tÜrkİye kÖmÜr madencİlİĞİ - emo.org.tr · eÜaŞ termİk santrallerİnİ besleyen maden...

TÜRKİYE KÖMÜR MADENCİLİĞİ

Ayhan KösebalabanJeoloji Y.Müh

TKİ

Haziran 2007

• GİRİŞ

• TARİHÇE

• TÜRKİYE’NİN BİLİNEN KÖMÜR HAVZALARI

Linyit ve Asfaltit Rezervleri (TKİ – EÜAŞ )

Taşkömürü Rezervleri

Rezervlerin Sektörel Dağılımı

Rezervlerin Kalitesi

• ÜRETİM VE TÜKETİMLER

Linyit Üretimi ve Tüketim

Taşkömürü Üretimi, İthalat ve Tüketim

• ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜR

TKİ’nin Yürürlükteki üretim Birimleri

Termik santral kurulabilecek TKİ Sahaları

Kömürle beslenen Termik Santraller (Türkiye ve Dünya)

• ÇEVRESEL ÖNLEMLER

• SONUÇ

• GİRİŞ:

Ekonomik ve toplumsal gelişme ile enerji kullanımı arasında yakın

bir ilişki vardır.

Kömür bu anlamda, geleneksel enerji kaynakları içinde en güvenilir

ve en yaygın olması nedeniyle önemli bir hammaddedir. Kömür deyimi oldukça geniş bir kavramdır.Genel bir tanımlaması

yapılacak olursa, doğal olarak oluşmuş bitkilerin çeşitli jeolojik olaylar

sonucu değişiminden oluşan, yanabilen katı kütleler olarak tanımlamak

gerekir. Bu nedenle en düşük ısı değerli turba ile en yüksek ısı değerli

antrasit de “Kömür” kapsamı içine girmektedir.

• TARİHÇE:

Kömürün kullanımı oldukça eskilere dayanmaktadır. MÖ 1000

yıllarında kömür ilk kez ticari olarak Çin’de kullanılmıştır.

Çin’in kuzeydoğusunda bulunan bir ocaktan üretilen kömürlerin

bakır eritme ve döküm işlerinde kullanıldığına dair raporlardan

söz edilmektedir.

Kömüre yoğun talep 18 ve 19. yüzyıllarda gerçekleşen sanayi

devrimi sırasında ve sonrasında olmuştur. Demir-çelik üretiminde,

demiryolu taşımacılığında ve buharlı gemilerde kullanılarak sanayi

devriminin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.

Yurdumuzda kömürün (Taş kömürü ya da maden kömürü) 1829 yılında

Karadeniz Ereğli civarında Uzun Mehmet tarafından bulunduğu söylenir.

Linyit kömürünün ise ne zaman ve nasıl bulunduğu konusunda

kesin bir tarih bilinmemektedir. Ancak Anadolu’nun pek çok yöresinde

linyit kömürünün açıkta bulunmuş olması bu kömürün uzun yıllardan

beri bilindiği kanısını uyandırmaktadır.

İlkel de olsa madencilik yöntemi ile linyit üretimi 1914 – 1915 (1.Dünya

Savaşı) yıllarına kadar uzanmaktadır. O tarihlerde başta Soma olmak

üzere Anadolu’nun pek çok bölgesinde küçük linyit işletmeleri

kurulmuştur.

Cumhuriyet döneminde her alanda olduğu gibi maden işletmeciliği

de hız kazanmış; Soma, Değirmisaz, Seyitömer, Tunçbilek ve Çeltek

İşletmeleri açılarak o tarihe kadar sadece taşkömürü üretimi yapılan

ülkemizde linyit üretimi de başlamıştır.

Sistematik maden aranması ve düzenli işletmecilik 1935 yılında Maden

Tetkik ve Arama Enstitüsü ile Etibank’ın kurulmasından sonra

başlamıştır. 1940 Yılında Değirmisaz,Tunçbilek ve Soma İşletmeleri

birleştirilerek Etibank’a bağlı Garp Linyitleri İşletmesi kurulmuştur. EKİ

tarafından yapılan taşkömürü üretimi ile birlikte linyit üretimi de düzenli

hale getirilmiştir.

