the journal of academic social science studies...
Post on 03-Nov-2019
6 Views
Preview:
TRANSCRIPT
The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Volume 6 Issue 1, p. 1117-1140, January 2013
ALEVİ-BEKTAŞİ DÜŞÜNCESİNE SAHİP ÖĞRETMENLERİN
ALEVİLİK, CEM EVLERİ VE DİYANET İŞLERİ
BAŞKANLIĞINA YÖNELİK GÖRÜŞLERİ
(ELAZIĞ ÖRNEĞİ)
OPINIONS OF TEACHERS BELONGING TO THE IDEA OF ALEVI-BEKTASHI
ABOUT PRESIDENCY OF RELIGIOUS AFFAIRS, CEM HOUSES, ALEVISM
(THE CASE OF ELAZIĞ)
Prof. Dr. Şuayip ÖZDEMİR Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü,
Din Eğitimi Ana Bilim Dalı
Yrd. Doç. Dr. Ali ALBAYRAK Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İDKAB
Yrd. Doç. Dr. İsmail ARICI Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İDKAB
Abstract
In this study is used survey data with teachers that associated with the
idea of Alevi-Bektashi that reside in the center of Elazig province from survey
data that aimed to determine various aspects of the views of Alevi-Bektashis
about Presidency of Religious Affairs.
In the study, ‚ascribed meaning to Alevism‛, ‚sources of informations
were acquired related to Alevism‛, ‚the frequency of reading books related to
Alevism‛, ‚the situation of the Cem Houses‛, ‚the Cem Houses’ being
supported by the state,‛, ‚their being represented in Department of Religious
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1118
Affairs‛, ‚that religious service should give to Alevis by Department of
Religious Affairs‛, ‚informing about Alevism to religious officials‛, ‚Alevis’
need to religious officials in the religious issues‛, directed questions on these
ıssues, we tried to search out the opinions of teachers of belonging to the idea of
Alevis-Bektashi.
Important results that is obtained in the study, teachers that belonging to
the idea of Alevi-Bektashi that they receive from their families informations on
Alevism, that they see Alevism as a culture, cult, a way of thinking, a different
interpretation of Islam and sect, that they see cem houses as a place of worship
and culture, that they want to be supported by the state of cem houses, that
they look on positively that Alevis’ are represented the Presidency of Religious
Affairs, that they agree that is developed the knowledges of religious officers in
areas inhabited by Alevis, that they be of opinion that give place to publications
on Alevism by Presidency of Religious Affairs, that they need to religious
officers in transferring religious informations to children, the funeral
operations, the reading of Prophet's Birthday, the Qur'an reading, religious
marriages.
It has been proposed that make the necessary arrangements in this
context, to deal with the problems of religious of the Alevis, to care about their
views and to be in contact with leaders of Alevis and Chairmen of Alevi
foundations and associations of Presidency of Religious Affairs in this study.
Key Words: Alawi-Bektashi, The Cem House, Department of Religious
Affairs, Teacher, Leader of Alevis, Religious Official.
Öz
Bu araştırmada Elazığ’da ikamet eden Alevi-Bektaşilerin Diyanet İşleri
Başkanlığına yönelik görüşlerini tespit amacı taşıyan anket uygulamasından
elde edilen verilerden Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerle ilişkili
olanlar kullanılmıştır.
Araştırmada ‘Aleviliğe yüklenen anlam’, ‘Alevilikle ilgili bilgilerin
edinildiği kaynaklar’, ‘Alevilikle ilgili kitapların okunma sıklığı’, ‘cem evlerinin
konumu’, ‘cem evlerinin devlet tarafından desteklenmesi’, ‘Alevilerin Diyanet
İşleri Başkanlığında temsili’, ‘Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmeti
vermesi gerektiği’, ‘din görevlilerinin Alevilik konusunda bilgilendirilmesi’,
‘Alevilerin dini konularda din görevlilerine ihtiyaç duyması’ hususlarında
sorular yöneltilerek Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerin bu
konulardaki görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerin; Alevilikle ilgili bilgilerini
ailelerinden aldıkları, Aleviliği kültür, tarikat, düşünce biçimi, İslam’ın ayrı bir
yorumu ve mezhep olarak anladıkları, cem evlerini ibadethane ve kültür evi
olarak kabullendikleri, cem evlerinin devlet tarafından desteklenmesini
istedikleri, Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığında temsil edilmesine olumlu
baktıkları, Alevilerin yaşadığı bölgelerde görev yapan din görevlilerinin
1119
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Alevilik konusundaki bilgilerinin iyileştirilmesi görüşüne katıldıkları, Diyanet
İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik yayınlara yer vermesi görüşünde
oldukları, cenaze işlemleri, mevlit okutulması, Kur’an okutma, dini nikah ve
çocuklara dini bilgiler verme konularında din görevlilerine ihtiyaç duydukları
araştırmada ulaşılan önemli sonuçlardandır.
Araştırmada, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevi dedelerle, Alevi vakıf ve
dernek başkanlarıyla sürekli irtibat halinde olması, onların görüşlerini dikkate
alması, Alevilerin dini sorunlarıyla ilgilenmesi ve bu anlamda gerekli
düzenlemeleri yapması gerektiği önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Alevi-Bektaşilik, Cem Evi, Diyanet İşleri Başkanlığı,
Öğretmen, Alevi Dedesi, Din Görevlisi.
Problem
Din, insanlık tarihi boyunca toplumların hayatında vazgeçilmez bir unsur
olarak daima yer almıştır. Bu nedenle, sosyal hayatın merkezinde yer alan din ile ilgili
hizmetlerin yürütülmesi için planlı ve düzenli kuruluşlara ihtiyaç duyulmuştur.
Ülkemizde din hizmetlerini düzenlemekle görevli olan Diyanet İşleri Başkanlığı böyle
bir ihtiyaç sonucu kurulmuş ve örgütlenmiştir.
Diyanet İşleri Başkanlığı, kurulduğundan bu yana, birçok tartışmanın
merkezinde yer almıştır. Din hizmetlerinin cemaatlere bırakılarak sivilleştirilmesi,
kurumun hali hazırdaki konumunun muhafaza edilmesi, özerkleştirilmesi, siyaset
dışında tutulması, cem evlerinin statüsü, Alevi-Bektaşilerin kurumda temsil edilmesi,
Başkanlığın Alevi-Bektaşilere yönelik din hizmetlerinin niteliği ve niceliği bu
tartışmalardan öne çıkanlarıdır.1
Tartışmaların bilimsel zeminde devam etmesi ve çözüm önerileri geliştirilmesi
açısından, toplumun her katmanındaki bireylerin görüşlerinin tespiti önem arz
etmektedir. Özellikle, topluma yön veren, gelecek kuşakların görüş ve düşüncelerini
1 Süleyman Ateş, ‚Nasıl Bir Diyanet‛, Diyanet Aylık Dergi, 1991, S. 11, s. 37, İştar B. Tarhanlı,
Müslüman Toplum Laik Devlet-Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı, İstanbul, 1993, s. 167-178, İrfan
Yücel, ‚Diyanet İşleri Başkanlığı‛, DİA, 1994, C. 9, s. 459-60, Hasan Hüsrev Hatemi, ‚Diyanet
İşleri Başkanlığı ve Diyanet İşleri Teşkilatının Önemi‛, Türkiye Günlüğü, 1994, S. 29, s. 88,
Abdulbaki Keskin, ‚Nasıl Bir Diyanet‛, Türkiye Günlüğü, 1995, S. 35, s. 95, Kemal Güran,
‚Diyanet İşleri Başkanlığı Özerk Olmalı mı?‛, Diyanet Aylık Dergi, 1995, S. 57, s. 10, Halit
Güler, ‚Diyanet İşleri Başkanlığı Yeniden Yapılanmalı‛, Diyanet Aylık Dergi, 1995, S. 57, s. 5,
İştar Gözaydın, ‚Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması‛, Din Devlet İlişkileri ve Türkiye’de
Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması Uluslararası Sempozyumu, Cem Vakfı Yay., İstanbul, 1998,
s. 195, İsmail Kara, ‚Din İle Devlet Arasında Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı‛,
MÜİFD, 2000, S. 18, s. 50-53.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1120
derinden etkileyen öğretmenlerin, ailelerin, siyasilerin, sanatçıların vb. meslek
gruplarının görüş ve düşünceleri ön plana çıkmaktadır.
