saĞlik ortaminda Şİddet

SAĞLIK ORTAMINDA ŞİDDET

Dr. OSMAN ELBEK(osmanelbek@yahoo.com)

ADÜ TIP FAKÜLTESİ GÖĞÜS HASTALIKLARI AD

TARTIŞMA HEDEFLERİ

• Sağlıkta şiddetin yeri ve önemini irdelemek

• Şiddetle sağlık ortamı ilişkisini ortaya koymak

• Önleyici tedbirleri tanımlamak

SUNU AKIŞI

• Ne Kadar Önemli?

• Neden Şiddet Var?

• Ne Yapalım?

“Bütün yakın insani ilişkiler, varlıklarını sürdürmelerini neredeyse olanaksız kılacak,

delici, tahammül edilemez bir saydamlıkla aydınlanmış durumdalar. Çünkü bir yandan

her türlü hayati ilginin merkezine paranın tahripkârlığı yerleşmiş; diğer yandan da bu

durumun kendisi, neredeyse bütün ilişki imkânlarına set çeken bir barikat.

Dolayısıyla doğal olduğu kadar ahlaki düzlemde de hesapsız bir güven, sükûnet ve

sağlık ortadan kayboluyor.”

Walter Benjamin

Buck-Morss S, Görmenin Diyalektiği, Metis Yayınları, 2010.

“ŞİDDET”• Şiddet;

– Köken Arapça• Sertlik• Sert ve katı davranış• Kaba kuvvet

• Violence;– Köken Latince (Violentia)

• Violare = Şiddet kullanarak hareket etmek• Vis = Güç, erk, bedensel güç

ŞİDDET FELSESİ

• Şiddet;

– bir başkasının özgürlüğüne,

– bedenine

– kendisini kişi olarak tanımlayan değer

yüklediği her şeye

– bunlar için gerekli araçlara

– zarar verecek biçimde harekete geçme

Turan H, FelsefeYazın, 2007.

ŞİDDET (DSÖ)

• Şiddet;

– kişinin kendisine

– başka birisine

– bir gruba

– topluma karşı gücünü istemli olarak kullanması

ya da tehdit etmesi

Krug EG, World Health Organization, 2002.

Türk Tabipleri Birliği,

Hekimlerin Çalışma Koşulları,

İşyükü ve İşgücüne İlişkin Ortak Görüş, 2010.

SAĞLIK ÇALIŞANLARI & ŞİDDET

Adaş EB, Elbek O, Bakır K, Gaziantep-Kilis Tabip Odası Şiddet Raporu, 2008.

Yıldız AN, Kaya M, Bilir N, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, 2011.

SAĞLIKTA ŞİDDET

Adaş EB, Elbek O, Bakır K, Gaziantep-Kilis Tabip Odası Şiddet Raporu, 2008.

MESLEK & ŞİDDET

72,8181,33

13,42 17,71

71,1 71,56

2,05

30,43 33,3

61,2

0102030405060708090

Söz

el(D

okto

r)

Söz

el(H

emşi

re)

Fiz

ikse

l(D

okto

r)

Fiz

ikse

l(H

emşi

re)

Söz

el v

eF

izik

sel

(Dok

tor)

Söz

el v

eF

izik

sel

(Hem

şire

)

Cin

sel

(Dok

tor)

Cin

sel

(Hem

şire

)

Psi

kolo

jik(D

okto

r)

Psi

kolo

jik(H

emşi

re)

MESLEK

ŞİD

DE

T O

RA

NL

AR

I (Y

ÜZ

DE

)

TÜRKİYE (1999-2010)

Özcan NK, Turkiye Klinikleri J Med Sci, 2011.

• Şiddete maruziyet: %85.2

– Fiziki Saldırı : % 41.1

– Sözel Şiddet : %79.6

– Sözlü Tehdit : %55.5

– Cinsel Taciz : %15.9

TIP FAKÜLTELERİ

• Şiddete maruz kalma %68

–%67 sözel şiddet

–%16 fiziksel şiddet

–%3 cinsel şiddet

Acik Y, Occup Med (Lond), 2008.

