r
ówno
mie
rne
wyp
rosz
enia
- w
skaź
nik
- 2; t
uczn
ik w
wie
ku o
k. 6
mie
s.; u
padk
i pro
siąt
3%
; up
adki
war
chla
ków
1%
; okr
es u
żytk
owan
ia m
acio
ry o
k. 3
lat;
in
sem
inac
ja.
139
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.6 Przykładowy obrót stada drobiuA )Przykładowy obrót w odchowalni kurcząt
Grupa zwierząt /wiek b.
o
Przychody Rozchody
Stan
koń
cow
y
Sztu
k
prze
loto
wyc
h
Śred
ni st
an r
oczn
y
z ur
odze
nia
( z w
yklu
cia)
z pr
zekl
asow
ania
z za
kupu
raze
m
przy
chod
y
na p
rzek
laso
wan
ie
sprz
edaż
padn
ięci
a i u
boje
z k
onie
czn.
raze
m
roz
chod
y
Brojlery młode 3000 3000 2970 30 3000 2985,00 172,22Kury ogólnoużytkowe 17000 17000 16830 170 17000 16915,00 1951,7
odchów kurcząt rzeźnych odchów kurcząt ogólnoużytkowych okres przebywania - 3 tygodnie okres przebywania - 6 tygodni masa początkowa – 60 g masa początkowa – 60 g masa końcowa -700 g masa końcowa -500 g
B) Przykładowy obrót stada brojlerów
Grupa zwierząt /wiek b.
o
Przychody Rozchody
Stan
koń
cow
y
Sztu
k pr
zelo
tow
ych
Śred
ni st
an r
oczn
y
z ur
odze
nia
( z w
yklu
cia)
z pr
zekl
asow
ania
z za
kupu
raze
m p
rzyc
hody
na p
rzek
laso
wan
ie
sprz
edaż
padn
ięci
a i u
boje
z k
onie
czn.
raze
m r
ozch
ody
Brojlery kurze 29440 192000 192000 147200 15360 29440 154880,00 17870,76Założenia: 6 rzutów w roku, tucz- 6 tygodni, masa końcowa – 2 kg, upadki - 8 %.
Tabela 10.7. Przykładowy obrót stada kóz
Grupa zwierząt /wiek b.
o
Przychody Rozchody
Stan
koń
cow
y
Sztu
k
prze
loto
wyc
h
Śred
ni st
an r
oczn
y
z ur
odze
nia
z pr
zekl
asow
ania
z za
kupu
raze
m p
rzyc
hody
na p
rzek
laso
wan
ie
sprz
edaż
padn
ięci
a i u
boje
z k
onie
czn.
raze
m r
ozch
ody
Kozy matki 100 10 10 0 110 105,00 105Kożlęta 0-3 mies. (3-18 kg; śr.11 kg) 145 145 135 10 145 0 140,00 105
Kózki reprodukcyjne 3-8 mies. (śr. 30 kg) 11 11 10 1 11 0 11,00 5,5
Opasy kozie 3-8 mies. (16-36 kg) 124 124 122 2 124 0 123,00 61,5
Założenia: Produkcja koźlęciny ( masa ubojowa 35-36 kg), upadki 7 %; wymiana stada 10 %.
140
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.8. Przybliżone: wiek, masa ciasła i wymiary bydła dużych ras mlecznych
Masa w kgPrzybliżony wiek Wysokość
w kłębieCałkowita
dlugośc ciała Dlugość tulowia
Szerokość w stawach
biodrowych
Szerokość w łopatkach
jałówki buhajki w metrach50 10 dni 10 dni 0,75 1 0,7 0,2 0,18100 3 mies. 3-mies. 0,9 1,2 0,8 0,27 0,22200 8-mies 6 mies. 1,1 1,5 1,1 0,35 0,28300 13 mies. 8 mies. 1,22 1,75 1,2 0,42 0,34400 18 mies 10 mies. 1,3 2 1,27 0,47 0,4500 23 mies 13 mies. 1,35 2,2 1,4 0,52 0,46550
dorosłe osobniki
1,37 2,29 1,49 0,53 x600 1,39 2,35 1,57 0,54 x650 1,41 2,41 1,64 0,55 x700 1,42 2,45 1,7 0,56 x
Żródło: Systemy utrzymania bydła. Poradnik. Praca zbiorowa .Warszawa;Instytut Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego; 2004; s.20-21.
Tabela 10.9. Orientacyjna wysokość w kłębie niektórych ras koni ( klacze/ogiery)
Rasa Po urodzeniu 6 mies. 12 mies. 24 mies. 36 mies.
Małopolskie 102/105 128/132 140/145 151/155 155/158Wielkopolskie 100/101 132/133 144/145 154/155 158/159Pełna angielska 107/108 130/131 143/145 154/156 158/160Konie pogrubione 93/95 126/127 139/142 143/147 143/147
Opracowano na podstawie: Zootechnika, tom.2. Warszawa 1984.
Tabela 10.10. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla bydła ( Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
Grupa zwierząt
System utrzymaniachów na
stanowiskach uwięziowy
chów bezstanowiskowy
System otwarty m2/sztdługość
(m)szerokość
(m)
wydzielone legowiska (lub kojce dla cieląt)
bez legowisk na ściółce
m2 /szt.
bez legowisk i ściółki m2/szt.długość (m) szerokość
(m)
Buhaje 2,4 1,4 x x 9 x 20Krowy i jałówki wysokocielne do 500 kg 1,6 1,1 2,1 1,1 4,5 x
15Krowy i jałówki wysokocielne > 500 kg 1,65 1,15 2,2 1,15 5 xJałówki cielne do 7 mies. cielności 1,5 1 2 1 2,5 2
10Jałowki pow. 1 roku życia1,4 0,9 1,9 0,85 2 1,6
Jałówki 0,5-1 rok życiaCielęta do 1/2 roku życia :
x 1,1 długości ciała
co najmniej wysokość w kłębie
x 5do 150 kg masy ciała 1,5150-220 kg masy ciała 1,7> 220 kg masy ciała 1,8Opasy 0,5-1 rok życia ( do 300 kg) 1,3 0,8 x x 1,6 1,3
brak uregulowań*Opasy > 1 roku życia (300- 450 kg) 1,45 0,95 x x 2 1,6
Opasy > 1 roku życia(.450 kg) 1,5 1 x x 2,5 2* Należy zapewnić odpowiedni do wyżywienia obszar pastwiska.
141
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.11. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla jeleni i danieli (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
GatunekBoksy* Otwarty system utrzymania
pojedyncze m2/szt.
grupowe m2/szt.
minimalna powierzchnia pastwiska 1 ha
Jelenie do 12 mies. życia 2 2
szt./ha7
Jelenie pow.12 mies. życia 3 3Daniele do 12 mies. życia 1 1
15Daniele > 12 mies. życia 1,5 1,5
*- Tylko w okresie choroby, kwarantanny lub poza okresem pastwiskowym.
Tabela 10.12. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla koni (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
Grupa
System utrzymaniachów na
stanowiskach uwięziowy
chów wolnostanowiskowySystem otwarty
długość szerokość w boksach pojedynczo
bez boksów grupowo
(m) m2/szt.Konie dorosłe do 1,47 m w kłębie * 2,1 1,6 6
1000 m2 na dorosłego konia
Konie dorosłe > 1,47 m w kłębie 3,1 1,8 9Klacze ze źrebięciem
nie regulowane prawem
12 12Źrebaki > 2 lat x 10Źrebaki 1-2 lataŹrebaki 0,5-1 roku życia xŹrebaki do 0, 5 roku z matką
* Niektóre rasy koni o wysokości w kłębie do 147 cm: kuce, mur insulany, halfingery, fordingi, hucuły, koniki polskie
Tabela 10.13. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla owiec i kóz (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
OWCE KOZY
Grupa zwierząt
System utrzymania
Grupa zwierząt
System utrzymania
pojedynczo grupowo stanowiskowy na uwięzi
w kojcu bez uwięzi m2/szt.
m2/szt. długość (m)
szerokość (m) pojedynczo grupowo
Tryki >1, 5 roku życia 3 2 kozioł x x 1,5 1,5Owce matki > 1, 5 roku życia 2,5 1,5 kozioł reproduktor x x 3 3
Matki z jagnięciem
2,5 m2 + 0,7 m2
na każde jagnię
1,5 m2+ 0,5 m2
na każde jagnię
koza dorosła z koźlętami x x 1,5 m2 +
0,3 m2 na koźlę
1,5 m2
+0,3 m2 na koźlę
Jagnięta do 3, 5 mies. życia z matką koza dorosła 1,35 0,75 1,5 1,5
Tryczki 2 1,5 koźlęta x x x 1Skopki 0,8 0,6 Wybiegi : kozy - 4 m2
kozły -6 m2 Jarlice,przystępki 1,5 0,8
142
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.14 Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla świń (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
Grupa zwierząt
System utrzymania
pojedynczo w kojcach grupowo w kojcachSystem otwarty m2/szt.
m2/szt.wymiary kojca (m)
m2/szt.wymiary kojca (m)
15 m2 na sztukę dorosłą
długość szerokość długość szerokośćKnury 6.-10 x x x x xLochy z prosiętami 3,5 x x x x x
Lochy od 28-107 dnia ciąży x*długość ciała + 0,3 m min.2 m
0,6 m2,25 ** (1,3 m2
-podłoże stałe) ***min. 2,411 2,812
xLoszki hodowlane po pokryciu x brak uregulowań, przyjąć
jak dla loch
1,64** (0,95 m2
podłoże stałe)
Loszki i knurki hodowlane 30-110 kg 2,7 x x 1,4 x
Warchlaki i tuczniki
x
x
do 10 kg 0,1510-20 kg 0,220-30 kg 0,330-50 kg 0,450-85 kg 0,5585-110 kg 0,65>110 kg 1
Uwagi:* dla gospodarstw posiadających mniej niż 10 sztuk loch ; **- grupa loch. loszek do 5 sztuk: + 10 %, grupa loch, loszek > 5 sztuk : -10 %;***-dotyczy gospodarstw utrzymujących co najmniej 10 loch 1- grupa loch, loszek do 5 sztuk 2-- grupa loch ,loszek > 5 sztuk
Tabela 10.15. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania mięsożernych zwierząt futerkowych (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
GATUNEK
KLATKI POJEDYNCZE KLATKI GRUPOWEminimalne wymiary klatki minimalne wymiary klatki
wysokość m
podłogawysokość
m
podłoga
min.pow. m2
szerokość m
długość m
min.pow.m2
szerokość m
długość m
Zwierzęta utrzymywane na wolnym powietrzuLisy 0,5 0,6 0,6 0,9 0,5* 1* 0,8* 0,9*Jenoty 0,5 0,6 0,6 0,9 0,5* 1* 0,8* 0,9*
Lisy powyżej 2 szt w klatce x x x x 0,5
1+0,4 m2 na każde zwierzę powyżej 2 sztuk
0,8 0,9
143
10. Produkcja zwierzęca
Jenoty powyżej 2 szt w klatce x x x x 0,5
1+0,4 m2 na każde zwierzę powyżej 2 sztuk
0,8 0,9
Lis ( samica) z młodymi 0,5 1,2 0,75 0,8 x x x xJenoty (samica) z młodymi 0,5 1,2 0,75 0,8 x x x xNorki,w tym samice z młodymi 0,35 0,18 0,3 0,6 0,35* 0,18* 0,3* 0,6*
Tchórze, w tym samice z młodymi 0,35 0,18 0,3 0,6 0,35* 0,18* 0,3* 0,6*
Norki powyżej 2 szt w klatce x x x x 0,35
0,18 m2+0,065
m2 na każde
zwierzę powyżej 2 sztuk
0,3 0,3
Tchórze powyżej 2 sztuk w klatce x x x x 0,35
0,18 m2+0,065
m2 na każde
zwierzę powyżej 2 sztuk
0,6 0,6
*2 sztuki w klatceSztuki stada podstawowego utrzymuje się pojedynczo
Tabela 10.16. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania roślinożernych zwierząt futerkowych (Rozp. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
GATUNEK
KLATKI POJEDYNCZEKLATKI
GRUPOWE
KOJEC POJEDYNCZYKOJEC
GRUPOWYminimalne wymiary klatkiPodłoga
wysokość m
Podłoga
min.pow. m2
szerokość m
długość m
min.pow. m2/szt
min.pow. m2/szt
szerokość m
długość m
min.pow. m2/szt
Zwierzęta utrzymywane na wolnym powietrzu lub w pomieszczeniu inwentarskim
Króliki o masie ciała do 2,5 kg ( w tym samice z młodymi)
0,28 0,18 0,38 0,45 0,06 0,18 0,4 0,45 0,06
Króliki o masie ciała 2,5 do 6 kg ( w tym samice z młodymi)
0,32 0,24 0,38 0,6 0,08 0,24 0,4 0,6 0,08
Króliki o masie ciała > 6 kg ( w tym samice z młodymi)
0,43 0,315 0,45 0,7 0,1 0,315 0,45 0,7 0,1
Szynszyle * 0,34 x 0,45 0,4 x x x x xSzynszyle ( samica + samiec poza okresem odchowu młodych)*
0,34 x 0,6 0,4 x x x x x
144
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Nutrie 0,4 m2 /szt
Nutria ( samica z młodymi) 1,5 m2/szt
*Tylko w pomieszczeniu inwentarskim.Sztuki stada podstawowego ( poza nutrią i szynszylą) utrzymuje się pojedynczo.
Tabela 10.17. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla gospodarstw utrzymujących powyżej 350 szt .kur nieśnych (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
Klatkowy system utrzymania Wymóg Bezklatkowy system utrzymania Wymóg
Minimalna powierzchnia klatki w tym: 0,2 m2 maksymalna obsada na 1 m2 9 szt
Minimalna powierzchnia na 1 kurę nieśną 0,075 m2 ilość ściółki w tym :min.1/3 powierzchni podłogi
Minimalna powierzchnia użytkowa bez gniazda na 1 szt z tym że : 0,06m2 powierzchnia ściółki na
1 kurę nieśną 0,025m2
min. szerokość powierzchni użytkowej bez gniazda 0,3 m minimalna długość pojemnika na paszę na 1 szt
min. wysokość powierzchni użytkowej bez gniazda 0,45 m liniowego 0,1 m
Minimalna wysokość klatki ( bez powierzchni użytkowej) 0,2 m kołowego 0,04 m
Długość pojemnika na paszę na 1 szt 0,12 m Minimalna długość pojemnika na wodę na 1 szt
Długość pojemnika na wodę na 1 szt lub 0,12 liniowego 0,025 m
minimalna ilość poideł 2 kołowego 0,01 m
Minimalna długość grzędy na 1szt 0,15 m lub
Gniazdo min.1 poidło kropelkowe, kubeczkowe 1 na 10 szt kur
Minimalna odległość między rzędami klatek 0,9 m lub
Minimalna odległość między podłogą a pierwszym poziomem klatek 0,35 m
poidło kropelkowe, kubeczkowe (podłączone do wodociągu) min.2
Gniazda pojedyncze 1 na 7 kur
Gniazda grupowe 120 kur na 1 m2 gniazda
Minimalna długość grzędy na 1 szt 0,15 m
Minimalna odległość między grzędami 0,3 m
Minimalna odległość między grzędą a ścianą 0,2 m
Maksymalna ilość poziomów 4
Minimalna wysokość między poziomami 0,45 m
145
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.18. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla drobiu przy klatkowym systemie utrzymania (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
Klatkowy system utrzymania w pomieszczeniu inwentarskim
Wymiary klatki Wyposażenie klatki
minimalna pow. na 1 ptaka
m2
długość szerokość wysokość pojemnik na pasze
pojenie
pojemnikim poidła
m m na 1 ptaka na 1ptaka szt.
Kury ( z wyjątkiem nieśnych.>350 szt.)
Do 6 tygodnia życia 0,02x x 0,35
0,1 0,1 min.2Powyżej 6 tygodnia do 16 tygodnia 0,035
Powyżej 16 tygodnia życia - samicesamce 0,045 x
xxx
0,450,7
Indyki
Do 6 tygodnia życia 0,03x x 0,35
0,1 0,1 min.2Powyżej 6 tygodnia do 15 tygodnia 0,165
Powyżej 15 tygodnia życia- samicesamce 0,225 x x 0,55
0,7
Przepiórki (utrzymywane grupowo)
Przepiórki nieśne 0,025 0,2
brak uregulowań prawnychPrzepiórki mięsne 0,006 0,2
Przepiórki (utrzymywane pojedynczo) x 0,21 0,1 0,2
146
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Bez
klat
kow
y sy
stem
ut
rzym
ania
w
pom
iesz
czen
iu
inw
enta
rski
m
Nor
ma
pow
ierz
chni
Wyp
osaż
enie
poz
osta
łe p
omie
szcz
enia
inw
enta
rski
ego
Obo
wią
zek
za
pew
nien
ia
wyb
iegu
Uw
agi
m2 na
1sz
t i
min
imal
na p
ow.
pom
iesz
czen
ia
m2
max
. ob
sada
sz
t. na
1
m2
gnia
zdo
grzę
dyśc
iółk
a
poje
mni
k na
pas
zepo
jeni
e
m n
a 1
ptak
apo
jem
niki
poid
ła
m n
a 1
ptak
asz
t.
Kur
y m
ięsn
e
nie
Do
8 ty
godn
ia ż
ycia
x8
tak
tak
tak
0,1
0,1
min
.1
na 4
kur
yPo
wyż
ej 8
tygo
dnia
do
20
tygo
dnia
życ
iax
7
Pow
yżej
20
tygo
dnia
życ
ia
x5
Bro
jlery
kur
ze
Do
3 ty
godn
ia ż
ycia
x35
zape
wni
enie
wod
y i p
aszy
w il
ości
ach
wys
tarc
zjąc
ych
Pow
yżej
3 ty
g.do
5
tygo
dnia
życ
iax
22
Pow
yżej
5 ty
g. ż
ycia
x17
Indy
ki
Do
8 ty
godn
ia ż
ycia
x7
zape
wni
enie
wod
y i p
aszy
w il
ości
ach
wys
tarc
zjąc
ych
Pow
yżej
8 ty
godn
ia d
o 14
ty
godn
ia ż
ycia
x4
Pow
yżej
14
tygo
dnia
do
29
tyg.
życi
ax
3
Pow
yżej
29
tygo
dnia
życ
iax
2
Indy
ki r
zeźn
e
Do
3 ty
godn
ia ż
ycia
x32
zape
wni
enie
wod
y i p
aszy
w il
ości
ach
wys
tarc
zjąc
ych
Pow
yżej
3 ty
godn
ia d
o 6
tygo
dnia
życ
iax
12
Pow
yżej
6 ty
godn
ia d
o 16
ty
g.ży
cia
x4
Pow
yżej
16
tygo
dnia
życ
iax
3
Tabe
la 1
0.19
. Pom
iesz
czen
ia -
min
imal
ne p
owie
rzch
nie
dla
drob
iu p
rzy
bezk
latk
owym
syst
emie
utr
zym
ania
(R
ozp.
Min
istr
a R
olni
ctw
a i R
ozw
oju
Wsi
z d
nia
2 w
rześ
nia
2003
z pó
ź. zm
iana
mi)
147
10. Produkcja zwierzęcaG
ęsi
Do
3 ty
godn
ia ż
ycia
x5
zape
wni
enie
wod
y i p
aszy
w il
osci
ach
wys
tarc
zjąc
ych
Pow
yżej
3 ty
godn
ia d
o 6
tygo
dnia
życ
iax
3
Pow
yżej
6 ty
godn
ia d
o 28
ty
g.ży
cia
x2
Pow
yżej
28
tygo
dnia
życ
iax
1
Kac
zki i
per
lice
Do
4 ty
godn
ia ż
ycia
x10
zape
wni
enie
wod
y i p
aszy
w il
ości
ach
wys
tarc
zjąc
ych
Pow
yżej
4 ty
godn
ia d
o 8
tygo
dnia
życ
iax
7
Pow
yżej
8 ty
godn
ia ż
ycia
x5
Perl
ice
x6
tak
dł.0
,4m
sz
er.0
,4 m
tak
min
.0,1
5 m
na
1 sz
t.
zape
wni
enie
wod
y i p
aszy
w il
ości
ach
wys
tarc
zjąc
ych
tak
20m
2 /szt
.
Stru
sie
Do
3 m
iesi
ąca
życi
a0,
3/5
x
obow
iąze
k og
rzew
ania
pom
iesz
czen
ia
dla
ptak
ów d
o 6
m-c
a ży
cia
5m2 /s
zt.
min
imal
na
pow.
wyb
iegu
20
m2
min
imal
na
wys
okoś
ć po
mie
szcz
enia
- 2,
2 m
Pow
yżej
3 m
ies.
do 6
mie
s. ży
cia
2/10
x
50m
2 /szt
. m
inim
alna
po
w.w
ybie
gu
300m
2
Pow
yżej
6 m
ies.
do 1
4 m
-ca
życi
a3,
5/15
x
stru
sie
moż
na tr
zym
ac n
a śc
iółc
e lu
b be
z,
wyb
ieg
pow
inie
n m
iec
wyd
ziel
one
mie
jsce
wys
ypan
e pi
aski
em
100m
2 /szt
. m
inim
alna
po
w.w
ybie
gu
600m
2
min
imal
na
wys
okoś
ć po
mie
szcz
enia
3
m
Pow
yżej
14
mie
s. zy
cia
5/20
x
200m
2 /szt
. m
inim
alna
po
w.w
ybie
gu
800m
2
148
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.20. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla ptaków utrzymywanych w systemie otwartym(Rozp. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)
Gatunek ptakówNorma powierzchni
m2na 1 szt. szt na 1 m2 (obsada)
Gęsi powyżej 6 tygodnia życia X 1
Kaczki powyżej 3 tygodnia życia X 3
Przepiórki powyżej 20 dnia życia 0,04 X
Perlice X 15
Tabela 10.21 Zalecane parametry oświetlenia w pomieszczeniach inwentarskich
Gatunek i grupa zwierząt
Stosunek powierzchni okien
do podlogi
Natężenie oświetlenia
(lx)
Oświetlenie sztuczne (W/m2)
jarzeniowe żarowe
Konie
Klacze ze źrebiętami 1:12 4 16
Konie robocze 1:25 2 8
Bydło
Krowy mleczne 1:16 3 12
Krowy w porodówce 1:12 4 16
Cielęta w profilaktorium 1:18 4 16
Cielęta do 3 mies. 1:18 4 16
Cieleta 4-6 mies. 1:20 2 8
Jałówki powyżej 6 mies. 1:20 2 8
Pomieszczenia do leczenia 1:16 3 12
Krowy w hali udojowej 1:10 6 24
Opasy powyżej 6 mies. 1:25 2 8
Świnie- obowiązkowe minimum
Knurki i loszki hodowlane
1:10 40 6 24
Knury i lochy luźne
Lochy karmiące
Prosięta
Warchlaki
Tuczniki
Owce
Pomieszczenia do wykotów 1:25 6 24
Pomieszczenia do strzyży 1:10 9 36
Owce dorosłe 1:25 3 12
Drób
Wszystkie gatunki z reguły programy świetlneŹródło: Kośla T. Ćwiczenia z higieny zwierząt; wyd. II poprawione. Wyd. SGGW 2003.
149
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.22. Bydło - główne rasy użytkowane w Polsce
Rasa Masa ciała kg
Wysokość w kłębie
cm
Dojrzałośćhodowlana w miesiącach
Mlecznośćmatek
Masa cielątprzy
urodzeniu kg
Przyrostydzienne
g
Hereford 750 130 15 średnia 30-33 ok.1000Aberdeen Angus 600 125 15 średnia 27-30 900-1000Charolaise 800 140 15 dobra 40-45 1200-1500Limuosine 650 135 16-20 zadowalajaca 35-40 1100-1300Blonde D” Aquitane 650 135 18-24 dobra 40-45 1200-1300Salers 650 140 15 b.dobra 35-40 ok.1000Piemontese 600 140 16-18 b.dobra 35-40 ok.1000Simental (typ mięsny) 800 140 18-24 dobra 40-45 1200-1400Holsztyńsko fryzyjska (czarnobiała) 650 140 15-17 ok.6000 40 x
Jersey 400 124 ok.4700 20-25 xCzerwono biała 600 127 ok.15-17 ok.5900 35-40 xPolska czerwona 450 126 ok.18-19 ok.3800 35-40 xSimental (typ mleczny) 650 135 ok.15-17 ok.4400 35-40 ok.1200Białogrzbieta b.d b.d b.d ok.3100 35-40 xMontbeliarde 650 145 b.d ok.5600 40-45 x
Żródło: Poradnik producenta żywca wołowego. Praca zbior. pod.red. H. Jasiorowskiego wyd. Warszawa 2005Wyniki oceny użytkowości bydła za rok 2004, KCHZ.