Bu doğrultuda araştırmanın temel problemi;
‚Alevi-Bektaşi düşüncesine mensup öğretmenlerin Alevilik-Bektaşilik ve Diyanet
İşleri Başkanlığı’na yönelik görüşlerini tespit etmektir.‛
Araştırmanın Amacı ve Önemi
Araştırmanın temel amacı; Elazığ İl’inde görev yapan Alevi-
Bektaşidüşüncesine sahip öğretmenlerin, Alevilik-Bektaşilik ve Diyanet İşleri
Başkanlığına yönelik görüşlerini tespit etmektir.
Bu temel amacın yanı sıra, Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerin
Alevilikle ilişkilerini, Alevilik konusundaki yaklaşımlarını, cem evlerinin statüsü
konusundaki görüşlerini, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde din hizmetlerine
yönelik görüş ve beklentilerini belirlemek amaçlanmıştır.
Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerin, günümüzde sıklıkla tartışma
alanı oluşturan Alevilik ve Diyanet İşleri Başkanlığı konusundaki görüşlerini
betimlemenin önemi izaha gerek duyulmayacak biçimde açıktır.
Yine öğretmenlerin; öğrencilerin hayata, olaylara, nesnelere, olgulara, din,
kültür vb. birçok olguya yaklaşım ve tutumlarında bazen belirleyici çoğu zaman da
yönlendirici oldukları göz önüne alındığında, araştırmamızın önemi kendiliğinden
ortaya çıkmaktadır.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Bu araştırma;
1. Araştırmanın gerçekleştiği dönemde (2010) Elazığ İl Merkezinde görev
yapan Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerle,
2. Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerin görüşlerini tespit amacıyla
düzenlenen anket formunda yer alan anket maddeleriyle sınırlandırılmıştır.
Evren ve Örneklem
Elazığ İl Merkezinde görev yapan bütün Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip
öğretmenler araştırmanın evrenini oluşturmaktadır.
2010 tarihinde Elazığ’da ikamet eden Alevi-Bektaşiler üzerine uygulanan
anket formundan elde edilen Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerle ilişkili
veriler değerlendirilerek 178 kişilik örneklem grubu oluşturulmuştur.
1121
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Verilerin Çözümlenmesi
Elazığ ilinde ikamet eden Alevi-Bektaşi düşüncesine sahip öğretmenlerin
görüş ve düşüncelerini tespit ve değerlendirme amacıyla hazırlanan Anket
Formu’ndan elde edilen verilerle ve katılımcıların kişisel özellikleriyle ilgili olarak,
betimsel istatistik teknikleri kullanılarak, frekans ve yüzdelik dağılımlar sunulmuştur.
Bulgular ve Yorum
1. Katılımcıların Kişisel Özellikleri
1.1. Cinsiyet
Tablo-1 Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımları
Cinsiyet Sayı %
Kadın 58 32,6
Erkek 120 67,4
Toplam 178 100
Tablo-1’e göre araştırmaya katılanların % 67,4’ü erkek, % 32,6’sı kadındır.
1.2. Yaş Düzeyleri
Tablo-2 Katılımcıların Yaş Düzeylerine Göre Dağılımları
Yaş Sayı %
23-29 Yaş Grubu 41 23
30-39 Yaş Grubu 50 28,1
40-49 Yaş Grubu 38 21,3
50-60 Yaş Grubu 49 27,5
Toplam 178 100
Tablo-2’de görüldüğü gibi, araştırmaya katılanların % 23’ü 23-29 yaş
grubunda, % 28,1’i 30-39 yaş grubunda, % 21,3’ü 40-49 yaş grubunda, % 27,5’i ise 50-
60 yaş grubundadır.
Katılımcıların yaş düzeyleri dikkate alındığında, araştırmada hemen her yaş
düzeyinden katılımcının birbirlerine yakın oranlarda yer aldıkları söylenebilir.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1122
1.3. Gelir Düzeyleri
Tablo-3 Katılımcıların Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Gelir Düzeyleri Sayı %
1000-1500 TL Arası Gelir Grubu 69 38,8
1501-1700 TL Arası Gelir Grubu 22 12,4
1701-2500 TL Arası Gelir Grubu 44 24,7
2501-5000 TL Arası Gelir Grubu 43 24,2
Toplam 178 100
Tablo’dan anlaşılacağı üzere, katılımcıların % 38,8’i aylık gelirlerinin 1000-1500
TL arasında, % 12,4’ü 1501-1700 TL arasında, % 24,7’si 1701-2500 TL arasında, %
24,2’si ise 2501-5000 TL arasında olduğunu belirtmişlerdir.
Araştırmaya katılanların gelir düzeyleri dikkate alındığında, aylık 1000 TL ile
5000 TL arasında gelir düzeyine sahip oldukları görülmektedir.
1.4. Medeni Durum
Tablo-4 Katılımcıların Medeni Durumlarına Göre Dağılımları
Medeni Durum Sayı %
Evli 134 75,3
Bekar 41 23
Boşanmış 3 1,7
Toplam 178 100
Tablo-4’e göre, katılımcıların % 75,3’ü evli, % 23’ü bekar, % 1,7’si de
boşanmıştır.
1.5. Yerleşim Merkezleri
Tablo-5 Katılımcıların Hayatlarının Büyük Çoğunluğunu Geçirdikleri Yerleşim
Merkezlerine Göre Dağılımları
Yerleşim Merkezleri Sayı %
İl 157 88,2
İlçe-Kasaba 11 6,2
Köy 10 5,6
Toplam 178 100
Tablo-5’den anlaşılacağı üzere, katılımcıların % 88,2’si hayatlarının büyük bir
kısmını il merkezlerinde, % 6,2’si ilçe ve kasabalarda, % 5,6’sı ise köylerde
geçirmektedir.
1123
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Araştırmaya katılanların büyük çoğunluğunun, yaşamlarının büyük kısmını il
merkezlerinde devam ettirdikleri görülmektedir.
2. Katılımcıların Alevilikle İlişkileri
2.1. Alevi Vakfına ya da Derneğine Üyelik Durumu
Tablo-6 Katılımcıların Herhangi Bir Alevi Vakfına ya da Derneğine
Üyelik Durumlarına Göre Dağılımları
Üyelik Durumu Sayı %
Evet 6 3,4
Hayır 172 96,6
Toplam 178 100
Tablo-6’dan katılımcıların tamamına yakınının (% 96,6) herhangi bir Alevi
derneğine üye olmadığı anlaşılmaktadır.
Kanaatimizce bu veri önemlidir ve değerlendirilmeye muhtaçtır. Toplumda
farklılık olarak kabul edilen veya kendini farklı olarak gören bireylerin bir arada olma
isteği ve gayreti dikkate alındığında Alevilerin dernek, vakıf tarzı oluşumlara ilgi
duyması beklenebilir. Bu konuda detaylı ve derinliğine yapılacak araştırmalar,
araştırmadan elde edilen bu veriyi yorumlamada yardımcı olacaktır.