ŞİDDET “SALGIN”I

• “Enjeksiyon odasında reçetesiz ağrı kesici yapmadığım için bıçaklı

saldırıya uğradım (Aile Sağlığı Merkezi, Kadın, 35 yaşında).

• Sıra bekleme aşamasında sözlü saldırı ve hakarete maruz kaldım

(Aile Sağlığı Merkezi, Kadın, 38 yaşında).

• Hastayı muayene esnasında hastanın yanında bulunan kişilerin

saldırısına uğradım (Aile Sağlığı Merkezi, Erkek, 52 yaşında).

• Hastaya sonuç bildirme esnasında saldırıya uğradım (İkinci Basamak,

Aydın Periferi, Erkek, 33 yaşında).

• Hasta serviste yatarken, tedavi uygulaması esnasında hakaret ve

sözlü saldırıya uğradım (İkinci Basamak, Aydın Periferi, Kadın, 34 Yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

ŞİDDETİN SIRADANLAŞMASI

• “Kılıç olmaksızın sözleşmeler sözcükten başka

bir anlam taşımaz”

– Hobbes

• Empati eksikliği

• Diyaloğun reddi

• Ötekileştirme

• Toplumsal kutuplaşma…

ŞİDDET “BAĞLAM”I

“Katı Olan Herşey Buharlaşıyor”

GÜNDELİK YAŞAMIN TÜKETİMİ

SATIN AL

SİNDİR

KULLAN

DIŞKI

Baudrillard J, Tüketim Toplumu, 2004.

“Tüketimin yeri gündelik yaşamdır.”

SAĞLIĞA YAKLAŞIM

Pescosolido BA, Journal Health Social Behavior, 1995.

• Sağlık hizmetinin metalaşması

• Sağlık profesyonellerinde

transformasyon

• Yaşamın tıplaştırılması

12 EYLÜL 1980

• Birinci basamak sağlık hizmetlerini yürütmek için aile

hekimliği kurulması

• Emeklilik ve sağlık sigortası hizmetlerinin ayrılması

• Prim temelli genel sağlık sigortası uygulaması

• Özel sağlık ve hayat sigortalarının teşvik edilmesi

• Hastanelerin idari ve mali özerkliğe kavuşturularak

işletme haline dönüştürülmesi

• Sağlık sigortası ile sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), 1996. Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005, 2000.

Bohmer R, N Engl J Med, 2007.

Kalite

Özelleştirme

Genel Sağlık Sigortası

Aile Doktorluğuİşletmeleştirme

VerimlilikMüşteri

Memnuniyeti

Performansa Dayalı Ücretlendirme

Dr. Zeki Kılıçaslan’ın izniyle.

Rekabet Karlılık

DOĞU AVRUPA SAĞLIK REFORMLARI

• İşsizlik

• İş güvencesi yitimi

• Fazla çalışma

• İkinci işte çalışma

• Hastalıkta çalışma

• Özlük haklarında gerileme

• İş stresi ve işyeri şiddeti

Afford CW, ILO, 2003.

Türk Tabipleri Birliği, Genel Sağlık Sigortası, 2005.

SAĞLIK BAKANLIĞINDA İSTİHDAM BİÇİMLERİ

233000

329000

8000

118000

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

1995 2010

YILLAR

AD

ET Güvenceli İstihdam

Güvencesiz (Esnek) İstihdam

GÜVENCESİZLEŞEN ÇALIŞMA ORTAMI

%41

%102

Recep Akdağ, Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme Raporu (2003-2010).

Afford CW, ILO, 2003.

İŞYERİNDE ARTAN ŞİDDET

CEPTEN SAĞLIK HARCAMASI

2,573,09

4,15

6,036,79

8,53

9,76

0

2

4

6

8

10

12

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

YILLAR

MİL

YA

R D

OL

AR

HARCAMA

ARTAN CEPTEN HARCAMALAR

TUİK, 22/02/2010.