Tabela 10.23. Bydło - orientacyjne parametry zootechniczne warunkujące reprodukcję stadaWyszczególnienie Średnio
Wiek pierwszego krycia samicy (mies.) 15 - 18Masa ciała przy pierwszym pokryciu (kg) 320 - 380Długość ciąży (dni) ok.280Występowanie rui po porodzie (dni) 20 - 48Czas trwania okresu rui (dni) 1 - 2,5Cykl płciowy (dni) 21Średnia masa noworodka (kg) 30 - 45*Liczba urodzeń w ciągu roku 1Liczba potomstwa z jednego porodu 1Liczba potomstwa odchowanego od 1 samicy rocznie 0,8 - 1Średni okres użytkowania samicy (lat) 5**Procent brakowania samic w stadzie 20
*Rasy mięsne. ** W stadach małych okres użytkowania krów jest dłuższy o 3-5 lat.Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich., Praca zbior. pod redakcją H.Grodzkiego ; SGGW 2005.
Tabela 10.24. Bydło - przeciętna masa ciałaWiek
zwierząt w miesiącach
Opasy Jałówki hodowlane HF Buhajki hodowlane
1 36-57 52-55 36-542 57-81 75 54-753 81-105 x 75-1004 155 120 100-1305 165 x 130-1606 215 165 160-195
150
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
7 245 x 195-2308 275 x 230-2659 305 x 265-30010 335 x 300-33511 365 x 335-37012 395 300-315 370-40013 425 x x14 455 x x15 485 355-390 x16 515 x x17 545 x x18 575 430-445 x
Źródło: Opracowanie własne.
Tabela 10.25. Bydło - powszechnie stosowane żywienie cieląt do 3 miesięca życia, dawki pokarmowe oraz zapotrzebowanie na pasze
Wiek w tygodniach
Orientacyjna masa ciała
Mleko pełne (preparat
mlekozastępczy)
Pasza treściwa Siano* Siano
kiszonka* Marchew* Woda w l
kg1 35 siara x x x x x2 40 5-6 0,1 0,05 x x x3 46 5-6 0,2 0,10 x x 14 51 5-6 0,3 0,2 x x 25 56 5-6 0,4 0,3 x x 36 62 5-6 0,5 0,4 x x 37 68 4-5 0,7 0,50 x x 58 74 3-4 0,8 0,6 x x 69 82 2-3 1,0 0,7 0,5 0,3 810 89 2 1,2 0,8 1 0,5 911 94 x 1,5 0,9 1,5 0,6 1212 100 x 1,8 1 2 0,8 1213 105 x 2,0 1 3 1 12
Razem x 252-300 73 45 55 21 ok.500 l* Orientacyjne ilości zjadane dziennie (pasze te podawane są w praktyce do woli). Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich. Praca zbior. pod red .H.Grodzkiego. Wyd. SGGW 2005.
Tabela 10.26. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe dla jałówek hodowlanych
Dawka PaszaWiek
4-6 mies. 7-12 mies. 12-24 mies.
I
Pastwisko * 6-8 10-20 22-50Siano łąkowe* 1 1 -Słoma jęczmienna* - 1 3Pasza treściwa 2 1 -
II
Kiszonka z traw podsuszonych (35% s..m.)* 4-6 7-12 12-22Siano łąkowe 1 1 -Słoma jęczmienna* - 1 3Pasza treściwa 2 1 -
151
10. Produkcja zwierzęca
III
Kiszonka z traw podsuszonych (35% s..m.)* 2-3 4-6 8-14Kiszonka z kukurydzy 2-3 4-6 6-10Siano łąkowe* 1 1 -Słoma jęczmienna* - 1 3Pasza treściwa 2 1 -
IV
Kiszonka z traw podsuszonych (35% s..m.)* 3-4 4-6 8-20Buraki pastewne 2-4 4-6 6Siano łąkowe* 1 2 -Słoma jęczmienna* - - 3Pasza treściwa 2 2 -
V
Kiszonka z kukurydzy 3-4 4-6 7-15Siano łąkowe* 1 2-4 4-6Słoma jęczmienna* - 1 2Pasza treściwa 2 2 -Śruta poekstrakcyjna - - 1
* Orientacyjne ilości zjadane dziennie (pasze te podawane są w praktyce do woli). Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich. Praca zbior. pod red.H.Grodzkiego. SGGW 2005.
Tabela 10.27. Bydło - przykładowe dawki podstawowe dla krów mlecznych
PaszaIlość paszy (kg)
Pobranie suchej masy (kg)
Energia (JPM)
BTJN (g)
BTJE (g)
ZPP (JWK)
P(g)
Ca (g)
Dawka podstawowa dla krowy o masie ciała 600 kg, pokrywająca zapotrzebowanie pokarmowe na produkcję 10 kg mleka
Siano łąkowe 5,5 4,6 3,9 584 482 4,6 18,7 51,4Kiszonka z kukurydzy 25% s.m. 25 6,3 5,6 332 400 7,6 12,5 18,8Pokrycie x 10,9 9,5 916 882 x 31,2 70,2Zapotrzebowanie x x 9,3 895 895 15,2 47,8 78,7
Dawka podstawowa dla krowy o masie ciała 600 kg, pokrywająca zapotrzebowanie pokarmowe na produkcję 11,6 kg mleka
Siano łąkowe 5 4,3 3,5 532 438 4,1 17 46,8Kiszonka z kukurydzy 25% s.m 13 3,3 2,9 172 208 4 6,5 9,8Kiszonka z traw świeżych 20 4 3,7 456 284 5 16,4 44,8Pokrycie x 11,6 10,1 1160 930 x 39,9 101,4Zapotrzebowanie x x 10 975 975 15,4 51 85,5
Dawka podstawowa dla krowy o masie ciała 600 kg, pokrywająca zapotrzebowanie pokarmowe na produkcję 15 kg mleka
Siano łąkowe 5 4,3 3,5 531 438 4,1 17 46,8Kiszonka z kukurydzy 25% s.jm 15 4,5 4 234 297 5,1 11,3 15,8Kiszonka z lucerny 34% s. m 16 5,4 3,8 541 343 5,4 18,2 100,8Pokrycie 14,2 11,3 1306 1078 46,5 163,4Zapotrzebowanie 11,4 1150 1150 15,8 55,4 95,5
Dawka podstawowa dla krowy o masie ciała 600 kg, pokrywająca zapotrzebowanie pokarmowe na produkcję 19 kg mleka
Pastwisko 58 11,4 9,9 1223 1151 11,9 40 114,3Kiszonka z kukurydzy 25% s.m 12 3,6 3,2 187 238 4,1 9 12,6Pokrycie 15 13,1 1410 1389 49 126,9Zapotrzebowanie 13,1 1345 1345 16,3 62,9 110,3
Autor – dr inż. A. Węglarz, AR Kraków
152
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.28. Bydło - przykładowe dawki pokarmowe dla krów mlecznych (masa ciała ok. 600 kg)
Pasze w kgOkres zimowy Okres letni
dzienna wydajność w kg20 30 40 15 25 35
Kiszonka z kukurydzy (30% s.m) 25 25 25 x 15 20Sianokiszonka z traw (33% s.m) 12 12 12 x x xSianokiszonka z lucerny (33% s.m) 12 12 13 x x xPasza treściwa x 5 10 x 3 7Pastwisko * x x x 60 60 60Siano lub słoma jęczmienna* 3 3 3 3 3 3Mieszanka mineralna 0,2 0,2 0,3 0,1 0,2 0,3
* Pasze skarmiane do woli, podano orientacyjnie zjadane ilości.Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich. Praca zbior. pod redakcją H.Grodzkiego. Wyd. SGGW 2005.
Tabela 10.29. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe (lub mix TMR ) wg Instytutu Zootechniki Kraków (masa krów 600-650 kg)
Pasze w kgOkres zimowy Okres letni
dzienna wydajność w kg29 20 32 22
Kiszonka z kukurydzy 27 27 26,4 25,5Sianokiszonka (lucerna,.koniczyna) 11 14 15,1 13,6Słoma jęczmienna 1 2 x 0,7Młóto - świeże, kiszone 4 3 8,8 9,4Mieszanka treściwa 8 3 8,7 3,3Buraki pastewne, wysłodki (kiszone, prasowane) 10 1 x x
Zielonka-lucerna;koniczyna x x 5 5Mieszanka mineralna 0,3 0,2 0,3 0,2
Źródło: za A. Węglarz, AR Kraków.
Tabela 10.30. Bydło - Skład (%) przykładowych mieszanek treściwych
SkładnikMieszanka
I II III IVŚruta owsiana 40 40 15 -Śruta jęczmienna 20 20 15 20Śruta kukurydziana 20 - - 25Śruta sojowa - 14 20 30Susz z lucerny - - 20 10Otręby pszenne 14 20 14 9Drożdże pastewne - - 10 -Mieszanka mineralna 5 5 5 5Sól bydlęca 1 1 1 1
Zawartość w 1 kg mieszankiEnergia (JPM) 0,89 0,89 0,85 0,92BTJN (g) 67,89 104,21 127,62 143,93BTJE (g) 79,83 97,62 107,46 124,61
Autor – dr inż. A. Węglarz, AR Kraków
153
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.31. Bydło - przykłady opartych na kiszonce z kukurydzy dawek pokarmowych dla intensywnie opasanych buhajków
Masa ciała kg
Kiszonka zawierającado 25% s.m. ponad 25% s.m.
Dobowe spożycie pasz w kgpasza
treściwa* kiszonka pasza treściwa** kiszonka
Przewidywane przeciętne dobowe przyrosty m.c.-1000g (wariant I)125-175 1,5 8 1,0 8176-225 1,5 12 1,0 11226-275 1,5 15 1,0 14276-325 1,5 19 1,0 17326-375 1,5 23 1,0 20376-425 1,5 25 1,0 22426-475 1,5 26 1,0 23476-525 1,5 27 1,0 24526-575 1,5 28 1,0 25
Przewidywane przeciętne dobowe przyrosty m.c.-1100g (wariant II)125-175 2,0*** 7 1,5** 7176-225 2,0 11 1,5 10226-275 2,0 15 1,5 14276-325 2,0 19 1,5 17326-375 2,0 22 1,5 20376-425 2,0 23 1,5 21426-475 2,0 25 1,5 22476-525 2,0 26 1,5 23526-575 2,0 27 1,5 24
Gł.źródło: Materiały konferencyjne „Produkcja wołowiny wysokiej jakości „ Włocławek 1995.
Tabela 10.32. Bydło - orientacyjne zużycie pasz (kg) w okresie opasu wg dawek podanych w tabeli powyżejMasa ciała
kgPasza
treściwa* Kiszonka Paszatreściwa** Kiszonka
Wariant I 125-425 450 5100 300 4600Wariant II - (przy przyrostach dobowych 1100 g) 125-425 550 4400 410 4000
*Mieszanka pasz treściwych zawierająca minimum 320 g białka strawnego w 1 kg oraz 1,1 jednostki owsianej** Mieszanka pasz treściwych zawierająca w 1 kg minimum 420 g białka strawnego oraz 1,1 jednostki owsianej.*** Mieszanka pasz treściwych zawierająca w 1 kg minimum 240 g białka strawnego oraz 1,1 jednostki owsianej.Żródło: Materiały konferencyjne „Produkcja wołowiny wysokiej jakości„. Włocławek 1995.
Tabela 10.33. Bydło - przykładowa dzienna dawka pokarmowa dla buhajków
PaszaMasa ciała w kg
150 180 210 240 270 300 330 360 390 420 450Kiszonka z kukurydzy (39% s.m.) kg 6 7 7 8 10 12 12 15 15 15 15Mieszanka treściwa* kg 2 2,5 2,8 3 3 3 3,2 3,2 3,4 3,8 4,3Śruta rzepakowa poekstrakcyjna kg 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5
Żródło: Materiały konferencyjne „Produkcja wołowiny wysokiej jakości „ Włocławek 1995.
154
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.34. Bydło - zapotrzebowanie na paszę na cały okres opasu (150 - 450kg) przy założeniu przyrostu dziennego minimum 1000 g
Pasza Ilość paszy w dtKiszonka z kukurydzy (39% s.m.) 36,6
Mieszanka tresciwa* 10,26Śruta rzepakowa poekstrakcyjna 1,65
*1kg mieszanki zawiera: 0,98 JPŻ ; 113g BTJN. Źródło: Opracowano na podstawie: Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Praca zbior.pod red. D. Jamroz i A. Potkański. PWN rok 2006
Tabela 10.35. Świnie - główne rasy przydatne do krzyżowania towarowego
Rasy matczyne
wielka biała polska (wbp)polska biała zwisłoucha pbz)krzyżowki międzyrasowe (wbp x pbz, pbz x wbp) durochampshirepietrainbelgijska zwisłouchalinia 990inia 890krzyżowki międzyrasowe (np.duroc x pietrain)
Rasy matczyne : b.dobra warość cech użytkowości rozpłodowej, dobra warość cech użytkowości tucznej i rzeźnejRasy ojcowskie : b.dobra wartość cech użytkowości tucznej i rzeźnej, dobra wartość cech użytkowości rozpłodowej.Źródła: Opracowanie własne
Tabela 10.36. Świnie - parametry produkcyjneWyszczególnienie Wskaźnik
Wiek pierwszego krycia samicy (mies.) 7 - 8Masa ciała przy pierwszym pokryciu (kg) 110 - 130Długość ciąży (dni) 114 - 115
Występowanie rui po porodzie (dni)- wieloródki (dni) 4 - 5- pierwiastki (dni) 7 - 11
Czas trwania okresu rui (dni)- okres okołorujowy (dni) 5,5- w tym ruja właściwa (dni) 2Cykl płciowy (dni) 21Masa ciała prosiąt - urodzeniowa (kg) 1 - 1,5Liczba miotów - krotność 1,5 - 2,4Liczebność miotu 8-12Liczba potomstwa odchowanego od 1 samicy rocznie 12 - 24Średni okres odchowu prosiąt przy maciorze (dni) 29 - 42 Średni okres użytkowania samicy (lat) 3Procent brakowania samic w stadzie 33Liczba loch na 1 knura przy kryciu naturalnym 20Użytkowanie rozpłodowe knura (lat) 1 - 2
Źródło: Skrócone normatywy produkcji rolnej. wyd. Radom 2002.
155
10. Produkcja zwierzęca
Wys
zcze
góln
ieni
eL
inie
mat
eczn
eL
inie
ojc
owsk
ie
wbp
pbz
puła
wsk
azł
otni
cka
bi
ała
złot
nick
a ps
tra
duro
cha
mps
hire
piet
rain
belg
ijska
zw
isło
ucha
linia
990
Licz
ba p
rosi
ąt u
rodz
onyc
h w
mio
cie
11,5
711
,64
11,0
49,
239,
6710
,31
10,2
610
,84
9,74
9,39
Licz
ba p
rosi
ąt w
21
dniu
10,9
310
,99
10,0
18,
027,
949,
869,
7710
,29
9,4
8,89
Licz
ba su
tek
u lo
ch14
,46
14,5
7-
--
13,3
913
,62
13,9
714
,00
14,0
0Pr
zyro
st d
zien
ny o
d 25
do
100
kg (g
)86
386
877
3-
-84
085
977
8-
851
Gru
bość
słon
iny
w p
unkc
ie C
1 (c
m)
0,89
1,05
1,45
--
0,99
0,77
0,71
-1,
03Po
wie
rzch
nia
„oka
” po
lędw
icy
(cm
2 )51
,954
,252
,9-
-51
,659
,462
,1-
51,9
Zaw
arto
ść m
ięsa
w tu
szy
57,8
57,9
56,3
--
58,9
62,8
65,8
-57
,4
Tabe
la 1
0.37
. Św
inie
- ni
ektó
re c
echy
ras
utr
zym
ywan
ych
w P
olsc
e (s
tada
pod
kon
trol
ą uż
ytko
woś
ci)
Żród
ło: S
tan
hodo
wli
i wyn
iki o
ceny
świń
w ro
ku 2
004.
wyd
. Kra
ków
200
5.
156
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.38. Świnie - ocena użytkowości stada loch
WskaźnikWielkość wskaźnika uznana jako
b. dobra dobra dostatecznaŚrednia liczba prosiąt urodzonych w miocie (szt) ponad 11 10 9Średnia liczba prosiąt odchowanych do 21 dnia życia w miocie (szt) ponad 10 9 8Procent padnięć w wychowie prosiąt poniżej 7 8 10Częstotliwość oproszeń ponad 2,1 2 1,8Plenność loch ( szt prosiąt) ponad 21 20 18Wskaźnik wyproszeń (%) ponad 90 85 75
Objaśnienia:
Średnia liczba prosiąt urodzonych w miocie = suma prosiąt urodzonychliczba miotów
Średnia liczba prosiąt odchowanych w miocie do 21 dnia = suma prosiąt odchowanych do 21 dniliczba miotów
Procent padnięć w wychowie prosiąt = sztuk padłych x 100sztuk żywo urodzonych
Częstotliwość oproszeń = suma miotów średni stan loch w stadzie
Plenność loch = suma prosiąt w 21 dniuśredni stan loch w stadzie
Wskaźnik wyproszeń = liczba loch skutecznie zaproszonychliczba loch krytych
Źródło: Rekiel A. Przewodnik z hodowli i produkcji trzody chlewnej wyd.. Warszawa 1997;Pawlak H,, Gasiński M. Podstawy rozrodu i unasieniania trzody chlewnej. Poznań 1998.. Recenzja normatywów. Balice 2006.
Tabela 10.39. Świnie - kalendarz prośności lochData pokrycia Data porodu Data pokrycia Data porodu
1 stycznia 23 kwietnia 1 lipca 21 października10 stycznia 2 maja 10 lipca 30 października20 stycznia 12 maja 20 lipca 9 listopada30 stycznia 22 maja 30 lipca 19 listopada
1 lutego 24 maja 1 sierpnia 21 listopada10 lutego 2 czerwca 10 sierpnia 30 listopada20 lutego 12 czerwca 20 sierpnia 10 grudnia1 marca 21 czerwca 30 sierpnia 20 grudnia10 marca 30 czerwca 1 września 22 grudnia20 marca 10 lipca 10 września 31 grudnia30 marca 20 lipca 20 września 10 stycznia
1 kwietnia 22 lipca 30 września 20 stycznia10 kwietnia 31 lipca 1 października 21 stycznia20 kwietnia 10 sierpnia 10 października 30 stycznia30 kwietnia 20 sierpnia 20 października 9 lutego
1 maja 21 sierpnia 30 października 19 lutego10 maja 30 sierpnia 1 listopada 21 lutego20 maja 9 września 10 listopada 2 marca30 maja 19 września 20 listopada 12 marca
1 czerwca 21 wrzesnia 30 listopada 22 marca10 czerwca 30 wrzesnia 1 grudnia 23 marca20 czerwca 10 października 10 grudnia 1 kwietnia
157
10. Produkcja zwierzęca
30 czerwca 20 października 20 grudnia 11 kwietnia 30 grudnia 21 kwietnia
Źródło: Kondracki S. Chów świń. wyd. Warszawa 1998.
Tabela 10.40. Świnie - klasyfikacja tusz wieprzowych w Polsce uwzględniająca standardy jakościowe UE
Klasy Masa tuszy w kg Zawartość mięsa w tuszy w %
E tusze tuczników 55 i powyżejU od 50 do 54,9R
o masie od 60 do 120od 45 do 49,9
O od 40 do 44,9P poniżej 40A tusze tuczników o masie od 50 do 50,9
nie określa sięB tusze tuczników o masie poniżej 50,0C tusze tuczników o masie powyżej 120,0D tusze maciorF tusze późnych kastratów
Uwaga: Podane graniczne wartości masy odnoszą się do tuszy nieskórowanej, z głową, ogonem, ogami, bez sadła, przepony i nerek.Źródło: Harasim A. Zbiór mierników i wskaźników stosowanych w badaniach ekonomiczno-rolniczych. Puławy 1991. Recenzja normatywów. Balice 2006.
Tabela 10.41. Świnie - orientacyjna wydajność rzeźna* i straty ubojowe
Rodzaj zwierząt Wydajnośćrzeźna w %
Stratyubojowe w %
Masaskóry w kg
Trzoda chlewna 72 – 85 28 – 15 5 – 6,5w tym:
- tuczniki (90 kg) 76 – 78 24 -22 x- tuczniki (110.kg) 80 – 82 20 -18 x- tuczniki (150 kg i cięższe) 84 – 88 16 -12 x
*wydajność rzeźna (% ) = masa tuszy (kg) x 100%masa ciała żywego tucznika (kg)
Uwaga: Zakłady mięsne do rozliczeń z rolnikami przyjmują zazwyczaj wydajność rzeźną na poziomie 77 % Źródło: Harasim A. Zbiór mierników i wskaźników stosowanych w badaniach ekonomiczno-rolniczych. Puławy 1991. Recenzja normatywów. Balice 2006.
Tabela 10.42. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na energię, białko i aminokwasy na 1 szt. w okresie żywienia
Grupa zwierząt Wiek w miesiącach
Liczba dni żywienia
Zapotrzebowanie na
MJEM
białko straw. lizynę met.+cys.
kg
Knur
do 1 mies.
365 10950 131 8,7 5,8Locha (karm. 6 tyg, 2 cykle/rok) 365 13580 130 7,5 5,1Locha (karm.1 mies, 2.2 cykle/rok) 365 13560 124 7,1 4,6Prosię dokarmiane x 65 0,9 0,06 0,04Tucznik - odchów i tucz 10 - 110 kg 1 do 6 mies. 152 3900 42 2,7 1,6Loszka 10 - 120 kg 1 do 7,5 mies. 197 4350 46 2,9 1,7Knurek 10 - 110 kg 1 do 6 mies. 152 3830 43 2,9 1,8
Żródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd.1993.
158
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.43. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla młodzieży hodowlanej oraz knura (kg w okresie żywienia)
Wyszczególnienie Wiek w miesiącach Okres przebywaniaw grupie w miesiącach
Zapotrzebowanie na mieszankę pełnoporcjową w kg
Loszka*
razem
do 1 1 ok. 5 kg (dokarmianie) 1 - 6 5 270 - 280
6 - 7,5 1,5 110 - 1157,5 7,5 380 - 395
Knurek**
razem
do 1 1 ok. 5 kg (dokarmianie) 1 - 6 5 230 - 325 6 - 12 6 420 - 455
12 12 ok. 5 kg + 650 - 780Knur 12 - 24 12 840 - 919
*Loszka w wieku 7,5 mies. - ok. 120 kg m. c.**Knurek w wieku 6 mies. - ok. 110 kg m. c.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.
Tabela 10.44. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu produkcyjnym orazzapotrzebowanie roczne (2,2 mioty w ciągu roku, wysoka wartość pasz) w kg na 1 szt.
Faza cyklu Liczba dni żywienia
Średnia dawkadzienna
w-kg
Zużycie paszy w kg przy liczbie prosiąt w miocie
8 szt. 9 szt. 10 szt. 11 szt.
Ciąża od 1 do 90 dnia 90 2,25 203 203 203 203od 90 do 110 dnia 20 2,9 58 58 58 58od 110 do 114dnia 4 2,0 8 8 8 8
Razem ciąża 114 269 269 269 269Laktacja, w tym:
- bytowe matki 35 1,85 65 65 65 65 1 karmione prosię 35 0,43 120 135 150 165
Razem laktacja 35 185 200 215 230Luźność i krycie 17 2,6 44 44 44 44Razem w cyklu prod. 166 498 513 528 543Rocznie około 365 1100 1130 1160 1200Rocznie prosiąt od lochy 17,6 19,8 22 24,2
Uwaga: W zimnym pomieszczeniu - dodatek paszy treściwej do 0,5 kg dziennie. Dla loch niskoprośnych dodatek pasz balastowych (słoma, siano) do 0,5 kg dziennie lub zielonka - - w chlewniach ściołowych wskazany, w bezściołowych niezbędny.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.
Tabela 10.45. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu produkcyjnym oraz zapotrzebowanie roczne (2 mioty w ciągu roku, średnia wartość pasz) - w kg na 1 szt.