2.2. Alevilikle İlgili Bilgilerin Edinildiği Kaynaklar
Tablo-7 Katılımcıların Alevilikle İlgili Bilgileri Edindikleri Kaynaklara
Göre Dağılımları
Bilgi Kaynakları Sayı %
Dedelerden 16 9,0
Ailemden 86 48,3
Kendi kendime araştırarak 65 36,5
Okuldan 3 1,7
Hepsinden 8 4,5
Toplam 178 100
Tablo-7’de görüldüğü gibi, katılımcıların % 48,3’ü, Alevilikle ilgili bilgilerini
ailelerinden edinmişlerdir. % 36,5’i Alevilikle ilgili bilgilerini kendi kendine
araştırarak, % 9’u dedelerden, % 1,7’si okuldan, % 4,5’i de hepsinden edindiklerini
ifade etmişlerdir.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1124
Katılımcıların yarıya yakınının (% 48,3) Alevilikle ilgili bilgileri ailelerinden
aldıkları görülmektedir. Bu durum, ailenin maddi ve manevi değerleri çocuklara
aktarma açısından önemli bir işlevi yerine getirmesi açısından önemli bir veri niteliği
taşımaktadır. Üçte biri (% 36,5) araştırarak bilgi sahibi olmaktadır. Aleviliği
dedelerden öğrendiğini ifade edenlerin çok düşük düzeyde çıkması (% 9) araştırmada
ulaşılan önemli bir sonuçtur. Buradan hareketle dedelerin Alevi kitle üzerinde
etkilerinin istenilen düzeyde olmadığını söyleyebiliriz.
Cengiz’in araştırmasında deneklerin % 61’i Alevilikle ilgili bilgileri
ailelerinden öğrendiklerini söylemişlerdir. Dedelerden öğrendiklerini söyleyenlerin
oranı ise % 22,7’dir.2
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında deneklerin % 69,5’i Alevilikle ilgili
bilgileri ailelerinden öğrendiklerini ifade etmişlerdir. Dedelerden öğrendiklerini
söyleyenlerin oranı ise % 29,1’dir.3
2.3 Alevilikle İlgili Kitapların Okunma Sıklığı
Tablo-8 Katılımcıların Alevilikle İlgili Kitapları Okuma Sıklıklarına Göre Dağılımları
Kitap Okuma Sıklıkları Sayı %
Her zaman 10 5,6
Çoğu zaman 30 16,9
Ara sıra 87 48,9
Nadiren 46 25,8
Hiçbir zaman 5 2,8
Toplam 178 100
Tablo-8’e göre katılımcıların % 48,9’u, Alevilikle ilgili kitapları ara sıra
okumaktadır. % 5,6’sı Alevilikle ilgili kitapları her zaman, % 16,9’u çoğu zaman, %
25,8’i nadiren, % 2,8’i de hiçbir zaman okumadıklarını ifade etmişlerdir.
Tablo-7 ile Tablo-8 birlikte değerlendirildiğinde katılımcıların bilgi
kaynaklarının yazılı belgelerden çok aileden aktarılanlardan oluştuğu görülmektedir.
Bu durum, Alevi-Bektaşilerin sözlü geleneği önemseyen bir grup olduğu göz önünde
bulundurulduğunda anlaşılabilir bir özellik olarak görülebilir.
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında da deneklerin yarıdan fazlasının (% 62,9)
Alevilikle ilgili kitapları ara sıra okudukları görülmüştür.4
2 Recep Cengiz, Çamiçi Beldesinde Dini Hayat: Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma,
(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2000, s. 102. 3 Şuayip Özdemir-İsmail Arıcı, Alevilerin Din Hizmeti Beklentileri (Malatya Örneği), Arı Sanat
Yayınevi, İstanbul, 2011, s. 62. 4 Özdemir-Arıcı, age., s. 63.
1125
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
3. Aleviliğin Taşıdığı Anlam
Tablo-9 Katılımcıların Aleviliğin Taşıdığı Anlamlara Yönelik Görüşlerine Göre
Dağılımları
Aleviliğin Taşıdığı
Anlam
Sayı %
İslam'ın ayrı bir yorumu 50 28,1
Kültür 35 19,7
Mezhep 64 36
Tarikat 2 1,1
Düşünce biçimi 27 15,2
Toplam 178 100
Tablo-9’dan katılımcıların % 36’sının Aleviliği ‚mezhep‛ olarak gördükleri
anlaşılmaktadır. % 28,1’i Aleviliği İslam’ın ayrı bir yorumu olarak görmektedir.
Aleviliği bir ‚kültür‛ olarak tanımlayanların oranı % 19,7’dir. % 15,2’si ise Aleviliğin
‚düşünce biçimi‛ olduğu görüşünü taşımaktadır.
Aleviler arasında Aleviliğin taşıdığı anlam konusunda bir anlayış
birlikteliğinin olmadığı araştırmamızda ulaşılan önemli bir sonuçtur. Bu durum
yapılan diğer araştırmalarda da açıkça ortaya çıkmaktadır:
Bal’ın araştırmasında deneklerin Aleviliği genelde Tarikat olarak algıladıkları
görülmektedir.5
Aktaş’ın araştırmasında deneklerin % 10,35’i Aleviliğin din (tek başına
İslamiyet’ten ayrı bir inanç) olduğunu, % 43,43’ü mezhep, % 10,41’i tarikat, % 16,14’ü
kültür ve % 16,88’i yaşam tarzı olduğunu söylemiştir.6
Cengiz’in araştırmasında, deneklerin % 12,3’ü Aleviliğin İslami bir mezhep, %
41,7’si İslami bir Tarikat, % 23’ü bir düşünce biçimi ve % 23’ü İslam’ın özü olduğunu
ifade etmiştir.7
Arabacı’nın araştırmasında deneklerin % 8,1’i Aleviliğin din, % 23,4’ü mezhep,
% 27,9’u inanç sistemi ve % 25,2’si bir tür dini yaşam şekli olduğunu belirtmiştir.8
5 Hüseyin Bal, Alevi Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar, Ant Yay., İstanbul, 1997, s. 173. 6 Ali Aktaş, ‚Kent Ortamında Alevilerin Kendilerini Tanımlama Biçimleri ve İnanç Ritüellerini
Uygulama Sıklıklarının Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi‛, I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş
Veli Sempozyumu Bildirileri, 22-24 Ekim 1998, Ankara, 1999, s. 462. 7 Cengiz, agt., s. 106. 8 Fazlı Arabacı, Alevilik ve Sünniliğin Sosyolojik Boyutu, Çorum Örneği, Etüt Yay., Samsun, 2000,
s. 141.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1126
Bal’ın diğer araştırmasında Aleviliğin İslam ile Türk kültürünün sentezi ve
mezhep/tarikat olarak algılandığı görülmektedir.9
Keskin’in kırsalda yaşayan Alevilere yönelik araştırmasında deneklerin %
32,1’i Aleviliğin İslam’ın özü, % 25,9’u bir düşünce veya yaşam biçimi, % 25,5’i İslami
bir mezhep veya tarikat olduğunu söylemişlerdir.10
Keskin’in şehir merkezinde yaşayan Alevilere yönelik araştırmasında ise
deneklerin % 37,2’si Aleviliğin İslam’ın özü, % 30,3’ü bir düşünce veya yaşam biçimi,
% 20,9’u İslami bir mezhep veya tarikat olduğunu ifade etmişlerdir.11
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında deneklerin % 35,5’inin Aleviliği İslam’ın
özü olarak algıladıkları görülmektedir. Aleviliği kültür olarak algılayanların oranı %
28,7, mezhep olarak anlayanların oranı % 17,6’dır.12
Yapılan diğer araştırmalarda da görüldüğü gibi Alevilerin kendi aralarında
üzerinde ittifak ettikleri bir Alevilik tanımı bulunmamaktadır. Alevilik farklı
şekillerde algılanmaktadır.