X2.8 kat

CEPTEN YAPILAN SAĞLIK HARCAMASI

92 87105

141

162178

147

02040

6080

100120140

160180200

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

YILLAR

SG

P A

BD

DO

LA

RI

Cepten Sağlık Harcaması

“SATIN ALINAN” SAĞLIK

T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, 2012. (veriler yeniden görselleştirilmiştir)

%93

• İnsanlar sağlık çalışanlarını yasal

hakları olan bir kamu personeli değil

de, kendilerine hizmet eden ‘satın

alınmış köleler’ olarak görmekte (İkinci

Basamak, Aydın Merkez, Kadın, 37 yaşında).Elbek O & Adaş EB,

Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

Kadın Doğum, Gastroenteroloji, Çocuk Hastalıkları, İç Hastalıkları

kadroları satılıktır.

Üroloji kadrosu ile takas edilebilir.

Mesul Müdür Sıddık Tuna 0 532 615 13 80

“Burjuvazi, şimdiye dek saygı duyulan ve saygılı bir korkuyla bakılan bütün

mesleklerin halelerini söküp attı. Doktoru, avukatı, rahibi, şairi, bilim adamını

kendi ücretli emekçisi durumuna getirdi.” (Karl Marx)

DAMAR YOLU SAYISI

0,1

2,1

0

0,5

1

1,5

2

2,5

PDEÖÖ PDEÖS

SA

YI

(ort

)

TETKİK SAYISI

18,6

28,2

0

5

10

15

20

25

30

PDEÖÖ PDEÖS

AD

ET

(o

rt)

KAN KULLANIMI

6%

76%

0%10%

20%30%40%

50%60%

70%80%

PDEÖÖ PDEÖS

AR

TIŞ

(%

)

Sağlıkta kar amaç olmamalı, nicelik değil nitelik önemli olmalı,

üniversite hastanesine sadece sevkli olarak gidilebilmeli

(İkinci Basamak, Aydın Periferi, Kadın, 34 yaşında).

“PERFORMANS” ŞİDDETİ

Performansa dayalı sistem gereksiz iş ve müdahalelere

neden olmakta ve hekimler ‘bonus’ yapmak için

yardımcı sağlık personeline yüklenmektedirler (İkinci

Basamak, Aydın Periferi, Kadın, 34 yaşında).

Hekim diğer çalışanların gözünde performans toplayan

memur olmuştur (Özel Hastane, Aydın Merkez, Kadın, 47 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, 2012.

STATÜ KAYBI

Adaş EB, Elbek O, Toplum ve Hekim, 2008.

Çarkoğlu A, Kalaycıoğlu E, Türkiye’de Sağlık, 2012.

“KÖR OLMAMAK”

• Hak

• Formel

• Eşitlikçi

• Beklenti

• Sağlık Tüketimi

• Toplumsal Destek

• Bürokrasinin Sonlanması

• Sıradan Uzmanlığın Yükselişi

• Modernizasyon ve Evde Bakım Steve Polatnick, Blind Man Adams

BEKLEME SÜRESİ

120

80

57

020406080

100120140

Yoksul ve Alt GelirGrubu

Orta Gelir Grubu Üst Gelir Grubu

Gelir Düzeyi

Sür

e (d

akik

a)BEKLEME SÜRESİ & GELİR DÜZEYİ

Adaş EB, Elbek O, Yayımlanmamış Veri.

DOKTOR SİZİ DİKKATLİCE DİNLEDİ Mİ?

89,8

87,5

91,391,7

85

86

87

88

89

90

91

92

93

SES1 SES2 SES3 SES4

SOSYOEKONOMİK DURUM

YÜ

ZD

E O

RA

NI

DOKTOR BİLGİ VERDİ Mİ?

