universiteti i tiranës fakulteti i drejtësisë · pdf fileuniversiteti i...
Post on 05-Feb-2018
418 Views
Preview:
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I DREJTËSISË
DEPARTAMENTI I TË DREJTËS CIVILE
DISERTACION
PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE
“DOKTOR”
“KONTRATA E DHURIMIT NË
LEGJISLACIONIN SHQIPTAR”
Kandidati: Udhëheqësi:
Anjeza LIÇENJI Prof. Dr. Mariana SEMINI
Tiranë, 2013
i
Mirënjohje!
Përgatitja dhe finalizimi i këtij punimi kaq të rëndësishëm në jetën
profesionale dhe akademike ka gjetur mbështetjen, përkrahjen dhe
dashamirësinë e shumë personave të tjerë të cilëve do të doja t’ju
dedikoja pjesën e falënderimeve dhe mirënjohjeve.
Mirënjohje dhe falënderim për udhëheqësen shkencore, Prof. Dr.
Mariana Semini, për ndihmën e dhënë, këshillat, mbështetjen dhe
orientimin gjatë hartimit të temës.
Mirënjohje dhe falënderim për Prof. Asoc. Dr. Kestrin Katro, për
mbështetjen profesionale, akademike, psikologjike dhe shpirtërore në
hartimin dhe përfundimin e këtij punimi.
Falënderime të tjera shkojnë për stafin akademik të Fakultetit të
Drejtësisë, i cili më mbështeti gjatë kësaj gjithë kësaj periudhe.
Së fundmi, dua tu shpreh mirënjohje dhe falënderime Familjes sime,
e cila pandërprerë më ofroi mirëkuptimin, mbështetjen dhe inkurajimin
deri në përfundimin me sukses të këtij punimi, të cilin jua dedikoj me
shumë dashuri.
Anjeza Liçenji
ii
PËRMBAJTJA
Mirënjohje........................................................................................................................i
Përmbajtja.......................................................................................................................ii
Parathënie.......................................................................................................................1
Qëllimi i studimi..............................................................................................................3
Metodologjia...................................................................................................................5
Një vështrim i shkurtër mbi punimin...............................................................................7
KAPITULLI I
VËSHTRIM HISTORIK MBI KONTRATËN E DHURIMIT NË REPUBLIKËN
E SHQIPËRISË...........................................................................................................13
Hyrje..............................................................................................................................13
1.1. Dhurimi në të drejtën romake.................................................................................14
1.2. Dhurimi në të drejtën zakonore..............................................................................19
1.2.1. Kanuni i Labërisë..........................................................................................19
1.2.2. Kanuni i Lekë Dukagjinit.............................................................................20
1.3. Dhurimi në Kodin Civil të Zogut...........................................................................23
1.4. Dhurimi në periudhën 1945-1994..........................................................................27
1.5. Pozicioni i kontratës së dhurimit në Kodin Civil të vitit 1994...............................30
1.6. Koncepte të përgjithshme......................................................................................36
KAPITULLI II
ELEMENTËT PËRBËRËS TË KONTRATËS SË DHURIMIT………..……….39
2.1. Veçoritë e kontratës së dhurimit.............................................................................39
2.2. Subjektet e kontratës së dhurimit...........................................................................50
2.2.1. Zotësia juridike.............................................................................................51
2.2.2. Zotësia për të vepruar...................................................................................52
2.2.2.1. Persona me zotësi të plotë për të vepruar........................................53
2.2.2.2. Persona me zotësi të kufizuar për të vepruar...................................55
iii
2.2.2.3. Persona të pazotë për të vepruar...............................................................55
2.3. Zotësia për të pranuar dhurimin.............................................................................57
2.4. Objekti i kontratës së dhurimit...............................................................................59
2.5. Përmbajtja e kontratës së dhurimit.........................................................................67
2.5.1. Përgjegjësia e dhuruesit në rastet e mosdorëzimit ose dorëzimit me
vonesë të sendit............................................................................................69
2.5.2. Garancia për eviksion...................................................................................71
2.5.3. Garancia për të metat e sendit......................................................................73
KAPITULLI III
LIDHJA E KONTRATËS SË DHURIMIT..............................................................76
3.1. Mënyra e lidhjes së kontratës.................................................................................76
3.2. Pranimi i dhurimit..................................................................................................80
3.3. Revokimi i deklaratës së dhurimit........................................,.................................83
3.4. Vdekja ose shpallja e pazotësisë për të vepruar e dhuruesit dhe e përfituesit
para lidhjes së kontratës.........................................................................................85
KAPITULLI IV
FORMA E KONTRATËS SË DHURIMIT..............................................................87
Hyrje..............................................................................................................................89
4.1. Forma e kontratës së dhurimit me objekt sendet e paluajtshme.............................89
4.2. Forma e kontratës së dhurimit me objekt sendet e luajtshme.................................95
KAPITULLI V
ELEMENTËT RASTËSORË TË KONTRATËS SË DHURIMIT........................97
5.1. Kushti dhe barra si elementë rastësorë të kontratës së dhurimit............................97
5.2. Dhurimi me kusht...................................................................................................99
5.2.1. Kushti i kthyeshmërisë së sendit................................................................101
5.2.2. Dhurimi me barrë (modus).........................................................................103
iv
KAPITULLI VI
KONTRATA DHURIMI TË VEÇANTA...............................................................110
6.1. Dhurimi i tërthortë (indirekt)................................................................................110
6.2. Dhurimi i sendeve me vlerë të vogël....................................................................113
6.3. Dhurimi për shkak të martesës............................................................................113
6.4. Dhurimi për shpërblim.........................................................................................118
6.5. Dhurimi në favor të fëmijëve të konceptuar, ende të palindur.............................120
KAPITULLI VII
PAVLEFSHMËRIA E KONTRATËS SË DHURIMIT........................................122
7.1. Kushtet dhe rastet e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit..............................122
7.2. Pavlefshmëria e dhurimit për arsye të lajthimit të “shkakut ”(motivit)
të bërjes së këtij dhurimi......................................................................................135
7.3. Pavlefshmëria e dhurimit kur shkaku është jo legjitim........................................137
7.4. Ndalimi i dhurimit të sendeve të ardhshme.........................................................139
7.5. Pasojat e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit..............................................140
KAPITULLI VIII
REVOKIMI I KONTRATËS SË DHURIMIT.......................................................142
8.1. Karakteristikat e përgjithshme të revokimit të dhurimit......................................142
8.2. Rastet kur mund të kërkohet revokimi i dhurimit...............................................145
8.3. Legjitimiteti dhe afati për të kërkuar revokimin e dhurimit.................................151
8.4. Efektet e revokimit të dhurimit midis palëve dhe personave të tretë...................154
KAPITULLI IX
VËSHTRIM KRAHASUES I KONTRATËS SË DHURIMIT ME VEPRIMET
JURIDIKE TË NGJASHME ME TË......................................................................156
Hyrje............................................................................................................................156
9.1. Kontrata e dhurimit dhe sponsorizimi..................................................................157
9.2. Kontrata e dhurimit dhe aktet e tjera të bujarisë..................................................159
9.2.1. Kontrata e dhurimit dhe testamenti...........................................................159
v
9.2.2. Kontrata e dhurimit dhe huapërdorja........................................................162
9.2.3. Kontrata e dhurimit dhe huaja..................................................................163
9.2.4. Kontrata e dhurimit dhe legu....................................................................164
9.2.5. Kontrata e dhurimit dhe kontrata në dobi të personit të tretë...................165
9.2.6. Kontrata e dhurimit dhe renta jetore.........................................................166
9.2.7. Kontrata e dhurimit dhe falja e detyrimit.................................................168
9.3. Kontrata e dhurimit dhe heqja dorë nga pronësia...............................................168
9.4. Kontrata e dhurimit dhe kontrata e shitjes..........................................................169
KONKLUZIONE ....................................................................................................171
REKOMANDIME...................................................................................................177
BIBLIOGRAFIA.....................................................................................................181
Abstrakt....................................................................................................................189
1
Parathënie
Kontrata e dhurimit në legjislacionin civil shqiptar ka ekzistuar dhe është
parashikuar që nga Kodi Civil i vitit 1929, ndërsa Kodi Civil aktual e parashikon
shprehimisht atë në titullin e II, Kreu III, në nenet 761-771, duke dhënë përkufizimin
në nenin 761, sipas të cilit: “Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës njëra palë i
kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të caktuar ose një të drejtë reale të
cilat ajo i pranon.”
Si një kontratë tipike e cila parashikohet shprehimisht nga Kodi Civil, kontrata e
dhurimit shpreh më së miri shpirtin e mirësisë dhe humanizmit që e karakterizon. Dhe
pikërisht, shkaku, i cili i shtyn palët të hyjnë në këtë marrëdhënie juridike duke kryer
dhurimin, është pikërisht dëshira për të shtuar pasurinë e palës tjetër, dëshirë kjo e
cila, si në çdo kontratë, edhe tek kontrata e dhurimit ka nevojë të pranohet për të
prodhuar efektet e saj.
Nisma kryesore e kësaj kontrate është pikërisht altruizmi, humanizmi dhe bujaria
që karakterizon dhuruesin, i cili gjithmonë në bazë të këtij shpirt bujarie heq dorë në
mënyrë përfundimtare nga pronësia mbi sendin ose të drejtën.
Ndryshimi i sistemit politik në Shqipëri solli frymë dhe botëkuptim të ri edhe në
legjislacion, ndryshim ky i cili u shoqërua me nevojën për të përshtatur dispozitat
ligjore me nevojat e kohës. Në këtë mënyrë evoluimi i marrëdhënieve të pronësisë, si
një ndër institutet bazë të së drejtës, i ndikuar nga zhvillimet politike dhe historike,
ndikoi edhe në evoluimin e kontratës së dhurimit duke luajtur një rol të rëndësishëm
në marrëdhëniet ndërmjet njerëzve.
Sot, në kushtet e një instituti solid të pronësisë dhe të drejtës në përgjithësi,
kontrata e dhurimit është realisht një mjet i rëndësishëm i fitimit të pronësisë në
qarkullimin civil. Për të evituar përdorimin e këtij instituti si një instrument ligjor për
të shmangur detyrimet ligjore apo pasurore, është i nevojshëm qartësimi i konceptit të
tij, qëllimi që ai ndjek, kushtet e realizimit të dhurimit, etj.
Në lidhje me problemet me të cilat ndeshen palët në kontratën e dhurimit, shpesh
herë doktrina shqiptare është përpjekur për t’ju dhënë atyre një zgjidhje sa më të
përshtatshme duke vlerësuar si të domosdoshme faktin që përditësimi dhe ndryshimi i
marrëdhënieve shoqërore të shoqërohet herë pas herë dhe me përditësimin e
dispozitave ligjore.
Përsa i përket vendit tonë, për shkak të problematikave që kanë shoqëruar
konceptin e pronësisë, dhurimi për një kohë të gjatë nuk ka pasur vendin që i takon në
lidhje me trajtimin ligjor. Në ditët e sotme, edhe pse parashikimi i kontratës së
dhurimit është më i gjerë se ai i periudhës paraardhëse, dispozitat të cilat i referohen
kësaj kontrate lënë vend për shumë konfuzion. Prandaj është parë e udhës që edhe
kontrata e dhurimit, ashtu si edhe disa marrëdhënie të tjera juridike, ka nevojë për
plotësime dhe qartësime, gjë e cila synohet të arrihet nëpërmjet realizimin e këtij
punimi.
Megjithatë, pavarësisht këtyre boshllëqeve në legjislacion, zbatimi i kontratës së
dhurimit ka marrë një zhvillim të madh në shoqërinë shqiptare. Në ndryshim me
periudhën e mëparshme, legjislacioni aktual dhe dispozitat në fuqi kanë bërë të
2
mundur mënjanimin sa më të madh të abuzimeve dhe simulimeve të cilat mund të
kryheshin nëpërmjet kontratës së dhurimit.
Përgjatë viteve, kanë ndryshuar edhe përpjekjet e juristëve dhe të legjislatorit,
duke bërë të mundur në këtë mënyrë përshtatjen e kontratës së dhurimit me
karakteristikat e veçanta të zhvillimit shoqëror dhe të së drejtës civile në veçanti. Nga
ana tjetër, një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kësaj kontrate ka luajtur edhe
doktrina dhe jurisprudenca, të cilat ju kanë dhënë zgjidhje problemeve të rëndësishme
të cilat kanë lindur në këtë fushë, duke u përpjekur në shumicën e rasteve të unifikojnë
qëndrimet e tyre në lidhje me çështje të caktuara.
Roli i gjykatave në këtë rast ka qenë i jashtëzakonshëm, për vetë faktin se
nëpërmjet interpretimit të tyre janë përpjekur dhe kanë bërë të mundur dhënien e një
kontributi të vlefshëm në përmirësimin e legjislacionit në lidhje me kontratën e
dhurimit.
3
Qëllimi i studimit
Në qendër të këtij punimi është vendosur kontrata e dhurimit, e cila është analizuar
në mënyrë të detajuar duke u referuar tek dispozitat dhe parashikimet e Kodit Civil në
lidhje me këtë kontratë. Për shkak të veçorive që ka kontrata e dhurimit është e
rëndësishme trajtimi i hollësishëm i saj, për të nxjerrë në pah karakteristikat, veçoritë,
elementët e saj, kushtet e lidhjes, kushtet e pavlefshmërisë, zgjidhjes ose revokimit.
Ky punim ka si qëllim shqyrtimin dhe analizimin e gjithë problematikave me të
cilat ndeshen subjektet kontraktuese gjatë zbatimit të kësaj kontrate, duke u ndalur në
veçanti tek situata aktuale në legjislacionin shqiptar.
Me synimin për të mos pasur një punim tërësisht doktrinar, analiza e kontratës së
dhurimit është gërshetuar shumë herë me praktikën e gjykatave, e cila shpesh herë ka
shërbyer si një mjet në funksion të sqarimit të koncepteve dhe problemeve që ndeshen
shpesh tek kjo kontratë.
Për vetë faktin që kontrata e dhurimit është një kontratë tipike, e parashikuar
shprehimisht nga Kodi ynë Civil, trajtimi i saj dhe evidentimi i problematikave më
kryesore u shndërrua në qëllimin e këtij punimi.
Në përfundim studimi ofron konkluzione dhe rekomandime të vlefshme dhe të
dobishme për studiuesit e të drejtës.
Pyetjet që shtrohen gjatë këtij punimi janë:
Cili është pozicioni i kontratës së dhurimit në lidhje me veprimet juridike, është
një veprim juridik i njëanshëm apo i dyanshëm?
Kontrata e dhurimit është gjithmonë kontratë e njëanshme apo në raste të veçanta
mund të lindë detyrim edhe për përfituesin?
Kontrata e dhurimit, pavarësisht parashikimeve të Kodit Civil, është kontratë reale
apo edhe konsensuale?
Mungesa e shpërblimit tek kontrata e dhurimit është kusht thelbësor i saj apo
ekzistojnë edhe përjashtime?
Në cilat raste mund të kërkohet pavlefshmëria e kontratës?
Cilat janë kushtet që duhet të plotësohen për të kërkuar revokimin e kontratës së
dhurimit dhe cilat janë personat e legjitimuar për të kërkuar atë?
Me përjashtim të kontratës së dhurimit të parashikuar nga Kodi Civil, praktika njeh
edhe figura të tjera të kësaj kontrate?
Cilat janë paditë të cilat mund të përdoren për të mbrojtur të drejtat e fituara apo të
cenuara prej dhurimit?
Ky punim synon ti japë përgjigje të plota dhe të sakta në mënyrë profesionale,
ligjore dhe praktike këtyre pyetjeve.
Kërkimet për realizimin e këtij punimi u zhvilluan në tre drejtime: së pari lidhur
me doktrinën-literaturën shqiptare e ndërkombëtare, së dyti në drejtim të legjislacionit
4
vendas e të huaj, dhe së treti lidhur me jurisprudencën e gjykatave shqiptare dhe ato të
huaja.
Nëpërmjet gërshetimit dhe ndërthurjes së këtyre tre drejtimeve u bë e mundur
përfundimi i këtij punimi, i cili shpresoj të jetë i vlefshëm dhe i dobishëm për lexuesit
dhe studiuesit e të drejtës.
Pavarësisht faktit që ky punim synon tju japë një zgjidhje të arsyeshme të gjitha
problematikave të kësaj kontrate, përsëri evoluimi i marrëdhënieve njerëzore dhe i së
drejtës ne veçanti sheh si domosdoshmëri përshtatjen dhe përditësimin e kontratës së
dhurimit me nevojat e kohës dhe legjislacionet më të përparuara.
5
Metodologjia
Metodologjia e përdorur gjatë hartimit të këtij punimi mbështetet kryesisht në
pikëpamjet doktrinarë shqiptare dhe të huaj, duke u ndalur ne veçanti tek doktrina
italiane, për vetë faktin se pikërisht kësaj doktrine dhe këtij legjislacioni i është
referuar dhe ligjvënësi ynë në momentin e hartimit të Kodit Civil.
Gjithashtu, ndër metodat e përdorura nuk duhet të lihen mënjanë as metoda e
analizës, metoda empirike dhe ajo krahasimore.
Përmes metodave kërkimore dhe shkencore është tentuar nxjerrja në pah e
veçorive kryesore të kësaj kontrate, shpirti i bujarisë dhe i humanizmit i cili
karakterizon dhuruesin, si një nga palët e kësaj kontrate dhe si iniciator i kryerjes së
veprimit juridik, efektet dhe pasojat që ka kjo kontratë për palët dhe roli që ajo luan në
marrëdhëniet njerëzore.
Ky punim për vetë karakteristikat e tij është mbështetur në metodën cilësore të
analizimit të çështjeve të trajtuara në të. Metoda cilësore përfshin brenda saj metodën
hulumtuese, përshkruese, interpretuese dhe krahasimore.
Metoda hulumtuese është përdorur gjatë gjithë këtij punimi. Kjo metodë përfshin
në vetvete procesin e mbledhjes së materialeve si në format të shkruar, ashtu edhe në
format elektronik, të mbledhjes së vendimeve të Gjykatave shqiptare dhe te huaja, në
funksion të shkrimit dhe strukturës së temës. Hulumtimi është një proces i cili ka
shoqëruar në të njëjtën kohë edhe sistemimin e zërave bibliografik me qëllim
finalizimin e këtij punimi.
Gjatë hulumtimit të objektit të studimit, ndër metodat e përdorura përmendëm atë
të analizës dhe sintezës, të cilat shpresoj të kenë siguruar arritjen e objektivave të këtij
kërkimi.
Metoda përshkruese është një mjet i domosdoshëm për sqarimin e termave dhe
koncepteve të ndryshme nga aspekte ligjore në ato praktike.
Gjithashtu, nëpërmjet përdorimit të këtyre metodave kam pasur për qëllim
analizimin e zbrazëtirave ligjore në legjislacion dhe dispozitat ligjore që kanë kuptime
të ndryshme, për të cilat paraqitet nevoja e interpretimit të tyre dhe nevoja për të
saktësuar dispozitat të cilat shpesh herë bien në kundërshtim me njëra-tjetrën. Këtu,
analizohet ndikimi i mendimeve shkencore dhe legjislacionit me qëllim plotësimin e
nevojave shoqërore duke pasur si tendencë përmirësimin e tij.
Nëpërmjet metodave të përdorura jam përpjekur të nxjerr në pah gjendjen reale të
kontratës së dhurimit, problemet kryesore që shfaqen tek kjo kontratë, paqartësitë e
Kodit Civil në lidhje me të dhe nevojës së interpretimit me të cilën përballen palët e
kësaj kontrate.
Vendimet e Gjykatës së Lartë dhe të Gjykatave të shkallëve të tjera pasqyrojnë më
së miri këto paqartësi dhe nxjerrin në pah domosdoshmërinë e rregullimit më së miri të
kësaj kontrate nga legjislacioni shqiptar.
Pjesa origjinale e punimit konsiston në interpretimin e disa çështjeve të ndryshme
dhe disi problematike në lidhje me kontratën e dhurimit dhe vlefshmërinë e saj.
Metoda interpretuese ka si qëllim analizimin e gjendjes reale të kësaj kontrate e
cila karakterizohet nga zbrazëtira ligjore në legjislacion dhe si dhe analizimi i
dispozitave ligjore të cilat shpesh herë bien ndesh me njëra-tjetrën.
6
Strukturimi i tezës ka si objektiv që të japë një trajtim teorik të kontratës së
dhurimit, elementëve përbërës të saj, llojeve të ndryshme të kësaj kontrate,
pavlefshmërisë së saj dhe pasojat që rrjedhin nga kjo pavlefshmëri.
7
Një vështrim i shkurtër mbi punimin
Punimi është i strukturuar në 9 (nëntë) kapituj.
Kapitulli i parë analizon sfondin historik të zhvillimit të kontratës së dhurimit.
Kontrata e dhurimit haset që në fazat më të hershme të organizimit shtetëror dhe është
një nga kontratat më të vjetra me rrënjët e tij juridike që në të drejtën romake.
Në këtë kapitull një rëndësi të veçantë teorike i kushtohet studimit të kanuneve të
cilat kanë luajtur një rol tepër të rëndësishëm në trevat shqiptare, për vetë faktin se
kanunet përbënin bazat ligjore të detyrueshme për zbatim nga popullsia e këtyre
trevave. Ndër kanunet të cilat janë zbatuar, në periudha të ndryshme në vendin tonë,
mund të përmendim si më të rëndësishmit Kanunin e Labërisë, Kanunin e Lekë
Dukagjinit, etj.
Më pas kalohet në periudhën e shtetit shqiptar të organizuar dhe të njohur, ku një
rëndësi të veçantë i kushtohet periudhës së qeverisë së Zogut, në të cilën u hartuan të
parat ligje moderne në historinë e shtetit shqiptar, ndër to edhe Kodi Civil i 1929.
Veçori e këtij Kodi, përveç qenies së ligjit të parë civil të shtetit shqiptar, është
edhe qenia e tij si rregullimi i parë modern dhe mjaft i përparuar (për kohën) që
reflekton edhe burimet ku është mbështetur. Në Kodin Civil të vitit 1929, kontrata e
dhurimit trajtohet gjerësisht në të gjithë gamën e veprimit të saj, duke u parashikuar në
plot 47 nene të sistemuara në katër krerë.
Një periudhe të cilës i kushtohet një vëmendje e veçantë në këtë kapitull, është
periudha nga viti 1945- 1994, periudhë e cila karakterizohet nga një humbje graduale e
kuptimit të kontratës së dhurimit, realitet ky që pasqyrohet edhe në trajtimin ligjor
prej 4-5 nenesh, për faktin se vetë kjo periudhë karakterizohet nga një ekonomi ku
gjithçka është shtetërore dhe individit nuk i ngelet asgjë tjetër veç atyre pak sendeve
personale.
Në këtë pjesë analizohet në veçanti legjislacioni pas vitit 1945 dhe në veçanti
dekreti “Mbi pronësinë” i vitit 1955 dhe ligji “Mbi veprimet juridike dhe mbi
detyrimet” i vitit 1956. Këto legjislacione pasohen nga Kushtetuta e vitit 1976, të cilat
gjithnjë edhe më shumë po konsolidonin superioritetin e shteti dhe pronës shtetërore
mbi individin dhe pronën private, për të mbërritur në Kodin Civil të vitit 1994 që
përbën një ndryshim rrënjësor nga ai i mëparshmi.
Në kushtet e forcimit të pronës private, me ardhjen në fuqi të kapitalizmit, edhe
kontrata e dhurimit njohu faza të reja evoluimi; kjo kontratë u shndërrua në një prej
mjeteve më të rëndësishme të qarkullimit civil dhe i fitimit të pronësisë.
Kontrata e dhurimit, e rregulluar tradicionalisht nga legjislacioni ynë, ka për qëllim
ndihmën reciproke të njerëzve, veprim ky i shtyrë nga shpirti i mirësisë dhe bujarisë.
Me anë të kësaj kontrate synohet kalimi në pronësi pa shpërblim i një sendi të
luajtshëm ose të paluajtshëm ose një të drejte reale. Dhuruesi ka qëllim të shtojë
pasurinë e një personi tjetër që quhet përfitues, nëpërmjet dhënies së sendit ose të së
drejtës.
Në ditët e sotme, edhe pse parashikimi i kontratës së dhurimit është më i gjerë se ai
i periudhës paraardhëse, dispozitat të cilat i referohen kësaj kontrate përsëri lënë për të
dëshiruar dhe kanë nevojë për plotësime dhe qartësime, gjë e cila synohet me
realizimin e kësaj teme.
8
Kapitulli i dytë merr në analizë elementët përbërës të kontratës së dhurimit, duke
nisur kapitullin me veçoritë dhe karakteristikat e kontratës së dhurimit. Elementët
thelbësorë të kontratës së dhurimit dhe të çdo kontrate në përgjithësi janë: subjekti,
objekti, përmbajtja, elementë të cilët analizohen në veçanti në këtë pjesë.
Kontrata e dhurimit, për vetë faktin se konsiderohet një veprim juridik i dyanshëm
i sjell pasojat e saj në lidhje me dy subjekte të cilët janë: dhuruesi dhe përfituesi. Këta
subjekte duhet të kenë zotësinë juridike dhe zotësinë për të vepruar në momentin e
kryerjes së veprimit juridik, pasi në të kundërt kontrata e dhurimit është e pavlefshme.
Ndërsa, përsa i përket objektit të kontratës së dhurimit, mund të themi se si objekt
paraqiten të gjitha sendet, qofshin këto të luajtshme ose të paluajtshme, të përcaktuara
në gjini ose individualisht të përcaktuara, madje edhe të drejtat reale. E rëndësishme
është që sendet, objekt i kontratës, të jenë në pronësi të dhuruesit në momentin në të
cilin lidhet kontrata dhe të jenë sende që ekzistojnë, të prekshme dhe jo sende të
ardhshme, duke qenë se Kodi Civil parashikon në mënyrë të shprehur pavlefshmërinë
e kontratës së dhurimit me objekt sendet e ardhshme.
Në varësi të objektit të kontratës së dhurimit, nëse objekt janë sendet apo të drejtat,
nëse sendi është i luajtshëm apo i paluajtshëm, kontrata e dhurimit mund të jetë reale
ose konsensuale. Pavarësisht, parashikimit të Kodit Civil, i cili e cilëson dhurimin si
një kontratë e cila i sjell pasojat e saj në momentin e dorëzimit të sendit, praktika
gjyqësore ka arritur në përfundimin se kur objekt i dhurimit janë të drejtat reale dhe
sendet e paluajtshme kemi shmangie nga rregulli i përgjithshëm pasi kontrata e
dhurimit në këto raste është kontratë konsensuale.
Analiza e elementëve përbërës të kontratës së dhurimit gërshetohet në të njëjtën
kohë edhe me vendimet e gjykatave, të cilat paraqesin më së miri domosdoshmërinë e
secilit prej tyre në një kontratë dhurimi.
Çështja e fundit e këtij kapitulli trajton përmbajtjen e kontratës së dhurimit,
përmbajtje e cila, duke u nisur nga fakti që kontrata e dhurimit është një kontratë e
njëanshme, përbëhet nga të drejtat e përfituesit dhe të drejtat e dhuruesit.
Detyrimet në ngarkim të dhuruesit të përcaktuara shprehimisht nga Kodi Civil
janë: përgjegjësia e dhuruesit në rastet e mosdorëzimit ose dorëzimit me vonesë të
sendit; garancia për eviksion dhe garancia për të metat e sendit.
Një detyrim i cili rëndon mbi dhuruesin është gjithashtu edhe detyrimi për pagimin
e taksës në lidhje me kalimin e të drejtës së pronësisë në qoftë se objekt i kontratës
janë sendet e paluajtshme.
Kapitulli i tretë trajton mënyrën e lidhjes së kontratës së dhurimit, faza nëpërmjet
të cilave kalon kjo lidhje dhe kushteve kryesore që duhet të plotësohen për të pasur një
propozim dhe një pranim të vlefshëm. Trajtimi synon të përcaktojë procedurën
nëpërmjet së cilës kalon perfeksionimi i kontratës.
Një rol të rëndësishëm në këtë kapitull zë edhe manifestimi i vullnetit të palëve, në
veçanti pranimi i përfituesit, si një ndër kushtet e nevojshme për lidhjen e kontratës.
Që një dhurim të jetë i plotë ose perfekt, është e rëndësishme që përfituesi të
pranojë dhurimin në mënyrë formale nëpërmjet një akti publik ose shkrese noteriale,
duke u përjashtuar në këtë mënyrë dhënia e pëlqimit me veprime konkludente ose
konsiderimi i mungesës së refuzimit si pranim.
9
Pranimi i dhurimit mund të bëhet në të njëjtin akt me kontratën e dhurimit, ose në
një akt tjetër të mëvonshëm në kohë dhe në këtë rast është e nevojshme që akti i
pranimit t‟i jetë njoftuar dhuruesit dhe kontrata do të konsiderohet e plotë dhe do të
fillojë të sjellë efektet e saj juridike, në momentin që njoftimi i pranimit i mbërrin
dhuruesit.
Një rol të rëndësishëm në këtë kapitull zë edhe forma me të cilën duhet bërë
propozimi dhe pranimi. Rregulli i përgjithshëm është që në atë formë që është bërë
oferta e dhurimit, në atë formë duhet të bëhet dhe pranimi i tij. Akti i pranimit të
dhurimit në rastin e dhurimit të një sendi të paluajtshëm duhet të bëhet me akt noterial,
meqenëse dhe vetë oferta e dhurimit të një sendi të tillë duhet të bëhet me akt noterial.
Kurse për sendet e luajtshme, pranimi do të ketë sipas rastit formën e ofertës së
dhurimit. Kusht është që të bëhet dorëzimi i sendit të dhuruar.
Kapitulli vazhdon më tej me revokimin e deklaratës së dhurimit, e drejtë kjo e cila
ju takon të dyja palëve në të njëjtën kohë. Para përfundimit të kontratës, si dhuruesi
ashtu edhe përfituesi kanë të drejtë të revokojnë deklaratat e tyre. Për kontratën e
dhurimit është e mjaftueshme që revokimi, jo vetëm i propozimit, por edhe pranimit,
të kryhet dhe të dërgohet para lidhjes së kontratës së dhurimit, d.m.th. para se të
njoftohet dhuruesi për aktin e pranimit nga ana e përfituesit.
Dhe në fund kapitulli trajton rastin në të cilin dhuruesi ose përfituesi vdesin ose
shpallen të pazotë për të vepruar para lidhjes së kontratës, duke trajtuar në veçanti
pasojat që vijnë në rast se ato vërtetohen. Duke u bazuar tek karakteri ngushtësisht
personal i kontratës së dhurimit, vdekja e propozuesit e bën të pavlefshme propozimin.
Si rrjedhojë, trashëgimtarët e dhuruesit nuk janë të detyruar të qëndrojnë të lidhur me
propozimin e trashëgimlënësit, me përjashtim të rasteve në të cilat ata dëshirojnë ta
përsërisin këtë propozim. Gjithashtu, edhe vdekja e përfituesit para se kontrata të jetë
përfunduar, i përjashton trashëgimtarët nga detyrimi për të përfunduar apo kryer
formalitet e fundit për lidhjen e kontratës.
Kapitulli i katërt trajton një tjetër element thelbësor të kontratës, formën e saj. Në
themel të kësaj çështje është vlera juridike e formës dhe rëndësia e saj në kontratën e
dhurimit, duke u ndalur në rastet në të cilat forma kërkohet për vlefshmëri apo
provueshmëri, si një kusht të nevojshëm për vlefshmërinë e saj.
Pavarësisht parimit të lirisë së formave, legjislatori, ka parashikuar se forma e
kësaj kontrate përcaktohet nga Kodi Civil, në bazë të kriterit të sendeve që përbëjnë
objektin e kontratës së dhurimit. Kështu, në rast se kontrata e dhurimit ka për objekt
sendet e paluajtshme, ligji kërkon shprehimisht formën e aktit publik dhe regjistrimin e
saj, në të kundërt, kontrata është e pavlefshme. Ndërsa kur kontrata e dhurimit ka për
objekt sende të luajtshme, ai është i vlefshëm kur ato specifikohen duke treguar edhe
vleftën e tyre në kontratë. Pra, forma e aktit publik për kalimin e pronësisë, në bazë të
nenit të sipërcituar kërkohet ad substantiam, me pasojë pavlefshmërinë e veprimit
juridik.
Në përfundim të këtij kapitulli analizohet forma e kontratës së dhurimit kur objekt
i saj janë sendeve e luajtshme, të cilat duhet të specifikohen në kontratë duke u treguar
edhe vlefta e tyre. Për këto lloje sendesh, legjislatori ka përcaktuar regjimin e
veprimeve juridike reale, për të cilat nuk mjafton vetëm shfaqja e vullnetit të palëve,
arritja e konsensusit, por kërkohet edhe një element tjetër i domosdoshëm që është
dorëzimi i sendit.
10
Për këto sende legjislatori kërkon ekzistencën e kontratës, por pa përcaktuar
formën e saj, çka nënkupton që forma e shkruar në këtë rast kërkohet “ad
probationem”, me përjashtim të sendeve të luajtshme për të cilat kërkohet formaliteti i
regjistrimit në regjistrat publikë dhe shfaqja e vullnetit me akti publik para noterit.
Kapitulli i pestë i referohet elementëve rastësorë të kontratës së dhurimit. Ashtu
sikurse veprimet e tjera juridike, edhe dhurimi përmban elementë rastësorë apo
aksidentalë, sikurse janë kushti dhe barra.
Kushti, në kontratë, formon një kufizim të vendosur nga vetë vullneti ndaj
pasojave që vijnë prej veprimit juridik të kryer, i cili bën që këto pasoja të varen nga
vërtetimi i një ngjarjeje të ardhme të pasigurt.
Në fokus të këtij kapitulli është edhe kushti i kthyeshmërisë së sendit, duke trajtuar
rastet në të cilat mund të parashikohet ky kusht në kontratë, si dhe pasojat që vijnë në
rast se ai vërtetohet. Dhuruesi ka të drejtë të vendosë si kusht në kontratë se nëse
përfituesi i dhurimit vdes para dhuruesit, ose nëse paravdesin përfituesi dhe
pasardhësit e tij, atëherë sendet e dhuruara nuk kalojnë njëherë në pasurinë
trashëgimore të përfituesit, por automatikisht i kthehet dhuruesit.
Është trajtuar në këtë kapitull edhe rasti i dhurimit me barrë, si një peshë e
vendosur nga autori i aktit të liberalitetit (dhuruesi) në ngarkim të përfituesit, kushtet
që duhet të plotësojë barra për të qenë e vlefshme, si dhe pasojat që vijnë në rastin e
mosrealizimit të saj. Legjislatori ka parashikuar një kufi për vlerën e barrës që
përfituesi detyrohet të përmbushë duke e barazuar me vlerën e vetë dhurimit. Kjo
bëhet pikërisht për të mos dëmtuar interesat e përfituesit duke e detyruar për më shumë
nga sa ka përfituar dhe të përgjigjet më tej me pasurinë e tij personale.
Gjithashtu trajtohen edhe personat të cilët janë të legjitimuar të kërkojnë
përmbushjen e barrës dhe zgjidhjen e saj, si në rastin në të cilin kontrata e dhurimit
vendoset në favor të dhuruesit, ashtu edhe kur barra është vendosur në favor të
personave të tretë.
Kapitulli i gjashtë analizon disa forma të veçanta të kontratës së dhurimit.
Zakonisht për këto kontrata, ndryshe nga dhurimi i parashikuar shprehimisht nga Kodi
Civil, nuk kërkohet forma noteriale. Kështu trajtohet në veçanti kontrata e dhurimit
indirekt e cila është ajo kontratë tek të cilat palët mund të arrijnë të njëjtin rezultat
praktik me dhurimin por duke “i shpëtuar” formës së ngurtë të aktit publik.
Trajtohet dhurimi i sendeve me vlerë të vogël për të cilin nuk mjafton vetëm
dhënia e pëlqimit nga ana e përfituesit, por për vlefshmërinë e dhurimit kërkohet në të
njëjtën kohë edhe dorëzimi i sendit objekt i kontratës. Dorëzimi i sendit në këtë rast
nënkupton dhënien e pëlqimit në heshtje nga ana e përfituesit.
Madhësia e kësaj vlere duhet parë rast pas rasti duke vlerësuar edhe ndikimin që
do të ketë ky dhurim në pasurinë e përfituesit.
Një tjetër kontratë e cila analizohet në këtë kapitull është kontrata e dhurimit për
shkak të martesës, dhurim ky i përcaktuar nga një motiv i veçantë, siç është martesa, e
cila në të njëjtën kohë është arsyeja e vetme e këtij akti liberaliteti, shfaqjeje vullneti
dhe kushti i vlefshmërisë së kontratës. Gjithashtu, në këtë pjesë trajtohen edhe pasojat
që shoqërojnë anulimin e martesës apo edhe zgjidhjen e saj.
Kontrata të tjera të trajtuara në këtë pjesë janë edhe kontrata e dhurimi për
shpërblim, i cili konsiston në pasurimin pa kundërshpërblim të kryer në mënyrë të
11
vullnetshme në shenjë mirënjohjeje, si vlerësim i meritave apo si shpërblim i një
shërbimi të kryer, si dhe dhurimi i kryer në favor të fëmijëve ende të palindur.
Kapitulli i shtatë ka për objekt të tij pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit. Si
fillim trajtohen kushtet të cilat duhet të plotësohen që kontrata e dhurimit të jetë e
pavlefshme. Kështu, analizohet pavlefshmëria e kontratës së dhurimit nëse kryhet nga
një person i cili nuk mund të jetë dhurues pasi nuk ka zotësinë për të vepruar, nuk
është pronar i sendit, kur nuk respektohet forma e kërkuar nga ligji, kur është bërë në
kundërshtim me ligjin apo në mashtrim të tij.
Gjithashtu, janë trajtuar rastet edhe në të cilat dhurimi është i pavlefshëm për
shkak se është kryer nën ndikimin e mashtrimit, kanosjes, ose për shkak të lajthimit.
Në varësi të kushteve në të cilat është lidhur kontrata e dhurimit, veseve të vullnetit
ose mungesës së elementëve thelbësorë të një veprimi juridik, kontrata e dhurimit
mund të jetë absolutisht e pavlefshme ose relativisht e pavlefshme.
Në të njëjtën kohë janë trajtuar edhe disa raste të veçanta të pavlefshmërisë të cilat
nuk parashikohen shprehimisht nga legjislacioni ynë, po të njohura nga praktika
ndërkombëtare, si p.sh.: dhurimi i bërë nga një person i paaftë për të kuptuar dhe
vlerësuar rëndësinë e veprimit që po kryen; dhurim i bërë nga një person i cili në
kohën e kryerjes së veprimit nuk ishte i ndërgjegjshëm për rëndësinë e veprimit, si
pasojë e një sëmundjeje psikike ose si pasojë e zhvillimit të metë mendor, pavarësisht
se me vendim gjykate këtij personi nuk i është hequr ende kjo zotësi; dhurimi i bërë
nga përfaqësuesi ligjor i një personi të pazotë për të vepruar; mandati ose prokura me
anë të së cilës dhuruesi ka ngarkuar një person të tretë që ta bëjë ai dhurimin në vend
të tij dhe dhurimi i kryer në favor të kujdestarit të personit të pazotë, para miratimit të
llogarisë.
Gjatë trajtimit të këtij kapitulli është trajtuar në të njëjtën kohë edhe pavlefshmëria
e kontratës së dhurimit për lajthitje të shkakut dhe pavlefshmëria e kontratës së
dhurimit që ka për objekt sendet e ardhshme duke u ndalur në të njëjtën kohë edhe tek
pasojat e kësaj pavlefshmërie.
Kapitulli i tetë i referohet revokimit të kontratës së dhurimit, ndryshimit ndërmjet
revokimit të kontratës dhe revokimit të deklaratës së dhurimit, rastet në të cilat mund
të kërkohet ky revokim dhe kushtet që duhet të plotësohen. Dhuruesi ka të drejtë të
kërkojë revokimin e dhurimit jo për çdo lloj dhurimi, por vetëm për: dhurimet të cilat
nuk janë të zakonshme dhe dhurimet që nuk janë bërë për shpërblim.
Vetëm në këto dy lloj dhurimesh dhe vetëm për veprimet e kryera nga përfituesi të
përcaktuara shprehimisht në ligj dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e dhurimit.
Kufizimi i llojeve të dhurimit dhe i shkaqeve për të cilat lejohet revokimi i dhurimit,
bëhet për t‟i qëndruar sa më shumë parimit të parevokueshmërisë së kontratës së
dhurimit, me qëllim që përfituesi të jetë i sigurt në posedimin e lirë dhe të plotë të
sendit që i dhurohet.
Dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e dhurimit jo për çdo lloj veprimi që
mund të ketë kryer përfituesi karshi tij, por vetëm për veprimet e mëposhtme: me
dashje ka vrarë ose ka tentuar të vrasë dhuruesin, bashkëshortin, fëmijët ose prindërit e
tij dhe pa të drejtë nuk i jep dhuruesit ushqim kur është i detyruar sipas ligjit.
12
Më pas trajtohen personat të cilët janë të legjitimuar për të kërkuar revokimin e
kontratës dhe afati brenda të cilit mund të ngrihet padia e revokimit, si dhe efektet që
do të pasojnë revokimin e kontratës së dhurimit ndërmjet palëve dhe personave të
tretë. E drejta e ngritjes së padisë për revokimin e dhurimit është një e drejtë
ngushtësisht personale e dhuruesit ushtron të drejtën për të ngritur një padi revokimi
kur verifikohet përmbushja e njërit prej kushteve paraprake të përcaktuara në ligj.
Kapitulli i nëntë përmbyll këtë punim duke krahasuar kontratën e dhurimit me
veprimet e tjera juridike, të cilat janë të ngjashme me të. Kapitulli fillon me
sponsorizimin, i cili duke u nisur nga shpirti i bujarisë, mungesa e shpërblimit, paraqet
mjaft të përbashkëta me kontratën e dhurimit, por rregullimi i sponsorizimit bëhet nga
një ligj i veçantë dhe konsiston në dhënien e ndihmës financiare apo materiale për një
qëllim të caktuar dhe ndryshimet e tjera i dallojnë këto kontrata nga njëra-tjetra.
Një rol të veçantë në këtë kapitull zënë edhe aktet e tjera të bujarisë, si testamenti,
huaja, legu, renta jetore, etj, të cilat paraqesin karakteristika të ngjashme me dhurimin.
Testamenti është veprimi juridik i cili, më shumë se kushdo tjetër, ngjason me
kontratën e dhurimit. Por, edhe në këtë rast ndryshimet midis testamentit dhe dhurimit
janë të shumta dhe këto ndryshime janë trajtuar më gjerësisht në brendësi të kapitullit.
Në mbyllje të këtij punimi janë pasqyruar konkluzionet dhe rekomandimet
përkatëse, që i drejtohen palëve në këto kontrata dhe studiuesve të së drejtës. Aty
evidentohet gjendja aktuale e kontratës së dhurimit në vendit tonë, problematikat e
shumta që hasen në jetën e përditshme, si dhe nevoja për përmirësim që ka
legjislacioni ynë në këtë fushë.
13
KAPITULLI I
VËSHTRIM HISTORIK MBI DHURIMIN
Hyrje
Përkufizimi i kontratës së dhurimit jepet nga Kodi Civil i cili në nenin 761
parashikon shprehimisht se: “Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës njëra palë i
kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të caktuar ose një të drejtë reale të
cilat ajo i pranon.”
Për të kuptuar më mirë kontratën e dhurimit është e nevojshme të shohim një
trajtim juridik në historinë e lindjes dhe zhvillimit të saj që nga e drejta romake e deri
më sot. Duke qenë se e drejta jonë civile bën pjesë në familjen romano-gjermanike
(civil law), vështrimin historik të kontratës së dhurimit e fillojmë pikërisht nga e drejta
romake.
Në nivel ndërkombëtar mund të themi se në vitet 800, teoria e Puchta dhe
Savigny1, e konsideronte dhurimin asgjë tjetër veçse një shkak apo mënyrë me anë të
së cilës ju jepet jetë veprimeve juridike të cilat transmetojnë ose krijojnë të drejta
reale, krijojnë ose shuajnë një lidhje të detyrueshme, e kështu me radhë.2
Ndërsa sistemi francez, Code Napoléon, institutit të dhurimit i ka dhënë një natyrë
kontraktuale, edhe pse në përkufizimin që i bëhej dhurimit paraqitej fjala “akt” në
vend të fjalës “kontratë”, gabim ky që i kushtohet Konsullit të Parë, i cili konsideronte
kontrata vetëm ato veprime me juridike të cilat kanë detyrime për të dyja palët.
Dhurimi, edhe pse kontratë tipike, parashikohej bashkë me testamentin si dy akte
liberaliteti, njëri mortis causa për shkak të vdekjes dhe tjetri inter vivos.
Ndërsa Kodi Civil gjerman3 dhe ai zviceran i detyrimeve
4 e trajtojnë dhurimin dhe
e parashikojnë atë si një kontratë tipike, së bashku me shitjen, qiranë, huan, etj.
Ndryshe nga këto kode, Kodi Civil italian i vitit 18655, e trajton dhurimin në mënyrë të
njëjtë me Kodin Civil francez, edhe pse doktrina mbizotëruese nuk ka dyshuar
asnjëherë për natyrën kontraktuale të këtij instituti.
Duke ju referuar të drejtës sonë, në këtë kapitull, një rëndësi të veçantë teorike i
kushtohet edhe studimit të kanuneve (të drejtës zakonore), të cilët kanë luajtur një rol
tepër të rëndësishëm në trevat shqiptare. Studimi i kanuneve ka rëndësi duke qenë se
kanunet përbënin bazat ligjore të detyrueshme për zbatim nga popullsia e këtyre
trevave. Ndër kanunet mund të përmendin si më të rëndësishmin Kanunin e Lekë
Dukagjinit.
Më pas studimi ndalet në periudhën e shtetit shqiptar të organizuar dhe të njohur,
ku një rëndësi të veçantë i kushtohet periudhës së qeverisë së Zogut, në të cilën u
hartuan të parat ligje moderne në historinë e shtetit shqiptar, ndër to edhe Kodi Civil i
1929. Periudha e qeverisjes së Zogut pasohet nga periudha që i kushtohet sistemit
komunist, periudhë e cila shoqërohet me pasoja regresive. Këtu flitet në veçanti për
legjislacionin pas vitit 1945 dhe në veçanti theksohet roli që ka luajtur në të drejtën
tonë dekreti “Mbi pronësinë” i vitit 1955 dhe ligji “Mbi veprimet juridike dhe mbi
1 Karl Friedrich von Savigny është themelues i të ashtëquajturës “Shkollë Historike”.
2 Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato”, Utet Giuridica, 2006, fq . 492.