1940 yılında 106.432 ton olan linyit üretimi 1950 yılında 980.226 tona

ulaşmıştır.

1957 Yılında 6974 Sayılı Yasa ile Türkiye Kömür İşletmeleri

Kurumu Genel Müdürlüğü kurularak EKİ (Ereğli Kömürleri İşletmesi),

GLİ (Garp Linyitleri İşletmesi) ve KST (Kömür Satış Tevzii)

Müesseseleri bu kuruma bağlanmış kömür üretimi böylece Etibank’tan

TKİ’ne devredilmiştir.

Linyit üretimindeki artış TKİ nin kurulmasından sonra da artarak

devam etmiştir. 1960 yılında 2.716.878on olan üretim, 1975 yılında

8.645.737 ton olmuştur. Linyit kömürü 1970 li yıllara gelinceye kadar büyük ölçüde evsel

yakıt olarak ve sanayide kullanılmıştır.

1970 li yıllarda tüm dünyada baş gösteren petrol krizi, özellikle enerji

gereksinimini büyük ölçüde petrole bağlayan Ülkemizi de olumsuz

yönde etkilemiştir. Enerji gereksinimini güvenli kaynaklardan

karşılama düşüncesi linyitin önemini artırmış, arama ve üretim

faaliyetleri hız kazanmıştır.

1978 Yılında çıkarılan 2172 sayılı yasa ile bor tuzları, demir ve

asfaltitle birlikte havza madenciliği yapabilmek için önemli linyit

havzalarının devlet eliyle işletilmesine ve düşük kaliteli kömürlerin

termik santrallerde değerlendirilmesine karar verilmiştir.

Enerji krizi kısmen de olsa termik santrallerin devreye girmesi ile

atlatılabilmiştir.

Bu tarihe kadar iyi kaliteli linyitler üzerinde yoğunlaşan

arama faaliyetleri genelleştirilerek ülkemiz linyit varlığının ortaya

çıkarılması amacıyla tüm havzalarda etüt ve sondaj çalışmalarına hız

verilmiştir. Bunun sonucu olarak ta 1970 li yılların başında yaklaşık 500

milyon ton olan linyit rezervi 1990 yılında 8,3 milyar tona çıkmıştır.

Etüt ve aramalara paralel olarak üretimde de artışlar olmuş, 1980

yılında TKİ üretimi 16.062.230 tona ulaşmıştır.

1982 Yılında Afşin – Elbistan projesinin devreye girmesi ile linyit

üretiminde önemli bir artış olmuştur.

1983 yılında taş kömürü üretimi TKİ’ den ayrılarak yeni kurulan

TTK (Türkiye Taşkömürü Kurumu) Genel Müdürlüğüne verilmiştir.

1990 lı yıllarda da önce Sivas – Kangal, sonra Afşin – Elbistan

daha sonra da Çayırhan İşletmeleri; eski adı ile TEK, yeni adı ile EÜAŞ

ne devredilmiştir.