6974

84,4 83,3

0102030405060708090

SES1 SES2 SES3 SES4

SOSYOEKONOMİK DURUM

YÜ

ZD

E O

RA

NI

DOKTOR SİZE YETERLİ ZAMAN AYIRDI MI?

72,9 77,287

91,7

0102030405060708090

100

SES1 SES2 SES3 SES4

SOSYOEKONOMİK DURUM

YÜ

ZD

E O

RA

NI

Öztunç G, C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001.

68,5

47,8

10,516

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Sözel Taciz Sözel Korkutma Sözel Cinsel Taciz Fiziki Saldırı

TACİZ ÇEŞİTLERİ

YÜ

ZDE

OR

AN

IKADINA YÖNELİK CİNSEL ŞİDDET

ERKEK ŞİDDETİ

Adaş EB, Elbek O, Bakır K, Gaziantep-Kilis Tabip Odası Şiddet Raporu, 2008.

PSİKOLOJİK ŞİDDET YAPANLAR

59,9

19,2 17,7

7,813,3

0

10

20

30

40

50

60

70

Şef / Şef Yardımcısı/ Öğretim Üyesi

Hemşire / SağlıkMemuru

Başasistan / Uzman Diğer Asistanlar Diğer

MESLEK

YÜ

ZD

E

Önder Ö, Asistanlık Süreci ve Yıldırma, Türkiye Psikiyatri Derneği, 2010.

ASİSTANLARA YÖNELİK MOBBİNG

İşe Başlama Muayeneleri

Periyodik Muayeneler

Kayıt Tutma ve Veri Toplama (Kişisel Sağlık Bilgi Formu)

Risk Analizi ve Tüm Risk Önlemi

Radyasyon, Enfeksiyon, Toksik Madde Konularına Öncelik Verilmesi

Personel Eğitimi

Çevre Sağlığı ve Hijyen Kontrolü

Değerlendirme ve Yeniden Yönlendirme

HEKİMLERİN KİTLESEL EYLEMİ

• Hekimler kendilerini geliştirmek, kariyer sahibi olmak,

tedavisi zor ve risk almayı gerektiren hastalarla

uğraşmak yerine kolaya kaçmaya, bir alt düzeyden

yaşamaya, durumu mevcut haliyle idare edip

sistemden öyle de böyle de alacağı parayı alıp

kenara çekilmeye başladı. 

Uhri M, Hekimedya, 25 Şubat 2012.

SÜREKLİ MESLEKİ GELİŞİM• Sağlık çalışanlarına doğru iletişim öğretilmelidir (Özel Hastane, Aydın Merkez,

Erkek, 58 yaşında).

• Her üniversitede hasta iletişimi derslerinin artması gereklidir (Özel

Hastane, Aydın Merkez, Kadın, 29 yaşında).

• Sağlık çalışanlarının karışık grup eğitimleriyle ekip olması

sağlanmalıdır (Acil, Aydın Merkez, Kadın, 34yaşında).

• Tıbbi etik, deontoloji ve ahlak eğitimi konuları hatırlatılmalıdır (Acil,

Aydın Merkez, Erkek, 46 yaşında).

• Tıp ve uzmanlık eğitimi ve etiği gözden geçirilmeli. (Çünkü) mevcut

sistem aşırı rekabetçi ve meslektaşını veya arkadaşını geçmek (alt

etmek) üzerine kurulu (İkinci Basamak, Aydın Merkez, Erkek, 37 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

SAĞLIK BİRİMLERİ• Triaj yeterli yapılamamaktadır (Özel Hastane, Aydın Merkez, Erkek, 43 yaşında).

• Hastane düzeni oluşturulmalı ve hangi işin nereden, nasıl yapılacağı açık ve net

sunulmalıdır (Özel Hastane, Aydın Merkez, Kadın, 24 yaşında).

• Gereksiz evraklar azaltılmalıdır (Özel Hastane, Aydın Merkez, Kadın, 30 yaşında).

• Hasta yakınlarına psikolojik danışma hizmetleri verilmelidir (Özel Hastane, Aydın Merkez, Kadın,

50 yaşında).