3 Neni 516, Kodi Civil Gjerman.
4 Neni 239, Kodi Civil Zvicerian.
5 Neni 1050, Kodi Civil Italian i vitit 1865.
14
detyrimet” i vitit 1956. Në vend që të konsolidohej, instituti i dhurimit pothuajse
pushoi së ekzistuari gjatë gjithë kësaj periudhe, të cilat nga Kushtetuta e vitit 1976.
1.1. Dhurimi në të drejtën romake.
Dhurimi, si një institut i rëndësishëm i të drejtës romake, ka njohur një evolucion
në trajtimin dhe interpretimin në raport me institutet e tjera të së drejtës.
Sipas juristëve klasikë, dhurimi ishte një predispozitë për të mirën e dikujt tjetër,
për të cilën pala tjetër nuk ishte e detyruar të jepte gjë si kundërshkëmbim. Kjo dhënie
mund të konsistojë në forma nga më të ndryshme: në kalimin e pronësisë, në krijimin
ose shuarjen e një të drejte reale të kufizuar, në marrjen përsipër të një detyrim ose në
faljen e detyrimit që përfituesi ka pasur kundrejt tij.6
Në të drejtën romake dhurimi nuk ka pasur një trajtim të njëjtë në të gjitha
periudhat e saj; ai vazhdimisht është konsoliduar dhe forcuar që nga faza primitive e
organizimit deri në periudhën e Justinianit dhe përpunimit që ky perandor ju bëri
ligjeve romake.
Kontrata e dhurimit në këtë periudhë nuk bënte pjesë tek grupi i atyre kontratave të
cilat kërkonin një skemë kontraktuale të përcaktuar nga ligji i kohës.
Në fazën primitive, përpara daljes së Lex Cincia7 më 204 p.e.s., ekzistonte i
ashtuquajturi dhurim real, që konsistonte në kalimin e një sendi nga dhuruesi te
përfituesi i dhurimit përmes veprimeve formale të kalimit të pronësisë8, veprim i cili
konsistonte në dhënien (donatis) nga dhuruesi dhe marrjen (acceptis) nga përfituesi.
Sipas këtij veprimi, ishte e nevojshme që dhurimi të bëhej duke u udhëhequr nga
animus donandi (dëshira dhe vullneti për të dhuruar) si dhe pëlqimi që duhej të jepte
pala tjetër për pranimin e këtij dhurimi.
Pas konceptit të dhurimit, si dhurim real9, u kalua në konceptimin e përgjithshëm
të shkakut të dhurimit (causa donations).
Me fillimin e përpunimit të së drejtës romake u kalua te koncepti “causa donates”,
i cili realizoi dallimin e dhurimit nga fakti me të cilin realizohej, duke e cilësuar atë si
një shkak fitimi dhe jo një marrëveshjeje tipike. Në këtë periudhë me dhurim kuptohej
“një veprim i vullnetshëm që çon në një varfërim të dhuruesit dhe pasurim të atij te
cilit i dhurohej” për realizimin e të cilit nevojiteshin dy kushte:
a) Elementi objektiv, dhënia gratis e diçkaje pa kundërshpërblim.
b) Elementi subjektiv, vullneti i drejtpërdrejtë për të falur diçka.
Elementi objektiv përbën qëllimin ose shkakun që e shtyn dhuruesin të bëjë këtë
dhurim. Dhuruesi me dhurimin e tij ka për qëllim të shtojë pasurinë e një pale tjetër,
duke çuar në pakësimin e pasurisë se tij, pa kërkuar gjë si kundërshpërblim.
Papinianus thotë se: “konsiderohet e dhuruar ajo ç`ka jepet pa detyrim
juridik”10
.
6 Reinhard Zimmermann, “The law of obligations. Roman foundations of the civilian tradition”, Juta
and co. LTD, 1990, fq. 479. 7 Lex Cincia është një plebishit i cili është miratuar në vitin 204 para Krishtit, i cili rregullonte kryesisht
fenomenin e dhurimit. Ciceroni, “De Oratore”, II, fq. 71. 8 Arta Mandro, “E drejta romake”, Botimet Toena, Tiranë, 1998, fq. 336-343.
9 Arta Mandro, “E drejta romake”, Emal, 2011, Tiranë, fq . 442.
10 Arta Mandro, Po aty, fq. 443.
15
Përkrah elementit objektiv qëndron elementi subjektiv, i cili konsiston në vullnetin
ose dëshirën e drejtpërdrejt për të dhënë diçka falas. Animus donandi udhëhiqet nga
mirësia dhe bujaria që e karakterizon dhuruesin, duke e shtyrë atë të japë një të mirë
ose të marrë përsipër një detyrim për llogari të përfituesit.
Një rol të rëndësishëm ka luajtur edhe miratimi i “Lex Cincia de donis muneburis“
në vitin 204 p.e.s., i cili solli një sërë kufizimesh në lidhje me dhurimet duke ndalur
dhurimin që kapërcenin një kufi të caktuar (modus donationis). Kjo bëhej me qëllim
që të frenoheshin dhurimet me vlerë të madhe, duke bërë të mundur shmangien e
dëmeve që buronin nga dhurime të tepruara duke evituar në këtë mënyrë dëmet që
buronin prej dhurimeve të tepruara. Megjithatë, konsiderohej si një “lex imperfecta”
sepse nuk parashikonte pavlefshmërinë e dhurimeve të bëra në kundërshtim me
ndalimin, si dhe nuk impononte sanksione ndaj atyre që e shkelnin atë.
Ndër parashikimet e Lex Cincia mund të përmendim kufizimet që i bëheshin
vullnetit ndërmjet personave të gjallë, si p.sh. ndalimi i dhurimit ndërmjet
bashkëshortëve11
e cila kishte si qëllim moscopëzimin e pasurisë së pater familias, ose
edhe ndalimi i dhurimeve të cilat kalonin një vlerë të caktuar, po për të njëjtin qëllim.
Megjithatë, pavarësisht këtyre parashikimeve, juristët romakë nuk e zbatonin këtë
ligj me rigorozitet dhe në të njëjtën kohë nuk ishin parashikuar sanksione penale në
rastet në të cilat shkeleshin rregullat e vendosura nga Lex Cincia.
Ligji “Lex Cincia de donis et numeribus” synonte të mbronte vullnetin e lirë të
dhuruesit në rastet në të cilat, për shkak të personalitetit të personit që i dhurohej,
mund të prezumohej një mashtrim ose një detyrim i mundshëm, synim që përpiqej ta
realizonte nëpërmjet kufizimit të sasisë (vlerës) së sendeve që mund të dhuroheshin.12
Nga ky kufizim përjashtoheshin disa subjekte si: kushërinjtë deri në shkallën e shtatë,
krushqit, skllevërit, të çliruarit, etj.
Pavarësisht se në të nuk parashikoheshin masa të cilat e bënin efektiv këtë ndalim,
ishin pretorët dhe jurisprudenca që plotësuan këto boshllëqe me masa të tilla si;
“exeptio legis Cinciae” (padi), e cila ngrihej kundër atij që i ishte dhuruar ose
kërkonte ti shtohej dhurimi, etj.
Në periudhën post-klasike, ndalimi i dhurimit ndërmjet bashkëshortëve u zbeh së
tepërmi dhe, ndërsa në perëndim u zhduk krejtësisht ky parashikim, në lindje
vazhdonte ende të ekzistonte.
Ndryshe nga periudha klasike e cila nuk e konsideronte dhurimin si një veprim
juridik, gjatë kësaj periudhe, me reformat e Kostandinit, dhurimi u shndërrua në një
kontratë. Ishte pikërisht Kostandini13
ai që luajti një rol tepër të rëndësishëm në
emancipimin dhe zhvillimin e kontratës së dhurimit duke e shndërruar atë nga shkak
për fitim në një marrëveshje tipike me strukturën e kontratës me pasojat përkatëse të
kalimit të pronësisë, për vlefshmërinë e të cilës ishin të domosdoshme tre kushte14
:
11
Dhurimet ndërmjet bashkëshortëve ishin të vlefshme në qoftë se ishte parashikuar që ata do të
siguronin mirëmbajtjen ose nëse akti i dhurimit përputhej dhe nuk vinte në kundërshtim me ndalimet
apo me detyrimet morale apo kur dhurimi kërkohej në bazë të mirësjelljes së përbashkët të palëve.
Megjithatë, këto përjashtime nuk vinin në kundërshtim por konsideroheshin si arsyeja pse ishin
parashikuar këto ndalime. Reinhard Zimmermann, “The law of obligations. Roman foundations of the
civilian tradition”, Juta and co. LTD, 1990, fq. 488. 12
Arta Mandro, vep.e cit., fq. 443. 13
Kostandini ishte i predispozuar drejt këtyre akteve të liberalitetit dhe vetë ai bëri një sërë dhurimesh në
favor të të varfërve dhe njerëzve në nevojë, vejushave, ushtarëve dhe kishës. Reinhard Zimmermann,
vep. e cit., fq. 491. 14
Arta Mandro, vep.e cit., fq. 446.
16
kontrata duhej të bëhej në formën e një akti të shkruar,
dhurimi duhej të shoqërohej me dorëzimin në publik të sendit të
dhuruar.15
regjistrimi në arkivat publike.
Gjithashtu, kryerja e dhurimit nëpërmjet një dokumenti të shkruar duhet të
realizohej në prani të dëshmitarëve dhe të përmbante gjeneralitetet e dhuruesit,
përshkrimin e sendit, objekt të dhurimit, dhe dëshminë e pronësisë së dhuruesit që i
jepte të drejtë në kryerjen e këtij veprimi. Në rast mosplotësimi të të gjitha kushteve të
mësipërme, dhurimi do të ishte i pavlefshëm.
Dhurimi u konceptua nga Kostandini si një veprim i dyanshëm i cili duhet të
ekzekutohej menjëherë dhe që çon në transferimin e menjëhershëm të pronësisë nga
dhuruesi tek përfituesi.16
Në këtë mënyrë, në vend që të ishte një nga shkaqet e
transferimit u bë një nga mënyrat nëpërmjet të cilës realizohej kalimi i pronësisë.
Në të drejtën justiniane, koncepti i dhurimit të plotë ka një kuptim tjetër në
krahasim më konceptimet klasike mbi këtë dhurim. Dhurim i plotë është ai që plotëson
kushtet formale të kërkuara nga ligji dhe për sa kohë që ende nuk është realizuar
formaliteti, pra kontrata e dhurimit nuk është plotësuar tërësisht, ajo mund të
revokohet.
Ndër tendencat e reja që influencuan kontratën e dhurimit, përmenden idetë
kristiane të cilat favorizojnë shpirtin e gjerë dhe bujar dhe të ndihmave ndaj kishës dhe
ndaj instituteve të bamirësisë. Ndërsa, përsa i përket revokimit të dhurimit, vetëm duke
filluar nga shekulli IV e.s. u pranua mundësia e revokimit në rast mosmirënjohjeje prej
atij të cilit i dhurohej, nëse ky ishte një pasardhës.
Justiniani e shtriu revokimin për mosmirënjohje në çdo lloj dhurimi dhe bëri
dallimin në katër tip mosmirënjohjesh: fyerje e rëndë, atentat ndaj jetës, moskryerje e
detyrës dhe dëmtimi me dashje i pasurisë.17
Në periudhën e Justinianit dhurimi u nda në dy kategori, nga ku janë marrë bazat
për ndarjen e sotme të dhurimit:
Dhurim me vlerë nën 500 solde,18
për të cilat nuk kërkohej akti i shkruar dhe
regjistrimi në regjistrat publik.
Dhurimi me vlerë mbi 500 solde, për të cilat ishin të detyrueshme veprimet e
mësipërme.
Pra, vetëm dhurimet në vlerë më të vogël mund të bëheshin me një marrëveshje të
thjeshtë joformale (pactum donationis)19
. Në këtë kohë ndryshon dhe konceptimi
klasik i dhurimit të plotë apo perfekt. Kështu pra, do të konsiderohet i plotë dhurimi që
plotëson kushtet formale të kërkuara nga ligji (pëlqimi i dhuruesit dhe përfituesit,
dhuruesi të ketë të drejtën e tjetërsimit dhe vetë sendi të ishte i transferueshëm).20
Në
15
Shohim këtu se kemi të bëjmë akoma me një veprim formal. 16
Reinhard Zimmermann, vep.e cit., fq. 492. 17
Arta Mandro, “E drejta romake”, Botimet Toena, Tiranë, 1998, fq. 341. 18
Soldi ishte një monedhë e cila kish një vlerë të konsiderueshme, pasi përbëhej nga 4,55 gram ari.
Reinhard Zimmermann, Po aty, fq. 495. 19
Adolf Berger, “Encyclopedic dictionary of roman law”, Library of Congres Catalog, 1991, fq. 443. 20
George Leapingwell, “A manual of the roman civil law”, Cambrige: Deighton, Bell & Co, 1859,
fq.122.
17
këtë periudhë, gjithashtu, rifitoi përsëri terren premtimi për dhurim duke u bërë i
detyrueshëm dhe i ndëshkueshëm në rast mospërmbushje të tij.
Pra, nëse i referohemi kësaj periudhe, mund të themi se dhurimi ende nuk ishte
konceptuar si një veprim i njëanshëm, por bazohej në një marrëveshje ndërmjet
dhuruesit dhe përfituesit, marrëveshja e cila nuk kërkonte ndonjë formë të veçantë.
Megjithatë, ekzistonte një mënyrë kontrolli për të gjitha veprimet e dhurimit të cilat u
zbatuan në Evropë: kërkesa e regjistrimit për veprimeve të cilat kalojnë një vlerë të
konsiderueshme (vlerë të cilën Justiniani e pati vendosur në kufirin 500 solde).
Në Francë, gjatë periudhës së ancien régime kërkesa për regjistrim u shtri tek të
gjitha llojet e dhurimeve, pavarësisht vlerës së tyre. Çdo dhuratë ndërmjet personash të
gjallë duhet të bëhej në prani të noterit, pasi në rast të kundërt veprimi do të ishte i
pavlefshëm.21
Gjithashtu, vlen të theksohet se në ketë periudhë kemi evoluimin të disa lloje
dhurimesh ekzistuese prej kohësh si:
a) Dhurimi “mortis causa”, i cili ishte i tillë sepse lidhej midis dhuruesit në rrezik
vdekjeje dhe përfituesit të dhurimit (dhuratëmarrësi ose përfituesi). Dhuruesi i
dorëzonte pranuesit një send të vetin duke rezervuar të drejtën në favor të tij për ta
rimarrë sendin nëse rreziku largohet ose pranuesi nuk rronte pas vdekjes së tij.22
Dhurimi “mortis causa” quhet i përmbushur me vdekjen e dhuruesit dhe deri në
momentin në të cilin dhuruesi është gjallë ai mund të revokojë vendimin e tij,
përderisa ai nuk është plotësuar ende.
Pra, ky lloj i veçantë dhurimi kishte si veçori të tij faktin se objekti i dhurimit
preferohet t‟i kalojë përfituesit të dhurimit sesa trashëgimtarëve të personit që do të
bëjë dhurimin.
Dhurimi “mortis causa”, thuajse u barazua me leget dhe fideikomisin, por pa u
asimiluar tërësisht prej tyre, u cilësua si mjeti për të përmbushur dëshirën e fundit të
dhuruesit. Tashmë, kjo dhuratë nuk lidhej më me formën reale, por konsistonte në të
premtuarin se nëse pranuesi rron pas dhuruesit do ti jepej sendi i premtuar, premtim ky
që duhej realizuar para pesë vjetësh.
Ajo i nënshtrohej formës se testamentit me dy ndryshime:
sillte pasoja të menjëhershme,
ekzistonte mundësia e revokimit.
Dhurimi “mortis causa” do të bëhej i plotë vetëm me vdekjen e dhuruesit, pasi
kushti i tij ishte pikërisht vdekja e dhuruesit para përfituesit, të cilit, vetëm në këtë
moment i kalonte dhurimi. Nëse përfituesi vdiste më parë, atëherë dhurimi nuk
ndodhte dhe trashëgimtarët e tij nuk kishin asnjë të drejtë të përfitonin. Gjithkush që
mund të bënte testament mund të ishte dhurues dhe gjithkush që mund të përfitonte
nga legu kishte të drejtë të përfitonte nga ky lloj dhurimi. Dhuruesi gjatë jetës së tij
ruante të drejtën ta tërhiqte dhurimin e kryer.
b) Dhurimi “inter vivos”, bëhej gjatë kohës kur si dhuruesi dhe përfituesi ishin
gjallë.
21
Si dhuruesi, ashtu edhe përfituesi duhet të paraqiteshin para dy noterëve, kushtet e kontratës duhet të
parashikoheshin të gjitha me shkrim, më pas dokumenti lexohej me zë të lartë, firmosej nga të
pranishmit dhe më pas bëhej regjistrimi publik. Reinhard Zimmermann, “The law of obligations.
Roman foundations of the civilian tradition”, Juta and co. LTD, 1990, fq. 500. 22
Ivo Puhan, “E drejta romake”, Prishtinë, 1968, fq. 440.
18
Si rregull, ishte i parevokueshëm, por duke filluar nga shek IV e.s. u njoh
mundësia e revokimit për shkak të mosmirënjohjes.
Shohim kështu që, qysh prej kësaj periudhe, filloi të pranohej dhe të futej koncepti
i “revokimit të dhurimit” i cili zbatohej në rast mosmirënjohjeje si më poshtë:
fyerja e rëndë e dhuruesit ose bashkëshortit të tij, duke synuar një dëm
moral i kryer nga ana e përfituesit të dhurimit,
atentati ndaj jetës së dhuruesit,
moskryerja e detyrës nga ana e përfituesit, ku mund të përfshihet
mosdhënia e detyrimit për ushqim në dobi të dhuruesit;
dëmtimi me dashje i pasurisë së dhuruesit.
c) Në kohën e Kostandinit ishte e njohur gjithashtu edhe “dhurata
paramartesore”23, ku burri ndante një pjesë të pasurisë sa kapte paja dhe ja dhuronte
gruas së ardhshme (donatio ante nuptias), pasuri e cila edhe më pas ngelte në
administrim të burrit. Regjimi që ndiqej në mbarim të martesës, lidhur me këtë pasuri,
ishte edhe në varësi të shkakut të zgjidhjes të martesës.
Kështu dallojmë:
kur shkak ishte vdekja e burrit, ajo i ngelej fëmijëve, ndërsa gruaja
kishte të drejtën e uzufruktit.
kur shkurorëzimi bëhej për faj të burrit, ajo kalonte në pronë të gruas.24
Dhurimi “paramartesor”25
evoluoi, duke qenë se kjo dhuratë tashmë lejohej të jepej
edhe gjatë martesës, evoluim ky i cili shprehet dhe te emërtimi “donatio propter
nuptias”.
Donatio propter nuptias konsiderohej si një garanci ndaj pajës (dota) së gruas nëse
burri dështonte në administrimin e saj. Ky dhurim bëhej pas martese; nëse bëhej para
martese dhe martesa nuk ndodhte atëherë duhej të kthehej.
d) Duke ju referuar dhurimit të ndërsjellët ose dhurimit me “modus” mund të
themi se në këtë lloj dhurimi, personi përfitues i dhurimit i imponohet përgjegjësia
morale ose “modus” për t‟i dhënë diçka dhuruesit ose një personi tjetër të caktuar prej
tij. Me “modus” nuk duhet kuptuar një kundërshpërblim që përfituesi duhet t‟i jepte
dhuruesit për dhurimin që ai merr, pasi në këtë mënyrë do të largoheshim nga kuptimi
i dhurimit si një veprim juridik pa shpërblim.
23
Ivo Puhan, “E drejta romake”, Prishtinë, 1968, fq. 188. 24
Nga çdo pikëpamje tjetër ajo barazohej me pajën “et nomine et substantia nihil distat a dote ante
nuptias donatio”. 25
Ivo Puhan , vep. e cit., fq. 188.
19
1.2. Dhurimi në të drejtën zakonore shqiptare.26
1.2.1. Kanuni i Labërisë.
Gjurmimi i së drejtës zakonore dhe studimi i saj është një aspekt shumë i
rëndësishëm për studimin e historisë së shtetit tonë dhe të drejtës në veçanti. Zakonet
kanë luajtur rol parësor në formacionet e hershme shoqërore parashtetërore, për
rregullimin e marrëdhënieve brenda një grupi shoqëror27
dhe në formimin e shtetit të
së drejtës. Veçoria themelore e së drejtës zakonore është se ajo vetë ishte e
pashkruar,28
prandaj dhe në pjesën më të madhe kontratat nuk lidheshin me shkrim,
por thjesht me gojë dhe duke përcaktuar në marrëveshje kushtet thelbësore të tyre, me
vullnetin e lirë të palëve.
Në literaturën tonë juridike dhe shkencore janë përdorur dy terma për të emërtuar
të drejtat e pashkruara: e drejta kanunore dhe e drejta zakonore, ku kanune janë quajtur
edhe normat me zbatim të përgjithshëm, duke bërë dallim nga zakonet që kanë
karakter lokal.29
Megjithatë shpesh të dy këta terma janë përdorur me të njëjtin kuptim
në krahina të ndryshme.
Midis origjinës së të drejtës zakonore dhe origjinës së kanuneve ka dallime të
qenësishme historike. Kjo për faktin se kanunet janë një përmbledhje e normave të së
drejtës zakonore, si dhe produkt i mëvonshëm i zhvillimit historik.
Në të drejtën zakonore shqiptare, në të kaluarën, mbizotëronte formalizmi i cili me
kalimin e kohës filloi të zbutej.30
Megjithatë, në rastin e lidhjes së kontratave të cilat
kishin për objekt sendet e paluajtshme, forma shpeshherë shërbente si prova më e
lehtë.
Përveç kontratave formale, marrëdhëniet ndërmjet njerëzve dhe veprimet e kryera
prej tyre, në shumicën e rasteve, mbështeteshin në fjalën e dhënë, në besë. Këto
kontrata (me karakter moral), që e kanë zanafillën në solidaritet, me kohën u bënë
detyrime juridike duke shndërruar në këtë mënyrë besën në institut juridik.31
Zhvillimi i marrëdhënieve shoqërore solli lindjen e ideve të reja, mentaliteteve më
të zhvilluara, në kundërshtim me konceptet e vjetra. Këto ide të reja kërkonin
mbështetje juridike tek e drejta kanunore duke sjellë në fuqi norma të reja, në
kundërshtim me ato ekzistuese. Hyrja e këtyre normave të reja shprehte një ndryshim
cilësor në jetën e kanunit, një hop në procesin e zhvillimit të tij, treguesi ky i faktit se
edhe normat kanunore, në vetvete, megjithëse të ngurta, përsëri qenë dinamike në
zhvillimin e tyre.32
Nga fillimi i shekullit të XIX, kontratat filluan të lidheshin me shkrim, sidomos pas
krijimit të shtetit shqiptar. Lindja e shtetit të ri solli si pasojë zbehjen e rolit të së
drejtës zakonore.
26
Syrja Pupovic,“Marrëdhëniet juridiko civile në Kanunin e Lekë Dukagjinit, Shtypshkronja“Sllobodan
Jovic”, Beograd, 1971, fq. 256 - 259. 27
Ismet Elezi, “Kanuni i Labërisë”, Botimet Toena, 2006, fq. 12. 28
Ismet Elezi, vep. e cit., fq. 135. 29
Shtjefën Gjeçovi, “E drejta zakonore shqiptare 1, (Kanuni i Lekë Dukagjinit)”, Akademia e Shkencave
e R.P.S. të Shqipërisë, Shtypshkronja “8 Nëntori”, Tiranë, 1989, fq. 5. 30
Shtjefën Gjeçovi, “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, Rilindja, Prishtinë, 1972, parathënie, XCVIII. 31
Fjala e dhënë, besa, duhej mbajtur patjetër dhe kontrata e mbështetur në të, duhej ekzekutuar. Shtjefën
Gjeçovi, vep. e cit. 32
Rezana Konomi, “Rendi etnojuridik. Nga statutet tek kanunet”, Tiranw, 2013, fq. 16.
20
Nga viti 1912-1929 bazën juridike të kontratave e përbënin: sheriati,33
legjislacioni
i ri otoman (mexhele), kurse në Kurvelesh dhe Himarë vepronte edhe e drejta
zakonore.
Pas vitit 1929-1939, kontratat rregulloheshin nga Kodi Civil i vitit 1929 dhe Kodi
Tregtar, kurse normat e të drejtës zakonore edhe në Labëri filluan të kufizoheshin
shumë.
Në Kanunin e Labërisë ishin parashikuar llojet më të rëndësishme dhe më të
përhapura të kontratave, kontrata të cilat zakonisht ishin më të shpeshta në jetën e
përditshme dhe që vareshin nga tipi i marrëdhënieve në prodhim. Një ndër to ishte
edhe kontrata e dhurimit. Kjo kontratë kishte të bënte me dhënien ose faljen
(dhurimin) e një sendi në favor të një personi tjetër apo një institucioni si p.sh.
shkollës, kishës, xhamisë, teqesë, etj. 34
.
Sipas këtij Kanuni, dhurimi bëhej me vullnet të lirë të palës që dhuronte pa u
kushtëzuar me pëlqimin e palës që e përfitonte dhe pa asnjë formalitet që dikush t‟i
linte pasurinë me testament në emër të dikujt personit zyrtar, por vetëm me fjalën e
gojës.35
Dhuruesi, i shtyrë nga mirësia, solidariteti dhe bujaria i jepte një të mirë një
personi tjetër, pa pritur gjë si kundërshpërblim. Kjo bëhej duke pasur parasysh
marrëdhëniet familjare, shoqërore, etj.
Në bazë të Kanunit, nëse dikush i linte pasurinë personit të veçantë apo
institucionit, ky akt nuk kishte lidhje me kontratën e dhurimit, por me trashëgiminë.36
Nëse dhuruesi nuk e mbante premtimin e dhënë për dhurim nuk kishte ndonjë sanksion
dhe nuk sillte ndonjë pasojë nga pikëpamja e së drejtës zakonore, por nga pikëpamja e
moralit konsiderohej si shenjë e mospasjes së burrërisë, si një njeri që nuk e mbante
fjalën.
Në Kanunin e Skënderbeut: “E falmja asht me i dhanë gjasend kuje pa ia
pasë detyrë dhe pa i kërkue shpërblim”37
. Kontrata e dhurimit do të quhej e lidhur
me pirjen e një kafeje ose me ngrënien e drekës ose darkës, ose me dhënien e një
dhuratë të vogël simbolike si kundërshpërblim. Veç kësaj, njihej edhe dhurimi me
dorëzani për sendet e paluajtshme.
Si burim për të drejtën në periudhën e Skënderbeut ka qenë tradita e së drejtës
feudale romake-bizantine, të periudhës së vonshme, duke u përshtatur me kushtet
konkrete të vendit si dhe të shtetit të Skënderbeut në shekullin XV.
1.2.2. Kanuni i Lekë Dukagjinit38
.
Kanuni i Lekë Dukagjinit39
është një burim i rëndësishëm i njohjes së historisë së
shtetit dhe i të drejtës shqiptare, një dokument që duke u nisur nga kultura juridike e
33
Termi sheriat cilëson të drejtën islamike; ai përmban tërësinë e rregullave të zotit që kanë të bëjnë me
veprimet e njeriut. Ligjet e sheriatit janë të detyrueshme për të gjithë njerëzit në një shoqëri islamike,
edhe për jo-myslimanët. www.wikipedia.com 34
Ismet Elezi, “E drejta zakonore e Labërisë në planin krahasues”, shtëpia botuese “Libri Universitar”,
1994, fq. 138. 35
Neni 499, Kanuni i Labërisë. 36
Ismet Elezi, vep. e cit., fq. 135. 37
Ismet Elezi, “E drejta zakonore e Labërisë”, Botimet Toena, 2002, fq. 137 38
Kanuni i Lekë Dukagjinit është tërësia e normave të së drejtës zakonore që janë zbatuar prej shekujsh,
kryesisht në trevën malore të Dukagjinit, por edhe më gjerë. Është kodi i normave, dokeve, koncepteve
juridike dhe etike të epokave të ndryshme të historisë. Shtjefën Gjeçovi, “E drejta zakonore shqiptare
1”, Akademia e Shkencave e R.P.S. të Shqipërisë, Shtypshkronja “8 Nëntori”, Tiranë, 1989.
21
kohëve të fundit, në mënyrë retrospektive jep mundësinë të sqarojmë, brenda disa
caqeve të caktuara, gjenezën e të drejtës shqiptare, historinë e formimit të saj në
rrjedhën e shekujve. 40
Në kushtet e sundimit romak dhe tij bizantin, dhe më vonë atij turk, Kanuni ka
qenë shprehje e drejtpërdrejtë juridike e vetëqenies së pavarur të popullit; një mjet i
fuqishëm i afirmimit dhe konsolidimit të kësaj pavarësie.
Ky Kanun është një e drejtë e pashkruar, një tërësi rregullash të formuara në
përputhje me zhvillimin historik të jetës së popullit në epoka të ndryshme; është një
tërësi rregullash juridike zakonore të cilat u zbatuan për shekuj me radhë.
Në Kanunin e Lekë Dukagjinit parashikohet se në momentin në të cilin është
dhënë fjala për të dhuruar një send dhe, personi nuk i përmbahet fjalës së dhënë, në
këtë rast nuk mund të kërkohet dorëzimi i sendit në mënyrë të detyrueshme.41
Personi i
cili ka dhënë fjalën për të dhuruar sendin dhe shkel fjalën e dhënë shburrërohet42
dhe
nxin fytyrën e vet. E falura ose bërja e një dhurate konsiderohej si një detyrim moral
për shkak të detyrimit të nderit.
«E falmja për detyrë ndere»,43
kishte të bënte me detyrimin që kishte çdo person
të ndihmonte tjetrin në rast se atij i digjej shtëpia, duke i dhënë të mira materiale për
shtëpinë e re, një punëtor falas, si dhe në qoftë se kishte viktima, ta ndihmonte në
shpenzimet e varrimit. Kurse, «E falmja për detyrë feje»,44
nënkuptonte detyrimin
për të falur për shpirt, duke u nisur nga besimi fetar që kishte gjithsecili. Kjo falje
mund të përfshinte dhënien e gjësë së gjallë, punëtorëve ose lekëve. Rrallë herë jepej
dhe tokë. Në qoftë se nuk bëhej një dhënie e tillë, atëherë personi do të konsiderohej si
i pafe dhe i braktisur nga Zoti dhe shoqëria.
Kanuni i Lekë Dukagjinit (varianti i Mirditës), liston lloje të ndryshme
dhurimesh, ndër të cilat mund të përmendim: të falmet për lypë, të falmet për shpi të
re, të falmet për mort, etj.
Kanuni parashikon mundësinë për të revokuar dhurimin e bërë, revokim i cili nuk
sjell ndonjë sanksion, por shprehet se kjo ndikon në moralin e personit. Gjithashtu,
parashikon se mund të dhurohen vetëm sendet që dhuruesi i posedon, pra, nuk mund të
kalojë pasuri që nuk janë të tijat apo që nuk janë të tashme.45
Në të drejtën zakonore dhurimi konsiderohej një kontrate bamirësie, e cila
konsistonte në “kalimin pa shpërblim të pronësisë mbi një send nga një palë te
tjetra”. Por, karakteri i bamirësisë nuk ishte absolut falas, pasi në kanun
përmenden parime si: “çdo dhuratë kërkon të kthehet” apo edhe “kush të jep
dhuratë të madhe të këqyr t‟i japësh dhuratë të madhe”. Sipas kësaj të drejte, dhurimi
ishte i parevokueshëm nëse pasohej edhe nga kundërdhurimi qoftë edhe simbolik.
Megjithatë, një rast i detyrueshëm i revokimit të dhurimit ishte ai i prishjes së
fejesës. Por, megjithëse në parim dhurimi ishte i parevokueshëm, sipas të drejtës
39
Kanuni i Lekë Dukagjinit ka vepruar në Malësinë e Veriut, kryesisht në krahinën etnografike të
Dukagjinit, në rrethin e Shkodrës, si dhe në Kosovë e gjetkë. Ai u mblodh dhe u kodifikua nga Shtjefën
Kostandin Gjeçovi në fund të shek. XIX-të dhe në fillim të shek. XX-të. Aleks Luarasi, “Historia e
shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, Luarasi Press, Tiranë, 2007, fq. 233-234. 40
Izet Hoxha, “Marrëdhëniet juridike në kanunin e Lekë Dukagjinit”, Albin, Tiranë, 2002, fq. 8. 41
Neni 517 KLD parashikon se: “Po i thae kuj se don me ja falë kët a at send e mbrapa e hëngre fjalën
t‟ande, me “ fala, s‟t‟a fala”, kanuja nuk të nget me peng e me plak”. Shtjefën Gjeçovi, “Kanuni i Lekë
Dukagjinit”, Rilindja, Prishtinë, 1972, fq. 58. 42
Neni 518 KLD parashikon se: “Je i lir me mbajtë burrnin t‟ande; je i lir me u shburrnue”, Shtjefën
Gjeçovi, vep. e cit., fq. 58. 43
Neni 431, Xhemal Meçi “Kanuni i Lekë Dukagjinit”(varianti i Pukës), Çabej, 1997, fq. 132. 44
Neni 432, KLD, vep. e cit., fq.1 32. 45
Xhemal Meçi, “Kanuni I Lekë Dukagjinit (varianti i Mirditës)”, GEER, Tiranë, 2002, fq. 190.
22
zakonore dhurimi nuk detyron, e mbështetur kjo edhe në parimin “Je i lir me mbajt
burrninë tënde, je i lir me u shburrnue”.
Kryesisht, objekt i kontratës së dhurimit ishin sendet e luajtshme për të cilat
nevojitej dorëzimi i sendit në dorë që dhurimi të ishte i vlefshëm.
Përveç kushteve të parashikuara më sipër, për të qenë e vlefshme kontrata e
dhurimit nevojiteshin46
:
a. Zotësia e plotë për të vepruar
Zotësinë për të vepruar e kishte vetëm i zoti i shtëpisë së vogël dhe i zoti i shtëpisë
së madhe.47
Anëtarët e tjerë të shtëpisë edhe nëse ishin madhorë, nuk kishin zotësi të
plotë, por vetëm zotësi të kufizuar për të vepruar. Kështu, një djalë bëhej madhor kur
mbushte 15-16 vjeç, ku me arritjen e kësaj moshe i zoti i shtëpisë ishte i detyruar t‟i
blinte birit të tij armë dhe të ishte “i pjekur”, pra të ishte në moshë për tu martuar (kur
hin në bylyk). Veprimet e tjera që mund të kryenin djemtë, edhe pse në moshë
madhore, ishin te pavlefshme.
Situata ndryshonte me femrat, të cilat edhe pas moshës madhore kishte zotësi
të kufizuar për të vepruar, përjashtim bënin këtu “virgjëreshat”,48
të cilat kishin njëfarë
zotësie për të vepruar por jo të plotë, pasi ato nuk mund të dispononin pasurinë e
paluajtshme, përveç në rastet e skamjes dhe me pëlqimin e kushërinjve më të afërt.
Pavarësisht kësaj, edhe në këtë rast, “virgjëreshat” nuk mundeshin në asnjë rrethanë të
dispononin këto sende.
b. Qenia pronar i sendit
Sipas të drejtës zakonore pasuria i takonte atit të familjes së vogël i cili kishte edhe
pushtet të pakufizuar mbi të. Në familjen e madhe, ku bëhet fjalë për pasurinë e
familjes së madhe, pushteti i zotit të saj ishte më i kufizuar se i të zotit të familjes së
vogël.
Nga sa me sipër arrijmë ne konkluzionin se: të drejtën për të bërë një
dhurim që do të ishte i vlefshëm për nga pasojat, në të drejtën zakonore, e kishin
vetëm “zoti i familjes së vogël” dhe deri diku edhe “zoti i familjes së madhe”. Kështu, parashikohet në kanun se cilido, si zot i pasurisë së vet, mund të lejë
pasurinë e vet për kishë dhe asnjë nuk mund ta ndalojë. Ndërsa, përsa i përket
marrëdhënieve brenda në familje, babai, edhe në rastin në të cilin nuk ka fëmijë
meshkuj, nuk mund t‟u lejë pasuri të paluajtshme vajzave, por i vetmi tagër që ai ka
është falja e sendeve të luajtshme. 49
Në të drejtën zakonore njihej gjithashtu edhe “dhurimi i detyrueshëm” si modalitet
i lidhjes së kontratës së dhurimit. Rastet e këtij dhurimi janë të përcaktuara mirë në
Kanunin e Lekë Dukagjinit dhe ndeshen në raste të tilla si: dasma ku nipërit,
stërnipërit, daja i dhëndrit çonin për dhurim dashin, apo krushqit janë të detyruar ti
46
Syrja Pupoviçi, “Marrëdhëniet juridiko civile në Kanunin e Lekë Dukagjinit”, Shtypshkronja
“Sllobodan Jovic”, Beograd, 1971, fq. 71-77. 47
Në Kanunin e Lekë Dukagjinit dallohen dy lloje kryesore të familjes: familja e madhe, e mbështetur
në pronësinë e përbashkët të pjesëtarëve të saj meshkuj dhe familja e vogël, e bazuar në pronësinë
private të të zotit të shtëpisë dhe në pushtetin e tij absolut kundrejt gruas dhe fëmijëve. Shtjefën Gjeçovi,
“Kanuni I Lekë Dukagjinit”, Rilindja, Prishtinë, 1972, parathënie, CI. 48
“Virgjinat (femrat qi veshen si burrë) s‟veçohen prej grash tjera, posë qi janë të lira me ndenjë ndër
burra pa tagër zanit e kuvendit”, Neni 1228, KLD, Shtjefën Gjeçovi, vep. e cit., fq. 108. 49
Neni 109, Kanuni “Baba për të gjallë të vet, ka tager me u falë bijave të holla, rraqe, çakla, përmbas
deket të t‟et s‟ka tager bija me lypë të falmet e të folmet e t‟et”. Shtjefën Gjeçoviç, vep. e cit., fq. 28.
23
sjellin atit të nuses për dhuratë, dashin “dymbëdhjetë okësh rrumbull” si dhe sende te
tjera.
Një tjetër formë dhurimi që haset në kanun është edhe ai në favor të kishës.50
Kisha ishte ndër të pakta subjekte që mund të përfitonte dhe të dispononte dhurimin pa
asnjë kufizim.
Si përfundim, mund të themi se: kontrata e dhurimit në të drejtën zakonore,
ndryshe nga institutet e tjera, nuk është i rregulluar në mënyrë sistematike.
1.3. Dhurimi në Kodin Civil të Zogut.
Në Kodin Civil të 1929 krahas shumë elementëve civile të jetës shqiptare gjeti
rregullim edhe dhurimi si një institut jo pak i rëndësishëm i të drejtës së detyrimeve.
Veçori e këtij kodi, përveç qenies së ligjit të parë civil të shtetit shqiptar, është edhe
qenia e tij si rregullimi i parë modern dhe mjaft i përparuar (për kohën) që reflekton
edhe burimet ku është mbështetur. Në kuadër të këtij kodi gjendet e trajtuar në mënyrë
sistematike dhe të përparuar edhe kontrata e dhurimit së bashku me institutet e tjera të
së drejtës civile.
Në Kodin Civil të vitit 1929, kontrata e dhurimit trajtohet gjerësisht në të gjithë
gamën e veprimit të saj. Kontrata e dhurimit është parashikuar në titullin VI dhe janë
rreth 47 nene të sistemuara në 4 krerë, të cilat rregullojnë këtë kontratë.51
Ajo çka bie
në sy, në rast studimi të këtij kodi, është fakti se dispozitat për kontratën e dhurimit të
parashikuara në Kodin Civil të vitit 1929 janë shumë të përafërta me parashikimin që i
bën Kodi Civil Italian aktual kësaj kontrate.
Trajtimi i kontratës së dhurimit nis me përkufizimin e saj, përkufizim ky i cili jepet
në nenin 1483 dhe e trajton kontratën e dhurimit si një kontratë e cila karakterizohet
nga liberalitetit i aktit, pra shfaqja e vullnetit.52
Që në përkufizim dhurimi përcaktohet si një akt i vullnetit të lirë individual dhe
asnjëherë si një akt i imponuar nga të tjerët. Nga ana tjetër përcaktohet si një kontratë
pa shpërblim, kontratë e cila do i sjellë efektet juridike, si të gjitha kontratat e tjera, në
momentin në të cilin pranohet nga përfituesi. Në momentin në të cilin kryhet dhurimi,
dhuruesi heq dorë në mënyrë përfundimtare dhe të parevokueshme nga sendi i
dhuruar. Në dispozitën në vijim kemi një zgjerim të nocionit të kontratës së dhurimit
në mënyrë të shprehur e të drejtpërdrejtë si: dhurimi për mirënjohje, për merita të
përfituesit, për shpërblim të veçantë sikurse dhurimi me kusht / barrë.53
Pra, ndryshe nga Kodi Civil aktual, Kodi Civil i vitit 1929 parashikon
shprehimisht të ashtuquajturin dhurim “për shpërblim”, koncept ky i cili përmendet
nga Kodi aktual në rastin e revokimit të kontratës së dhurimit, por nuk trajtohet
shprehimisht si lloj i veçantë dhurimi.
50
“Kisha ka tagër me ble e me shitë, si edhe me marrë e me mbajtë të falunat, qi i vijnë prej bujarisë së
bamirve e me i vendue si t‟a shofë vetë me udhë”. Libri 1, neni 2, Tagri i kishës. Shtjefën Gjeçovi, Vep.
e cit., fq. 1. 51
Nenet 1483-1529, Kodi Civil, 1929, Botimet Toena, Tiranë, 52
Neni 1483 parashikon se: “Dhurimi asht një kontratë, me të cilën një person (dhuruesi) i shtymë
vetëm nga qëllimi me ba një liberalitet prej vetes, zhvishet qysh tash dhe në mënyrë të parevokueshme
nga një gja në favor të një personi tjetër (donatari), i cili e pranon”. Kodi Civil, 1929. 53
Neni 1484: “Asht dhurim dhe liberaliteti i bamë për mirënjohje, ose për meritat e donatarit, ose për
shpërblime të posaçme, si dhe liberalitet që i ngarkon ndonjë barrë donatorit”. Kodi Civil, 1929.
24
Në këtë Kod një trajtim të zgjeruar zë “zotësia për të disponuar dhurimin”54
dhe
“zotësia për të pranuar dhurimin”, duke përcaktuar në mënyrë të qartë se cilët janë
ata të cilët nuk mund të dhurojnë dhe, gjithashtu, kush nuk mund të pranojnë dhurimin
e bërë në favor të tyre. Ndër personat të cilët nuk mund të dhurojnë, neni 1485
parashikon rastin e personit të paaftë, i cili nuk mund të bëjë testament, apo i personit
të pazotë për të vepruar, që nga dita e ngritjes së gjyqit për heqjen e pazotësisë për të
vepruar, madje edhe i mituri, qoftë ai një i mitur i emancipuar.
Subjektet të cilat nuk mund të pranojnë dhurimin, si drejtpërdrejt ashtu edhe
nëpërmjet personave të tretë, sipas nenit 1486, janë personat e pazotë të cilët nuk
mund të pranojnë testamentin. Pra, dispozitat e Kodit Civil të vitit 1929 përcaktojnë në
mënyrë të shprehur pamundësinë për të pranuar dhurimin nga të pazotët apo edhe
rastet e të bërit dhurim në favor të të pazotit. Përjashtohen, gjithashtu, nga mundësia
për të bërë dhurime edhe bashkëshortët, përsa kohë ata janë të martuar”.55
Përjashtimi
vlen jo vetëm në rastet kur bashkëshortët ju dhurojnë personave të tretë, por edhe kur
përfitues i dhurimit është bashkëshorti tjetër.
Çdo dhurim i bërë në kundërshtim me këto përcaktime e bën veprimin nul edhe
sikur të jetë bërë në formën e një kontrate me barrë.56
Ky është një element i cili
pasqyron më së miri zhvillimin social - kulturor të kohës së miratimit të këtij akti
ligjor.
Një kre më vete, Kodi Civil i vitit 1929, i kushton formës dhe efekteve të
kontratës së dhurimit.57
Dispozitat e këtij kapitulli janë shumë më të zgjeruara se ato
të parashikuara nga Kodi Civil aktual për këtë pjesë. Në fillim të këtij kapitulli jepet
rregulli i përgjithshëm i formës që kërkohet për kontratën e dhurimit dhe pasojat e
mosrespektimit të kësaj forme.
Kështu, përsa i përket formës, Kodi parashtron, si kusht të vlefshmërisë së kësaj
kontrate, formën e aktit publik / noterial për të gjitha llojet e kontratës së dhurimit, me
përjashtim të dhurimeve dorësore për të cilat mjafton dorëzimi, ndërkohë që çasti i
pranimit të dhurimit merr vlerën e një elementi thelbësor që sanksionon fillimin e
efekteve të kësaj kontrate.
Pranimi, kur është i menjëhershëm, mund të bëhet në të njëjtin akt që është
bërë kontrata e dhurimit. Për pranimet që janë më të vonshme në kohë se sa vetë
akti i dhurimit, duhet të bëhen në një akt tjetër publik për sa kohë që dhuruesi është
gjallë, në të kundërt dhurimi është i pavlefshëm.58
Në rastin kur dhurimi bëhet me një
akt publik të mëvonshëm, efektet e dhurimit fillojnë nga momenti i marrjes dijeni të
dhuruesit për aktin e pranimit.
Sikurse shohim, pranimi në vetvete përbën një element të rëndësishëm të kontratës
së dhurimit. Mosrespektimi i formës dhe i mënyrave të caktuara të pranimit, për të
pakonceptuarit, të miturit dhe personat e pazotë për të vepruar sjell pavlefshmërinë e
54
Kaptina 1, Zotësia me disponue dhe me pranue dhurim, Neni 1485- 1488, Kodi Civil, 1929. 55
Një nen i tillë ka qenë fillimisht i parashikuar dhe ne Kodin Civil Italian, i cili më pas u shfuqizua me
arsyen e vetme që bashkëshortët nuk kishin pse të rëndoheshin me kufizime të disponimit të lirë të tyre,
thjesht për faktin se ishin të martuar, aq më pak që këto kufizime nuk ekzistonin për shtetasit e tjerë.
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divizione-donazione”, Unione Tipografico - Editrice Torinese,
1980, fq. 245. 56
Neni 1488, Kodi Civil, 1929. 57
Kaptina II, Neni 1489- 1509, Kodi Civil, 1929. 58
“Dhurimi nuk obligon dhuruesin, dhe nuk sjell efekte veçse që prej ditës që pranohet. Pranimi mundet
me u ba në aktin e dhurimit, ose me një akt publik të mapasmë, por para vdekjes së dhuruesit; në këtë të
fundit, dhurimi ka efekt vetëm që prej ditës që i asht njoftues dhuruesit pranimi”. Neni 1490, Kodi
Civil, 1929.
25
dhurimit. Të drejtën për të kërkuar pavlefshmërinë e kanë dhuruesi, trashëgimtarët e tij
dhe ata të cilët janë të interesuar.
