serbest bölgeler 1
Post on 04-Jul-2015
494 Views
Preview:
TRANSCRIPT
SERBEST BÖLGELER
FREE ZONES
FREE TRADE AREAS
Genel olarak serbest bölgeler, ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber gümrük bölgesi
dışında sayılan, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari
düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha
geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerler olarak
tanımlanabilir.
Serbest Bölgelerde altyapısı hazır arsalar, genel ve müstakil depolar, ofisler ve açık stok
sahaları, hazır üretim tesisleri kiralık veya tapu mülkiyeti ile yatırımcıların hizmetine
sunulmaktadır
Dünya Gümrük Örgütü’nün 10-14 Mart 2003 tarihli 174.toplantısının 8.gündem maddesine
ilişkin çalışma belgesinde ise serbest bölge, “ bu bölgeye koyulan malların ithalat vergileri ve
harçlar bakımından gümrük bölgesinin dışında sayılmakla birlikte, taraf ülkenin gümrük bölgesinin
bir parçası” olarak tanımlanmaktadır.
Serbest bölgelerin, rekabet ortamındaki dünya ticaretinden daha fazla pay almak
isteyen özellikle gelişmekte olan ülke ekonomilerine sağladığı çeşitli katkılar vardır.
Bu anlamda serbest bölgelerin;
İthal girdi kullanarak üretim yapan yerli firmalara gümrük vergisiz mal girişi imkanı sağlayarak, yurtdışındaki rakipleri ile aynı şartlarda üretim yapma imkanı sağlamak,
Sağlanan kolaylıklar sayesinde ülkelerin ihracat imkanlarını ve dolayısıyla
döviz girdisini arttırmak,
İçerisine büyük parti halinde getirilen malların gerektiğinde küçük partiler halinde ülkeye
ithal edilmesi mümkün olduğundan depolama giderlerinin ve sadece ithal edilen
mallar için gümrük vergisi ödeneceğinden üretim maliyetlerinin düşmesini sağlamak,
Yabancı sermayeli firmalar açısından daha düşük risk faktörleri sağlaması ve avantajlar
sunması nedeniyle, karlılığın daha yüksek olduğu serbest bölgelerde daha kolay
yatırımda bulunulmasını sağlamak, böylece ülkelere yeni teknolojilerin girmesini
hızlandırmak,
İstihdamı arttırmak,
Ekonomiye dinamizm ve canlılık kazandırmak,
Ülke uygulamalarında düşünülen yeni ticaret ve ekonomi politikaları açısından deneme
alanı olarak kullanılabilmek, gibi farklı ve etkili yararlarını sayabiliriz.
Bununla birlikte serbest bölgeler, kaçakçılığa yol açma, yerli sanayi karşısında haksız
rekabet doğurma, ithalata bağımlılığı arttırma gibi olumsuz etkiler de doğurabilirler.
Serbest Bölgelerin Tarihsel Gelişimi
18. yüzyıldan bu yana tüm dünyada yaygın olarak uygulanan serbest bölge sisteminin
ortaya çıkış sebeplerini ve Türkiye’deki gelişimini konuşalım;
SERBEST BÖLGELERİN ORTAYA ÇIKIŞ SEBEPLERİ
Tarih boyunca ülkeler arası ticaret hep yapılmıştır. Bunun temel nedeni de,
dünyadaki doğal kaynakların yeryüzüne değişik çeşit ve oranlarda dağılmış olmasıdır.
İnsanlığın ilk ortaya çıktığı ilkel çağlarda bile, malların mallara takas edildiği
pazarların oluştuğu bilinmektedir. Söz konusu ticari ilişki, günümüzde de yer
almaktadır.
Dünyada serbest bölge niteliğinde kabul edilebilecek uygulamalara, ilk olarak
yaklaşık 2000 yıl öncesinin eski Yunan ve Roma medeniyetlerinde rastlanmaktadır.
Milattan önceki yüzyıllarda Malta, Efes, Pire, İskenderiye limanları ve Akdeniz’de, açık
denizde yapılan mal değişimi ve alışverişleri ile İpek Yolu üzerindeki Yunanistan’ın
Pire ve Challis limanları, bu konudaki ilk örnekleme olarak sayılabilir.