• Hastane mimari planları iyileştirilmelidir (Özel Hastane, Aydın Merkez, Erkek, 43 yaşında).

• Acillere hasta yakını alınmamalıdır (İkinci Basamak, Aydın Merkez, Kadın, 34 yaşında).

• Birinci basamak güçlendirilmeli ve katılım payı kaldırılmalıdır (İkinci Basamak, Aydın Merkez,

Kadın, 43 yaşında).

• Çalışma düzenini net sınırlarla belirleyen bir kanun olmadığı için az çalışan

kayrılırken çok çalışana çok iş yüklenmektedir (Üçüncü Basamak, Aydın Merkez, Kadın, 28 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

SAĞLIK BİRİM İDARECİLERİ• Hastanelerde hasta hakları birimi gibi çalışan hakları birimi de

oluşturulmalıdır (Acil, Aydın Merkez, Kadın, 33 yaşında).

• Ekip uyumunu sağlamak için döner sermaye ortalamadan

verilmelidir (İkinci Basamak, Aydın Merkez, Erkek, 33 yaşında).

• Sağlık çalışanları arasında iletişimi geliştirecek sosyo-kültürel

ortamlar sağlanmalıdır (Acil, Aydın Merkez, Kadın, 37 yaşında).

Sağlık çalışanları kendi idarecesine puan vererek (onları)

değerlendirmelidir (Özel Hastane, Aydın Merkez, Erkek, 45 yaşında).

İdareciler seçimle gelmeli ve seçimi tüm çalışanlar yapmalıdır (Acil,

Aydın Merkez, Erkek, 39 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

ŞİDDETE SIFIR TOLERANS• Sağlık politikaları sistemin mükemmel olduğunu, şayet bir hata varsa bunun sebebinin

çalışanlar olduğu anlayışını yaratmaktadır (112, Aydın Merkez, Erkek, 48 yaşında).

• Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet hekimlerin hedef olarak gösterilmesinin önlenmesi ile

sağlanabilir (Özel Hastane, Aydın Merkez, Erkek, 45 yaşında).

• Her fırsatta televizyona çıkıp çalışanları halkın önüne yem olarak atmasınlar (Acil, Aydın

Merkez, Kadın, 34 yaşında).

• Sağlık üzerinden politik baskı ve çıkarlardan vazgeçilmesi gereklidir (Acil, Aydın Merkez,

Erkek, 38 yaşında).

• Bakanlık oturduğu yerden değil de sahada çalışıp durumu görmesi gerekli (İkinci Basamak,

Aydın Merkez, Erkek, 33 yaşında).

• Eskiden olduğu gibi bu mesleğin cefasını, özerkliğini bilir ve biraz olsun saygı

duyarlarsa şiddet vakaları azalabilir (Özel Hastane, Aydın Merkez, Kadın, 29 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

TÜKENME

• Doktorun hep güleryüzlü olması gerekiyormuş.

Böyle bir şey mümkün mü, ancak plastik

cerrahi müdahale ile sırıtan bir yüz yapılırsa

halkı böyle aldatabilirler (İkinci Basamak, Aydın Merkez,

Erkek, 58 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, 2012.

T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, 2012.

Türk Tabipleri Birliği, Hekimlerin Çalışma Koşulları, İşyükü ve İşgücüne İlişkin Ortak Görüş, 2010.

1936

Türk Tabipleri Birliği,

Hekimlerin Çalışma Koşulları,

İşyükü ve İşgücüne İlişkin Ortak Görüş, 2010.

Çalışma Süresi (Haftalık)

• 1936: 40 Saat

• 1982: 39 Saat

Türk Tabipleri Birliği,

Hekimlerin Çalışma Koşulları,

İşyükü ve İşgücüne İlişkin Ortak Görüş, 2010.