Faza cykluDni Śr.dawka Zużycie paszy w kg przy liczbie prosiąt w miocie
żywienia dzienna-kg 6 szt. 8 szt. 10 szt. 12 szt.Ciąża od 1 do 90 dnia 90 2,25 203 203 203 203
od 90 do 110 dnia 20 3,15 63 63 63 63 od 110 do 114 dnia 4 2 8 8 8 8
Razem ciąża 114 274 274 274 274Laktacja, w tym:
- bytowe matki 42 2 84 84 84 84 - 1 karmione prosię 42 0.47 118 158 197 237
Razem laktacja 42 202 242 281 321
159
10. Produkcja zwierzęca
Luźność i krycie 26 2,6 68 68 68 68Razem w cyklu 182 544 584 623 663Rocznie około 365 1080 1170 1250 1330Rocznie prosiątod lochy 12 16 20 24
Uwaga:W zimnym pomieszczeniu - dodatek paszy treściwej do 0,5 kg dziennie.Dla loch niskoprośnych dodatek pasz balastowych (słoma, siano) do 0,5 kg dziennie, lub zielonka - w chlewniach ściołowych wskazany, w bezściołowych niezbędny.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.
Tabela 10.46 Świnie - orientacyjne dzienne dawki pokarmowe na bazie pasz gospodarskich dla loch oraz zapotrzebowanie łączne w kg na 1 szt. na 0,5 roku
PrzykładyLuźne
i niskoprośne Wysokoprośne Karmiące10 prosiąt
Łącznie kgna 1 szt.na 1 cykl
kg na 1 szt.dziennieŚruta zbożowa 1,4 2,3 5 420Zielonka 5 3 dodatek 640Mleko świeże x 4 5 290Koncentrat.dla loch karmiących x x 0,5 20Śruta zbożowa 1,2 2 5 390Marchew lub buraki 6 5 3 930Koncentrat dla loch prośnych 0,2 x x 25Koncentrat dla loch karmiących x 0,4 0,9 45
Źródło:Ulotka „Żywienie macior i odchów prosiąt”. ODR Radom 1995.
Tabela 10.47. Świnie - długość tuczu świńPrzyrost dzienny w g Liczba dni tuczu Okres tuczu w miesiącach
31 1,0600 166 5,5635 157 5,1670 149 4,9700 143 4,7730 137 4,5765 131 4,3
Uwagi: Tucz od 10 do 110 kg.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.
Tabela 10.48. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe na 1 tuczoną sztukę (w kg na okres żywienia)
Wyszczególnienie Wiek - miesiące
Okres przebywaniaw grupie- mies.
Mieszanki pełnoporcjowej kg na 1szt w okresie (od - do w kg)
Prosię ssące i odsadzone do 2 2 dokarmianie 3 - 6 + 20 - 30Warchlak 2 - 4 2 80 - 90Tucznik 4 - ok.6 ok.2 190 - 230 Razem ok. 6 dokarmianie 3 - 6 + 290 - 350Zużycie kg paszy/kg przyrostu pow.1 - ok. 6 dokarmianie + 2,9 - 3,5
Założenia: Odsadzanie w wieku ok. 1 miesiąca + dalszy odchów i tucz ok. 5 miesięcy = ubój w wieku ok. 6 miesięcy przy masie ciała ok. 110 kg.Źródło:Na podstawie Norm żywienia swiń. wyd 1993.
160
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.49. Konie - wskaźniki biodynamiczne głównych grup rasowych w Polsce i parametry pokrojuRasa Płeć Wysokość w kłębie w cm Masa ciała w kg
Małopolskieogiery 152-158 450klacze 150-156 420
Wielkopolskie ogiery 158-164 550klacze 156-162 500
Śląskieogiery 150-158 700klacze 150-156 650
Zimnokrwiste i pogrubione (sokólskie, sztumskie)
ogiery-typ cięższy 154-160 700ogiery-typ lżejszy 148-154 550-700klacze- typ lżejszy 146-152 520-650klacze- typ cięższy 152-158 650
Pogrubione rasami skandynawskimiogiery 150-157 580klacze 147-146 550
Pogrubione małeogiery 150-148 500klacze 138-146 480
Koniki, hucułyogiery 136-145 400klacze 134-143 380
Źródło: M. Budzyński, Hodowla zwierząt. PWR i L, Warszawa 1996.
Tabela 10.50. Konie - orientacyjne parametry zootechniczneWyszczególnienie Wartość parametru
Wiek przeznaczenia do rozpłodu (w latach)Ogiery 3-4Klacze 2-4
Długość ciąży (dni) 320-340 (średnio 333)Długość okresu rozpłodowego dla koni zaprzęgowych (ilość lat)
Ogiery 9-15Klacze 16-20
Płodność klaczy (w %) 70-90 (50 dla hodowli terenowej)Liczba klaczy przypadających na 1 ogiera w szt. rocznie:
I sezon rozpłodowy 30II sezon rozpłodowy 40
Kolejne lata użytkowania rozpłodowego 60-80Masa ciała koni w różnym wieku w kg:
Po urodzeniu 40-80 3 80-200 6 150-400 12 250-500 18 250-550 24 600
Źródła: M. Budzuński Hodowla zwierząt. PWR i L, Warszawa 1996; Zwoliński J. Hodowla koni. wyd. Warszawa 1980; Skrócone normatywy produkcji rolnej. Radom 2002.
Tabela 10.51. Maksymalne dzienne dawki różnych pasz dla koni o masie ciała 500-600 kgRodzaj paszy Maksymalna ilość paszy dla koni o masie ciała 500-600 kg (kg)
Trawa pastwiskowa dla:roczniaków 20-40dwulatków 40
koni dorosłych 50-70
161
10. Produkcja zwierzęca
Zielonka z koniczynyi lucerny 15Kiszonka z traw 10Kiszonka z kukurydzy 15Siano łąkowe 15Siano z koniczyny i lucerny 3Słoma dobra 6Buraki pastewne 25Marchew pastewna 10Buraki cukrowe 15Ziemniaki parowane 15Płatki ziemniaczane 2Cukier pastewny 1-2Ziarno owsa 8-10Ziarno kukurydzy 6Otręby pszenne 0,5-1,0Melasa 1,0-1,5
Żródło: D, Jamroz, A.Podkański, „Żywienie zwierząt i paszoznawstwo” tom 2 , Warszawa 2006
Tabela 10.52. Konie - zapotrzebowanie na składniki pokarmowe koni użytkowanych w rekreacjiMasa ciała w kg Energia strawna w MJ Białko ogólne w g Sucha masa w g
400 74-94 444-564 6,5-8,0500 97-117 582-722 7,5-10,0600 117-137 702-822 9,0-12,0700 138-158 828-948 10,5-14,0
Żródło: Jamroz D., Potkański A,. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo, tom 2. wyd. Warszawa 2006.
Tabela 10.53. Konie - przykładowa dawka pokarmowa dla konia użytkowanego w reakcji (700 kg masy ciała)Pasze Ilość paszy w kg Sucha masa w g Energia strawna w MJ Białko strawne w g
Owies, śruta 4 3,52 46 372Kukurydza, śruta 2 1,76 27,2 130Mieszanka treściwa 1 0,88 12 120Marchew 4 0,6 9,6 44Siano łąkowe, I pokos, koniec kwitnienia 6 5,16 45 330
Razem x 11,92 139,8 996
Żródło: Jamroz D., Potkański A. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo, tom 2. wyd. Warszawa 2006.
Tabela 10.54. Jelenie - kalendarz fermy
StyczeńMożliwy test Tb/bruc. Kontrola masy ciała łań. Dodatkowe dawki pasz dla lżejszych łaniek. Niskie dawki pasz treściwych, sianokiszonka lub siano do woli. Zwiększenie treściwych do 50% w czasie silnych mrozów.
Luty Możliwy test Tb/bruc. Żywienie jak w styczniu.
Marzec Możliwy test Tb/bruc Stopniowe zwiększenie dawki pokarmowej (dłuższy dzień) - objętościowe cały czas do woli, treściwe o 1/2 więcej
Kwiecień Możliwe szczepienie przeciw Clostridium. Odrobaczenie tydzień przed wyjściem na pastwisko. Dalsze zwiększanie treściwych, nawet do dwukrotnej dawki styczniowo-lutowej.
MajŁanie na najlepsze pastwisko, odpowiednio duże, tak by starczyło na cały okres wycieleń. Pastwisko, rotacja po kwaterach. Rutynowe odrobaczanie co miesiąc. Ewentualne uzupełnienie pastwiska dobrą sianokiszonką lub owsem, jeśli to konieczne
162
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Czerwiec Obserwacja wycieleń, identyfikacja łań jałowych, późno się cielących, najlepszych matek (największe cielaki). Pastwisko. Pastwisko, rotacja. Rutynowe odrobaczanie.
Lipiec Kontynuacja. Możliwe letnie odrobaczanie całego stada.
Sierpień
Obcinanie byków tuż po wytarciu poroża. Możliwe odrobaczanie byków i szczepienia na Clostridium. Pastwisko, rotacja. Rutynowe odrobaczanie. Główny ubój pod koniec miesiąca. Ewentualne wprowadzenie pasz treściwych dla łań w celu nauki ich pobierania przez cielęta co zmniejsza późniejszy efekt stresu przy odłączeniu cieląt.
Wrzesień
Odłączenie cieląt, sortowanie łań w grupy do krycia. Możliwy test TB/bruc, odrobaczenie. Przydzielenie byków do grup łań. Wskazane dodatkowe dawki pasz dla wyrównania kondycji łań i zwiększenie szans pokrycia. Identyfikacja łań jałowych, ewentualne ich wycofanie. Możliwe odłączenie cieląt (I termin), z możliwym pierwszym szczepieniem na Clostridium. Ważenie cieląt, odrobaczanie.
PaździernikKrycia. Asekuracyjne wycofanie (po dwóch cyklach, czyli 36 dniach) głównych byków i zastępowanie ich innymi w celu zwiekszenia pewności pokrycia wszystkich łan. Cielęta odłączone - na pastwisku z paszą tresciwą. Nie odłączone - z łaniami. Możliwe odrobaczanie.
Listopad
Grupowanie na kwaterach zimowych. Wysokie dawki pasz treściwych dla byków, szczególnie kryjących. Konieczne odrobaczanie całego stada na początku miesiąca (jeśli nie było robione wcześniej). Odłączanie cieląt przed zimą (II termin) wysokie dawki pasz treściwych w celu wykorzystania dużego potencjału przyrostów. Dodatkowe dawki premiksów mineralno - witaminowych.
Grudzień Średni poziom żywienia. Możliwy test Tb/bruc. Żywienie jak wyżej.Tb/bruc - test na gruźlicę (Tb) i brucelozę.Źródła Opracowanie własne.
Tabela 10.55. Jelenie - orientacyjne parametry zootechniczne wpływające na produkcję jeleni i danieliParametr Jelenie Daniele
Masa ciała w kg: byki 150- 350 70-120 łanie 100-180 50-65
Procent wycieleń 90-100 95-100Śmiertelność cieląt 5% 5%Remont stada łań 7-10% 7-10%Stosunek byki : łanie w produkcji mięsnej 1 : 30 1 : 30
Długość ciąży w dniach 230 230Masa urodzonych cieląt w kg 9,5-15 ok. 4,5
Źródła: Opracowanie własne.
Tabela 10.56. Owce - ogólna klasyfikacja ras i typów użytkowych
Grupa rasowa Niektóre odmiany, rasy Typ użytkowy
Merynosyaustralijski wełnisty
merynos polski mięsno-wełnisty
Polskie owce nizinne wielkopolska, uhruska żelaźnieńska mięsno-wełnisty
Polskie owce długowełniste
pomorska, kamieniecka,
olkuskamięsno-wełnisty
Polska owca górska x wełnisto-mlecznyWrzosówka x kożuchowyRomanowska x kożuchowyOwca fryzyjska x mleczny
Żródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod redakcja R.Niżnikowskiego. SGGW 2003.
163
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.57. Owce - podstawowe pojęcia związane z chowemPojęcie Opis
Maciorki matki powyżej 1 roku tworzące stado podstawoweJarlaki-maciorki młodzież żeńska od 3,5 mies. do 1 roku zakwalifikowana do dalszej hodowli lub chowuTryki osobniki płci męskiej (rozpłodniki, szukarki) powyżej 1 roku Skopy tryki usunięte z hodowli
Jarlaki skopki młodzież owcza od 3,5 mies. do 1 roku nie zakwalifikowana do hodowli, z reguły przeznaczona na rzeź
Jarlaki tryczki młodzież męska od 3, 5 mies. do 1 roku zakwalifikowana do dalszej hodowliJagnięta do 3,5 mies. zwierzę urodzone, przebywające z matką w okresie odchowuRuno potne ilość runa po zestrzyżeniu z owcy ( wraz z zanieczyszczeniami)Rendement wydajność czystego włókna (stosunek masy runa czystego do masy runa potnego)Strzyża matek(maciorek) nie później niż 4 tygodnie przed porodemStrzyża tryków 8-4 tygodnie przed stanówkąStanówka okres krycia w stadzie
Tabela 10.58. Owce - główne parametry rozrodu i organizacji stada (wg danych kontroli użytkowości owiec Instytutu Zootechniki)
Cecha ŚrednioDojrzałość płciowa (miesiące) 6-8Dojrzałość rozpłodowa (miesiące) 16-18 Długość ciąży (dni) 144-153Płodność (%) 93-97Plenność (%) 130-145*Liczba jagniąt od 1 matki w roku 1,3-1,45Masa ciała noworodka ( kg) 3-4Liczba dni odchowu przy matce 70-100Masa ciała jagnięcia na końcu odchowu (kg) 23-25 Masa ciała dorosłych osobników (kg):
matki 55-60tryki 80
Okres użytkowania (lata):matki .4-6tryki 3-4
Ilość dni odchowu przy matce 70-100Masa ciała jagnięcia na końcu odchowu ( kg) 23-25 Masa ciała dorosłych osobników (kg)
matki 55-60*Rasy plenne -200 % (np. wrzosówka, owca fińska, czarnogłówka, romanowska, wschodniafryzyjska owca mleczna, olkuska).Źródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R. Niżnikowskiego. SGGW 2003
Tabela 10.59. Owce - orientacyjna masa ciała niektórych ras
Wiek Merynosy Owce nizinne* Owca górska Owca
długowełnista* Wrzosówka Uwagi
Po urodzeniu 3,5-4 3,9-4,8 3-4 4,1-4,6 2-2,5okres jagnięcia ssącego
100 dni 24-28 26-30 20-24 30-35 13-156 mies. 33-40 35-40 28-34 40-50 20-23 okres odchowu
zgodnie z dalszym kierunkiem użytkowania12 mies. 55-70 60-70 35-40 56-70 27-34
164
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
18 mies 60-85 75-100 40-55 70-90 30-40użytkowanie reprodukcyjne
24 mies. 60-100 75-105 45-60 75-105 32-40
Źródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R.Niżnikowskiego. SGGW 2003.
Tabela 10.60. Owce - wydajność wełnista i mleczna
Parametr produkcyjny Merynosy Owce nizinne* Owca górska Owca
długowełnista* Wrzosówka
Wydajność wełny potnej w kg:kożuchowamatki i przystępki 5-10 5-6 3,5-4 4,5-5,3
tryki 8-12 7-9 5,5 5-7,5Wydajność mleczna* w kg po odsadzeniu jagniąt x x 60-120 x x
*Od owcy fryzyjskiej można pozyskać 250-550 l mlekaŹródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R.Niżnikowskiego. SGGW 2003.
Tabela 10.61. Owce - tucz jagniąt rzeźnychRodzaj tuczu Końcowa masa ciała w kg
Intensywny do 50-70 dnia 22Intensywny do 90-100 dnia 30
Średnio intensywny do 150 dnia 35-40 *
*W zależności od odmiany.
Źródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R. Niżnikowskiego. SGGW 2003; Materiały Instytutu Zootechniki.
Tabela 10.62. Kozy - charakterystyka ważniejszych ras
RasaMasa ciała w kg Wysokość w
kłebie (cm) Umaszczenie Wydajność mleka (kg)
Kozłów Kóz Kozłów Kóz Saaneńska 80-120 50-90 90-100 75-85 białe 600-1200
Toggenburska 70-110 50-80 80-85 74-80od jasno- do ciemnobrunatnego, czekoladowego
1000-2000
Alpejska francuska 80-100 50-80 90-100 70-90 ciemne z białymi plamkami maksym.2400
Poitouska 55-75 40-60 80-90 60-80 od brązowej, nieco podpalanej, do czarnej włącznie średnio 700
Alpejska brytyjska 70-90 50-80 75-85 70-80 600-900Appencelska 65-70 45-60 75-85 60-75 białe średnio 1000Oberhasli-brincerska 60-80 40-60 60-80 50-60 brązowe, czarne, białe 500-1000Biała szlachetna niemiecka 55-110 50-75 85-90 75-80 białe 900-1200
Barwna szlachetna niemiecka 80-100 45-65 85-90 70-75 sarnie o czarnej prędze wzdłuż linii grzbietowej 800-1100
Maltańska 60-70 35-50 60-80 55-65 białe, pstre lub brązowe średnio 550La mancha 75-100 50-70 85-95 75-80 600-700Biała celtiberyjska 70-85 45-60 72-80 65-75 białe Kanaryjska 55-75 40-55 70-80 60-70 czarne, rude i pstre 600-700
Malaguena 60-75 45-60 65-78 55-70 rude z odcieniami od jasnego do rdzawego średnio 700
Źródło: Opracowanie własne.
165
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.63. Kozy - orientacyjne parametry zootechniczneParametr Wartość parametru
Dojrzałość rozpłodowa (miesiące) Kózki 7-9Koziołki 8Plenność (%) 150Liczba kóz na jednego kozła (szt) krycie haremowe 25-30Krycie z reki 40-90Długość ciąży (dni) 140-165 dniDługość użytkowania mlecznego kóz (lat) 6
Źródło: Tyszka Z. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994.
Tabela 10.64. Kozy - masa ciała ( kg) koźląt rasy białej uszlachetnionej w różnych okresach wiekowychTydzień życia Masa kózek Masa koziołkówmasa urodz. 3 3,2
1 4,3* 4,42 5,6 5,73 6,9 6,94 8,3 8,65 9,8 10,26 11,4 127 13 148 15,6 15,99 16 17,710 17,2 19,411 18,3 20,912 19,4 22,316 23,5 26,720 27 30,724 30,2 34,328 33 37,532 35,4 40,336 37,4 42,740 40 45
*Masa na koniec tygodniaŹródło: Chów i hodowlą zwierząt gospodarskich, Fundacja Rozwoju SGGW 1997.
Tabela 10.65. Kozy - orientacyjne zapotrzebowanie na różne rodzaje paszy dla jednej kozy o masie ciała 50 kg i wydajności mleka 800 kg na rok
Rodzaj paszy Ilośc paszy (kg)Zielonka 1300Buraki pastewne 700lub marchew 500kiszonka 300Pasza treściwa 300-450Siano 450Premiksy białkowe 10Premiksy dla kóz 5
166
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Mieszanka mineralna 7Sól kuchenna lub pastewna 5
Źródło: Chów i hodowlą zwierząt gospodarskich, Fundacja Rozwoju SGGW 1997.
Tabela 10.66. Kozy - dawki pokarmowe dla dorosłych kóz o wydajności dziennej 2 kg mleka lub w drugim miesiącu zasuszania
Rodzaj paszy (kg) Masa ciała (kg)45 60 75
1.Siano łąkowe średnie 0,7 0,8 1,1 Słoma owsiana 0,5 0,8 1 Buraki półcukrowe 2 2,5 3 Otręby pszenne 0,8 0,8 0,8 Mieszanka mineralna (g) 10 10 102.Siano z koniczyny 0,4 0,4 0,4 Słoma owsiana 0,5 0,8 1 Zielonka (żyto z wyką ozimą) 3 4 4 Owies 0,4 0,4 0,6 Otręby pszenne 0,4 0,4 0,4 Mieszanka mineralna (g) 15 20 20
Źródło: Tyszka Z. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994
Tabela 10.67. Kozy - dawki pokarmowe dla młodzieży w wieku 29-40 tygodniRodzaj paszy (kg) Koziołki Kózki
1.Siano z koniczyny 1 0,8Buraki półcukrowe lub marchew 1 0,6Otręby pszenne 0,7 0,7Mieszanka mineralna(g) 10 102.Siano z koniczyny 1 0,8Ziemniaki obierzyny(gotowane lub parowane) 0,5 0,3Miesznka treściwa 0,6 0,6Mieszanka mineralna (g) 10 10
Źródło: TyszkaZ. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994.
Tabela 10.68. Kozy - dzienne dawki pokarmowe dla kozłów
Rodzaj paszy (kg)Masa ciała (ka)
50 65 80 951.Siano z koniczyny 1 1,2 1,2 1,3Owies śrutowaty 0,3 0,3 0,4 0,6Otręby pszenne 0,4 0,4 0,5 0,4Buraki pastewne 1 1,5 1,8 2Mieszanka mineralna (g) 10 15 15 202.Siano łąkowe w kwiecie i pokos 0,5 0,5 0,5 0,5Owies śrutowany 0,3 0,3 0,7 0,8Otręby pszenne 0,4 0,4 0,3 0,4Zielonka z koniczyny lub lucerny 1,8 1,8 2 2Słoma owsiana 0,3 0,5 0,5Mieszanka mineralna (g) 10 15 15 20
Źródło: TyszkaZ. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994.
167
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.69. Drób - główne kierunki użytkowania oraz niektóre rasy i rody użytkowane w PolsceGatunek Kierunek użytkowania Rasy i rody
Kury
jaja spożywcze white leghorn, Astra S, Messa P; HY -LINE; Rosa, Tetra Sl, ISA Brown, Dominant Brown, Lohman Brown,
mięsny Hurbard, Anak, Cobb500, starbro, Hybro, ISA, Ross
ogólnoużytkowy zielononóżka kuropatwiana, żółtonóżka kuropatwiana, karamazyn, sussex, new hampshire
Kaczki mięsny pekin
Gęsi mięsny kołudzka, biała włoska, pomorska, zatorska, odmiany regionalne: podkarpacka, kielecka, lubelska, suwalska,
Indykimięsny lekki beltsville, białe głaznowskie, HB91;HB 92; bronz standardmięsny średni białe szerokopierśne, BUT 9, WAMA 3, Nicholas;bronz szerokopierśnymięsny ciężki mieszańce między rodowe
Perlice jaja spożywcze, mięsny szara, perłowa, kremowa, niebieska, złocista, biała, lawendowa,
Przepiórkijaja spożywcze japońskie standard, angielska biała, mandżurska złota, złota krajowa,
Tuxedomięsny Faron
Bażanty mięsny, jaja spożywcze europejski obrożny, europejski miedziany, mongolski, chińskiŹródło: Faruga A.,.Jankowski J. Indyki -hodowla i użytkowanie. PWRiL 1996; Świerczewska E.,.Wężyk S., Horbańczuk J. Chów drobiu. OWH 1999; Konarkowski A.. Masa ciała piskląt jednodniowych ma znaczenie. Drobiarstwo 11/2005; Mróz E. Użytkowanie bażantów. UWM Olsztyn.
168
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Wie
k (t
ygod
ni,
mie
sięc
y)
Indy
kiB
rojle
ry
kur
zeB
rojle
ry
kacz
e
Gęs
iB
rojle
ry
stru
sie
Bro
jlery
pe
rlic
ze
Baż
anty
typ
cięż
kity
p śr
edni
typ
lekk
ity
p śr
edni
typ
cięż
kiin
dycz
kiin
dory
indy
czki
indo
ryin
dycz
kiin
dory
1*0,
150,
190,
140,
170,
110,
110,
105
0,25
0,3
0,32
1,0-
1,3
0,09
50,
042
0,35
0,38
0,3
0,35
0,2
0,23
0,27
10,
70,
851,
021,
90,
210,
13
0,64
0,73
0,65
0,75
0,4
0,45
0,59
51,
21,
622
2,6
0,35
0,15
41,
031,
211,
051,
20,
660,
681,
051,
62,
382,
954
0,52
50,
215
1,52
1,84
1,5
1,8
0,9
0,95
1,55
2,05
3,1
3,79
5,4
0,75
0,26
62,
12,
62,
052,
51,
221,
311,
95-2
,22,
53,
74,
636,
90,
960,
327
2,8
3,48
2,65
3,3
1,59
1,68
X2,
854,
235,
288,
81,
130,
398
3,6
4,45
3,25
4,1
1,91
2,09
X3,
14,
715,
8811
1,3
0,45
94,
35,
53,
94,
92,
262,
6X
X4,
956,
3513
,41,
450,
5310
5,1
6,6
4,55
5,75
2,58
3,1
XX
5,2
6,8
15,8
1,6
0,61
115,
97,
735,
26,
62,
953,
67X
XX
X17
,9X
0,69
126,
78,
895,
857,
452,
274,
25X
XX
X19
,5X
0,78
137,
510
,07
6,5
8,3
3,58
4,8
XX
XX
21,4
X0,
8114
8,3
11,2
47,
19,
153,
955,
35X
XX
X23
,6X
0,85
159
12,4
7,65
104,
265,
9X
XX
X26
,1X
0,88 0,9
169,
713
,55
8,2
10,8
54,
556,
4X
XX
X28
,5X
1710
,414
,68
X11
,7X
6,9
XX
XX
31,7
X18
1115
,8X
12,5
5X
7,4
XX
XX
34,6
X19
11,6
16,9
X13
,4X
7,9
XX
XX
37X
1,1
2012
,217
,98
X14
,25
X8,
3X
XX
X39
,5X
21X
19,0
5X
15X
XX
XX
X42
,8X
22X
21,1
X15
,6X
XX
XX
X46
,1X
23X
21,1
3X
XX
XX
XX
X49
,9X
24X
22,2
XX
XX
XX
XX
52,1
X1,
27
-mie
s.
