theoretisch kader : executieve functies · 2020. 10. 30. · theoretisch kader : executieve...
Post on 29-Mar-2021
17 Views
Preview:
TRANSCRIPT
THEORETISCHKADER:EXECUTIEVEFUNCTIES
Watzijnexecutievefuncties?
‘Executievefunctieslatenonstoecomplexgedraguittevoerenentecontroleren.
Zokunnenkinderenenvolwassenenautomatischenroutinematiggedragafwisselenmetnieuw,
probleemoplossend encreatief gedrag.’(Thiery &Anthonis,2008)
‘Dirigentvanonsbrein’(Goldberg,2009.Thenewexecutivebrain:frontal lobes inacomplexworld)
KernEF’s- Werkgeheugen- Inhibitie- CognitieveflexibiliteitMiyake etal,2000
HogereordeEF’s- Redeneren- Problemenoplossen- PlannenCollins&Koechlin,2012
CoolEF’s~rationele,cognitieveaspecten
HotEF’s~affectief-motivationele aspecten
Zelazo &Müller,2002Zelazo &Carlson,2012
Hogere-ordeEF’s,volgensDawsonenGuare
Denkvaardighedenomdoelen tekiezenofoplossingenvoorproblementebedenken
Denkvaardighedenomgedrag testuren ofaantepassen
Planning(ookkiezenwatwelofniettedoen!) Reactie-inhibitie
Organisatie Emotie-regulatie
Timemanagement Taakinitiatie
Metacognitie Doelgericht doorzettingsvermogen
Flexibiliteit
Volgehoudenaandacht(!)
DawsonenGuare,2010
Themarshmallowtest
• Filmpjemarshmellowtest
OntwikkelingEF’s alsonderdeelvanonzehersenontwikkeling
NeurogeneseSynaptogenese‘snoeienomte
bloeien’Myelinisatie
! Snoeienomtebloeien! 2groeispurten:vroegekindertijd,enpré-adolescentie(frontaal)
! EfficiëntieVanvroegekindertijdtotinvolwassenheid…
EF’s:eenontwikkelingsperspectief
Center on the Developing Child (2012). Executive Function (InBrief).
¢ EF ontwikkelen zich in een verschillend tempo¢ Vanaf leeftijd van 12 maanden meetbaar, meeste functies krijgen een
duidelijker profiel rond leeftijd van 7 a 8 jaar. ¢ Ontwikkeling van inhibitie:
¢ 6 tot 8-jarigen hebben vaak meer moeite met het stoppen van hun gedrag dan oudere kdn. Vanaf deze lftd worden de verschillen in taakprestatie tussen leeftijden kleiner, maar verbetering tot volwassen niveau wordt nog gezien tot in de adolescentie.
¢ Naarmate kdn ouder worden, zijn ze ook beter in staat om automatische reacties te onderdrukken.
EF’s:eenontwikkelingsperspectief
Ontwikkeling van werkgeheugen: onderscheid tussen visueel & verbaal ¢ Kdn – 7 jaar maken vooral gebruik van de visuele aspecten van
informatie; ze gebruiken nauwelijks een verbale strategie ominformatie te onthouden.
¢ Naarmate ze ouder worden, leren ze ook verbale strategieën tegebruiken, zoals bvb. herhaling van informatie.
¢ Prestatie op WG verbetert aanzienlijk tussen 4 en 15 jaar, evolueerttot in de adolescentie
EF’s:eenontwikkelingsperspectief
Ontwikkeling van cognitieve flexibiliteit: ¢ Kinderen (3 a 4 jaar) blijven langer in een strategie hangen die
eerst correct was, maar het nu niet meer is. Dit persevereren ineen strategie gebeurt zelfs als kdn wel kunnen aangeven dat zeweten dat de strategie niet de juiste is!
¢ Op 8-jarige leeftijd zijn kdn meestal goed in staat om tewisselen tussen verschillende regels.
¢ Prestaties van ongeveer 12 jaar oude kdn op cognitieveflexibiliteitstaken zijn nauwelijks te onderscheiden vanprestaties van volwassenen op deze taken.
EF’s:eenontwikkelingsperspectief
Ontwikkeling van planning:¢ Kinderen van 8 tot 10 jaar hebben meer tussenstappen nodig
om hun uiteindelijke doel te bereiken dan oudere kinderen.¢ Ook ontwikkeling van planning lijkt een gradueel proces te zijn,
dan zich voortzet tot in de volwassenheid.¢ Kinderen van 12 jaar zitten voor een heel aantal taken al op
niveau van volwassenen, maar ook na deze leeftijd zijn er nogontwikkelingsmogelijkheden (Huizinga e.a., 2006)
EF’s:eenontwikkelingsperspectief
Nog geen duidelijke mijlpalen afgebakend voor de ontwikkeling van executieve functies!
¢ à te weinig longitudinaal onderzoek (meestal cross sectioneel)¢ à meestal obv taken die ontwikkeld zijn voor volw, en soms
wat aangepast zijn om ook aantrekkelijk te zijn voor kdn. Uitgangspunt hierbij is dat de onderliggende processen bij kdn & volw op dezelfde manier te meten zijn; veel discussie hierover
Invloed van informatieverwerkingssnelheid?¢ Naarmate kdn ouder worden, wordt het infoverwerkingsproces
sneller doorlopen; dus een deel van toename in prestaties op EF-taken zou kunnen toegeschreven worden hieraan.