Gjithashtu, Kodi Civil i vitit 1929 parashikon pavlefshmërinë e dhurimeve të bëra
me kushtin e përmbushjes së detyrimeve që nuk ekzistojnë në kohën e dhurimit ose që
janë të ndryshme nga specifikimet e bëra në aktin e dhurimit.59
Po kështu një trajtim të gjerë gjejnë edhe mënyrat e realizimit të dhurimit, të
pranimit të tij për çdo subjekt qoftë ky madhor, i mitur, i pakonceptuar, pranimi i
kujdestarit, prindit etj. Në rast se përfituesi i dhurimit është një person në moshë
madhore, pranimi mund të bëhet nga ai vetë ose në emër të tij nga përfaqësuesi ligjor i
pajisur me prokurë të posaçme, e cila duhet të tregojë në mënyrë të qartë tagrat që ka
për të pranuar dhurimin ose dhurimet në përgjithësi. Ndërsa, përsa ju përket të miturve
dhe personave me zotësi të kufizuar për të vepruar, pranimi mund të bëhet nga babai i
tij ose kujdestari, ndërkohë që pranimi për të konceptuarin mund të bëhet nga çdo
pjesëtar i familjes së tij.
Të miturit, të pazotët për të vepruar dhe çdo përfitues tjetër nuk mund të
pretendojnë dhurimet e refuzuar nga përfaqësuesit e tyre. Në këtë rast, këta persona
kanë të drejtë të kërkojnë prej tyre vleftën e dëmit të shkaktuar nga humbjet e pësuara
si rezultat i mospranimit të dhurimit.60
Ky Kod parashikon si objekte të kontratës së dhurimit vetëm sendet e tashme të
dhurimit dhe mosrespektimi i këtij detyrimi do të sanksionohet me pavlefshmërinë e të
gjithë kontratës ose vetëm të pjesës që disponon sende të ardhshme.
Kodi ka trajtuar një sërë tipash dhurimi si: dhurimi i bërë duke pasur parasysh
një martesë të ardhshme dhe të caktuar të cilat kryhen ose ndaj nuses, dhëndrit ose të
fëmijëve të lindur prej tyre, dhurimi me disponimin e një sendi në favor të vetes,
dhurimi me kushtin e kthimit të sendit dhuruesit në rast vdekjeje të përfituesit.
Në rastin e dhurimit të kryer duke pasur parasysh një martesë të ardhshme, në qoftë se
martesa nuk kryhet, ose në rast se martesa anulohet, dhurimi nuk sjell asnjë efekt, me
përjashtim të dhurimit të kryer në favor të fëmijëve.61
Gjithashtu, Kodi Civil i vitit 1929, parashikon edhe kushtin e kthyeshmërisë së
sendit, si p.sh. në rast se përfituesi ose pasardhësit e tij do të vdesin para dhuruesit,
atëherë sendet objekt dhurimi duhet ti kthehen dhuruesit të lira nga çdo detyrim dhe
barrë. Në momentin në të cilin vërtetohet kushti i kthyeshmërisë, do të zgjidhen të
gjitha tjetërsimet që kanë për objekt sendet e dhuruara dhe këto sende duhet t‟i
kthehen dhuruesit të lira dhe të shkarkuara nga çdo barrë dhe hipotekë.
Por në të njëjtën kohë, në Kod parashikohet edhe dhurimi i sendeve të luajtshme,
vlefshmëria e të cilit, në këtë rast varet nga specifikimi i vleftës së këtyre sendeve
në aktin e dhurimit ose në një akt të mëvonshëm. Akti i mëvonshëm, i cili duhet t‟i
bashkëngjitet origjinalit të aktit të dhurimit, duhet të jetë i nënshkruar prej dhuruesit,
noterit dhe përfituesit ose prej atij personi që e pranon dhurimin në vend të tij, në rastet
në të cilat ka qenë pjesë e aktit.
59
Neni 1499, Kodi Civil, 1929. 60
Neni 1497, Kodi Civil, 1929. 61
Neni 1500, Kodi Civil i vitit 1929 parashikon se: “Çdo dhurim që asht ba duke pasë parasysh një
martesë të ardhme nuk ka efekt, në qoftë se martesa nuk bahet. Gjithashtu nuk ka efekt në qoftë se
martesa anulohet; por dhurimi përsa u përket fëmijëve mbetet i vlefshëm në rastet e treguese në nenin
178 dhe të drejtat e fituese ndërkohësisht prej të tretëve nuk lëndohen.”
26
Një vend të rëndësishëm zë edhe dhurimi me rezervë uzufrukti,62
i cili mund të
jetë në favor të dhuruesit apo të një të treti duke përcaktuar edhe rregullat kur uzufrukti
do mbarojë. Tek dhurimi i sendeve të paluajtshme me rezervë uzufrukti, në momentin
në të cilin përfundon uzufrukti, përfituesi i merr sendet, objekt i dhurimit, në atë
gjendje në të cilën ndodhen dhe ka të drejtë të ngrejë padi kundër dhuruesit dhe
trashëgimtarëve të tij, për sendet të cilat nuk ekzistojnë më. Vlefta e dëmit që
përfituesi ka të drejtë të kërkojë në këtë rast është deri në vleftën e sendeve të
dhuruara, e përcaktuar kjo në aktin e dhurimit, me përjashtim të rasteve në të cilat
sendet kanë humbur si rezultat i rastit fator.63
Si rregull, dhuruesi nuk detyrohet të garantojë përfituesin për eviksionin në lidhje
ne sendet e dhuruara me përjashtim të rasteve të parashikuara shprehimisht kur
dhuruesi mban përgjegjësi për eviksionin64
.
Një kapitull i veçantë i kushtohet revokimit të dhurimeve. Janë rreth 14 nene që
trajtojnë në mënyrë të detajuar revokimin, rastet në të cilat mund të kërkohet ky
revokim, afati për ngritjen e padisë si dhe personat të cilët kanë të drejtë për ta ngritur
padinë e revokimit. Kështu, mund të themi se dhurimi mund të revokohet në të gjitha
ato raste kur vërtetohet kushti zgjidhës, në rast mosmirënjohje nga ana e përfituesit,
por edhe në rast se dhuruesi lë pas fëmijë.65
Nga e drejta për të revokuar kontratën e dhurimit, si për shkak mosmirënjohjeje,
ashtu edhe për paslindje fëmijësh, përjashtohen dhurimet e bëra për shpërblim dhe
dhurimet për shkak të martesës. Këto dhurime janë të parevokueshme, por fëmijëve të
dhuruesit ju njihet e drejta për të kërkuar zbritjen e dhurimeve të cilat kalojnë pjesën e
disponueshme.66
“Zbritja e dhurimeve”,67
koncept ky i cili nuk është parashikuar në Kodin Civil
aktual, gjen vend dhe parashikohet nga Kodi Civil i vitit 1929 në kapitullin e katër të
tij. Zvogëlimi i dhurimit do të zbatohet në rastet kur pas vdekjes së dhuruesit, rezulton
se dhurimet e bëra prej tij e kalojnë realisht pjesën e pasurisë që ai mund të dispononte
dhe këtij zvogëlimi mund t‟i nënshtrohen të gjitha llojet e dhurimit, të kryera për
çfarëdolloj shkaku dhe në favor të çdo personi. Nëse në momentin e çeljes se
trashëgimisë, konstatohet se pasuria e mbetur e dhuruesit nuk është e mjaftueshme për
të përmbushur nevojat e trashëgimtareve, për arsye se dhuruesi kur ka qenë gjallë ka
abuzuar me dhurimet e tij, atëherë mund të ngrihet në gjykatë padia me objekt zbritjen
e dhurimeve të bëra nga dhuruesi gjatë kohës që ai ka qenë gjallë.
Personat të cilët kanë të drejtë të kërkojnë zbritjen e dhurimit janë pikërisht ata
persona në dobi të të cilëve është përcaktuar rezerva ligjore si dhe trashëgimtarët.
Si pasojë e ngritjes së kësaj padie, përfituesi ka për detyrë të kthejë sendin objekt
dhurimi dhe në qoftë se janë bërë disa dhurime, duke filluar nga dhurimi më i fundit
deri tek ato të parat, derisa të mos mbetet vend për zbritje. Së bashku me to, përfituesi
duhet të kthejë edhe frutat dhe çfarë kapërcen pjesën e disponueshme që nga dita e
62
Neni 1506, Kodi Civil, 1929. 63
Neni 1508, Po aty. 64
Neni 1509, Kodi Civil i vitit 1929 parashikon rastet në të cilat dhuruesi është i detyruar të garantojë
eviksionin për sendet e dhuruara. Këto raste janë: kur dhuruesi e ka premtuar shprehimisht atë; kur
eviksioni është shkaktuar me dashje ose nga një fakt personal i dhuruesit dhe në rastet e dhurimit të
ngarkuar me barrë, por deri në shumën ose vleftën e barrës. 65
Neni 1510, parashikon se: “Dhurimi mund të revokohet me verifikimin e konditës zgjidhëse ose për
mosmirënjohje, ose për paslemje fëmije”. 66
Neni 1520, Kodi Civil, 1929. 67
Neni 1524, Po aty.
27
vdekjes së dhuruesit, nëse kërkesa për zbritje është bërë brenda një viti, ose përndryshe
që nga dita e ngritjes së kësaj padie.68
Kjo padi mund të ngrihet dhe ndaj personave të
tretë në favor të së cilëve janë tjetërsuar këto sende, por vetëm pasi trashëgimtarët t‟i
jenë drejtuar fillimisht përfituesit por ai nuk i ka paguar.69
Siç shihet, nga studimi i detajuar i neneve të cilat parashikojnë kontratën e
dhurimit, vihet re se pjesa më e madhe e tyre ndodhen dhe në Kodin Civil aktual.
Gjithsesi, Kodi i Zogut, megjithëse i hartuar mjaft mirë dhe modern për kohën kur
është realizuar, ishte pak i realizueshëm në praktikë për shkak të gjendjes ekonomike,
kulturore dhe sociale të shoqërisë shqiptare të kohës. Megjithatë, pavarësisht këtij
konstatimi, Kodi i Zogut ka meritën e vet duke qenë se nuk bëri thjesht një reflektim,
por i parapriu zhvillimeve dhe modernizimit të marrëdhënieve të pronësisë në
shoqërinë shqiptare, e cila më pas u hodh poshtë nga regjimi komunist, i cili e
zëvendësoi me ligje të reja që “do të ndërtonin rendin e ri socialist” duke çuar në këtë
mënyrë në regres total kontratën e dhurimit dhe gjithë legjislacionin në përgjithësi.
1.4. Dhurimi në periudhën 1945 – 1994.
Me ardhjen në fuqi të diktaturës komuniste, ndryshimi rrënjësisht i konceptit të
pronës u shoqërua me asgjësimin, pothuajse plotësisht, të pronës private. Kalimi drejt
sistemit socialist solli me vete dhe një sërë ndryshimesh të cilat u pasqyruan edhe në
fushën e së drejtës, duke bërë të mundur jo vetëm ndryshimin e zbatimit të saj, por
ndryshuan edhe mënyrën e të konceptuarit të së drejtës private në përgjithësi.
Ndër ligjet më të rëndësishme të kësaj periudhe është ligji “Mbi veprimin juridik
dhe mbi detyrimet” i vitit 1956, i paraprirë nga Kushtetuta e vitit 1946, e cila
përcaktonte si mbizotëruese pronën shtetërore dhe minimalizonte pronën private. Deri
në këtë periudhë ajo që bie në sy është mungesa e sistemimit të legjislacionit,
legjislacion ky i cili ishte tepër i varfër krahasuar me atë të vitit 1929.
Duke u udhëhequr nga parimi i sanksionuar edhe në Kushtetutë: “Toka u takon
atyre që e punojnë”,70
u shpall ligji “Mbi reformën agrare”71
i cili u ndryshua shumë
herë brenda një viti duke sanksionuar një sërë kufizimesh thelbësore në lidhje me
pronësinë mbi gjithë pronën tokën. Këto kufizime, e nxorën tokën bujqësore jashtë
qarkullimit civil, duke ndaluar tjetërsimin e saj, dhënien me qira, lënien e saj si garanci
dhe punimi i saj me persona të tretë.72
Brenda dhjetëvjeçarit të parë, shteti arriti të kolektivizojë të gjithë pronën private
mbi tokën duke organizuar kooperativat bujqësore dhe duke eliminuar pjesën më të
madhe të saj. Përcaktimi ideologjik i pronësisë u reflektua ligjërisht në Kodin Civil të
vitit 1955 dhe nga Dekreti “Mbi pronësinë” po i vitit 1955, ku në pjesën “Mbi fitimin
dhe humbjen e pronësisë” kufizonte absolutisht kalimin e pronësisë së tokave
bujqësore. Organi kompetent për kalimin e pronësisë së saj ishte organi shtetëror
dhe çdo veprim i bërë në kundërshtim me këtë përcaktim e bënte veprimin juridik
absolutisht të pavlefshëm.73
68
Neni 1527, Kodi Civil i vitit 1929. 69
Neni 1529, po aty. 70
Neni 32, Kushtetuta e R. P. të Shqipërisë. 71
Ligji “Mbi reformën agrare”, nr. 108, datë 29.08.1945. 72
Rustem Gjata, “Marrëdhëniet juridike të pronësisë në Republikën e Shqipërisë”, Disertacion për
marrjen e titullit Doktor, Tiranë, 1999, fq. 18. 73
Dekreti nr. 2083, datë 06.07.1955, “Mbi pronësinë”, Neni 41, paragrafi i dytë.
28
Në këtë dekret, tre ishin kategoritë e pronave që njiheshin dhe sanksionoheshin:
prona shtetërore;
prona kooperativist;
prona personale e private.
Pozitën dominuese e zinte prona shtetërore dhe ajo kooperativiste duke qenë se ato
përfshinin praktikisht pasuritë dërmuese të vendit, ku edhe vihen në mënyrë të veçantë
kufizime dhe ndalime për tjetërsimin e këtyre pasurive (kuptohet në ketë rast edhe
dhurimi).
Të gjitha këto ndryshime në marrëdhëniet e pronësisë sollën si pasojë që prona
shtetërore dhe ajo kooperativiste në fshat të jenë pronat e vetme të pronësisë në fushën
e prodhimit dhe të qarkullimit të mallrave. Në pronësi të shtetasve mbeti vetëm prona
vetjake, e cila përbëhej nga sendet e përdorimit familjar dhe vetjak, duke përfshirë
këtu të drejtën e pronësisë mbi banesën për banim.
Ligji përcaktonte qartësisht si detyrim ligjor “ndalimin e tjetërsimit të këtyre
pasurive personale” apo edhe “lejimin e tjetërsimit vetëm në favor të shtetit apo të një
organizate tjetër kooperativiste”.74
Në këtë mënyrë, i vetmi qarkullim civil i pronës
mbetej brenda vetë pronarit shtet, i cili ruante në këtë mënyrë monopolin e pasurisë
shtetërore dhe duke e zgjeruar atë në kurriz të pronës private deri në asgjësimin e plotë
të kësaj të fundit.
I vetmi përjashtim, bëhet për tokat për ndërtim dhe ndërtesat për banim, të cilat
me vendim të Asamblesë së Përgjithshme Kooperativiste mund t‟u tjetërsoheshin si
shtetit ashtu edhe personave75
dhe kjo, me të vetmen arsye, “për të përballuar nevojat e
popullsisë për strehim”,76
e cila ishte një çështje problematike për kohën.
Ndërkohë, pasuria personale dhe private e personit kufizohej vetëm në kursimet e
siguruara nga puna, sendet e nevojshme për ekonomi private, për përdorim personal a
familjar si dhe mjetet e prodhimit apo edhe mallrat, pasuri këto që në vazhdimësi
erdhën duke u ngushtuar derisa me Kushtetutën e vitit 1976 koncepti i pronës private u
zhduk edhe formalisht duke lejuar vetëm sendet e përdorimit vetjak apo familjar.
Ky kontekst, shkurtimisht i pasqyruar, shërben për të kuptuar më së miri rolin dhe
vendin që kontrata e dhurimit mund të zinte në atë periudhë në qarkullimin civil dhe
për pasojë edhe në legjislacionin civil. Megjithatë, mund të shohim se edhe në ato
raste kur prona shtetërore apo kooperativiste lejohej të tjetërsohej, direkt apo indirekt,
ky tjetërsim përcaktohej se bëhej nëpërmjet shpërblimit, duke e përjashtuar dhurimin
si mjet për kalimin e pronësisë, qoftë edhe në favor të subjekteve të legjitimuara nga
ky ligj.
Në këtë zhvillim juridik dhe historik kontratës së dhurimit i bëhet një përcaktimi
fare sipërfaqësor dhe formalist në Ligjin “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” të
vitit 1956, ku ajo nuk zë më shumë se tre nene.77
Në bazë të neneve të cilat i referohen
kontratës së dhurimit, me anë të kësaj kontrate njëra palë (dhuruesi) i kalon në
pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të caktuar, të cilin kjo palë e pranon.
Ajo që bën më tepër përshtypje është fakti se ky ligj parashikon shprehimisht
vetëm dhurimin i cili ka për objekt sendet e luajtshëm, dhurim i cili quhet i lidhur dhe i
74
Neni 7 paragrafi i parë dhe i dytë; Neni 18; Neni 19, paragrafi i parë. Po aty, 75
Neni 19, paragrafi i dytë. Po aty. 76
Ligji Nr. 2359, datë 15.11.1956, “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”, parathënia Gazeta
zyrtare e R.P. të Shqipërisë. 77
Neni 218- 220, Po aty, fq. 36.
29
sjell efektet e veta që nga çasti i dorëzimit të sendit, duke e parashikuar kështu
dhurimin si një kontratë reale.
Pra, siç e përmendëm më lart, të vetmet që lejoheshin të tjetërsoheshin me anë të
kontratës së dhurimit ishin sendet e luajtshme. Kjo shënonte një regres total në
krahasim me Kodin Civil të 1929.
Ndërsa neni i fundit i cili i referohet kontratës së dhurimit i referohet revokimit të
kontratës,78
revokim i cili ndodh vetëm në dy raste:
për dhurimet që nuk janë të zakonshme ose
për dhurimet që nuk janë bërë për shpërblim
dhe vetëm kur përfituesi:
a) me dashje ka vrarë ose ka tentuar të vrasë dhuruesin, bashkëshortin, fëmijët ose
prindërit e tij;
b) pa të drejtë nuk i jep dhuruesit ushqim, kur detyrohej nga ligji.
Afati për ngritjen e padisë është një vit nga dita që dhuruesi ka marrë dijeni për
ekzistencën e shkaqeve që i japin të drejtën për ta ngritur atë dhe nuk mund të hiqet
dorë nga kjo e drejtë, pasi çdo heqje dorë do të ishte e pavlefshme.
Pas Ligjit “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” të vitit 1956, hyrja në fuqi e
Kodit Civil të vitit 198179
e zbeh së tepërmi figurën e kontratës së dhurimit, pasi
ky kod e parashikon këtë kontratë vetëm në një nen të vetëm.80
Trajtimi sipërfaqësor i kontratës së dhurimit, në veçanti, dhe i së drejtës private, në
përgjithësi, lidhet me faktin se studiuesit e së drejtës të influencuar jashtëzakonisht
shumë nga shkollat ruse të së drejtës, zbatonin verbërisht porositë dhe udhëzimet e
partisë.
Kështu, Kodi Civil i vitit 1981, jep vetëm përkufizimin e kontratës së dhurimit dhe
parashikon në të njëjtin nen81
edhe formën e dhurimit kur objekt janë sendet e
luajtshme dhe të paluajtshme. Kontrata e dhurimit e sendeve të luajtshme quhet e
lidhur dhe i sjell efektet e veta që nga momenti i dorëzimit të sendit, ndryshe nga
kontrata që ka për objekt sendet e paluajtshme për të cilat parashikohet
shprehimisht se duhet bërë me akt noterial, përndryshe është e pavlefshme.
Kontrata e dhurimit, si veprim juridik i kategorisë së veprimeve pa
kundërshpërblim, synon kalimin e një vlere pasurore nga një pronar në një pronar
tjetër, pa synuar tjetër ekuivalent për fitimin e realizuar. Edhe në këtë rast, për lidhjen
e kontratës dhe vlefshmërinë e saj, element thelbësor është ekzistenca e një shkaku të
78
Neni 219, Po aty. 79
Me hyrjen e tij në fuqi, ky Kod rregulloi të gjitha marrëdhëniet juridiko-civile të kohës dhe u
shfuqizuan ligji nr. 2022, datë 2.4.1955 “Mbi pjesën e përgjithshme të Kodi Civil”; ligji nr. 2023, datë
2.4.1955 “Mbi zbatimin e ligjit mbi pjesën e përgjithshme të Kodit Civil”; ligji nr. 2359, datë 5.11.1956
“Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”; ligji nr. 2360, datë 15.11.1956 “Mbi zbatimin e ligjit mbi
veprimet juridike dhe mbi detyrimet”; ligji nr. 4408, datë 3.10.1969 “Mbi të drejtën e autorit” dhe një
sërë dekretesh që rregullonin pronësinë, trashëgiminë apo shpikjet dhe racionalizimet. 80
Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Tiranë, 1982, fq. 216. 81
Neni 304, Kodi Civil i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë. “Me kontratën e dhurimit njëra
palë (dhuruesi) i kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të caktuar. Kontrata e dhurimit të
sendeve të luajtshme quhet e lidhur që nga çasti i dorëzimit të sendit, përveç rastit të parashikuar në
nenin 84/2 të këtij kodi. Kontrata e dhurimit e sendeve të paluajtshme bëhet me akt noterilal, përndryshe
është e pavlefshme.”
30
ligjshëm, i cili përfaqëson elementin psikologjik, qëllimin që synon pala kontraktore
në momentin që merr përsipër një detyrim juridik.82
Pranohet unanimisht se, shkaku i kontratës së dhurimit ka qenë dhe është
qëllimi për t’i sjellë dobi ekonomike palës tjetër, pa ndjekur asnjë përfitim si
shkëmbim,83
pra me fjalë të tjera, disponimi i pasurisë në rastin e kontratës së
dhurimit bëhet për shkak të shpirtit të bujarisë, animus donandi, pa pretenduar
kundërshpërblim për detyrimin e marrë përsipër.
Në ndryshim nga Kodi Civil në fuqi, Kodi Civil i vitit 1981, në dispozitat që
rregullojnë këtë kontratë, nuk parashikonte ndalime për pasurinë e ardhshme të
dhuruesit.
Parashikimi kaq shkurtimisht që i bëhet kontratës së dhurimit në Kodin Civil të
vitit 1981, lë vend për shumë paqartësi dhe mënyra të ndryshme interpretimi, por nga
ana tjetër reflekton më së miri raportin ekzistues ndërmjet pronës socialiste, e cila
gëzonte një mbrojtje të veçantë, dhe pronës vetjake nga ana tjetër.84
Pas shembjes të shtetit monist, filloi rivendosja në mënyrë graduale e të drejtave
themelore të qytetarëve duke përfshirë këtu edhe njohjen e të drejtës së pronësisë. Me
njohjen e të drejtës së pronësisë, qytetarëve ju dha mundësi e tjetërsimit të kësaj prone,
tjetërsim i cili mund të realizohej edhe nëpërmjet dhurimit.
Vetëm me Kodin Civil të vitit 1994, kontrata e dhurimit fillon të rifitojë terrenin e
humbur gjatë gjithë kësaj periudhe, për vetë faktin se i janë kushtuar plot 11 nene
pikërisht kësaj kontrate. Pavarësisht parashikimit më të gjerë të kontratës së dhurimit
në Kodin e vitit 1994, boshllëqet e lëna gjatë gjithë këtyre viteve kanë qenë tepër të
vështira për tu mbuluar.
1.5. Pozicioni i kontratës së dhurimit në Kodin Civil të vitit 1994.
Me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të 1994, kontrata e dhurimit rimerr pozicionin që i
takon në raport me kontratat e tjera. Nëse i referohemi konceptit dhe përkufizimit të
dhurimit mund të themi se nuk kemi ndonjë shkëputje dhe ndryshim thelbësor nga ai i
ligjit të vitit 1956, “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”, i cili e përkufizon
dhurimin si kontratën me anë të së cilës njëra palë i kalon në pronësi pa shpërblim
palës tjetër një send të caktuar që ajo e pranon. I vetmi ndryshim qëndron tek objekti,
ku edhe për shkak të zhvillimeve shoqërore, përveç sendeve, janë shtuar edhe të drejtat
reale të cilat gjithashtu mund të jenë objekt i një kontrate të tillë.
Por cili është qëllimi që e shtyn një person të bëjë një dhurim në favor të një
tjetri?
Legjislacioni, në periudha të ndryshme të zhvillimit të tij, i është përgjigjur kësaj
pyetjeje në mënyra të ndryshme.
82
Neni 12 paragrafi i dytë dhe nenit 143, paragrafi i tretë i Kodit Civil të vitit 1981. 83
Neni 304, paragrafi i parë, Kodi Civil, 1981. 84
Prona vetjake e cila ishte e vetmja që ju njihej subjekteve gjatë kësaj periudhe parashikohej
shprehimisht nga neni 77 i Kodit Civil, sipas të cilit: “Janë pronë vetjake të ardhurat nga puna dhe nga
burime të tjera të ligjshme, shtëpia e banimit dhe sende të tjera, që shërbejnë për plotësimin e nevojave
materiale e kulturore vetjake e familjare. Pronë vetjake janë edhe objektet që i përkasin familjes
kooperativiste në bazë të statutit të kooperativës bujqësore.”
31
Nëse i referohemi Kodit të vitit 1929, dhurimi kishte si qëllim “bërjen e një
liberaliteti”, dhënien e një sendi pa kundërshpërblim “për shtimin e pasurisë së
përfituesit”; pra, dhurimi përcaktohej si një mjet juridik i ndihmës reciproke midis
njerëzve në rast nevoje. Liberaliteti, për të cilin bëhet fjalë tek kontrata e dhurimit i
referohet dhuruesit, duke qenë se ajo që ka rëndësi parësore në dhurim është vullneti i
dhuruesit. Tek kontrata e dhurimit shpirti i bujarisë është qëllimi i përbashkët i
palëve për të krijuar një rregullore interesash, e cila ka si qëllim dhënien pa
kundërshpërblim, në favor të përfituesit. I njëjti qëllim karakteristik për dhurimin ekziston edhe sot ku dhuruesi, në bërjen e
dhurimit, niset nga shpirti i bujarisë dhe nga vullneti i tij i lirë, vullnet ky i cili
kërkohet të shprehet edhe nga ana e përfituesit të dhurimit. Pra, dhurimi realizohet prej
dhuruesit me vullnet të lirë ose siç thuhej në Kodin Civil të vitit 1929 “prej vetes”,
duke pranuar kështu të zhvishet nga një e drejtë në favor të një personi tjetër, i cili
pranon ta gëzojë këtë të drejtë që i jepet.
Shpirt bujarie do të thotë se nuk mjafton kalimi i pronësisë pa kundërshpërblim,
pra pasurimi, por kërkohet që ky kalim të justifikohet nga vullneti i lirë, nga qenia
koshient dhe i vetëdijshëm për dhënien e të tjerëve të një avantazhi pasuror pa qenë i
detyruar (liberalitas nullo iure cogente in accipientem facto).85
Në qoftë se i referohemi përkufizimit të dhënë nga Windscheid: Dhurimi është çdo
dhënie me karakter pasuror për të cilin:
a) pasuria e marrësit rritet;
b) shkaku kryesor i personit që e kryen është shtimi i pasurisë së marrësit;
c) pranohet nga marrësi me qëllimin për të cilin është dhënë.86
Gjithashtu, ai nënvizon faktin se dhurim në kuptimin e ngushtë janë vetëm ato
përfitime pasurore të cilat në të njëjtën kohë zvogëlojnë pasurinë e dhuruesit në
mënyrë korresponduese me shtimin e pasurisë së përfituesit.
Dhurimi është një kontratë pa prestime korresponduese, ku dhënies nga njëra
palë të diçkaje nuk i korrespondon detyrimi i kundërshpërblimit nga pala tjetër.
Kontrata e dhurimit është një kontratë bamirësie, duke qenë se dhuratëmarrësi
(përfituesi) nuk ka asnjë detyrim ndaj dhuratëdhënësit (dhuruesit).87
Pra, dhuruesi ka
vetëm detyrimin, ndërsa përfituesi vetëm të drejta. Nëse do të ndodhte ndryshe nuk do
të kishim të bënim me dhurim por me një veprim juridik si kontratë shitblerje,
shkëmbimi.88
85
Bujaria nuk shtrëngon, nuk detyron, për veprimin e ndërmarrë. Antonio Palazzo, “I contratti di
donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 47. 86
Antonio Palazzo, vep. e cit., fq. 45. 87
Mehdi J. Hetemi, “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese “ Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 191. 88
Vendimi nr. 905, datë 19.10.1999, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Në vendimin në fjalë kërkohet
pavlefshmëria e veprimit juridik të kontratës së dhurimit dhe gjykata në bazë të rrethanave të çështjes ka
konstatuar se: “Duke parë kontratën në fjalë, del qartë se nuk kemi të bëjmë me një kontratë dhurimi.
Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës njëra palë i kalon në pronësi pa shpërblim, palës tjetër një
send të caktuar, ose një të drejtë reale, të cilat ajo i pranon. Siç shihet ligja materiale, parashikon qartë
dhe saktë se veprimi juridik konkret, rezulton se është bërë me shpërblim. Shpërblimi konsiston në
përballimin e shpenzimeve gjyqësore dhe kryerjen e pjesëtimit të sipërfaqes së truallit. Pra, sa kohë që
kemi të bëjmë me shpërblim, nuk mund të bëhet fjalë për kontratë dhurimi. Nga sa sipër, kemi të bëjmë
me një veprim juridik të pavlefshëm, i cili nuk mund të krijojë asnjë pasojë juridike, sepse vjen në
kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjës.”
32
Kodi Civil francez e parashikon kontratën e dhurimit në librin e tretë të tij të
titulluar “Mënyrat e ndryshme të fitimit të pronësisë”, duke e trajtuar atë menjëherë
pas trashëgimisë si një ndër mënyrat e fitimit të pronësisë, ashtu sikurse Kodi Civil
italian.89
Në përkufizimin e dhënë nga Kodi Civil francez për kontratën e dhurimit bie në sy
fakti se, në nenin 894 të tij, dhurimi përkufizohet si një akt me anë të së cilit
dhuruesi zhvishet në mënyrë të përhershme dhe të parevokueshme nga sendi i
dhuruar në favor të përfituesit, i cili e pranon. Pra, në këtë dispozitë mungon
referimi i pasurimit dhe shpirtit i bujarisë, të cilat shpesh herë doktrina është e detyruar
t‟i kërkojë ato në përmbajte të aktit të dhurimit.
Nuk kemi të bëjmë me një kontratë dhurimi, në rastet në të cilat palët, parashikojnë
një shpërblim ose pagesë, sado i vogël në vleftë të jetë ai, pasi kjo vjen në kundërshtim
me parashikimet e legjislatorit i cili e parashikon kontratën e dhurimit si një kontratë
pa kundërshpërblim.
Më konkretisht,90
Kodi i Napoleonit, edhe sot e kësaj dite parashikon nën të njëjtin
emërtues normat mbi “donacion entre vis” dhe të “testament”, duke supozuar se këto
dy akte janë ata që bëjnë të mundur disponimin e pronësisë pa shpërblim dhe i
parashikon në një titull të vetëm, duke ju dedikuar atyre një kapitull të përbashkët të
dispozitave të përgjithshme91
.
Testamenti përbën në vetvete mënyrën me anë të së cilës disponohet pasuria pas
vdekjes, ndërsa nëpërmjet dhurimit disponohet pasuria ndërmjet të gjallëve. Kjo
zgjidhje e dhënë nga e drejta franceze ka lidhje me faktin se në këtë të drejtë, në
trashëgiminë testamentare, ndryshe nga ajo që ndodh në trashëgiminë ligjore, nuk ka
trashëgimtarë dhe trashëgimi dhe për këtë arsye trashëgimtarët testamentarë janë
konsideruar si legatarë, pra një lloj përfituesi për shkak të vdekjes.
Në këtë mënyrë, e drejta franceze njeh një lloj të veçantë dhurimi, i cili aktualisht
nuk njihet nga e drejta jonë, i cili është dhurimi mortis causa.92
Kodi Civil gjerman B.G.B.93
, në nenin 516 të tij e përkufizon dhurimin si vënien
në dispozicion të tjetrit të pasurisë së tij, më anë të së cilit një person pasuron një tjetër
në qoftë se të dy janë dakord që kjo dhënie të ndodhë pa shpërblim, gratis.94
Ndërsa, neni 527 i B.G.B., i cili i referohet po kësaj kontrate, parashikon se
premtimi i një dhuruesi duhet të regjistrohen nga një noter që të sjellë efekte.95
Në
qoftë se dhurata është bërë tashmë, lidhja e kontratës me gojë ose me veprime
konkludente shëron pasojat e saj.
Duke krahasuar kontratën e dhurimit me kontratën e shitjes, përgjegjësia e
dhuruesit është më e vogël pasi ai vepron pa kundërshpërblim; dhuruesi, në
89
Kodi Civil francez nuk e ka prekur Code Napoléon, duke preferuar ndjekjen e linjave evolutive të
ndryshme nga ripunimi i kodit. Rodolfo Sacco, Antonio Gambaro, “Sistemi giuridici comparati”, Utet,
Torino, 1996, fq. 297. 90
Barry Nicholas, “French Law of Contract”, London, 1982, fq. 138. 91
Titulli II, Kapitulli IV, Libri III, Pierre Voirin, “Droit Civil”, Librarie Generale de Droit et de
Jurisprudence, Eja, 1997. 92
Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successioni e delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre
Editore, fq. 9. 93
B.G.B. (Kodi Civil gjerman) është aprovuar në vititn 1896 dhe ka hyrë në fuqi në 1 janar të vitit 1900
dhe është fryt i shkollës Pandetiste. Në ndryshim nga Kodi Civil francez, B.G.B. nuk i drejtohej
qytetarit po ekskluzivisht juristit profesionist, i cili nuk kishte si të mos vlerësonte teknikën juridike
ekselente. 94
Bernhard Windscheid, “Diritto delle pandette”, Torino, 1904, fq. 5-8. 95
Werner F. Ebke, Matthew W. Finkin, “Introductin of german law”, Kluwer Law International, 1996,
fq. 193.
33
përgjithësi, është përgjegjës vetëm për akte të qëllimshme ose kur ka vepruar me
pakujdesi dhe, për shkelje të garancisë në lidhje me titullin e pronësisë apo cilësisë së
sendit, vetëm në rast keqdashjeje. Revokimi i dhurimit është i lejueshëm kur përfituesi
nuk përbush kushtet të cilat i bashkëngjiten dhurimit, kur dhuruesi është i varfër ose
kur ai përfituesi është fajtor për mosmirënjohje kundrejt dhuruesit.
Megjithatë, ekzistojnë raste në të cilat “shpirti i bujarisë” jo gjithmonë është i
pastër, duke qenë se kemi edhe dhurime me barrë, ku përfituesi është i detyruar të japë
diçka ose të kryejë një veprim të caktuar në përfitim të personit në favor të të cilit
është vendosur barra.
Barra mund të vendoset në favor të një personi të tretë ose në favor të vetë
dhuruesi dhe përfituesi ka detyrimin, të paktën moral, për realizimin e barrës. Motivet
për të cilin dhuruesi vendos t‟i dhurojë diçka përfituesit mund të jetë nga më të
ndryshmet (dhe jo gjithmonë fisnike), mirëpo vetë vullneti dhe qëllimi i tij që të japë
dhuratën dhe pranimi i këtij vullneti nga ana e përfituesit duhet të ekzistojnë dhe të
jenë të shprehura qartë, pasi në rast të kundërt nuk prezumohen.96
Mungesa e shtrëngimit apo e forcës në momentin e shfaqjes së vullnetit duhet të
jetë e pranishme në çfarëdolloj dhurimi dhe nuk duhet parë vetëm në lidhje me
dhuruesin, por për shkak të natyrës kontraktuale të këtij veprimi, duhet të ekzistojë
edhe për përfituesin.
Gjithashtu, njihet edhe dhurimet për shpërblim, i cili do të trajtohet në kapitujt e
mëposhtëm. Në rastin e një dhurimi për shpërblim, dhuruesi nuk nxitet kryesisht nga
shpirti i bujarisë, por dhuron “në shenjë falënderimi” ose për “vlerësim të meritave”
të përfituesit, pra dhuron si pasojë e një detyrimi moral kundrejt përfituesit dhe jo për
shkak të bujarisë.
Në favor të tezës që vërteton mosqenien “pa shpërblim” të dhurimit, është edhe
situata “e detyrimit për ushqim”, në të cilën personi përfitues i dhurimit në rastin e
përcaktuar nga ligji ka detyrimin për ushqim ndaj dhuruesit në masën e dhurimit.
Megjithatë, ajo që vlen të theksohet në rastin e kontratës së dhurimit është fakti se në
këtë kontratë dhuruesi nuk ka si qëllim përfitimin pasuror (ekonomik) nga realizimi i
dhurimit. Kjo karakteristikë e kontratës së dhurimit buron nga e drejta romake, në të
cilën vlerësohej se “Denari videtur quod nullo uire cogente conceditur”.97
Në këtë këndvështrim “përfitimi pasuror” që ndjek dhurimin në rastin e detyrimit
për ushqim nuk është gjë tjetër veç një detyrim dytësor që buron nga ligji - një barrë
ligjore - dhe jo një detyrim që lind drejtpërdrejt nga kontrata e dhurimit, pasi dhuruesi
nuk ndjek qëllimin e përfitimit të mëvonshëm nga përfituesi i dhurimit, duke bërë
kështu që këto prestime (dhënia e dhurimit dhe dhënia e detyrimit ushqimor) të mos
jenë korresponduese dhe të mos kenë arsye ekzistence te njëra-tjetra, por ta ketë
burimin te vetë kuptimi i dhurimit “si mjet juridik i ndihmës reciproke midis njerëzve
në rast nevoje”.
Në këtë mënyrë, më shumë se një përfitim pasuror, dhurimi është një detyrim jo
vetëm ligjor por edhe moral i përfituesit për t‟i qëndruar pranë dhuruesit të tij në rast
nevoje. Në këtë rast kufiri i ndihmës i vendosur nga ligji, është një kufi minimal i
ndihmës reciproke që duhet t‟i japë dhuruesit dhe jo në të gjitha rastet por vetëm në
ato përjashtimore, specifikisht të përcaktuara nga ligji.
Kontrata e dhurimit kryhet për një shkak të caktuar.
96
Mehdi J. Hetemi, “E drejta me njohuritë themelore të së drejtës afariste”, Prishtinë, 2002, fq. 349. 97
“Dhuratë konsiderohet vetëm ajo e cila jepet pa obligime juridike”. Mehdi J. Hetemi, “Detyrimet dhe
kontratat”, Shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë, 1998, fq.193.
34
Motivi apo shkaku i kryerjes së dhurimit është krejt i ndryshëm nga shpirti i
bujarisë dhe nuk duhet ngatërruar me të. Është një motiv krejt personal dhe i
dëshiruar i aktit të vullnetshëm dhe është pikërisht ky shkak i cili do të merret më pas
në konsideratë nga ligji në momentin në të cilin do të dyshohet për patologji të
dhurimit. Në qoftë se mungon shpirti i bujarisë, veprimi nuk mund të paraqitet si
dhurim.
Çështja e motivit të dhurimit është thelbësore pasi në të gjitha ato raste në të cilat
mungon vlerësimi, interesi ekonomik i shkëmbimit dhe mungon në të njëjtën kohë
edhe forma noteriale e dhurimit që mbulon këtë veprim, lindin problemet kryesore të
këtij instituti dhe shtrohen pyetje në lidhje me motivin e dhurimit.
Zakonisht, mungesa e një vlerësimi ekonomik dhe mungesa e aktit publik ndeshen
praktikisht në rastet e kontratave pa shpërblim, të ndryshme nga dhurimi, si p.sh. huaja
pa interes ose në rastin e dhurimit indirekt (p.sh. falja e borxhit), të cilat duhet
gjithashtu të karakterizohen nga shpirti i bujarisë dhe nga shkaku i kësaj bujarie.
Interesi që ndjek dhuruesi mund të jetë i çfarëdollojshëm, mjafton të mos jetë
një interes pasuror (ekonomik). Ky interes duhet të njihet dhe të pranohet edhe nga
përfituesi i dhurimit. Kjo nuk do të thotë që ky interes jo pasuror të jetë i përbashkët
për të dy palët, por nevojitet që ato të paktën të pranojnë, në mos të duan, që dhurimi
të realizojë një interes jopasuror të dhuruesit.98
Duke u nisur nga detyrimet në ngarkim të dhuruesit mund të themi se kontrata e
dhurimit hyn në kontratat e njëanshme, ku përfituesi nuk është i detyruar të japë
diçka në favor të dhuruesit edhe kur një detyrim i tillë ekziston. Dhënia e tij nuk ka një
lidhje ndërvarësie me atë të dhuruesit, lidhje që do të shprehej në qëllimin e përbashkët
të palëve të kontratës për realizimin e qëllimeve (synimeve ekonomike) nëpërmjet
shkëmbimit “të dhënieve”, të cilat në këtë rast do të gjenin arsyen e ekzistencës te
njëra-tjetra.
Nëse i referohemi doktrinës italiane dhe Kodit Civil italian vëmë re se kontrata e
dhurimit trajtohet jo në librin e IV “Të Detyrimeve”, dedikuar kontratave të veçanta,
por trajtohet në librin e dytë në lidhje me trashëgiminë.
Edhe Kodi Civil francez, njësoj si ai italian, e trajton dhurimin si një veprim
juridik të njëanshëm, i cili nuk mund të konsiderohet një kontratë, për vetë faktin se
nuk parashikon asnjë detyrim në ngarkim të përfituesit. Është e vërtetë që dhurimi
trajtohet dhe cilësohet si një kontratë, por në të njëjtën kohë është mëse e vërtetë që
bëhet fjalë për një kontratë sui generis, disiplina e të cilës paraqet devijime në
krahasim me rregullat e përgjithshme të raporteve kontraktuale. Shumë rregulla, të
cilat zbatohen për kontratën e dhurimit, si p.sh. zotësia për të dhuruar dhe për të
përfituar dhurimin, pavlefshmëria e dhurimit për shkakun e paligjshëm ose për
gabimin mbi motivin, e largojnë dhurimin nga figurat e tjera kontraktore duke theksuar
gjithnjë e më shumë analogjinë e kësaj kontrate me parashikimet në lidhje me
trashëgiminë testamentare.
Pra, ajo që paraqet interes në këtë rast është fakti se dhurimi cilësohet si një veprim
juridik99
i dyanshëm, më saktësisht, një kontratë dhe nuk është një veprim juridik i
njëanshëm.100
98
Antonino Cataudella, “Successioni e donazioni. La Donazione. Trattato di diritto privato”,
Giappichelli, Torino, 2005. 99
Sipas nenit 79 të Kodit Civil : “Veprimi juridik është shfaqja e ligjshme e vullnetit të personit fizik
ose juridik, që synon të krijojë, të ndryshojë ose të shuajë të drejta ose detyrime civile.” Pra, veprimi
35
Veprimi juridik është shfaqja e ligjshme e vullnetit të personit fizik ose juridik, i
cili kryhet me dëshirën e personit, me vullnetin e tij. Për të kryer veprimin juridik,
personi fizik ose juridik, jo vetëm duhet të shfaqë vullnetin, por ky vullnet duhet të jetë
edhe i ligjshëm.101
Nëse i referohemi doktrinës, ajo i ndan veprimet juridike në disa lloje:
Së pari veprimet juridike ndahen në:
veprime juridike midis të gjallëve ( inter vijos); dhe
veprime juridike për shkak të vdekjes (mortis causa).102
Në sistemet common law (e zbatuar në Angli dhe Amerikë) dhurimet janë në të
njëjtën kohë si inter vivos (ndërmjet të gjallëve) ashtu edhe mortis causa (në
parashikim të vdekjes) dhe në këtë rast dhurimi inter vivos quhet dhurim i pastër dhe
konsiston pikërisht në dhënien e sendit pa shpërblim, si në rastin e dhurimit në jetën e
përditshme. 103
Në mënyrë krejt të kundërt parashikon legjislacioni ynë, i cili ndalon dhurimin për
shkak të vdekjes, pasi dhurimi mund të kryhet vetëm ndërmjet personave që janë të
gjallë dhe që mund të shprehin në mënyrë të lirë vullnetin e tyre për të pranuar apo
refuzuar këtë dhurim.
Duke u nisur nga numri i subjekteve që marrin pjesë në kryerjen e veprimit,
veprimet juridike ndahen në tre lloje:
veprime juridike të njëanshme104;
veprime juridike të dyanshme105
dhe
juridik është mjeti me më shumë peshë me anën e të cilit realizohet në të drejtën private autonomia e
subjekteve. 100
Asnjëherë nuk është dyshuar për natyrën kontraktuale të dhurimit. Antonino Cataudella, “Successioni
e donazioni. La donazione”, vol. V, Giapichelli Editore, Torino, 2005, fq. 3. 101
Veprimi juridik, si fakt juridik që hyn në kategorinë e veprimeve të njeriut, dallohet nga veprimet e
tjera të ligjshme të njeriut, sepse, në rastin e fundit, pasojat vijnë drejtpërdrejt nga ligji dhe nuk varen
nga vullneti i personave. Valentina Kondili, “E drejta civile, I”, Pjesa e Përgjithshme. Geer, 2008, fq.
227. 102
I vetmi veprim juridik, për shkak të vdekjes është testamenti. Testamenti është një akt unilateral, që
realizohet nga një person i gjallë me qëllim që pas vdekjes së tij ky akt të sjellë pasojat tek një kategori e
caktuar personash, që quhen trashëgimtarë. Juliana Latifi, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme,
Grafon,Tiranë, 2005, fq. 209. 103
Henry Campbell Black, M.A, “Black‟s law dictionary”, West Publishing Co., 1990, fq. 487. 104
Janë ato veprime juridike, për realizimin e të cilave është e nevojshme shfaqja e vullneti vetëm të një
personi, një pale. E tillë është p.sh. prokura, testamenti, pranimi i trashëgimisë, heqja dorë nga
trashëgimia, etj.
Veprimet juridike të njëanshme ndahen në: Veprime juridike të njëanshme tek të cilat vullneti i shfaqur
i njërës palë të marrëdhënies ka nevojë t‟i drejtohet dhe t‟i arrijë palës tjetër, si p.sh. prokura ose
revokimi i prokurës; dhe veprime juridike të njëanshme tek të cilat vullneti i njërës palë nuk ka nevojë
t‟i drejtohet dhe të arrijë tek një person tjetër, si p.sh. testamenti, heqja dorë nga trashëgimia.
Dallimi midis këtyre dy llojeve të veprimeve juridike të njëanshme i parë në lidhje me pasojat juridike
që ato sjellin, ka të bëjë me faktin se, tek të parat pasojat vijnë në çastin kur vullneti i shfaqur i arrin
palës tjetër, ndërsa tek të dytat këto pasoja lindin menjëherë, pa qenë e nevojshme mbërritja e tyre tek
personi (pala) tjetër. Juliana Latifi, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Grafon,Tiranë, 2005, fq.
