tani testlerİnİn

TANI TESTLERİNİN

KULLANIMI VE

DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr.Baki DERHEM

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi

Aile Hekimliği Anabilim Dalı

Laboratuvar testlerinin doğru istenmesi ve

yorumlanması, klinisyenin hastalık tanısına

karar vermesinde önemli bir etkiye sahiptir.

•Tanı koymada ne demek istiyoruz?

•Testin ne kadar güvenilir olduğunu nasıl

biliyoruz?

•Bir testi kullanmayı veya hangi testi

kullanacağımıza nasıl karar veririz?

Tanı testlerinin kullanımı ve

değerlendirilmesi

Tanı Koyma

Kişinin bir hastalığa sahip olduğu olasılığının verilere dayalı belirlemesi

Neden sonuç ilişkilerinin düşünüldüğü hastalıklarda görülen bulguların değerlendirildiği, bilişsel bir eylemdir.

Tanı Koyma

Belli bir hastalık tanısı koyarken testin tanısal doğruluğu ve prediktif değerine göre test istenir.

Hastalık tanısı koyarken olası birçok test isteyip bunları yorumlamak yerine, o hastalık için en etkin testi istemek en doğru yaklaşımdır.

Tanıya ait bilgiler

Aşağıdaki kaynaklardan gelebilir:

Semptomlar (Ağrı, kusma)

Fonksiyonlarla ilgili çalışmalar(Göz , kulak muayeneleri)

Görüntüleme tekniklerinden (X-ray, CT, MRI)

Serum çalışmalarından (glukoz seviyeleri, hücre sayısı gibi)

Doku çalışmalarından (biyopsi materyalı)

Tanı Testleri

Tanı testleri, araştırılan hastalığın kişide olma olasılığını belirleyen araçlardır ve kişide hastalığın varlığı ile ilgili mutlak gerçekliği vermezler; ancak gerçeklikle ilgili sağlam bir görüş oluşturmamıza yardımcı olurlar.

Tanı Testleri

Her tanı testinin gerçekliği belirleme konusunda belirli bir gücü vardır. Bu hem testin tanı koyma gücü, hem de hastalığın o toplumdaki ve testin yapıldığı klinikteki görülme sıklığı ile ilgilidir.

Hekim, hastadan bir laboratuvar testi isterken, diğer tanısal testlerden (anamnez, fizik bakı, v.d.) elde ettiği bilgilere göre belirli bir olasılık düşünür (pretest olasılık, prevalans).

İstediği laboratuvar testinin sonucuna göre yeni olasılık (posttest olasılık) düşünür.

Tanı Testleri

Test öncesi olasılık klinik karar verme sürecinde başlangıç noktası olduğu için son noktada ulaştığımız test sonrası olasılığın doğruluğunu etkilemektedir.

Test öncesi olasılığın doğruluğu önemlidir.

Bir klinikte daha önceki kayıtların incelenmesi ile hastalığa özgü test öncesi prevalanslar elde edilebilir.

Tanı Testleri

Tanısal Yeterlilik

• Olguları klinik açıdan alt gruplara doğru

olarak ayırabilme kapasitesi olarak

tanımlanabilir.

• İki farklı sağlık durumunu birbirinden

ayırabilme yeteneği

Bir tanısal test, tanısal yeterliliği yüksek

olmasına rağmen maliyet ve invaziv olması

gibi nedenlerle kullanılmayabilir.

Tanısal Yeterlilik

Sensitivite (Duyarlılık)

• Gerçekte sağlık problemine sahip olan bireyler

içinde testin sağlık problemlileri bulabilme özelliği

olarak tanımlanabilir.

• Kısaca bir testin hasta bulma yeteneği olarak

tanımlanabilir.

Spesifite (Özgüllük)

• Gerçekte sağlıklı olan bireyler içinde testin

sağlıklı bireyleri bulabilme özelliği olarak

tanımlanabilir.

• Kısaca bir testin sağlıklı bireyleri bulma

yeteneği olarak tanımlanabilir.

Pozitif Prediktif Değer

• Testin sağlık problemli olarak bulduğu bireyler

içinde gerçekten sağlık problemine sahip olan

bireylerin oranıdır.

Negatif Prediktif Değer

• Testin sağlıklı olarak bulduğu bireyler içinde

gerçekten sağlıklı olanların yüzdesidir.

Kusursuz bir Test

Test-negatif

Test-pozitif

100%

0%

Hastalık var Hastalık yok

Sensitivite=100%

Spesifisite=100%

Bir test için duyarlılık % 50 ve özgüllük % 50 ise

test yararsızdır ve testin yapılmasının yazı tura

atmaktan farkı yoktur.