Pire Limanı – Port of Piraeus
İthal edilen malların gümrük vergisinden muaf olduğu dünyanın ilk serbest limanı 1547 yılında İtalya’da kurulmuştur. Bu limandaki faaliyetler
ticaret ve malların depolanması şeklinde yürütülmüştür. Bu model daha sonra başka
ülkelerce de benimsenmiş ve çok sayıda serbest liman ve serbest ticaret bölgesi kurulmuştur.
Günümüzdeki yapıya benzer serbest bölgeler ise 18.yy’dan itibaren Gibraltar Adası (1704),
Singapur(1819) ve Hong-Kong’da(1842) faaliyet göstermeye başlamıştır.
GibraltarAdası
I.Dünya Savaşı sonrasında, başta ekonomik olarak gelişmiş Amerika ve Avrupa ülkeleri
olmak üzere tüm dünyada derin etkiler gösteren 1929 ekonomik bunalımına çözüm
yolu olarak serbest bölgelere yönelme eğilimi ağırlık kazanmıştır.
Amerika’da 1934 yılında yürürlüğe giren Dış Ticaret Bölgeleri Tüzüğü (Foreign-Trade Zones
Act of 1934) ile yoğunlaşan Serbest Bölge uygulamaları, Avrupa ülkeleri ile diğer
yerlerdeki ülkelerde yeniden önem kazanmaya başlamıştır.
1959 yılında İrlanda’da kurulan ShannonSerbest Bölgesi ise serbest bölgelerin tarihsel
gelişimindeki önemli bir kilometre taşı olmuştur. Söz konusu bölge ile bir serbest liman veya serbest ticaret bölgesinin dış ticaret fonksiyonu ilk defa endüstriyi de
kapsayacak şekilde genişletilmiştir.
Bu uygulamayla işleme ve imalat endüstrileri gelişmiş ve ihraç ürünleri işleme bölgesi
oluşturulmuştur. 1960’lı yılların sonuna doğru birçok gelişmekte olan ülke aynı modeli kopya
etmiştir. 1966 yılında Tayvan bu modeli daha da geliştirerek, ihraç ürünleri işleme bölgesi (export
processing zone) adını taşıyan ve tamamıyla ihracata dönük üretimi amaçlayan ilk bölge olan
Kaohsiung İhraç Ürünleri İşletme Bölgesini kurmuştur.
Bir başka gelişmede, özellikle yabancı sermayeyi çekmek üzere 1978 yılında Çin’de kurulan “Özel Ekonomik Bölge”lerle ortaya
çıkmıştır. Bu gelişme serbest bölgenin küçük bir endüstriyel alan yerine daha büyük bir
alanda uygulanmıştır.
Bu bölgeler başlangıcından beri büyük alanlar olarak planlanmıştır ve bazı bölgeler, Hainan
Adasındaki gibi bir eyaletin tamamını kapsamaktadır. Bazı küçük ülkeler serbest
bölgelerin sınırlarını ülkenin tamamını kapsayacak şekilde genişletmiştir. Bu eğilim
Singapur, Sri Lanka ve Mauritius’da en iyi şekilde görülmektedir.
Değişik ülkelerdeki serbest bölge uygulamaları arasında “gümrük bölgesi veya hattı dışında
sayılma” ve “özel teşviklerin sağlanması” gibi ortak özellikler bulunmakla beraber, ülkelerin
ekonomi ve ticaret politikalarının yanı sıra, sosyal ve siyasal durumlara göre de bazı farklılıklar
bulunabilmektedir. Serbest bölge uygulamaları arasındaki bu farklılıklar nedeniyle, serbest bölge olarak bilinen uygulamayı tanımlamak için benzer
anlam da kullanılan bu terimlerden bazıları:
Serbest Bölge (Free Zone)Serbest Liman (Free Port)
Gümrüksüz Bölge ( Customs Free Zone)İhraç Ürünleri İşleme Bölgesi (Export
Processing Zone)Dış Ticaret Bölgesi (Foreign Trade Zone)
Serbest Ekonomik Bölge ( Free Economic Zone)Serbest Üretim Bölgesi (Free Production Zone)
Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Zone)Endüstriyel Serbest Bölge (Industrial Free Zone)
İkiz fabrika (Maquiladora)
Özel Ekonomik Bölge (Special Economic Zone)Vergisiz Ticaret Bölgesi (Tax Free Trade Zone)
Vergisiz Bölge (Tax Free Zone)Gümrüksüz Havaalanı (Customs Free Airport).
Yusuf Bahadır Keskin
Amasya Üniversitesi Dış Ticaret Bölümü
top related