X
XX
XX
X63
,4X
X8-
mie
s.
X
XX
XX
X73
,3X
X9-
mie
s.
X
XX
XX
X82
,4X
X10
mie
s.
X
XX
XX
X91
XX
11 m
ies.
XX
XX
XX
96,3
XX
12 m
ies.
XX
XX
XX
99,9
XX
Źród
ła :F
arug
a A.
; Jan
kow
ski J
. Ind
yki -
hod
owla
i uż
ytko
wan
ie. P
WRi
L 19
96; Ś
wie
rcze
wsk
a E.
,Węż
yk S
.;.H
orba
ńczu
k J.
Chó
w d
robi
u. O
WH
199
9; K
onar
kow
ski A
. M
asa
ciał
a pi
sklą
t jed
nodn
iow
ych
ma
znac
zeni
e. D
robi
arst
wo
11/2
005;
Mró
z E. U
żytk
owan
ie b
ażan
tów.
UW
M O
lszt
yn.
Tabe
la 1
0.70
. Dró
b - o
rien
tacy
jna
mas
a ci
ała
oraz
okr
esy
tucz
u dr
obiu
rze
źneg
o w
kg
169
10. Produkcja zwierzęca
Wys
zcze
góln
ieni
e
Kur
yIn
dyki
Kac
zki
Gęs
iSt
rusi
ePe
rlic
ePr
zepi
órki
Baż
anty
typ
cięż
kity
p śr
edni
typ
lekk
i
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h
prod
ukcj
a
jaj
spoż
ywcz
ych
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h
prod
ukcj
a
jaj
wyl
ęgow
ych
prod
ukcj
jaj
wyl
ęgow
ych
i sp
ożyw
czyc
h
prod
ukcj
ajaj
w
ylęg
owyc
h i s
poży
wcz
ych
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h i
spoż
ywcz
ych
prod
ukcj
a ja
j w
ylęg
owyc
h
Okr
es o
dcho
wu
pi
sklę
cia
na
1
nios
kę
(tyg)
23-2
420
-22
34-3
531
-33
3024
-28
10-1
2
(2 la
ta d
la
cełó
w
hodo
wl.)
2-2,
5 ro
ku28
-32
6-7
52
Mas
a ci
ała
pisk
laka
w
I dn
iu (g
)40
4058
-60
55-5
852
-55
50-7
080
-140
850-
1100
25-3
05-
720
Mas
a ci
ała
przy
ro
zpoc
zęci
u
nieś
nośc
i (kg
)1,
450-
1,60
01,
2-1,
63
10-
15(in
dycz
ki)
20-
26(in
dory
)
6-9
(indy
czki
) 12
-17(
indo
ry)
4-6(
in
dycz
ki
8-12
(in
dory
)
3-3,
25,
5-7
110-
120
1,7-
1,8
120-
130/
180*
**
(sam
ce)
140-
150/
250*
**
(sam
ice)
1
Uby
tki w
okr
esie
od
chow
u (%
) 5-
85-
88-
108-
108-
103-
53-
55
8-10
5-7
15-2
5O
kres
uży
tkow
ania
ni
eśne
go (t
yg.)
50-5
244
-52
1-2
sezo
ny1-
2 se
zony
1-2
sezo
ny2-
3sez
ony
4-8
10-1
2 la
t/40*
6-7
sezo
nów
1 se
zon
4 se
zony
Licz
ba ja
j od
1
nios
ki27
0-30
028
0-32
050
-70
75-1
0085
-120
150-
200
45-7
050
-100
75**
/150
-180
300
do 5
0
Mas
a 1
jaja
(g)
60-6
555
-60
70-1
0560
-70
160-
240
1400
-160
040
-50
10-1
135
-40
Ilość
jaj
zapł
odni
onyc
h (%
) 90
-95
x85
-90
85-9
585
-95
90-9
565
-85
70-7
570
95-1
0089
-92
Okr
es z
nosz
enia
ja
jca
ły ro
kca
ły ro
k24
-26
tyg.
/se
zon
24-2
6 ty
g./
sezo
n24
-26
tyg.
/se
zon
8-10
m
iesi
ęcy
styc
zeń-
czer
wie
cm
arze
c-pa
ździ
erni
kcz
erw
iec
-wrz
esie
ńca
ły ro
kkw
ieci
eń-
czer
wie
c
Tabe
la 1
0.71
. Dró
b - o
rien
tacy
jne
para
met
ry r
ozro
du d
robi
u i p
rodu
kcji
jaj
* W
war
unka
ch n
atur
alny
ch d
odat
kow
o: p
ierz
e -3
00-5
00g,
pió
ra-2
00-2
90 g
, pu
ch 1
00-1
30 g
**
W I
roku
nie
śnoś
ci.
***R
rasa
Far
aon
( mię
sna)
.Źr
ódło
: Far
uga
J., J
anko
wsk
i J. I
ndyk
i - h
odow
la i
użyt
kow
anie
. PW
RiL
1996
; Św
ierc
zew
ska
E.,W
ężyk
S.;H
orba
ńczu
k J.
Chó
w d
robi
u. O
WH
199
9;K
wia
tano
wsk
a J.
Chó
w g
ęsi.
OD
R Bo
guch
wał
a 20
03; P
oniń
ska
A.;U
zięb
ło L
. Ind
yki.
PWRi
L 19
77.
170
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 10.72. Zwierzęta futerkowe - najpopularniejsze rasy i odmiany oraz główne kierunki użytkowania
Gatunek Rasy/odmiany Kierunek użytkowania
Króliki
Rasy średnio duże (3,5-5,5 kg)
mięsny, futrzarskibiały nowozelandzki, czerwony nowozelandzki, niebieski wiedeński, biały kalifornijski, francuski srebrzysty, biały wiedeński, szynszylowaty duży, biały termondzkiangorski wełnistereks, kastoreks futrzarski
Rasy duże (5,5 - 7kg)mięsny, futrzarski,
olbrzym belgijski, baran francuski, srokacz olbrzymiRasy małe (do 3,5 kg)
futrzarskie, chów amatorski
czarny podpalany, holenderski standard, biała, sobolowa, grenlandzka, stalowosrebrzysta, złocistobrązowa, perłowa, bursztynowozłocista, pastelowa czarna, mozaikowata standard, czarna aksamitna, fioletowa, biała Wilsona Ebony, beżowa, szafirowa, srokata,biała
Jenoty europejski, biały ,standard futrzarskiNorki standard - brązowa, niebieska,czarna, futrzarski
Lisy
Lis pospolity
futrzarskiesrebrzysty, (mutacyjne np.perłowy, platynowy, perłowo-platynowy, dawn glow, krzyżak, polski pastel, białopyski)
Lis polarnyniebieski, biały, cielisty
Źródło: Kuźniewicz J.;.Filistowicz A. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. WAR ,Wrocław1999.
Tabela 10.73. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych gatunków mięsożernych
Wyszczególnienie Lis pospolity Lis polarny Norka Jenot TchórzLiczba miotów od 1 samicy stada podstawowego 1 1 1 1 1-2
Liczba młodych w 1 miocie (szt) 3-6 6-12 6-7 4-6 6-8Masa ciała przy urodzeniu (w g) 90-100 80-100 8-10 90-100 8-10Liczba dni od urodzenia do odsadzenia 49 49 42-49 49 42-49Masa ciała przy odsadzeniu (w g) 1600 1800 400-600 1800 300-500Dojrzałość rozpłodowa (miesiące):
10-12
10-12
10-12
10-12
10-12samcówsamic 10-12 10-12 10-12 10-12 10-12
Długość ciąży (dni) 53-55 53-55 46-50* 60-62 42Okres użytkowania w latach (uzasadniony) 3-5 3-5 3 3-5 3
Główne nasilenie kryć w stadzie luty marzec kwiecień marzec luty kwiecień**
Okres wykotów 1.03-20.04 12.04-12.06. 25.04-25.05 15.03.-15.05 15.05.-15.06.Licczba samic na 1 samca (stosunek poligamii) 4:1 3:1 3-4:1 3:1 4:1
*Okres ciąży u norek może trwać 36-85 dni (sporadycznie).**-Drugie krycie tchórzy w 9 dniu po odsadzeniu młodych.Źródło: Kuźniewicz J.;Filistowicz A. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. WAR, Wrocław 1999.
171
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.74. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych gatunków roślinożernych
Wyszczególnienie Szynszyle Nutrie Króliki Liczba miotów od 1 samicy stada podstawowego 2 2 3-4Liczba młodych w 1 miocie (szt) 2-3 4-6 6-10 Masa ciała przy urodzeniu (g ) 30-60 170-250 50-90Liczba dni od urodzenia do odsadzenia 28-42 42-49/56 * 35-56Masa ciała przy odsadzeniu (g ) 150-200 700-1200 800-1000Dojrzałość rozpłodowa (miesiące):
samcówsamic
10-1210-12
8-97-8
5,5-84,5-7
Długość ciąży (w dniach) 105-111 128-132 33Okres użytkowania samic w latach (uzasadniony) 6-8 3-4 3Okres użytkowania samców w latach (uzasadniony) 2-4 3-4 3-4Liczba samic na 1 samca (stosunek poligamii) 5:1 12:1 8:1Upadki (%):
sztuki dorosłemłodzież
2
3-10
1-2
10-15
158
Zużycie paszy treściwej na 1 szt rocznie (kg): sztuki dorosłe
młodzież
7-94-5
40-4514-15
1009
Zużycie paszy objętościowej (siana) na 1 szt. rocznie (kg):sztuki dorosłe
młodzież
9-125-9
4,5-5
2,0-2,5
ściołowanie
Zużycie paszy objętościowej (zielonki) na 1 szt. w sezonie (kg):sztuki dorosłe
młodzież jako dodatek
150-160 90-120
dodatek
smakowy
* chów ekstensywnyŹródło: Kuźniewicz J.,Filistowicz A. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. WAR, Wrocław 1999
172
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Wie
k w
mie
siąc
ach
Lis
pos
polit
yL
is p
olar
nyN
orka
Jeno
tN
utri
aSz
ynsz
yla
Kró
liki r
as
śred
nich
Kró
liki r
as
cięż
kich
TC
HÓ
RZ
E
sam
iec
sam
ica
sam
iec
sam
ica
sam
iec
sam
ica
sam
iec
sam
ica
sam
ica
sam
iec
sam
ica
sam
iec
sam
ica
sam
iec
sam
ica
sam
iec
sam
ica
Przy
ur
odze
niu
80-1
0080
-10
090
508-
1010
0-12
017
0-25
030
-60
60-6
560
-70
810
180
070
070
060
018
015
079
070
080
015
015
040
040
060
080
0
b.d
218
0016
0019
0017
0083
065
032
0029
0012
0024
024
010
0010
0015
0017
00
332
0030
0038
0035
0013
0086
054
0049
0016
5030
030
016
5016
5020
0027
00
444
0040
0055
0047
0016
0010
0073
0074
0020
0035
035
022
5022
5030
0031
00
551
0047
0063
0054
0019
0011
0087
0080
0027
0039
039
027
5027
5037
0045
00
656
0052
0068
0059
0021
0012
5087
0083
0032
0040
040
031
5013
5043
0053
00
759
0055
0070
0060
00
89
0086
0035
0042
543
033
5033
5048
0058
00
8
37
0043
544
534
5034
5051
0062
00
9
38
0045
046
535
0035
00
10
41
0046
048
038
0038
00
O
sobn
iki
doro
słe
8500
8500
1500
013
000
3200
1700
1100
011
000
4100
480
500
5000
5000
5100
6200
2500
1200
Tabe
la 1
0.75
. Zw
ierz
ęta
fute
rkow
e - o
rien
tacy
jna
mas
a ci
ała
róż
nym
wie
ku (w
gra
mac
h)
Źród
ło :
Kuź
niew
icz J
.; Fi
listo
wic
z A.C
hów
i ho
dow
la zw
ierz
ąt fu
terk
owyc
h. W
AR, W
rocł
aw 1
999;
Kop
ańsk
i R .R
acjo
naln
y ch
ów k
rólik
ów. P
WRi
L 19
84;
Dan
e In
styt
utu
Zoot
echn
iki –
uw
agi r
ecen
zent
a
173
10. Produkcja zwierzęca
Tabela 10.76. Ryby - gęstość obsady karpia w zależności od kategorii stawówKategoria stawów Orientacyjna obsada w tys. szt. na 1 ha
Przesadka I
niska 50-100średnia 100-200wysoka 200-500
bardzo wysoka (dla profesjonalistów) 500-1000Przesadka II x 15-25
Staw kroczkowystawy mało żyzne 2-6
stawy żyzne 6-10
Staw towarowystawy mało żyzne 1-1,5
stawy żyzne 1,2-2
Źródło: Skrócone normatywy produkcji rolnej. Radom 2002.
Tabela 10.77. Ryby - masa jednostkowa karpi w kolejnych stadiach rozwojowychKategoria Określenie Średnia masa ryb w g
Wylęg odłowiony z tarliska - Narybek letni (wycier) odłowiony z przesadki I 3 – 5Narybek jesienny odłowiony z przesadki II 30- 100
Kroczki odłowione jesienią ryby 2-letnie chowane systemem 3–letnim 200 – 350
Ryby towarowe odłowione jesienią ryby 2-letnie chowane systemem 2–letnim z ciężkiego narybku 800-1200
Ryby towarowe odłowione jesienią ryby 3-letnie chowane systemem 3–letnim 1200 – 2000
Uwaga :Z 1 ha stawu można otrzymać 1000-1500 kg ryby towarowej.Źródło: J. Majkowski, Hodowla zwierząt PWRiL Warszawa 1996.
Tabela 10.78. Ryby - najczęściej stosowane pasze w chowie karpiaPasza Współczynnik pokarmowy*
Pszenica, jęczmień 1Żyto, pszenżyto 1Łubin 3Kukurydza 4Makuchy słonecznikowe, lniane, rzepakowe 5Zmiotki młyńskie, nasiona chwastów 6Soja, groch 7
*Współczynnik pokarmowy kształtuje się w skali 1-7 (odpowiednio:od najczęściej do najrzadziej stosowanych pasz).Źródło: Bachry Z.:Alternatywne kierunki produkcji rolniczej. Karp. Przysiek 2002.
Tabela 10.79. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli pstrągaWskaźnik Wartość
Zawartość tlenu powyżej 80% nasycenia i powyżej 10 mg O2/lOdczyn (pH) 6,5-8,2 (optimum 7,5)*BZT5 do 4 mg/lUtlenialność do 15 mg/lTwardość (stopnie niemieckie) 15 st.Zawartość żelaza do 0,5 mg/lZawartość amoniaku do 0,2 mg/lZawartość wolnego dwutlenku węgla do 0,5 mg/lZawiesina ciał stałych, chemicznie obojętnych poniżej 80 mg/l
174
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Temperatura optymalna 14-18 ºC
* Wartości skrajne dla bezpieczeństwa fizjologicznego.Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.
Tabela 10.80. Ryby - przeżywalność pstrągów tęczowych z tarła wiosennego i jesiennego
Stadium rozwojoweTarło wiosenne Tarło jesienne
współczynnik przeżywalności zakres współ.czynnik
przeżywalności zakres
Płodność gospodarcza szt.ikry na 1 kg masy ciała samicy x 1500 1500
Ikra od zapłodnienia do wylęgu 0,7 0,9-0,6 0,5 0,7-0,2
Wylęg w okresie podchowu 0,85 0,9-0,75 0,8 0,9-0,3Narybek do jesieni 0,75 0,8-0,6 0,8 0,85-0,7Pierwsze zimowanie 0,9 0,95-0,8 0,95 0,98-0,8Chów w 2. roku życia 0,95 0,97-0,9 0,95 0,97-0,9Od ikry zapłodnionej do ryby towarowej 0,38 0,53-0,19 0,25 0,51-0,15
Selekty w 3. roku 0,95 x 0,95 xTarlaki (rocznie) 0,6 x 0,6 x
Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.
Tabela 10.81. Ryby - dawki pokarmowe starteru (S), paszy narybkowej (N) i paszy tuczonej (T) w % masy obsadyMasa ryby
(g)Pasza
mm typTemperatura wody ºC
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20>0,5 0,6 S 3,43 4,18 5 5,86 6,7 7,46 8,03 8,23 7,82 6,48> 2 1,0 S 2,15 2,62 3,13 3,66 4,19 4,67 5,02 5,14 4,89 4,052-5 1,3 N 1,52 1,85 2,21 2,59 2,97 3,3 3,55 3,64 3,46 2,875-15 1,5 N 1,12 1,36 1,63 1,91 2,18 2,43 2,62 2,68 2,55 2,1115-50 2 T 0,77 0,93 1,12 1,31 1,5 1,67 1,79 1,84 1,75 1,45> 150 3 T 0,55 0,67 0,8 0,94 1,08 1,2 1,29 1,32 1,26 1,04
Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla.. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.
Tabela 10.82. Ryby - dawki paszy mokrej zalecane w żywieniu pstrągów tęczowych w % masy obsady
Temp wody ºC
Średnia masa ryb w gramach0,18 0,62 2,87 7,89 16,8 30,6 50,5 77,6 113 158 184
średnia długość ryb w milimetrach25 38 64 89 114 140 165 191 216 241 <254
2 5,3 4,4 3,5 2,6 2,0 1,6 1,3 1,1 1,0 0,9 0,83 5,5 4,6 3,7 2,8 2,1 1,7 1,4 1,2 1,0 0,9 0,84 5,8 4,9 4,0 3,0 2,3 1,8 1,5 1,3 1,1 1,0 0,95 6,6 5,5 4,4 3,3 2,5 2,0 1,7 1,4 1,2 1,1 1,06 7,2 6,0 4,8 3,6 2,7 2,2 1,8 1,5 1,3 1,1 1,17 7,9 6,5 5,3 4,0 3,0 2,4 2,0 1,7 1,5 1,3 1,28 8,2 6,7 5,5 4,1 3,1 2,5 2,1 1,8 1,5 1,4 1,29 9,0 7,5 6,0 4,5 3,4 2,7 2,3 1,9 1,7 1,5 1,310 9,9 8,1 6,5 4,9 3,7 2,9 2,5 2,1 1,9 1,6 1,511 10,7 8,9 7,1 5,3 4,0 3,2 2,7 2,3 2,0 1,8 1,612 11,6 9,7 7,8 5,8 4,4 3,5 2,9 2,5 2,2 1,9 1,8
175
10. Produkcja zwierzęca
13 12,2 10,1 8,2 6,1 4,6 3,7 3,0 2,6 2,3 2,0 1,814 13,4 11,0 8,9 6,7 5,0 4,0 3,3 2,8 2,5 2,2 2,015 14,5 12,0 9,7 7,2 5,4 4,4 3,6 3,1 2,7 2,4 2,216 15,7 13,2 10,5 8,0 6,0 4,8 4,0 3,3 2,9 2,6 2,3
Uwaga: Stosując zalecane dawki należy uwzględnić zalecenia producentów.Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla.. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.
Tabela 10.83. Ryby - zalecane dobowe dawki paszy podczas tuczu towarowego suma afrykańskiego w % masy obsady
Masa ryb (g)Temperatura wody (ºC)
20 22 24 26 28 30 32100-300 1,2 2 2,5 3,2 3,5 3,2 3300-800 1 1,7 2,2 2,8 3,1 2,9 2,8
Źródło: Goryczko K. Sum afrykański - technologia chowu. Olsztyn 2001.
Tabela 10.84. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli suma afrykańskiegoWskaźnik Wartość
Odczyn (pH) 6,0-7,5Zawartość azotu amonowego do 30-40 mg/l
Zawartość amoniaku do 0,5 mg/lZawartość azotu azotynowego do 4-5 mg/l
Zawartość tlenu powyżej 0,5 mgO2/lUwaga: Z 1 m3 wody można otrzymac rocznie 1000-1500 kg ryby; Ryba towarowa - 800-1000g w ciągu 6 mieisęcy. Źródło: Goryczko K. Sum afrykański - technologia chowu. Olsztyn 2001.
176
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
11. Wskaźniki eksploatacyjno-ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
11.1. Założenia przyjęte do obliczeń i podstawowe definicje
Podane w niniejszej publikacji jednostkowe koszty eksploatacji środków mechanizacji zostały obliczone na podstawie cen brutto (łącznie z podatkiem VAT) z czerwca 2005 r. W kalkulacji kosztów przyjęto ponadto:
• roczną opłatę za obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (OC):
- ciągników .................................................................................... - 110 zł - przyczep o ładowności do 2 ton .................................................. - 70 zł - przyczep transportowych o ładowności powyżej 2 ton ............... - 110 zł
• cenę oleju napędowego, jako średnią z różnych regionów kraju i u różnych dystrybutorów paliw, w wysokości 3,56 zł/l oraz cenę energii elektrycznej1 - 0,42 zł/kWh,
• cenę sznurka do prasy – 6,5 zł/kg,• cenę folii do owijania bel sianokiszonki – 244 zł za 1 rolkę (1800 m),• ceny ciągników i maszyn w wykonaniu standardowym, z uwzględnieniem upustów cenowych. Obliczone koszty jednostkowe odnoszą się do przeciętnych warunków użytkowania sprzętu rolniczego w gospodarstwach indywidualnych w Polsce. W tabeli 1 podano przykłady obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych. Dane wykorzystywane w obliczeniach jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych przedstawiono w tabeli 2. Tzw. eksploatacyjny czas pracy maszyny T07 obejmuje: pracę efektywną, nawroty i przejazdy jałowe na polu, obsługę codzienną i przygotowanie maszyny do pracy, regulacje maszyny, usuwanie usterek technologicznych i technicznych na polu, przejazdy transportowe z gospodarstwa na pole i z pola na pole, oraz czas niezbędnych przerw w pracy operatora maszyny, a także innych przerw organizacyjnych. Wydajność eksploatacyjna maszyny wynosi 60-70%. W oddzielnych tabelach zestawiono jednostkowe koszty eksploatacji (bez robocizny) ciągników i środków transportowych (tab. 3) oraz maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami, a także wybranych maszyn samojezdnych (tab. 4). Aby obliczyć jednostkowy koszt wykonania czynności zestawem złożonym z ciągnika i maszyny lub narzędzia, należy dodać do siebie wartości jednostkowych kosztów eksploatacji ciągnika z tabeli 3 (biorąc pod uwagę jego roczne wykorzystanie) oraz koszt eksploatacji maszyny z tabeli 4, odniesiony do godziny pracy. Jako podstawę odniesienia przy obliczaniu jednostkowych kosztów eksploatacji sprzętu rolniczego zaleca się przyjmować godzinę pracy. W rozliczeniach za usługi maszynowe, jak również we wszelkiego rodzaju kalkulacjach rolniczych stosowane są również koszty w przeliczeniu na 1 hektar (ha), na 1 tonę (t) lub na 1 sztukę (szt.) wykonanej pracy. Jeśli w rozliczeniach za usługi konieczny jest koszt w przeliczeniu na 1 ha wykonanej pracy, to obliczoną w powyższy sposób wartość należy podzielić przez wydajność godzinową podaną w hektarach (wydajność eksploatacyjna W07 wg tabeli 2 lub 4 albo wg własnych danych).
1 Według danych GUS – cena dla gospodarstw domowych (taryfa G-11) zawierająca opłatę za energię elektryczną, stawkę systemową, składniki stały i zmienny stawki sieciowej oraz opłatę abonamentową przy zużyciu miesięcznym 100 kW/h energii elektrycznej.
