radyasyonun bİyolojİk etkİlerİ - tmrtder.org.tr katarak sıklığı artmış, •tekrarlayan bt...
Post on 19-Jun-2018
236 Views
Preview:
TRANSCRIPT
27.01.2014
1
TEKNİKERLERE YÖNELİK BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ SİSTEMLERİNDERADYASYONDAN KORUNMA VE PERFORMANS TESTLERİ
BİLGİLENDİRME SEMİNERLERİ24-25 Ocak 2014
RADYASYONUNBİYOLOJİK ETKİLERİ
Dr. Gökçe Kaan ATAÇUfuk Üniversitesi Tıp FakültesiRadyoloji Anabilim Dalı
RADYOBİYOLOJİDersin amacı-hedefleri
•Radyobiyolojinin tanımı•Elektromanyetik radyasyon•İyonizan ışının etki süreci• *doğrudan-dolaylı etkiler•İyonizan ışının insanda etkileri• *stokastik-deterministik etkiler•Radyolojik görüntülemede riskler•Çalışanların riskleri
RADYOBİYOLOJİ
•İyonlaştırıcı radyasyonla canlı sistemler
arasındaki etkileşimleri ve bu
etkileşmelerin sonuçlarını araştırmak
27.01.2014
2
BERGONIE VE TRIBONDUE
Hücrelerin radyasyona hassasiyeti konusunda Bergonie
ve Tribondue nin 1906 yılında önerdiği genel kurallar;
•İmmatür,
•Az differansiye hücreler daha radyosensitive
•Aktif bölünen
(kemik iliği, mide mukozası, deri germ tabakası vb.)
DOKU DUYARLILIĞI
High Medium Low
Lenfoid Doku Deri Kas
Kemik iliği Damarsal endotel Kemik
Mide barsak epiteli Akciğer Bağ dokusu
Gonadlar Böbrek KıkırdakEmbriyolar Karaciğer
Lens
ELEKTROMANYETİK RADYASYON
27.01.2014
3
ELEKTROMANYETİK RADYASYON
İYONİZAN IŞIN ETKİ SÜRECİ
•Hücrede enerji depolanması çok kısa bir
zamanda ve rastgele (10 -18 saniye).
•Radyasyonun hücrelerle etkileşimi bir olasılık
fonksiyonu,
•Radyasyonun olumsuz etkileri yanında,
hücrelerin kendini onarma mekanizmaları da
etkinin tümünün oluşmasında etkili,
EVRELER
EVRE REAKSİYON SÜRE
Fiziksel İyonlaşma, 10 -18, 10-12sn
Uyarılma
Kimyasal Serbest radikaller, 10-12, birkaç saat
Nükleik asit, protein
Biyolojik Hücre ölümü, saatler, yıllar
mutasyon, kanser
27.01.2014
4
İYONİZAN IŞIN ETKİLERİ
X IŞINI TÜPÜ
FOTONLAR
H2O- SUMOLEKÜLÜ
DNA MOLEKÜLÜ
DOĞRUDAN ETKİ•Hücre içi makro molekülleri (DNA, proteinler)
radyasyondan etkilenir.
•Makro moleküllerle etkileşim, pek çok farklı yolla
oluşabilir.
•Bu etki tüm hücreye yönelik sonuçlar oluşturur.
•Sonuçta hücre ölebilir veya DNA değişiklikleri oluşabilir.
•Oluşan hasar, hücrenin kendini yenileyip
yenileyemeyeceğini de belirler.
DOĞRUDAN ETKİ
27.01.2014
5
DOLAYLI ETKİ•Hücre içi su molekülleri ile radyasyonun etkileşimi,
•Hücre içi su moleküllerinde, radyasyonun etki ile
hidroliz gelişir. H+ ve OH- molekülleri ortaya çıkar.
•Hidroksil radikali kararsızdır ve organik hücre içi
moleküllerle birleşiminden organik hidroksil molekülü
oluşabilir.
•Oluşan bu molekül bir enzimin çalışmasını engellerse
hücre hasarına-ölümüne yol açabilir.
H2O
H2OH2 H2O2
DOLAYLI ETKİ
27.01.2014
6
RADYASYON DOZU
Organ-dokudozu (Gy)
Dozeşdeğeri(Sievert)
Etkin doz(Sievert)
toplamı
X IŞINI
GONADLAR 0.20 → 0.08MEME AKC 0.05 → 0.12ICRP 2007
doku ağırlıkfaktörü
Belirli dokuda absorbe edilen
Organ-dokuda
Tüm organ-doku toplamı
ORTALAMA DOZDOZ (mSv) ETKİLER
0,05 / yıl Nükleer Elektrik Santralı çevresinde izin verilen max
2,5 / yıl Ortalama ortam (background), 0,7 mSv Rodon’dan
3-5/ yıl Uranyum maden işçileri , uçak personel i ortalaması
20 / yıl Radyasyon çalışanına ortalama izin verilen max doz
50 / yıl Radyasyon çalışanına yılda izin verilen max doz
100 / yıl Kanser riski olasılığını gösteren en düşük düzey
1000 / yıl Kısa süreli ekspojurda radyasyon hastalığı oluşabilir
RADYOGRAFİ EFFEKTİF DOZ (mSv)
Kranyum 0,1
Akciğer 0,1
Lomber vert. 1,5
Abdomen 0,7
İVP 3,0
Mide Barsakgrafisi
6,0
Kolon Grafisi 8,0
ORTALAMA DOZ-X-RAY
27.01.2014
7
ORTALAMA DOZ-BTİNCELENEN BÖLGE EFFEKTİF DOZ (mSv)
Kranyum 2
Servikal -Boyun 3
Akciğer - Toraks 7
Üç fazlı karaciğer 15
Kalsiyum skorlama 3
Koroner anjio BT 15
Tüm abdomen 16
RADYOLOJİK RİSKLER-1
İyonizan ışınla etkileşim sonrası;
•Bölünmede gecikme
•Çoğalmada bozulma
•Faz arası ölüm
RADYOLOJİK RİSKLER-1
Stokastik etki;
Rastlantısal oluşan, probabilistik,
• Hücresel etkiler ve kanser oluşumu.