4. Cem Evlerine Yönelik Görüşleri
4.1. Cem Evlerinin Konumu
Tablo-10 Katılımcıların Cem Evlerinin Konumuna Yönelik Görüşlerine
Göre Dağılımları
Cem Evi Sayı %
Kültürevi 28 15,7
İbadethane 130 73,0
Kültürevi ve İbadethane 20 11,2
Toplam 178 100
Tablo-10’da görüldüğü gibi katılımcıların çoğunluğu (% 73) cem evlerinin
ibadethane olduğu görüşündedir. Katılımcıların % 15,7’sine göre cem evleri kültür
evi, % 11,2’sine göre ise hem ibadethane hem de kültür evidir.
Görüldüğü gibi katılımcıların büyük çoğunluğu (% 73) cem evlerinin
ibadethane olduğu görüşünde birleşmektedir. Kültür evi olduğunu söyleyenlerin
oranı düşüktür. Yapılan diğer araştırmalarda da bu konuda farklı görüşlerin ortaya
çıktığı görülmektedir.
9 Bal, Sosyolojik Açıdan Alevi Sünni Fraklılaşması ve Bütünleşmesi, Ant Yay., İstanbul, 2000, s. 221. 10 Yahya Mustafa Keskin, Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği, Elazığ Sünköy Örneği, Ankara,
2004, s. 221. 11 Keskin, Kentleşme Sürecinde Alevilik Gelenek ve Modernizm Arasında Gelgitler, Elazığ Örneği,
İstanbul, 2009, s. 79. 12 Özdemir-Arıcı, age., s. 65.
1127
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Bazı Aleviler, dini statüyle ilgili olarak, cem evlerinin camiye alternatif
olmadığını, birer kültür evi olduğunu söylerken13 bazıları ise ‚camiye alternatif bir
ibadethane‛ olduğunu ifade etmektedir.14
Cengiz’in araştırmasında deneklerin % 55,3’ü cami ile cem evinin benzer
görevleri yerine getirdiğini, % 36,3’ü benzer görevleri yerine getirmediğini ifade
etmişlerdir.15
Keskin’in araştırmasında deneklerin % 71,7’si cami ile cem evinin benzer
göreve sahip olduğunu söylemişlerdir. Cami ile cem evinin benzer görevi yerine
getirmediğini söyleyenlerin oranı ise % 23,6’dır.16
Alevi vakıflarına göre cem evleri Aleviliğe mahsus bir takım özel dini
görevlerin yerine getirildiği bir ibadethane ve kültür evidir. Cem evleri, ibadet
etmenin yanı sıra bir araya geldikleri, kaynaştıkları ve sorunlarını tartıştıkları bir
mekandır. Cem evleri kesinlikle camilere alternatif değildir.17
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında deneklerin % 48’i cem evlerinin
ibadethane olduğunu belirtmektedir. Cem evlerinin kültür evi olduğunu
söyleyenlerin oranı ise % 44,7’dir.18
4.2. Cem Evlerinin Devlet Tarafından Desteklenmesi
Tablo-11 Katılımcıların Cem Evlerinin Devlet Tarafından Desteklenmesine Katılım
Durumlarına Göre Dağılımları
Destek Sayı %
Evet 139 78,1
Hayır 34 19,1
Fikrim Yok 5 2,8
Toplam 178 100,0
13 Süleyman Sarıtaş, ‚Cemevi Camiye Karşılık Düşünülemez‛, Türk Yurdu, Alevilik Özel
Sayısı, 1994, S. 88, s. 20, Bedri Noyan, ‚Bektaşi ve Alevi Konusunda Bir Gezinti‛, Türk Yurdu,
Alevilik Özel Sayısı, 1994, S. 88, s. 3. 14 Sönmez Kutlu, ‚Alevilik-Bektaşiliğin Diyanet’te Temsil Problemi‛, İslamiyat, 2001, C. 4, S. 1,
s. 33. 15 Cengiz, agt.,s. 176. 16 Keskin, Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği, Elazığ Sünköy Örneği, s. 228. 17 Özdemir, ‚Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Alevi Dernek ve Vakıflarının Alevilerin Diyanet
İşleri Başkanlığında Temsil Meselesine Bakışı, Malatya Örneği‛, Uluslararası Bektaşilik ve
Alevilik Sempozyumu I, Isparta, 2005. s. 452. 18 Özdemir-Arıcı, age., s. 75.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1128
Tablo-11’e göre, katılımcıların % 78,1’i, cem evlerinin devlet tarafından
desteklenmesini olumlu bulmaktadır. Cem evlerinin devlet tarafından
desteklenmesine olumsuz bakanlar ise, örneklem grubunun % 19,1’ini
oluşturmaktadır.
Görüldüğü gibi, katılımcıların büyük çoğunluğu (% 78,1) cem evlerinin devlet
tarafından desteklenmesini istemektedir. Ancak dikkat çekici bir bulgu, katılımcıların
% 19,1’inin, cem evlerinin devlet tarafından desteklenmesi görüşüne katılmadığıdır.
Bu konuda derinliğine yapılacak araştırma sonuçları, araştırmanın bu bulgusunu
aydınlatacaktır.
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında deneklerin büyük çoğunluğu (% 83,2)
cem evlerinin devlet tarafından desteklenmesi gerektiği düşüncesine katılmaktadır.19
5. Diyanet İşleri Başkanlığı’na Yönelik Görüşleri
5.1. Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı İçinde Temsil Edilmesi
Tablo-12 Katılımcıların Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı İçinde Temsil Edilmesi
Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Temsil Sayı %
Hiç Katılmıyorum 35 19,7
Katılmıyorum 38 21,3
Fikrim Yok 5 2,8
Katılıyorum 68 38,2
Tamamen Katılıyorum 32 18,0
Toplam 178 100,0
Tablo-12’ye göre; katılımcıların % 19,7’si, Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı
bünyesinde temsil edilmesi görüşüne ‚hiç katılmadığını‛ ifade etmiştir. % 21,3’ü
Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil edilmesi görüşüne
‚katılmamaktadır‛.
Katılımcıların % 38,2’si, Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil
edilmesi görüşüne ‚katıldığını‛ beyan etmiştir. % 18’i Alevilerin Diyanet İşleri
Başkanlığı bünyesinde temsil edilmesi görüşüne ‚tamamen katılmaktadır‛.
Buna göre, araştırmaya katılanların yarıdan fazlası (% 56,2) Alevilerin Diyanet
İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil edilmesi görüşünü desteklemektedir.
Katılımcıların % 41’inin Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil
edilmesi fikrine kısmen ya da tamamen olumsuz yaklaşmaları incelenmeye değer bir
bulgu olarak karşımıza çıkmaktadır.
19 Özdemir-Arıcı, age., s. 77.