Hekimlerin %39’u (1936)

Hekimlerin %16’sı (1956)

Hekimlerin %2’si (1982)

İŞYERİ HEKİMLİĞİ

Adaş EB, Elbek O, Bakır K, Gaziantep-Kilis Tabip Odası Şiddet Raporu, 2008.

ŞİDDET NEDENİ: “HASTA HAKLARI”

Aydın M, Isparta Burdur Tabip Odası, 2008.

HASTA HAKLARI GÜNLÜK ÇALIŞMANIZI OLUMSUZ ETKİLİYOR / KÖTÜLEŞTİRİYOR

40

54 52 54

37

0

10

20

30

40

50

60

Pratisyen Uzman Asistan Hemşire Sağlık Elemanı

STATÜ

YÜ

ZD

E O

RA

NI

SUSKUN HEKİM

Adaş EB, Elbek O, Bakır K, Gaziantep-Kilis Tabip Odası Şiddet Raporu, 2008.

SÖZÜN BİTTİĞİ AN• Sağlık çalışanlarına silah taşıma ruhsatı verilmelidir (Özel Hastane, Aydın Merkez, Erkek, 35

yaşında).

• Sağlık personeline elektroşok cihazı, biber gazı ve ateşli silah verilmelidir (Üçüncü

Basamak, Aydın Merkez, Erkek, 28 yaşında).

• Hastane girişlerine x-ray cihazı konmalıdır (İkinci Basamak, Aydın Periferi, Erkek, 33 yaşında).

• Güvenlik kamerası her yerde olmalıdır (İkinci Basamak, Aydın Periferi, Kadın, 50 yaşında).

• Şiddet uygulayana kişinin şiddet uyguladığı hastaneden bir daha

faydalanamaması şiddeti önler (İkinci Basamak, Aydın Merkez, Kadın, 40 yaşında).

• Sağlık çalışanlarına şiddet uygulayanlara ve yakınlarına ülkenin hiçbir yerinde

sağlık hizmeti verilmemelidir (Üçüncü Basamak, Aydın Merkez, Kadın, 28 yaşında).

• Şiddet uygulayanların sağlık güvencelerinin iptal edilmesi kanunlaşırsa şiddet

biter (İkinci Basamak, Aydın Merkez, Kadın, 41 yaşında).

Elbek O & Adaş EB, Aydın Tabip Odası, Şiddetin Gölgesinde Hekimlik, 2012.

“İnsanlar en dar ve kişisel çıkarlarından hareketle davranıyorlar, oysa davranışları hiçbir

zaman olmadığı kadar kitle içgüdülerinin hükmü altında. Kitle içgüdüleri her zaman

olduğundan daha da bulanık ve hayata yabancılaşmış durumda. (…) yaklaşan ama

henüz görünmeyen tehlikenin karşısında hayvanların o bilinmez güdüleri bir kaçış yolu

keşfedebilirken, her bireyin kendi sefil refahıyla meşgul olduğu bu toplum hayvani bir

duyarsızlıkla, ama hayvanların duyuötesi sezgilerinden de yoksun halde, en ayan

beyan tehlikeler karşısında bile kör bir kitle halinde yeniliyor.”

Walter Benjamin

Buck-Morss S, Görmenin Diyalektiği, Metis Yayınları, 2010.

ÖZET• “Öğrenilmiş Çaresizlik” ve statü kaybının yol açtığı “koru(n)ma”ya yönelik

refleksler aşılmalı

• Hekimler işçileştiklerinin farkına vararak haklarını savunmalı

• Örgütler sorunu araçsallaştırmadan anlamaya yönelik tutum geliştirmeli ve

toplumsal kültürün yeniden üretiminde üyelerinin rolünü değiştirmeye yönelmeli

• Siyasi iktidar sorun çözme becerisini “nedene yönelik” sergilemeli

– Sağlığın ticarileştirilmesi süreci son bulmalı

• Son dönemde kamu tarafından atılan adımlar

– hasta ve çalışanların örgütlerinin katılımıyla

– güvenlik müdahalelerinin ötesinde geliştirilmeli