tÜmÖr belİrteÇlerİnİn klİnİk tanida Önemİesaglikonline.com/e-saglik online/biyokimya/tumor...

1

TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN KLİNİK TANIDA ÖNEMİ

Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK

ADÜTF Biyokimya AD

2006

2

Tümör (kanser), Vücudumuzun herhangi bir hücre veya hücre topluluğunun kontrolsüz bir şekilde çoğalması, büyümesi, çevredeki ve uzaklardaki dokulara yayılması (buna metastaz denir) sonucu dokunun, organlarının ve vücudun işlev görememesine yol açan, ve kötü huylu ise (malign) ölüm ile sonuçlanan ciddi bir hastalıktır.

3

Kanser ve komplikasyonlarından ölüm, Amerika ve birçok batı ülkesinde kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sıradadır.

4

Kanser, uzun zamanlı süreç ve dört zorunlu faz boyunca gelişir:

-İndüksiyon fazı

-İnsitu faz (lokal faz)

-İnvazyon fazı

-Disseminasyon fazı

5

Kanserin, indüksiyon fazında saptanması idealdir. Ancak bilimsel olarak bu imkansızdır. Çünkü bu fazda kişide hiçbir bulgu yoktur.

İkinci faz olan insitu fazda kanseri yakalamak, ikinci ideal seçenek olmaktadır.

Çeşitli vücut sıvılarındaki düzeyi tümörün varlığı ve gelişimi ile ilişkili bir maddenin tümör belirteci (marker) olduğu söylenebilir.

6

Bilim adamları ve hekimler, özgül, güvenilir ve kolaylıkla belirlenebilir bir tümör belirteci arayışını sürdürmektedirler. Ancak bu güne kadar, bu özelliklerin tümünü içeren bir bileşik bulunamamıştır.

Kanserli dokulardan kaynaklanan ve çeşitli vücut sıvılarında artan pek çok biyolojik bileşik tümör belirteci olarak kullanılabilmektedir.

7

Tümör belirteçlerinin sınıflandırılması:

Protein tümör belirteçleriEnzim tümör belirteçleriHormon tümör belirteçleriKüçük molekül ağırlıklı bileşikler (sekrete edilen tümör antijenleri)Hücre yüzey reseptörleri, hücre markerleri

8

9

AFP: Alpha Feto Protein Uygulama alanları Karaciğer kanseri Yumurtalık kanseri Testis kanseri Diğer yükselme sebepleri Hamilelik Kronik karaciğer hastalığı

10

CEA: Carcino Embryionic Antigen Uygulama alanları Kolorektal kanserler Meme kanseri Akciğer kanseri Mide kanseri Pankreas ve safra kesesi kanserleri Tiroid kanseri Yumurtalık kanseri Rahim kanseri Diğer yükselme sebepleri Sigara Alkol Mide, bağırsak sistemi, karaciğer, ve akciğerin iyi huylu patolojilerinde

11

PSA: Prostat Specific Antigen Uygulama alanları Prostat kanseri: Son yıllardaki çalışmalar serbest/total PSA oranının iyi huylu prostat büyümesi ile prostat kanserini birbirinden ayırmada yararlı olmuştur. Diğer yükselme sebepleri Mesane kateterizasyonu Prostat biyopsisi Rektal tuşe Prostat hipertrofisi İdrar zorluğu Akut prostatit Prostat infarktı

12

13

PAP: Prostatic Acid Phosphotase Uygulama alanları Prostat kanseri Diğer yükselme sebepleri Rektal tuşe Prostat biyopsisi İyi huylu prostat büyümesi Akut prostatit İdrar zorluğu

14

15

HCG: Human Chorionic Gonadotropin Uygulama alanları Testis tümörleri Hidatiform mol Koryokarsinoma Diğer yükselme sebepleri Marijuana içilmesi Primer testis yetmezliği Hamilelik

Artmış serbest β-HCG düzeyleri hem kemoterapinin optimizasyonunda, hem de HCG bulunmayan durumlarda önemlidir.

16

CALCITONIN Uygulama alanları Medüller Tiroid kanseri Diğer yükselme sebepleri Hiperparatiroidizm Böbrek yetmezliği Lösemi Miyeloproliferatif bozukluklar Akciğer kanseri

17

18

CA 125 Uygulama alanları Yumurtalık kanseri Endometrium kanseri Fallop tüp kanseri Diğer yükselme sebepleri Menstürasyon Hamilelik Endometriozis, perikardit, pelvis enflamasyonu Pankreatit, kronik karaciğer hastalığı, siroz Plevral, peritoneyal ve perikardiyal sıvı birikmesi Akciğer kanseri Pankreas kanseri Mide kanseri Kolorektal kanseri

19

CA 19 - 9Uygulama alanları Pankreas kanseri Kolorektal kanseri Gastrik kanser Safra yolları kanseri Diğer yükselme sebepleri Sarılık Mide, bağırsak kanalında, pankresada, karaciğerde, safra kesesinde iyi huylu urlar Diabetik nefropati Romatizmal hastalıklar Yumurtalık kanseri Meme kanseri

20

CA 15-3 Uygulama alanları Meme kanseri Diğer yükselme sebepleri Göğüste iyi huylu urlar Kronik karaciğer hastalığı Üriner enfeksiyonlar Akut pankreas iltihabı Otoimmün hastalıklar Yumurtalık kanseri Kolorektal kanserler Akciğer kanseri

21

β-2-MİKROGLOBULİN Uygulama alanları Multiple Myoloma Hodgkin Lenfoma Diğer yükselme sebepleri Kronik enflamasyon hastalıkları Viral hepatitler Enfeksiyöz mononukleozis

22

TPS: Doku polipeptid spesifik antijeni (Sitokeratin 18)

Uygulama alanları Meme, yumurtalık, serviks, prostat, akciğer ve mide-bağırsak tümörlerinin izlenmesinde. Diğer yükselme sebepleri Mide-bağırsak hastalıkları Akut, kronik karaciğer hastalıkları Pankreas hastalıkları Böbrek hastalıkları Doku zedelenmesi Enflamasyon

23

Tümör belirteçlerinin klinik kullanım amaçları:

Neoplazi taranmasıKanser tanısı Kanserin sınıflandırılması Prognozun belirlenmesi Tedavi takibi Rekürrens takibi Metastaz takibi...

24

25

Tümör belirteçlerinin tayini, spektrofotometrik, nefelometrik, radyoimmünoassay (RIA), lüminesan immünoassay (LIA) ve enzim immünoassay (EIA) yöntemleri ile gerçekleştirilir.