1129
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı’nda temsiline ilişkin diğer araştırmalarda
da benzer sonuçların çıktığı görülmektedir:
Bal’ın Isparta’nın Keçiborlu ilçesine bağlı Baladız ve Burdur’un Yeşilova
ilçesine bağlı Niyazlar köyünde kadın ve erkeklere yönelik gerçekleştirdiği
araştırmasında, erkeklerin çoğunluğu Diyanet İşleri Başkanlığı’nın devlet kurumu
olarak varlığını sürdürmesini, fakat Türkiye’deki mezheplerin temsil edilmesini
istemektedir. Niyazlar köyünde kadınlar Diyanet’in mevcut durumunu sürdürmesi
yönünde görüş belirtmiştir. Baladız köyünde özerk bir kurum olmasını isteyenler
çoğunluktadır. Diyanet’in kaldırılarak din işlerinin cemaatlere devredilmesi
görüşünün kabul görmediği anlaşılmaktadır.20
Cengiz’in araştırmasında deneklerin % 76,7’si Alevilerin Diyanet İşleri
Başkanlığı’nda temsil edilmesi, % 18,3’ü temsil edilmemesi yönünde görüş
belirtmişlerdir.21
Bal’ın Isparta’nın Alevi-Sünni ortak yaşayan Aliköy ve Yakaören köyünde
gerçekleştirdiği araştırmasında, Alevi gruplar Diyanet’te her mezhebin temsil
edilmesini savunmuşlardır. Sünni gruplar, mevcut durumun sürmesinden yana bir
tavır içindedir. Alevi kadınlar erkeklerden daha fazla mevcut durumdan yana
düşüncelerini belirtmişlerdir.22
Keskin’in araştırmasında, deneklerin % 67,9’u Alevilerin Diyanet’te temsil
edilmesi yönünde görüş belirtmiştir. Temsil edilmesine karşı çıkanların oranı ise %
23,6’dır.23
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında deneklerin büyük çoğunluğu (% 77,7)
Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığında temsil edilmesi yönünde görüş
belirtmişlerdir.24
Görüldüğü gibi gerek bizim araştırmamızda gerekse diğer araştırmalarda
Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığında temsil edilmesine karşı çıkanların oranı temsil
edilmesini isteyenlerden düşük çıkmaktadır.
20 Bal, Alevi Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar, s. 175. 21 Cengiz, agt., s. 240. 22 Bal, Sosyolojik Açıdan Alevi Sünni Fraklılaşması ve Bütünleşmesi, s. 225. 23 Keskin, Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği, Elazığ Sünköy Örneği, s. 221. 24 Özdemir-Arıcı, age., s. 79.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1130
5.2. Diyanet İşleri Başkanlığının Mevcut Durumunun Aynen Devam Etmesi
Tablo-13 Katılımcıların Diyanet İşleri Başkanlığının Mevcut Durumunun Aynen
Devam Etmesi Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Mevcut Durum Sayı %
Hiç Katılmıyorum 111 62,4
Katılmıyorum 53 29,8
Fikrim Yok 2 1,1
Katılıyorum 9 5,1
Tamamen Katılıyorum 3 1,7
Toplam 178 100,0
Tablo-13’e göre; katılımcıların % 62,4’ü, Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut
durumunun aynen devam etmesi görüşüne ‚hiç katılmadığını‛ ifade etmiştir. %
29,8’ü Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut durumunun aynen devam etmesi
görüşüne ‚katılmamaktadır‛.
Katılımcıların % 5,1’i, Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut durumunun aynen
devam etmesi görüşüne ‚katıldığını‛ beyan etmiştir. % 1,7’i Diyanet İşleri
Başkanlığının mevcut durumunun aynen devam etmesi görüşüne ‚tamamen
katılmaktadır‛.
Tablo’daki verilere göre, araştırmaya katılanların büyük çoğunluğu (% 92)
Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut durumunun aynen devam etmesi görüşünü
desteklememektedir.
5.3. Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere Yönelik Din Hizmetlerinin
Yapıcılığı
Tablo-14 Katılımcıların Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere Yönelik Din
Hizmetlerinin Yapıcı Olduğu Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Yapıcılık Sayı %
Hiç Katılmıyorum 98 55,1
Katılmıyorum 50 28,1
Fikrim Yok 13 7,3
Katılıyorum 15 8,4
Tamamen Katılıyorum 2 1,1
Toplam 178 100,0
Tablo-14’e göre; katılımcıların yarıdan fazlası (% 55,1), Diyanet İşleri
Başkanlığının Alevilere yönelik din hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşüne ‚hiç
katılmadığını‛ belirtmiştir. % 28,1’i Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik din
hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşüne ‚katılmamaktadır‛.
1131
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Katılımcıların % 8,4’ü, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmetlerinin
yapıcı olduğu görüşüne ‚katıldığını‛ beyan etmiştir. % 1,1’i, Diyanet İşleri
Başkanlığının Alevilere yönelik din hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşüne ‚tamamen
katılmaktadır‛. 13 kişi de (% 7,3) ‚fikrim yok‛ yönünde beyanda bulunmuştur.
Buna göre, araştırmaya katılanların büyük çoğunluğu (% 83) Diyanet İşleri
Başkanlığının Alevilere yönelik din hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşüne
katılmamaktadır. Katılımcıların % 9,5’inin, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere
yönelik din hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşüne olumlu bakmasıincelenmeye değer
bir bulgudur.
5.4. Din Görevlilerinin Tüm Dini Gruplara Hitap Etmesi
Tablo-15 Katılımcıların Din Görevlilerinin Tüm Dini Gruplara Hitap Ettikleri
Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Hitap Sayı %
Hiç Katılmıyorum 99 55,6
Katılmıyorum 54 30,3
Fikrim Yok 5 2,8
Katılıyorum 17 9,6
Tamamen Katılıyorum 3 1,7
Toplam 178 100,0
Tablo-15’e göre; katılımcıların yarıdan fazlası (% 55,6), din görevlilerinin tüm
dini gruplara hitap ettikleri görüşüne hiç katılmamıştır. % 30,3’ü din görevlilerinin
tüm dini gruplara hitap ettikleri görüşüne ‚katılmamaktadır‛.
Katılımcıların % 9,6’sı, din görevlilerinin tüm dini gruplara hitap ettikleri
görüşüne ‚katıldığını‛ beyan etmiştir. % 1,7’si din görevlilerinin tüm dini gruplara
hitap ettikleri görüşüne ‚tamamen katılmaktadır‛. 5 kişi de (% 2,8) ‚fikri olmadığını‛
belirtmiştir.
Tablo’daki verilere göre, araştırmaya katılanların çoğunluğu (% 86) din
görevlilerinin tüm dini gruplara hitap ettikleri görüşünü desteklememektedir.
5.5. Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere Din Hizmeti Vermesi Gerektiği
Tablo-16 Katılımcıların Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere Din Hizmeti Vermesi
Gerektiği Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Hizmet Sayı %
Hiç Katılmıyorum 53 29,8
Katılmıyorum 38 21,3
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1132
Fikrim Yok 8 4,5
Katılıyorum 63 35,4
Tamamen Katılıyorum 16 9,0
Toplam 178 100,0
Tablo-16’ya göre; örneklem grubunun % 29,8’i, Diyanet İşleri Başkanlığının
Alevilere din hizmeti vermesi gerektiği görüşüne‚hiç katılmadığını‛ belirtmiştir. %
21,3’ü Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmeti vermesi gerektiği görüşüne
‚katılmamaktadır‛.
Katılımcıların % 35,4’ü, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmeti
vermesi gerektiği görüşüne ‚katıldığını‛ beyan etmiştir. % 9’luk kesim de Diyanet
İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmeti vermesi gerektiği görüşüne ‚tamamen
katılmaktadır‛.
Tablo’daki verilere göre, araştırmaya katılanların yarıya yakını (% 44,4)
Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmeti vermesi gerektiği görüşünü
desteklemektedir. Tablo-16’daki veriler Tablo-13 ile birlikte incelendiğinde
katılımcıların yarıdan fazlasının Alevi-Bektaşilerin Diyanet İşleri Başkanlığında
temsilini onayladığı ve yine yarıya yakınının Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere
din hizmeti vermesi gerektiği görüşüne olumlu baktığı gözlemlenmektedir.
Bu veriler kanaatimizce, katılımcıların Alevilerin temsil edildiği bir Diyanet
İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik din hizmeti verebileceği görüşüne büyük
oranda destek verecekleri sonucunu doğurmaktadır.