211.
36
veprime juridike të shumanshme106
.
Kontratat, nga ana e tyre, si veprime juridike të dyanshme ndahen në:
a) kontrata të njëanshme
dhe
b) kontrata të dyanshme.107
1.6. Koncepte të përgjithshme.
Dhurimi - Dhurimi është transferimi i të drejtës së pronësisë së një sendi apo një
të drejte reale pa shpërblim të cilën përfituesi e pranon. Bëhet fjalë për një veprim
juridik me anë të së cilës titullari i së drejtës së pronësisë e transferon në mënyrë
vullnetare këtë titull së bashku me posedimin e sendit dikujt tjetër, pa kërkuar diçka si
kundërshpërblim. Me anë të dhurimit, dhuruesi shton pasurinë e përfituesit në mënyrë
të vullnetshme dhe i shtyrë nga shpirti i bujarisë.
Dhurues - Personi i cili kryen dhurimin, i cili duhet të jetë pronar i sendit ose i të
drejtës që dhurohet.
Përfitues – personi në favor të së cilit kryhet dhurimi.
Animus donandi ose elementi subjektivi kontratës së dhurimit - Shpirti i bujarisë
që karakterizon kontratën e dhurimit, e cila përbën dhe shkakun e kësaj kontrate. Në
bazë të animus donandi, dhuruesi e pakëson pasurinë e tij duke rritur pasurinë e
përfituesit.
Elementi objektiv i kontratës së dhurimit – konsiston në varfërimin e dhuruesit të
cilit i korrespondon njëkohësisht pasurimi i përfituesit.
Pranimi i dhurimit - Që një dhurim të jetë i plotë ose perfekt, është e rëndësishme
që përfituesi të pranojë dhurimin në mënyrë formale nëpërmjet një akti publik ose
shkrese noteriale. Pranimi është kusht për vlefshmërinë e kontratës së dhurimi dhe
mund të bëhet në të njëjtin akt me kontratën e dhurimit, ose në një akt tjetër të
mëvonshëm në kohë
105
Veprime juridike të dyanshme janë ato veprime për realizimin e të cilave është e nevojshme shfaqja e
vullneteve të kundërta të dy palëve, të cilat përputhen. Të tilla janë kontratat, ndër to edhe dhurimi.
Juliana Latifi, vep. e cit., fq. 211. 106
Veprimet juridike të shumëanshme janë ato veprime ku për realizimin e tyre është e domosdoshme
shfaqja e vullneteve të kundërtat të më shumë se dy palëve, të cilat përputhen. Vullnetet e këtyre
personave veprojnë në drejtime të ndryshme, por synojnë në ardhjen e pasojave të njëjta juridike. E tillë
është kontrata e shoqërisë së thjeshtë. Juliana Latifi, Po aty. 107
Kontratat e njëanshme janë ato kontrata tek të cilat njëra palë është mbajtëse e të drejtave, kurse pala
tjetër është mbajtëse e detyrimeve, si p.sh. kontrata e dhurimit. Tek këto kontrata njëra palë është vetëm
kreditore dhe pala tjetër vetëm debitore.
Kontratat e dyanshme janë ato kontrata tek të cilat të drejtat dhe detyrimet e palëve janë reciproke, pra
palët janë reciprokisht mbajtëse të të drejtave dhe detyrime, si p.sh. kontrata e shitjes, furnizimit, qirasë.
Pavarësisht nga dallimi i kontratave në të njëanshme dhe të dyanshme, kontrata, si veprim juridik, është
gjithmonë veprim juridik i dyanshëm. Mariana Tutulani-Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e
Përgjithshme, Skanderbegbooks, Tiranë, 2008, fq. 95.
37
Dhurim i tërthortë (indirekt) – Në këto dhurime shpirti i bujarisë bëhet
nëpërmjet akteve të tjera që në mënyrë indirekte sjellin të njëjtën pasojë që sjell edhe
dhurimi tipik. Pra, në këto raste një subjekt pasuron një subjekt tjetër nëpërmjet
përdorimit tërthorazi të një veprimi që në vetvete nuk është dhurim.108
Të tilla janë
p.sh. rastet e pagesës së borxhit të dikujt tjetër, marrja përsipër e detyrimit, kontrata në
dobi të personit të tretë, etj.
Dhurim jo i zakonshëm – Dhurimi, tek i cili objekti i tij është një send ose një e
drejtë me vlerë relativisht të madhe ose dhurimi i cili realizon një interes të
rëndësishëm ekonomik, financiar apo të një lloji tjetër për përfituesin e dhurimit.
Dhurimi për shkak të martesës – Dhurim, tek i cili martesa është shkaku i
kryerjes së këtij akti bujarie dhe mund të bëhet në favor të çiftit ose në favor të
fëmijëve të lindur prej tyre. Kjo lloj kontrate quhet e lidhur dhe i sjell efektet e saj në
momentin e lidhjes së martesës, pa qenë nevoja e pranimit nga ana e përfituesit.
Dhurimi në favor të fëmijëve ende të palindur - Dhurimi i kryer në favor të
fëmijës të sapokonceptuar apo në favor të fëmijëve të një personi të caktuar të cilët në
kohën e dhurimit nuk kishin lindur ende. Fëmija i sapokonceptuar është i aftë dhe
mund të përfitojë sende dhe të drejta si rezultat i një kontrate dhurimi.
Dhurimi për shpërblim – Shkaku apo motivi i dhurimit është një shpërblim i cili
buron nga një marrëdhënie apo kontratë tjetër e cila rezulton e lidhur më përpara në
kohë midis palëve (dhuruesit dhe përfituesit) sesa kontrata e dhurimit, por që nuk ka të
bëjë fare me të.109
Bëhet fjalë për një akt bujarie i kryer për mirënjohje ose nga
konsiderata e meritave të përfituesit.
Dhurimi me kusht – Kontrata e dhurimit në të cilën është parashikuar një ngjarje
cila nuk është e sigurt nëse do të ndodh ose jo dhe nga vërtetimi i të cilit varet lindja
ose shuarja e të drejtave dhe detyrimeve. Kushti i vendosur tek kontrata e dhurimit ka
një rëndësi të veçantë për vetë faktin se nga realizimi i tij, varet efekti i kontratës sipas
parashikimeve të bëra nga palët.
Kushti i kthyeshmërinë e sendit - Është marrëveshja me anë të së cilës dhuruesi
vendos si kusht kthimin e sendit të dhuruar për shkak të vdekjes së pranuesit përpara
dhuruesit ose të vdekjes së trashëgimtarëve të përfituesit para dhuruesit. Kushti është i
vlefshëm vetën në qoftë se është vendosur në favor të dhuruesit dhe verifikimi i kushtit
rikthen objektin e dhurimit në pasurinë e dhuruesit, sepse ka efekt prapaveprues.
Dhurimi me barrë (modus) – Në këtë rast përfituesi i dhurimit duhet të
përmbushë barrën brenda vlerës së sendit të dhuruar. Mosrealizimi ose mospërmbushja
e barrës, ju jep të drejtën palëve për të kërkuar zgjidhjen e kontratës së dhurimit në të
gjitha ato raste kur palët e kanë parashikuar shprehimisht këtë mundësi në kontratë.110
Barra e paligjshme – Barra do të jetë e paligjshme në të gjitha ato raste kur ndaj
përfituesit rëndon një detyrim, kryerja e të cilit është e ndaluar nga ligji, p.sh. rasti kur
mbi përfituesin rëndon detyrimi që të vrasë një person ose të kryejë një vepër tjetër
108
Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve II”, Tiranë, 2008, fq. 34. 109
Mariana Tutulani – Semini, vep.e cit., fq. 34. 110
Piero Pajardi, “Dizionario Giuridico”, Pirola Editore, 1990, fq. 341.
38
penale. Barra e paligjshme konsiderohet e paqenë dhe nuk prek vlefshmërinë e
kontratës së dhurimit.
Lajthitja e shkakut - Është një nga arsyet për të cilat mund të kundërshtohet
kontrata e dhurimit. E rëndësishme është që shkaku të rrjedhë nga akti dhe duhet ta
ketë shtyrë dhuruesin të bëjë dhurimin. Shkaku që e bën një dhurim të pavlefshëm
duhet të rezultojë nga përmbajtja e aktit të dhurimit duke rezultuar në mënyrë të
shprehur dhe jo të nënkuptuar.111
Revokimi i dhurimit - Parashikohet revokimi vetëm si pasojë e mosmirënjohjes
që tregon përfituesi ndaj këtij veprimi dhe është një e drejtë që i takon vetëm dhuruesit
të sendit apo të drejtës, pasi kontrata është lidhur.
Dhurimet periodike - Dhuruesi detyrohet t‟i transferojë pranuesit të dhurimit në
mënyrë periodike të drejtat reale, mbi të njëjtin send ose mbi sende të ndryshme. Ky
dhurim shuhet me vdekjen e dhuruesit, përveç rasteve kur në kontratë është
parashikuar ndryshe.
Dhurimi i parevokueshëm - konsiderohen si dhurime të parevokueshme për
shkak mosmirënjohje tre lloj dhurimesh: dhurimi jo i zakonshëm, dhurimi i bërë për
shpërblim dhe dhurimi i bërë në rastin e një martese të ardhshme.
111
Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve II”, Tiranë, 2008, fq. 45.
39
KAPITULLI 2
ELEMENTËT PËRBËRËS TË KONTRATËS SË DHURIMIT
2.1. Veçoritë e Kontratës së dhurimit.
Kontrata e dhurimit është një marrëdhënie juridike civile e cila rregullohet nga
Kodi ynë Civil. Marrëdhëniet juridike civile112
dallohen nga marrëdhëniet e tjera
juridike për karakterin pasuror të tyre. Këto marrëdhënie paraqiten jo vetëm si
marrëdhënie me karakter pasuror, por në disa raste, edhe si marrëdhënie vetjake
jopasurore, ku subjektet e tyre, personat fizikë apo juridikë, paraqiten si mbartës të së
drejtave subjektive dhe të detyrimit, të rregulluara nga normat e së drejtës civile.
Marrëdhëniet juridike civile janë ato marrëdhënie shoqërore që rregullohen nga
normat e së drejtës civile, të cilat përcaktojnë kufijtë e sjelljes së pjesëmarrësve në
këto marrëdhënie, të drejtat dhe detyrimet e tyre. Këto marrëdhënie nuk i krijon ligji,
ato krijohen vetëm atëherë kur vërtetohen rrethanat e parashikuara nga ligji, por që
janë të pavarura prej tij dhe që quhen fakte juridike.
Pra, normat e së drejtës civile parashikojnë rrethanat që sjellin lindjen e
marrëdhënieve juridike civile, parashikojnë se në cilat kushte marrëdhëniet juridike
mund të krijohen, ndryshohen apo shuhen.
Marrëdhënia juridike civile përbëhet nga tre elementë të domosdoshëm dhe
thelbësorë për ekzistencën e saj:
- subjektet midis të cilave krijohet marrëdhënia juridike civile;
- objekti i marrëdhënies juridike civile;
- përmbajtja e kësaj marrëdhënieje, e cila përbëhet prej të drejtave dhe
detyrimeve të palëve që rrjedhin nga marrëdhënia juridike konkrete.
Kontrata e dhurimit mund të cilësohet si marrëdhënie juridike detyrimi në
kuptimin e gjerë të fjalës, e cila nuk është gjë tjetër veçse “Marrëdhënia juridike me
anë të së cilës një person (debitori) detyrohet të japë diçka ose të kryejë apo të mos
kryejë një veprim të caktuar në dobi të një personi tjetër (kreditori), dhe ku personi
tjetër ka të drejtën të kërkojë t’i jepet diçka ose të kryhet apo të mos kryhet
veprimi.”113
Në qoftë se do të bazohemi tek përkufizimi i dhënë nga Kodi Civil, mund të themi
se: Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës njëra palë i kalon në pronësi pa
shpërblim palës tjetër një send të caktuar ose një të drejtë reale, të cilat ajo i
pranon.114
Dhurimi, për vetë faktin që parashikohet shprehimisht nga Kodi Civil, është një
kontratë tipike;115
është një veprim i vullnetshëm, me anë të së cilit dhuruesi duke u
112
Marrëdhënia juridike është ajo marrëdhënie shoqërore që lind midis njerëzve, personave fizikë ose
personave juridikë lidhur me të drejta dhe detyrime me karakter pasuror dhe personal jopasuror, që
rregullohen nga normat e së drejtës civile. Valentina Kondili, “E drejta civile 1”, Pjesa e Përgjithshme,
GEER, 2008, fq. 88. 113
Neni 419, “Kuptimi i detyrimit”, Kodi Civil. 114
Neni 761, paragrafi i parë, Kodi Civil. 115
Kontratat tipike janë ato kontrata që janë rregulluar shprehimisht nga legjislacioni civil në mënyrë të
veçantë dhe të posaçme. Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve II”, Tiranë,
2008, fq. 60.
40
nisur nga shpirti i mirësisë dhe bujarisë, zhvishet nga pronësia e një sendi ose e një të
drejte reale në favor të përfituesit, pa kërkuar asgjë si kundërshpërblim. Me anë të këtij
veprimi, dhuruesi synon të shtojë pasurinë e përfituesit dhe të pakësojë pasurinë e
tij, me anë të një veprimi të vullnetshëm dhe si rregull të parevokueshëm.
Parevokueshmëria e kontratës së dhurimit ka lidhje pikërisht me faktin se tek kjo
kontratë dhuruesi heq dorë nga pronësia e një sendi apo të drejte reale në mënyrë
përfundimtare, duke mos pasur si qëllim ta marrë atë përsëri, me përjashtim të rasteve
në të cilat parashikohet revokimi i kontratës së dhurimit.
Pra, që të kemi dhurim duhet që të konkurrojnë dy elementë :
elementi subjektiv – vullneti për të pasuruar përfituesin apo shpirti i
bujarisë, i njohur si animus donandi; dhe
elementi objektiv- varfërimi i dhuruesit që i korrespondon njëkohësisht
pasurimi i përfituesit.
Pikërisht prania e këtyre dy elementëve e bën të dallohet nga veprimet e tjera
juridike pa shpërblim.
Elementi subjektiv përbëhet nga “shpirti i mirësisë dhe bujarisë”, ose siç
quhet ndryshe “animus donandi”, i cili shpreh mbi të gjitha mungesën e detyrimit
juridik apo dhe vetëm moral. Bujaria nuk është vetëm shpirt humanizmi apo dashurie.
Edhe në rast se bëhet fjalë për një kontratë dhurimi pa shpërblim, bujaria është
gjithashtu e pranishme edhe pse dhuruesi e kryen veprimin juridik duke u nisur nga
njohja apo konsiderata për meritat e përfituesit apo dëshira për të shfaqur mirënjohje
me dhënien e një shpërblimi special. Në qoftë se mungon animus donandi, veprimi
nuk mund të klasifikohet si dhurim, por kërkohet edhe një motiv i cili përbën impulsin
personal dhe konkret të dhuruesit.116
Një përjashtim nga ky rregull është rasti i kontratës së dhurimit të lidhur për
shpërblim, tek e cila qëllimi i dhuruesit nuk është plotësisht i vullnetshëm, duke qenë
se e kryen dhurimin në shenjë mirënjohjeje ose duke konsideruar meritat e përfituesit.
Është e vërtetë që arsyet që e shtyjnë dhuruesin janë nga më të ndryshmet dhe që
qëllimi i pastër për të pasuruar palën tjetër më tepër si rregull, duhet të shihet si
përjashtim. Ajo që është e rëndësishme dhe që duhet të jetë gjithmonë prezent, në
momentin në të cilin kryhet një akt i vullnetshëm dhurimi, është mungesa e forcës apo
shtrëngimit për të kryer këtë dhurim.
Qëllimi konstant i dhuruesit për t‟i kaluar një pasuri përfituesit, pa shpërblim,
duhet të përkrahet dhe të ndahet edhe nga përfituesi, duke u paraqitur në këtë mënyrë
si qëllimi i përbashkët i të dyja palëve.
Por që të kemi të bëjmë me një dhurim nuk është e mjaftueshme vetëm elementi
subjektiv animus donandi, por duhet që ky veprim të karakterizohet dhe nga elementi
objektiv. Sipas elementit objektiv, dhurimi duhet të çojë në shtimin e pasurisë së
përfituesit dhe në pakësimin e pasurisë së dhuruesit, dhe këtë gjë dhuruesi ta bëjë
vullnetarisht, pa qenë i detyruar.117
116
Biondo Biondi, “La donazione, Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.
592. 117
Jurisprudenca italiane, me vendimin nr. 2001, datë 11.03.1996, të Gjykatës së Kasacionit, ka arritur
në përfundimin se: “Mungesa e shpërblimit është e mjaftueshme për të dalluar veprimet juridike me
shpërblim nga veprimet juridike pa shpërblim, por kjo nuk është e mjaftueshme për të identifikuar
dhurimin, për ekzistencën e të cilit është e nevojshme jo vetëm shtimi i pasurisë së përfituesit, elementi
41
Në të njëjtin përfundim ka arritur edhe Gjykata italiane e Kasacionit,118
sipas së
cilës: ”Për ekzistencën e kontratës së dhurimit nuk mjafton vetëm elementi subjektiv
ose shpirti i bujarisë, e cila konsiston në ndërgjegjësimin në momentin e kalimit të një
të mire pasurore, pa qenë i detyruar apo i sforcuar, por kërkohet në të njëjtën kohë
edhe elementi objektiv, i cili përbëhet nga shtimi i pasurisë së përfituesit dhe
varfërimin ose pakësimin e pasurisë nga ana e dhuruesit”.
Pra, ashtu sikurse e përmendëm edhe më sipër, dhurimi karakterizohet nga
shtimi i pasurisë së përfituesit, kundrejt të cilit, pasuria e dhuruesit pakësohet në
mënyrë vullnetare me të njëjtën vlerë.119
Duke analizuar kontratën e dhurimit, vemi re se legjislatori e trajton dhe e
konsideron dhurimin si një veprim juridik të dyanshëm.120
Zakonisht, ashtu sikurse është konfirmuar nga pjesa më e madhe e doktrinës,
kontrata karakterizohet nga fakti që secila prej palëve është mbartëse e interesave të
kundërta. Qendra e interesit, ndryshe nga sa ndodh në kontratat në përgjithësi, tek
dhurimi nuk individualizohet në praninë, ekzistencën e dy vullneteve të kundërta por,
duket sikur vullneti i dhuruesit justifikon dhënien dhe kryerjen e aktit. Pra, tek kontrata
e dhurimit, mungon prania e dy vullneteve të kundërta që karakterizon zakonisht
kontratat. 121
Në veçanti, mund të pohohet se konflikti i interesit është ai që e dallon dhe e veçon
kontratën e dhurimit nga figurat e tjera kontraktore, si p.sh. marrëveshja në kuptimin e
ngushtë. Mungesa e konfliktit tipik të interesit, që ndeshet pikërisht në perfeksionimin
e kontratës, dëshmon më së miri mbizotërimin e vullnetit të dhuruesit, i cili shfaqet në
këtë mënyrë si vullneti i vetëm që ka rëndësi realisht në shtimin pasuror.122
Në bazë të
kësaj teorie, vullneti i dhuruesit në kontratën e dhurimit është konform dhe paralel me
vullnetin e përfituesit.
Dhurimi i bërë nga dhuruesi në favor të përfituesit ka karakter ekonomik, pasi çon
në shtimin e pasurisë së këtij të fundit. Ky “shtim” i pasurisë nuk është një situatë që
duhet të zgjatet domosdoshmërish në kohë, pasi është e mjaftueshme të realizohet në
momentin e kryerjes së dhurimit.123
Megjithatë mund të ekzistojnë edhe raste të tjera
ku dhurimi mund të ekzistojë edhe pa u shoqëruar me shtimin e pasurisë së përfituesit,
siç është rasti i dhurimit me barrë ku parashikohet se përfituesi duhet të përmbushë
barrën brenda vleftës së sendit të dhuruar. Në qoftë se vlefta e barrës që duhet të
realizohet është më e madhe se vlefta e sendit të dhuruar, do të lindin dyshime përsa i
përket kualifikimit të kontratës, nëse bëhet fjalë për një kontratë të njëanshme apo të
dyanshme.
subjektiv i cili konsiston në shpirtin e liberalitetit dhe vetëdijen e plotë në momentin e kryerjes së tij, pa
qenë të detyruar; por kërkohet edhe ekzistenca e elementit objektiv i cili konsiston në varfërimin e atij i
cili ka hequr dorë nga e drejta e tij.” 118
Vendimi nr. 6994, datë 26.05.2000, Gjykata italiane e Kasacionit: “Nuk mund të quhet dhurim,
trasferimi i pronësisë së një sendi të paluajtshëm në favor të fëmijëve, i kryer si rezulat i ekzekutimit të
vendimit të dhënë në aktin e ndarjes, duke qenë se në këtë rast mungon shpirti i liberalitetit.” 119
Andrea Torrente, “Le donazioni, Trattato di diritto civile italiano”, Milano, 1956, fq. 34. 120
Ardian Nuni, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 326. 121
Deklarimi i vullnetit të lirë është një nga elementët bazë të veprimit juridik, i cili ka ekzistuar dhe
është rregulluar edhe nga e drejta zakonore. Veprimi juridik është mjeti më me shumë peshë me anën e
të cilit realizohet në të drejtën private autonomia e subjekteve. Ardian Nuni, vep. e cit., fq. 282. 122
Biondo Biondi, “La donazione, Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.
580. 123
Antonino Cataudella, “Nozione e struttura del contratto di donazione”, Giapicchelli Editore, 2006,
fq. 3.
42
Nga ana tjetër, duhet theksuar se kontrata e dhurimit ka si elementë përbërës palët
kontraktore, vullnetet konkurrente të së cilëve çojnë në lidhjen e kontratës dhe lindjen
e marrëdhënies juridike.
Marrëdhënia që lind si rezultat i kontratës së dhurimit, si çdo marrëdhënie
tjetër juridike, ka dy palë, dhuruesin në pozitat e debitorit të kësaj marrëdhënie,
dhe përfituesin e detyrimit, në cilësinë e kreditorit. Si rezultat i lidhjes së kontratës
dhe bazuar në efektet që ajo sjell për palët, elementi pasuror kalon përfundimisht nga
pasuri e dhuruesit në atë të përfituesit të dhurimit. Detyrimit të dhuruesit për kalimin e
pronësisë së sendit i korrespondon e drejta e përfituesit të dhurimit për të fituar
pronësinë mbi këtë send.
Vetëm në bazë të vullnetit të tyre të lirë, palët mund të disponojnë mbi një send ose
rreth një të drejte reale të caktuar.124
Në bazë të parimit të “autonomisë së vullnetit”,125
këto palë kanë të drejtë të vendosin nëse do të kryejnë një veprim juridik apo jo, të
zgjedhin personin me të cilin duan të lidhin kontratën, të përcaktojnë lirisht
përmbajtjen, kushtet dhe formën e kontratës si dhe ta ndryshojnë ose shuajnë kontratën
edhe pasi e kanë lidhur atë, gjithmonë në bazë të lirisë kontraktore të njohur nga ligji.
Në realitet, kontrata e dhurimit perfeksionohet me dhënien e pëlqimit nga ana
e përfituesit të dhurimit, i cili, jo vetëm është i rëndësishëm sipas parashikimeve të
Kodit Civil, por, me anë të këtij pëlqimi manifestohet në të njëjtën kohë edhe vullneti i
palës tjetër. Me fjalë të tjera, shfaqja e vullnetit nga përfituesi është gjithmonë i
rëndësishëm përsa kohë pasuria e tij pëson një ndryshim, edhe pse në rastin e dhurimit
ndryshimi i pasurisë është në mënyrë pozitive, duke sjellë shtimin e saj. Shfaqja e
vullnetit nga ana e përfituesit të dhurimit nuk ndryshon nga dhënia e pëlqimit e cila
kërkohet në çfarëdolloj kontrate.
Sipas një teorie,126
kontrata e dhurimit mund të bëjë pjesë tek ai grup kontratash të
cilat kanë detyrimeve vetëm për njërën palë, për propozuesin. Duke u mbështetur edhe
tek parashikimi i Kodit Civil, propozimi për të lidhur një kontratë, nga e cila burojnë
detyrime vetëm për propozuesin, është e parevokueshme në momentin në të cilin
mbërrin tek personi të cilit i drejtohet ky propozim; duke parashikuar në të njëjtën
kohë një afat të shkurtër për refuzimin e propozimit nga ana e palës tjetër, afat ky i cili
varet nga natyra e marrëveshjes ose nga zakonet tregtare.127
Në mungesë të një
refuzimi të tillë nga ana e pritësit kontrata e dhurimit do të quhet e lidhur.
124
Sipas të drejtës zvicerane, deklarimi i vullnetit është akti me të cilin një person dëshmon qëllimin e
tij për t‟i dhënë forcë ligjore veprimit të kryer ose deklarata e kryer me qëllim që të prodhojë një efekt
juridik që korrespondon me vullnetin e shprehur. Kojo Yelpaala, Mauro Rubino- Sammartano, Dennis
Campbell, “Drafting and enforcing contracts in civil and common law jurisdictions”, Kluwer law and
Taxation publishers, 1986, fq. 15. 125
Që në shekullin e XIX ka lindur për herë të parë e ashtuquajtura teori e autonomisë së vullnetit sipas
së cilës vullneti është kusht thelbësor i ekzistencës së një kontrate. Kjo teori e trajton pikëpamjen e
mësipërme në tre drejtime: 1. drejtimi filozofik që mbështet pikëpamjet e Rusoit, sipas të cilit njeriu
është një qenie e lirë nga natyra dhe si i tillë duhet të jetë i lirë të lidhë çdo marrëdhënie juridike; 2.
drejtimi moral, sipas të cilit çdo kontratë duhet të plotësojë kushtin “ aty ku ka kontratë ka drejtësi”. Në
këtë kuptim të dyja palët duhet të hyjnë në marrëdhënie me njëri-tjetrin që të plotësojnë diçka në favor
të tyre; 3. drejtimi ekonomik, sipas të cilit autonomia e vullnetit duhet të përputhet me realizimin e
interesave ekonomike, shtimin e prodhimit, uljen e kostos, etj. Shfaqja e vullnetit kontraktor është
plotësisht e lirë kur realizohen këto drejtime në të njëjtën kohë. Kur palët nuk kanë qenë të lira në
shfaqjen e vullnetit të tyre për të lidhur një kontratë, atëherë ajo është e pavlefshme. Mariana Semini -
Tutulani, “E Drejta e Detyrimeve”, Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, Tiranë, 2008, fq. 41. 126
Guido Capozzi, “Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore, Milano, 2003, fq. 789. 127
Neni 664, Kodi Civil.
43
Megjithatë, pavarësisht kësaj teorie, tashmë, konsiderohen të hedhura poshtë
dyshimet në lidhje me faktin në qoftë se në kontratën e dhurimit vullneti i dhuruesit ka
rëndësi parësore në krahasim me vullnetin e përfituesit.
Dhurimi është një veprim juridik i dyanshëm; një kontratë e njëanshme128
ku
detyrimet rëndojnë vetëm mbi dhuruesin. Themi kështu, sepse dhuruesi detyrohet t‟i
kalojë të drejtën e pronësisë përfituesit, të një sendi të caktuar ose të një të drejte reale.
Nuk përbën dhurim bujaria e cila kryhet në rastin e shërbimeve të kryera ose në
përputhje me zakonet e mira. Përjashtohet, gjithashtu, edhe rasti i sponsorizimit, i cili
edhe pse paraqet disa elementë të përbashkët me kontratën e dhurimit ndryshon prej
tij.
Kontrata e dhurimit është një kontratë pa shpërblim,129
duke qenë se me lidhjen
e kësaj kontrate pakësohet pasuria e njërës palë (dhuruesit) në favor të përfituesit i cili
nuk është i detyruar të japë ndonjë kundërvleftë të caktuar për atë çka merr nga
kontrata e dhurimit.
Mungesa e kundërshpërblimit dhe njëanshmëria e kontratës së dhurimit çon në
domosdoshmërinë e sqarimit të shkakut social të kësaj kontrate. Në ndryshim nga të
gjitha kontratat e tjera tipike, shkaku social i kontratës së dhurimit nuk qëndron në
qarkullimin e të mirave materiale, sende apo para, por në ndjenjën e bashkëpunimit,
ndihmës reciproke dhe dashamirësisë ndërmjet palëve kontraktore. Është pikërisht
mbrojtja e këtyre ndjenjave me origjinë morale që shtyn Kodin ta konsiderojë
kontratën e dhurimit si “kontratë” dhe madje kontratë tipike.
Kjo karakteristikë e kontratës së dhurimit evidentohet indirekt në nenin 771, në të
cilin parashikohet se kontrata e dhurimit zgjidhet nëse pranuesi i dhurimit ka shkelur
dashamirësinë e dhuruesit duke kryer ndaj tij ose personave të afërt të tij
veprime/mosveprime ligjërisht dhe moralisht të dënueshme, si vrasje apo
mospërmbushje të detyrimit për ushqim.130
Gjithashtu është një kontratë kryesore131
, pasi ekziston e pavarur nga ndonjë
kontratë tjetër dhe në të njëjtën kohë është edhe kontratë formale132
. Megjithatë,
përsa i përket formës, do ishim më të saktë nëse do të saktësonim që kontrata e
dhurimit është formale, në varësi të objektit të kësaj kontrate.
Në rastet në të cilat kontrata e dhurimit ka për objekt sendet e luajtshme dhe nëse
ky send i është dorëzuar përfituesit, kontrata e dhurimit nuk është formale dhe krijon
efekte juridike pavarësisht formës me të cilën është lidhur. Ndërsa, në qoftë se objekt i
kontratës janë sendet e paluajtshme, ose sendet e luajtshme për të cilat kërkohet
regjistrimi, kontrata e dhurimit është formale dhe në këtë rast forma kërkohet për efekt
vlefshmërie.
128
Prof. Dr. Mariana Semini quan kontrata të njëanshme ato kontrata në të cilën vetëm njëra palë është e
detyruar të kryejë një veprim apo të dorëzojë një send në dobi të palës tjetër dhe kjo e fundit fiton në
bazë të kontratës të drejtën e kërkimit kundrejt palës së parë, duke mos u detyruar nga ana e vet kundrejt
saj. Përkufizimi i kontratave të njëanshme jepet në Kodin Civil në nenin 661 të tij. 129
Kontrata pa shpërblim është ajo kontratë në bazë të së cilës njëra nga palët i jep dobi pasurore palës
tjetër pa pasur ajo vetë asnjë përfitim nga kontrata. Mariana Tutulani– Semini, vep. e cit., fq. 99. 130
Olti Skrame, “Komentari i Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë”, vëllimi i 2, Onufri, 2011, fq.
327. 131
Kontrata kryesore quhen ato kontrata të cilat ekzistojnë të pavarura nga ndonjë detyrim tjetër.
Mariana Tutulani - Semini, Po aty, fq. 100. 132
Kontratat formale janë ato kontrata për të cilat ligji kërkon që shfaqja e vullnetit të palëve të bëhet në
një formë të caktuar. Mariana Tutulani - Semini, Po aty, fq. 102.
44
Kontrata e dhurimit është kontratë reale,133
e cila quhet e lidhur dhe i sjell efektet
e saj në momentin në të cilin dorëzohet sendi. Karakteri real i kontratës së dhurimit
lidhet me faktin se perfeksionimi i saj kërkon domosdoshmërish dorëzimin e sendit
nga njëra palë tek tjetra dhe forma e kontratës nuk mund të ndryshohet me
marrëveshje të palëve, duke e shndërruar atë në kontratë konsensuale.134
Nuk duhet të harrojmë se neni 663 i Kodit Civil parashikon si një ndër konditat e
nevojshme për vlefshmërinë e kontratës edhe formën, në rastet në të cilat kjo kërkohej
në mënyrë të shprehur; në rastet në të cilat nuk kërkohet në mënyrë të shprehur forma
e kontratës, kjo formë është e lirë dhe veprimi juridik mund të kryhet në çfarëdolloj
forme.
Për analogji, në qoftë se i referohemi kontratave reale dhe konsensuale, në
legjislacionin tonë mungon një rregull i përgjithshëm, sipas të cilit tek kontrata e
dhurimit dhe tek kontratat e tjera reale duhet domosdoshmërish dorëzimi i sendit për të
sjellë pasoja juridike dhe për tu konsideruar një kontratë e vlefshme. Kjo nënkupton
se, me përjashtim të disa rasteve të veçanta, për të cilat është e parashikuar
shprehimisht dorëzimi i sendit, në rastet e tjera palët mund të zbatojnë formën e
kontratave konsensuale, pra ju jepet mundësia palëve që të lidhin kontratën edhe
vetëm me pëlqimin e tyre.135
Megjithatë, pavarësisht këtij përcaktimi të bërë nga Kodi ynë Civil, në varësi të
objektit ndryshon edhe karakteri real136
apo konsensual i kësaj kontrate, të cilin do e
trajtojmë në paragrafët e mëposhtëm.
Nëse i referohemi parashikimeve të Kodit Civil, mund të themi se ky Kod e
rregullon kontratën e dhurimit si kontratë reale, çka do të thotë që kontrata e dhurimit
quhet e lidhur në çastin e dorëzimit të sendit, pra në momentin që dhuruesi i dorëzon
pranuesit sendin objekt të kontratës së dhurimit.
Pikërisht në momentin në të cilin dorëzohet sendi, vijnë të drejtat dhe detyrimet
për palët kontraktuese, konkretisht për dhuruesin dhe pranuesin e dhurimit, pavarësisht
nëse vullnetet e palëve për lidhjen e kontratës janë takuar në një moment më të
hershëm në kohë. Mirëpo nga leximi i kombinuar i të gjitha dispozitave të Kodit Civil
që rregullojnë kontratën e dhurimit, vërehen dispozita të cilat nuk janë në mbështetje
të rregullimit të kontratës së dhurimit si kontratë reale, madje që vijnë në kundërshtim
me të.
Nëse krahasojmë nenin 764 paragrafi i katërt të Kodit Civil, i cili parashikon se
“kontrata quhet e lidhur nga çasti i dorëzimit të sendit”, me nenin 766 të Kodit civil, i
cili parashikon se “dhuruesi për mospërmbushjen ose vonesën në dhurim, është
133
Kontratat reale janë ato kontrata për vlefshmërinë e të cilave ligji kërkon jo vetëm marrëveshjen e
palëve, jo vetëm shfaqjen e vullnetit nga ana e tyre, por edhe dorëzimin e sendit objekt i kontratës. Këto
kontrata, pavarësisht se mund të hartohen, të nënshkruhen dhe palët të bien dakord për lidhjen e tyre,
nuk hyjnë në fuqi dhe nuk sjellin pasoja juridike për to derisa nuk është dorëzuar sendi objekt kontrate.
Mariana Tutulani - Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, Tiranë, 2006,
fq. 106-107. 134
Legjislacioni italian e përshkruan dhurimin si një kontratë konsensuale, e cila perfeksionohet vetëm
me shfaqjen e vullnetit të të dy palëve, pa qenë e domosdoshme dorëzimi i sendit, me përjashtim të
kontratës së dhurimit të sendeve me vlerë të vogël, e cila mund të kryhet edhe pa akt publik por kërkon
dorëzimin e sendit. Guido Capozzi, “Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore, Milano, 2003, fq. 1527. 135
Ugo Natoli, “I contratti reali”, Appunti delle lezioni, Giuffre Editore, Milano, 1975, fq. 30. 136
Vendimi nr. 253 , datë 21. 06. 2001, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë.
45
përgjegjës vetëm për qëndrimet e kryera me dashje ose me pakujdesi të rëndë”,
vërejmë një mospërputhje ndërmjet tyre. Nëse interpretojmë paragrafin e katërt të
nenit 764, shikojmë që kontrata e dhurimit nuk lidhet në momentin e përputhjes së
vullneteve të palëve, por konsiderohet e lidhur në çastin e dorëzimit të sendit.
Nga ana tjetër nga leximi i kujdesshëm i nenit 766, del se dorëzimi i sendit është
një nga detyrimet kontraktore të dhuruesit, detyrim i cili mund të përmbushet nga
dhuruesi edhe pas lidhjes së kontratës. Konkretisht, kjo dispozitë parashikon
përgjegjësinë e dhuruesit për të shpërblyer dëmin e shkaktuar nëse ai nuk e përmbush
detyrimin ose dorëzon sendet objekt kontrate me vonesë, vetëm në rast se këto
veprime janë kryer me dashje ose me pakujdesi të rëndë.
Të lind pyetja nëse kontrata e dhurimit është kontratë reale ku dorëzimi i
sendit nga dhuruesi tek pranuesi kushtëzon lidhjen e kontratës, apo është
kontratë konsensuale dhe dorëzimi i sendit është vetëm një nga detyrimet
kontraktore të dhuruesit?
Dorëzimi i sendit në një kontratë mund të prezantohet:
a) si një element thelbësor i përmbajtjes së kontratës, i cili shërben për
perfeksionimin e kontratës;
b) si një moment ekzekutiv i kontratës, ose përmbushje e detyrimeve.
Megjithatë, pavarësisht këtyre dy teorive, kemi të bëjmë me kontratë reale vetëm
në rastin e parë, ku dorëzimi i sendit është i domosdoshëm për lindjen e pasojave
juridike. Vetëm në rastin e kontratave konsensuale, dorëzimi i sendit konsiderohet si
përmbushje e detyrimeve kontraktore.
Nëse do të gjendeshim përpara një situate hipotetike ku palët kanë rënë dakord
ndërmjet tyre për dhurimin e një sendi të caktuar dhe dhuruesi nuk i dorëzon sendin
pranuesit brenda afatit kohor të përcaktuar nga palët dhe, në vijim të kësaj, pranuesi i
kërkon në rrugë gjyqësore dhuruesit përmbushjen e detyrimit dhe shpërblimin e dëmit
duke u bazuar në nenin 766, ndërsa nga ana tjetër dhuruesi prapëson këto pretendime
duke u bazuar në argumentin se në bazë të nenit 764 paragrafi i katërt kontrata e
dhurimit nuk është lidhur akoma dhe për rrjedhim ai nuk mban përgjegjësi për vonesë
në dorëzimin e sendit, cila nga palët do të kishte të drejtë?
Nëse do të bënim një paralelizëm me legjislacionin italian, nga i cili janë
frymëzuar shumë institute të së drejtës private shqiptare përfshirë këtu dhe kontratën e
dhurimit, do të shikojmë që Kodi Civil italian e rregullon kontratën e dhurimit si
kontratë konsensuale dhe jo kontratë reale. Pra, sipas legjislacionit italian kontrata e
dhurimit konsiderohet e lidhur në momentin që përputhen vullnetet e palëve, ndërsa
dorëzimi i sendit është një detyrim kontraktor që lind për dhuruesit pas përfundimit të
kontratës.
Në paragrafin e dytë të nenit 764 të Kodit Civil, parashikohen dy mënyra të
shprehjes së pëlqimit për lidhjen e kontratës së dhurimit. Pranimi i dhurimit, thotë
teksti i kësaj dispozite mund të bëhet në të njëjtin akt në të cilin është shfaqur vullneti i
dhuruesit ose pranimi mund të shprehet me një akt të mëvonshëm. Në eventualitetin
kur vullneti i dhuruesit për pranimin e dhurimit shprehet me një akt të mëvonshëm,
Kodi Civil parashikon që dhurimi quhet i përfunduar nga momenti që akti i pranimit i
është njoftuar dhuruesit.
46
Nga interpretimi që mund t‟i bëhet kësaj dispozite, arrijmë në përfundimin që në
këtë rast momenti i lidhjes së kontratës së dhurimit është momenti i përputhjes së
vullneteve të palëve, i cili është momenti kur pranimi i është njoftuar dhuruesit. Në
vazhdimësi të këtij arsyetimi, del që kontrata e dhurimit në rastin kur pranimi
shprehet në një akt të mëvonshëm nga ai ku shprehet vullneti i dhuruesit, është
një kontratë konsensuale.
Nëse do të pranojmë këtë atëherë duhet të themi që paragrafi i dytë i nenit 764 bie
në kundërshtim me paragrafin e katërt të po kësaj dispozite, e cila e njeh kontratën e
dhurimit si kontratë reale.
Një çështje tjetër e diskutueshme po në lidhje me natyrën juridike të kontratës së
dhurimit si kontratë reale, ka të bëjë me kontratat e dhurimit të cilat kanë për objekt
kalimin pa shpërblim të pronësisë së të drejtave reale mbi sendet (neni 761 i Kodit
Civil). Në këtë rast është e kuptueshme që nuk mund të flasim për një kontratë dhurimi
me karakter real, sepse do të ishte e pakuptimtë të flisnim për dorëzim në rastin kur
objekti material i kontratës së dhurimit janë të drejtat reale mbi sendet. Është mese e
kuptueshme që kontrata e dhurimit me objekt kalimin pa shpërblim të pronësisë
mbi të drejtat reale mbi sendet është një kontratë konsensuale, pra çasti i lidhjes së
kontratës është momenti kur përputhen vullnetet e palëve, dhuruesit dhe pranuesit.
Të njëjtin qëndrim kanë mbajtur dhe Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë në
Vendimin Unifikues. Në vendim përfshihen në grupin e të drejtave reale, të cilat mund
të tjetërsohen nëpërmjet kontratës së dhurimit, edhe e drejta e parablerjes dhe ajo e
kompensimit.137
Kolegjet e Bashkuara kanë arritur në përfundimin se: “Edhe kontrata
e dhurimit të së drejtës së parablerjes të ish-pronarit (trashëgimtarëve të tij) dhe ajo e
dhurimit të së drejtës së kompensimit për sendet që nuk mund të kthehen, në kushtet e
ligjit “Për Kthimin e Kompensimin e Pronave ish-pronarëve”, konsiderohet kontratë
konsensuale, d.m.th. që ajo të konsiderohet e lidhur, mjafton që dhuruesi të ketë
shprehur, në formën e kërkuar nga ligji, vullnetin e tij për të bërë dhurimin dhe
pranuesi i dhurimit, po në këtë formë, të ketë shprehur vullnetin për pranimin e
dhurimit.”
Për sa i përket këtyre dy të drejtave të cilat kalojnë me anë te dhurimit ato nuk bien
në kundërshtim me Kodin Civil, i cili në nenin 762 parashikon se “Dhurimi mund të
përbëjë vetëm pasuri të tashme të dhuruesit”. Në këtë rast nuk kemi të bëjmë me
pasuri të ardhshme të dhuruesit por kemi të bëjmë më një pasuri të tashme të tij, pasi
kjo pasuri ka ekzistuar që në kohën e çeljes së trashëgimisë dhe është bërë efektive që
me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 7968, datë 15.04.1993, në bazë të të cilit është marrë
vendimi i Komisionit të pronave. Ky objekt nuk është i përcaktuar sipas volumit të tij
por është i përcaktuar në kohë.
Gjithashtu, përsa i përket çështjes së ngritur, na vjen në ndihmë edhe neni 162 i
Kodit Civil ku thuhet se “e drejta e pronësisë dhe të drejta të tjera mbi sendet janë të
137
Vendimi unifikues nr. 23, datë 01.04.2002, të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Në bazë
të këtij vendimi: “E drejta e parablerjes e ish-pronarit (trashëgimtarëve të tij) e njohur në nenin 21 të
Ligjit “Për kthimin dhe kompensimin e Pronave ish-pronareve”, konsiderohet e drejtë reale dhe, si e
tillë, ajo mund të disponohet me anë të kontratës së dhurimit. E drejtë reale konsiderohet edhe e drejta e
kompensimit për pronat që njihet se i përkisnin ish-pronarit, por që nuk mund të kthehen, sipas
përcaktimeve të ligjit për kthimit e kompensimin e pronave të ish-pronarëve. Edhe e drejta e
kompensimit të ish-pronarit (trashëgimtarëve të tij) mund të disponohet lirisht me anë dhurimi. E drejta
e parablerjes dhe e drejta e kompensimit e ish-pronarit (trashëgimtarëve të tij) përfshihen në konceptin e
pasurisë së një personi... Është e vërtetë që objekti i kontratës d.m.th. të drejtat e transferuara tek i
padituri, nuk janë të përcaktuara përsa i përket volumit të tyre, por, gjithsesi, ky objekt është i
përcaktueshëm në kohë.”
47
transferueshme tek të tretët përveç rasteve kur kemi të bëjmë me një ndalim ligjor ose
kur konkludohet se të drejtat kanë karakter ngushtësisht personal.
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë arritën gjithashtu në konkluzionin se:
“Edhe pse kontrata e dhurimit është konsideruar si kontratë reale, në rast se objekt i saj
nuk janë sendet, por të drejtat reale mbi sendet, siç janë pjesët ideale (kuotat) në
bashkëpronësi apo të drejta të tjera reale mbi sendet e të tjerëve, atëherë kontrata e
dhurimit merr karakter konsensual.
Si përfundim, edhe kontrata e dhurimit të së drejtës së parablerjes të ish-pronarit
dhe ajo e dhurimit të së drejtës së kompensimit për sendet që nuk mund të kthehen,
konsiderohet kontratë konsensuale.
Pra, mund të themi se në rast se objekt i kontratës së dhurimit janë të drejtat
reale, kontrata e dhurimit do të jetë një kontratë konsensuale dhe do të
konsiderohet e lidhur në momentin e shprehjes së vullnetit nga palët sipas formës
së kërkuar nga ligji, pa qenë nevoja e dorëzimit të sendit, ndryshe nga karakteri i
kësaj kontrate kur objekt janë sendet e paluajtshme.
Si tek çdo kontratë, dhe tek dhurimi duhet të plotësohen konditat e nevojshme për
vlefshmërinë e kontratës të parashikuara shprehimisht nga neni 663 i Kodit Civil.
Me qëllim që kontratë dhurimi të jetë e vlefshme duhet:
- të ekzistojë vullneti i lirë i dhuruesit, i cili duke u nisur nga mirësia dhe bujaria
e tij i jep një send ose një të drejtë reale përfituesit, pa kërkuar nga përfituesi asnjë
veprim reciprok. Tradicionalisht, shpirti i bujarisë është sinonim i një veprimi spontan
nga ana e dhuruesit, spontanitet ky i cili ka lidhje edhe me faktin se kryerja e bujarisë
nuk është produkt i një marrëdhënieje juridike të mëparshme. Por, edhe vetëm rritja
ose shtimi i pasurisë së përfituesit nuk mjafton si akt për ta konsideruar veprimin
juridik një dhurim, por kërkohet në të njëjtën kohë që ky dhurim të jetë kryer nga
dhuruesi me vullnetin e tij të plotë, pa qenë shtrënguar ose forcuar nga dikush tjetër.