Duyarlılık ve özgüllüğün toplamı > 170 ise klinik

olarak yararlı bir test olduğu söylenebilir. % 95

duyarlılık ve % 95 özgüllüğe sahip bir testin ise

(toplamda > 190) tanısal gücü yüksek bir test

olduğu söylenebilir.

Tanı koyma sürecinde duyarlılık ve özgüllük

değerleri dışında pozitif öngörü değeri, negatif

öngörü değeri, olabilirlik oranı gibi değerler bize

ne gibi yararlar sağlar?

Duyarlılık ve özgüllük sıklıkla testin yararının

abartılmasına yol açabilir.

2x2 tablonun dört gözünün de değerlendirilmesi

daha kesin bir klinik yargıya varmayı sağlar.

Olabilirlik oranları prevalanstan etkilenmezken

prediktif değer prevalanstan etkilenir.

Çok güçlü bir test çok düşük prevalansa sahip bir

hastalık için çok zayıf bir öngörü değeri verebilir.

Bu test pozitif çıksa dahi pozitif çıkan testin

gerçekten pozitif olma durumunun zayıf

olduğunu gösterir.

Görülme sıklığının da (Prevalans) hesaba

katılması ile hastalık konusunda daha doğru

bir varsayıma varılabilir.

PPD = (Prevalans x duyarlılık) x %100

(Prevalans x duyarlılık) + ((1-Prevalans) x (1-özgüllük))

NPD = (1 – Prevalans) x özgüllük x %100

(1 – Prevalans) x özgüllük + ((Prevalans) x (1-duyarlılık))

Tarama testlerinin değerlendirilmesini aşağıda

verilen örnek üzerinde inceleyecek olursak;

toplumda cerviks kanseri taraması için planlanan

bir epidemiyolojik saha çalışmasında

araştırmaya alınan 300 kişiye tarama muayenesi

için Vajinal Smear ve kesin tanı için biyopsi

yöntemi kullanılarak tarama ve tanı testlerinin

sonuçları aşağıdaki 2x2 tabloda verilmektedir.

Prevalansın PPD üzerindeki etkisi

Biri Mozambik’te (AIDS prevalansı % 15)

yaşayan diğeri de Fransa’da (AIDS prevalansı %

0.4) yaşayan 25 – 30 yaşlarında iki farklı kişi HIV

testi yaptırmak istiyorlar. Bu iki kişinin de HIV

testi pozitif çıkıyor. Bu HIV testi pozitif çıkan iki

kişinin AIDS olma olasılıkları birbirinden çok

farklı olacaktır.

Bu verilere göre:

•Duyarlılık : % 99.5

•Özgüllük: % 99.5

•Prevalans: % 0.4

•Pozitif öngörü değeri: % 44.4

•Negatif öngörü değeri: % 99.99

Prevalansın PPD üzerindeki etkisi

Bu verilere göre:

•Duyarlılık : % 80

•Özgüllük: % 80

•Prevalans: % 0.4

•Pozitif öngörü değeri: % 1.6

•Negatif öngörü değeri: % 99.9

Prevalansın PPD üzerindeki etkisi

Prevalansın PPD üzerindeki etkisi

Bu verilere göre:

•Duyarlılık : % 99.5

•Özgüllük: % 99.5

•Prevalans: % 15

•Pozitif öngörü değeri: % 97.2

•Negatif öngörü değeri: % 99.9

BİR ÖRNEK

Alışveriş merkezinin manav reyonunda

çalışıyorken yaşlı bir teyze geliyor ve

kendisinin iyi bir karpuz istediğini söylüyor.

Altın standart test: Kesip Bakma

Tarama testi: Elle yoklama

Kesip Bakma ile Çürük Olanlar

Elle Yoklama

Çürük Normal Toplam

Pozitif 15 35 50

Negatif 5 145 150

Toplam 20 180 200

PPV: %30 Duyarlılık: %75

NPV: %96 Özgüllük: %81

Prevalans %10 (ADANA)

Kesip Bakma ile Çürük Olanlar

Elle Yoklama

Çürük Normal Toplam

Pozitif 75 19 94

Negatif 25 81 106

Toplam 100 100 200

Prevalans %50 (ANKARA)

PPV: %80 Duyarlılık: %75

NPV: %74 Özgüllük: %81

Kesip Bakma ile Çürük Olanlar

Elle Yoklama

Çürük Normal Toplam

Pozitif 90 5 95

Negatif 10 95 105

Toplam 100 100 200

Prevalans %50 (ANKARA)

PPV: %94 Duyarlılık: %90

NPV: %90 Özgüllük: %95