TÜRKİYE’NİN BİLİNEN KÖMÜR

HAVZALARI

ve

KÖMÜRÜN KULLANIM ALANLARI

BULGARİSTAN

YUNANİSTAN

GÜRCİSTAN

ERMENİSTAN

İRAN

IRAK

SURİYE

Muğla-Milas Havzası

Afyon-Uşak-Denizli Havzası

TrakyaHavzası

Mengen Havzası

Dodurga

GölbaşıHavzası

İSTANBUL

İZMİR

DENİZLİ

ANTALYA MERSİN

BURSA ESKİŞEHİRANKARA

BOLU

AFYON

KONYA

KAYSERİ

SİVAS

MAL ATYA

DİYARBAKIR

VAN

ERZİNCAN

TRABZON

AĞRIERZURUM

AÇIK LAMALAR

Tersiyer yaşlı volkanitler

Pliyosen Havzaları

Pliyo-Kuvaterner Havzaları

Miyosen Havzaları

Oligosen Havzaları

Eosen Havzaları

Karbonifer Havzası

Kömür çökelimine uygunolmayan alanlar

K A R A D E N İ Z

A K D E N İ Z

E G E D E N İ Z İ

Beypazarı Havzası

Bursa-Balıkesir Havzası Kütahya

Havzası SomaHavzası

ÇanHavzası

Beyşehir Havzası

Ermenek Havzası

Çamkırı-Çorum Havzası

Sivas Havzası

Elbistan-Tufanbeyli Havzası

Karlıova Havzası

Muş Havzası

Oltu-Narman-Balkaya Havzası

Zonguldak Havzası

Ulukışla Havzası

KangalHavzası

ŞarkışlaHavzası

Türkiye Linyit ve Taşkömürü Havzaları

Dr. B. Besbelli MTA

3.649,7710,463.639,31GENEL TOPLAM

2.0004,0030,0024-26364,68364,68Çayırhan Havzası

Çayırhan Havzası

1.2822,7619,2148,52100,791,8698,93Toplam/Ortalama

1.2072,6920,0452,0629,2729,27Hamal Sektörü

1.4943,5719,0449,830,640,64Etyemez Sektörü

1.3002,0221,0050,0070,881,8669,02Kalburçayırı Sektörü

Sivas Kangal Havzası

1.1501,5-217-2150-553.184,308,603.175,70Toplam/Ortalama

----30,0030,00F Sektörü

----382,00382,00E Sektörü

1.100---1.198,001.198,00Kuşkayası Sektörü(D)

1.1301,5-4,021,6752,41350,00350,00Afşin Sektörü (C)

1.1851,5-3,019,9253,30850,0850,00Çöllolar Sektörü(B)

1.1701,4617,0055,00374,38,60365,70Kışlaköy Sektörü(A)

Afşin- Elbistan Havzası

A.I.D(Kcal/kg)

Kükürt(%)

Kül (%)Nem (%)ToplamHazır Görünür

KİMYASAL ÖZELLİKLERREZERV (Milyon Ton)

KÖMÜR HAVZALARI

3.649,7710,463.639,31GENEL TOPLAM

2.0004,0030,0024-26364,68364,68Çayırhan Havzası

Çayırhan Havzası

1.2822,7619,2148,52100,791,8698,93Toplam/Ortalama

1.2072,6920,0452,0629,2729,27Hamal Sektörü

1.4943,5719,0449,830,640,64Etyemez Sektörü

1.3002,0221,0050,0070,881,8669,02Kalburçayırı Sektörü

Sivas Kangal Havzası

1.1501,5-217-2150-553.184,308,603.175,70Toplam/Ortalama

----30,0030,00F Sektörü

----382,00382,00E Sektörü

1.100---1.198,001.198,00Kuşkayası Sektörü(D)

1.1301,5-4,021,6752,41350,00350,00Afşin Sektörü (C)

1.1851,5-3,019,9253,30850,0850,00Çöllolar Sektörü(B)

1.1701,4617,0055,00374,38,60365,70Kışlaköy Sektörü(A)

Afşin- Elbistan Havzası

A.I.D(Kcal/kg)

Kükürt(%)

Kül (%)Nem (%)ToplamHazır Görünür

KİMYASAL ÖZELLİKLERREZERV (Milyon Ton)

KÖMÜR HAVZALARI

EÜAŞ LİNYİT REZERVLERİ

1.330.855.403

368.447.164

425.390.636

528.813.819

11.640.184

TTK

408.928.315

121.535.000

115.052.000

172.153.590

187.725Amasra

416.835.101

117.034.000

159.162.000

137.259.841

3.379.260

Karadon

308.332.998

74.020.000

94.342.000

139.972.479

2.998.519

Üzülmez

161.206.214

47.975.000

40.975.000

69.222.934

3.469.680

Kozlu

35.552.7757.883.16415.859.63

610.204.97

51.605.00

0Armutçuk

ToplamMümkünMuhtemelGörünürHazırMüesses

e

TTK TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ REZERVİ (2007)