Tanısal radyolojik görüntüleme yöntemlerinin
sağlayacağı düşük doz düzeylerinde stokastik
etki olasılığı düşüktür.
27.01.2014
8
STOKASTİK
KARSİNOGENEZ
•Ömür boyu radyasyon a bağlı kanser riskiekspojur yaşı ile değişir.•Kolektif dozun %90ı yüksek doz (floro, BT)işlemlerden,•Abdomen BTde kafa BTye göre risk yüksek,•Bir yaşında çocukta yaşam boyu kanserdenölüm riski 1/1000
KARSİNOGENEZ
27.01.2014
9
KARSİNOGENEZ
KARSİNOGENEZ
KALITIMSAL•HJ MULLER DROSOPHİLA SİNEKLERİ
RADYASYON EŞİKSİZ OLARAK MUTASYON HIZINI
ARTTIRIR.
•MENDELYEN GEÇİŞ
•MULTİFAKTORYAL
•TEMEL MUTASYON HIZI,
•İKİ KATINA ÇIKARAN DOZ (1Gy) (0,1-0,2 / Sv)
27.01.2014
10
DETERMİNİSTİK
RADYOLOJİK RİSKLER-3
Nonstokastik-deterministik etki;
belirli doz eşiklerinin aşılmasıyla oluşabilecek
etkilerdir,
27.01.2014
11
RADYOLOJİK RİSKLER-4
Lokal ışınlama
•Ciltte eritem, epilasyon, bül, nekroz,
Tüm vücut ışınlaması
•Hematolojik
•Gastrointestinal sendromları
•Merkezi Sinir Sistemi
DERİDEKİ ETKİLER
Radyasyonun derideki etkileri•Radyasyon miktarına•Radyasyon arası intervallere•Uygulanan cilt alanına•Biyolojik faktörlere bağlı değişebilir.
DERİDEKİ ETKİLEREVRE DOZ (Gy) BULGULAR
0 0-2 Yok
1 2-5 Hafif-orta eritem
2 5-10 Orta-belirgin eritem, nemlidesquamasyon, ödem
3 10-15 Katlantı dışında da nemlidesquamasyon, ödem
4 >15 Tam kat deri nekrozu, ülser,spontan kanama
Battler S, Radiology 2010 Feb;254(2):326-41.
27.01.2014
12
DERİ ETKİLERİ
Evreleme önemli, 5 Gy altında sorun bekleme.
EPİLASYON -BT PERFÜZYON
•Standart protokollerdeoluşması beklenmez,•BT perfüzyon 80 kVp ve200 mAs ile uygulanmalı,
KATARAK•Baş ve boyun BT uygulananhastalarda katarak sıklığı artmış,•Tekrarlayan BT incelemeleri ilerisk artar,•American Journal of Roentgenology. 2013;201: 626-630.
•Çocuklarda lens dozlarıtekrarlayan Btlerde artmış,•Kümülatif ED 1,7mSv, lensdozu 167 mGy,•Eur J Radiol. 2012 Aug;81(8):1896-900.
27.01.2014
13
KATARAK
Bizmut kaplı lateks örtüler lens dozunuyaklaşık %50 azaltabilirHopper KD, AJNR 2001; 22; 1194
EMBRİYO-FETUS•Gelişme geriliği•Doğumsal anomaliler•Embriyo-fetus veya neonatal ölüm
Pre implantasyon; fertilize yumurtanın ölümü,Organogenez;neonatal ölüm, anomalilerdeartış, geçici gelişme geriliği (10 gün-6 hafta).Fetus; kalıcı gelişme geriliği, mikrosefali, MR
EMBRİYO-FETUS•GELİŞME GERİLİĞİ
•Organogenez Ø, pre implant-geçici, fetal-kalıcı
•DOĞUMSAL ANOMALİLER
•Organogenez 10 gün-6 hafta,
•8-15 hafta: mikrosefali, MR (0,i2 Gy
•EMBRİYO-FETAL NEONATAL ÖLÜM
•Relatif doz ve risk arası Lineer ilişki
27.01.2014
14
EMBRİYO-FETUS
SONUÇETKİ DOZ RİSK
KALITIMSAL % 0,2 /Sv ÇOK DÜŞÜK,EŞİK YOK
EMBRİYO-FETUSA(MR)
%40 / Sv(8-15 H)%10 / Sv(16-25H)
DETERMİNİSTİK200 m Gy EŞİK
KARSİNOGEN(FATAL)
%5/ Sv EŞİK DEĞER YOK
SONUÇ•Deterministik etkiden korunma, stokastikolasılığını düşürmek,•Deterministik; eşik dozun altında kal,•Stokastik; şiddeti doza bağlı değil, olasılığıbağlı,•ALARA prensibi esas,•ABDde 1 yıllık Radyoloji kaynaklı doz,dünyadaki Çernobile bağlı kollektif dozun1,5 katı
top related