177
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
11.2. Wskazówki metodyczne do obliczania kosztów eksploatacji maszyn
Generalną zasadą przyjętą w niniejszej metodzie kalkulacji kosztów eksploatacji maszyn, w tym zwłaszcza w odniesieniu do kosztów amortyzacji i napraw, jest ich obliczanie od wartości odtworzeniowej maszyny wraz z uwzględnieniem podatku VAT2. Tę zasadę zaleca się stosować niezależnie od tego, czy obliczenia dotyczą maszyny nowej, czy już posiadanej i użytkowanej w gospodarstwie. Wartość odtworzeniowa określa aktualny koszt zakupu nowej maszyny tego samego rodzaju (typu), a w przypadku zaprzestania jej produkcji - dostępnej na rynku maszyny o podobnych parametrach technicznych i zbliżonej jakości. Na koszt eksploatacji Ke (tab.1) sprzętu rolniczego składają się koszty utrzymania Kutrz i koszty użytkowania Kuż :
Ke = Kutrz + Kuż
Koszty utrzymaniaSkładnikami kosztów utrzymania są koszty:
- amortyzacji, - przechowywania (garażowanie i konserwacja),- ubezpieczenia,- uzyskania kredytu.
Koszt amortyzacji Ka jest pieniężnym wyrazem utraty wartości (zużycia ekonomicznego) maszyny wykorzystywanej w procesie produkcji. W przeliczeniu na rok (tab.1, poz.17) koszt ten wynosi:
Ka=Cm [zł/rok]T
gdzie: Cm - cena zakupu (wartość odtworzeniowa) maszyny, zł T - przewidywany okres użytkowania maszyny, lat.
Koszt przechowywania Kp3 (tab.1, poz.18) składa się z kosztu garażowania Kg i kosztu
konserwacji Kk:
Kp = Kg + Kk [zł/rok]
Koszt garażowania Kg oblicza się jako iloczyn zajmowanej przez maszynę powierzchni użytkowej garażu, wiaty itp. oraz jednostkowego kosztu eksploatacji tego obiektu.
Kg = PU x kg [zł/rok]
gdzie: PU – zajmowana przez maszynę powierzchnia użytkowa garażu, wiaty itp., m2, kg – jednostkowy koszt eksploatacji obiektu, zł/m2 .
Koszt konserwacji Kk maszyny obejmuje wartość nakładów rzeczowych i pracy ludzkiej, związanych z oczyszczeniem maszyny po sezonie agrotechnicznym z brudu i resztek pożniwnych, jej umyciem, a także zakonserwowaniem na okres zimowy. W niniejszej metodzie przyjęto, że są one pochodną ceny maszyny i dla prostych oraz tanich narzędzi uprawowych wynoszą około 1% ceny nowej maszyny, a dla skomplikowanych i drogich środków mechanizacji, takich jak np. kombajny zbożowe lub sieczkarnie samobieżne – około 0,04%. W przypadku braku dokładnych danych źródłowych o rzeczywistym poziomie nakładów na konserwację konkretnej maszyny, szacunkowy koszt tego zabiegu obsługowego można wyznaczyć z formuły:
2 Szerszy komentarz dotyczący podatku VAT w eksploatacji maszyn rolniczych zawarto w publikacji „Koszty eksploatacji maszyn” nr 19/2004, IBMER.
3 Szersze omówienie zagadnień przechowywania i konserwacji maszyny rolniczych przedstawiono w „Kosztach eksploatacji maszyn” nr 19/2004, IBMER.
178
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Kk = 0,77 Cm0,4 [zł/rok]
W uproszczonych kalkulacjach łączny koszt przechowywania (garażowanie+konserwacja) oblicza się szacunkowo, jako 0,5-1% wartości odtworzeniowej maszyny.
Koszt ubezpieczenia Kub (tab.1, poz.19) samochodów, ciągników i środków transportowych należy przyjmować według aktualnego taryfikatora firm ubezpieczeniowych:
Kub = U (zł/rok)
gdzie: U - kwota obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC).
Koszt uzyskania kredytu KKR to ostatni składnik kosztów utrzymania. Odsetki od kredytu, wraz z dodatkowymi opłatami, stanowią koszt kredytu, który należy dodać do kosztów utrzymania maszyny (nie dotyczy to rat kapitałowych kredytu, które stanowią element kosztu amortyzacji). W zestawieniu jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn i ciągników rolniczych (tab. 3 i 4), a także w przykładach obliczeniowych, świadomie pominięto tę składową kosztów utrzymania środków mechanizacji.
Łączne koszty utrzymania Kutrz (tab.1, poz.20) w roku stanowią sumę kosztów: Ka, Kp, Kub i KKR. Z ich sumy podzielonej przez przewidywaną liczbę godzin pracy w roku otrzymujemy jednostkowy koszt utrzymania w przeliczeniu na 1 h (tab.1, poz.21):
Kutrz=Ka+Kp+Kub+KKR [zł/h]Wr
gdzie: Wr - przewidywana liczba godzin pracy maszyny, h/rok.
Dążenie do obniżenia jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn poprzez wzrost ich wykorzystania rocznego Wr lub okresu trwania T ma określone granice. Wyznacza je potencjał eksploatacyjny Th poszczególnych rodzajów środków mechanizacji, czyli tzw. normatywne wykorzystanie maszyny w okresie jej trwania (tab. 2). Tę kwestię wyjaśniamy na przykładzie kosztu amortyzacji.
Przyjmuje się, że dla określonego rocznego wykorzystania maszyny maksymalny okres jej użytkowania nie powinien przekroczyć wartości:
T =Th [lata]Wr
gdzie: Th – potencjał eksploatacyjny (normatywne wykorzystanie w okresie trwania), h Wr – roczne wykorzystanie maszyny, h/rok. I odwrotnie – dla założonego (przewidywanego) okresu użytkowania maszyny jej roczne wykorzystanie nie powinno przekroczyć wartości:
Wr =Th [h/rok]T
Konsekwencją powyższych ograniczeń jest minimalny koszt amortyzacji jednostkowej (zł/h), jaki można osiągnąć przy intensywnym wykorzystaniu maszyn:
kaMIN=
Cm =Cm [zł/h]TxWr Th
gdyż tylko takim potencjałem eksploatacyjnym (Th = TxWr) dysponuje określona maszyna.
179
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
Koszty użytkowania Składnikami kosztów użytkowania są następujące koszty:
- koszt napraw, - koszt paliwa i smarów, - koszt energii elektrycznej, - koszt materiałów pomocniczych.
Jednostkowy koszt napraw knp (tab.1, poz.22) obejmuje naprawy bieżące i przeglądy, wykonywane we własnym zakresie lub zlecane przedsiębiorstwom obsługowo-naprawczym. Koszt ten w całym okresie użytkowania wynosi, zależnie od maszyny, 40÷150 % (tab.2, poz.5) jej aktualnej ceny zakupu. Około 30% wartości tych kosztów stanowi nakład robocizny, a resztę - części wymienne, materiały do napraw i akcesoria. Przeciętną jednostkową wartość kosztu napraw obliczamy jako:
knp =kn x Cm [zł/h]Th
x 100
gdzie: kn - współczynnik kosztu napraw w stosunku do ceny maszyny (wg tab. 2), % Th - normatywne wykorzystanie maszyny w okresie trwania (wg tab. 2), h.
Jednostkowy koszt paliwa i smarów kps (tab.1, poz.23) jest iloczynem jednostkowego zużycia paliwa Zp (w l/h) i ceny 1 litra paliwa Cp. Wartość zużytych olejów i smarów w odniesieniu do wartości zużytego przez ciągnik paliwa wynosi przeciętnie około 4%, a w przypadku kombajnu – 6%. Łączny jednostkowy koszt paliwa i smarów wynosi:kps = (1,04÷1,06) x Zp
x Cp [zł/h].
Jednostkowy koszt energii elektrycznej kee (tab.1, poz.24) zużywanej przez urządzenie napędzane silnikiem elektrycznym wyznacza się z iloczynu zużycia energii elektrycznej w ciągu 1 godziny i ceny 1 kWh:kee = Zee
x CkWh (zł/h).gdzie: Zee - zużycie energii elektrycznej (w przybliżeniu iloczyn mocy silnika i 1 godziny), kWh CkWh – cena 1 kWh energii elektrycznej, zł/kWh.
Jednostkowy koszt materiałów pomocniczych kmp (tab.1, poz.25) występuje tylko w pracy wybranych maszyn, np.: prasa zbierająca - sznurek do wiązania bel słomy, owijarka - folia do owijania bel sianokiszonki itp. Koszt ten stanowi iloczyn zużycia Zmp tych materiałów w ciągu 1 godziny pracy maszyny i ceny Cmp np. 1 kg sznurka:kmp = Zmp x Cmp (zł/h).
Łączne jednostkowe koszty użytkowania kuż (tab.1, poz.26) w przeliczeniu na 1 godzinę pracy wynoszą:kuż = knp + kps + kee + kmp (zł/h).
Jednostkowe koszty eksploatacji
Jednostkowy koszt eksploatacji ke (tab.1, poz.27), czyli koszt 1 godziny pracy ciągnika lub maszyny stanowi sumę jednostkowych kosztów utrzymania i użytkowania:ke = kutrz + kuż (zł/h).
Jednostkowy koszt eksploatacji zestawu (tab.1, poz.28) składającego się z ciągnika i maszyny jest sumą jednostkowych kosztów eksploatacji maszyny i współpracującego z nią ciągnika. Koszt ten można wyrazić również w przeliczeniu na jednostkę wykonanej pracy, np. na 1 hektar (zł/ha) (tab.1, poz. 29), jako iloraz kosztu eksploatacji w przeliczeniu na godzinę i wydajności eksploatacyjnej W07 zestawu ciągnikowo-maszynowego lub maszyny samobieżnej.
180
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Inne składniki kosztów eksploatacji
W podanych w tabelach 1 i 4 kosztach eksploatacji maszyn i ciągników rolniczych nie zostały uwzględnione poniższe składniki kosztów:
• koszt pracy osób obsługujących ciągnik i maszynę, • podatek od usług,• koszt oprocentowania kapitału,• koszt ubezpieczenia od zdarzeń losowych (jest ubezpieczeniem dobrowolnym).
Zamieszczone tutaj wskazówki metodyczne mogą być pomocne przy obliczaniu kosztów eksploatacji maszyn zarówno dla usługodawców, jak i usługobiorców. Bazując na przedstawionej metodzie kalkulacji, obliczono jednostkowe koszty eksploatacji dla 20 ciągników i 140 maszyn rolniczych - tabele 3 i 4.
Każda zmiana (np. ceny maszyny czy paliwa) powoduje, że koszty eksploatacji należy uaktualnić. Uaktualnienie kosztu wymaga wykonania ponownych przeliczeń, do których można wykorzystać przykład metodyczny zamieszczony w tabeli 1. Przedstawiono w niej sposób obliczania kosztu eksploatacji kosiarki rotacyjnej Z 070 współpracującej z ciągnikiem Ursus U 2812.
Tabela 11.3. Przykład obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji
Lp. Wyszczególnienie Jednostkamiary
Nazwa maszyny – symbolciągnik
Ursus 2812kosiarka
Z 070
A. Dane do obliczeń (a) (b)
1 Przewidywany okres użytkowania T lat 20 20
2 Potencjał eksploatacyjny Th h 12 000 1 200
3 Czas użytkowania w ciągu roku Wr h 500 50
4 Cena zakupu maszyny Cm zł 66612 5 490
5 Powierzchnia użytkowa garażu PU m2 16,5 4,7
6 Jednostkowy koszt eksploatacji garażu kg zł/m2 29,4 12,6
7 Koszt konserwacji Kk zł/rok 65,5 24,1
8 Koszt ubezpieczenia U zł/rok 110 -
9 Wskaźnik kosztu napraw w okresie użytkowania maszny kn % 90 80
10 Cena paliwa Cp zł/l 3,56 -
11 Zużycie paliwa **) Zp l/h 3,6 -
12 Cena 1 kilowatogodziny energii elektrycznej CkWh zł/kWh 0,42 -
13 Zużycie energii elektrycznej Zee kWh - -
14 Koszt materiałów pomocniczych Kmp zł/kg - -
15 Zużycie materiałów pomocniczych Zmp kg/h - -
16 Wydajność eksploatacyjna W07 ha/h - 0,5 ÷ 0,8
B. Koszty utrzymania maszyn
17 Koszt amortyzacji (poz.4 : poz.1) Ka zł/rok 3 330,6 274,5
18 Koszt przechowywania (garażow.i konserwacja) (poz.5 x poz.6) + poz.7 Kp zł/rok 550,6 83,32
19 Koszt ubezpieczenia (poz.8) Kub zł/rok 110 0
20 Razem koszty utrzymania (poz.15+16+17) Kutrz zł/rok 3 991,2 357,8221 Jednostkowy koszt utrzymania (poz.18 : poz.3) kutrz zł/h 7,98 7,16
181
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
C. Jednostkowe koszty użytkowania maszyn
22 Koszt napraw (poz.4 ·poz.9) / (poz.2 ·100) knp zł/h 5,00 3,66
23 Koszt paliwa i smarów (1,04 x Zp ·Cp) kps zł/h 13,58 0
24 Koszt energii elektrycznej (Zee x CkWh) kee zł/h 0 0
25 Koszt materiałów pomocniczych (Zmp x Cmp) kmp zł/h 0 0
26 Razem koszty użytkowania (poz.20+21+22+23) kuż zł/h 18,58 3,66
27 Jednostkowy koszt eksploatacji (poz.19+24) ke zł/h 26,56 10,82
28 Jednostkowy koszt eksploatacji zestawu
(poz.25 a + poz.25 b) zł/h 37,38
29 (poz.26 / poz.14) zł/ha 46,7÷74,8
*Obliczono dla przeciętnego obciążenia silnika. W przypadku prac ciężkich (np. orka) zużycie paliwa należy zwiększyć o około 50% (np. dla ciągnika U2812 jest to równowartość ok. 3,6+1,8 = 5,4 l/h)
Tabela 11.4. Wskaźniki eksploatacyjno-ekonomiczne do obliczania jednostkowych kosztów pracy maszyn i ciągników rolniczych
Lp. Nazwa
Użytkowanie maszyny Powierzchnia pola (ha)
okres użytk. (lata)
ponten-cjał ekpl.
(h)
wskaźn. kosztunapraw
(%)
0,5 1,0 2,0 5,0 10,0
Wydajność eksploatacyjna (ha/h)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 Ciągnik kl. uciągu 6 kN 20 13000 90 - - - - - 2 Ciągnik kl. uciągu 9 kN 18 12000 90 - - - - - 3 Ciągnik kl. uciągu 14 kN 18 12000 90 - - - - - 4 Przyczepy rolnicze 20 6000 90 - - - - - 5 Przyczepy zbierające 16 1600 100 - - - - - 6 Ładowarki 16 4800 70 - - - - - 7 Przenośniki 16 1500 40 - - - - - 8 Dmuchawy 25 3000 50 - - - - - 9 Pług zagonowy 2-skib. 20 2000 100 0,18 0,21 0,23 0,26 0,26
10Pług zagonowy
.3-skib 20 2000 100 0,26 0,30 0,33 0,37 0,40
11 Pług podorywkowy 5-skib. 20 2000 80 0,43 0,53 0,63 0,71 0,77
12Zestaw uprawowo-siewny 2 m (brona aktywna i siewnik)
20 1000 80 0,32 0,40 0,50 0,53 -
13Zestaw do uprawy przedsiewnej
2,1 m20 1600 80
1,20 1,50 1,70 1,80 -14 2,8 m 1,60 2,05 2,25 2,4 -15 5,1 m 3,10 3,87 4,70 5,2 -16 Brona talerzowa
(talerz. 2-krotne)2,5 m
20 1600 900,40 0,50 0,55 0,62 -
17 3,0 m 0,45 0,59 0,67 0,71 -18
Kultywator zawieszany2,2 m
20 1500 60 0,40 0,50 0,59 0,62 -
19 3,0 m 0,50 0,67 0,77 0,83 -20 4,0 m 0,59 0,83 1,00 1,11 -21
Wały2,0 m
20 1000 300,60 0,83 1,00 1,11 -
22 3,0 m 0,83 1,11 1,43 1,50 -
182
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
23 Brona zębata zawieszana
3,0 m20 1900 50
0,77 0,90 1,11 1,25 1,2524 4,0 m 0,91 1,25 1,43 1,67 1,6725 Brona zębata
przyczepiana5,0 m
20 1500 601,00 1,43 1,67 2,00 2,00
26 6,0 m 1,11 1,67 2,00 2,50 2,50
27Rozsiewacz nawozów - załadunek z worków i transport na pole przyczepą, dawka 0,2 t/ha
10 m
15 1000 110
0,67 1,11 1,67 2,50 -
28 12 m 0,71 1,25 1,67 2,50 -
Roztrząsacz obornika, 40 t/ha, załadunek ręczny
odległość pola (km) 0,5 1 2 3
29 Q =1,5t15 1250 90
0,09 0,08 0,07 0,06 -30 Q =3,0t 0,10 0,09 0,09 0,08 -
Roztrząsacz obornika, 40 t/ha, załadunek ładowaczem
odległość pola (km) 0,5 1 2 3
31 Q =2,0t15 1250 90
0,14 0,12 0,09 0,08 -
32 Q =4,0t 0,18 0,16 0,13 0,11 -
33
Siewnik zbożowy
2,5 m
20 1400 100
0,38 0,50 0,67 0,71 -34 3,0 m 0,40 0,53 0,71 0,91 -35 4,0 m 0,77 1,00 1,18 1,35 -36 6,0 m 0,91 1,25 1,67 1,67 2,0037
Siewnik punktowy3,0 m
15 800 1000,67 0,83 0,91 1,00 1,00
38 6,0 m 1,00 1,25 1,67 2,00 2,0039 Sadzarka półautomat.
(ziemn. podkiełk.)2-rz.
15 800 100
0,10 0,12 0,12 0,12 -40 4-rz. 0,15 0,19 0,19 0,20 -41 Sadzarka automat.
(ziemn. nie podkiełk.)2-rz. 0,17 0,21 0,22 0,21 -
42 4-rz. 0,21 0,29 0,33 0,31 -43 Opryskiwacz 400 l,
8 m, dawka cieczy (l/ha)
400
15 1000 60
0,50 0,77 1,11 1,11 -44 600 0,48 0,67 0,91 1,00 -45 800 0,45 0,63 0,83 0,91 -46 Opryskiwacz 1000 l,
10 m, dawka cieczy (l/ha)
600 0,51 0,77 1,11 1,40 -47 800 0,50 0,71 1,00 1,25 -48 1000 0,48 0,67 0,91 1,11 -49 Pielnik 3,0 m 15 840 100 0,62 0,77 0,91 1,00 -50 Obsypnik 1,5 m 15 1000 100 0,48 0,56 0,63 0,67 -51 Wielorak 3,0 m 15 600 100 0,59 0,77 0,91 1,00 -52 Kombajn zbożowy, plon
ziarna 5 t/ha, stosunek ziarna do słomy 1:1
3,0 m18 3000
80 0,45 0,53 0,62 0,67 -53 4,2 m 0,37 0,53 0,71 0,83 -54 4,8 m 0,42 0,59 0,77 1,00 -
55Prasa zb. wysokiego zgniotu, plon słomy 4.5 t/ha, bele pozostawiane na polu
20 1300 80 0,62 0,83 1,00 1,11 -
56 Prasa zwijająca, plon jw. 20 1300 80 0,77 1,00 1,25 1,43 -57 Kosiarka palcowa 1,6 m
20
800
80
0,37 0,45 0,48 - -58 Kosiarka bezpalcowa 1,6 m 800 0,48 0,59 0,67 - -59
Kosiarka rotacyjna1,6 m
12000,50 0,67 0,77 - -
60 2,4 m 0,67 0,91 1,25 - -61 Ze zgniataczem
pokosów1,6 m 0,48 0,62 0,71 - -
62 2,4 m 0,62 0,91 1,11 - -
183
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
63 Przetrząsaczo-zgrabiarka kołowa 2,5 m
20 1000 500,91 1,11 - - -
64 wirnikowa 4,4 m 1,11 1,67 2,00 - -65 Kopaczka do ziemn. przen. 20 800 150 0,15 0,20 0,23 0,25 -66 Kombajn do zb. ziemn. 1-rz. 16 1800 100 0,09 0,10 0,11 0,12 -67 Komb. do zb. buraków 1-rz. 16 2000 100 0,10 0,12 0,13 0,15 -68 Ogławiacz do buraków 6-rz. 16 1600 100 0,38 0,50 0,62 0,71 -69 Wyorywacz do buraków 6-rz. 16 1600 100 0,36 0,50 0,62 0,77 -
Źródło: 1). System Maszyn Rolniczych; 2) KTLB 1990 r. (dane niemieckie); 3) Według Nafa 1982 r. (dane szwajcarskie); 4) Maschinenkosten 2000. FAT Berichte nr 539/1999; 5) Według IBMER.
11.5. Graniczne wykorzystanie maszyn rolniczych Planując modernizację gospodarstwa trzeba pamiętać, że zakup maszyn i ciągników rolniczych wiąże zainwestowany w nie kapitał na wiele lat ich użytkowania, a konsekwencją nierozważnej inwestycji mogą być kłopoty finansowe gospodarstwa. Istotne, z uwagi na poziom kosztów mechanizacji, jestunikanie przeinwestowania gospodarstw przez wyposażenie w maszyny rolnicze ponad możliwości ich racjonalnego wykorzystania. Czynnikiem sprzyjającym obniżce kosztów jest dobór odpowiednich do warunków poszczególnych gospodarstw form mechanizacji, czyli relacji pomiędzy indywidualnym, usługowym lub zespołowym użytkowaniem maszyn. Planując zakupy sprzętu rolniczego należy rozważyć alternatywne, w stosunku do wyłącznie indywidualnego, sposoby użytkowania maszyn, w tym możliwości najmu usług maszynowych. Decyzję o modernizacji wyposażenia gospodarstwa w ciągniki i maszyny rolnicze należy poprzedzić dokładnym rachunkiem ekonomicznym. Metodę wyznaczania wykorzystania granicznego stosuje się na etapie planowania zakupu maszyny, porównując koszty jej eksploatacji z kosztem najmu usługi. Wykorzystanie graniczne określa taką ilość pracy maszyny w skali roku, czyli taką powierzchnię rocznego wykorzystania maszyny, przy której koszt jej eksploatacji jest równy cenie dostępnych usług. Koszty usług są zwykle stałe w przeliczeniu na jednostkę pracy (ha, h)4, podczas gdy koszty eksploatacji posiadanej maszyn zmniejszają się wraz ze wzrostem jej rocznego wykorzystania. Standardowy wzór na obliczanie wykorzystania granicznego ma postać:
WGR =KUTRZ [ha/rok] (1)
kUS - kZM
gdzie:WGR – graniczne wykorzystanie maszyny, h/rok, KUTRZ – koszty utrzymania maszyny dla przewidywanego okresu jej trwania, zł/rok,kUS – koszt usługi, zł/ha,kZM – koszty zmienne zabiegu wykonywanego własną maszyną, zł/ha.
Roczne koszty utrzymania maszyny obliczamy zgodnie ze wskazówkami metodycznymi zawartymi w punkcie. 2.
KUTRZ = KA + KO + KG + KUB (zł/rok) (2)
gdzie:Ka – koszt amortyzacji, zł/rok,Ko – koszt kredytu (odsetki, prowizja i inne opłaty, bez spłaty rat kapitałowych), zł/rok,Kg – koszt garażowania, zł/rok,Kk – koszt konserwacji, zł/rok,Kub – koszt ubezpieczenia, zł/rok.4 Niektóre firmy usług mechanizacyjnych stosują zróżnicowane stawki za usługi w zależności od ilości pracy, odległości dojazdu lub
warunków pracy.
184
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Do składników kosztów zmiennych zabiegu zalicza się koszty użytkowania maszyny oraz koszty eksploatacji współpracującego z tą maszyną ciągnika. W przypadku maszyny samobieżnej kosztami zmiennymi zabiegu są wyłącznie koszty jej użytkowania, w tym np. koszt napraw oraz paliwa i smarów.
KZM =ke(C)+kUŻ
(M)
[zł/ha] (3)W07
gdzie:ke(C) – koszty eksploatacji współpracującego z maszyną ciągnika, zł/h,kUŻ
(M) – koszty użytkowania maszyny, zł/h,W07 – wydajność agregatu ciągnikowo-maszynowego, ha/h.