TÜRKİYE LİNYİT REZERVİNİN TÜRKİYE LİNYİT REZERVİNİN SEKTÖREL DAĞILIMISEKTÖREL DAĞILIMI

2,53,6

2

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4M

ilyar

ton

TKİ EÜAŞ ÖZEL SEKTÖR

TÜRKİYE TOPLAMI : 8,1 Milyar Ton

• Ülkemizde en yaygın enerji Ülkemizde en yaygın enerji kaynağı,kaynağı,

• 337 ilde ve tüm coğrafik 7 ilde ve tüm coğrafik bölgelerde bölgelerde

TÜRKİYE LİNYİT REZERVLERİNİN KALİTESİ

• Toplam rezerv içindeki payları dikkate alındığında, Toplam rezerv içindeki payları dikkate alındığında, linyitlerimiz düşük ısıl değerlidir. linyitlerimiz düşük ısıl değerlidir.

TKİ ÜRETİM VE SATIŞ DAĞILIMI

Yıl Üretim(Ton) Satış (Ton)

Termik Diğer

2000 42.992.229 33 435 098 5 832 000

2001 36.874.546 28 909 514 4 834 000

2002 33.772.594 25 322 978 5 541 000

2003 29.167.291 18 989 582 6 407 000

2004 27.724.559 19 026 345 6 277 000

2005 32.664.817 22 433 811 5 892 000

2006 31.071.324 23 361 793 6 452 990

7.30033.4004.27345.800TOPLAM

10014.100168014.500TOPLAM

05.0006305.000HÜSAMLAR

03.7504204.000SEKKÖY-İKİZKÖY

01.5002101.500TINAZ-BAĞYAKA

1003.8504204.000YATAĞAN

GELİ

8007.0008109.500TOPLAM

100400-500KELES

2001.1002101.500ORHANELİ

5005.5006007.500SEYİTÖMER

SLİ

2.0002.3004295.500TUNÇBİLEKGLİ

4.40010.0001.35416.300TOPLAM

4001.8003202.300ÇAN

4.0008.2001.03414.000SOMA

ELİ

TESHİNTERMİK

SATIŞ (1000 ton/yıl)

SANTRALIN KURULU

GÜCÜ (MW)

KAPASİTE (1000

ton/yıl) TÜVENAN

PROJE ADI

TKİ’NİN LİNYİT ÜRETİM SAHALARI ve ÜRETİM KAPASİTESİ

46.2262004

46.0512003

52.0392002

61.0102001

64.3842000

52.4051995

45.8911990

TÜKETİM (1000 Ton)YIL

TÜRKİYE LİNYİT TÜKETİMİ

935.0005.259.00013.228.00017.360.0002.621.2632005

904.0004.565.00013.435.00016.427.0002.805.6542004

984.0003.668.00013.113.00016.166.0002.954.3342003

859.0001.995.00010.902.00011.693.0003.246.6302002

796.0002.214.0008.029.0008.028.0003.492.1052001

714.0001.980.00012.699.00010.366.0003.196.4632000

Evsel Yakıt

Termik Santral

Sanayi ve Kok

Fabrikaları

TÜKETİMLER

İTHALAT (Ton)

TTK Tüvenan Üretim (Ton)

YIL

TAŞ KÖMÜRÜ ÜRETİMİ İTHALATI ve TÜKETİMLER

EÜAŞ üretiminin tamamı, TKİ üretiminin büyük bir bölümü termik

santrallerde tüketilmektedir.Taşkömürü tüketimi ağırlıklı olarak demir

çelik sanayisinde kullanılmaktadır. Diğer kullanım alanları ise; çimento

sektörü, ısınma ve diğer endüstri (alümina rafinerileri,kağıt fabrikaları,

kimya ve ilaç fabrikaları) tesisleridir.

Linyit kullanımında 1990 lı yıllarda ki artış, 2001 – 2004 döneminde

yerini düşüşe terk etmiştir. Bunun nedeni doğalgaza dayalı termik

santrallere öncelik verilmesi, kömüre dayalı termik santrallerin

kapasitelerinin altında çalıştırılmalarıdır.

ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜR

Diğer19%

D.Gaz20%

Petrol7%

Kömür38%

Nükleer 16%

TÜRKİYE:

Nükleer 31%

Kömür33%

Petrol5%

D.Gaz18%

Diğer12%

AVRUPA BİRLİĞİ

Kaynak: IEA,2004 ETKB

Diğer31%

D.Gaz40%

Petrol6%

Kömür23%(%17,5

Linyit)

DÜNYA:

EÜAŞEÜAŞ TERMİK SANTRALLERİNİ BESLEYEN MADEN TERMİK SANTRALLERİNİ BESLEYEN MADEN SAHALARI ve KURULU GÜÇSAHALARI ve KURULU GÜÇ

4*360 MW’lık Elbistan - B Santrali’nin devreye alınması ile termik santralların toplam kurulu gücü 8.143 MW’a, kömür tüketim kapasitesi ise 80 milyon ton/yıl’a ulaşacaktır

Proje Adı Kömür Tüketim Kapasitesi (1000 ton/yıl)

Kurulu Güç(MW)

Muğla-Yatağan 5.350 630

Muğla-Milas-Sekköy 3.750 420

Muğla-Hüsamlar-Kemerköy

5.000 630

Çanakkale-Çan 1.800 320

Kütahya-Seyitömer 5.500 600

Kütahya-Tunçbilek 2.300 429

Manisa-Soma 8.200 1.034

Bursa-Orhaneli 1.500 210

Afşin-Elbistan 18.000 1.360

Sivas-Kangal 5.400 450

Ankara-Çayırhan 4.300 620

TOPLAM 61.100 6.703

ELEKTRİK ÜRETİMİ AMAÇLI İŞLETMEYE ALINABİLECEK TKİ SAHALARI

2.310

300

600

160

600

300

100

Kurulu Güç

(MW)

3,0100Kütahya-Derin Sahalar

21.1698T O P L A M

3,4100Manisa-Eynez

1,239Bursa-Davutlar

7,2214Adana-Tufanbeyli

2,5129Tekirdağ-Saray

1,126Bingöl-Karlıova

Kömür Tüketim

Kapasitesi(milyon ton/yıl)

Rezerv(milyon ton)

Proje Adı

Toplam Kurulu Güç (2005): 38 902 MWToplam Kurulu Güç (2005): 38 902 MW Linyite Dayalı Mevcut Santral Kapasitesi: Linyite Dayalı Mevcut Santral Kapasitesi:

6703 MW6703 MW Elbistan B (4x360 MW) de devreye girerse Elbistan B (4x360 MW) de devreye girerse

kapasite 8143 MW olacaktır.kapasite 8143 MW olacaktır. Linyite dayalı potansiyel santral kapasitesi Linyite dayalı potansiyel santral kapasitesi

~~ 20 000 MW (Toplam kurulu gücün ½ si ) 20 000 MW (Toplam kurulu gücün ½ si )

Linyite dayalı kurulu gücün toplam Linyite dayalı kurulu gücün toplam içindeki payı: %18içindeki payı: %18

LİNYİTE DAYALI ELEKTRİK ÜRETİMİNDE LİNYİTE DAYALI ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜRÜN ROLÜKÖMÜRÜN ROLÜ

96

88

78 77 77

53 52

28

18

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Polonya GüneyAfrika

Çin Avustralya Hindistan Almanya ABD Rusya Türkiye

KÖMÜRLE ÇALIŞAN SANTRALLARINKÖMÜRLE ÇALIŞAN SANTRALLARINÜLKE ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ PAYLARI (2004)ÜLKE ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ PAYLARI (2004)