Kontrata e dhurimit quhet e lidhur në momentin në të cilin personi i cili ka bërë
ofertën (dhuruesi) ka marrë dijeni për pranimin e palës tjetër (përfituesit). Pra, një
elementi i rëndësishëm i cili kërkohet shprehimisht është edhe pranimi i përfituesit,
pasi asnjë nuk mund të detyrohet të pranojë një të drejtë kundrejt vullnetit të tij.
Ky pranim duhet të jetë i shprehur dhe mund të jepet në të njëjtin akt me kontratën
e dhurimit ose në një akt të mëvonshëm, i cili duhet të ketë formën e kërkuar ligjore në
varësi të objektit të kontratës.138
Pra, përputhja e vullneteve të të dyja palëve, dhuruesit
dhe përfituesit, është një nga kushtet thelbësore për vlefshmërinë e kontratës, pasi në
momentin në të cilin palët nuk bien dakord për lidhjen e kontratës, kjo nuk sjell asnjë
efekt.
- Lënda e kontratës është objekti për të cilin lidhet kontrata e dhurimit.
Objekti i kontratës së dhurimit mund të jenë sendet e luajtshme dhe të paluajtshme, pa
asnjë kufizim, mjafton që këto sende të mos jenë të përjashtuara nga qarkullimi civil;
si dhe të drejta reale si p.sh. uzukfrukti, servituti, përdorimi, banimi, etj. Kusht është
që dhurimi të përmbajë vetëm pasurinë e tashme të dhuruesit. Në rastet në të cilat
kontrata e dhurimit përfshin pasurinë e ardhme të dhuruesit, dhurimi është i
pavlefshëm përsa i përket kësaj pjese. Në këtë rast, ndalimi i parashikuar nga
138
Mariana Semini - Tutulani, “E Drejta e Detyrimeve”, Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, Tiranë,
2008, fq. 33.
48
legjislatori ka si qëllimi moslejimin e dhuruesit për të lidhur një kontratë dhurimi për
një send i cili realisht nuk ekziston në pasurinë e tij.
Gjithashtu, sendi objekt i kontratës duhet të jetë një send në pronësi të
dhuruesit.139
Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës transferohet titulli i
pronësisë, prandaj dhuruesi duhet të jetë pronar i sendit ose i të drejtës, duke qenë se
nuk mund të kalojë një send apo të drejtë që nuk e ka. Pra, objekti i dhurimit duhet të
jetë vetëm pjesë e pasurisë së dhuruesit, një ose disa sende të tij ose ndonjë e drejtë
tjetër pasurore, por asnjëherë dhuruesi nuk mund të dhurojë më tepër të drejta sesa ka
ai vetë.
Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë,140
në çështjen me objekt padie deklarimin e
pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit ka konstatuar se: “Gjykatat kanë vendosur
drejt në thelb përsa i përket pavlefshmërisë së kontratës të dhurimit, sepse kjo kontratë
është kryer në kushtet kur dhuruesi nuk ishte pronar i sendit, kërkesë kjo që diktohet
nga përmbajtja e kontratës së dhurimit (neni 304 i Kodit Civil i vitit 1982 që ishte në
fuqi në kohën e lidhjes së kontratës së mësipërme të dhurimit).
- Shkaku ose baza e kontratës konsiston pikërisht në shpirtin e bujarisë dhe
në bamirësinë që tregon dhuruesi ndaj përfituesit, animus donandi. Në bazë të
këtij shpirti bujarie dhuruesi pakëson pasurinë e tij, duke rritur pasurinë e përfituesit.
Ky qëllim i mirë i dhuruesit duhet të ekzistojë dhe të shprehet në kontratën e lidhur,
pasi asnjëherë nuk mund të prezumohet.
Kur flitet për pasurim të përfituesit, nuk i referohemi vetëm pasurimit në kuptimin
empirik dhe ekonomik, por edhe atij juridik, duke ju referuar në këtë mënyrë
mungesës së shpërblimit për këtë kalim pronësie. Në thelb, në sistemin tonë, një
subjekt nuk mund të pësojë ndryshime në pasurinë e tij si rezultat i veprimeve të një
personi të tretë, pa pëlqimin e tij. Për më tepër, ky pëlqimi, në rastin e kontratës së
dhurimit, duhet të jetë në formën e një akti publik për të konfirmuar rëndësinë e
veprimit që kryhet.
Në lidhje me motivin e dhuruesit mund të themi se ai ndryshon rast pas rasti.
Shpirti i bujarisë ose liberaliteti që e karakterizon kontratën e dhurimit nuk duhet të
ngatërrohet me motivin e kontratës, motiv ky i cili merret në konsideratë nga
legjislatori dhe ka rëndësi në momentin në të cilin veprimi juridik i dhurimit është i
vesuar ose i pavlefshëm.
Në fakt, askush nuk pasuron një subjekt tjetër, pa një motiv të veçantë. Në këtë
mënyrë, nuk do të ishte e gabuar të konfirmonim se motivi përfaqëson impulsin
personal dhe konkret të dhuruesit (që ekziston në kontratën e dhurimit). Në këtë
mënyrë, motivi personal i kontratës ekziston deri në momentin në të cilin palët nuk
vendosin një afat, një kusht apo një barrë në kontratë, duke u shndërruar në motivin
për të cilin lidhet kontrata.
Motivi i dhuruesit, i cili e nxit për kryerjen e këtij veprimi nuk duhet të jetë një
interes pasuror, por mund të jetë kulturor, afektiv, fetar, human, moral, etj, e
139
Në rast se dhuratëmarrësi është bona fides, pra nuk e ka ditur as që ka pasur mundësi ta dijë se sendi
i dhuruar është i huaj dhe e merr atë, atëherë bëhet pronar i atij sendi, kurse dhuratëdhënësi duhet ta
kthejë vlerën e atij sendi tek pronarit të vërtetë. Ndërsa, nëse dhuratëmarrësi është i pandërgjegjshëm,
pra nuk e ka ditur se sendi i dhuruar është i huaj, atëherë ai ju kthen sendit dhe përgjigjet për dëmin
eventual që ka pësuar pronari i vërtetë. Mehdi J. Hetemi, “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese
“Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 87. 140
Vendimi nr. 245, datë 22.02.2002, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
49
rëndësishme është që këto motive nuk mund të vijnë në kundërshtim me zakonet e
mira, interesat e palëve dhe parimet kushtetuese.
- Duhet të respektohet forma që kërkohet nga ligji për kontratën e dhurimit,
formë e cila parashikohet shprehimisht nga neni 764 i Kodit Civil. Mosrespektimi i
kësaj forme do të çonte në pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit. Kur flitet për
formën duhet pasur parasysh faktin se kur lënda e kontratës është sendi i paluajtshëm
kontrata duhet të bëhet me akt publik dhe duhet të regjistrohet. Në qoftë se kontrata e
dhurimit ka për objekte sendet e luajtshme, ajo është e vlefshme kur specifikohet sendi
duke treguar edhe vleftën e tij në kontratë.
Si çdo marrëdhënie juridike civile, edhe kontrata e dhurimit ka elementë të
domosdoshëm për vlefshmërinë e saj të cilët janë: subjektet, objekti dhe përmbajtja.
Këtyre elementëve ju shtohen edhe elementë të tjerë të domosdoshëm për
vlefshmërinë e dhurimit, të cilët i trajtuam më sipër, siç ishin: ekzistenca e pëlqimit
kontraktor të palëve/pëlqimi i palës që merr përsipër detyrimin; shkaku i ligjshëm mbi
të cilin mbështetet detyrimi; objekti që përcakton lëndën e kontratës dhe forma e
kërkuar nga ligji.
Por në të njëjtën kohë, për vlefshmërinë e kontratës së dhurimit është e
domosdoshme të merren parasysh edhe kriteret e vlefshmërisë së veprimit juridik, për
aq sa nuk bien në kundërshtim me rregullimet specifike të bëra në dispozitat mbi
dhurimin, duke qenë se ligji e përkufizon kontratën si një veprim juridik me anë të së
cilit një ose disa palë krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë një marrëdhënie juridike.141
Mungesa e këtyre elementëve do të sjellë si pasojë pavlefshmërinë e vetë kontratës së
dhurimit.142
Qëndrimi i mbajtur nga gjykatat në rastin e mungesës së elementëve thelbësore
është një qëndrim i bazuar në ligj për vetë faktin se ajo thekson se “Duke qenë
kontrata e dhurimit, veprim juridik që ka për qëllim kalimin e pronësisë nga dhuruesi
tek përfituesi, duhet të përmbajë elementët e domosdoshëm për vlefshmërinë e tij, që
si veprim juridik të sjellë pasoja juridike në përputhje me vullnetin e palëve”.
Përveç elementëve të domosdoshëm, kontrata e dhurimit ka edhe elementë
natyrorë (të zakonshëm) të parashikuara nga normat juridike dhe jo nga palët, të cilët
në kufijtë e lejuar mund edhe ti përjashtojnë ato, si p.sh: në nenin 769 përcaktohet
garancia si element i dhurimit, por është dhuruesi ai që vendos nëse do të japë garanci
ose jo për sendin e dhuruar, me përjashtim të rasteve specifike që janë edhe kufijtë e
vendosur nga ligji për ushtrimin e kësaj të drejte të njohur nga dispozita në fjalë.
Gjithashtu, tek kjo kontratë mund të ndeshim edhe elementët rastësorë
(aksidentalë)143
që janë modifikime të vendosura nga palët në formën e klauzolave pa
prekur tipin e veçantë të veprimit juridik dhe që kufizojnë në njëfarë mënyre edhe
përmbajtjen e aktit, të tilla janë; kushti, afati, modusi. Këto elementë, pavarësisht se
141
Neni 659, “Përmbajtja e kontratës”, Kodi Civil. 142
Vendimi nr. 704, datë 16.10.2001, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë. Në bazë të rrethanave të çështjes
është konstatuar se: “Gjykatat, mbasi kanë administruar provat e paraqitura nga palët, në mënyrë shumë
të hollësishme kanë bërë analizë të rrethanave të faktit dhe kanë arritur në përfundimin se kontrata e
dhurimit, ka qenë një veprim juridik fiktiv i kryer vetëm për faqe (për dukje) pa pasur si qëllim palët që
të krijojnë pasoja juridike. Duke ju referuar edhe nenit 9 të Ligjit “Mbi Veprimet Juridike dhe mbi
Detyrimet”, me të drejtë gjykatat kanë konstatuar pavlefshmërinë absolute të veprimit juridik (kontratës
së dhurimit). 143
Ardian Nuni, “Leksione të së drejtës civile. Përmbajtja dhe elementët e veprimit juridik”, Tiranë,
2004, fq. 77.
50
janë rastësorë dhe u lihen në dorë palëve nëse do ti përdorin ose jo, në momentin që
ato bëhen pjesë e veprimit juridik, marrin të njëjtën vlerë si edhe elementët e
domosdoshëm.
2.2. Subjektet e kontratës së dhurimit.
Kontrata e dhurimit duke qenë se është një veprim juridik i dyanshëm, sjell pasoja
juridike në lidhje me të paktën dy subjekte. Subjekt i një marrëdhënie juridike është
çdo person fizik ose juridik, i cili gëzon zotësi të plotë për të pasur të drejta dhe
detyrime civile, brenda kufijve të vendosur me ligj; pra, janë ata persona që marrin
pjesë në një marrëdhënie me cilësinë e mbajtësit të të drejtave subjektive dhe
detyrimeve juridike përkatëse.144
Edhe në kontratën e dhurimit palët pjesëmarrëse në të janë dy: dhuruesi dhe
përfituesi. Të dyja palët mund të jenë persona fizikë, persona juridikë ose ente
publike.
Dhuruesi duhet të ketë zotësinë për të kryer veprimin juridik dhe përfituesi
duhet të ketë zotësinë për të pranuar dhurimin të bërë në favor të tij. Vetëm një
person i cili ka zotësi të plotë për të vepruar mund të disponojë pasurinë e tij me anë të
dhurimit.
Kodi Civil njeh dy kategori personash: personat fizikë dhe personat juridikë.
Personit fizik i korrespondon një individ i caktuar, një njëri konkret, mbajtës i një
kapaciteti të pakufizuar juridik. Personat fizikë për të qenë palë në një kontratë duhet
të kenë “zotësi juridike” dhe “zotësinë për të vepruar”, si kusht i domosdoshëm për të
qenë “të aftë të shprehin vullnetin e tyre të lirë për të krijuar pasoja lidhur me veprimin
e caktuar (dhurimin), pra për të qenë të legjitimuar”.
Ndërsa për personat juridik,145
mund të themi që është çdo subjekt i së drejtës, i
ndryshëm nga personi fizik, çdo entitet i aftë të shprehë vullnet por i ndryshëm nga
individi konkret. Palët janë persona juridikë kur ata paraqiten të organizuar si një
kolektiv në një formë të parashikuar nga ligji, por mund të jenë edhe persona fizikë,
pra individë konkretë që e gëzojnë këtë status.
Personat juridikë mund të kuptohen si organizime kolektive që e drejta i ka njohur
si subjekte të veçanta të saj, duke ju dhënë zotësinë për të pasur të drejta dhe detyrime
juridike, zotësi kjo e veçantë nga zotësia juridike e personave fizikë që e përbëjnë
atë.146
Zotësia juridike dhe zotësia për të vepruar e personit juridik fitohet në
momentin e krijimit ose në momentin e regjistrimit në rastet në të cilat ligji
kërkon regjistrimi.
Jurisprudenca e huaj,147
në lidhje me faktin nëse mund të jenë subjekt i kontratës së
dhurimit edhe personat juridikë, është shprehur se: “Në rastin e dhurimit në favor të
personave juridikë ose enteve fetare, deklarata e dhuruesit mbetet e paprekshme për
144
Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 107. 145
Personat juridikë janë organizata që kanë në pronësi të tyre pasuri të caktuara, janë përgjegjës për
detyrimet e tyre, ushtrojnë vetë të drejtat e tyre pasurore dhe personale jopasurore, përfshi edhe të
drejtat e tyre kushtetuese dhe që dalin vetë si paditës ose të paditur në proces civil. Ardian Nuni, vep. e
cit., fq. 108. 146
Personat juridikë i kryejnë veprimet juridike në emër dhe për llogari të tij dhe përgjigjet personalisht
me pasurinë që ka në zotërim. Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq.
137. 147
Vendimi nr. 2811, datë 16.12.1961, Gjykata italiane e Kasacionit, Seksioni II.
51
një vit, por në qoftë se brenda vitit vdes dhuruesi, deklarata e tij bie që në momentin në
të cilin verifikohet vdekja e tij dhe nuk sjell më asnjë efekt dhënia e autorizimit apo
pranimi i mëvonshëm, për vetë faktin se autorizimi ose pranimi nuk mund të takohen
me vullnetin e dhuruesit, duke bërë të pamundur përputhjen e vullneteve të palëve si
element i domosdoshëm për perfeksionimin e lidhjes së kontratës”.
Në lidhje me zotësinë për të vepruar të personave juridikë, qofshin këta privatë ose
publikë, kanë lindur dyshime dhe teori nga më të ndryshme, por doktrina aktuale në
lidhje me zotësinë për të dhuruar të këtyre subjekteve i referohet një raporti organik
ndërmjet personit juridik dhe personit fizik, i cili shpreh vullnetin dhe ka në të njëjtën
kohë dhe zotësinë për të vepruar. Kjo nënkupton që organet e një personi juridik nuk i
përfitojnë kompetencat e tyre në bazë të një prokure, por në mënyrë të drejtpërdrejtë
nga vullneti i ortakëve i bashkuar në statut.148
Njohja e zotësisë për të vepruar e personave juridikë (zotësi abstrakte), sjell si
rrjedhim mundësinë e tyre për të dhuruar dhe shpirti i bujarisë verifikohet tek organet
administrative të cilat gjithashtu janë të përbërë nga persona fizikë.
Në momentin në të cilin enti fiton personalitetin juridik fiton në të njëjtën kohë
edhe mundësinë për të kryer të gjitha të gjitha veprimet juridike të domosdoshme dhe
të kërkueshme nga vetë statuti.
Subjektet e kontratës së dhurimit duhet të kenë zotësinë për të dhuruar, me
përjashtim të dhurimit për shkak të martesës tek e cila kontrata është e vlefshme edhe
pse mund të jetë kryer nga një person i mitur apo i pazotë për të dhuruar.
Dhurimi është një akt ngushtësisht personal dhe si i tillë zgjedhja e përfituesit dhe
e objektit të dhurimit është fryt vetëm i vullnetit të dhuruesit dhe nuk është një vendim
i cili i takon përfaqësuesit apo kujdestarit të tij.
2.2.1. Zotësia Juridike.
Nëse do të flasim për zotësinë juridike, nuk mund ta nisim trajtimin tonë pa u
ndalur më parë tek parashikimi që Kodi Civil i bën kësaj zotësie. Sipas tij: “Çdo
person fizik gëzon zotësi të plotë dhe të barabartë për të pasur të drejta dhe detyrime
civile, brenda kufijve të caktuar me ligj”.149
Kështu mund të themi që:
Zotësia juridike mund të përcaktohet si mundësia që i njeh ligji personit për të
pasur të drejta dhe për të marrë përsipër detyrime, ose si aftësia e personit për të
qenë titullar të drejtash dhe detyrimesh.
Këtë të drejtë personi e gëzon që me lindjen gjallë dhe derisa vdes dhe nuk
mundet, për asnjë shkak, qoftë edhe me vullnetin e vetë personit, të kufizohen. Kjo
zotësi është një cilësi e pandarë e personit, e njohur dhe e garantuar me ligj; është e
patjetërsueshme dhe nuk mund të kalojë nga një person tek tjetri as me trashëgimi, as
me kontratë apo me ndonjë veprim tjetër juridik.150
Kur flitet për zotësi të plotë dhe të barabartë, Kodi Civil i referohet faktit se kjo
zotësi është e barabartë për të gjithë personat fizikë pa asnjë dallim dhe mund të
148
Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le Donazioni”, VI,
Giuffre Editore, 2009, fq. 301. 149
Neni1, Kodi Civil. 150
Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 109.
52
realizohet si zotësi vetëm brenda kufijve të vendosur nga ligji. Kjo zotësi nuk mund të
kufizohet, me përjashtim të rasteve taksative të parashikuara shprehimisht nga Kodi
Civil.151
Zotësia juridike fillon me lindjen gjallë të personit dhe mbaron me vdekjen e tij.152
Përsa ju përket fëmijëve, fëmija që lind gjallë e fiton zotësinë juridike qysh në
momentin e zënies (konceptimit) të tij.153
Kjo do të thotë që nga ky moment ai mund të
jetë subjekt përfitues i dhurimit. Në qoftë se fëmija nuk lind i gjallë, ai konsiderohet se
nuk ka pasur kurrë zotësi juridike. Duke qenë se në një rrethanë të tillë fëmija nuk
mund të japë dot pëlqimin e tij për pranimin e dhurimit, pëlqimi do të jepet nga
prindërit e fëmijës së konceptuar, kur një gjë e tillë është në interes të të miturit.
Pra, personi ka zotësi juridike gjatë gjithë jetës së tij, pavarësisht nga mosha apo
nga gjendja shëndetësore.
2.2.2. Zotësia për të vepruar.
Zotësia e plotë për të vepruar është mundësia e personit për të kryer veprime
(juridike) me anë të të cilave të fitojë të drejta dhe të marrë përsipër detyrime civile.
Ndryshe nga zotësia juridike që është zotësi e përgjithshme, potenciale dhe abstrakte
për të pasur të drejta dhe detyrime civile, që lind me lindjen e njeriu dhe përfundon me
vdekjen e tij, zotësia për të vepruar është zotësia për të marrë përsipër të drejta dhe
detyrimi nëpërmjet kryerjes nga subjekti të veprimeve juridike apo veprimeve të tjera.
Zotësia e plotë për të vepruar është e domosdoshme të ekzistojë në momentin e
realizimit të kontratës së dhurimit. Kontrata e dhurimit e lidhur nga persona të cilët
nuk kanë zotësi për të vepruar është e pavlefshme, ose mund të shpallet e pavlefshme
me kërkesën e personit të interesuar.
Fare mirë mund të themi, se të gjithë personat fizikë kanë zotësi juridike, por jo të
gjithë kanë zotësi për të vepruar, madje edhe ata që kanë zotësi për të vepruar nuk e
kanë këtë zotësi në të njëjtin vëllim. 154
Edhe zotësia për të vepruar, ashtu si zotësia
juridike u njihet të gjithë personave fizikë në mënyrë të barabartë në varësi të moshës
dhe gjendjes së tyre shëndetësore.
Kjo zotësi mund të përcaktohet qoftë nga arritja e moshës së përcaktuar dhe të
kërkuar nga ligji,155
qoftë edhe nga ekzistenca ose jo e rrethanave faktike të cilat mund
të çojnë në heqjen ose kufizimin e saj, siç mund të jetë, vuajtja nga një sëmundje e
rëndë psikike që e bën personin të paaftë të kuptojë dhe të dëshirojë. Ndryshe nga
zotësia juridike, zotësia për të vepruar nuk është e përhershme. Ajo mund të hiqet ose
të kufizohet me vendim të gjykatës kur ekzistojnë shkaqet e parashikuara në ligj.
Organi kompetent për t‟ia hequr ose kufizuar zotësinë për të vepruar personit është
vetëm gjykata sipas rregullave të Kodit të Procedurës Civile.
Lidhur me vëllimin e zotësisë për të vepruar, Kodi Civil i klasifikon personat
fizikë në tre kategori:
151
Neni 4 i Kodit Civil parashikon se: “Personit fizik nuk mund t‟i kufizohen të drejtat civile, përveç
përjashtimeve të caktuara me ligj. Veprimi juridik që kufizon zotësinë juridike të një personi është i
pavlefshëm”. 152
Me vdekjen e personit do të barazohet edhe shpallja e një personi si i vdekur. Ardian Nuni, vep e cit.,
fq. 111. 153
Neni 2, Kodi Civil. 154
Neni 11, Kodi Civil parashikon se: “Veprimi juridik që kufizon zotësinë për të vepruar është i
pavlefshëm”. 155
Kodi Civil, Pjesa e Përgjithshme, Titulli I, “Subjektet e së drejtës civile”, Kreu I, “Personat Fizikë”,
Zotësia për të vepruar, neni 6.
53
a) persona me zotësi të plotë për të vepruar;
b) persona me zotësi të kufizuar për të vepruar dhe
c) persona të pazotë për të vepruar.
Më poshtë do ndalemi tek secila prej këtyre kategorive në veçanti.
2.2.2.1. Persona me zotësi të plotë për të vepruar
Zotësia e plotë për të vepruar është mundësia e personit fizik që me veprimet e tij
të fitojë çdo lloj të drejte dhe të marrë përsipër çdo lloj detyrimi të lejuar nga ligji.156
Këtë lloj zotësie e zotërojnë personat që kanë mbushur moshën 18 vjeç.157
Zotësia e
plotë mund të fitohet edhe para mbushjes së kësaj moshe me anë të martesës, qoftë për
femrat, qoftë për meshkujt. Këta persona mund të disponojnë pasurinë e tyre lirisht me
anë të dhurimit, gjithmonë në përputhje me dispozitat mbi dhurimin.
Personat të cilët fitojnë zotësinë e plotë për të vepruar për shkak të martesës nuk e
humbasin këtë zotësi edhe në rast se martesa e tyre do të zgjidhet, por për sa kohë që
ata janë të martuar e drejta e tyre për të dhuruar do të kufizohet jo vetëm nga Kodi
Civil, por edhe nga Kodi i Familjes.
Përsa i përket kontratës së dhurimit, zotësinë për të dhuruar e ka çdo person që ka
zotësi të plotë për të vepruar. Përjashtohen nga e drejta për të bërë dhurim të
miturit nën 14 vjeç, personat që me vendim gjykate për shkak të zhvillimit të metë
mendor u është hequr zotësia për të vepruar, personat që nuk janë në gjendje të
vlerësojnë rëndësinë e veprimit që kryejnë si dhe personat që nuk kanë aftësinë të
bëjnë testament.158
Në zbatim të nenit 6 të Kodit Civil, gruaja e mitur nën moshën 18 vjeç, që ka
lidhur martesë me autorizim të gjykatës, fiton zotësinë e plotë për të vepruar që
nga data e lidhjes së martesës.159
Sipas Kodit të Familjes, gjykata e vendit ku
lidhet martesa, për shkaqe me rëndësi mund të lejojë martesën edhe përpara kësaj
moshe,160
duke mos bërë një specifikim nëse këtë përjashtim e gëzon vetëm vajza
apo edhe djali.
Meqenëse, diçka e tillë nuk ndalohet shprehimisht, duke u bazuar në parimin që
“çdo gjë që nuk ndalohet lejohet”, rezulton se të drejtën për tu martuar para moshës
18 vjeç e kanë jo vetëm vajza, por edhe djali me autorizim të gjykatës, për pasojë, të
dy do të mund të kryejnë dhurime ashtu si dhe çdo veprim tjetër juridik. Kjo zotësi
nuk do të humbasë as në rastin e zgjidhjes apo deklarimit të pavlefshëm të martesës
para mbushjes së moshës 18 vjeç.
Zotësinë për të dhuruar e kanë dhe personat juridike, publik ose privat, me kusht
që ata të njihen si të tillë nga ligji. Në këtë rast, natyra kontraktore e dhurimit bën
156
Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 113. 157
Neni 6, paragrafi i parë parashikon: “Personit, kur mbush moshën tetëmbëdhjetë vjeç, i lind zotësia e
plotë që me veprimet e tij të fitojë të drejta dhe të marrë përsipër detyrime civile”. 158
Neni 373 i Kodit civil. 159
Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2007, fq. 83. 160
Neni 7, paragrafi i dytë, Kodit i Familjes.
54
që zotësia për të dhuruar e personit juridik të mos identifikohet me zotësinë për të
bërë testament, e cila ekskluzivisht i përket personit fizik.
Nëse për personin fizik nuk lindin probleme në lidhje me zotësinë për të disponuar
me atë të dhurimit, e kundërta ndodh me personat juridikë, kjo për vetë faktin se
dhurimi si veprim juridik ka natyrë tepër personale e cila duket shumë larg natyrës
kolektive të personave juridikë.161
Kështu, doktrina ka pasur mendime të tjera, sipas të
cilave personi juridik nuk mund të jetë subjekt dhurues pasi ndaj tij nuk zbatohen disa
nga normat tipike të dhurimit, si ato të revokimit, apo fakti që nëse legjislatori do të
donte t‟jua njihte këtë të drejtë edhe personave juridikë do ishte shprehur në mënyrë
eksplicite dhe nuk do të kishte heshtur.162
Nga ana tjetër, doktrina mbizotëruese shpesh herë ka theksuar dhe ka përkrahur
idenë se personat juridikë privatë ose publikë, kanë një zotësi të përgjithshme dhe në të
njëjtën kohë ata kanë edhe zotësinë për të dhuruar, me kusht që një veprim i tillë të
mos jetë ndaluar shprehimisht nga ligji ose akti i themelimit. Një person juridik ka të
drejtë të kryejë të gjitha veprimet që nuk i janë ndaluar shprehimisht nga ligji. Dhurimi për këta persona mund të limitohet vetëm në rastet në të cilat vetë akti i
themelimit ose statuti i tyre e parashikon shprehimisht kryerjen e këtij veprimi juridik.
Por në çdo rast, duhet që personi juridik të ketë fituar zotësinë juridike sipas
kërkesave të parashikuara nga ligji. Një përfundim i tillë del edhe nga një vendim i
Rrethit Gjyqësor Tiranë, në të cilën palët janë dy persona juridikë,163
me anë të së cilës
kërkohej konstatimi i pavlefshmërisë absolute të kontratës së dhurimit. Që ky dhurim
të jetë i vlefshëm, është e nevojshme që të dy këta persona juridike të kenë zotësi për
të vepruar dhe sipas nenit 29 të Kodit Civil “Personi juridik ka zotësinë të fitojë të
drejta dhe të marrë përsipër detyrime civile që nga çasti i krijimit, dhe kur ligji
parashikon se duhet të regjistrohet që nga çasti i regjistrimit të tij”.
Duke u bazuar tek këto që sapo thamë më sipër, në kohën që pranuesi i dhurimit ka
pranuar dhurimin e bërë në favor të tij, ai ende nuk ishte regjistruar në gjykatë, pra
ende nuk ishte njohur si person juridik, dhe duke mos pasur zotësi juridike nuk mund
të fitojë të drejta dhe të marrë përsipër detyrime dhe aq më tepër të paraqitej si palë në
një veprim juridik. Si rezultat, arrihet në përfundimin se: “Kontratat janë lidhur në
kundërshtim me ligjin dhe si të tilla ato janë absolutisht të pavlefshme.”
Në këto kushte, Gjykata vendosi pranimin e padisë dhe konstatimin e pavlefshëm
të kësaj kontrate dhurimi.”
Pra, personat juridikë, privatë apo publikë, kanë zotësinë për të dhuruar, me
kusht që një veprim i tillë të mos jetë i ndaluar shprehimisht nga statuti apo akti i
themelimit, pasi në këtë rast një dhurim i kryer në kundërshtim me këtë ndalim do të
jetë gjithmonë një dhurim i pavlefshëm, duke qenë se kryhet nga një person i pazotë
për të dhuruar.
161
Në qoftë se bëhet fjalë për një person juridik publik, është evident akti që dhurimi duhet të kryhet në
funksion të një interesi publik, i vlerësuar nga enti përfitues ose nga organi i kontrollit. Pietro Rescigno,
“Trattato di diritto privato. Succesioni”, 2006, Utet Giuridica, fq. 508. 162
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione – donazione”, Unione Tipografico-Editrice
Torinese, 1980, fq. 228. 163
Vendimi nr. 3348 datë 16.07.2003, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Pala paditëse është Bashkimi i
pavarur i sindikatave të Shqipërisë dhe i paditur sindikata e pavarur e transportit Tiranë. Pranuesi i
dhurimit në këtë kontratë dhurimi ka qenë Sindikata e Pavarur e Transportit, pra një organizatë
sindikale, dhe në Kodin e Punës është përcaktua se: a) organizatat sindikale…duhet të dorëzojnë
statusin e tyre në Gjykatën e Tiranës për njohjen e tyre si person juridik; b) organizata sindikale fiton
personalitet juridik pas 60 ditësh nga dorëzimi i statutit në Gjykatën e Tiranës, me përjashtim të rasteve
kur gjykata jep një vendim të kundërt.
55
2.2.2.2. Persona me zotësi të kufizuar për të vepruar164
Këtë zotësi e kanë të gjithë ata persona që kanë mbushur 14-18 vjeç, por edhe ata
persona që edhe pse në moshë madhore, zotësia e plotë për të vepruar ju është
kufizuar me vendim gjykate. Duke qenë se si rregull i mituri që ka arritur moshën
katërmbëdhjetë vjeç mund të kryejë çdo lloj veprimi juridik pa asnjë kufizim, ashtu
sikurse personat madhorë, por një gjë e tillë është e kushtëzuar me dhënien e pëlqimit
paraprak të shprehur nga përfaqësuesit e tyre ligjorë (të cilët sipas rastit mund të jenë
prindërit ose kujdestarit).165
Dhënia e pëlqimit është kusht për vlefshmërinë e veprime
juridike, veprime të cilat në mungesë të këtij pëlqimi bëhen të anulueshme.166
Përsa i përket zotësisë për të dhuruar të këtyre personave, Kodi Civil parashikon se
i mituri që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç ka të drejtë të disponojë atë që
fiton me punën e tij, pa qenë i detyruar të marrë pëlqimin nga përfaqësuesi i tij ligjor.
Prandaj, në qoftë se bëhet fjalë për të ardhura që një i mitur i disponon nga puna e tij,
ai ka të drejtë këto të ardhura t‟i dhurojë lirisht. Një nen të tillë analog e gjejmë në
mënyrë të shprehur për zotësinë për të bërë testament.167
2.2.2.3. Personat të pazotë për të vepruar
Pazotësia për të vepruar është mungesa e mundësisë së personit fizik që
personalisht të fitojë të drejta dhe të marrë përsipër detyrime. Këtë pazotësi e kanë
personat nën 14 vjeç të cilët konsiderohen të mitur sipas ligjit. Ligji përcakton se të
miturit, të pazotë për të vepruar, mund të kryejnë veprime juridike që i përshtaten
moshës së tij dhe që përmbushen aty për aty, si dhe veprime juridike që i sjellin dobi
pa asnjë kundërshpërblim.
Këta persona nuk mund të disponojnë dhe për pasojë të dhurojnë. Në këtë kategori
hyjnë edhe personat madhore dhe të miturit 14-18 vjeç, të cilëve me vendim gjykate u
është hequr zotësia për të vepruar për shkak të sëmundjeve të rënda psikike.
Heqja ose kufizimi i zotësisë për të vepruar përfaqëson një instrument ligjor, i cili
vendoset nga gjykata, në mbrojtje të atyre individëve që si pasojë e një sëmundjeje
psikike ose zhvillimit të metë mendor, nuk mund të kuptojnë rëndësinë e veprimeve që
kryen e për rrjedhojë nuk janë në gjendje të kujdesen për interesat e tyre.
Cili është momenti në të cilin palët e kontratës së dhurimit duhet të kenë
zotësinë për të vepruar?
164
Me zotësi të kufizuar për të vepruar do të kuptojmë mundësinë e kushtëzuar me dhënien e pëlqimit
paraprak prej përfaqësuesit ligjor, që ka personi fizik që duke vepruar personalisht, të fitojë të drejta dhe
detyrime civile. Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 113. 165
Kodi Civil, në nenin 7 të tij, parashikon shprehimisht se: “I mituri, që ka mbushur moshën
katërmbëdhjetë vjeç, mund të kryejë veprime juridike vetëm me pëlqimin e mëparshëm të përfaqësuesit
të tij ligjor. Megjithatë ai mund të bëjë pjesë në organizata shoqërore, të disponojë atë që përfiton me
punën e tij, të depozitojë kursimet dhe t‟i disponojë vetë këto dispozita.” 166
Neni 94/a Kodi Civil parashikon se: “Të anulueshme quhen veprimet të cilat janë të vlefshme gjersa
gjykata me kërkesën e të interesuarit i shpall të pavlefshme. Të tilla janë veprimet juridike të kryera nga
të miturit mbi katërmbëdhjetë vjeç, kur veprimin juridik e kanë kryer pa pëlqimin e prindit ose të
kujdestarit.” 167
Neni 373 paragrafi i dytë i Kodit Civil parashikohet se i mituri nga 14-18 vjeç ka të drejtë të bëjë
testament vetëm për pasurinë që ka fituar me punën e tij.
56
Në qoftë se ju referohemi palëve tek kontrata e dhurimit, ata janë dhuruesi dhe
përfituesi. Dhuruesi është pikërisht ai person, i cili duke u nisur nga mirësia dhe
bujaria e tij, pa asnjë detyrim, zhvishet nga pronësia e një sendi ose të drejte reale,
duke e kaluar atë në pronësi të përfituesit. Ndërsa përfituesi është personi në favor të
së cilit kalon pronësia e sendit apo të drejtës, pa kundërshpërblim. Një veprim të tillë
dhuruesi e bën me qëllim shtimin e pasurisë së përfituesit, duke hequr dorë në mënyrë
përfundimtare nga pronësia mbi sendin apo të drejtën.
Të dyja palët duhet të kenë respektivisht zotësinë për të dhuruar edhe
zotësinë për të përfituar nga dhurimi si një nga kushtet kryesore që kontrata e
dhurimit të jetë e vlefshme.
Në lidhje me momentin në të cilin dhuruesi dhe përfituesi duhet të kenë zotësinë
për të bërë dhe për të pranuar dhurimin, mund të themi se kjo varet nga fakti nëse
pranimi i dhurimit bëhet me të njëjtin akt apo me një akt të mëvonshëm.
Në rastin e parë, kur pranimi i dhurimit bëhet në po të njëjtin akt me kontratën
e dhurimit, si dhuruesi ashtu edhe përfituesi duhet të kenë zotësinë respektive në
momentin e lidhjes së kësaj kontrate.168
Por, nëse pranimi i dhurimit do të bëhet në
një akt tjetër të mëvonshëm, dhuruesi duhet të ketë zotësinë për të dhuruar jo vetëm
në momentin në të cilin bën ofertën për dhurim, por edhe gjatë kohës që pritet
përgjigjja e palës tjetër për pranim apo refuzim. Kurse përfituesi, duhet të ketë zotësinë
për të pranuar dhurimin deri në momentin në të cilin ai ka bërë pranimin dhe ka nisur
njoftimin e pranimit drejt dhuruesit. Në rast se përfituesi e humb zotësinë për të
pranuar dhurimin para se ai të shprehë vullnetin e tij, nëse është dakord për kryerjen e
një veprimi të tillë juridik apo jo, atëherë ai nuk mund të pranojë dhurimin.
Në rastet në të cilat pazotësia për të vepruar e personit, qoftë kjo pazotësi e
përkohshme, ekziston në momentin në të cilin kryhet veprimi juridik, anulimi i
kontratës së dhurimit mund të kërkohet nga dhuruesi (trashëgimtarët e tij ose personat
që e kanë këtë të drejtë) duke provuar pazotësinë për të vepruar (edhe të përkohshme)
në momentin në të cilin është kryer veprimi juridik.169
Këtë zotësi personi duhet ta
ketë si në momentin e propozimit ashtu edhe gjatë pranimit me qëllim që dhuruesi,
deri në momentin e fundit, të ketë mundësi për të vlerësuar mundësinë e revokimit të
propozimit të tij.
Ndërsa, nëse i mituri pas kryerjes së veprimit juridik më pas bëhet madhor, ose
personit të cilit i ishte hequr zotësia për të vepruar i kthehet me vendim gjykate, këta
persona nuk kanë të drejtë të dhurojnë në favor të personit që ka qenë kujdestar i tyre,
para se të bëhet miratimi i llogarisë përfundimtare, miratim i cili duhet të bëhet nga
gjykata170
.
Një ndalim i tillë është parashikuar duke pasur parasysh faktin që dhuruesi, duke
pasur pozitën dhe influencën që ka kujdestari171
mbi të, ndoshta nuk do të ishte i lirë
në shprehjen e vullnetit të tij në këtë dhurim. Si rrjedhojë, kusht që një dhurim i tillë të
jetë i vlefshëm, është miratimi i llogarisë përfundimtare i personit që ishte i pazotë,
duke marrë fund përfundimisht marrëdhënia ndërmjet këtij të fundit dhe kujdestarit.
168
Neni 45, “Ligji për noterinë”, parashikon se: “Noteri duhet të sigurohet edhe për zotësinë e tyre të
plotë për të vepruar. Kur ka dyshime, kërkon e merr raport mjekësor”. 169
Barra e provës, e cila bie mbi këta persona, nuk ka të bëjë me faktin se duhet të provohet prej tyre
keqbesimi i përfituesit ose dëmi që mund t‟i jetë shkaktuar atij nga kryerja e veprimit juridik, por
mungesa e zotësisë në momentin e dhurimit. 170
Neni 302, Kodi i Familjes. 171
Kujdestaria, si institut i së drejtës përfaqëson tërësinë e dispozitave ligjore nëpërmjet të cilave
realizohet mbrojtja e të miturit që ndodhet jashtë kujdesit prindëror dhe personave madhorë, në ato raste
kur i është hequr apo kufizuar zotësia për të vepruar. Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2010,
fq. 467.
57
Vetëm pas këtij momenti mund të mendohet që dhuruesi do të jetë në gjendje të
veprojë në mënyrë të vullnetshme dhe me dëshirë të plotë nëpërmjet këtij dhurimi.
Ndryshe nga Kodi Civil i Zogut apo nga legjislacioni i vendeve të tjera të
kontinentit tonë, dispozitat mbi dhurimin në Kodin Civil të vitit 1994 nuk e trajtojnë
këtë marrëdhënie në mënyrë të shprehur. Për shkak të kësaj paqartësie, ju referohemi
dispozitave mbi kujdestarinë që sanksionohen nga Kodi i Familjes. Sipas këtij kodi
veprimi i dhurimit konsiderohet një veprim administrimi i jashtëzakonshëm, i cili
mund të pranohet nga kujdestari vetëm me autorizimin e gjykatës. 172
Gjykata duhet të
japë autorizimin për pranimin e dhurimit në qoftë se bëhet fjalë për një dhurim të
lidhur me kusht ose me barrë, detyrime këto të cilat mund të vijnë nga vetë kontrata e
dhurimit.
Megjithëse barra, si detyrim, nuk mund të tejkalojë vlerën e sendit të dhuruar,
dhurimi me barrë duhet të shqyrtohet nga gjykata, ndërsa për kushtet mjafton që ata të
mos jenë në kundërshtim me ligjin. Në rastin e kushtit të parashikuar shprehimisht nga
Kodi Civil, roli i gjykatës qëndron pikërisht në verifikimin nëse kushti është në
përputhje me personalitetin e të miturit dhe në interes të tij.
Gjithashtu, Kodi i Familjes parashikon shprehimisht edhe rastet në të cilat gjykata
vendos caktimin e një kujdestari të posaçëm, siç mund të jetë rasti në të cilin në favor
të një të mituri dhurohet ose disponohet me testament.173
Vetë dhuruesi mund të
përfshijë në përmbajtjen e kontratës së dhurimit caktimin e një kujdestari të posaçëm
për të miturin, i cili do të përfitojë këtë pasuri. Prezenca e kujdestarit të posaçëm në
këtë rast, është pjesë e vullnetit të dhuruesit dhe nuk lidhet me faktin e qenies së
fëmijës nën përgjegjësinë prindërore të prindërve të tij apo nën kujdestarinë e një
personi tjetër.
Funksioni i kujdestarit të posaçëm është pranimi ose jo në emër të të miturit të
pasurisë së dhuruar, bazuar në interesin më të lartë të fëmijës. Nëse pasuria pranohet,
atëherë kujdestari i posaçëm ka për detyrë edhe administrimin e saj.
Ndërsa në rast se objekt i kontratës së dhurimit janë sendet me vlerë të vogël,
zotësia për të vepruar duhet të ekzistojë në momentin në të cilin bëhet edhe dorëzimi i
sendit. Por, nëse përfituesi vdes para pranimit të dhurimit, trashëgimtarët e përfituesit
nuk mund të pranojnë në vend të tij.
2.3. Zotësia për të pranuar dhurimin e bërë.
Ndryshe nga sa parashikohet për figurën e dhuruesit, që një person të pranojë një
dhurim të bërë në favor të tij, nuk është kusht të ketë zotësi të plotë për të vepruar.
Mund të bëhet një dhurim edhe në favor të një të mituri ose personi pa zotësi për të
vepruar, por pranimi do të manifestohet nga përfaqësuesi ligjor apo kujdestari me
autorizim të gjykatës.
Në lidhje me zotësinë për të pranuar dhurimin i referohemi për analogji
dispozitave për testamentin. Kështu, mund të themi që janë të pazotë për të përfituar
172
Kodi i Familjes, në nenin 293/c, parashikon rastet në të cilat kujdestari nuk mund të kryejë veprime
pa autorizim të gjykatës. Sipas këtij neni: “Kujdestari pa autorizim të gjykatës nuk mund të pranojë
trashëgimi ose të heqë dorë prej saj, të pranojë dhurime ose leg që janë me barrë ose me kusht”. 173
Neni 279, Kodi i Familjes, parashikon se: “Dhuruesi ose personi që disponon me testament në favor
të një të mituri, edhe pse ky i fundit është nën përgjegjësinë e prindërve të tij, mund t‟i caktojë atij një
kujdestar të posaçëm për pranimin dhe administrimin e pasurisë së dhuruar ose të lënë atij me
testament.”
58
dhurimin e bërë në favor të tyre personat që nuk mund të trashëgojnë në rastin e
trashëgimisë testamentare.174
Në lidhje me figurën e përfituesit, doktrina, duke u bazuar tek natyra e veçantë e
kësaj kontrate, ka parashikuar rregulla të cilat kufizojnë zotësinë për të pranuar dhurim
(dhe si rrjedhim edhe zotësinë për të dhuruar) dhe rregulla të tjera të cilat e zgjerojnë
këtë zotësi.175
Dispozitat ligjore parashikojnë dhurimin në favor të fëmijës së sapokonceptuar ose
në favor të fëmijëve të një personi të gjallë në kohën e dhurimit, por i pa lindur ende.
Efikasiteti i dhurimit pezullohet deri në momentin kur subjekti, në favor të së cilit
bëhet ky dhurim, të lindë gjallë.
Dhurimi në favor të fëmijëve të një personi që ka qenë gjallë në kohën e dhurimit
merr një kuptim më të gjerë. Këtu mund të përfitojnë dhe fëmijët e lindur apo të
birësuar176
.
Mospranimi i dhurimit të bërë në favor të një fëmije të mitur deri në moshën
tetëmbëdhjetë vjeç si dhe, përgjithësisht, veprimet që kapërcejnë kufijtë e një
administrimi të thjeshtë të çdo pasurie të të miturit, mund të kryhet vetëm kur e kërkon
interesi i të miturit dhe me autorizim të gjykatës së vendbanimit të të miturit. Veprimi
juridik që është kryer pa marrë autorizimin e gjykatës, mund të shpallet i pavlefshëm
me kërkesën e prokurorit, të prindërit ose të kujdestarit të të miturit. Në qoftë se
pëlqimin jepet më vonë nga gjykata, veprimi juridik nuk mund të shpallet i
pavlefshëm.177
Prindërit e fëmijës së mitur kanë të drejtën e përfaqësimit, administrimit dhe të
përdorimit të pasurisë së fëmijës së tyre.178
Përjashtohen nga përfaqësimi kur bëhet
fjalë për veprime juridike të cilat i mituri mund t‟i kryejë vetë. Edhe në rastet në të
cilat pasuria e të mitur, që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç, administrohet nga
ai vetë, kërkohet gjithmonë pëlqimi paraprak i prindërve.
E drejta e përdorimit të pasurisë së fëmijës nuk shtrihet mbi pasurinë që ai fiton
nga puna e tij, as mbi pasurinë që i është dhuruar ose i ka kaluar me trashëgimi, kur
prindi është ndaluar shprehimisht të ketë të drejtën e përdorimit mbi këtë pasuri.179
Personi i tretë nuk ka të drejtë të pranojë një dhurim të bërë në favor të një personi të
pazotë, edhe pse ai e bën duke shpresuar se ky veprim do të pranohet nga dhuruesi
dhe përfituesi.
Në lidhje me afatin brenda të cilit duhet të jepet pëlqimi, ligjvënësi nuk ka
parashikuar ndonjë limit kohor brenda të cilit duhet të jepet pranimi i dhurimit nga
përfituesi; ai është i lirë ta japë pëlqimin në çdo kohë.