Przy obliczaniu wykorzystania granicznego należy mieć na uwadze, że wykorzystanie maszyny oraz koszty jej amortyzacji (KA=Cm/T), które stanowią składnik kosztów utrzymania maszyny, są wzajemnie powiązane, z uwagi na okres trwania maszyny oraz na ograniczoną jej zdolność przerobową5. Z powyższych względów obliczona na podstawie wzoru (1) graniczna powierzchnia wykorzystania maszyny powinna spełniać warunek określony zależnością:
WGR ≤TH X W07 [ha/rok] (4)
T
gdzie: TH – zdolność przerobowa maszyny, h, W07 – wydajność eksploatacyjna agregatu ciągnikowo-maszynowego lub maszyny samobieżnej, ha/h,T – przewidywany okres trwania maszyny przyjęty do obliczeń kosztu jej amortyzacji, lata. W przeciwnym wypadku, gdy obliczona na podstawie wzoru (1) minimalna powierzchnia wykorzystania WGR nie spełnia powyższego warunku (obliczone wykorzystanie jest zbyt duże w stosunku do T i TH), należy zastosować inne metody jej wyznaczania – np. graficzną lubanalityczną. Znacznie prostszy, analityczny sposób określania wykorzystania granicznego maszyny, polega na równoczesnym wyznaczeniu pary wielkości: (a) wykorzystania granicznego WGR (ha/rok) oraz (b) granicznego okresu trwania maszyny T = TGR (lata), spełniających warunek (4). W tym celu zakłada się pełne wykorzystanie zdolności przerobowej (potencjału eksploatacyjnego) maszyny TH w krótszym od pierwotnie zakładanego okresie jej trwania6. W tym przypadku poszukiwaną wartość wykorzystania granicznego maszyny oblicza się według poniższego wzoru:
WGR =KG+KK+KUB
[ha/rok](5)
kUS - kZM
CM
TH X W07
gdzie:CM – cena (wartość odtworzeniowa) maszyny i koszt ewentualnego kredytu (odsetki, prowizja i inne
opłaty, bez wartości rat kapitałowych), zł.Odpowiadający temu wykorzystaniu graniczny okres trwania maszyny wynosi:
TGR =TH
X W07 [ha/rok] (6)WGR
5 Zdolność przerobowa maszyny nazywana jest w różnych publikacjach także: potencjałem eksploatacyjnym, potencjałem użytkowym (technicznym) zasobem pracy, resursem lub normatywnym wykorzystaniem w okresie trwania.
6 Bardziej szczegółowy opis analitycznej metody wyznaczania granicznego wykorzystania maszyny znajduje się w publikacji „Koszty eksploatacji maszyn – 2005” nr 20, IBMER Warszawa.
185
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
Z analizy kosztów eksploatacji różnych zestawów ciągnikowo-maszynowych oraz kombajnów samobieżnych wynika, że po wzroście cen maszyn z tytułu wprowadzenia 22% VAT, tylko nieliczne i w zasadzie bardzo duże gospodarstwa są w stanie zagwarantować taką intensywność wykorzystania maszyn, przy której ich użytkowanie jest konkurencyjne pod względem poziomu kosztów do cen usług. Jaką wobec tego decyzję powinien podjąć producent rolny, jeśli z analizy wykorzystania granicznego wynika, że zakup maszyny jest nieopłacalny w stosunku do najmu usługi? W tym przypadku może on skorzystać z usługi, gdyż jest ona po prostu tańsza, względnie powinien rozważyć alternatywne rozwiązania problemu decyzyjnego. Możliwe są następujące rozwiązania: - Dodatkowe świadczenie odpłatnych usług w takich rozmiarach, aby łączne wykorzystanie maszyny
(w gospodarstwie i w usługach) przekraczało wartość graniczną WGR,- Zakup maszyn wspólnie z sąsiadem, tak aby łączne jej wykorzystanie we współpracujących
gospodarstwach wynosiło co najmniej WGR, - Zakup prostszej lub o mniejszej wydajności i nie tak drogiej maszyny, której jednostkowe koszty
eksploatacji będą niższe od kosztu usługi. W każdym z powyższych przypadków należy przeprowadzić odrębną, sprawdzającą kalkulację kosztów i wykorzystania granicznego maszyny. Konieczna jest również analiza dodatkowych, pośrednich kosztów najmu usług, związanych z ich terminowością i jakością .
11.6. Wykorzystanie graniczne a terminowość i jakość usług Wybór pomiędzy zakupem maszyny a najmem usługi determinowany jest także innymi czynnikami, takim na przykład jak: dostępność i niezawodność, w tym jakość usługi, czy też umiejętność obsługi maszyny, względnie alternatywny koszt własnej pracy. Najczęstszym argumentem uzasadniającym wybór własnej maszyny jest niepewność co do terminowości i jakości usług. Rolnik może nie chcieć polegać na usługowym wykonaniu takich prac polowych jak np. siewy, bo czynnikiem kluczowym jest tu terminowość. Te same obawy i uwarunkowania inwestycyjne mogą dotyczyć pozostałych prac maszynowych. Czynnik umiejętności obsługi maszyny ma szczególne znaczenie w przypadku maszyn specjalistycznych i skomplikowanych. Dotyczy to np. nowoczesnych kombajnów do zbioru zbóż, zielonek lub buraków, a nawet maszyn prostszych, ale wyposażonych w rozbudowane systemy elektronicznego sterowania i monitorowania pracy. Najem usługi może być także korzystny w przypadku tych prac maszynowych, które wymagają specjalnych kwalifikacji, np. w zakresie chemicznej ochrony roślin. Powyższe czynniki nie są bezpośrednimi elementami kosztów eksploatacji maszyn, ale mogą w istotny sposób wpływać na decyzje inwestycyjne gospodarstw w zakresie środków mechanizacji, gdyż oddziałują na opłacalność poszczególnych technologii produkcji i efektywność całego gospodarstwa. Ryzyko nieterminowego wykonania prac agrotechnicznych występuje przede wszystkim wówczas, gdy gospodarstwo korzysta z usług, ale może też wynikać z wielu innych przyczyn. Opóźnienie wykonania poszczególnych zabiegów agrotechnicznych w stosunku do ich optymalnego terminu, przyczynia się do powstania wymiernych strat (obniżenie plonu lub jakości zbieranych roślin) oraz może spowodować konieczność przeprowadzenia dodatkowych zabiegów (np. dosuszanie zboża, przetrząsanie zamokłego siana itp.). Te straty plonu lub dodatkowe koszty, zwane kosztami oczekiwania (na usługę) lub kosztami nieterminowego wykonania prac, mogą wynosić od kilku do kilkunastu i więcej procent wartości potencjalnego plonu. Do prac szczególnie terminowych zalicza się siewy, opryski i zbiory. Jednym z dodatkowych następstw np. nieterminowego zbioru zbóż jest także skrócenie czasu na uprawę pożniwną i prawidłowe przygotowanie pola pod siew roślin ozimych, a często dochodzi do opóźnienia ich siewu, co w większości przypadków oddziałuje negatywnie na plonowanie roślin. Analogiczne następstwa i koszty nieterminowego wykonania prac dotyczą w mniejszym lub większym stopniu wszystkich rodzajów upraw, prac polowych i stosowanych maszyn. Koszty te mogą być
186
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
tym większe im wyższe plony osiąga dane gospodarstwo, im wyższe są ceny roślin oraz im wyższe jest ryzyko wystąpienia niesprzyjających warunków atmosferycznych. Szacuje się, że w zależności od rodzaju uprawianych roślin i rodzaju zabiegów koszty niedotrzymania terminu ich wykonania mogą wynosić od 5 do 20% rynkowego kosztu usług. W szczególnych przypadkach kosztami nieterminowego wykonania prac maszynowych należy obciążyć nie najem usługi, a użytkowanie maszyny własnej. Taka sytuacja może mieć np. miejsce w gospodarstwach o intensywnej produkcji bydła mlecznego lub trzody chlewnej, względnie w gospodarstwach rolników dwu-zawodowych, w których z uwagi na stopień zaangażowania w produkcję zwierzęcą lub na ograniczone zasoby pracy własnej, nie ma możliwości sprawnego i na czas wykonania wszystkich prac polowych. Ryzyko niedotrzymania terminu prac występuje także w gospodarstwach o niezrównoważonej strukturze upraw, w wyniku nakładania się terminów agrotechnicznych w poszczególnych rodzajach technologii produkcji roślinnej. W powyższych okolicznościach kosztami niedotrzymania terminu należy obciążyć użytkowanie własnej maszyny, pod tym jednak tylko warunkiem, że usługodawca gwarantuje wykonanie prac maszynowych w ich optymalnym terminie. Zlecenie poszczególnych prac maszynowych firmom usługowym lub sąsiadom może wiązać się z ryzykiem niezbyt starannego ich wykonania, bez należytej dbałości o jakość zabiegu, co w konsekwencji może prowadzić do wymiernych strat. Może też być odwrotnie: umiejętności rolnika mogą być mniejsze niż pracownika wyspecjalizowanej firmy. O ile powyższe różnice jakości rolnik potrafi określić i wycenić, np. w % plonu lub w zł/ha,powinien je uwzględnić w rachunku opłacalności zakupu i użytkowania maszyny. Jeżeli najem usługi obarczony jest ryzykiem nieodpowiedniej jakości wykonania prac, wtedy kosztem tego ryzyka należy obciążyć koszt usługi. W tym przypadku łączny koszty usługi wzrasta, w związku z czym zakup maszyny do gospodarstwa jest uzasadniony przy niższej, od pierwotnie obliczonej (wg wzoru 1 lub 5), granicznej powierzchnia wykorzystania. Natomiast, gdy przewagę jakości pracy ma maszyna usługowa, wówczas o odpowiednią wartość (wyrażoną w zł/ha) należy obniżyć koszt najmu usługi, co w rezultacie prowadzi do zwiększenia granicznej powierzchnia wykorzystania maszyny, dla której prowadzona jest analiza opłacalności zakupu i użytkowania. Jakość wykonania usług maszynowych zależy od wielu czynników, w tym od: solidności usługodawcy, stanu technicznego i nowoczesności stosowanych maszyn, a także od umiejętności i doświadczenia obsługującego je operatora. Dysponując ofertą kilku firm usługowych, należy wybraćtę z nich, o której rzetelności jesteśmy przekonani, a nie kierować się tylko niższą ceną okazjonalnych usług. Warto w tym przypadku zasięgnąć opinii innych rolników o ich ocenę jakości i terminowości świadczonych przez poszczególne firmy usług maszynowych. Przy wyborze usługodawcy należy także zwrócić uwagę na nowoczesność i stan technicznych posiadanego przez poszczególne jednostki usługowe sprzętu rolniczego. Usługa wykonana maszyną starą i zużytą, z reguły nie zapewnia odpowiedniej jakości pracy. Wyższa awaryjność takiej maszyny zwiększa także ryzyko niedotrzymania terminu usługi co może być przyczyną dodatkowych kosztów wynikających z przestoju maszyn towarzyszących - np. zestawów transportowych do zwózki zielonki od sieczkarni samobieżnej lub do odbioru ziarna od kombajnu zbożowego. Uwzględnienie w kalkulacjach kosztu niedotrzymania terminu usługi oraz kosztu wynikającego z różnicy jakości wykonania pracy powoduje, że wzór (5) do wyznaczania wykorzystania granicznego maszyny przyjmuje postać:
WGR =KG+KK+KUB
[ha/rok] (7)kUS
- kZM -CM + kT + KJTH X W07
187
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
gdzie:kT – koszty nieterminowego wykonania usługi, zł/hakJ – koszty jakości, zł/ha (ze znakiem „+” gdy wykonanie usługi obarczone jest ryzykiem nieodpowiedniej
jakości, ze znakiem „–” gdy przewagę jakości wykonania pracy posiada maszyna usługowa)
11.7. Arkusze kalkulacyjne Znajomość kosztów eksploatacji maszyn i umiejętność ich obliczania są niezbędne do oceny opłacalności poszczególnych działalności produkcyjnych w gospodarstwach rolniczych. Jest to również podstawowy warunek podejmowania racjonalnych decyzji o wyposażaniu gospodarstw w nowe maszyny, o alternatywnym doborze usług oraz o wyborze najkorzystniejszych form mechanizacji.
Do realizacji powyższych zadań można wykorzystać arkusze kalkulacyjne programu EXCEL. Mają one zastosowanie do: - kalkulacji kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych, w tym maszyn samobieżnych oraz
zestawów ciągnikowo-maszynowych - arkusz „Koszty eksploatacji”- analizy opłacalności wyboru pomiędzy zakupem i użytkowaniem maszyny a najmem usługi - arkusz
„Opłacalność użytkowania maszyny”- wyznaczania minimalnej (granicznej) powierzchni wykorzystania maszyny - arkusz „Wykorzystanie
graniczne” W celu ułatwienia obsługi arkuszy kalkulacyjnych „Opłacalność użytkowania maszyny” oraz „Wykorzystanie graniczne” większość wykorzystywanych w nich danych jest automatycznie kopiowana z arkusza „Koszty eksploatacji”. Szczegółowy opis powyższych arkuszy kalkulacyjnych zamieszczono w publikacji „Koszty eksploatacji maszyn – 2005” nr 20, IBMER Warszawa.
11.8. Jak korzystać z tabel jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych? Koszty obliczone są dla trzech wariantów użytkowania, różniących się poziomem rocznego wykorzystania maszyn Wr (h/rok) oraz okresem ich trwania T (lat). W tabeli 3 podano koszty eksploatacji ciągników oraz wybranych środków stosowanych w transporcie i przeładunkach płodów rolnych. W tabeli 4 podane zostały koszty eksploatacji wybranych maszyn samojezdnych oraz maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami lub napędzanych silnikami elektrycznymi. W wariancie I, dla najniższego rocznego wykorzystania maszyn, a zarazem dla najdłuższego okresu ich trwania (zależnie od rodzaju środków mechanizacji T = 15-30 lat) maszyny są wykorzystywane w 62-70% ich możliwości przerobowych. Ten sposób użytkowania maszyn jest charakterystyczny dla użytkowania indywidualnego w gospodarstwach o średniej lub wyższej od średniej powierzchni użytków rolnych, względnie w małych grupach zespołowego użytkowania maszyn (ZUM). Jednostkowe koszty eksploatacji maszyn w tym wariancie są wyższe, niż w wariancie II lub III o 20-40%. Wariant II i III charakteryzuje się bardziej intensywnym użytkowania maszyn, zapewniającą wykorzystanie 83-100% zdolności przerobowych maszyn w okresie 8-20 lat. Zapewnienie 100% wykorzystania maszyn w stosunkowo krótkim okresie ich trwania gwarantuje osiąganie możliwie niskiego poziomu jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn. Maszyny użytkowane mniej intensywnie, których roczne wykorzystanie jest niższe od podanego dla wariantu I, a tym bardziej wariantu II lub III, charakteryzują zdecydowanie wyższe jednostkowe koszty eksploatacji, nawet przy przedłużonym okresie ich trwania, z uwagi na rozłożenie kosztów utrzymania na mniejszą liczbę godzin lub hektarów wykonanej pracy.Aby ustalić przewidywane koszty eksploatacji wybranej maszyny lub ciągnika należy:• Wybrać ten z trzech podanych wariantów użytkowania (Wr [kol. 2] w h/rok i T [kol. 3] w latach), który
najbardziej odpowiada intensywności użytkowania maszyny w zespole rolników lub w użytkowaniu indywidualnym.
• Dla każdego z wariantów obliczone są koszty utrzymania (amortyzacja, przechowywanie i
188
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
ubezpieczenie) Kutrz [kol. 4] w (zł/rok) i w (zł/h) [kol. 5] oraz jednostkowe koszty użytkowania Kuż w (zł/h) [kol. 6].
• Suma jednostkowych (w zł/h) kosztów utrzymania i użytkowania stanowi jednostkowy koszt eksploatacji maszyny lub ciągnika - Ke (zł/h) [kol. 7]. Koszt ten powinien stanowić podstawę do rozliczeń za usługi maszynowe.
• Dla maszyn rolniczych agregatowanych z ciągnikiem oraz dla maszyn samobieżnych podano ich wydajności eksploatacyjne W07 (w ha/h).
• Dzieląc koszty eksploatacji Ke (zł/h) przez maksymalną lub minimalną wydajność eksploatacyjną W07 (ha/godz) otrzymujemy odpowiednio: minimalne [kol. 7] lub maksymalne [kol. 8] jednostkowe koszty eksploatacji maszyny w przeliczeniu na 1 ha wykonanej pracy.
• Aby otrzymać przybliżoną wartość kosztów eksploatacji maszyn dla wariantów pośrednich, względem podanych w tej publikacji, należy przyjąć średnią wartość kosztu, w stosunku do tych wariantów.
• W innym przypadku należy skorzystać z przedstawionej w pkt. 2 metodyki obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn, wykorzystując dane zawarte w tabeli 2 oraz przykład obliczeniowy z tabeli 1.
Tabela 11.9. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych ciągników i środków transportowych (bez kosztu robocizny)
Lp.
Wykorzystanie roczne
Okres użytkowania Koszty utrzymania Koszty
użytkowaniaKoszty
eksploatacji Producent
Wr T Kutrz Kuż Ke Powierzchnia przechowywania Pu
(m2)h/rok lat zł/rok zł/h zł/h zł/h
1 2 3 4 5 6
1
Ciągnik T 25A (18,4 kW), Zp = 2,6 l/h
imp. LEDA Pu = 15,4
Cm = (27170) 33147 zł300 25 1939 6,46 12,11 18,57500 20 2271 4,54 12,11 16,65800 15 2823 3,53 12,11 15,64
2
Ciągnik Escort 335 lub Ursus C 330 (22 kW), Zp = 3,1 l/h
POL-MOT Escorts Pu = 16,1
Cm = (35860) 43749 zł300 25 2389 7,96 14,73 22,69500 20 2827 5,65 14,73 20,38800 15 3556 4,45 14,73 19,17
3
Ciągnik Escort 335 Duo (23,5 kW), Zp = 3,2 l/h
POL-MOT Escorts Pu = 16,1
Cm = (42000) 51240 zł300 25 2693 8,98 15,62 24,60500 20 3205 6,41 15,62 22,03800 15 4059 5,07 15,62 20,70
4
Ciągnik Ursus 2812K (28,5 kW), Zp = 3,6 l/h
ZPC URSUS Pu = 16,5
Cm = (54600) 66612 zł300 25 3325 11,08 18,58 29,66500 20 3991 7,98 18,58 26,56800 15 5101 6,38 18,58 24,96
5
Ciągnik Ursus 3512K (34,6 kW), Zp = 4,5 l/h
ZPC URSUS Pu = 17,2
Cm = (63200) 77104 zł300 25 3768 12,56 22,76 35,32500 20 4539 9,08 22,76 31,84800 15 5824 7,28 22,76 30,04
189
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
6
Ciągnik Ursus C 360 3p (35 kW), Zp = 4,7 l/h
ZPC URSUS Pu = 16,9
Cm = (51920) 63342 zł300 25 3204 10,68 22,49 33,17500 20 3837 7,67 22,49 30,16800 15 4893 6,12 22,49 28,60
7
Ciągnik Zetor 3320 (39 kW), Zp = 5,3 l/h
ZETOR Polska Pu = 16,9
Cm = (54910) 66990 zł300 25 3353 11,18 25,02 36,20500 20 4023 8,05 25,02 33,07800 15 5139 6,42 25,02 31,45
8
Ciągnik Ursus 4502 (44,1 kW), Zp = 6,1 l/h
ZPC URSUS Pu = 18,3
Cm = (69200) 84424 zł300 25 4098 13,66 29,35 43,01500 20 4942 9,88 29,35 39,23800 15 6349 7,94 29,35 37,29
9
Ciągnik Zetor 5320 (46 kW), Zp = 6,2 l/h
ZETOR Polska Pu = 17,7
Cm = (62287) 75990 zł300 25 3738 12,46 29,10 41,55500 20 4498 9,00 29,10 38,09800 15 5764 7,21 29,10 36,30
10 Ciągnik Ursus 4512 (48,5 kW), Zp = 6,5 l/h
ZPC URSUS Pu = 18,4
Cm = (68490) 83558 zł 300 25 4065 13,55 30,80 44,34 500 20 4900 9,80 30,80 40,60 800 15 6293 7,87 30,80 38,66
11
Ciągnik Ursus 4514 (48,5 kW), Zp = 6,5 l/h
ZPC URSUS Pu = 18,0
Cm = (80700) 98454 zł300 25 4653 15,51 31,91 47,42500 20 5637 11,27 31,91 43,19800 15 7278 9,10 31,91 41,01
12
Ciągnik Ursus 5314 (52,2 kW), Zp = 7,2 l/h
ZPC URSUS Pu = 19,2
Cm = (85300) 104066 zł300 25 4915 16,38 34,97 51,36500 20 5956 11,91 34,97 46,89800 15 7690 9,61 34,97 44,59
13
Ciągnik Zetor 7340 Turbo Eko (57 kW), Zp = 7,5 l/h
ZETOR Polska Pu = 19,3
Cm = (89262,3) 108900 zł300 25 5112 17,04 36,47 53,51500 20 6201 12,40 36,47 48,87800 15 8016 10,02 36,47 46,49
14
Ciągnik Ursus 5714 Agro Bis (59,5 kW), Zp = 7,9 l/h
ZPC URSUS Pu = 20,1
Cm = (87900) 107238 zł300 25 5070 16,90 37,85 54,75500 20 6142 12,28 37,85 50,14800 15 7930 9,91 37,85 47,77
15
Ciągnik Pronar 82 A (60 kW), Zp = 7,9 l/h
PRONAR Narew Pu = 19,8
Cm = (74150) 90463 zł400 25 4384 10,96 36,60 47,56600 20 5289 8,81 36,60 45,41800 15 6797 8,50 36,60 45,09
190
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
16
Ciągnik Pronar 82 TSA (66 kW), Zp = 8,2 l/h
PRONAR Narew Pu = 19,8
Cm = (84350) 102907 zł400 25 4886 12,21 38,66 50,88600 20 5915 9,86 38,66 48,52800 15 7630 9,54 38,66 48,20
17
Ciągnik Ursus 1014 (70 kW), Zp = 9,3 l/h
ZPC URSUS Pu = 23,3
Cm = (131500) 160430 zł400 25 7305 18,26 47,13 65,39600 20 8910 14,85 47,13 61,98800 15 11583 14,48 47,13 61,61
18
Ciągnik Pronar 1025A (77 kW), Zp = 9,7 l/h
PRONAR Narew Pu = 20,4
Cm = (94550) 115351 zł400 25 5406 13,51 45,26 58,77600 20 6559 10,93 45,26 56,19800 15 8482 10,60 45,26 55,86
19
Ciągnik Ursus 1224 (86 kW), Zp = 11,4 l/h
ZPC URSUS Pu = 23,1
Cm = (137500) 167750 zł400 25 7595 18,99 55,60 74,59600 20 9273 15,45 55,60 71,05800 15 12069 15,09 55,60 70,69
20
Ciągnik Ursus 1634 (113,8 kW), Zp = 14,8 l/h
ZPC URSUS Pu = 26,4
Cm = (163400) 199348 zł400 25 8961 22,40 128,16 150,56600 20 10955 18,26 128,16 146,42800 15 14277 17,85 128,16 146,01
21
Przyczepa wywrotka 1-os. T 655 (2 t)
PRONAR Narew Pu = 12,5
Cm = (8900) 10858 zł240 25 641 2,67 1,63 4,30400 15 930 2,33 1,63 3,95600 10 1292 2,15 1,63 3,78
22
Przyczepa wywrotka 1-os. T 654 (2,5 t)
PRONAR Narew Pu = 15,9
Cm = (10200) 12444 zł240 25 775 3,23 1,87 5,09400 15 1107 2,77 1,87 4,63600 10 1521 2,54 1,87 4,40
23
Przyczepa wywrotka 1-os. T 040 (3,5 t)
POL-MOT Warfama Pu = 16,1
Cm = (12500) 15250 zł240 25 892 3,72 2,29 6,00400 15 1298 3,25 2,29 5,53600 10 1807 3,01 2,29 5,30
24
Przyczepa wywrotka 2-os. T 653 (4 t)
PRONAR Narew Pu = 15,0
Cm = (16800) 20496 zł240 25 1159 4,83 3,07 7,90400 15 1706 4,26 3,07 7,34600 10 2389 3,98 3,07 7,06
191
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
25
Przyczepa wywrotka 2-os. T 604 (4,5 t)
POL-MOT Warfama Pu = 21,0
Cm = (18400) 22448 zł240 25 1226 5,11 3,37 8,48400 15 1825 4,56 3,37 7,93600 10 2573 4,29 3,37 7,66
26
Przyczepa wywrotka 2-os. T 169/2 (6 t)
CYNKOMET Cz.Białostocka
Pu = 20,0
Cm = (15840) 19325 zł240 25 1175 4,90 2,90 7,79400 15 1690 4,23 2,90 7,12600 10 2334 3,89 2,90 6,79
27
Przyczepa wywrotka 2-os. T 672 (8 t)
PRONAR Narew Pu = 23,2
Cm = (25500) 31110 zł240 25 1695 7,06 4,67 11,73400 15 2524 6,31 4,67 10,98600 10 3561 5,94 4,67 10,60
28
Przyczepa wywrotka 2-os. T 672/1 (10 t)
PRONAR Narew Pu = 23,2
Cm = (28600) 34892 zł240 25 1848 7,70 5,23 12,94400 15 2779 6,95 5,23 12,18600 10 3942 6,57 5,23 11,80
29
Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 615 (2 t, 20 m3, 10 noży)
POL-MOT Opalenica Pu = 26,3
Cm = (21000) 25620 zł (cena szac.)50 25 1290 25,80 16,01 41,8175 20 1546 20,62 16,01 36,63
160 10 2827 17,67 16,01 33,68
30
Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 126/5 (3,5t, 20 m3, 11 noży)
POL-MOT Opalenica Pu = 27,0
Cm = (27500) 33550 zł50 25 1732 34,65 20,97 55,6275 20 2068 27,57 20,97 48,54
160 10 3745 23,41 20,97 44,38
31
Zbieracz pokosów T 055/6 (3 t, 28 m3 )
PRO-AGRO Kunów Pu = 31,1
Cm = (13800) 16836 zł (cena szac.)50 25 972 19,44 10,52 29,9675 20 1140 15,21 10,52 25,73
160 10 1982 12,39 10,52 22,91
32
Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 084 (3t, 27 m3, 13 noży)
METALTECH Mirosławiec
Pu = 26,6
Cm = (33200) 40504 zł50 25 2009 40,18 25,32 65,4975 20 2414 32,19 25,32 57,50
160 10 4439 27,75 25,32 53,06
33
Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 085 (5 t, 30 m3, 23 noże)
METALTECH Mirosławiec
Pu = 29,8
Cm = (63700) 77714 zł (cena szac.)50 25 3803 76,06 48,57 124,6375 20 4580 61,07 48,57 109,64
160 10 8466 52,91 48,57 101,48
192
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
34
Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 607 (8 t, 30 m3, 25 noży)
POL-MOT Opalenica Pu = 32,9
Cm = (82900) 101138 zł50 25 4814 96,29 63,21 159,5075 20 5826 77,68 63,21 140,89
160 10 10883 68,02 63,21 131,23
35
Ładowacz czołowy T 357 (do T 25 A) (udźwig 330 kg)
MEPROZET Międz.Podl. Pu = 6,8
Cm = (3200) 3904 zł100 25 235 2,35 0,57 2,92200 20 274 1,37 0,57 1,94320 15 339 1,06 0,57 1,63
36
Ładowacz czołowy T 210 „TUR-1” (do C 330) (udźwig 400 kg)
MEPROZET Międz.Podl. Pu = 6,8
Cm = (3300) 4026 zł100 25 242 2,42 0,59 3,00200 20 282 1,41 0,59 2,00320 15 349 1,09 0,59 1,68
37
Ładowacz czołowy T 434 (do U2812, U3512) (udźwig 500 kg)
MEPROZET Międz.Podl. Pu = 6,8
Cm = (3900) 4758 zł (z łyżką hydrauliczną (5300) 6466)100 25 271 2,71 0,69 3,40200 20 318 1,59 0,69 2,28320 15 397 1,24 0,69 1,94
38
Ładowacz czołowy T 261 „TUR-2” (do C 360) (udźwig 500 kg)
MEPROZET Międz.Podl. Pu = 6,8
Cm = (3600) 4392 zł (z łyżką hydrauliczną (5250) 6405)100 25 255 2,55 0,64 3,19200 20 299 1,50 0,64 2,14320 15 372 1,16 0,64 1,80
39
Ładowacz czołowy T 272 „TUR-4” (udźwig 1200 kg)
POL-MOT Mrągowo Pu = 7,8
Cm = (12480) 15226 zł100 25 809 8,09 2,22 10,31200 20 961 4,81 2,22 7,03320 15 1215 3,80 2,22 6,02
40
Ładowacz czołowy T 273 „TUR-5” (udźwig 1500 kg)
POL-MOT Mrągowo Pu = 7,8
Cm = (10970) 13383 zł100 25 668 6,68 1,95 8,63200 20 802 4,01 1,95 5,96320 15 1025 3,20 1,95 5,15
41
Ładowacz chwytakowy T 214/3 „CYKLOP” bez kabiny (udźwig 500 kg)
POL-MOT Warfama Pu = 23,7
Cm = (24950) 30439 zł100 25 1564 15,64 4,44 20,08200 20 1869 9,34 4,44 13,78320 15 2376 7,43 4,44 11,86
42
Ładowacz chwytakowy T 274 „TROLL” (udźwig 350 kg)
POL-MOT Warfama Pu = 19,4
Cm = (13900) 16958 zł100 25 879 8,79 2,47 11,26200 20 1049 5,24 2,47 7,72320 15 1331 4,16 2,47 6,63
193
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
43
Ładowacz do nawozów T 441 „BYK” (udźwig 1000 kg)
AGROMET Brzeg Pu = 6,8
Cm = (7490) 9138 zł100 25 481 4,81 1,33 6,15200 20 573 2,86 1,33 4,20320 15 725 2,27 1,33 3,60
44
Przenośnik ślimakowy (4 mb, z koszem) T 206/4 (2,2 kW)
POM Augustów Pu = 9,0
Cm = (2666) 3253 zł50 30 316 6,32 1,36 7,68
100 20 370 3,70 1,36 5,06200 15 425 2,12 1,36 3,48
45
Przenośnik ślimakowy (6 mb, z koszem) T 206/2 (2,2 kW)
POM Augustów Pu = 12,2
Cm = (2647) 3229 zł50 30 383 7,65 5,05 12,70
100 20 436 4,36 5,05 9,41200 15 490 2,45 5,05 7,50
46
Przenośnik taśmowy 8m, szer. 0,5 m (2,2 kW)
POMECH PuckPu = 15,4
Cm = (14000) 17080 zł50 30 930 18,60 3,31 21,91
100 20 1215 12,15 3,31 15,45200 15 1499 7,50 3,31 10,80
47
Dmuchawa do ziarna T 378/1 „AUGUST” (5,5 kW)
POM Augustów Pu = 5,5
Cm = (2776) 3387 zł50 30 247 4,95 2,87 7,82
100 20 304 3,04 2,87 5,91200 15 360 1,80 2,87 4,68
48 Dmuchawa do ziarna T 378/2 (7,5 kW) POM Augustów Cm = (3051) 3722 zł Pu = 5,5 50 30 259 5,19 3,77 8,96 100 20 321 3,21 3,77 6,98 200 15 383 1,92 3,77 5,69
4
Dmuchawa ssąco-tłocząca do ziarna T 422 (z siln. 11 kW)MROL Odolanów
Pu = 5,5Cm = (8000) 9760 zł
50 30 470 9,41 6,33 15,74100 20 633 6,33 6,33 12,66200 15 796 3,98 6,33 10,31
50
Dmuchawa do słomy i siana T 283 „HALNIAK” (z siln. 7,5 kW)
POM Limanowa Pu = 4,4
Cm = (2400) 2928 zł (cena szac.)50 30 153 3,07 3,64 6,71
100 20 202 2,02 3,64 5,66200 15 251 1,25 3,64 4,89
194
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
Tabela 11.10. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami oraz maszyn samojezdnych (bez kosztu robocizny)
Lp.