KÖMÜR REZERVİ TAŞKÖMÜRÜ 1,3 MİLYAR TON

LİNYİT 8,3 MİLYAR TON

KÖMÜR ÜRETİM DEĞERİ 1,8 MİLYAR YTL

1,3 MİLYAR ABD $

KÖMÜR MADENCİLİĞİNİN İSTİHDAMI KAMU : 27.000

ÖZEL : 13.000

TOPLAM : 40.000

KAMU HİZMET ALIMI : 16.000

DOLAYLI ÇALIŞANLAR : 22.000

GENEL TOPLAM : 78.000

TOPLAM KÖMÜR İTHALATI 1,5 MİLYAR ABD $

TÜRKİYE’DE KÖMÜR MADENCİLİĞİ TÜRKİYE’DE KÖMÜR MADENCİLİĞİ

ÇEVRESEL ÖNLEMLER Maden Sahalarının Yeniden Düzenlenmesi ve

İyileştirilmesi

Afşin - Elbistan

Kütahya - Seyitömer

Seyitömer Termik Santrali

Çanakkale - Çan

Çan Termik Santrali

Soma – Eynez

Manisa – Soma Işıklar

Manisa - Soma Eynez

Soma Termik Santrali

Bursa - Orhaneli

Şırnak – Avgamasya Filonu

Muğla – Yatağan Eskihisar

Muğla – Milas İkizköy

Milas Kemerköy Termik Santrali

TKİ, Kömür üretimi yapacağı ormanlık alanlarda bedelini ödeyerek

orman (intifa) kullanım hakkını almakta ve bu yerlerin yeniden

ağaçlandırılması için yapılacak giderleri karşılayarak madencilik

sonrası yapılacak olan ağaçlandırma çalışmalarına katkı

sağlamaktadır.

2005 yılı sonu itibariyle yaklaşık 2135 hektar alana

3.405.000 adet değişik tür ağaç dikilmiştir.

Ayrıca Yatağan Eskihisar - Tınaz – Bağyaka ve Milas’da Kütahya -

Seyitömer, Bursa - Orhaneli, Bolu - Göynük linyit havzalarında

kömür üretimi ile Ülkemizin enerji gereksiniminin karşılanmasına

katkıda bulunurken, çeşitli nedenlerle toprak altında kalmış kültürel

mirasın korunması ve gün ışığına çıkarılmasına da gereken özeni

göstermektedir.

Tavşanlı - Tunçbilek

Tavşanlı - Tunçbilek

Soma - Deniş

Kütahya - Seyitömer

Muğla - Yatağan

Muğla - Yatağan

KAPAK TAŞLARI BULUNTU ŞEKLİ İSKELETİN YATIŞ DURUMU

MEZARLARDAN ÇIKAN ESERLER

BULUNUŞ ŞEKLİ

TEMİZLENMİŞ DURUMU

• SONUÇ :

Kömür diğer birincil enerji kaynakları ile karşılaştırıldığında önemli

avantajlara sahiptir. Kömür rezervleri diğer fosil yakıtlar gibi (petrol

ve doğalgaz) Dünyanın belli bölgelerinde değil, Dünyanın her tarafına

yayılmış durumdadır ve 70’den fazla ülkede üretilmektedir.

Kullanımı, depolanması ve nakliyesi açısından en emniyetli fosil yakıttır.

Dünyada yaygın olarak bulunması ve bir çok ülkede üretiliyor olması

tedarik güvenilirliği sağlamaktadır. Temiz kömür teknolojilerini kullanarak,

Termik santralleri; akışkan yataklı, baca gazlarını tutucu ünitelerle inşa

ederek tüm Dünyada doğaya en az zarar verecek şekilde kullanılması

mümkündür.

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

1- Türkiye Linyit Envanteri MTA 1993

2- Türkiye Tersiyer Kömürlerinin Kimyasal ve Teknolojik özellikleri

MTA 2002

3- Linyit Rezervlerimizin Geliştirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit

Aranması Projesi MTA, TKİ, MİGEM, ETİ MADEN, EÜAŞ, EİE, TPAO, DSİ TEKNİK

ÇALIŞMA GRUBU Mart 2005

4- TKİ Faaliyet Raporları

5- Türkiye Enerji Raporu Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi

6- VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Kömür Raporu TKİ 2005

7- Yatağan Eskihisar havzasında arkeojeofizik etüt TKİ İ.Ergüder ve diğerleri

8- ETKB – TKİ – EÜAŞ -TTK İstatistikleri