Gjatë kohës që pritet të jepet pranimi nga përfituesi për dhurimin e bërë në favor të
tij, me qëllim që kontrata e dhurimit të quhet e plotë ose perfekte, si dhuruesi dhe
përfituesi kanë të drejtë të revokojnë deklarimet e tyre. Kjo periudhë mund të
konsiderohet si një fazë reflektimi për dhuruesin në lidhje me dhurimin e bërë, pasi në
qoftë se ai pendohet për këtë veprim, ka të drejtë të revokojë ofertën e tij. Duke qenë
174
Nenin 374, Kodi Civil parashikon se: “Janë të pazotë për të fituar me testament ata që janë të pazotë
për të trashëguar me ligj me përjashtim të fëmijëve të pandërmjetshëm të një personi të caktuar dhe të
gjallë në kohën e vdekjes së testatorit, edhe sikur ata fëmijë të mos jenë zënë ende.” 175
Nëse i referohemi zotësisë për të pranuar dhurim, legjislatori Italian ndalon shprehimisht financimin
e partive politike nga administrata publike, entet publike, etj. Në rast se shkelet ky ndalim, pasoja do të
jetë nuliteti i kontratës. Antonino Cataudella, “Sucessioni e Donazioni. La donazione”, Giappichelli
Editore, Torino, 2005, fq. 76. 176
Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve II”, Tiranë, 2008, fq. 38. 177
Neni 234, Kodi i Familjes. 178
Neni 231, Po aty. 179
Neni 239, Po aty.
59
se përfituesit, nëpërmjet kontratës së dhurimit, merr vetëm përfitime, duke u shtuar
pasuria e tij, është në interesin e tij personal që pranimin e dhurimit ta bëjë sa më
shpejt në kohë, duke mos i dhënë mundësi dhuruesit të revokojë deklarimet e tij.
Pas lidhjes së kontratës së dhurimit, revokimi i tij mund të bëhet vetëm për
shkaqet e parashikuara shprehimisht në Kodin civil.
2.4. Objekti i kontratës së dhurimit.
Ashtu sikurse çdo kontratë, edhe për kontratën e dhurimit, objekti është një ndër
kushtet thelbësore për vlefshmërinë e saj. Zakonisht të drejtat dhe detyrimet e palëve
drejtohen mbi një objekt të caktuar, pa të cilin vetë marrëdhënia juridike nuk do të
kishte kuptim, nuk do të krijohej dhe të ekzistonte. Në këtë kuptim, objekti i
marrëdhënies juridike civile dhe i dhurimit në veçanti është çdo gjë mbi të cilën
drejtohen të drejtat subjektive dhe detyrimet juridike korresponduese që personat si
subjekte të së drejtës kanë në këtë marrëdhënie.180
Objekti përcaktohet si çdo gjë për shkak të së cilës palët hyjnë në një marrëdhënie
juridike me njëra tjetrën dhe mbi të cilën drejtohen të drejtat dhe detyrimet e tyre. Më
konkretisht, objekti i një kontrate dhurimi mund të jenë jo vetëm sendet por edhe të
drejtat.
Kodi Civil parashikon se: “dhuruesi mund t’i kalojë përfituesit një send në pronësi
ose një të drejtë reale”. Objekt i kontratës së dhurimit mund të jenë sendet e luajtshme
dhe ato të paluajtshme, të përcaktuara në gjini ose individualisht të përcaktuar, me
kusht që ato të mos jenë të përjashtuara nga qarkullimi civil,181
por nuk mund të ketë
për objekt kryerjen e veprimeve (p.sh. shërbimin e mjekut) ose mosveprimet (p.sh.
detyrimin, pa kundërshpërblim, për të mos ndërtuar një mur).
Përsa i përket natyrës së sendeve, shohim se legjislatori nuk ka vendosur limite,
çka nënkupton se sendet në kontratën e dhurimit mund të jenë si të konsumueshme
ashtu edhe të pakonsumueshme. Kusht është që objekti i kontratës së dhurimit, ashtu
si dhe për kontratat e tjera, duhet të jetë i mundshëm, i ligjshëm, i përcaktuar ose i
përcaktueshëm.182
Por në të njëjtën kohë, Kodi Civil parashikon një kufizim tjetër i cili
vepron vetëm për kontratën e dhurimit: Dhurimi nuk mund të ketë për objekt
sendet e ardhshme, përndryshe është i pavlefshëm.183
Kodi nuk parashikon kufizime në lidhje me sasinë e sendeve apo të drejtave që
dhuruesi mund t‟i kalojë palës tjetër për sa kohë këto janë pjesë e pasurisë së tij
aktuale. Gjithashtu, njihet edhe nocioni i dhurimit universal, i cili përfshin rastet në të
cilat dhurimi përfshin të gjithë pasurinë e dhuruesit, i cili i kalon në këtë rast vetëm
aktivin dhe jo pasivin.184
180
Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 83. 181
Sende të përjashtuara nga qarkullimi civil janë ato sende të cilat nuk mund të jenë objekt i
marrëdhënieve juridiko- civile pa lejë të organit kompetent ose nuk mund të jenë në qarkullim civil për
shkak të natyrës së tyre. Këtu futen dy kategori sendesh të cilat janë: sendet që konsiderohen të
paligjshme për të qenë në qarkullimin civil si p.sh. droga, armët e zjarrit etj. dhe sendet që për shkak të
natyrës së veçantë të tyre janë të përjashtuara nga qarkullimi civil dhe këtu futen pronat domaniale dhe
pronat publike. Ardian Nuni, “Leksione të pronësisë dhe trashëgimisë”, Tiranë, 2008, fq. 61. 182
Neni 678, Kodi Civil. 183
Përjashtim nga ky rregull bën kontrata e dhurimit e cila ka për objekt frutat akoma të pa shkëputura.
Në këtë rast kontrata është e vlefshme. Guido Capozzi, “Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore,
Milano, 2003, fq. 1546. 184
Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve II”, Tiranë, 2008, fq. 40.
60
Dhurimi i një universitas185
përfshin një tërësi elementesh të veçantë, me një
destinacion të vetëm dhe që i përkasin të njëjtit person (p.sh. një kope bagëti, një
ndërmarrje, një bibliotekë, etj). Në këtë rast në dhurim do të përfshiheshin edhe sendet
e shtuara në mënyrë të njëpasnjëshme, nëse sendi i dhuruar për këtë kohë ka qëndruar
pranë dhuruesit, me përjashtim të rastit kur nga vetë kontrata e dhurimit do të
rezultonte ndryshe. Në këtë rast sendet e shtuara më vonë nuk do të konsiderohen
sende të ardhshme për vetë natyrën unike të universalitetit, unitet ky i cili ka karakter
relativ dhe jo absolut.186
Shpesh diskutohet nga ana e doktrinës në lidhje me formës që duhet të vishet
kontrata e dhurimit kur ka objekt një universalitet sendesh.
Kontrata e dhurimit është e vlefshme kur specifikohet vlera e secilit send që
përbën universalitetin apo është e mjaftueshme vetëm përcaktimi i vlerës totale?
Në këtë rast, anashkalohet respektimi i formës i parashikuar nga neni 764 i Kodit
Civil, pasi është e mjaftueshme specifikimi në përgjithësi i vlerës së këtij universaliteti
të sendeve, pa qenë e nevojshme përcaktimi veçmas i vlerës së secilit send që përbën
këtë universalitet.187
Një problem që ndeshet shpesh në praktikë është edhe rasti i tjetërsimit të pasurisë
bashkëshortore.
Shpesh shtrohet pyetja në qoftë se pasuria bashkëshortore mund të jetë
objekt i kontratës së dhurimit apo jo?
Për t‟i dhënë përgjigje kësaj pyetjeje së pari duhet të ndalemi dhe të shpjegojmë se
çfarë kuptohet dhe çfarë përfshihet tek pasuria bashkëshortore188
.
Në Kodin Civil të vitit 1929, regjimi juridik i pasurisë bashkëshortore trajtohet në
titullin III “Kontrata e martesës”.189
Sipas këtij Kodi, pasuria e vënë gjatë martesës nuk
prezumohej si pasuri në bashkëpronësi midis bashkëshortëve vetëm për shkak të
martesës.
Një qëndrim të tillë mban Kolegji Civil i Gjykatës të Lartë, ku në pjesën arsyetuese
të vendimit të tij,190
ndër të tjera shprehet se: “Ekzistenca e titullit të pronësisë në emër
të njërit prej bashkëshortëve është provë bindëse, se pronësia mbi sendin nuk është
rezultat i fitimeve të bashkëpasunimit dhe për pasojë pronësia i mbetet atij
bashkëshorti që ka titullin e pronësisë. Pasuria e vënë gjatë martesës konsiderohet në
bashkëpronësi vetëm kur vërtetohet se ajo është vënë me fitimet e bashkëpasunimit”
185
Pietro Rescigno, “Codice civile - seconda edizione”, Giuffre Editore, Milano, 1994, fq. 771 dhe Carlo
Giannattasio, ”Delle successioni, divisione-donazione”, Unione Tipografico - Editrice Torinese, 1980,
fq. 218. 186
Pietro Perlingieri, “Codice Civile annotato con la dottrina e la giurisprudenza”, Zanichelli Editore,
1991, fq. 662. 187
Antonio Palazzo, “I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 348 dhe Biondo Biondi, “La
donazione. Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq. 455. 188
Sikurse shihet edhe nga dispozitave të sanksionuara në Kaptinën IV të Kodit Civil të vitit 1929,
bashkëpasunimi shtrihet vetëm mbi të drejtën e gëzimit të kësaj pasurie dhe bëhet pasuri bashkëshortore
vetëm ajo pasuri e vënë me fitimet e përbashkëta të dy bashkëshortëve dhe se sendet që figurojnë në
pronësi individuale të secilit bashkëshort nuk përfshihen në pasurinë bashkëshortore. 189
Nenet 1321-1389, Kodi Civil i vitit 1929. 190
Vendimi nr. 1143, dt. 12.10.2006 i Kolegjit Civil të Gjykatë së Lartë.
61
Për efekt të unifikimit të praktikës gjyqësore në lidhje me marrëdhëniet e
bashkëpronësisë të rregulluara nga dispozitat e Kodit Civil të vitit 1929, Kolegjet e
Bashkuara të Gjykatë së Lartë,191
me vendimin e tyre kanë arritur në përfundimin se:
“Në kohën kur është vënë kjo pasuri ka qenë në fuqi Kodi Civil i 1929. Sipas këtij
Kodi pasuria e vënë gjatë martesës nuk prezumohej si bashkëpronësi midis
bashkëshortëve vetëm për shkak të martesës, kjo pasi, duke ju referuar dispozitave të
këtij Kodi, del qartë se secili bashkëshort gjatë martesës kishte të drejtë të kishte pasuri
ekskluzive të tij të luajtshme dhe të paluajtshme. Në rastet kur mungojnë pakte të
posaçme të hartuara me akt publik para noterit dhe para martesës dhe prona e vënë
gjatë martesës figuron në emër të njërit prej bashkëshortëve, kjo pronë i takon
bashkëshortit në emër të të cilit është regjistruar dhe nuk prezumohet të jetë pasuri e
përbashkët.”
Ekzistenca e titullit të pronësisë në emër të njërit prej bashkëshortëve është provë
bindëse që pronësia mbi sendin nuk është rezultat i fitimeve të bashkëpasunimit dhe,
për pasojë, pronësia i mbetet atij bashkëshorti që ka titullin e pronësisë.
Kodi aktual i Familjes192
konsideron pasuri vetjake të bashkëshortit, që nuk
bën pjesë në bashkësi, pasurinë e fituar gjatë martesës me anë të dhurimit, të
trashëgimisë ose legut, kur në aktin e dhurimit ose në testament nuk përcaktohet
se ato janë dhënë në favor të bashkësisë.193
Sipas një interpretimi të zgjeruar kjo
dispozitë përshin jo vetëm dhurimin që një person i tretë bën në favor të njërit
bashkëshort, por edhe disponimin e bashkëshortëve në favor të njëri – tjetrit gjatë
martesës.
Si në rastin e dhurimit ashtu edhe në atë të testamentit, është animus donandi i cili
përfaqëson shkakun e veprimit dhe në asnjë rast nuk duhet të pranohet që nga ky
veprim të përfitojë një person i tretë, pasi në këtë mënyrë cenohet vullneti i dhuruesit, i
cili nuk ka pasur një qëllim të tillë kur ka dhuruar sendin.
Edhe Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë, nëpërmjet një vendim unifikues194
kanë vendosur se: “Në rastin e dhurimit të sendeve vetjake të bashkëshortit dhurues
apo sendet e bashkëpronësisë, sendi i dhuruar do të kalojë në pronësinë vetjake të
bashkëshortit përfitues dhe në këtë mënyrë këto sende nuk bëjnë pjesë në bashkësinë
ndërmjet bashkëshortëve.
191
Vendimi nr. 5, dt. 20.01.2009 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. “Me çeljen e dëshmisë
së trashëgimisë, paditësi pretendon se ka marrë dijeni se shtëpinë objekt gjykimi, babai ia kishte dhuruar
motrës së tij, nëpërmjet kontratës së dhurimit dhe se ajo e kishte regjistruar këtë shtëpi në emër të saj në
Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Paditësi pretendon se prindërit e tij e kanë pasur në
bashkëpronësi në pjesë të barabarta shtëpinë objekt gjykimi dhe për pasojë, kontrata e dhurimit është
absolutisht e pavlefshme, pasi kushti themelor për të dhuruar një pasuri është të jesh pronar i saj,
ndërkohë që në kohën kur është dhuruar pasuria, babai ka qenë pronar vetëm i gjysmës së shtëpisë.
Paditësi pretendon se fakti që pasuria ka qenë e regjistruar në hipotekë vetëm në emër të babait nuk do
të thotë se nëna nuk ka qenë bashkëpronare.” 192
Neni 77, Kodi i Familjes. 193
Bazuar në dispozitat e Kodit të Familjes, mbi sendet e fituara me trashëgimi apo dhurim, secili
bashkëshort ruan të drejtën e administrimit dhe disponimit të lirë. Nga ana tjetër, nëse bashkësia ligjore
përfundon dhe bashkëshortët i nënshtrohen procedurave të pjesëtimit, pasuria e fituar me trashëgimi apo
dhurim nuk përfshihet në masën e sendeve që do të pjesëtohen. Sonila Omari, “E drejta familjare”,
Tiranë, 2010, fq. 106. 194
Vendimi nr. 3, dt. 03.02.2006 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Në bazë të rrethanave të
faktit nuk mund të pretendohet se dhuruesi ka kaluar të drejtën e pronësisë së gjithë sendit dhe në të
njëjtën kohë ka përfituar ½ pjesë të tij, pasi në këtë rast duhet pranuar që dhuruesi gëzon njëkohësish
cilësinë e debitorit dhe atë të kreditorit mbi të njëjtin detyrim, atë të kalimit të pronësisë mbi një send të
paluajtshëm. Me fjalë të tjera, do të thotë t‟i japësh mundësinë një subjekti të së drejtës, të lidhë kontratë
me vehten e tij, gjë që nuk përfaqëson gjë tjetër veçse një non sens juridik.
62
Nëse objekti kontratës së dhurimit do të jetë kalimi i pronësisë së një sendi,
bashkëshorti tjetër bëhet përfitues i gjithë sendit, i cili kalon në pasurinë e këtij të
fundit. Ndërsa, kur objekt i kontratës së dhurimit janë sende të cilat bëjnë pjesë në
bashkësinë ndërmjet bashkëshortëve, do të konsiderohet se objekt i dhurimit është
pjesa ideale mbi sendet në bashkëpronësi, e cila pas lidhjes së kontratës së dhurimit do
të bashkohet me pjesën ekzistuese që gëzonte bashkëshorti përfitues mbi sendin duke
u kthyer kështu në pasuri ekskluzive e këtij të fundit.
Pasuria e fituar me anë të trashëgimisë gjatë martesës, kur në testament nuk
përcaktohet dhënia në favor të bashkësisë, konsiderohet pasuri vetjake dhe si e tillë
mund të disponohet lirisht, pa qenë e nevojshme marrja e pëlqimit nga bashkëshorti
tjetër. Titullar i sendit të dhuruar është vetëm bashkëshorti përfitues i dhurimit. Sendi i
përfituar nuk bën pjesë në bashkëpronësinë bashkëshortore dhe, si i tillë,
bashkëshorti pronar mund ta tjetërsojë i vetëm kundrejt çdo subjekti, pa marrë
pëlqimin e bashkëshortit dhurues.”
Pra, rregulli i përgjithshëm është se sendet e fituara me trashëgimi apo
dhurim janë sende vetjake. Konsiderohen sende vetjake të njërit bashkëshort, jo
vetëm ato të fituara si rezultat i një kontrate dhurimi, por çdo formë nëpërmjet të cilit
një bashkëshort fiton të drejta pa kundërshpërblim nga një i tretë. Përjashtim nga
rregulli i përgjithshëm bën rasti kur dhuruesi përcakton në kontratën e dhurimit se
sendet janë dhënë në favor të bashkësisë.
Kështu, nëse njëri bashkëshort i dhuron një tjetri një send të caktuar, ky do të
konsiderohet send vetjak i bashkëshortit përfitues, automatikisht, nga data e dhurimit.
Bashkëshortët mund t‟i dhurojnë njëri-tjetrit jo vetëm sende nga pasuria e tyre vetjake,
por edhe sende që bëjnë pjesë në bashkësi. Në një hipotezë të tillë, do të konsiderohet
se bashkëshorti i ka dhuruar bashkëshortit tjetër ½ pjesë të tij nga sendi në bashkësi,
pasi pjesa tjetër është ndërkohë e bashkëshortit përfitues.195
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë, kanë konkluduar në vendimin unifikues
nr. 24,196
datë 13.12.2002, se: “ Ligji për kthimin dhe kompensimin nuk janë mënyra
të reja të fitimit të pronësisë dhe pasuria e ardhur me trashëgim dhe e kthyer më vonë
me këto ligje nuk do të konsiderohet pasuri bashkëshortore.”
Pra, në rastet në të cilat pasuria, objekt i kontratës së dhurimit, është një pasuri
në bashkëpronësi të dy bashkëshortëve, pra, pasuri e vënë gjatë martesës, kjo
pasuri nuk mund të disponohet lirisht nga njëri bashkëshort pa pëlqimin e
bashkëshortit tjetër.197
195
Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2010, fq. 108. 196
Vendimi nr. 24, datë 13.12.2002 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Gjykata e Lartë ka
arritur në përfundimin se: “Pasuria trashëgimore e fituar nga e padituar kundërpaditëse nuk do të
konsiderohet si pasuri bashkëshortore dhe, për pasojë, si pronare e vetme ka të drejtën të disponojë me
vullnet të lirë, edhe duke e tjetërsuar në persona të tjerë, në respektim të dispozitave ligjore në fuqi. Ajo
për shkaqe të pavarura nuk mund të vihej në posedim të pasurisë trashëgimore. Kontrata e dhurimit, me
të cilën pasurinë e saj trashëgimore jua ka dhuruar fëmijëve të saj pa pëlqimin e bashkëshortit, është e
vlefshme.” 197
Vendimi nr. 1298, datë 25.05.2012, Gjykata e Apelit Tiranë. Me kontratën e dhurimit nëna i ka
dhuruar djalit të saj, dy dhoma të një banese, ndërsa pjesën tjetër të banesës ia ka dhuruar vajzës së saj
(të paditurës), duke mos pasur më pjesë të vetën në këtë pasuri. Paditësi, ka pretenduar se kontratat e
mësipërme janë absolutisht të pavlefshme duke qenë se dhuruesja ka qenë bashkëpronare në pjesë të
barabarta me bashkëshortin. Duke qenë pronare vetëm për gjysmën e pasurisë, dhurimi i bërë prej saj,
është veprim nul që nuk sjell pasoja juridike. Në bazë të dokumentacionit të vënë në dispozicion
rezulton se pronare e pasurisë së pretenduar nga paditësi, ka qenë vetëm nëna e tij dhe jo bashkëshorti i
saj, për vetë faktin se ajo e ka blerë këtë shtëpi nga të tretët dhe e ka regjistruar në emrin e vet.
Kolegji çmon se: “Padia është plotësisht e bazuar dhe se kontratat e lidhura konstatohen nga gjykata si
absolutisht të pavlefshme pjesërisht, kjo pjesërisht për pjesën në pronësi të bashkëshortit si
63
Kontrata e dhurimit të pasurisë së paluajtshme, në aspektin formal-juridik, me
efekt vlefshmërinë e veprimit juridik, është një kontratë ku vullneti i palëve shprehet
në aktin noterial të hartuar për këtë qëllim.
Duke qenë pasuri e paluajtshme në bashkëpronësi në tërësi mes bashkëshortëve,
tjetërsimi, pra edhe dhurimi i kësaj prone, kërkon domosdoshmërish që të bëhet nga të
dy bashkëpronarët (bashkëshortët), vullneti i të cilëve duhet të formalizohej në aktin
noterial të dhurimit.198
Në rastet në të cilat bëhet fjalë për administrim të jashtëzakonshëm (sikurse janë
veprimet të cilat lidhen me disponimin e pasurisë, si: lënia peng ose në hipotekë e një
sendi të bashkësisë, tjetërsimi i tij nëpërmjet shitjes, dhurimit etj.) dhe veprimi
realizohet vetëm nga njëri bashkëshort, tjetri mund të kërkojë konstatimin e
pavlefshmërisë së veprimit juridik, me anë të së cilit një pasuri e bashkësisë i është
shitur një të treti.199
Në këtë përfundim ka arritur edhe Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë200
i cili ka
shpallur të pavlefshëm testamentin për pjesën në të cilën parashikonte kalimin e
pronësisë së pasurisë bashkëshortore. Edhe kontrata e dhurimit, e cila ka hyrë në fuqi
pas testamentit do të konstatohej e pavlefshme për pjesën e paditëses në shtëpinë
objekt dhurimi, që dhuruesi, e ka disponuar si të tijën.
Në praktikën gjyqësore janë të shumta rastet, kur njëri bashkëshort kërkon
pavlefshmërinë e dhurimit të një të apartamentit, truallit apo tokës bujqësore të kryer
nga bashkëshorti tjetër. Sigurisht që, referenca ligjore e këtyre padive përbëhet nga
nenet e Kodit Civil për pavlefshmërinë e veprimit juridik. Por, zgjidhja e drejtë e çdo
konflikti të kësaj natyre duhet të burojë nga çështje të së drejtës familjare, të tilla si:
nëse pasuria konkrete bën pjesë në bashkësi apo është pasuri vetjake; veprimi konkret
përfshihet në administrimin e zakonshëm, apo të jashtëzakonshëm të pasurisë; çfarë
parashikojnë parimet e sanksionuar në nenin 90 të Kodit të Familjes?201
Nëse kërkohet pavlefshmëria e kontratës së dhurimit, në këtë rast, të drejtën për të
ngritur padi e kanë palët pjesëmarrëse në kontratën e dhurimit ose trashëgimtarët e
tyre.
bashkëpronar në pjesë të barabarta me bashkëshorten e tij, pavarësisht se shtëpia e blerë në vitin 1954
është blerë dhe regjistruar vetëm në emër të njërit bashkëshort.” 198
Vendimi nr. 72, datë 16.02.2010, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. 199
Vendimi nr. 851, datë 05.10.1999, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Në bazë të rrethanave të
çështjes: “Banesa, objekt i kontratës së dhurimit është fituar në pronësi nga bashkëshorti gjatë martesës
dhe për rrjedhojë është në bashkëpronësi të dy bashkëshorteve. Sipas nenit 87/II për tjetërsimin e saj
duhej dhe pëlqimi i bashkëshortes. Mungesa e pëlqimit të saj e bën të pavlefshme kontratën e dhurimit
vetëm për ½ pjesë që i takon asaj si bashkëshorte.” 200
Vendimi nr. 990, datë 22.10.2002, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Në çështjen në fjalë, i padituri,
me anë të testamentit ka emëruar trashëgimtar të vetëm vëllanë e tij, duke përjashtuar bashkëshorten dhe
djalin e tij dhe i ka lënë midis të tjerash edhe një shtëpi dykatëshe, shtëpi e cila është pronë
bashkëshortore. Gjykata ka konstatuar se: “Në kushtet kur prona objekt gjykimi përbën një pronë
bashkëshortore, testatori nuk mund të dispononte me testament, veç pjesës së tij, edhe pjesën e paditëses
në këtë bashkëpronësi, (që prezumohet në pjesë të barabarta për aq kohë sa nuk është vërtetuar e
kundërta). Në këto kushte, me të drejtë Gjykata e ka konsideruar të pavlefshëm testamentin për këtë
pjesë”. 201
Neni 90 i Kodit të Familjes parashikon se: “Secili bashkëshort ka të drejtën e administrimit të
zakonshëm të pasurisë në bashkësi. Secili bashkëshort është përfaqësues ligjor edhe i bashkëshortit
tjetër përpara organeve administrative dhe gjyqësore për çështje që kanë të bëjnë me administrimin e
zakonshëm të pasurisë në bashkësi. Kryerja e veprimeve që kapërcejnë administrimin e zakonshëm u
takon bashkërisht dy bashkëshortëve.”
64
Për sa ju përket të drejtave, shtrohet pyetja nëse mund të dhurohet pjesa e
bashkëpronësisë202
nëse bëhet fjalë për një send i cili është në bashkëpronësi të disa
personave?
A mund të dhurohet kuota e bashkëpronësisë dhe a i nënshtrohet ajo ndonjë
kufizimi?
Në këtë rast, përsa i përket kuotës së bashkëpronësisë, titullari i saj, ka të drejtë të
tjetërsojë apo disponojë në çdo mënyrë pjesën e tij në bashkëpronësi, pra edhe me anë
të dhurimit, e drejtë kjo e parashikuar shprehimisht edhe nga Kodi Civil203
.
Por legjislatori, brenda të njëjtit paragraf ka vendosur edhe kufizime në lidhje me
tjetërsimin e sendit të paluajtshëm, duke qenë se vendoset si kriter respektimi i
dispozitës mbi “Të drejtën e parablerjes”,204
në rastin në të cilin bëhet fjalë për një
tjetërsim me shpërblim.
Bashkëpronari ka të drejtë të tjetërsojë ose disponojë në çdo mënyrë tjetër sendin e
përbashkët, por kur ky send është i paluajtshëm duhet të respektojë të drejtën e
parablerjes që kanë bashkëpronarët e tjerë. Ai lirisht mund të tjetërsojë, me anë të
kontratës së dhurimit, pjesën e tij në bashkëpronësi një bashkëpronari tjetër apo një
personi tjetër çfarëdo, pavarësisht nëse sendi është i luajtshëm apo i paluajtshëm. Duke
qenë se kufizimi i referohet vetëm rastin të shitjes së një sendi të paluajtshëm, mund të
themi se në rastin e kontratës së dhurimit ky kufizim nuk vepron dhe bashkëpronari
është krejtësisht i lirë ta dhurojë këtë send.
Në ndryshim nga Kodi Civil, sipas të drejtës zakonore, në rastet kur personi donte
ta shiste, shkëmbente apo edhe dhuronte tokën apo banesën e tij, ai duhej t‟i drejtohej
fillimisht personave më të afërm të gjakut të tij, si vëllait, kushëririt të parë e më pas
fisit të tij, duke e përcaktuar dhe çmimin e shitjes në qoftë se ishte shitje.
Mosrespektimi i së drejtës së parablerjes nga ana e personit sillte të njëjtën pasojë që
sjell edhe në Kodin Civil, pavlefshmërinë e veprimit juridik, pasi e drejta zakonore
nuk njihte shitblerje të sendeve të paluajtshme pa respektim të të drejtës së parablerjes.
Sikurse e përmendëm edhe më sipër, dhuruesi ka të drejtë të kalojë në pronësi
të përfituesit jo vetëm një send, por edhe një të drejtë reale,205
të cilin ai i pranon
me anë të dhurimit. Të drejtat reale që konfirmohen nga Kodi ynë Civil janë: e drejta
e pronësisë,206
servituti,207
uzufrukti,208
enfiteoza,209
përdorimi dhe banimi.210
202
Në rast se pronësia mbi një send ose mbi të drejtat reale të atij sendi i përkasin jo një personi, por dy
ose më shumë personave bashkërisht, jemi para bashkëpronësisë. Pjesët e bashkëpronarëve në sendin e
përbashkët janë të barabarta derisa të provohet e kundërta dhe të drejtat dhe detyrimet e
bashkëpronarëve përcaktohen në pjesëtim me pjesët e tyre. Ardian Nuni, vep. e cit. fq. 158. 203
Nenin 200, paragrafi c) Kodi Civil parashikon se: “Çdo bashkëpronar ka të drejtë të tjetërsojë ose
disponojë në çdo mënyrë tjetër pjesën e tij në sendin e përbashkët, por kur ky send është një send i
paluajtshëm, mund ta shesë pjesën e tij vetëm duke respektuar të drejtën e parablerjes që kanë
bashkëpronarët e tjerë sipas nenit 204 të këtij Kodi”. 204
Neni 204, Kodi Civil, parashikon se: “Bashkëpronari para se t‟ia shesë pjesën e vet në sendin e
paluajtshëm një personi që nuk është bashkëpronar, detyrohet të njoftojë me shkrim bashkëpronarët e
tjerë nëse dëshiron të blejnë pjesën me të njëjtat kushte që do t‟ia shesë personit të tretë. Në rast se këta
nuk përgjigjen brenda tre muajve se dëshirojnë të blejnë pjesën, bashkëpronari është i lirë të shesë
pjesën e tij në persona të tretë. Ai duhet t‟ua bëjë të njohur bashkëpronarëve të tjerë bashkëpronarin e
ri”. 205
Të drejtat reale janë të drejta mbi sendet. 206
Kodi Civil e jep kuptimin dhe përmbajtjen e të drejtës së pronësisë në nenin 149 të tij. Sipas kësaj
dispozite, “Pronësia është e drejta për të gëzuar dhe disponuar lirisht sendet brenda kufijve të caktuar në
ligj”. Kjo e drejtë është një e drejtë e transferueshme nga një subjekt në një tjetër, qoftë në mënyrë të
plotë, domethënë pronari i kalon një subjekti tjetër tagrat e tij të pronësisë mbi një send, qoftë në
65
E drejta e pronësisë përcaktohet si e drejtë reale themelore e përbërë prej tre
tagrave, të drejtave më të vogla që mund të ushtrojë pronari mbi sendet, pronë e tij.
Ajo kuptohet si një unitet, si tërësi e këtyre të drejtave dhe si rrjedhojë tagri i
posedimit, gëzimit dhe disponimit nuk mund të konsiderohen si të drejta më vete, të
pavarura nga e drejta e pronësisë.
Uzufrukti, përdorimi, banimi dhe servitutet, përcaktohen si të drejta reale dytësore,
sepse derivojnë dhe njëkohësisht janë të lidhura me të drejtën reale themelore, me të
drejtën e pronësisë.
Karakteristika kryesore për kategorinë e këtyre të drejtave është mosushtrimi i tyre
nga pronari i sendit mbi sendin objekt pronësie dhe ushtrimi i tyre mbi sendin pronë e
dikujt tjetër.211
Për këto arsye këto të drejta njihen si të drejta që ushtrohen prej të
tjerëve (ius in re aliena), si të drejta më të vogla ose të pjesshme, të përkohshme,
lidhur me të drejtën kryesore, të plotë dhe të përhershme, të drejtën e pronësisë.
Pas kalimit të së drejtës së pronësisë, uzufrukti është e drejta e cila ndeshet më
shpesh si objekt i kësaj kontrate. Uzufrukti mund të vendoset nga dhuruesi në favor të
përfituesit, ashtu sikurse mund t‟i cedohet përfituesit brenda kufijve të vendosur nga
ligji.
Problemet që mund të lindin në rastin e krijimit të uzufruktit, objekt i kontratës së
dhurimit, ka lidhje me faktin se e drejta fitohet nga përfituesi vetëm me vdekjen e
dhuruesit dhe nga ana tjetër uzufrukti është i patransferueshëm tek trashëgimtarët.212
Dispozitat e Kodit Civil, të cilat trajtojnë uzufruktin, nuk vendosin ndonjë kufizim
mbi mënyrën e kalimit të tij.213
Uzufruktari është i lirë të kalojë të drejtën e uzufruktit,
mënyrë të pjesshme, domethënë pronari mund të kalojë te një subjekt tjetër jo të gjitha tagrat e
pronësisë, por vetëm disa prej tyre. Ardian Nuni, “Leksione të pronësisë dhe trashëgimisë”, Tiranë,
2008, fq. 224. 207
Në rastin kur pronari ose ligji i kalon një subjekti tjetër disa të drejta të caktuara mbi një send,
ndodhemi para rastit të të drejtave të të tjerëve mbi një send të huaj, të cilat njihen me emrin iura in re
aliena. Këto të drejta në vetvete ndahen në të drejta gëzimi dhe garancie. Tek të drejtat e gëzimit futen
servitutet dhe enfiteoza, ku servitutet mund të ndahen gjithashtu në servitute të cilat i shërbejnë një
prone (servitute prediale) ose servitute që i shërbejnë një personi (servitute personale). Ardian Nuni,
vep. e cit., fq. 225 208
Uzufrukti është servituti personal më i rëndësishëm, dhe nënkupton të drejtën e një personi për të
përdorur dhe gëzuar një send të huaj njëlloj sikur të ishte pronari, me detyrimin që ta ruajë dhe ta
mirëmbajë atë. Neni 232, Kodi Civil. 209
Enfiteoza ndryshon nga e drejta reale e pronësisë. Kodi Civil, në nenin 784, jep përkufizimin e
enfiteozës. Ky nen parashikon se: “Enfiteoza është një kontratë me të cilën një personi i jepet e drejta të
përdorojë e të përmirësojë një pasuri të paluajtshme, kundrejt një shpërblimi periodik në të holla ose në
natyrë”. 210
Përdorimi dhe banimi janë dy lloje të tjera të servituteve personale, të cilat gjithashtu gjejnë
rregullim në Kodin Civil në një dispozitë të vetme. Janë të drejta reale me natyrë të përkohshme dhe
ngushtësisht personale mbi bazën e të cilave një person përdor për nevoja të tij dhe të familjes së tij një
send të huaj. Neni 259 i Kodit Civil përcakton se: “Personi që gëzon një të drejtë përdorimi mbi një
send, e përdor atë dhe gëzon frytet e tij në masën që ka nevojë për veten e tij dhe për familjen e tij. Kur
objekt i të drejtës së përdorimit është një banesë, personi ka të drejtë të banojë atje sipas nevojave të tij
dhe të familjes së tij. Sendi ose banesa që përdoret nuk mund të tjetërsohet, të rëndohet me barrë të
ndryshme dhe as të përdoret nga persona të tjerë.” Ardian Nuni, vep.e cit. fq. 293. 211
Për këtë arsye këto të drejta njihen si të drejta më të vogla ose të pjesshme, të drejta dytësore, të
përkohshme, lidhur me të drejtën kryesore, të plotë, të përhershme, të drejtën e pronësisë. Valentina
Kondili, “E drejta Civile II”, Pjesa e Posaçme, Geer, 2008, fq. 56. 212
Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre
Editore, fq. 485. 213
Neni 241, paragrafi i parë i Kodit Civil parashikon se “Uzufruktari mund t‟ia kalojë një tjetri këtë të
drejtë për një kohë ose për gjithë kohën e qenies së saj, përveç kur në aktin e krijimit është parashikuar
ndryshe."
66
me përjashtim të rasteve kur në aktin e krijimit është parashikuar shprehimisht ndalimi
i kalimit dhe për pasojë edhe ndalimi i dhurimit.
Autorë të ndryshëm pranojnë se e drejta e pronësisë mund të kalohet edhe me
rezervë uzufrukti,214
ku rezerva mund të jetë si në favor të dhuruesit ashtu dhe në favor
të një personi të tretë. Në rastin e fundit është e domosdoshme edhe pëlqimi i personit
të tretë, duke qenë se parashikohet se dhuruesi i kalon palës tjetër, personit të tretë, një
të drejtë reale të cilën ajo e pranon. Në rast refuzimi, e drejta e uzufruktit do t‟i mbetet
dhuruesit.
Në rast se dhuruesi vdes para se personi i tretë të ketë pranuar dhurimin e
uzufruktit, oferta do të konsiderohet si e pavlefshme duke qenë se dhurimi quhet i
përfunduar nga momenti në të cilin akti i pranimit i është njoftuar dhuruesit.
Në lidhje me formën në të cilin duhet të realizohet dhurimi i së drejtës së
uzufruktit, do i referohemi për analogji parashikimit që bëjnë dispozitat e Kodit Civil.
Për uzufruktin e krijuar me veprim juridik përcaktohet se ai duhet të realizohet me akt
noterial, dhe nëse ka për objekt sendet e paluajtshme kërkohet gjithashtu edhe
regjistrimi në regjistrat e sendeve të paluajtshme.215
Duke qenë se uzufrukti nënkupton të drejtën e një personi për të gëzuar një send që
është në pronësi të dikujt tjetër, me detyrimin për ta ruajtur dhe mirëmbajë atë, me
vdekjen e këtij të fundit shuhet edhe kontrata e dhurimit nëpërmjet së cilës është
realizuar kalimi i të drejtës së uzufruktit.
Një tjetër parashikim i Kodit Civil është edhe rasti i dhurimit, i cili ka për objekt
detyrimet periodike. Një kontratë e tillë dhurimi është plotësisht e vlefshme në rast se
plotësohen edhe kushtet e tjera të kërkuara nga Kodi.216
Ky dhurim shuhet me vdekjen
e dhuruesit, përveç rasteve kur në kontratë është parashikuar ndryshe.217
Në kontratën e dhurimit me objekt detyrime periodike, dhuruesi detyrohet t’i
transferojë pranuesit të dhurimit në mënyrë periodike të drejtat reale, mbi të
njëjtin send ose mbi sende të ndryshme, pra ai është i detyruar të kryejë veprime të
cilat përsëriten në kohë.
Dhurimi që ka për objekt detyrime periodike (p.sh. e drejta për të banuar gjatë
verës në vilën e dhuruesit, ose kur dhuruesi merr përsipër ti dhurojë përfituesit çdo
muaj nga 20.000 lek gjatë gjithë jetës së tij, etj.) nga ana tjetër nuk bie në kundërshtim
me ndalimin e parashikuar nga legjislatori në lidhje me dhurimin e sendeve të
ardhshme, pasi këto detyrime periodike përsëriten në të ardhmen si pasojë e një
dhurimi të qartë dhe të përcaktuar që në momentin e bërjes së dhurimit218
. Prezumohet
se, dhuruesi ka dashur ta kufizojë përfitimin me kohën e jetëgjatësisë së tij, meqenëse
ky detyrim shuhet me vdekjen e dhuruesit.
Mund të ndodhë që pas lidhjes së kontratës së dhurimit me objekt detyrime
periodike, dhuruesi të vdesë. Në këtë rast, parimisht, kontrata zgjidhet, duke i hequr
pranuesit të dhurimit mundësinë për të vazhduar përfitime nga dhurime të tjera në të
ardhmen.
Ky ndalim është vënë duke pasur parasysh faktin se dhuruesi ka disponuar në favor
të një personi tjetër duke u nisur nga mirësia dhe bujaria e tij, për aq kohë sa është
214
Biondo Biondi, “La donazione, Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.
371. 215
Neni 235, Kodi Civil. 216
Olti Skrame, “Komentari i Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë”, vëllimi i 2, Onufri, 2011, fq.
328. 217
Neni 763, Kodi Civil. 218
Pietro Rescigno, “Codice civile - seconda edizione”, Giuffre Editore, Milano, 1994, fq. 772.
67
gjallë, duke mos dëmtuar kështu interesat e trashëgimtarëve, të cilët në rast të kundërt
dhurimi do të shndërrohej në një peshë për ta duke qenë se do ishin të detyruar të
vazhdonin të ekzekutonin në mënyrë periodike dhurimin.
Megjithatë, asgjë nuk e ndalon dhuruesin të përcaktojë në kontratën e dhurimit se
efektet e këtij dhurimi periodik do të vazhdojë pas vdekjes së tij. Në këtë rast detyrimi
do të vazhdojë tek trashëgimtarët e tij, të cilët do të jenë të detyruar që të vazhdojnë
transferimin e të drejtave reale ndaj pranuesit të dhurimit edhe pas vdekjes së
dhuruesit, në qoftë se pas vdekjes këto të drejta reale ekzistojnë edhe pse mund të
gëzohen nga trashëgimtarët e tij.
Ligjvënësi nuk shprehet në mënyrë të qartë nëse ky parashikim bëhet në një akt të
veçantë, apo në kontratën e dhurimit. Sipas jurisprudencës italiane, mjafton që vullneti
i kundërt i dhuruesit për vazhdimin e dhurimit periodik edhe pas vdekjes së tij të
rezultojë nga kontrata, pa qenë e nevojshme të bëhet me një akt tjetër të veçantë.
2.5. Përmbajtja e kontratës së dhurimit.
Përmbajtja e kontratës së dhurimit përbëhet nga tërësia e të drejtave të njërës palë
(përfituesit) dhe detyrimeve të palës tjetër (dhuruesit). Nisur nga fakti që kontrata e
dhurimit është një kontratë e njëanshme, si rregull ajo ka në përmbajtje të saj
detyrime vetëm për dhuruesin, ndërsa përfituesi fiton vetëm të drejta, pa pasur
nevojë që të japë diçka apo të kryejë ndonjë veprim në dobi të palës tjetër. Megjithatë,
përjashtimisht, në raste taksativisht të përcaktuara nga ligji, dhuruesit i njihen edhe
disa të drejta madje për përfituesin mund të lindin edhe detyrime, p.sh. në rastin e
dhurimit me barrë, e cila e shndërron kontratën e dhurimit, me vërtetimin qoftë edhe të
njërit prej tyre, në një kontratë të dyanshme.
Nëse ju referohemi të drejtave të dhuruesit, mund të themi se dhuruesi ka të drejtë
që t‟i bëjë ofertën përfituesit për të pranuar sendin e dhuruar. Gjithashtu, një e drejtë
tjetër e dhuruesit është edhe e drejta që ka ai të përcaktojë se cili do të jetë objekti i
kontratës, ose cila e drejtë do ti dhurohet përfituesit.219
Nëse i referohemi figurës së përfituesit, ai ka vetëm të drejta, sikurse janë: e drejta
për të kërkuar dorëzimin e sendit, objekt të kontratës; ai ka të drejtë të kërkojë kalimin
e të drejtës së pronësisë së sendit si dhe shpërblimin e dëmit nëse sendi i dhuruar për
shkak të mungesave dhe të metave i ka shkaktuar dëm përfituesit.
Detyrimet në ngarkim të dhuruesit të përcaktuara shprehimisht nga Kodi Civil janë
si më poshtë:
Përgjegjësia e dhuruesit në rastet e mosdorëzimit ose dorëzimit me vonesë të
sendit
Garancia për eviksion.
Garancia për të metat e sendit.
Përveç detyrimeve të përcaktuara shprehimisht nga Kodi Civil, një detyrim tjetër i
cili rëndon mbi dhuruesin është gjithashtu edhe detyrimi për pagimin e taksës në lidhje
me kalimin e të drejtës së pronësisë në qoftë se objekt i kontratës janë sendet e
paluajtshme.
219
Alajdin S, Alishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Veçantë, Prishtinë, 2002, fq. 90.
68
Përsa i përket këtij detyrimi, kjo vlerë do të përcaktohet dhe do të vendoset në
çastin e kalimit të së drejtës së pronësisë mbi to. Kalimi i së drejtës së pronësisë mbi
pasuritë e paluajtshme, tokë dhe ndërtesë, tatohet me 10 për qind të fitimeve kapitale
të realizuara dhe ky detyrim rëndon mbi personin, që kalon të drejtën e pronësisë mbi
pasurinë e paluajtshme, para kryerjes së regjistrimit, në përputhje me aktet ligjore në
fuqi.220
Ligji "Për tatimin mbi të ardhurat",221
konsideron si të ardhura të tatueshme edhe të
ardhurat që rrjedhin nga kalimi i së drejtës së pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme,
duke përfshirë këtu së bashku me kontratën e shitjes edhe kontratën e dhurimit.
Personi që kalon të drejtën e pronësisë mbi pasurinë e paluajtshme,222
paguan tatimin
para kryerjes së regjistrimit të kësaj pasurie, pasi në të kundërt pasuria e paluajtshme
nuk regjistrohet, pa provuar pagimin e detyrimit pranë zyrave vendore të regjistrimit të
pasurive të paluajtshme.223
Kontrata e dhurimit duhet të shprehë sipërfaqen në m2 të pasurisë, çmimin për m2
dhe vlerën e saj. Kontrata duhet të jetë e shoqëruar me hartën, planimetrinë dhe
dokumentet e tjera, që shërbejnë për rregjistrimin e pasurisë së paluajtshme.
Zyrat e regjistrimit të pasurisë së paluajtshme mbledhin tatimin lidhur me kalimin
e të drejtës së pronësisë së pasurisë së paluajtshme dhe e derdhin atë brenda 10 ditëve
nga kryerja e veprimeve në llogarinë e administratës tatimore. Brenda datës 10 të
muajit pasardhës, zyrat e regjistrimit të pasurisë së paluajtshme, dërgojnë në degën
përkatëse të tatimeve evidencën përkatëse e cila përmbledh emrin e personit
tatimpagues, shumën e llogaritur të tatimit si dhe numrin dhe datën e dokumentit të
derdhjes së këtij detyrimi në organin tatimor.
Për rastet e kalimit të së drejtës së pronësisë nëpërmjet dhurimit, transaksioni
konsiderohet i tatueshëm dhe për efekt të llogaritjes së detyrimit tatimor do të veprohet
si në rastin e kalimit të së drejtës së pronësisë, tokë dhe ndërtesë nëpërmjet aktit të
shitjes.224
Në këtë rast, për efekt të llogaritjes së tatimit, vlera e pasurisë së
paluajtshme që dhurohet përcaktohet në bazë të vlerësimit të bërë nga zyra e
regjistrimit të pasurive nëpërmjet agjentëve vlerësues të autorizuar prej saj. Kalimi i të
drejtës së pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme, tatohet sipas tabelës që përcakton
“Tatimin mbi Kalimin e të Drejtës së Pronësisë mbi Pasuritë e Paluajtshme”. 225
220
Tatimi me 10 përqind nuk zbatohet në rastet e shkëmbimit të së drejtës së pronësisë mbi tokën me të
drejtën e pronësisë mbi ndërtesën e ndërtuar mbi tokë. Në këtë rast tatimi i të ardhurave kryhet sipas
procedurës së dhënë në nenin 20 të ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 "Për tatimin mbi të ardhurat", të
ndryshuar. Udhëzimi nr. 5, “Për tatimin mbi të ardhurat”, datë 30.01.2006. 221
Me këtë ligj rregullohen marrëdhëniet që lindin në fushën e tatimit mbi të ardhurat personale, tatimit
mbi fitimin si dhe të tatimit të mbajtur në burim të të ardhurave. 222
Me kalim të së drejtës së pronësisë, kuptohet akti i shitjes apo akti i dhurimit të pasurisë së
paluajtshme. Në kuptim të nenit 11 të ligjit "Për tatimin mbi të ardhurat", me termin "Fitim kapital i
realizuar" kuptohet diferenca ndërmjet vlerës në shitje dhe vlerës në blerje të pasurisë, ndërtesë apo
tokë. 223
Ligji nr.107, datë 28.03.2013, “Për disa ndryshime në ligjin nr. 8438, datë 28.12.1998, Për tatimin
mbi të ardhurat". 224
Në rastet kur individi kalon pronësinë, për herë të dytë e në vazhdim, për efekt të llogaritjes së fitimit
mbi kapitalin e realizuar do të merret diferenca midis vlerës së shitjes dhe vlerës së blerjes të përcaktuar
në kontratën paraardhëse. Në rastet kur çmimi i shitjes për m2 i përcaktuar në kontratë është më i ulët se
çmimi minimal i përcaktuar në tabelat përkatëse të përcaktuara nga vendimet e Këshillit të Ministrave,
zbatohen këto të fundit për efekt të llogaritjes së tatimit. Përjashtim nga ky rregull i përgjithshëm bëjnë
disa raste, të cilat janë përcaktuar me Vendime Qeverie se si veprohet. Udhëzimi nr. 9, “Për tatimin mbi
të ardhurat”, datë 26 .02.2008. 225
Sipas pasqyrës që i bashkangjitet ligjit nr.8438, datë 28.12.1998, "Për tatimin mbi të ardhurat", nëse
çmimi i shitjes është nga 0-2.000.000 lek, tatimi i pagueshëm kap vlerën 0,5 % të çmimit të shitjes. Për
69
2.5.1. Përgjegjësia e dhuruesit në rastet e mosdorëzimit ose dorëzimit me
vonesë të sendit.