5.6. Alevilerin Yaşadığı Bölgelerde Görev Yapan Din Görevlilerinin
Alevilik Konusundaki Bilgilerinin İyileştirilmesi
Tablo-17 Katılımcıların Alevilerin Yaşadığı Bölgelerde Görev Yapan Din
Görevlilerinin Alevilik Konusundaki Bilgilerinin İyileştirilmesi Gerektiği Görüşüne
Katılımlarına Göre Dağılımları
Bilgilerin İyileştirilmesi Sayı %
Hiç Katılmıyorum 10 5,6
Katılmıyorum 17 9,6
Fikrim Yok 6 3,4
Katılıyorum 81 45,5
Tamamen Katılıyorum 64 36,0
Toplam 178 100,0
Tablo-17’ye göre katılımcıların % 5,6’sı Alevilerinyaşadığı bölgelerde görev
yapan din görevlilerinin Alevilik konusundaki bilgilerinin iyileştirilmesi görüşüne
‚hiç katılmamaktadır‛. % 9,6’ sı Alevilerinyaşadığı bölgelerde görev yapan din
görevlilerinin Alevilik konusundaki bilgilerinin iyileştirilmesi görüşüne
‚katılmamaktadır‛.
1133
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Katılımcıların yarıya yakını (% 45,5), Alevilerinyaşadığı bölgelerde görev
yapan din görevlilerinin Alevilik konusundaki bilgilerinin iyileştirilmesi görüşüne
‚katıldığını‛ beyan etmiştir. % 36’lık kesim de Alevilerinyaşadığı bölgelerde görev
yapan din görevlilerinin Alevilik konusundaki bilgilerinin iyileştirilmesi görüşüne
‚tamamen katılmaktadır‛.
Tablo’dan araştırmaya katılanların çoğunluğunun (% 81,5), Alevilerinyaşadığı
bölgelerde görev yapan din görevlilerinin Alevilik konusundaki bilgilerinin
iyileştirilmesi görüşünü desteklediği sonucu çıkmaktadır.
5.7. Diyanet İşleri Başkanlığının Cem Evlerinde Alevilere Kur’an Öğretmek
ve Dini Bilgiler Vermek Amacıyla Personel Görevlendirmesi
Tablo-18 Katılımcıların Diyanet İşleri Başkanlığının Cem Evlerinde Alevilere Kur’an
Öğretmek ve Dini Bilgiler Vermek Amacıyla Personel Görevlendirmesi Gerektiği
Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Personel Sayı %
Hiç Katılmıyorum 62 34,8
Katılmıyorum 50 28,1
Fikrim Yok 9 5,1
Katılıyorum 41 23,0
Tamamen Katılıyorum 16 9,0
Toplam 178 100,0
Tablo-18’de görüldüğü gibi, katılımcıların % 34,8’i Diyanet İşleri Başkanlığının
cem evlerinde Alevilere Kur’an öğretmek ve dini bilgiler vermek amacıyla personel
görevlendirmesi görüşüne ‚hiç katılmamaktadır‛. % 28,1’lik kesim de, Diyanet İşleri
Başkanlığının cem evlerinde Alevilere Kur’an öğretmek ve dini bilgiler vermek
amacıyla personel görevlendirmesi görüşüne ‚katılmıyorum‛ şeklinde yaklaşmıştır.
Katılımcıların % 23’ü, Diyanet İşleri Başkanlığının cemevlerinde Alevilere
Kur’an öğretmek ve dini bilgiler vermek amacıyla personel görevlendirmesi görüşüne
‚katıldığını‛ ifade etmiştir. % 9’u Diyanet İşleri Başkanlığının cemevlerinde Alevilere
Kur’an öğretmek ve dini bilgiler vermek amacıyla personel görevlendirmesi görüşüne
‚tamamen katılmaktadır‛.
Tablo’ya göre, araştırmaya katılanların yarıdan fazlası (% 63), Diyanet İşleri
Başkanlığının cemevlerinde Alevilere Kur’an öğretmek ve dini bilgiler vermek
amacıyla personel görevlendirmesi görüşüne olumsuz yaklaşmaktadır. Yaklaşık üçte
birinin (% 32) cemevlerinde dini bilgiler vermek amacıyla diyanet personelinin
görevlendirilmesini onaylaması ortaya çıkan önemli bir sonuç olup üzerinde
durulmaya değerdir.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1134
5.8. Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere Yönelik Görsel ve Yazılı
Yayınlara Yer Vermesi
Tablo-19 Katılımcıların Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere Yönelik Görsel ve Yazılı
Yayınlara Yer Vermesi Gerektiği Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
Yayın Sayı %
Hiç Katılmıyorum 30 16,9
Katılmıyorum 26 14,6
Fikrim Yok 4 2,2
Katılıyorum 91 51,1
Tamamen Katılıyorum 27 15,2
Toplam 178 100,0
Tablo-19’a göre; katılımcıların % 16,9’u, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere
yönelik görsel ve yazılı yayınlara yer vermesi görüşüne ‚hiç katılmadığını‛
belirtmiştir. % 14,6’sı Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik görsel ve yazılı
yayınlara yer vermesi görüşüne ‚katılmıyorum‛ şeklinde olumsuz yaklaşmıştır.
Katılımcıların % 51,1’i, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik görsel ve
yazılı yayınlara yer vermesi görüşüne ‚katıldığını‛ beyan ederken, % 15,2’si, Diyanet
İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik görsel ve yazılı yayınlara yer vermesi görüşüne
‚tamamen katılmaktadır‛.
Buna göre katılımcıların yarıdan fazlasının (% 66,3), Diyanet İşleri
Başkanlığının Alevilere yönelik görsel ve yazılı yayınlara yer vermesi görüşünü
desteklediği görülmektedir.
5.9. Din İle İlgili Konularda (Cenaze, Düğün vb.) Din Görevlilerine İhtiyaç
Duyma
Tablo-20 Katılımcıların Alevilerin Din İle İlgili Konularda (Cenaze, Düğün vb.) Din
Görevlilerine İhtiyaç Duydukları Görüşüne Katılımlarına Göre Dağılımları
İhtiyaç Sayı %
Hiç Katılmıyorum 20 11,2
Katılmıyorum 25 14,0
Fikrim Yok 6 3,4
Katılıyorum 84 47,2
Tamamen Katılıyorum 43 24,2
Toplam 178 100,0
Tablo-20’ye göre; katılımcıların % 11,2’si, Alevilerin din ile ilgili konularda din
görevlilerine ihtiyaç duydukları görüşüne‚hiç katılmıyorum‛ şeklinde yaklaşmıştır.
% 14’ü, Alevilerin din ile ilgili konularda din görevlilerine ihtiyaç duydukları
görüşüne ‚katılmıyorum‛ şeklinde katılımda bulunmuştur.
1135
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
Katılımcıların % 47,2’si, Alevilerin din ile ilgili konularda din görevlilerine
ihtiyaç duydukları görüşüne‚katıldığını‛ ifade etmiştir. % 24,2’i, Alevilerin din ile
ilgili konularda din görevlilerine ihtiyaç duydukları görüşüne‚tamamen
katılmaktadır‛.
Tablo’daki verilere göre, katılımcıların çoğunluğu (% 71,4) Alevi-Bektaşilerin
din ile ilgili konularda din görevlilerine ihtiyaç duydukları görüşünü
desteklemektedir. Bu sonuç araştırmada ulaşılan önemli bir bulgudur.