Wykorzysta-nie roczne
Okres użyt-kowania
Koszty utrzymania
Koszty użytko-wania
Koszty eksploatacji
Koszty eksploatacji dla W07 : Producent
minimal. maksym.
Wr T Kutrz Kuż Ke Ke(MIN) Ke(MAX) Powierzchnia przechowywania Pu
(m2)h/rok lat zł/rok zł/h zł/h zł/h zł/ha zł/ha
1 2 3 4 5 6 7 8
51
Pług zawieszany 2-sk. U 160 (szer. 2x30 cm), W07 = 0,18 - 0,26 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 3,7
Cm = (1713) 2090 zł40 30 117 2,94 1,04 3,98 15,3 22,180 20 152 1,90 1,04 2,95 11,3 16,4
130 15 187 1,44 1,04 2,48 9,6 13,8
52
Pług zawieszany 3-sk. U 160/2 (szer. 3x30 cm), W07 = 0,26 - 0,40 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 5,1
Cm = (2221) 2710 zł40 25 169 4,23 1,35 5,58 14,0 21,580 20 196 2,45 1,35 3,81 9,5 14,6
130 15 241 1,86 1,35 3,21 8,0 12,4
53
Pług zawieszany 3-sk. „TUR” 110 B (szer. 3x35 cm), W07 = 0,30 - 0,45 ha/h
UNIA Grudziądz Pu = 5,7
Cm = (3500) 4270 zł40 25 240 6,01 2,14 8,15 18,1 27,280 20 283 3,54 2,14 5,67 12,6 18,9
130 15 354 2,73 2,14 4,86 10,8 16,2
54
Pług zawieszany 4-sk. U 160/4 (szer. 4x30 cm), W07 = 0,35 - 0,53 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 7,6
Cm = (3230) 3941 zł40 25 242 6,06 1,97 8,03 15,1 22,980 20 282 3,52 1,97 5,49 10,4 15,7
130 15 347 2,67 1,97 4,64 8,8 13,3
55
Pług zawieszany 4-sk. „TUR” 120 B (szer. 4x35 cm), W07 = 0,4 - 0,62 ha/h
UNIA Grudziądz Pu = 8,1
Cm = (7400) 9028 zł40 25 493 12,33 4,51 16,84 27,2 42,180 20 583 7,29 4,51 11,81 19,0 29,5
130 15 734 5,65 4,51 10,16 16,4 25,4
56
Pług zawieszany podorywkowy 3-sk. U 144/1 (szer. 3x25 cm), W07 = 0,35 - 0,55 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 4,4
Cm = (1927) 2351 zł40 25 148 3,70 1,25 4,95 9,0 14,160 20 171 2,86 1,25 4,11 7,5 11,7
100 15 211 2,11 1,25 3,36 6,1 9,6
57
Pług zawieszany podorywkowy 5-sk. U 144/3 (szer. 5x25 cm), W07 = 0,45 - 0,80 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 8,3
Cm = (2921) 3564 zł40 25 233 5,81 1,90 7,71 9,6 17,160 20 268 4,47 1,90 6,37 8,0 14,2
100 15 328 3,28 1,90 5,18 6,5 11,5
58
Agregat podorywkowy 5-zęb. „KOS” 2,1 B (2,1 m), W07 = 1,5 - 1,7
UNIA Grudziądz Pu = 6,2
Cm = (8000) 9760 zł30 20 571 19,02 9,76 28,78 16,9 19,260 12 896 14,93 9,76 24,69 14,5 16,580 10 1059 13,23 9,76 22,99 13,5 15,3
195
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
59
Agregat podorywkowy 7-zęb. „KOS” 3,0 B (3,0 m), W07 = 2,1 - 2,4
UNIA Grudziądz Pu = 8,5
Cm = (13000) 15860 zł30 20 901 30,04 15,86 45,90 19,1 21,960 12 1430 23,83 15,86 39,69 16,5 18,980 10 1694 21,18 15,86 37,04 15,4 17,6
60
Brona talerzowa 2-walcowa, U 239 (1,8 m), W07 = 0,67 - 1,11 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 6,8
Cm = (3204) 3909 zł40 25 234 5,85 2,20 8,05 7,3 12,070 20 273 3,90 2,20 6,10 5,5 9,1
100 16 322 3,22 2,20 5,42 4,9 8,1
61
Brona talerzowa 4-walcowa, U 239/1 (2,7 m), W07 = 0,83 - 1,67 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 8,7
Cm = (5733) 6994 zł40 25 380 9,49 3,93 13,42 8,0 16,270 20 449 6,42 3,93 10,36 6,2 12,5
100 16 537 5,37 3,93 9,30 5,6 11,2
62
Kultywator 14-zęb. U 474 (2,1 m), W07 = 0,40 - 0,62 ha/h
POL-MOT Mrągowo Pu = 5,4
Cm = (1350) 1647 zł40 25 92 2,30 0,66 2,96 4,8 7,470 20 109 1,55 0,66 2,21 3,6 5,5
100 15 136 1,36 0,66 2,02 3,3 5,0
63
Kultywator 18-zęb. U 474/1 (2,8 m), W07 = 0,50 - 0,83 ha/h
POL-MOT Mrągowo Pu = 6,7
Cm = (1450) 1769 zł40 25 100 2,51 0,71 3,21 3,9 6,470 20 118 1,68 0,71 2,39 2,9 4,8
100 15 147 1,47 0,71 2,18 2,6 4,4
64
Wał strunowy 2-rzęd. U 852/1 (2,1 m), W07 = 0,6 - 1,11 ha/h
POL-MOT Mrągowo Pu = 5,4
Cm = (1250) 1525 zł40 25 87 2,17 0,81 2,98 2,7 5,070 20 102 1,46 0,81 2,27 2,0 3,8
100 15 127 1,27 0,81 2,09 1,9 3,5
65
Wał strunowy 2-rzęd. U 852 (2,8 m), W07 = 0,8 - 1,25 ha/h
POL-MOT Mrągowo Pu = 6,9
Cm = (1450) 1769 zł40 25 100 2,51 0,94 3,46 2,8 4,370 20 118 1,69 0,94 2,63 2,1 3,3
100 15 148 1,48 0,94 2,42 1,9 3,0
66
Brona zębowa zaw. lekka 3-pol. U 211/2 (3,2 m), W07 = 0,7 - 1,0 ha/h
POM Augustów Pu = 9,0
Cm = (795) 970 zł60 25 70 1,16 0,26 1,42 1,4 2,080 20 80 0,99 0,26 1,25 1,2 1,8
125 15 96 0,77 0,26 1,02 1,0 1,5
67
Brona zębowa zaw. ciężka 4-pol. U 358 (4,2 m), W07 = 0,65 - 0,9 ha/h
POM Augustów Pu = 11,5
Cm = (1080) 1318 zł60 25 91 1,51 0,42 1,92 2,1 3,080 20 104 1,30 0,42 1,71 1,9 2,6
125 15 126 1,01 0,42 1,42 1,6 2,2
196
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
68
Brona zęb. 5-pol. U 212/2 (5,2 m), W07 = 1,0 - 1,8 ha/h
POM Augustów Pu = 13,1
Cm = (1298) 1584 zł60 25 106 1,76 0,42 2,18 1,2 2,280 20 121 1,52 0,42 1,93 1,1 1,9
125 15 148 1,18 0,42 1,60 0,9 1,6
69
Brona chwastownik (6 m), W07 = 1,2 - 2,0 ha/h
EXPOM Krośniewice
Pu = 9,4
Cm = (8210) 10016 zł60 25 549 9,15 3,16 12,32 6,2 10,380 20 649 8,12 3,16 11,28 5,6 9,4
125 15 816 6,53 3,16 9,69 4,8 8,1
70
Brona chwastownik (9 m), W07 = 1,5 - 2,5 ha/h
EXPOM Krośniewice
Pu = 9,4
Cm = (13170) 16067 zł60 25 798 13,29 5,07 18,37 7,3 12,280 20 958 11,98 5,07 17,05 6,8 11,4
125 15 1226 9,81 5,07 14,88 6,0 9,9
71
Glebogryzarka U 500/3 „KRUK 1,8 W” (1,8 m), W07 = 0,25 - 0,40 ha/h
UNIA Grudziądz Pu = 4,9
Cm = (4400) 5368 zł50 25 300 6,00 3,58 9,58 23,9 38,375 20 354 4,72 3,58 8,29 20,7 33,2
100 15 443 4,43 3,58 8,01 20,0 32,0
72
Głębosz zawieszany 3-elem. U 435/1 „KRET 3B” W07 = 0,30 - 0,50 ha/h
UNIA Grudziądz Pu = 6,5
Cm = (6200) 7564 zł50 25 412 8,24 7,56 15,80 31,6 52,775 20 488 6,50 7,56 14,06 28,1 46,9
100 15 614 6,14 7,56 13,70 27,4 45,7
73
Agregat uprawowy zawieszany U 723/2 (2,1 m), W07 = 0,9 - 1,3 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 8,9
Cm = (3197) 3900 zł40 25 252 6,30 1,95 8,25 6,3 9,270 20 291 4,16 1,95 6,11 4,7 6,8
100 16 340 3,40 1,95 5,35 4,1 5,9
74
Agregat uprawowy zawieszany U 759 „LECH” (2,8 m), W07 = 1,1-1,5 ha/h
EXPOM Krośniewice
Pu = 11,6
Cm = (4970) 6063 zł40 25 365 9,12 3,03 12,15 8,1 11,070 20 425 6,08 3,03 9,11 6,1 8,3
100 16 501 5,01 3,03 8,04 5,4 7,3
75
Agregat uprawowy zawieszany U 749 „KOMBI 3,7BH” (3,7 m), W07 = 1,5 - 2,0 ha/h
UNIA Grudziądz Pu = 7,5
Cm = (9900) 12078 zł40 25 611 15,28 6,04 21,32 10,7 14,270 20 732 10,46 6,04 16,50 8,2 11,0
100 16 883 8,83 6,04 14,87 7,4 9,9
76
Agregat uprawowy zawieszany U 750 „KOMBI 4,2BH” (4,2 m), W07 = 2,0 - 2,4 ha/h
UNIA Grudziądz Pu = 9,9
Cm = (10900) 13298 zł40 25 691 17,26 6,65 23,91 10,0 12,070 20 823 11,76 6,65 18,41 7,7 9,2
100 16 990 9,90 6,65 16,55 6,9 8,3
197
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
77
Agregat uprawowy czynny U 771/1/R Hermes z wałem rurow. (3,0 m), W07 = 0,65 - 0,85 ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 7,8
Cm = (26550) 32391 zł40 20 1832 45,79 26,99 72,79 85,6 112,070 15 2372 33,88 26,99 60,87 71,6 93,7
120 10 3451 28,76 26,99 55,75 65,6 85,8
78
Agregat uprawowy czynny U 771/2/Z Hermes z wałem zębatym (4,0 m), W07 = 0,75-0,95ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 10,3
Cm = (39550) 48251 zł40 20 2687 67,18 40,21 107,39 113,0 143,270 15 3491 49,88 40,21 90,09 94,8 120,1
120 10 5100 42,50 40,21 82,71 87,1 110,3
79
Zestaw uprawowo-siewny bierny: S 043/B1 + U 772/C2/S (2,7 m), W07 = 0,6 - 0,8 ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 12,6
Cm = (21400) 26108 zł + sprzęg40 20 1509 37,73 21,76 59,49 74,4 99,170 15 1944 27,78 21,76 49,53 61,9 82,6
120 10 2815 23,45 21,76 45,21 56,5 75,4
80
Zestaw uprawowo-siewny bierny: S 043/C2 + U 772/C3/R (3,0 m), W07 = 0,65 - 0,85 ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 13,7
Cm = (23850) 29097 zł + sprzęg40 20 1674 41,86 24,25 66,11 77,8 101,770 15 2159 30,85 24,25 55,09 64,8 84,8
120 10 3129 26,08 24,25 50,32 59,2 77,4
81
Zestaw uprawowo-siewny bierny: S 078/4 + U 772/C4/R (4,0 m), W07 = 0,85 - 1,1 ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 17,9
Cm = (40500) 49410 zł + sprzęg40 20 2904 72,59 41,18 113,77 103,4 133,870 15 3727 53,24 41,18 94,42 85,8 111,1
120 10 5374 44,78 41,18 85,96 78,1 101,1
82
Zestaw uprawowo-siewny czynny: S 043/C2 + U 771/1/R (3,0 m), W07 = 0,55 - 0,75 ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 14,8
Cm = (38550) 47031 zł + sprzęg40 20 2719 67,98 39,19 107,17 142,9 194,970 15 3503 50,04 39,19 89,24 119,0 162,2
120 10 5071 42,26 39,19 81,45 108,6 148,1
83
Zestaw uprawowo-siewny czynny: S 078/4 + U 771/2/R (4,0 m), W07 = 0,7 - 0,9 ha/h
Rolmasz Kutno Pu = 18,4
Cm = (61350) 74847 zł + sprzęg40 20 4197 104,93 62,37 167,31 185,9 239,070 15 5445 77,78 62,37 140,15 155,7 200,2
120 10 7940 66,16 62,37 128,54 142,8 183,6
84
Zgarniacz kamieni U 907 (3,2 m), W07 = 0,3 - 0,5 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 20,5
Cm = (14500) 17690 zł (cena szacunkowa)
80 15 1390 17,38 22,11 39,49 79,0 131,6120 10 1980 16,50 22,11 38,61 77,2 128,7150 8 2422 16,15 22,11 38,26 76,5 127,5
198
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
85
Zbieracz kamieni U 908 (1,5 m), W07 = 0,5 - 0,7 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 17,9
Cm = (22000) 26840 zł (cena szacunkowa)
80 15 2060 25,75 33,55 59,30 84,7 118,6120 10 2954 24,62 33,55 58,17 83,1 116,3150 8 3625 24,17 33,55 57,72 82,5 115,4
86
Rozsiewacz nawozów N 054/1 (240 l), W07 = 0,5 - 1,0 ha/h
SIPMA Lublin Pu = 2,9
Cm = (970) 1183 zł35 20 96 2,76 1,30 4,06 4,1 8,160 15 116 1,94 1,30 3,24 3,2 6,5
100 10 156 1,56 1,30 2,86 2,9 5,7
87
Rozsiewacz nawozów N 012 RNZ (350 kg), W07 = 0,6 - 1,1 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 3,7
Cm = (990) 1208 zł35 20 104 2,98 1,33 4,31 3,9 7,260 15 124 2,07 1,33 3,40 3,1 5,7
100 10 165 1,65 1,33 2,98 2,7 5,0
88
Rozsiewacz zawieszany 2-tarczowy MS (0,40 t), W07 = 0,7 - 1,2 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 4,7
Cm = (4610) 5624 zł35 20 365 10,42 6,19 16,60 13,8 23,760 15 458 7,64 6,19 13,82 11,5 19,7
100 10 646 6,46 6,19 12,64 10,5 18,1
89
Rozsiewacz zaw. 2-tarczowy Mx (N039) (0,95 t), W07 = 0,9 - 1,5 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 5,5
Cm = (6600) 8052 zł35 20 500 14,27 8,86 23,13 15,4 25,760 15 634 10,56 8,86 19,42 12,9 21,6
100 10 902 9,02 8,86 17,88 11,9 19,9
90
Rozsiewacz nawozów przyczep. RCW (N 011) (2,5 t), W07 = 1 - 1,7 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 12,6
Cm = (19900) 24278 zł40 20 1416 35,40 26,71 62,10 36,5 62,160 15 1821 30,34 26,71 57,05 33,6 57,0
100 10 2630 26,30 26,71 53,00 31,2 53,0
91
Rozsiewacz nawozów przyczepiany pneumatyczny N032/1, (2 t), W07 = 2 - 4 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 13,0
Cm = (30000) 36600 zł (cena szac.)
40 20 2154 53,86 40,26 94,12 23,5 47,160 15 2764 46,07 40,26 86,33 21,6 43,2
100 10 3984 39,84 40,26 80,10 20,0 40,1
92
Rozrzutnik obornika 1-os., 2 bębnowy N 226/1 (2,5 t), W07 = 0,07-0,10 ha/h
POL-MOT Warfama Pu = 10,4
Cm = (13300) 16226 zł50 20 979 19,59 11,68 31,27 312,7 446,780 15 1250 15,62 11,68 27,31 273,1 390,1
125 10 1791 14,33 11,68 26,01 260,1 371,6
93
Rozrzutnik obornika 1-os., 2 bębnowy N 227 (3,5 t), W07 = 0,09-0,11 ha/h
POL-MOT Warfama Pu = 16,9
Cm = (14900) 18178 zł50 20 1090 21,80 13,09 34,89 317,2 387,780 15 1393 17,41 13,09 30,50 277,3 338,9
125 10 1999 15,99 13,09 29,08 264,4 323,1
199
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
94
Rozrzutnik obornika 2-os., 1 bębnowy N 235 (4 t), W07 = 0,12-0,14 ha/hCYNKOMET Cz.