¢ à klopt echter niet; er zijn ook na correctie duidelijke en specifiek leeftijdsgerelateerde ontwikkeling in EF waargenomen (Huizinga, 2006).
EF’s:eenontwikkelingsperspectief
ImpactvangoedontwikkeldeEF’s
~beterefysiekeenmentalegezondheid~betereacademischeprestatiesenmeersuccesvollecarrière~hogereQOL
EF’s :diagnostiek
Diagnostiek1.Anamnese
• Oudersénleerkrachten
• Schoolopdrachten,huiswerkmaken:• Plannen,starten,blijvenverderdoen,hulpvragen…• Orde (werktafel,kast,rugzak…)• Zaken (opdrachten,materiaal,instructies)kwijtraken ofvergeten?
• Huishoudelijke taakjes• Hoe lopen hetochtend- enavondritueel :beginnen,verderdoen,supervisie nodig,zelfstandigheid
• Zelfcontrole• Impulsief (verbaal offysiek)zijn,anderen onderbreken,sneloverstuur raken ofkwaad worden,…
Diagnostiek2. Observatie
Indenatuurlijke,alledaagsesetting:deklas/deschool• Beprepared!
– Waarzaljeopletten?– Wanneermanifesteerthetprobleemzichhetmeest?– Maakafsprakenmetdeleerkracht(hij/zijgedraagtzichzoals
altijd)– Wees‘onzichtbaar’voorhetkind– Letopdeomgeving(versterkendeofbelemmerendefactoren)– Lievermeerderekorteobservatiesdanéénlangeobservatie– Vraagachterafaandeleerkrachtofdeobservatiekenmerkend
was
Diagnostiek3.Gedragsvragenlijsten
• BRIEF(Behavior RatingInventoryofExecutiveFunction)– Bevraagt:inhibitie,flexibiliteit,emotie-regulatie,werkgeheugen,plannenenorganiseren,ordelijkheidennetheid,gedragsevaluatie,initiatiefnemen,takenafmaken
– Voorouders,leerkrachten,enkinderenzelf– 5-18jaar– Afname15’,scoreneninterpreteren10’– Goedebetrouwbaarheidenvoldoendevaliditeit
Diagnostiek3.Gedragsvragenlijsten
• CBCL(ChildBehavior Checklist)enTeacherReportForm– Bevraagtbrederspectrumvanemotioneleengedragsproblemenadhv verschillendesubschalen :teruggetrokken/depressief,lichamelijkeklachten,angstig/depressief,socialeproblemen,denkproblemen,aandachtsproblemen,normafwijkendgedrag,agressiefgedrag,andere
– Voorouders,leraren,enzelfrapportage(12-18jaar)– 6-18jaar– Afname20’,scoreneninterpreteren?– Validiteitvoldoende,normenenbetrouwbaarheidonvoldoende
Diagnostiek4.Beoordelingsinstrumenten
• WisconsinCardSorting Test(WCST,Grant&Berg1948)• Tower ofLondon(TOL,Culbertson &Zillmer,2000)• Tower ofLondon(DKEFS)• StroopKleur-Woordtest(Stroop,1935,Hammes,1971)(uitvoeren;inhibitieT&A)
• Woord&figuur- fluency test• Cowat (Controlled WordAssociationTest)• Behavioural Assessmentofthe Dysexecutive SyndromeinChildren (BADS-C)
• NEPSY-II
Interventiesbijexecutieveproblemen
WETENSCHAPPELIJKEEVIDENTIE:WATWERKTENWATWERKTNIET?
Algemeneprincipesgebaseerdopwetenschappelijkeevidentie
• JongekinderenmetdezwaksteEF’s halenhetmeestevoordeeluitinterventies;
• TransfervanEF-trainingis’narrow’;• Interventiesmoetenuitdagendzijn– Meerverbetermarge– Minderverveling
• Belangvanherhaalde,aangehoudentraining;• Deuitvoeringvandeinterventiedoetertoe– NietenkelEF-trainingMAAR…– Ook aandacht voor plezierbeleving,fysieke fitness,opbouwen zelfvertrouwen…
Wetenschappelijkbestudeerdeinterventies
1.Gecomputeriseerdetrainingen(vb Cogmed)
Bewezen‘nauw’effect(bijv opwerkgeheugen,redeneren)Transfernaardagelijksfunctioneren?Langetermijnseffect?Ervaren alslastig/nietleuk!
2.Bewegen Belangvanactiviteitendiezowelhetfysiekeoefenen alsneuropsychologischeontwikkelingstimuleren(bijvvechtsportenofyoga)
3. Cognitief–gedragstherapeutischeinterventies
Focus opvaardighedenwaarvoorhogereordeEF’s nodigzijn(activiteiten,participatie)InzichtgevenineigenprobleemgedragInbouwenvanbelonendoordeomgeving
Activities and ProgramsThat Improve Children’s ExecutiveFunctionsAdeleDiamondCurrent Directions inPsychological Science 201221:335
4.Schoolseprogramma’s(Toolsofthe Mind,Zet jeEF-brilop)
VerbeterenEF’s ‘breder’VerminderenstressniveauindeklasBevorderenzelfvertrouwen, gevoelvanzelftrotsenblijdschapOpmaatvanverschillendeindividuelekinderen(moeilijkheidsgraad)Focusopschoolsevaardighedenénsociaal-emotioneleontwikkelingGebruikenbewusteentaligeondersteuningParticipatievandekinderenzelf(ookonderling)
top related