Nga kontrata e dhurimit përfituesi ka jo vetëm të drejtë ti kalojë pronësia e një të
mire, por i lind dhe e drejta të kërkojë ekzekutimin226
e këtij dhurimi. Dhe pikërisht,
një nga detyrimet e dhuruesit që rrjedh nga kontrata e dhurimit është dorëzimi i sendit,
objekti i dhurimit përfituesit, në mënyrë që ky i fundit të fillojë të ushtrojë gjithë të
drejtat e tij si pronar i ri.
Në bazë të parashikimeve të Kodit Civil227
kontrata do të quhet e lidhur nga
momenti i dorëzimit të sendit, duke i dhënë në këtë rast karakter real kësaj kontrate.
Momenti i dorëzimit të sendit të dhuruar konsiderohet edhe si çasti në të cilin kalon e
drejta e pronësisë, prandaj dhe është e rëndësishme të përcaktohet se në cilin moment
kalon pronësia nga dhuruesi tek përfituesi.
Në rast se objekt i kontratës janë të drejtat reale, kontrata do të quhet e lidhur në
momentin në të cilin përputhen vullnetet e palëve, pa u kërkuar në këtë rast akti i
dorëzimit.
Megjithatë, pavarësisht këtyre parashikimeve, duke u referuar edhe tek dispozitat e
Kodit Civil të cilat parashikojnë pronësinë228
mund të themi që parashikimi i bërë nga
Kodi Civil ka nevojë të përmirësohet, duke qenë se kur objekt i një kontrate janë
sendet e paluajtshme ose të drejtat reale, kjo kontratë nuk i sjell efektet e saj në
momentin në të cilin dorëzohet sendi, por në momentin e dhënies së pëlqimit dhe
nënshkrimit të kontratës.
Dorëzimi i sendit, edhe kur ky send është i paluajtshëm, mbetet një detyrim i
dhuruesit, edhe pse dorëzimi në këtë rast nuk është përcaktues për momentin e lidhjes
së kontratës, pasi në rastin në fjalë kontrata ka karakter konsensual dhe quhet e
përfunduar kur akti i pranimit i njoftohet dhuruesit.229
Të njëjtin karakter ka edhe
kontrata e dhurimit e cila ka për objekt të drejtat reale, përfundim ky i arritur
nëpërmjet vendimit unifikues të Gjykatës së Lartë.230
Kështu, kontrata e dhurimit quhet e lidhur në momentin që dhuruesi ka shprehur,
në formën që kërkohet nga ligji, vullnetin e tij për të kryer aktin e dhurimit dhe
pranuesi i dhurimit, po në formën e kërkuar nga ligji, të ketë shprehur vullnetin për
pranimin e këtij dhurim.
Kur objekt i kontratës janë sendet e luajtshme, në qoftë se palët nuk e kanë
parashikuar ndryshe, vendi i dorëzimit të sendit nga ana e dhuruesit është vendbanimi
ose vendi i punës i përfituesit. Në qoftë se dhuruesi nuk e dorëzon sendin, objekt të
çmim mbi 2.000.000 – 4.000.000 lek, tatimi i pagueshëm kap vlerën 1 % të çmimit të shitjes; për çmim
mbi 4.000.000 – 6.000.000 lek, tatimi i pagueshëm kap vlerën 2 % të çmimit të shitjes, dhe për vlerat
mbi 6.000.000, tatimi kap vlerën 3% të çmimit të shitjes.
Përjashtohet kalimi i të drejtës së pronësisë mbi tokën bujqësore e cila tatohet me 0,5% të vlerës së
transaksionit. 226
Me ekzekutimi ose përmbushje të detyrimeve, sipas Prof. Dr. MarianaTutulani-Semini, do të
kuptojmë kryerjen e atij veprimi apo shërbimi apo dorëzimin e atij sendi që përmban objektin e një
marrëdhënie juridike detyrimi. Detyrimi duhet të përmbushet sipas përmbajtjes së tij në vendin,
mënyrën apo afatin e caktuar, si dhe në përshtatje me kërkesat e ligjit dhe të kontratës. Mariana Tutulani
–Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Përgjithshme, Skanderbegbooks, Tiranë, 2006, fq. 151. 227
Neni 764, paragrafi i katërt, Kodi Civil. 228
Neni 164, Kodi Civil. 229
Neni 764, paragrafi i dytë, Kodi Civil. 230
Vendimi nr. 23, datë 01.04.2001, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
70
kontratës së dhurimit, në afat do jetë ai vetë që do të mbajë përgjegjësi për këtë
mospërmbushje ose përmbushje me vonesë, vetëm në rastin kur kjo pasojë ka ardhur si
rezultat i veprimeve të kryera me dashje ose pakujdesi të rëndë nga dhuruesi.
Ky limit për përgjegjësinë e dhuruesit është vendosur për ta favorizuar atë, pasi
është vetë dhuruesi ai që vullnetarisht merr përsipër të kryejë një dhurim të tillë, që
pakëson pasurinë e tij duke shtuar pasurinë e përfituesit, duke u nisur nga mirësia dhe
bujaria e tij. Për këtë arsye nuk mund të lejohet që një veprim i tillë të kthehet kundër
tij.
Rregulli i përgjithshëm i të drejtës civile në rastin e mospërmbushjes së detyrimeve
përcakton se debitori është i detyruar të shpërblejë dëmin e shkaktuar, përveç kur ai
provon se mospërmbushja ka ndodhur jo për faj të tij dhe është pikërisht ai vetë që ka
barrën e provës.231
Mbi të gjitha debitori konsiderohet fajtor derisa të provohet e
kundërta.
Ky rregull nuk zbatohet në rastin e kontratës së dhurimit, tek e cila prezumimi i
dashjes dhe pakujdesisë së rëndë është në kontradiktë të plotë me qëllimin e
legjislatorit për të pakësuar përgjegjësinë e dhuruesit. Përfituesi, në këtë rast,
duhet të provojë mospërmbushjen objektive nga ana e dhuruesit dhe ekzistencën e
dashjes dhe pakujdesisë së rëndë të tij dhe në momentin në të cilin provohet
përgjegjësia e dhuruesit, ky do të përgjigjet njësoj si çdo debitor tjetër, d.m.th. do të
përgjigjet si për dëmin efektiv ashtu edhe për fitimin e munguar.232
Ligjvënësi nuk ka përcaktuar se çfarë do të kuptojmë me dashje dhe pakujdesi të
rëndë. Mund të thuhet që dhuruesi ka vepruar me dashje kur i ka parashikuar pasojat e
veprimit të tij, që nga kjo vonesë ose mospërmbushje e dhurimit të ofruar ky dhurim
nuk do të realizohet, dhe me ndërgjegje të plotë ka lejuar ardhjen e këtyre pasojave.
Për të bërë dallimin ndërmjet pakujdesisë së lehtë dhe të rëndë,233
mund të nisemi
nga dëmi që ka pësuar përfituesi nga kjo mospërmbushje ose vonesë në përmbushje të
detyrimit. Në qoftë se nga kjo mospërmbushje ose vonesë përfituesi nuk ka pasur
mundësi të realizojë plotësisht ose pjesërisht interesin e tij, duke bërë që dhe kontrata e
dhurimit të mos e realizojë qëllimin për të cilin u lidh, atëherë mund të themi që
dhuruesi në këtë rast ka vepruar me pakujdesi të rëndë.
Kurse në rastin kur nga kjo mospërmbushje ose vonesë në përmbushje, përfituesi
ka pasur mundësi që në një farë mënyre të realizojë, edhe pse jo plotësisht, interesin e
tij, duke u bërë e mundur që qëllimi i kontratës të realizohet në vija të përgjithshme,
atëherë mund të themi që dhuruesi ka vepruar me pakujdesi të lehtë.234
Sipas dispozitës në fjalë, dhuruesi do të mbajë përgjegjësi për
mospërmbushjen ose vonesën në përmbushjen e dhurimit vetëm në rastin kur ka
vepruar me dashje ose pakujdesi të rëndë, dhe jo pakujdesi të lehtë. Në rastin e
fundit, dhuruesi do të shpëtonte nga përgjegjësia, por megjithatë është e vlefshme edhe
231
Sipas nenit 476, të Kodit Civil “Çdo mangësi në ekzekutimin e detyrimeve e detyron debitorin të
shpërblejë dëmin që ka pësuar kreditori, përveç kur ai provon se mospërmbushja nuk ka ndodhur për faj
të tij. Në këtë rast kreditori ka të drejtë: a) të kërkojë ekzekutimin në natyrë të detyrimit, veçanërisht
dorëzimin e sendit ose kryerjen e punimeve, si dhe shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga vonesa e
ekzekutimit; ose b) shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga mosekzekutimi i detyrimit.” 232
Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato, Sucessioni”, VI, Utet, 1984, fq. 576. 233
Dallimi midis pakujdesisë së rëndë dhe asaj të lehtë ka thjesht karakter sasior e jo cilësor. Në qoftë se
debitori tregon një shkallë të madhe pakujdesie, kjo quhet pakujdesi e rëndë. Sa më e afërt e konkrete të
jetë mundësia e parashikimit të ardhjes së pasojave realisht të mundshme, aq më e rëndë do të jetë
shkalla e fajësisë. Sa më i madh të jetë dëmi i shkaktuar nga kjo mungesë kujdesi, aq më afër do të jemi
me një pakujdesi të rëndë dhe anasjelltas. Mariana Tutulani - Semini, “E drejta e detyrimeve dhe e
kontratave”, Pjesa e Përgjithshme, Skanderbegbooks, 2006, fq.188. 234
Mariana Tutulani - Semini, vep. e cit., fq. 38.
71
marrëveshja sipas së cilës dhuruesi merr përsipër me vullnetin e tij dhe përsëri në emër
të shpirtit të bujarisë e mirësisë të “mbulojë” dhe rastet e pakujdesisë së lehtë.235
Asgjë
nuk e ndalon dhuruesin, në përputhje edhe me lirinë kontraktore të palëve, që të
pranojë të përgjigjet në masë më të madhe sesa ajo që ligji parashikon dhe në interes të
tij.
Nëse ndodhemi para dashjes, pakujdesisë së rëndë apo të lehtë, duhet provuar para
gjykatës rast pas rasti. Gjatë këtij gjykimi nuk është detyrë e dhuruesit të vërtetojë që
nuk ka vepruar me dashje ose pakujdesi të rëndë, por barra e provës i bie përfituesit që
ta vërtetojë këtë gjë.
Ndërsa dhuruesi mban përgjegjësi për mospërmbushjen ose përmbushjen me
vonesë të dhurimit vetëm në rast kur ka vepruar me dashje ose pakujdesi të rëndë,
përfituesi do të mbajë përgjegjësi për mospërmbushjen e detyrimeve ose barrëve që
rëndojnë mbi dhurimin sipas dispozitave të përgjithshme për përgjegjësinë në rast
mospërmbushje.
Në rastin e përgjegjësisë së përfituesit për mospërmbushjen e barrëve ose
detyrimeve që rëndojnë mbi dhurimin, nuk bëhet një dallim ndërmjet pakujdesisë së
lehtë apo të rëndë. Ai do të mbajë përgjegjësi në të dy rastet, por kjo mund të mbahet
parasysh nga gjykata në përcaktimin e masës së dëmshpërblimit.
2.5.2. Garancia për eviksion236
Si rregull, dhuruesi nuk është i detyruar të garantojë përfituesin e dhurimit për
përkatësinë e sendit të dhuruar dhe zhveshjen që mund të pësojë nga të tjerët.237
Në
rastin e pretendimit të një eviksioni është pikërisht një person i tretë, i cili pretendon
që është pronar i sendit dhe jo përfituesi, pasi vetë dhuruesi nuk ka qenë pronar i sendit
të dhuruar dhe ka dhuruar një send që nuk është në pronësi të tij. Për këtë arsye
personi i tretë ngre pretendimin që sendi objekt dhurimi duhet t‟i kthehet atij.
Garancinë për eviksion e ndeshim dhe tek kontrata e shitjes, tek e cila është shitësi
ai i cili duhet të dorëzojë sendet, të shkarkuara nga çdo e drejtë apo pretendim i të
tretëve, përveç kur në kontratë është parashikuar ndryshe.238
Duhet theksuar se,
kontrata e shitjes është një kontratë ku shitësi kalon pronësinë e sendit tek blerësi
kundrejt çmimit të shitjes, ndërsa tek dhurimi, dhuruesi kalon pronësinë e një të mire
tek përfituesi pa kërkuar gjë si kundërshpërblim; përkundrazi, ky veprim çon në
pakësimin e pasurisë së tij. Për ketë arsye, kemi një dallim ndërmjet garancisë për
eviksion në kontratën e shitjes dhe eviksioni në kontratën e dhurimit.
Në rastin e shitjes, shitësi duhet të japë në çdo rast garancinë për eviksion ndaj
blerësit; kurse tek dhurimi rregulli i përgjithshëm është që dhuruesi nuk është i
detyruar të garantojë përfituesin për rrezikun e eviksionit. Kjo për vetë arsyen se
veprimi i kryer nga dhuruesi për të kaluar në pronësi të përfituesit një të mirë, pa qenë
i detyruar ta bëjë këtë gjë dhe pa fituar asgjë si kundërshpërblim, nuk mund të kthehet
kundër tij. Dhuruesi “humbet” një pasuri pa marrë asgjë si kundërshpërblim, kurse
përfituesi “fiton” një pasuri pa qenë i detyruar të humbasë asgjë.
235
Pietro Rescigno, “Codice civile - Le fonti del diritto italiano”, Giuffre Editore, Milano, 1994, fq.788. 236
Për të dhënë kuptimin e eviksionit do t‟i referohemi përkufizimit të dhënë tek kontrata e shitjes.
Kështu me eviksion do të kuptojnë humbjen ose cenimin e pronësisë së blerësit gjatë ushtrimit të drejtës
së tij si pronar. Mariana Tutulani - Semini, “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave”, Pjesa e Posaçme,
Skanderbegbooks, 2006, fq. 13. 237
Neni 769, Kodi Civil. 238
Neni 719, Po aty.
72
Megjithatë, pavarësisht parashikimeve të mësipërme, ligji ka njohur raste
përjashtimore të cilat janë taksativisht të shprehura në nenin 769 të Kodi Civil, ku
evidentohet pozita e privilegjuar e dhuruesit, i cili detyrohet për të dhënë garanci për
eviksion pranuesit të dhurimit vetëm në rastet e përcaktuara shprehimisht nga ky nen.
Këto raste janë:
1. Kur dhuruesi e ka premtuar shprehimisht garancinë në kontratën e
dhurimit.
Nga një analizë e përmbajtjes së kësaj dispozite mund të themi se përjashtimi i
parë ka të bëjë me dhënien e garancisë për eviksion në rastin kur dhuruesi e ka marrë
përsipër shprehimisht këtë detyrim. Ai është i lirë ta marrë përsipër këtë detyrim kur e
çmon të arsyeshme dhe në momentin që e merr përsipër, ka për detyrë ta përmbushë si
çdo lloj detyrimi tjetër. Nëse dhuruesi me vullnetin e tij i ka dhënë pranuesit të
dhurimit garanci se e drejta reale e dhuruar nuk do t‟i cenohet nga persona të tretë,
dhuruesi detyrohet ti shpërblejë dëmin e shkaktuar pranuesit të dhurimit, në rast se ky
send i merret nga persona të tretë.
Vullneti i dhuruesit se ka marrë përsipër për të ofruar garanci për eviksion, duhet të
dalë shprehimisht dhe në mënyrë të qartë nga vetë kontrata e dhurimit. Në qoftë se ky
vullnet është i paqartë dhe konfuz, atëherë do të zbatohet rregulli i përgjithshëm dhe
do të prezumohet se nuk është bërë fare ky premtim pasi nuk mund të nxirret
përfundimi nga veprime konkludente.
Premtimi për dhënien e garancisë në rastin e eviksionit nga ana e dhuruesit, mund
të bëhet në të njëjtin akt me kontratën e dhurimit, ose në një akt tjetër të mëvonshëm.
Duke qenë se premtimi për garancinë zakonisht parashikohet në të njëjtin akt me
kontratën e dhurimit, mund të themi se dhe kjo garanci duhet të respektojë të njëjtat
kushte dhe të njëjtën formë të kontratës së dhurimit.239
Në qoftë se kontrata e dhurimit do të shpallet e pavlefshme, rrjedhimisht edhe
garancia do të rrëzohet dhe do të ndjekë të njëjtin fat të kontratës së dhurimit (kjo në
rastet në të cilat garancia për eviksion është dhënë në një akt të mëvonshëm).
Garancia për eviksion, e parashikuar në rastin e dhurimit, do të ketë të njëjtën
disiplinë të zbatueshme si garancia për eviksion e parashikuar tek kontrata e shitjes,
me përjashtim të rasteve kur këto palët kanë parashikuar ndryshe. Edhe në këtë rast
shpërblimi do të jetë i plotë ose i pjesshëm në përputhje me vlerën e sendit të dhuruar
dhe në varësi të faktit nëse eviksioni është i plotë ose i pjesshëm.240
Por, shpërblimi, në
të njëjtën kohë, do të përfshijë edhe kthimin mbrapsht të shpenzimeve të zakonshme,
të kryera mbi sendin e dhuruar. Në rast se dhuruesi ka qenë në keqbesim, përfituesi ka
të drejtë të kërkojë kthimin mbrapsht jo vetëm të shpenzimeve të zakonshme, por edhe
atyre të jashtëzakonshme.
Ndryshe nga Kodi Civil aktual, në Kodin Civil i vitit 1929 dhuruesi nuk ishte i
detyruar të garantonte përfituesin për eviksion në rast se dhurimi ishte bërë për
shpërblim.
2. Kur pranuesi i dhurimit zhvishet nga e drejta e pronësisë mbi sendin objekt
të kontratës së dhurimit si rezultat i veprimeve ose mosveprimeve të dhuruesit.
239
Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato, Sucessioni”, VI, Utet, 1984, fq. 576. 240
Eviksioni është i plotë kur blerësit i merret tërësisht sendi dhe është i pjesshëm në rastet në të cilat
me vendim gjykate i merret vetëm një pjesë e tij. Mariana Tutulani - Semini, “E drejta e detyrimeve dhe
e kontratave”, Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, 2006, fq.15.
73
Pra, në këtë rast marrja e sendit varet nga mashtrimi dhe nga qëndrimet personale
të dhuruesit.
Në ndryshim nga rasti i parë, ku është dhuruesi i cili ka dhënë garanci, në rastin e
dytë është ligji ai që imponon detyrimin e dhuruesit për garanci si pasojë e çdo
qëndrimi subjektiv të tij me dashje në raport me përfituesin e dhurimit.
Përjashtimi i dytë, pra, ka të bëjë me dhënien e garancisë për eviksion në rastin kur
ky pretendim vjen nga mashtrimi dhe nga qëndrimet personale të dhuruesit. Pra,
dhuruesi duhet të garantojë përfituesin jo vetëm nga veprimet e të tretëve, si në
përjashtimin e parë, por dhe nga veprimet e tij personale.
Qëndrimet personale përbëjnë elementin objektiv, kurse mashtrimi elementin
subjektiv.
Në rastin e mashtrimit (i cili duhet të provohet nga ana e përfituesit të dhurimit)
përfshihen të gjitha raste në të cilat dhuruesi ka qenë në dijeni që sendi objekt i
kontratës i përket dikujt tjetër dhe përsëri e dhuron atë si të vetin.
Kemi të bëjmë me një dhurim të tillë p.sh. në rastin kur dhuruesi pas propozimit
për dhurim dhe para realizmit të kontratës së dhurimit e ka hipotekuar sendin objekt të
kontratës së dhurimit për një detyrim që nuk ka lidhje me përfituesin e dhurimit.
Nëse pranuesi i dhurimit zhvishet nga e drejta reale e fituar nëpërmjet kontratës së
dhurimit si rezultat i veprimeve apo mosveprimeve të tij, dhuruesi nuk mban
përgjegjësi. Në të kundërt, nëse zhveshja vjen si pasojë e veprimeve/mosveprimeve241
të dhuruesit, ky i fundit është përgjegjës për zhveshjen dhe detyrohet të shpërblejë
dëmin e shkaktuar.
3. Kur kontrata e dhurimit i ngarkon barrë pranuesit të dhurimit ose dhurimi
është për shkak shpërblimi.
Përjashtimi i tretë trajton garancinë e dhurimit me barrë, ku barra ose detyrimi për
përmbushjen e barrës rëndon mbi përfituesin. Ligjvënësi në këtë rast nuk bën dallim
nëse ky detyrim është vënë në favor të dhuruesit apo të një personi të tretë.
Gjithashtu, dhuruesi detyrohet të japë garanci për eviksion edhe në rastin kur kemi
të bëjmë me një dhurim për shpërblim.
Edhe në këto raste përjashtimore, garancia për eviksion nuk është i palimituar,
duke qenë se dhuruesi duhet të japë garanci deri në vleftën e barrës. Aq sa përfiton, aq
është i detyruar dhuruesi të japë garanci për eviksion dhe kjo bëhet me qëllim për të
evituar varfërimin e përfituesit në momentin në të cilin realizon barrën e parashikuar
në kontratë.
2. 5. 3. Garancia për të metat e sendit.
Të njëjtat arsye të cilat kanë shpënë në përjashtimin e dhuruesit nga garancia për
eviksion, bëjnë të mundur përjashtimin e tij nga detyrimi për të garantuar cilësitë dhe
të metat e sendit të dhuruar. Si rregull i përgjithshëm, dhuruesi nuk mban përgjegjësi
për të metat që mund të ketë sendi objekt dhurimi, pasi ai e dorëzon këtë send në të
njëjtën gjendje që e posedonte.
241
Veprimet /mosveprimet mund të jenë të ligjshme ose të paligjshme, mund të jenë me mirëbesim ose
në keqbesim. E rëndësishme është që pa këto veprime/mosveprime, person i tretë nuk do të kishte
mundur të zhvishte përfituesin e dhurimit nga e drejta reale e fituar përmes dhurimit. Olti Skrame,
“Komentari i Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë”, vëllimi i 2, Onufri, 2011.
74
Ndryshe nga shitja, ku shitësi është i detyruar të japë garanci për të metat e sendit
në çdo rast, tek dhurimi rregulli i përgjithshëm është mosdhënia e garancisë për të
metat e sendit të dhuruar, kurse përjashtimi është dhënia e kësaj garancie në rastet e
parashikuara shprehimisht në ligj.
Duke qenë se kontrata e dhurimit është një kontratë pa shpërblim, prezumohet se
dhuruesi nuk ka dashur gjë tjetër përveç të transferojë sendin në gjendjen në të cilën ai
ndodhet dhe me të metat që ai mund të ketë eventualisht.
Përveç rregullit të përgjithshëm, që dhuruesi nuk jep garanci në rastin e shfaqjes të
të metave të sendit, ekzistojnë dhe dy raste përjashtimore të cilat janë parashikuar
shprehimisht në Kodin Civil ku thuhet se: “Garancia e dhuruesit nuk shtrihet në të
metat e asaj ç`ka është dhuruar, përveç kur dhuruesi ka vepruar me mashtrim, si dhe
kur ka marrëveshje të posaçme.”242
Përsa ju përket të metave të sendit, me të meta të sendit do të kuptojmë çdo lloj
defekti, i cili edhe pse nuk çon në humbjen esenciale të përdorimit të këtij sendi,
ndikon në eficencën e plotë ose në uljen e vlerës ekonomike të parashikuar në
kontratën e dhurimit.243
Tek kontrata e dhurimit, në qoftë se zbulohen të meta të sendit dhe ndodhemi
përpara rasteve kur dhuruesi jep garanci për këto të meta, përfituesi ka të drejtë të
kërkojë dëmshpërblimin për dëmin që i ka ardhur pa bërë dallim, si në rastin e
kontratës së shitjes,244
nëse pasoja e së metës çon në një mospërmbushje të
rëndësishme apo jo të rëndësishme. Kusht kryesor për realizimin e kësaj të drejte është
që dhuruesi të ketë pasur dijeni për këto të meta në momentin e dorëzimit të sendit dhe
nuk e ka njoftuar përfituesin e dhurimit.
Nëse dhuruesi e ka premtuar sendin sipas një lloji të caktuar dhe pa të meta, dhe në
momentin e dorëzimit rezulton se sendi ka mungesa ose të metat dhe mungesat kanë
ngelur të panjohura nga pakujdesia e tij, dhuruesi përgjigjet për mospërmbushje të
detyrimit.
Një përjashtim ekziston kur ndërmjet palëve ka një marrëveshje të
posaçme, kur dhuruesi e ka marrë përsipër shprehimisht këtë detyrim, ashtu
si në rastin e garancisë për eviksion. Ky vullnet i dhuruesit duhet të rezultojë në
mënyrë të qartë dhe të shprehur. Në qoftë se ky vullnet është i paqartë dhe konfuz,
atëherë do të prezumohet që një marrëveshje e tillë nuk ekziston dhe dhuruesi
përjashtohet tërësisht nga detyrimi për të garantuar cilësitë dhe të metat e sendit të
dhuruar.
Marrëveshja e posaçme për të cilën bën fjalë Kodi Civil nuk duhet të ngatërrohet
me rastin e premtimit të garancisë për eviksion, për të cilën folëm në paragrafët e
mësipërm. Madje në rast se dhuruesi ka marrë përsipër garancinë për eviksion në
242
Neni 770, Kodi Civil. 243
Të metat e sendit ndahen në dy lloje: të meta të dukshme dhe të meta të fshehta. Do të konsiderohen
të dukshme ato të meta të cilat duhet të konstatohen me një vëmendje dhe një shikim të zakonshëm nga
ana e palës tjetër, aty për aty në çastin e marrjes në dorëzim të sendit. ndërsa të metat e fshehta janë ato
të meta të cilat nuk mund të vërehen më një shikim të lirë por shfaqen pas kalimit të një kohe të caktuar
apo gjatë përdorimit të sendit. Në varësi të të metave të sendit kemi dy lloj mospërmbushjeje, të cilat
sjellin për blerësin lindjen e të drejtave të ndryshme: mospërmbushje e rëndësishme dhe mospërmbushje
e parëndësishme. Me mospërmbushje të rëndësishme do të kuptojmë dorëzimin e një sendi me të meta
që shkakton mosrealizimin e qëllimit të kontratës. Ndërsa me mospërmbushje të parëndësishme do të
kuptojmë dorëzimin e një sendi me të meta, por që nuk shkakton mosrealizimin e vullnetit kontraktor të
palëve. Mariana Tutulani-Semini, “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave”, Pjesa e Posaçme,
Skanderbegbooks, 2006, fq.16-17. 244
Nenet 722 dhe 723 të Kodit Civil.
75
kontratën e dhurimit, kjo nuk duhet të nënkuptojë që gjithashtu ai ka dalë garant për
cilësitë dhe të metat e sendit.245
Dhënia e pëlqimit nga ana e dhuruesit për të dhënë garanci në rastin e të metave të
sendit mund të bëhet në të njëjtin akt me kontratën e dhurimit, ose në një akt tjetër të
veçantë. Garancia mund të përfshijë të gjitha të metat e sendit ose një pjesë të tyre.
Përjashtimi i dytë, ekziston kur dhuruesi ka vepruar me mashtrim, me
dashje nuk ka treguar për të metat që kishte sendi para lidhjes së kontratës së
dhurimit. Kjo keqdashje nga ana e dhuruesit duhet të jetë e qartë dhe e sigurt.
Megjithatë, mashtrimi në lidhje me cilësitë e sendit nuk duhet ngatërruar me
dashjen dhe pakujdesinë e rëndë e cila kërkohej të ekzistonte për tu konsideruar
dhuruesi fajtor në mospërmbushjen e detyrimeve. Në këtë rast, për lindjen e
përgjegjësisë mjafton edhe vetëm heshtja e dhuruesit në lidhje me cilësitë dhe të metat
e sendit ose fakti që këto të meta të jenë fshehur me qëllim pranimin e dhurimit nga
ana e përfituesit.
Për analogji, me mashtrimin do të barazohet edhe neglizhenca e dhuruesit në lidhje
me gjendjen aktuale të sendit.
Gjithashtu, është e nevojshme që përfituesit duhet t‟i ketë ardhur një dëm, si
rezultat i veprimit keqdashës të dhuruesit. Dëmshpërblimi që duhet të kërkojë
përfituesi, nuk duhet të jetë më i madh sesa dëmi që ka pësuar realisht ai.
Pra, në këtë rast shuma e dhënë si dëmshpërblim do të jetë e barabartë me vlerën e
sendit, në qoftë se të metat janë të tilla që e bëjnë sendin absolutisht të papërdorshëm,
ose do të jetë e barabartë me diferencën ndërmjet vlerës që ka sendi me të meta dhe
vlerës që do të kishte sendi pa këto të meta.246
245
Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni, Trattato di diritto privato”, Giappichelli Editore,
Torino, 2005, fq. 132. 246
Biondo Biondi, “La donazione. Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.
566.
76
KAPITULLI 3
LIDHJA E KONTRATËS SË DHURIMIT
3.1. Mënyra e lidhjes së kontratës.
Hyrja e palëve pjesëmarrëse në një marrëdhënie juridike të ndërsjellët, kërkon në
radhë të parë jo vetëm vullnetin e tyre për të realizuar veprimin juridik, por duhet që
nga njëra palë të ofrojë dhe pala tjetër të pranojë këtë ofertë.
Problemi i parë që ka lindur në lidhje me kontratën e dhurimit ka të bëjë me vetë
klasifikimin e saj si një kontratë apo si një veprim juridik i njëanshëm, megjithatë
zgjidhjen këtij problemi ja ka dhënë vetë Kodi Civil i cili e ka klasifikuar atë si një
kontratë duke e trajtuar në pjesën e pestë të tij.
Në lidhje me natyrën juridike, doktrina italiane, gjithmonë i ka parë të përafërta
dhe me parime të përbashkëta dhurimin me testamentin dhe për këtë arsye e
parashikon kontratën e dhurimit veçmas nga kontratat e tjera dhe menjëherë pas
dispozitave të testamentit. Dhurimi, edhe pse është një kontratë, paraqet mjaft pika të
përbashkëta me testamentin dhe për këtë mjafton të shohim parashikimet në lidhje me
lajthitjen e shkakun, shkakun e paligjshëm, veset e vullnetit dhe kështu me radhë.247
Në këtë mënyrë kontrata e dhurimit paraqitet si një instrument me anë të së cilit
jepen paraprakisht të mira pasurore në favor të trashëgimtarëve ose përfituesve para
vdekjes së dhuruesit.
Arsyet në favor të natyrës kontraktuale të dhurimit mbështeten pikërisht tek
domosdoshmëria e dhënies së pëlqimit nga ana e përfituesit.
Dhurimi, normalisht, është një shtim i pasurisë së përfituesit. Megjithatë, nuk
duhet të anashkalohet fakti që në disa raste, të cilat mund të jenë të pakta, objekt i
dhurimit mund të ketë një pasojë me natyrë detyruese, duke qenë se përfituesi duhet të
kryejë shpenzime, siç mund të jetë rasti i dhurimit të një ndërtese me detyrimin për ta
mirëmbajtur, për të paguar taksat, për të ruajtur trashëgiminë familjare, etj.
Kështu që, është i rëndësishëm fakti që përfituesi duhet të manifestojë pëlqimin e
tij, duke pranuar dhurimin, duke marrë përsipër në mënyrë të shprehur të gjitha
detyrimet dhe barrët që e shoqërojnë. Në fund të fundit, dhënia e pëlqimit, sipas
legjislacionit tonë, kërkohet jo vetëm për dhurimin por për të gjitha aktet dhe veprimet
juridike pa shpërblim.
Marrëveshja e palëve, ose thënë ndryshe lidhja e kontratës, zakonisht arrihet si
rezultat i një faze të gjatë, gjatë së cilës zhvillohen bisedimet paraprake,248
përveç
rasteve në të cilat këto bisedime nuk janë të nevojshme duke qenë se bëhet fjalë për
kontrata të vazhdueshme dhe të cilat përsëriten në kohë.
Kontrata është marrëveshje midis dy ose me shumë palëve, dhe pikërisht në
momentin në të cilin arrihet kjo marrëveshje - me përjashtim të kontratave reale, për të
cilat është e nevojshme dorëzimi i sendit ose i kontratave formale - lidhet kontrata.
247
Antonio Palazzo, “Il contratto di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 7. 248
Bisedimet paraprake janë ftesa për të hyrë në diskutime dhe për të parashtruar kushtet e palëve dhe
interesat e tyre për lidhjen e një kontrate. Mariana Tutulani - Semini, “E drejta e detyrimeve dhe e
kontratave”, Pjesa e Përgjithshme, Skanderbegbooks, 2006, fq. 70.
77
Për të bërë dallimin ndërmjet bisedimeve paraprake dhe ofertës është e
rëndësishme të shihet në brendësi të qëllimit të personit që e ka bërë atë, qëllim i cili
zbulohet nga fjalët, veprimet ose rrethanat përreth.249
Gjatë fazës së bisedimeve paraprake, palët mund të shkëmbejnë ofertat dhe
kundërofertat e tyre, mund të kryejnë shpenzime të ndryshme si rezultat i traktativave,
si dhe investime të cilat mund të bëjnë të mundur përmbushjen dhe kështu me radhë.250
Në këtë mënyrë lind pyetja, në qoftë se edhe në rastin e kontratës së dhurimit
është e nevojshme kryerja e bisedimeve paraprake ose e traktativave ndërmjet
palëve?
Zhvillimi ekonomik dhe shoqëror ka bërë që fusha e kontratave të jetë një nga
fushat më dinamike të zhvillimit të së drejtës civile në mënyrë që t‟ju përshtatet
nevojave të tregut. Tashmë koncepti i kontratës, ku dy njerëz takohen dhe një bën një
propozim ndërsa tjetri e pranon ose e refuzon, nuk është i vetmi.
Zhvillim i qarkullimit civil ka sjellë negocimin e kontratave mjaft komplekse ku
kushtet negociohen për periudha të gjata me oferta - kundëroferta, propozime –
kundërpropozime, negocime të kushteve, etj. Ky zhvillim ka sjellë edhe diskutime për
faktin nëse do të kemi një kontratë ku nuk është e qartë se kur është bërë propozimi
dhe kur është bërë pranimi, apo edhe nëse është bërë një propozim apo pranim.
Në rastin e dhurimit të thjeshtë, duke qenë se detyrimet janë në ngarkim vetëm të
dhuruesit, i cili i nxitur nga “animus donandi”, me vullnetin e tij të lirë vendos të
pasurojë përfituesin, nuk ka kuptim të flitet për traktativa apo bisedime paraprake,
duke qenë se në realitet e gjitha varet nga vullneti i dhuruesit. I takon vetëm dhuruesit
përcaktimi i kushteve të kontratës dhe palës tjetër i jepet mundësia për të pranuar apo
refuzuar.
Ndryshe nga kontratat e tjera, ku propozues mund të jetë cilado prej palëve, në
kontratën e dhurimit propozues mund të jetë vetëm dhuruesi, personi i cili merr
iniciativën dhe ofron një send ose një të drejtë në favor të përfituesit. Në bazë të kësaj
teorie, vullneti i cili është mbizotërues tek kontrata e dhurimit është vullneti i
dhuruesit, teori kjo e cili gjen mbështetje tek kontrata e dhurimit për shkak të martesës
e cila quhet e lidhur pa qenë e nevojshme dhënia e pëlqimit nga përfituesi.251
Megjithatë, edhe në rastin e kontratës së dhurimit nuk mund të përjashtohet faza në
të cilin subjektet hyjnë në kontakt ndërmjet tyre, e cila gjithashtu ka si qëllim final të
saj arritjen e marrëveshjes, pra lidhjen e kontratës, nëpërmjet dhënies së pëlqimit nga
ana e përfituesit.
Duke ju referuar jurisprudencës së huaj252
mund të themi se kjo jurisprudencë nuk
përjashton rastet në të cilat është e nevojshme nga ana e dhuruesit të thërrasë
përfituesin ose disa përfitues për të pranuar dhurimin, ose rastet kur dhuruesit i duhet
të zgjedhë ndërmjet disa përfituesve. Mjafton t‟i referohemi në këtë rast dhurimit me
249
Ftesa për të hyrë në bisedime, e cila i drejtohet një pale, nuk mund të pranohet se sjell lindjen e një
kontrate të detyrueshme, duke qenë se nëpërmjet ftesës i kërkohet palës të ftuar të bëjë ofertën e saj. P.
A. Read, “ Contract Law”, HTL Publications, London, 1996, fq. 10. 250
Edhe pse faza e bisedimeve paraprake ose traktativat mund të jetë e gjatë dhe e vështirë, pala mund të
refuzojë arritjen e marrëveshjes. Madje në rastet në të cilat, njëra nga palët nuk ka si qëllim lidhjen e
kontratës dhe e shtyn palën tjetër për të kryer shpenzime të mëtejshme në lidhje me kontratën që
dëshirohet të lidhet në të ardhmen, pala në mirëbesim ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e dëmit të
shkaktuar. Kojo Yelpaala, Mauro Rubino - Sammartano, Dennis Campbell, “Drafting and enforcing
contracts in civil and common laë jurisdictions”, Kluwer law and Taxation publishers, 1986, fq. 19. 251
Guido Capozzi, “Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore, Milano, 2003, fq. 1530. 252
Më konkretiksht i referohemi doktrinës italiane në këtë rast.
78
kusht ose me barrë, tek të cilat dhënia e një të mire pasurore bëhet me qëllim dhënien e
një kënaqësie ose realizon interesa me natyrë jopasurore të dhuruesit, si p.sh. dëshira
që përfituesi të zhvillojë aktivitete vullnetare ose të derdhë një shumë të caktuar çdo
vit për bamirësi.253
Në ditët e sotme, është gjithmonë dhe më evident fakti që jo të gjithë personat janë
njësoj të besueshëm, dhe kjo vlen edhe për përfituesin e dhurimit, prandaj në mjaft
raste lind nevoja për të zgjedhur ndërmjet disa personave pikërisht personin më të
përshtatshëm. Edhe nëse flasim për dhurimet të cilat kanë një vlerë ekonomike
modeste, por që karakterizohen nga një vlerë e madhe sentimentale, prej të cilave
dikujt i duhet të heqë dorë, si p.sh. në rastin e koteleve të një maceje, të një kali të
vjetër në moshë i cili është i paaftë për të vrapuar ose të një shtëpie të vjetër, pasuri
familjare, e cila kërkon shpenzime të mëdha për tu mirëmbajtur; në këto raste është e
mundur që dhurimi në vetvete të jetë paraprirë nga një fazë seleksionuese të
subjekteve të interesuar për dhurimin.
Në këto raste, oferta për të lidhur kontratën e dhurimit mund të paraprihet nga një
ftesë e vërtetë për të negociuar, e cila ka si qëllim t‟i japë mundësinë dhuruesit të
kërkojë subjektet më të interesuara dhe të zgjedhë ndërmjet atyre më të besuarin.
Detyrimi për informim,254
i cili luan një rol të rëndësishëm në rastin e lidhjes së
kontratave në përgjithësi, mund të zbatohet edhe për dhurimin, veçanërisht në qoftë se
bëhet fjalë për një dhurim me barrë, tek i cili dhuruesi duhet të vejë në dijeni
përfituesin për sa i përket barrës, për shpenzimet për të realizuar atë si dhe vështirësitë
në ekzekutim. Gjithashtu, edhe në kontratën e dhurimit ekziston detyrimi për të ruajtur
sekretin përsa ju përket informacioneve ose të dhënave që palët mund të marrin dijeni
gjatë kontakteve dhe bisedimeve të zhvilluara midis tyre.255
Mënyra e lidhjes së kontratës, që parashikohet nga legjislatori ynë është ajo e
arritjes së marrëveshjes ndërmjet propozimit dhe pranimit. Më konkretisht, në Kodin
Civil parashikohet shprehimisht se kontrata quhet e lidhur kur palët kanë shfaqur
në mënyrë të ndërsjellët vullnetin e tyre, duke u marrë vesh për të gjitha kushtet
thelbësore të saj.256
Në rastet në të cilat, kontrata e cila do të lidhet ka si palë persona të cilët ndodhen
në të njëjtin vend, pra persona të pranishëm, identifikimi i një propozimi dhe i një
pranimi është i pastër dhe më i thjeshtë se në rastin në të cilin personat nuk janë të
pranishëm apo rasti në të cilin kontrata lidhet me anë të veprimeve konkludente.
Legjislatori nuk e parashikon shprehimisht se cilat kanë kushtet e ofertës; kjo vlen
si për rastin e kontratës në përgjithësi, ashtu edhe për kontratën e dhurimit në veçanti.
Megjithatë duke ju referuar dispozitave të Kodit Civil, mund të themi se së pari oferta
duhet të jetë e plotë, që nënkupton se kjo ofertë duhet të ketë objektin e dhurimit dhe
në rastet në të cilat dhurohen sendet e luajtshme duhet të specifikohet dhe vlera e
këtyre sendeve.257
Pra, oferta ose propozimi i plotë duhet të kenë në vetvete elementët e kontratës së
ardhshme.
253
Antonio Palazzo, “Il contratto di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 17. 254
Neni 675, Kodi Civil parashikon se: “Në rast se një palë kontraktuese disponon njohuri profesionale
dhe pala tjetër i ngjall besim të plotë, e para ka detyrimi t‟i japë asaj me mirëbesim, informata e
udhëzime.” 255
Antonino Cataudella, “Successioni e donazioni. La donazione”, Giappichelli Editore, Torino, 2005,
fq. 88. 256
Neni 676, paragrafi i parë, Kodi Civil. 257
Neni 764, paragrafi i tretë, Kodi Civil.
79
Oferta në të njëjtën kohë është e plotë jo vetëm kur saktësohet objekti i dhurimit,
por edhe personi të cilit i drejtohet, domethënë përfituesi, me përjashtim të rasteve në
të cilat kemi të bëjmë me ofertat publike. Është e nevojshme që të specifikohet
personi, të cilit i drejtohet oferta, por nuk kërkohet shprehimisht vënia në dijeni e
përfituesit për dhurimin.
Oferta mund të bëhet me shkrim, me gojë ose me veprime konkludente. E
rëndësishme është që kushtet e ofertës të jenë të qarta dhe oferta duhet të jetë bërë me
qëllim që të jetë e detyrueshme në rast se ajo pranohet.258
Ligjvënësi nuk parashikon shprehimisht nëse oferta duhet të mbërrijë ose jo në dije
të përfituesit. Ndryshe ndodh për sa i përket pranimit të dhurimit, pasi në këtë rast
ligjvënësi e parashikon shprehimisht mënyrën e komunikimit të pranimit nga përfituesi
tek dhuruesi, pranim i cili duhet t‟i njoftohet dhuruesit. Në mungesë të një parashikimi
specifik, përsa i përket vënies në dijeni të përfituesit për ofertën, do ju referohemi
parimeve të përgjithshme të kontratave.
Në këtë mënyrë, propozimi është një akt i njëanshëm i cili sjell efekt nga momenti
në të cilin përfituesi merr dijeni për të, dhe nëse kemi të bëjmë me një propozim ose
pranim ndërmjet personave jo të pranishëm, do të konsiderohen të njohura që nga
momenti në të cilin kanë mbërritur në destinacion.259
Në tjetër pyetje që shtrohet në lidhje me ofertën e dhurimit ka lidhje me fakti
nëse kjo ofertë mund të cedohet apo jo?
Personi të cilit i drejtohet oferta ose propozimi nuk mund të konsiderohet i
zëvendësueshëm me një subjekt tjetër. Propozuesi ja drejton ofertën e dhurimit
përfituesit, duke u bazuar tek cilësitë personale të tij, besueshmëria e tij, gjë e cila nuk
do të ndodhte kundrejt personave të tjerë.
Autorë të tjerë, pranojnë se asgjë nuk mund ta ndalojë përfituesin të cedojë
propozimin e dhurimit, të paktën në momentin në të cilin bëhet fjalë për një lidhjen e
një kontrate, cedimi i së cilës është i lejueshëm.260
Megjithatë, këta autorë anashkalojnë
faktin se, duke pasur parasysh karakterin personal të këtij raporti kontraktual, por edhe
të marrëdhënies reciproke të të drejtave dhe detyrimeve, për cedimin e kontratës është
gjithmonë i nevojshëm dhe thelbësor dhënia e pëlqimit të palës ceduese. Në këtë
mënyrë, mund të zgjedhim një rrugë të mesme në bazë të së cilës për cedimin e
propozimit të kontratës është e rëndësishme dhënia në mënyrë të shprehur e pëlqimit të
dhuruesit, në analogji me atë çka parashikon ligji përsa i përket cedimit të kontratës.
Kodi ynë Civil, parashikon si mënyrë të lidhjes së kontratës momentin në të cilin
takohen dhe përputhen propozimi me pranimin. Në rastin e kontratës së dhurimit,
duke qenë se duhet të bëhet në formë shkresore - me përjashtim të rasteve në të
cilat sendet kanë vlerë të vogël- marrëveshja lidhet ndërmjet palëve të pranishme,
kështu që skema propozim- pranim zbatohet më rrallë.261
Megjithatë, përveç rastit
në të cilin kontrata do të quhet e lidhur në momentin në të cilin palët kanë rënë dakord
për kushtet thelbësore të saj, ajo mund të lidhet edhe duke filluar zbatimi i saj ose me
258
P. A. Read, “Contract Law”, HTL Publications, London, 1996, fq.9. 259
Në këto raste prezumohet se personi ka marrë dijeni nga momenti në të cilin mbërrin përgjigjja, duke
ju dhënë gjithmonë mundësia për të provuar se në bazë të kushteve ose rrethanave, pa faj të tij, nuk ka
marrë dijeni. Antonio Palazzo, “Il contratto di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 22. 260
Sacco De Nova, “Il contratto”, 2° edizione, Torino, 1993, fq. 327. 261
Skema propozim –pranim do të zbatohet në ato raste në të cilat personat nuk janë të pranishëm.