Özdemir ve Arıcı’nın araştırmasında deneklerin büyük çoğunluğu din
görevlilerine ‘Cenaze işlemleri’, ‘Mevlit merasimi’, ‘Kur’an okutma’, ‘Nikah merasimi’,
‘Çocuklara dini bilgiler verme’ konularında ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir.25
Ancak birtakım araştırma bulgularında; Diyanet İşleri Başkanlığı’nın, bizzat
din görevlileri tarafından, Alevilere yeterince din hizmeti sunmadığı için
eleştirildiğini görmekteyiz:
Yıldız’ın 150 din görevlisi üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında din
görevlileri, Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı’nın imkanlarından eşit oranda
yararlandırılması, dini açıdan bilgilendirilmesi ve Alevilere din hizmeti verilmesi
yönünde görüş belirtmişlerdir.26
Arslanoğlu’nun araştırmasında din görevlileri, Diyanet İşleri Başkanlığı’nı
Alevilere yeterli din hizmeti vermediği için şu şekilde eleştirmişlerdir:‚Alevilere
Diyanet gerektiği kadar ilgi gösterip hizmet etseydi, belki günümüzde Alevilerle-
Sünniler arasında bir ayrılık olmazdı. Alevilere gerekli hizmet götürülmemiş, sahip
çıkılmamış, dini yönden hiçbir eğitim hizmeti verilmemiş, bunun için Alevi
kardeşlerimizin çoğu dinden habersiz, bilgisiz bir hayat sürmüşlerdir. Bu, Yavuz
döneminden başlayıp günümüze kadar gelmiştir. Eğer Alevilere dini hizmet verilmiş
olsaydı, günümüzde bu ayrılık olmazdı.‛.27
Köylü’nün araştırmasında Alevi köylerinde görev yapan din görevlileri
Alevilerin kendilerinden şu yönde beklentileri olduğunu ifade etmişlerdir:
‚Çocuklara Kur’an öğretme, dini bilgiler verme, muhtelif gün ve gecelerde ve
yemeklerden sonra Kur’an okuma, nikah, düğün, sünnet merasimi, gelin alma ve
cenaze gibi dini ya da sosyal faaliyetlere katılma, düzenli ezan okuma, başta Ehl-i
25 Özdemir-Arıcı, age., s. 83. 26 M. Cengiz Yıldız, Din Görevlilerinin Sorunları ve Beklentileri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma:
Elazığ Uygulaması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Elazığ, 1999, s. 317. 27 İbrahim Arslanoğlu, ‚Sünni Din Adamlarının Aleviliğe Bakışı‛, Hacı Bektaş Veli Araştırma
Dergisi, 2003, S. 23, s. 171.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1136
Beyt olmak üzere, Hacı Bektaş Veli gibi büyük kişileri konu alan vaazları yapma,
içişlerine fazla karışmama‛.28
SONUÇ ve ÖNERİLER
Elazığ ili örneğinde Alevi-Bektaşi düşüncesine sahipöğretmenlerin Aleviliğe,
cem evlerine ve Diyanet İşleri Başkanlığına yönelik görüşlerini tespit ve
değerlendirme amacı taşıyan araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır:
- Araştırmaya katılan Alevi-Bektaşi düşüncesine sahipöğretmenlerin büyük
çoğunluğu Alevi vakıf ve derneklerine resmi üye değildir. Ancak katılımcılar
kendilerini ibadet ettikleri cemevlerinin ve içinde bulundukları grubun doğal üyesi
olarak görmektedirler.
- Katılımcıların çoğunluğu Alevilikle ilgili bilgilerini aileden almaktadır.
Katılımcıların bilgi kaynaklarının, yazılı belgelerden çok aileden aktarılanlardan
oluştuğu görülmektedir. Bu durum Alevi-Bektaşilerin sözlü geleneği önemseyen bir
grup olduğu göz önünde bulundurulduğunda anlaşılabilir bir özellik olarak
görülebilir.
- Alevi-Bektaşiler Aleviliği kültür, tarikat, düşünce biçimi, İslam’ın ayrı bir
yorumu ve mezhep olarak isimlendirmektedirler. Katılımcıların büyük çoğunluğu
kendilerini mezhep olarak tanımlasalar daAleviler arasında Aleviliğin taşıdığı anlam
konusunda bir anlayış birlikteliğinin olmadığı araştırmamızda ortaya çıkan önemli
bir sonuçtur.
- Katılımcıların çoğunluğu, cem evlerinin ibadethane ve kültür evi olduğu
görüşünü taşımaktadır. Bu sonuç, katılımcıların cem evlerini, ibadetlerini
gerçekleştirdikleri, kültürel faaliyetlerini organize ettikleri ve yaşattıkları ve Alevi
kitle arasında kaynaşmayı sağladıkları bir kurum olarak gördüklerini göstermektedir.
- Katılımcıların çoğunluğu, cem evlerinin devlet tarafından desteklenmesi
görüşünü savunmaktadır. Devletin cem evlerinin yapımı, su, elektrik giderleri vb.
ihtiyaçlarının karşılanmasında destek sağlamasının Aleviler tarafından kabul gören
bir uygulama olacağını söyleyebiliriz. Çalışma alanında yaptığımız görüşmelerde ve
anket formlarının boş kısımlarına yazılan notlardan anlaşıldığına göre, bazı Alevi-
Bektaşiler devletin cem evlerini desteklemesinin bu kurumlara müdahale anlamına
geleceği, bunun da kendi özgürlüklerini sınırlayacağı endişesini taşımaktadırlar.
- Katılımcıların çoğunluğu, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın dini grupları temsil
eder tarzda yapılanmasını istemektedir. Aleviler dini grupların yanı sıra kendilerinin
de Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil edilmesi görüşüne büyük oranda
28 Mustafa Köylü, ‚Alevi Köylerindeki Din Görevlilerinin Mesleki Problemleri, Amasya ve
Çorum Örneği‛, Yaygın Din Eğitiminin Sorunları Sempozyumu, Kayseri, 2003, s. 129-130.
1137
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
destek vermektedirler. Buna göre, araştırmaya katılanların çoğunluğu Alevilerin
Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil edilmesi görüşünü desteklemektedir.
Katılımcıların % 41’inin Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde temsil
edilmesi fikrine kısmen ya da tamamen olumsuz yaklaşmaları incelenmeye değer bir
bulgu olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Araştırmaya katılanların büyük çoğunluğu (% 92) Diyanet İşleri
Başkanlığının mevcut durumunun aynen devam etmesi görüşünü
desteklememektedir.
- Katılımcıların büyük çoğunluğu Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere
yönelik din hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşünü desteklememektedir. Ancak
katılımcıların % 9,5’inin, Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik din
hizmetlerinin yapıcı olduğu görüşüne olumlu bakmasıincelenmeye değer bir
bulgudur.
- Araştırmaya katılanların çoğunluğu (% 86) din görevlilerinin tüm dini
gruplara hitap ettikleri görüşüne katılmamaktadır. Bu veriler, katılımcıların
Alevilerin temsil edildiği bir Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere yönelik din
hizmeti verebileceği görüşüne büyük oranda destek verecekleri sonucunu
doğurmaktadır.
- Katılımcıların çoğunluğu, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kendilerine hizmet
sunmadığı görüşündedir. Bu sonuçtan Diyanet İşleri Başkanlığından din hizmeti
beklentisi içerisinde oldukları anlaşılmaktadır. Katılımcıların yarıya yakını Diyanet
İşleri Başkanlığının Alevilere din hizmeti vermesi gerektiği görüşüne olumlu
bakmaktadır.
- Katılımcıların büyük çoğunluğu Alevilerin yaşadığı bölgelerde görev yapan
din görevlilerinin Alevilik konusundaki bilgilerinin iyileştirilmesi görüşünü
desteklemektedir.
- Katılımcıların yarıdan fazlası Diyanet İşleri Başkanlığının cemevlerinde
Alevilere Kur’an öğretmek ve dini bilgiler vermek amacıyla personel görevlendirmesi
görüşüne olumsuz bakmaktadır. Üçte birlik önemli bir katılımcı bu konuya olumlu
yaklaşmaktadır.