Białostocka Pu = 18,6
Cm = (14400) 17568 zł50 20 1073 21,46 12,65 34,11 243,7 284,380 15 1366 17,07 12,65 29,72 212,3 247,7
125 10 1952 15,61 12,65 28,26 201,9 235,5
95
Rozrzutnik obornika tandem, 2 bębnowy N 218/2 (6 t), W07 = 0,14-0,16 ha/h
POL-MOT Warfama Pu = 19,6
Cm = (23800) 29036 zł50 20 1746 34,91 20,91 55,82 348,9 398,780 15 2230 27,87 20,91 48,78 304,8 348,4
125 10 3197 25,58 20,91 46,49 290,5 332,0
96
Rozrzutnik obornika tandem, 4 bębnowy N 221/3 (8 t), W07 = 0,17-0,20 ha/h
CYNKOMET Cz. Białostocka Pu = 21,1
Cm = (30315) 36984 zł50 20 2167 43,33 26,63 69,96 349,8 411,580 15 2783 34,79 26,63 61,42 307,1 361,3
125 10 4016 32,13 26,63 58,75 293,8 345,6
97
Wóz asenizacyjny T 527/3 (3000 l)
MEPROZET Kościan
Pu = 13,3
Cm = (13400) 16348 zł70 15 1294 18,49 7,85 26,34
120 10 1839 15,33 7,85 23,17160 8 2248 14,05 7,85 21,90
98
Wóz asenizacyjny T 527/1 (4000 l)
MEPROZET Kościan
Pu = 15,9
Cm = (15000) 18300 zł70 15 1459 20,84 8,78 29,63
120 10 2069 17,24 8,78 26,02160 8 2526 15,79 8,78 24,57
99
Pompa asenizacyjna N 410 (napęd od hydrauliki ciągnika)
MEPROZET Kościan Pu = 2,6
Cm = (2600) 3172 zł(cena szac)
70 15 263 3,76 0,85 4,61120 10 369 3,07 0,85 3,93160 8 448 2,80 0,85 3,65
100
Zaprawiarka „PLON” (napęd WOM ciągnika) W07 = do 4 t/h
WacRol Gniewkowo
Pu = 4,0
Cm = (3000) 3660 zł40 25 200 5,01 0,85 5,8670 20 237 3,39 0,85 4,24
100 15 298 2,98 0,85 3,83
101
Zaprawiarka P 211/1 „REDŁO ALP50” (1,2 kW), W07 = do 1 t/h
Agr Alex Redło Pu = 2,2
Cm = (4150) 5063 zł40 25 273 6,81 1,69 8,5070 20 323 4,62 1,69 6,30
100 15 408 4,08 1,69 5,76
102
Zaprawiarka P 212 „AGATA” (1,5 kW), W07 = 1 - 3 t/h
Agr Alex Redło Pu = 4,7
Cm = (11950) 14579 zł40 25 718 17,94 4,03 21,9770 20 863 12,34 4,03 16,37
100 15 1106 11,06 4,03 15,10
200
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
103
Siewnik zbożowy S 069/2 „KRZNA” (2,5 m), W07 = 0,35 - 0,70 ha/h
MEPROZET Międz.Podlaski
Pu = 6,7
Cm = (5100) 6222 zł40 25 331 8,27 4,44 12,71 18,2 36,370 18 427 6,11 4,44 10,55 15,1 30,1
140 10 704 5,03 4,44 9,47 13,5 27,1
104
Siewnik zbożowy S 043/B1 „POZNANIAK” (2,7 m), W07 = 0,40 - 0,90 ha/h
ROLMASZ Kutno Pu = 7,5
Cm = (10500) 12810 zł40 25 640 16,01 9,15 25,16 28,0 62,970 18 840 12,00 9,15 21,15 23,5 52,9
140 10 1409 10,06 9,15 19,21 21,3 48,0
105
Siewnik zbożowy S 052 „MAZUR” (4,00 m), W07 = 0,9 - 2,0 ha/h
ROLMASZ Kutno Pu = 14,2
Cm = (27700) 33794 zł40 25 1699 42,48 24,14 66,61 33,3 74,070 18 2225 31,78 24,14 55,92 28,0 62,1
140 10 3727 26,62 26,62 50,76 25,4 56,4
106
Siewnik zbożowy S 061 „POMORZANIN” (9,0 m), W07 = 2 - 4 ha/h
ROLMASZ Kutno Pu = 25,2
Cm = (106400) 129808 zł40 25 6020 150,50 92,72 243,22 60,8 121,670 18 8039 114,84 92,72 207,56 51,9 103,8
140 10 13808 98,63 92,72 191,35 47,8 95,7
107
Siewnik punktowy mechaniczny S 041/3 „GAMA 5” do buraków (2,7 m), W07 = 0,7 - 1,0 ha/h
MEPROZET Międz.Podl.
Pu = 9,8
Cm = (7950) 9699 zł20 25 541 27,06 16,17 43,23 43,2 61,840 15 800 20,00 16,17 36,16 36,2 51,760 10 1123 18,72 16,17 34,88 34,9 49,8
108
Siewnik punktowy pneumatyczny S 079/1K „OMEGA” (3,0 m, 4-sekc.), W07 = 1,0 - 1,3 ha/h
ROLMASZ Kutno Pu = 7,9
Cm = (21700) 26474 zł20 25 1271 63,53 44,12 107,65 82,8 107,640 15 1977 49,41 44,12 93,54 72,0 93,560 10 2859 47,65 44,12 91,77 70,6 91,8
109
Siewnik punktowy pneumatyczny S 079/1B „OMEGA” (3,0 m, 6-sekc.), W07 = 0,9 - 1,2 ha/h
ROLMASZ Kutno Pu = 7,9
Cm = (25500) 31110 zł20 25 1459 72,95 51,85 124,80 104,0 138,740 15 2289 57,21 51,85 109,06 90,9 121,260 10 3326 55,43 51,85 107,28 89,4 119,2
110
Sadzarka do ziemniaków S 227 (2-rzęd., 180 kg), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 4,2
Cm = (1717) 2095 zł20 25 136 6,79 2,62 9,41 37,6 52,340 15 192 4,79 2,62 7,41 29,6 41,280 10 261 3,27 2,62 5,89 23,5 32,7
201
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
111
Sadzarka do ziemniaków S 211 (2-rzędowa), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h
REMPRODEX Człuchów Pu = 5,0
Cm = (6150) 7503 zł20 25 390 19,52 9,38 28,90 115,6 160,640 15 591 14,76 9,38 24,14 96,6 134,180 10 841 10,51 9,38 19,89 79,5 110,5
112
Sadzarka do ziemniaków S 211/1 (4-rzędowa), W07 = 0,3 - 0,45ha/h
REMPRODEX Człuchów Pu = 9,7
Cm = (10800) 13176 zł20 25 683 34,15 16,47 50,62 112,5 168,740 15 1034 25,86 16,47 42,33 94,1 141,180 10 1474 18,42 16,47 34,89 77,5 116,3
113
Opryskiwacz zawieszany „PILMET” 310 (300 l, 10 m), W07 = 0,5 - 1,1 ha/h
PILMET Wrocław Pu = 4,6
Cm = (3172) 3870 zł40 20 253 6,33 2,32 8,65 7,9 17,360 15 318 5,29 2,32 7,61 6,9 15,2
100 10 447 4,47 2,32 6,79 6,2 13,6
114
Opryskiwacz zawieszany „PILMET” 412 (400 l, 12 m), W07 = 0,6 - 1,2 ha/h
PILMET Wrocław Pu = 5,9
Cm = (4392) 5358 zł40 20 342 8,54 3,21 11,76 9,8 19,660 15 431 7,18 3,21 10,40 8,7 17,3
100 10 610 6,10 3,21 9,31 7,8 15,5
115
Opryskiwacz zaczepiany „PILMET” 1012 (1000 l, 12 m), W07 = 0,9 - 1,7 ha/h
PILMET Wrocław Pu = 14,7
Cm = (14579) 17786 zł60 20 1113 18,55 8,89 27,45 16,1 30,580 15 1410 17,62 8,89 26,51 15,6 29,5
100 12 1706 17,06 8,89 25,95 15,3 28,8
116
Opryskiwacz zaczepiany „PILMET” 2018 E (2000 l, 18 m), W07 = 1,5 - 3 ha/h
PILMET Wrocław Pu = 18,9
Cm = (34038) 41526 zł60 20 2527 42,12 20,76 62,89 21,0 41,980 15 3220 40,24 20,76 61,01 20,3 40,7
100 12 3912 39,12 20,76 59,88 20,00 39,9
117
Opryskiwacz sadowniczy przyczep. P 039/5 ŚLĘZA 1014 (1000 l), W07 = 1,0 - 1,5 ha/h
PILMET Wrocław Pu = 8,7
Cm = (17982) 21938 zł40 20 1322 33,05 10,97 44,02 29,3 44,060 15 1688 28,13 10,97 39,10 26,1 39,1
100 12 2053 20,53 10,97 31,50 21,0 31,5
118
Pielnik P 430/2 (6-rzędowy), W07 = 0,6 - 1,0 ha/h
AGROMET Jawor Pu = 9,1
Cm = (3480) 4246 zł30 20 310 10,35 5,05 15,40 15,4 25,750 15 381 7,62 5,05 12,68 12,7 21,180 10 523 6,53 5,05 11,59 11,6 19,3
119
Obsypnik ze zgrzebłami P 447/1 (4-rz.), W07 = 0,8 - 1,4 ha/h
AGROMET Jawor Pu = 6,0
Cm = (1500) 1830 zł30 20 120 3,98 2,29 6,27 4,5 7,850 15 150 3,00 2,29 5,29 3,8 6,680 10 211 2,64 2,29 4,93 3,5 6,2
202
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
120
Obsypnik P 448/1 (2-rzęd.), W07 = 0,35 - 0,7 ha/h
AGROMET Jawor Pu = 4,6
Cm = (793) 967 zł30 20 70 2,34 1,21 3,55 5,1 10,150 15 86 1,72 1,21 2,93 4,2 8,480 10 118 1,48 1,21 2,69 3,8 7,7
121
Wielorak P 705/1 (6-rzęd.), W07 = 0,6 - 1,0 ha/h
AGROMET Jawor Pu = 9,1
Cm = (3923) 4786 zł30 20 339 11,29 5,98 17,27 17,3 28,850 15 418 8,37 5,98 14,35 14,3 23,980 10 578 7,22 5,98 13,21 13,2 22,0
122
Kosiarka rotacyjna Z 070/1 (1,35 m), W07 = 0, 5 - 0,8 ha/h
FAMAROL Słupsk
Pu = 4,7
Cm = (4500) 5490 zł35 25 303 8,65 3,66 12,31 15,4 24,650 20 358 7,15 3,66 10,81 13,5 21,680 15 449 5,61 3,66 9,27 11,6 18,5
123
Kosiarka rotacyjna (bez spulchniaczem) Z 105/1 (1,65 m), W07 = 0,6 - 0,9 ha/hFAMAROL
Słupsk Pu = 5,4
Cm = (5000) 6100 zł35 25 337 9,62 4,07 13,68 15,2 22,850 20 398 7,95 4,07 12,02 13,4 20,080 15 499 6,24 4,07 10,31 11,5 17,2
124
Kosiarka rotacyjna ze spulchniaczem Z 125/2K (1,85 m), W07 = 0,8 - 1,1 ha/h
FAMAROL Słupsk
Pu = 5,7
Cm = (8000) 9760 zł35 25 493 14,07 6,51 20,58 18,7 25,750 20 590 11,80 6,51 18,31 16,6 22,980 15 753 9,41 6,51 15,92 14,5 19,9
125
Kosiarka dyskowa Z 184 „PRERIA 6” (2,4 m), W07 = 1 - 1,5 ha/h
SIPMA Lublin Pu = 10,8
Cm = (12800) 15616 zł35 25 797 22,79 10,41 33,20 22,1 33,250 20 954 19,07 10,41 29,48 19,7 29,580 15 1214 15,17 10,41 25,58 17,1 25,6
126
Przetrząsaczo-zgrabiarka zaczepiana 5-koł., W07 = 1,0 - 1,5 ha/h
Pu = 14,9Cm = (2700) 3294 zł
35 25 183 5,22 1,37 6,59 4,4 6,650 20 216 4,31 1,37 5,69 3,8 5,780 15 271 3,38 1,37 4,75 3,2 4,8
127
Przetrząsaczo-zgrabiarka zaczepiana 7-koł., W07 = 1,2 - 1,7 ha/h
Pu = 18,2Cm = (3400) 4148 zł
35 25 226 6,45 1,73 8,18 4,8 6,850 20 267 5,34 1,73 7,07 4,2 5,980 15 336 4,20 1,73 5,93 3,5 4,9
128
Przetrząsaczo-zgrab. pasowa Z 222, W07 = 0,8 - 1,2 ha/h
Pu = 6,7Cm = (2500) 3050 zł
35 25 197 5,64 1,53 7,17 6,0 9,050 20 228 4,56 1,53 6,08 5,1 7,680 15 279 3,48 1,53 5,01 4,2 6,3
203
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
129
Przetrząsaczo-zgrabiarka karuzelowa Z 275 (3 m), W07 = 1,0 - 2,0 ha/h
Mesko-Rol Skarż.-Kam.
Pu = 12,1
Cm = (4950) 6039 zł35 25 368 10,51 3,02 13,53 6,8 13,550 20 428 8,57 3,02 11,59 5,8 11,680 15 529 6,61 3,02 9,63 4,8 9,6
130
Prasa zbierająca Z 224/1, W07 = 0,48 - 0,83 ha/h, zuż. sznur. 4 kg/ha
SIPMA Lublin Pu = 16,9
Cm = (27300) 33306 zł50 20 1928 38,56 46,50 85,05 102,5 177,280 15 2483 31,04 46,50 77,53 93,4 161,5
130 10 3593 27,64 46,50 74,14 89,3 154,4
131
Prasa zwijająca Z 279/1 „FARMA” (1,8 m), W07 = 0,55 - 0,9 ha/h, zużycie sznurka 2,5 kg/h
SIPMA Lublin Pu = 11,7
Cm = (33500) 40870 zł50 20 2343 46,86 41,40 88,26 98,1 160,580 15 3024 37,80 41,40 79,20 88,0 144,0
130 10 4387 33,74 41,40 75,14 83,5 136,6
132
Prasa zwijająca Z 276/1 (1,8 m), W07 = 0,6 - 0,95 ha/h, zużycie sznurka 2,5 kg/h
SIPMA Lublin Pu = 12,3
Cm = (44400) 54168 zł50 20 3027 60,54 49,58 110,12 115,9 183,580 15 3930 49,12 49,58 98,71 103,9 164,5
130 10 5735 44,12 49,58 93,70 98,6 156,2
133
Prasa wielkogabarytowa Z 550 (1,8 m), W07 = 1,5 - 2,5 ha/h, zużycie sznurka 5 kg/h
SIPMA Lublin Pu = 25,4
Cm = (182000) 222040 zł50 20 11955 239,10 100,82 339,92 136,0 283,380 15 15656 195,70 100,82 296,52 118,6 197,7
130 10 23057 177,36 100,82 278,18 111,3 185,5
134
Owijarka bel Z 274 zawieszana (folia 10,2 zł/belę) Cm = (7990) 9748 zł
SIPMA Lublin Pu = 5,8
bel/rok lata zł/rok zł/belę zł/belę zł/belę750 20 590 0,79 10,36 11,15
1500 15 753 0,50 10,36 10,862500 10 1078 0,43 10,36 10,79
135
Nośnik widłowy bel T 367 „SOLO” (do Z 279)
SIPMA Lublin Pu = 3,5
Cm = (2200) 2684 zł50 20 182 3,64 1,65 5,2980 15 227 2,83 1,65 4,48
130 10 316 2,43 1,65 4,08
136
Wózek samozaładowczo-stertujący T 150/1 (8 bel o szerokość 1,2 m)
SIPMA Lublin Pu = 24,8
Cm = (31900) 38918 zł50 20 2312 46,23 23,95 70,1880 15 2960 37,00 23,95 60,95
130 10 4257 32,75 23,95 56,70
137
Przyczepa zbierająca do bel słomy T 127 (8 bel)
POL-MOT Warfama Pu = 23,3
Cm = (27500) 33550 zł50 20 2020 40,41 20,65 61,0580 15 2580 32,24 20,65 52,89
130 10 3698 28,45 20,65 49,09
204
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
138
Ścinacz zielonek Z 302/1 „ORKAN” (1,25 m), W07 = 0,25 - 0,4 ha/h
Pu = 10,3Cm = (10000) 12200 zł (cena
szacunkowa)50 25 651 13,02 6,86 19,88 49,7 79,570 20 773 11,04 6,86 17,90 44,8 71,6
110 15 976 8,87 6,86 15,74 39,3 62,9
139
Sieczkarnia zawieszana Z 304 (1-rzędowa do zbioru kukurydzy), W07 = 0,12- 0,16 ha/h
FAMAROL Słupsk
Pu = 11,2
Cm = (18000) 21960 zł80 20 1282 16,02 29,85 45,87 286,7 382,2
130 15 1648 12,67 29,85 42,52 265,8 354,4200 10 2380 11,90 29,85 41,75 260,9 347,9
140
Sieczkarnia zaczepiana Z 374 (2-rzędowa do zbioru kukurydzy), W07 = 0,2 - 0,4 ha/h
SIPMA Lublin Pu = 28,1
Cm = (49980) 60976 zł80 20 3466 43,32 49,36 92,68 231,7 463,4
130 15 4482 34,48 49,36 83,83 209,6 419,2200 10 6515 32,57 49,36 81,93 204,8 409,6
141
Sieczkarnia zaczep. Z 374 (z podbieraczem), W07 = 0,2 - 0,4 ha/h
SIPMA Lublin Pu = 29,6
Cm = (46000) 56120 zł80 20 3241 40,51 46,93 87,44 218,6 437,2
130 15 4176 32,12 46,93 79,05 197,6 395,3200 10 6047 30,23 46,93 77,16 192,9 385,8
142
Sieczkarnia samobieżna (z podb.2,67 m) FX 30 (284 kW), Zp = 31 l/h, W07 = 1,3 - 2,5 ha/h
New Holland Pu = 30,0
Cm = (502000) 612440 zł100 20 31663 316,63 282,51 599,14 239,7 460,9200 15 41870 209,35 282,51 491,86 196,7 378,4300 10 62285 207,62 282,51 490,12 196,0 377,0
143
Sieczkarnia samobież. (heder 6-rzęd. 4,5 m) FX 30 (284 kW), Zp = 31 l/h, W07 = 1,3-2,5 ha/h
New Holland Pu = 41,3
Cm = (550200) 671244 zł100 20 34940 349,40 298,19 647,59 259,0 498,1200 15 46127 230,64 298,19 528,82 211,5 406,8300 10 68502 228,34 298,19 526,53 210,6 405,0
144
Sieczkarnia samobież. (z podb.2,67 m) FX 40 (338 kW), Zp = 36 l/h, W07 = 1,5 - 3,0 ha/h
New Holland Pu = 30,8
Cm = (543000) 662460 zł100 20 34191 341,91 315,07 656,98 219,0 438,0200 15 45232 226,16 315,07 541,23 180,4 360,8300 10 67314 224,38 315,07 539,45 179,8 359,6
145
Kombajn zbożowy Z 140 NORDIC+szarpacz (58 kW), Zp=14,5 kg/h, W07 = 0,35 - 0,45 ha/h
N-H BIZON Płock Pu = 38,3
Cm = (170000) 207400 zł (cena szacunkowa)
80 25 9524 119,05 111,06 230,10 511,3 657,4125 20 11598 92,78 111,06 203,84 453,0 582,4200 15 15054 75,27 111,06 186,33 414,1 532,4
205
11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych
146
Kombajn zbożowy Z 056 BIZON SUPE (74 kW), Zp=17 l/h, W07 = 0,5 - 0,83 ha/h
N-H BIZON Płock Pu = 50,7
Cm = (205000) 250100 zł (cena szacunkowa)
80 25 11607 145,09 132,05 277,14 333,9 554,3125 20 14108 112,86 132,05 244,92 295,1 489,8200 15 18276 91,38 132,05 223,44 269,2 446,9
147
Kombajn zbożowy Z 058 N-H BIZON REKORD (88 kW), Zp=18 l/h, W07= 0,63 - 1,1 ha/h
N-H BIZON Płock Pu = 57,4
Cm = (235000) 286700 zł (cena szacunkowa)
80 25 13274 165,92 145,66 311,58 280,7 494,6125 20 16141 129,13 145,66 274,79 247,6 436,2200 15 20919 104,60 145,66 250,25 225,5 397,2
148
Kombajn zbożowy TC 54 Mech New Holland (99 kW), 4,5 m, Zp=19 l/h, W07= 0,85-1,4 ha/h
N-H BIZON Płock Pu = 69,0
Cm = (299400) 365268 zł80 25 16769 209,61 170,46 380,06 271,5 447,1
125 20 20421 163,37 170,46 333,83 238,4 392,7200 15 26509 132,55 170,46 303,00 216,4 356,5
149
Kombajn zbożowy TC 56 New Holland (125 kW), 5 m, Zp=22 l/h, W07= 1 - 1,7 ha/h
N-H BIZON Płock Pu = 74,8
Cm = (333700) 407114 zł80 25 18617 232,72 193,15 425,86 250,5 425,9
125 20 22688 181,51 193,15 374,66 220,4 374,7200 15 29474 147,37 193,15 340,52 200,3 340,5
150
Kopaczka przenośnikowa Z 632 (1-rzęd.), W07 = 0,08 - 0,15 ha/h
AKPIL Pilzno Pu = 4,7
Cm = (3031) 3698 zł35 20 245 7,00 6,93 13,93 92,9 174,250 15 307 6,13 6,93 13,07 87,1 163,380 10 430 5,37 6,93 12,31 82,0 153,8
151
Kopaczka przenośnikowa Z 640/4 „WEGA” (2-rzędowa), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 7,9
Cm = (8490) 10358 zł35 20 649 18,54 19,42 37,96 151,8 210,950 15 821 16,43 19,42 35,85 143,4 199,280 10 1167 14,58 19,42 34,00 136,0 188,9
152
Kopaczka przenośnikowa Z 609/3 (2-rzędowa), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h
Cm = (10000) 12200 zł (cena szac.)
Pu = 11,635 20 741 21,17 22,88 44,04 176,2 244,750 15 944 18,88 22,88 41,76 167,0 232,080 10 1351 16,89 22,88 39,76 159,0 220,9
153
Kombajn do ziemniaków Z 644 „ANNA” (1-rzędowy), W07=0,09-0,13 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 26,6
Cm = (49900) 60878 zł70 20 3666 52,37 33,82 86,19 663,0 957,6
100 15 4680 46,80 33,82 80,62 620,2 895,8150 12 5695 37,97 33,82 71,79 552,2 797,6
206
Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej
154
Kombajn do ziemniaków Z 643/1 „BOLKO” (1-rzędowy), W07 = 0,07-0,11 ha/h
AGROMET Brzeg Pu = 21,7
Cm = (39900) 48678 zł70 20 2948 42,12 27,04 69,16 628,7 988,0
100 15 3759 37,59 27,04 64,64 587,6 923,4150 12 4571 30,47 27,04 57,51 522,9 821,6
155
Sortownik do ziemniaków M 616 (0,55 kW, 5 t/h)REMPRODEX
Człuchów Pu = 10,6
Cm = (14450) 17629 zł60 20 1143 19,04 9,63 28,68
100 15 1436 14,36 9,63 24,00150 10 2024 13,49 9,63 23,13
156
Wago-pakowarka do ziemniaków WPE 50 (0,6 kW; 0,9-2,0 t/h)
POMECH PuckPu = 5,3
Cm = (20570) 25095 zł100 20 1410 14,10 4,43 18,53150 18 1549 10,33 4,43 14,76200 15 1828 9,14 4,43 13,57
157
Ogławiacz buraków Z 410 „BÓBR” (3-rzędowy), W07 = 0,3 - 0,4 ha/h
AGROMET Jawor Pu = 20,8
Cm = (36084) 44022 zł60 20 2693 44,89 29,35 74,23 185,6 247,485 16 3243 38,16 29,35 67,51 168,8 225,0
125 12 4161 33,28 29,35 62,63 156,6 208,8
158
Wyorywacz buraków zaw. Z 428 (3-rzędowy), W07 = 0,36 - 0,6 ha/h
POMTOR Rypin Pu = 3,3
Cm = (900) 1098 zł(cena szac)
60 20 74 1,24 0,73 1,97 3,3 5,585 16 88 1,04 0,73 1,77 2,9 4,9
125 12 111 0,89 0,73 1,62 2,7 4,5
159
Kombajn do buraków Z 413 „NEPTUN” (1-rzędowy), W07 = 0,08 - 0,12 ha/h
Pu = 22,0Cm = (60000) 73200 zł
(cena szac)80 20 4191 52,39 36,60 88,99 741,5 1112,3
120 15 5411 45,09 36,60 81,69 680,8 1021,1200 10 7851 39,25 36,60 75,85 632,1 948,2
160
Kopaczka ładująca do buraków Z 623 „NORNICA” (3-rzędowa), W07 = 0,15 - 0,2 ha/h
AGROMET Jawor Pu = 15,4
Cm = (21767) 26556 zł80 20 1567 19,59 13,28 32,87 164,3 219,1
120 15 2010 16,75 13,28 30,03 150,1 200,2200 10 2895 14,47 13,28 27,75 138,8 185,0
207
208
top related