- Katılımcıların yarıdan fazlasının Diyanet İşleri Başkanlığının Alevilere
yönelik görsel ve yazılı yayınlara yer vermesi görüşünü desteklediği görülmektedir.
- Katılımcılar; cenaze işlemleri, mevlit okutulması, Kur’an okutma, dini nikah
ve çocuklara dini bilgiler verme konularında din görevlilerine ihtiyaç duyduklarını
ifade etmişlerdir. Bu sonuç, aynı toplumda yaşayan, kendilerini Alevi ve Sünni diye
isimlendiren kesimlerin din hizmetlerine ihtiyaçlar noktasında birleştiklerini
göstermektedir. Bu manada din görevlilerinin, Alevilere yönelik din hizmetlerinde
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1138
daha dikkatli davranmaları, sosyal etkinliklerine katılmaları ve onlarla iyi bir iletişim
kurmalarının önemli olduğu anlaşılmaktadır.
- Katılımcılar din görevlilerinden, ayrımcılık yapmamalarını, kendilerine
hoşgörülü davranmalarını, konuşmalarında Alevilikle ilgili konulara ver vermelerini,
özel hayatlarına saygı göstermelerini istemektedirler. Bu sonuç din görevlilerinin
sosyal yönü güçlü, iletişim bilgi ve yeteneğine sahip ve Alevilik konusunda özel
eğitimden geçmiş olmalarının son derece gerekli olduğunu göstermektedir.
Araştırmamızda ortaya çıkan bu veriler doğrultusunda, Alevilere sunulacak
din hizmetlerinin her düzeydeki Alevi vatandaşı memnun edeceği, bu anlamda
gerekli düzenlemelerin yapılması gerektiği önerilmektedir.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın din hizmetleri ile ilgili faaliyetlerinde karşısında
farklı kişisel, sosyal, ekonomik özellik, düşünce ve anlayışlarda insanlar vardır. Bu
açıdan, Diyanet İşleri Başkanlığı din hizmetlerini yerine getirirken toplumun her
kesimini göz önünde bulundurmalı, kendisine yönelik eleştirileri dikkate alarak
değerlendirmeye tabi tutmalıdır.
Bu bağlamda muhataplarının durumuna göre hizmet politikasını yeniden
tayin etmeli, Alevi dedelerle, Alevi vakıf ve dernek başkanlarıyla, Alevi-Bektaşi
öğretmen ve eğitimcilerle sürekli irtibat halinde olmalı ve onların görüşlerini dikkate
almalı, Alevilerin dini sorunlarıyla ilgilenmeli, bu sorunlarla ilgili alan araştırmalarını
desteklemeli ve bu araştırmaların sonuçlarından yararlanmalıdır.
KAYNAKÇA
AKTAŞ, Ali, ‚Kent Ortamında Alevilerin Kendilerini Tanımlama Biçimleri ve İnanç
Ritüellerini Uygulama Sıklıklarının Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi‛,I.
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, (22-24 Ekim 1998),
Ankara, 1999.
ARABACI, Fazlı, Alevilik ve Sünniliğin Sosyolojik Boyutu, Çorum Örneği, Etüt
Yayınları, Samsun, 2000.
ARSLANOĞLU, İbrahim, ‚Sünni Din Adamlarının Aleviliğe Bakışı‛, Hacı Bektaş Veli
Araştırma Dergisi, Yıl: 9, Sayı: 23, Ankara, 2003.
ATEŞ, Süleyman, ‚Nasıl Bir Diyanet‛, Diyanet Aylık Dergi, Sayı: 11, Ankara, 1991.
BAL, Hüseyin, Alevi Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar, Ant Yayınları,
İstanbul, 1997.
BAL, Sosyolojik Açıdan Alevi Sünni Fraklılaşması ve Bütünleşmesi, Ant Yayınları,
İstanbul, 2000.
1139
Şuayip ÖZDEMİR – Ali ALBAYRAK – İsmail ARICI
CENGİZ, Recep, Çamiçi Beldesinde Dini Hayat: Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir
Araştırma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Elazığ, 2000.
GÖZAYDIN, İştar, ‚Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması‛, Din Devlet İlişkileri ve
Türkiye’de Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması Uluslararası
Sempozyumu, Cem Vakfı Yay., İstanbul, 1998.
GÜLER, Halit, ‚Diyanet İşleri Başkanlığı Yeniden Yapılanmalı‛, Diyanet Aylık Dergi,
Sayı: 57, Ankara, 1995.
GÜRAN, Kemal, ‚Diyanet İşleri Başkanlığı Özerk Olmalı mı?‛, Diyanet Aylık Dergi,
Sayı: 57, Ankara, 1995.
HATEMİ, Hasan Hüsrev, ‚Diyanet İşleri Başkanlığı ve Diyanet İşleri Teşkilatının
Önemi‛, Türkiye Günlüğü, Sayı: 29, Temmuz-Ağustos 1994.
KARA, İsmail, ‚Din İle Devlet Arasında Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İşleri
Başkanlığı‛, MÜİFD, Sayı: 18, İstanbul, 2000.
KESKİN, Abdulbaki, ‚Nasıl Bir Diyanet‛, Türkiye Günlüğü, Sayı: 35, Temmuz-
Ağustos, 1995.
KESKİN, Yahya Mustafa, Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği, Elazığ Sünköy
Örneği, Ankara, 2004.
KESKİN, Kentleşme Sürecinde Alevilik Gelenek ve Modernizm Arasında Gelgitler,
Elazığ Örneği, İstanbul, 2009.
KÖYLÜ, Mustafa, ‚Alevi Köylerindeki Din Görevlilerinin Mesleki Problemleri
(Amasya ve Çorum Örneği), (Tebliğ), Yaygın Din Eğitiminin Sorunları
Sempozyumu, Kayseri, 2003.
KUTLU, Sönmez, ‚Alevilik-Bektaşiliğin Diyanet’te Temsil Problemi‛, İslamiyat, C. 4,
Sayı: 1, 2001.
NOYAN, Bedri, ‚Bektaşi ve Alevi Konusunda Bir Gezinti‛, Türk Yurdu, (Alevilik
Özel Sayısı), Sayı: 88, 1994.
ÖZDEMİR, Şuayip, ARICI, İsmail, Alevilerin Din Hizmeti Beklentileri (Malatya
Örneği), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2011.
ÖZDEMİR, ‚Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Alevi Dernek ve Vakıflarının Alevilerin
Diyanet İşleri Başkanlığında Temsil Meselesine Bakışı-Malatya Örneği-‛,
Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I, 441-454, Isparta, 2005.
SARITAŞ, Süleyman, ‚Cem Evi Camiye Karşılık Düşünülemez‛, Türk Yurdu,
(Alevilik Özel Sayısı), Sayı: 88, 1994.
Alevi-Bektaşi Düşüncesine Sahip Öğretmenlerin Alevilik, Cem Evleri Ve
Diyanet İşleri Başkanlığına Yönelik Görüşleri(Elazığ Örneği) 1140
TARHANLI, İştar B.,Müslüman Toplum Laik Devlet-Türkiye’de Diyanet İşleri
Başkanlığı, İstanbul, 1993.
TAŞ, Kemalettin, Türk Halkının Gözüyle Diyanet, İz Yayıncılık, İstanbul, 2002.
YILDIZ, M. Cengiz, Din Görevlilerinin Sorunları ve Beklentileri Üzerine Sosyolojik
Bir Araştırma: Elazığ Uygulaması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 1999.
YÜCEL, İrfan, ‚Diyanet İşleri Başkanlığı‛, DİA, C. 9, İstanbul, 1994.
top related