80
mungesën e refuzimit nga pala tjetër,262
në rastet në të cilat kontrata përmban detyrime
vetëm për njërën palë.
Përsëri në këtë rast përmendet kontrata e dhurimit për shkak të martesës, lidhja e së
cilës nuk kërkon pranimin e palës tjetër. Megjithatë, ekzistojnë teori sipas së cilës edhe
dhurimi për shkak të martesës kërkon dhënien e pëlqimit, pëlqim i cili duhet të jepet
në momentin e celebrimit të martesës.263
Neni 764, paragrafi i dytë i Kodit Civil, parashikon se kontrata e dhurimit quhet
e përfunduar nga momentin kur akti i pranimit i është njoftuar dhuruesit dhe
përpara se kontrata të jetë lidhur, dhuruesi ose pranuesi i dhurimit mund të revokojnë
deklaratën e tyre.
3.2. Pranimi i dhurimit.
Në nenin 761 të Kodit Civil, në të cilin na jepet përkufizimi i kontratës së dhurimit,
thuhet ndër të tjera që ky dhurim të jetë i vlefshëm, duhet të pranohet nga përfituesi.
Pra, dhurimi, si gjithë kontratat e tjera, ka nevojë të pranohet.
Siç e kemi thënë dhe më sipër, dhurimi ka si qëllim kalimin e pronësisë të një
sendi ose një të drejte reale në favor të përfituesit, pra përfituesi vetëm përfiton nga ky
veprim, pa dhënë asgjë si kundërshpërblim, por mund të ndodh që pavarësisht nga kjo,
ai të mos jetë dakord për këtë dhurim duke mos e pranuar atë. Arsyeja e parashikimit
të dhënies së pëlqimit në mënyrë të domosdoshme nga ana e përfituesit ka lidhje me
faktin se jo domosdoshmërish përfituesi mund të ketë interes për të marrë një dhurim.
Këto arsye mospranimi mund të jenë nga më të ndryshmet, si p.sh. kundërshtim i
figurës së dhuruesit, ndaj barrës apo kushtit me të cilën është ngarkuar dhurimi për të
evituar dhurime të sendeve me vlerë historike ose artistike të cilat kanë nevojë për
shpenzime rikonstruksioni ose të shmangë detyrime ushqimore ndaj dhuruesit, por
këto arsye nuk kanë rëndësi për të drejtën duke qenë se ju përkasin arsyeve të
brendshme të përfituesit. Parimi është se askush nuk mund të detyrohet të pranojë
diçka që nuk e dëshiron.
Në momentin e propozimit, subjekti vendoset nga ligji në një alternativë. Reagimi
i tij në fakt nuk mund të jetë tjetër veçse: pranim, refuzim ose heshtje. Secila nga këto
sjellje luan një rol të rëndësishëm juridik në varësi të kontekstit për të cilin bëhet
fjalë.264
Që një dhurim të jetë i plotë ose perfekt, është e rëndësishme që përfituesi të
pranojë dhurimin në mënyrë formale nëpërmjet një akti publik ose shkrese noteriale,
duke u përjashtuar në këtë mënyrë dhënia e pëlqimit me veprime konkludente ose
konsiderimi i mungesës së refuzimit si pranim.
Në nenin 764, paragrafi i dytë i Kodit Civil është parashikuar më konkretisht ky
kusht për vlefshmërinë e kontratës së dhurimit. Pranimi i dhurimit mund të bëhet në
të njëjtin akt me kontratën e dhurimit, ose në një akt tjetër të mëvonshëm në
262
Më konkretisht neni 664 parashikon se: “Kur kontrata përmban vetëm detyrimin e propozuesit, pritësi
mund ta refuzojë propozimin brenda afatit të caktuar, ose që rrjedh nga natyra e marrëveshjes. Në
mungesë të një refuzimi të tillë, kontrata quhet e lidhur”. 263
Edhe pse dhurimi për shkak të martesës nuk kërkon pranimin e palës tjetër, kjo nuk i heq të drejtën
përfituesit të refuzojë, madje tek këto dhurime dhënia e pëlqimit bëhen në mënyrë jo të shprehur, por të
nënkuptuar me celebrimin e martesës. F.S. Azzariti – Marinez - Giuseppe Azzariti, “Successioni per
causa di morte e donazioni”, Padova, 1982, fq. 816. 264
Giorgio Cian, Alberto Trabucchi, “Commentario breve al codice civile. Complemento
Giurisprudenziale”, Cedam, 1994, fq. 168.
81
kohë.265
Në rastin e dytë, legjislatori ka parashikuar se rastin e kontratës së dhurimit
nuk është e mjaftueshme fakti që pranimi të mbërrijë tek propozuesi, por është e
nevojshme që akti i pranimit t‟i jetë njoftuar dhuruesit dhe në momentin që njoftimi i
pranimit i mbërrin dhuruesit, kjo kontratë do të konsiderohet e plotë dhe do të fillojë të
sjellë efektet e saj juridike.266
Njoftimi i pranimit të dhurimit që duhet ti mbërrijë dhuruesit, mund të bëhet në
forma të ndryshme, pasi nuk është kusht që të respektohen mënyrat e njoftimit të
akteve procedurale të parashikuara nga Kodi i Procedurës Civile. Për njoftimin e
pranimit kur ky pranim bëhet në një akt tjetër të mëvonshëm, nuk kërkohet ndonjë
formë konkrete dhe mosrespektimi i këtij kushti formal nuk çon në pavlefshmëri të
dhurimit. Për këtë arsye, njoftimi i pranimit mund të bëhet në çfarëdo lloj mënyre,
mjafton të dokumentohet diku, që të shërbejë për vërtetimin e tij nëse më vonë do të
jetë e nevojshme një veprim i tillë.
Në rastin kur pranimi i dhurimit bëhet në të njëjtin akt, nuk është e nevojshme të
ndiqet kërkesa tjetër, pra njoftimi i pranimit bërë dhuruesit, pasi dhuruesi ka qenë
prezent dhe është njohur me këtë vullnet të përfituesit.
Nevoja për të përcaktuar kohën në të cilën kontrata e dhurimit konsiderohet e
lidhur apo e perfeksionuar, është e rëndësishme për të saktësuar në të njëjtën kohë
edhe momentin apo kohën brenda së cilës si dhuruesi ashtu edhe përfituesi mund të
revokojnë deklaratat e tyre në bazë të parashikimeve të nenit 764, paragrafi i pestë.
Legjislatori nuk saktëson se cilat janë karakteristikat e pranimit, megjithatë mund
të themi se në bazë të doktrinës pranimi duhet të ketë përputhshmëri të plotë me
propozimin, pasi në rast të kundërt nuk mund të lidhet kontrata e dhurimit.
Gjithashtu, përsa i përket dhurimit, nëse pranimi nuk përputhet plotësisht me
propozimin, duke modifikuar qoftë edhe njërin prej elementëve të propozimit, nuk do
të kishim të bënim me një ofertë të re, ashtu sikurse ndodh në rastin e kontratave në
përgjithësi. Në asnjë rast pranuesi nuk mund të zërë rolin e propozuesit, sikurse ndodh
tek kontratat e tjera,267
por është e nevojshme një tjetër propozim i dhuruesit i cili
duhet të shoqërohet nga një pranim i përfituesit me qëllim që kontrata të
perfeksionohet.268
Për këto arsye, vlera që merr pranimi i përfituesit, jo në përputhje të plotë me
propozimin, është ai i një “ftese për të propozuar një dhurim”, e cila duhet nënkuptuar
thjesht si një shprehje e dëshirës që duhet të ndiqet nga një propozim i ri për dhurim
nga ana e dhuruesit.
Refuzimi kontraktor është një akt procedural i shenjës së kundërt me pranimin.269
265
Vendimi nr. 3035, datë 25.04.2007, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Në çështjen në fjalë gjykata
ka arritur në përfundimin se: “Kontrata e dhurimit është e pavlefshme për pjesët e personave të cilët nuk
kanë dhënë deklaratat noteriale të pranimit të dhurimit. Ndërkohë mbetet e vlefshme për pjesën që
disponohet në favor të përfitueses e cila ishte shprehur që e pranonte dhurimin që në kontratën e
dhurimit”. 266
Neni 764, paragrafi i dytë, Kodi Civil. 267
Në qoftë se pranuesi i bën ndryshime propozimit, atëherë përgjigjja do të quhet një mospranim dhe në
të njëjtën kohë si propozim i ri. Mariana Tutulani –Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e
Përgjithshme, Skanderbegbooks, Tiranë, 2006, fq. 79. 268
Guido Capozzi, “Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore, Milano, 2003, fq. 1530. 269
Refuzimi luan një rol të rëndësishëm në rastin e parashikuar nga Kodi Civil, sipas të cilit “në
mungesë të një refuzimi kontrata quhet e lidhur. “Në qoftë se pritësi nuk dëshiron asnjë efekt, edhe pse
mund të jetë në favor të tij, duhet ta refuzojë. Refuzimi dhe jo pranimi, është mjeti juridik me anë të së
cilit shprehet më së miri vlerësimi i përfitimit të subjektit. Giorgio Cian, Alberto Trabucchi,
“Commentario breve al codice civile. Complemento Giurisprudenziale”, Cedam, 1994, fq. 165.
82
Në të njëjtën kohë, pranimi duhet të jetë i plotë dhe jo i pjesshëm, me përjashtim të
rasteve në të cilat dhuruesi ka bërë një sërë ofertash të cilat duhet të pranohen veçmas
njëra nga tjetra.
Pranimi duhet të mbërrijë në kohën e vendosur nga propozuesi. Në mbarim të këtij
afati, propozimi quhet i rënë.270
Në qoftë se nuk është caktuar afat, propozuesi është i
lidhur me propozimin bërë, gjer në kohën që zakonisht apo sipas rrethanave, është e
nevojshme që këtij t‟i arrijë përgjigjja e palës tjetër,271
me përjashtim të rasteve kur
propozuesi revokon propozimin e tij.
Ndërsa në rast se palët janë të pranishme, oferta duhet të pranohet menjëherë.272
Në lidhje me formën, rregulli i përgjithshëm është që në atë formë që është bërë
oferta e dhurimit, në atë formë duhet të bëhet dhe pranimi i tij. Akti i pranimit të
dhurimit në rastin e dhurimit të një sendi të paluajtshëm duhet të bëhet me akt
noterial, meqenëse dhe vetë oferta e dhurimit të një sendi të tillë duhet të bëhet me akt
noterial. Nëse objekt i kontratës së dhurimit është një send i luajtshëm për të cilin
kërkohet regjistrimi në Zyrat e Pasurive të Paluajtshme, si p.sh. makina, avionë, anije,
etj, akti i pranimit të dhurimit nga ana e përfituesit duhet të bëhet me akt noterial,
ashtu si dhe oferta e bërë nga dhuruesi. Kurse për pjesën tjetër të sendeve të luajtshme,
pranimi do të ketë sipas rastit formën e ofertës së dhurimit. Kusht është që të bëhet
dorëzimi i sendit të dhuruar.
Sipas vendimit nr. 4751 datë 14.11.2003 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë,
“Kontrata e dhurimit e lidhur ndërmjet palëve është absolutisht e pavlefshme, pasi për
vlefshmërinë e saj është e nevojshme dhe pranimi i dhurimit në të njëjtin akt noterial
ose në një akt tjetër noterial të mëvonshëm (meqenëse objekt i dhurimit është send i
paluajtshëm). Në rastin konkret pranuesi i dhurimit nuk rezulton që të ketë njoftuar
pranimin e dhurimit.” Meqenëse pranimi nuk është dhënë, Z.R.P.P. nuk duhet ta kishte
regjistruar këtë kontratë, duke qenë se ishte e paplotë.
Gjithashtu, është e nevojshme që pranimi i dhurimit të rezultojë i shprehur në
mënyrë të qartë dhe të saktë, dhe jo thjesht të jetë pranuar me veprime
konkludente. Një përfundim i tillë del dhe nga vendimi nr. 3122 datë 07.07.2003 të
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, ku sipas gjykatës pretendimi i palës së paditur se
paditësja me veprime konkludente ka dhënë pranimin për këtë dhurim të bërë nuk
qëndron, pasi meqenëse ligji për kontratën e dhurimit të një sendi të paluajtshëm
kërkon formën e aktit noterial, edhe për pranimin e një dhurimi të tillë duhet po kjo
formë. “Gjykata çmon se, kur jemi para një veprimi juridik absolutisht të pavlefshëm
nuk mund të pranohet ligjërisht, teorikisht e praktikisht që ky veprim absolutisht i
pavlefshëm të bëhet i vlefshëm më pas me veprime konkludente.”
Kur kërkohet pavlefshmëria e pranimit të dhurimit për arsye të ndryshme, është
detyrë e gjykatës të vlerësojë nëse në aktin e pranimit të dhurimit është shprehur
realisht vullneti i përfituesit apo ky vullnet ka qenë i vesuar.
270
Kodi Civil, Neni 665, paragrafi i parë parashikon se: “Personi që propozon përfundimin e një kontrate
është i lidhur me propozimin, përveç kur kjo lidhje është përjashtuar. Kur propozimi refuzohet ose nuk
pranohet në afatin e caktuar, quhet i rënë.” 271
Neni 665, paragrafi i dytë. Kodi Civil. 272
Menjëherë nuk nënkupton që pranimi duhet të jepet brenda pak sekondave nga moment in ë të cilin
është bërë oferta, pasi pranuesit i duhet kohë për të vendosur në varësi të përmbajtjes së kontratës.
Kështu pra, trajtohet si pranim i dhënë në moment, pranimi i cili jepet gjatë të njëjtës bisedë telefonike
ose gjatë të njëjtit takim në të cilin është bërë edhe oferta. Kojo Yelpaala, Mauro Rubino- Sammartano,
Dennis Campbell, “Drafting and enforcing contracts in civil and common law jurisdictions”, Kluwer
law and Taxation publishers, 1986, fq. 19.
83
Pranimi i dhurimit duhet të bëhet gjatë kohës që dhuruesi është gjallë. Në
qoftë se dhuruesi vdes ose bëhet i pazotë për të dhuruar gjatë kohës që pritet për t`u
pranuar dhurimi i tij, atëherë ky pranim nuk do të ketë më vlerë, pasi kjo është një e
drejtë me karakter personal dhe nuk i kalon trashëgimtarëve të tij. Në këtë mënyrë
vdekja ose pazotësia për të vepruar sjellin pavlefshmërinë e propozimit dhe ndalojnë
lidhjen e kontratës.273
Ashtu sikurse propozimi, edhe pranimi duhet të bëhet nga përfituesi brenda kohës
që ai është gjallë. Në qoftë se ai vdes, kjo e drejtë nuk i kalon trashëgimtarëve të tij.
Pranimi i dhurimit, si rregull, bëhet nga vetë përfituesi, kur ai ka zotësinë e plotë për të
vepruar. Në rastin e dhurimit të bërë në favor të një fëmije nga mosha 14 deri në 18
vjeç, ose në favor të një personi me zotësi të kufizuar për të vepruar, pranimi i
dhurimit mund të bëhet nga vetë ata, por me pëlqim të përfaqësuesit të tyre ligjor,
prindit ose kujdestarit.
Në qoftë se dhurimi është bërë në favor të një personi pa zotësi për të vepruar, ku
futet dhe i mituri nën 14 vjeç, ky pranim dhurimi do të bëhet direkt nga përfaqësuesit e
tyre ligjor. Pranimi i dhurimit mund të bëhet vetëm nga personat e mësipërm dhe jo
nga një person i tretë, me shpresën se ky veprim më vonë do të pranohet nga përfituesi
ose dhuruesi.
Një rast i veçantë dhurimi, i paparashikuar shprehimisht nga legjislatori, por që ka
rëndësi nga pikëpamja doktrinarë, është edhe dhurimi në favor të fëmijëve të
palindur, qofshin këta të konceptuar ose jo. Në qoftë se dhurohet një send ose një e
drejtë në favor të këtyre subjekteve, pranimi i dhurimit bëhet nga prindërit e ardhshëm
bashkërisht ose nga ai prind i cili ka të drejtave ekskluzive prindërore. Vihet re se në
këtë rast kontrata e dhurimit ngjason së tepërmi me një kontratë në të cilën është
parashikuar një kusht pezullues.274
Ndërsa në rastin në të cilin përfitues është i mituri, pranimi mund të bëhet nga
prindërit e tij ose nga kujdestarët të autorizuar nga gjykata. Të njëjtat rregulla vlejnë
edhe në rastin në të cilin përfitues i dhurimit është një person i pazotë për të vepruar.
3.3. Revokimi i deklaratës së dhurimit.
Ashtu sikurse e trajtuam edhe me sipër, në momentin në të cilin jepet pëlqimi nga
përfituesi dhe dorëzohet sendi objekti kontratës, kjo kontratë do të quhet e lidhur dhe
do të fillojë të sjellë efektet e saj juridike.
Para se kontrata të quhet e lidhur, gjatë kohës që pritet që përfituesi të japë
pranimin e tij, dhuruesi ka të drejtë të revokojë deklarimet e tij për çfarëdo lloj arsye.
Nëse pranimi i dhurimit bëhet në të njëjtin akt me kontratën e dhurimit, nuk mund të
flitet për revokim të këtyre deklarimeve, pasi nuk kemi një kohë të ndërmjetme. Por,
nëse pranimi i dhurimit është bërë në një akt tjetër të mëvonshëm, atëherë dhuruesit i
jepet mundësia të revokojë deklarimet e tij, pra koha në dispozicion të tij është që nga
momenti i kryerjes së ofertës së tij për dhurim, deri në momentin që i vjen njoftimi për
pranimin e bërë nga përfituesi.
Jo vetëm dhuruesi, por edhe përfituesi ka të drejtë të revokojë deklarimet e tij, nga
koha e deklarimit të pranimit deri në momentin që njoftimi i pranimit ti mbërrijë
dhuruesit. Kjo e drejtë për të dy palët rrjedh nga fakti se ligjvënësi nuk ka parashikuar
273
Antonino Cataudella, “Successioni e donazioni. La donazione”, Giappichelli Editore, Torino, 2005,
fq. 90. 274
Antonino Cataudella, Po aty, fq. 94.
84
një limit kohor brenda të cilit duhet të bëhet pranimi i dhurimit. Revokimi i deklaratës
i jep të drejtë dhuruesit të mendohet gjatë kësaj periudhe për këtë dhurim të bërë, pasi
ky veprim çon në pakësimin e pasurisë së tij dhe nëse ai pendohet, ka të drejtë të
revokojë deklarimet e tij; kjo për vetë faktin se dhurimi ka një karakter të
parevokueshëm, me përjashtim të rasteve të parashikuara shprehimisht në ligj.275
Për
këtë arsye, pasi dhurimi është bërë i plotë ose perfekt, dhuruesi nuk ka të drejtë të
revokojë dhurimin e tij thjesht me arsyen se u pendua.
Tërheqja nga lidhja e kontratës ose revokimi edhe pse konsiderohen si akte
procedurale nuk mund të vendosen në të njëjtin plan me propozimin dhe pranimin.
Ndërsa propozimi dhe pranimi paraprijnë lidhjen e kontratës, revokimi e përjashton
atë. Revokimi është akt procedural, por i shenjës së kundërt.276
Gjatë kohës që dhurimi nuk është bërë ende i plotë, të drejtën për të revokuar
deklarimet e tyre e kanë të dy palët, kurse pasi kontrata e dhurimit është lidhur, të
drejtën për të kërkuar revokimin e dhurimit e ka vetëm dhuruesi dhe vetëm për
shkaqet e parashikuara shprehimisht.
Megjithëse nuk është parashikuar shprehimisht një limit kohor brenda të cilit duhet
bërë pranimi i dhurimit, mund të themi që është në interes të përfituesit ta bëjë këtë
pranim sa më shpejt, për të mos i lënë kohë dhuruesit të revokojë deklarimet e tij, pasi
nga ky dhurim përfituesi ka vetëm përfitime që çojnë në shtimin e pasurisë së tij.
Për revokimin e propozimit nuk është i mjaftueshëm fakti që revokimi i propozimit
të dërgohet apo të arrijë përpara dërgimit të pranimit, por kërkohet gjithashtu edhe
marrja dijeni e pranuesit, ose mbërritja e revokimit në adresën e tij. Në qoftë se
revokimi i propozimit të dhurimit mbërrin tek pranuesi pas këtij momenti, do të ishte i
pavlefshëm dhe nuk do sillte asnjë efekt për palët duke qenë se kontrata në këtë
moment do të ishte lidhur.
Për kontratën e dhurimit është e mjaftueshme që revokimi, jo vetëm i
propozimit por edhe pranimit, të kryhet dhe të dërgohet para lidhjes së kontratës
së dhurimit, d.m.t.h para se të njoftohet dhuruesi për aktin e pranimit nga ana e
përfituesit. Në rastin e revokimit të deklaratave nga ana e palëve do të zbatohen
rregullat e përgjithshme për revokimin e kontratës, me përjashtim të faktin që ndërsa
tek revokimi i propozimit dhe pranimit e rëndësishme është që revokimi të mbërrija
para propozimit apo pranimit, në kontratën e dhurimit mjafton fakti që revokimi i
pranimit të jetë dërguar para njoftimit të aktit të pranimit, pavarësisht se revokimi
mund të mbërrijë me vonesë ose dhuruesi të marrë dijeni me vonesë për të. 277
Ligjvënësi nuk ka parashikuar shprehimisht se çfarë forme duhet të ketë akti i
revokimit të deklarimeve të palëve në dhurim, por në bazë të interpretimeve të
ndryshme mund të vazhdonim me arsyetimin se duke qenë se për propozimin dhe
pranimin kërkohet shprehimisht një formë e caktuar nga legjislatori, atëherë edhe për
revokimin e deklaratave të palëve përsëri do kërkonim formën solemne të aktit publik
për sendet e paluajtshme apo formën e ofertës a pranimit për sendet e luajtshme.
Gjykata e Kasacionit italiane, në lidhje me formën e revokimit të deklaratës së
dhurimit është shprehur se: “Deklarata e dhuruesit mund të revokohet, përsa kohë që
kontrata nuk është lidhur, edhe nëpërmjet një akti të thjeshtë me anën e të cilit
kërkohet kthimi mbrapsht i sendit të dorëzuar, duke u zbatuar në këtë rast parimi i
lirisë së formës”.278
275
Neni 771 i Kodit Civil parashikon rastet në të cilat dhuruesi mund të revokojë kontratën e dhurimit. 276
Giorgio Cian, Alberto Trabucchi, vep. e cit., fq. 96. 277
Paolo Gallo, “I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 36. 278
Vendimi nr. 3345, datë 15.10.1975, Gjykata italiane e Kasacionit.
85
Doktrina e huaj279
pranon edhe rastin e revokimit të deklaratës në mënyrë të
heshtur, që rezulton nga veprime konkludente, siç është rasti i disponimit nga
dhuruesi i objektit të dhurimit para se t‟i jetë njoftuar pranimi i përfituesit, ose rasti në
të cilin dhuruesi vendos si garanci për të përmbushur një detyrim një send të
paluajtshëm ose e tjetërson atë. Në këto raste, ndryshimi i destinacionit ekonomik të
sendit ose rritja e vlerës së tij, na shtyn të mendojmë se dhurimi në këto raste është
revokuar në heshtje, me përjashtim të rasteve në të cilat dhuruesi rishikon ofertën.
Revokimi i dhurimit në heshtje, sipas doktrinës, përjashton nevojën e vënies në
dijeni të pranuesit për këtë revokim, duke qenë se në qoftë se revokimi duhet t‟i
nënshtrohet ndonjë forme të caktuar, kjo do të binte në kundërshtim me shpirtin e
liberalitetit që karakterizon këtë kontratë.
Po sipas kësaj jurisprudence, njihet edhe dhurimi i bërë në favor të një personi
juridik, për të cilin është e nevojshme marrja paraprakisht e një autorizimi nga
autoritetet qeveritare. Në momentin që personit juridik i bëhet një ofertë për dhurim, ai
duhet të bëjë një kërkesë për marrjen e lejes. Për bërjen e kësaj kërkese është e
nevojshme të njoftohet edhe dhuruesi, i cili nga momenti në të cilin njoftohet për
kërkesën e marrjes së autorizimit nuk mund të revokojë deklarimin e tij; pra mbetet i
lidhur me këtë ofertë për një vit. Nëse autorizimi jepet brenda këtij viti, atëherë
dhurimi do të quhet i plotë dhe perfekt dhe do të fillojë të sjellë efekte juridike.
Megjithatë, dhënia e autorizimit nuk zëvendëson dhënien e pëlqimit nga ana e
dhuruesit, i cili edhe në këtë rast është i domosdoshëm. Në qoftë se autorizimi nuk
jepet brenda një viti nga momenti i bërjes së kërkesës, dhurimi nuk do të quhet i
lidhur. Nga ky moment dhuruesi ka të drejtë të revokojë deklaratën e dhurimit nëse
dëshiron, meqenëse para këtij afati nuk e kishte këtë të drejtë. Në rastet në të cilat
dhuruesi vdes gjatë kohës që pritet të jepet autorizimi, atëherë ky dhurim nuk do të
kryhet, pasi e drejta për të bërë një dhurim është një e drejtë ngushtësisht personale që
i takon dhuruesit dhe nuk ju kalon trashëgimtarëve pas vdekjes së tij.
3.4. Vdekja ose shpallja e pazotësisë për të vepruar e dhuruesit dhe e
përfituesit para lidhjes së kontratës.
Kodi Civil nuk e parashikon shprehimisht rastin e vdekjes ose shpalljes së
pazotësisë për të vepruar të dhuruesit apo pranuesit, vdekje ose pazotësi e cila ndodh
para përfundimit të kontratës. Në bazë të veçorive dhe karakteristikave të kontratës së
dhurimit, mund të themi se në rast së njëra nga palët vdes para përfundimit të
kontratës, propozimi dhe pranimi nuk kanë më efekt për palët, duke qenë se kjo
kontratë quhet e përfunduara në momentin në të cilin dhuruesit i njoftohet akti i
pranimit.
Duke u bazuar tek karakteri ngushtësisht personal i kontratës së dhurimit,
arrihet në përfundimin se vdekja e propozuesit e bën të pavlefshme propozimin. Si rrjedhojë, trashëgimtarët e dhuruesit nuk janë të detyruar të qëndrojnë të lidhur me
propozimin e trashëgimlënësit, me përjashtim të rasteve në të cilat ata dëshirojnë ta
përsërisin këtë propozim.280
Gjithashtu, vdekja e përfituesit para se kontrata të jetë përfunduar, i
përjashton trashëgimtarët nga detyrimi për të përfunduar apo kryer formalitet e
fundit për lidhjen e kontratës. Edhe pse kjo duket si një zgjidhje shumë e ashpër dhe
279
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione-donazione”, Unione Tipografico-Editrice Torinese,
1980, fq. 253 280
Antonio Palazzo, “I Contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 38.
86
e vështirë, në qoftë se ju referohemi dispozitave të Kodit Civil, ai saktëson që për
përfundimin e dhurimit është i nevojshëm njoftimi i pranimit.
Në të njëjtën kohë, edhe shpallja e pazotësisë për të vepruar e njëra prej palëve,
propozuesit ose pranuesit, i zhduk efektet e propozimit dhe të pranimit. Kjo bëhet për
të mbrojtur palët dhe në të njëjtën kohë për t‟ju dhënë mundësi si dhuruesit ashtu edhe
përfituesit për të vlerësuar deri në momentin e fundit, mundësinë për të kryer dhurimin
apo për ta pranuar atë.
Si rrjedhim, pazotësia sjell këtë efekt në të gjitha rastet kur ajo zgjat për gjithë
kohën e nevojshme, dhe jo në rastet kur pasi rikthehet zotësia mbetet një hapësirë
kohore e mjaftueshme për vlerësimin me koshiencë dhe dijeni të plotë të mundësisë
për të revokuar apo pranuar propozimin apo pranimin.
87
KAPITULLI 4
FORMA E KONTRATËS SË DHURIMIT
Hyrje.
Forma e kontratës281
është një ndër konditat e nevojshme për vlefshmërinë e
kontratës e parashikuar shprehimisht nga Kodi Civil së bashku me vullnetin e palëve,
objektin dhe shkakun.282
Për të sjellë efekte juridike vullneti duhet të shfaqet në botën
e jashtme dhe është pikërisht forma ajo që paraqitet si mënyra më e mirë me anë të së
cilës shfaqet ky vullnet.
Kodi Civil parashikon se veprimi juridik mund të kryhet me shkrim, me gojë dhe
me çdo lloj shfaqje tjetër të padyshimtë të vullnetit. Shkresa mund të jetë e thjeshtë ose
me akt noterial.283
Duke qenë se vullneti i personit është një fenomen i brendshëm i tij, shfaqja e
jashtme e këtij vullneti duhet të jetë i padyshimtë, pasi në rast të kundërt nuk do të
sjellë lindjen e të drejtave dhe detyrimeve civile.
Duke u ndalur në veçanti tek forma e kontratës, themi se një ndër parimet e
përgjithshme i së drejtës së detyrimeve është edhe ai i lirisë së formave, parim i
cili ju jep mundësi palëve të lidhin kontratat në çfarëdolloj forme, duke shfaqur
vullnetin e tyre në mënyrë të padyshimtë.284
Megjithatë, pavarësisht lirisë së formave, legjislatori për kategori të caktuara
veprimesh juridike kërkon që vullneti të vishet me një formë të caktuar. Pra, liria e
formave është parimi bazë edhe pse ekzistojnë, si përjashtim, një numër i caktuar
veprimesh juridike të cilat duhet të bëhen në një formë të caktuar.
Forma shkresore e kontratës mund të kërkohet për efekt provueshmërie (ad
probationem) apo për efekt vlefshmërie (ad substantiam). Kështu, neni 83 i Kodit
Civil, në rastin e tjetërsimit të pasurive të paluajtshme dhe të drejtave reale mbi to,
kërkon në mënyrë të shprehur dhe të domosdoshme formën e aktit noterial si kusht për
vlefshmërinë e veprimit juridik.285
Pra, në rastet në të cilat forma kërkohet ad
substantiam, kjo formë kërkohet nga ligji si element thelbësor i veprimit juridik,
mungesa e të cilit sjell pavlefshmërinë.
Kur forma kërkohet ad substantiam, akti duhet të përmbajë të shprehur vullnetin e
palëve dhe duhet të kryhet me synimin specifik për të manifestuar një vullnet të tillë.
281
Rregulli i përgjithshëm në sistemin comon law është se kontratat mund të bëhen në mënyrë
joformale, duke mos qenë e nevojshme forma shkresore ose dokumenta të tjerë. Përjashtimet nga
rregulli i përgjithshëm parashikohen nga statutet. P. A. Read, “Contract Law”, HTL Publications,
London, 1996, fq. 76. 282
Neni 663 i Kodit Civil, i cili parashikon konditat e nevojshme për lidhjen dhe vlefshmërinë e
kontratës, rendit ndër këto kondita edhe formën e kontratës, në rast se kjo formë kërkohet nga ligji. 283
Neni 80, Kodi Civil. 284
Në të gjitha sistemet moderne të së drejtës parimi bazë është liria e formave. Ky është një parim që
gjen pasqyrimin e vet në të gjitha Kodet Civile moderne, përfshi këtu edhe Kodin Civil shqiptar. Parimi
i lirisë së formave kënaq, duke kapërcyer formalizimin e vjetër të kontratave, kërkesat e prodhimit dhe
qarkullimit masiv. Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2009, fq. 302. 285
Në rastet në të cilat kërkohet akti noterial për kryerjen e veprimit juridik, noteri është i detyruar të
sigurohet për vullnetin e palëve, të shpjegojë përmbajtjen e veprimit, të instruktojë palët rreth pasojave
ligjore të veprimit dhe të shkruajë thëniet e tyre në mënyrë të qartë dhe pa ekuivokë. Ardian Nuni, vep.
e cit., fq. 303.
88
Vullneti i manifestuar në një formë të ndryshme nga ai i përcaktuar në mënyrë
taksative nga ligji është si të mos ekzistonte.
Ndërsa, në rastet në të cilat forma e shkruar kërkohet ad probationem, kontrata
është e vlefshme, por të drejtat dhe detyrimet e palëve nuk mund të provohen dot me
dëshmitarë. Në këtë rast, forma kërkohet nga ligji jo si kusht për vlefshmërinë e
kontratës, por për provueshmërinë e saj.
Kur ligji kërkon që veprimi juridik të bëhet me shkresë të thjeshtë, ai do të jetë i
pavlefshëm në qoftë se kjo pasojë është parashikuar shprehimisht në dispozitë. Në të
gjitha rastet e tjera ku legjislacioni ynë parashikon në dispozitë se veprimi juridik
duhet të bëhet me shkresë, por nuk parashikon pasojën e mosbërjes së shkresës, themi
se shkresa duhet për efekt provueshmërie dhe jo vlefshmërie.
Kodi Civil parashikon shprehimisht se: “dhurimi i sendeve të paluajtshme duhet
të bëhet me akt publik dhe të regjistrohet, përndryshe është i pavlefshëm” dhe në
rastet në të cilat “kontrata e dhurimit ka për objekt sende të luajtshme, ai është i
vlefshëm kur ato specifikohen duke treguar edhe vleftën e tyre në kontratë”. Pra,
forma e aktit publik për kalimin e pronësisë, në bazë të nenit të sipërcituar kërkohet ad
substantiam, me pasojë pavlefshmërinë e veprimit juridik.
Edhe nëse veprimi juridik do të kishte një objekt të mundshëm dhe të ligjshëm, si
dhe një shkak po ashtu të ligjshëm, por do të mungonte forma e kërkuar shprehimisht
nga ligji për shfaqjen e vullnetit të palëve, atëherë i tërë veprimi juridik do të jetë i
paligjshëm vetëm për shkak të mosrespektimit të formës.286
Në këtë rast veprimi
juridik do ishte absolutisht i pavlefshëm, për vetë faktin se bie në kundërshtim me një
dispozitë urdhëruese të ligjit.
Këto kërkesa formale rigoroze të vendosura për dhurimin duket se kërkojnë t‟i
japin mundësinë dhuruesit që ta mendojë më mirë veprimin që do kryejë pasi ky do të
rezultojë me një efekt “negativ” mbi pasurinë e tij.
Nga ana tjetër, kërkesa e formës ka si qëllim të garantojë seriozitetin e qëllimit.
Nuk ka dyshim se kjo formë solemne mund të mbrojë dhe interesat e subjekteve të
tjerë, veç dhuruesit, pasi gjithashtu siguron në të njëjtën kohë edhe ruajtjen e aktit dhe
pakthyeshmërinë e dhurimit. Ky rregull vlen dhe zbatohet në të gjitha ato raste kur
kontrata e dhurimit ka për objekte sende me vlerë të konsiderueshme, pasi në rastet në
të cilat objekt i kontratës së dhurimit janë sendet e përcaktuara në gjini, mjafton
dorëzimi i sendit.
Edhe pse neni 764 nuk e saktëson shprehimisht formën që duhet të ketë kontrata e
dhurimit kur objekt janë sendet e përcaktuara në gjini, në bazë të rregullave dhe
parimeve të përgjithshme të së drejtës së detyrimeve mund të themi se në rastet në të
cilat kontrata e dhurimit ka për objekte sende të përcaktuara në gjini, dhurimi është
kontratë reale dhe në këto raste kontrata e dhurimit mund të lidhet në çfarëdolloj
forme.
Gjithashtu, Kodi Civil parashikon shprehimisht se pranimi i dhurimit duhet të
bëhet në të njëjtin akt (dhe i referohet pikërisht aktit publik) ose në një akt të
mëvonshëm dhe në qoftë se bëhet me një akt të mëvonshëm, dhurimi quhet i
përfunduar nga momenti kur akti i pranimit i është njoftuar dhuruesit.
Përsa i përket formës tek kontrata e dhurimit, kjo formë parashikohet pikërisht
në Kodin Civil287
, sipas kriterit “të sendeve që përbëjnë objektin e kontratës së
dhurimit”. Në këtë kontekst, forma përbën një element thelbësor, të domosdoshëm
286
Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve, I”, Tiranë, 2008, fq. 55. 287
Nenin764, Kodi Civil.
89
për vlefshmërinë e kontratës duke u referuar edhe dispozitave të pjesës së
përgjithshme të kontratave.
4.1. Forma e kontratës së dhurimit me objekt sendet e paluajtshme.
Objekt i kontratës së dhurimit mund të jenë sendet e luajtshme, ato të paluajtshme,
si edhe të drejtat reale.
Për sendet e paluajtshme, që një kontratë dhurimi të jetë e vlefshme, duhet të
jetë bërë në formën që kërkon ligji dhe në rastin konkret kërkohet akti noterial
dhe më pas regjistrimi, përndryshe kontrata është e pavlefshme.288
Kjo formë, e kërkuar shprehimisht nga Kodi Civil, ka si qëllim garantimin e
stabilitetit të marrëdhënieve juridiko-civile midis subjekteve të së drejtës. Në këtë rast
kemi një kontratë konsensuale, për vlefshmërinë e së cilës është e mjaftueshme vetëm
përputhja e vullneteve të palëve.
Edhe pse e kemi thënë se një nga parimet e përgjithshme të sistemit të kontratave
është ai i lirisë së formave, në rastin kur kontrata e dhurimit ka për objekt sendet e
paluajtshme dhe të drejtat reale mbi to, ky parim nuk gjen zbatim.
Kontrata e dhurimit regjistrohet në regjistrat publikë në të gjitha ato raste kur
dhurimi ka për objekt transferimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme ose
transferimin e të drejtave reale me objekt sendet e paluajtshme. Në rast se pranimi
përmbahet në një akt të veçantë, regjistrimi merr datën në të cilën do të regjistrohet
pranimi.289
Noteri detyrohet ta regjistrojë aktin në kohën më të shkurtër të mundur me
qëllim që t‟i sigurojë klientit të tij mundësinë për të kundërshtuar pretendimet e
personave të tretë në lidhje me të drejtat e fituara mbi sendin e paluajtshëm.
Natyrshëm lind pyetja se nga se ndryshon akti noterial nga një veprim
noterial?
Për ti dhënë përgjigje kësaj pyetjeje na vjen në ndihmë Gjykata e Apelit Tiranë290
e
cila në vendimin e saj nr. 892, sqaron se: “Një akt noterial nga një veprim noterial nuk
dallohen për shkak të titullit të aktit ligjor referues, por për shkak të elementeve të
nevojshme që duhet të ketë një akt noterial, elementë këto që në kohën e kryerjes së
veprimit juridik përcaktohen nga Udhëzimi i Gjykatës së Lartë datë 10.07.1985 “Mbi
noterinë” dhe që konsiston në shënimin në akt të emrit dhe mbiemrit të noterit, emri
dhe gjeneralitet e pjesëmarrësve në akt, koha dhe vendi i mbajtjes së aktit, në rastin e
kontratave objekti i tyre, dhe në rastin e kontratave të pasurive të paluajtshme kërkohet
përshkrimi i objektit të kontratës dhe fakti i regjistrimit te sendit të tij në “Regjistrat
Publikë të Pasurive të Paluajtshme.”
288
Vendimi nr. 5392, 13.10.2006, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë, “Gjatë hetimit gjyqësor, rezultoi
se në Z.R.P.P. është regjistruar kontrata e falsifikuar, e gjë e cila del edhe nga të dhënat mbi pasurinë,
objekt konflikti ku tek rubrika përshkrimi i pronës, prona del me kufizime të ndryshme dhe përmbajtje
të ndryshme. Në rastin konkret konstatohet mungesa tërësisht e vullnetit të paditëses për lidhjen e
kontratës, si një nga elementët thelbësorë për vlefshmërinë e veprimit juridik. Në këto kushte, jemi
përpara rastit të parashikuar nga neni 92/a i Kodit Civil, ku përcaktohet se: “Veprimet juridike të
pavlefshme nuk krijojnë asnjë pasojë juridike. Të tilla janë ato që: a) vijnë në kundërshtim me një
dispozitë urdhëruese të ligjit”. Zgjedhja e pasojave të pavlefshmërisë së veprimit juridik ka të bëjë me
fshirjen nga regjistrat hipotekar të veprimit juridik”. 289
Neni 194, Kodi Civil. 290
Vendimi nr. 892, datë 26.01.2012, Gjykata e Apelit, Tiranë.
90
Nëse kontrata e dhurimit i ka të gjithë elementët e nevojshëm të një akti noterial
për kalimin e pasurisë së paluajtshme, nëse është konfirmuar nga noteri publik, në
prani të palëve dhe ka të shënuar vendin, datën dhe kohën e kryerjes së veprimit
juridik të dhurimit, ka të fiksuar qartë nënshkrimin e plotë, emër dhe mbiemër të
dhuruesit, të pranuesit të dhurimit dhe nënshkrimin dhe vulën e noterit publik, kjo
kontratë, në aspektin formal konsiderohet në përputhje me kërkesat e legjislacionit dhe
si rrjedhim është një kontratë e vlefshme.
Kontrata e tjetërsimit të pasurive të paluajtshme përbën një akt formal dhe solemn
dhe paraqitja e palëve para noterit, konfirmimi i përmbajtjes dhe nënshkrimi i tyre në
prani të tij, verifikimi nga noteri i drejtës së pronësisë së disponuar në akt, janë
elementët thelbësorë të aktit noterial.
Palët kanë kështu, detyrimin ligjor për të bërë regjistrimin e veprimit juridik
përpara Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme me qëllim përfundimin e
kalimit të së drejtës së pronësisë.
Përfituesi i një sendi të paluajtshëm, ashtu sikurse çdo blerës, ka të drejtë që
nëpërmjet regjistrimit të sendit të paluajtshëm në regjistrat publikë, të vejë në dijeni
personat e tretë në lidhje me të drejtën e fituar mbi këtë send. Në mungesë të këtij
regjistrimi, përfituesi përballet me rrezikun e humbjes së të drejtës së tij në rast se
dikush tjetër, të njëjtin send, e ka regjistruar më parë këtë të drejtë.
Si veprohet në rastet në të cilat i njëjti send ju dhurohet dy personave në të
njëjtën kohë?
Në këtë rast do zbatohet rregulli i përgjithshëm në lidhje me regjistrimin e parë në
kohë nga ana e përfituesit, i cili edhe pse e ka fituar të drejtën në datë të mëvonshme, e
ka regjistruar më parë atë. Përfituesi i cili e ka fituar sendin i pari, por e ka regjistruar
atë i dyti, ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e dëmit ndaj dhuruesit, të cilit i lind ky
detyrimin në bazë të parimit të përgjithshëm sipas së cilit askush nuk mund të
transferojë një të drejtë të cilën ai nuk e ka. Dhuruesi në këtë rast nuk ka përmbushur
detyrimet e tij që rrjedhin nga kontrata e dhurimit duke dhuruar apo shitur të njëjtin
send objekt të kontratës së dhurimit.
Në lidhje me përgjegjësinë e përfituesit të dytë mund të themi se në qoftë se ky
person ka qenë në keqbesim, pra ka qenë në dijeni të fitimit të pronësisë nga përfituesi
i parë, bëhet bashkëpunëtor i faktit të paligjshëm të kryer nga dhuruesi, duke bërë të
mundur eliminimin e efekteve reale të kontratës së parë të dhurimit nëpërmjet
nënshkrimit të kontratës së dytë dhe regjistrimin e parë të saj.
Kështu, ligji kërkon shprehimisht formën e aktit publik i cili është dokumenti i
redaktuar sipas formaliteteve përkatëse nga noteri dhe si pasojë ai duhet të respektojë
veç parashikimeve të Kodit Civil për dhurimin dhe gjithë kërkesat e ligjit “Për
noterinë”.
Kontrata e dhurimit duhet të hartohet nga noteri pasi nuk mjafton vetëm
vërtetimi i nënshkrimeve prej tij. Një përfundim i tillë del dhe nga vendimi e
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë291
ku pretendohet pavlefshmëria e kontratës së
291
Vendimi nr. 720, datë 15.02.2005, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Në bazë të rrethanave të
çështjes, paditësja pretendon konstatimin e pavlefshëm të kontratës së dhurimit, duke qenë se është bërë
në kundërshtim me dispozitën urdhëruese të ligjit, sepse nuk është hartuar nga noteri, por thjesht
nënshkrimet e palëve janë vërtetuar prej tij. “Në ligjin “Për noterinë”, nr. 7891, datë 01.06.1994, në
nenin 54 të tij përcaktohet se “Akti noterial për tjetërsimin ose njohjen e pronësisë mbi sende të
paluajtshme ose të një të drejte reale mbi to kryhet nga noteri pasi të ketë verifikuar pronësinë e palës
91
dhurimit, duke qenë se ajo nuk është hartuar nga noteri, por thjesht nënshkrimet e
palëve janë vërtetuar prej tij. Konform nenit 83 të Kodit Civil përcaktohet se:
“Veprimi juridik për kalimin e pronësisë të sendeve të paluajtshme dhe të drejtave
reale mbi to duhet të bëhet me akt noterial dhe të regjistrohet përndryshe nuk është i
vlefshëm. Është i pavlefshëm veprimi juridik që nuk është bërë në formën e kërkuar
shprehimisht nga ligji.” Në rastin konkret, kontrata nuk është hartuar nga noteri,
prandaj gjykata vendosi pranimin e padisë dhe konstatimin e pavlefshëm të kontratës
së dhurimit.
Në të njëjtin përfundim ka arritur edhe Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë,292
në
vendimin nr. 385, me anë të së cilit kërkohet pavlefshmëria e veprimit juridik të kryer
pa respektuar formën e aktit noterial.
Sipas Kolegjit Civil: “Në kuptim të normave juridike civile të kohës, kontrata e
dhurimit të sendeve të paluajtshme, për efekt të vlefshmërisë së saj, duhet të bëhet me
akt noterial. Duke parë kontratën objekt gjykimi, konstatohet se ajo është redaktuar
nga Avokati, pra nuk është bërë me akt noterial, për pasojë nuk është veprim juridik i
vlefshëm. Edhe në kuptim të Nenit 253 të Kodit të Procedurës Civile, noteri ishte i
detyruar të pasqyronte në akt vullnetin e shprehur të pjesëmarrësve në kontratë dhe jo
të bënte legalizimin e një kontrate të përpiluar jashtë zyrës së tij.”
Pra, vullneti i pjesëmarrësve në veprimin juridik, nuk është dhënë para noterit, në
kuptimin dhe formën që e kërkon ligji dhe për pasojë veprimi juridik është i cenuar në
formën dhe vlefshmërinë e tij.
Në radhë të parë noteri duhet ta ushtrojë funksionin publik në kohën e hartimit të
aktit, në të kundërt dhurimi do të jetë i pavlefshëm si arsyetohet dhe në vendimin e
Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë293
sipas të cilit: “Kontrata e dhurimit është
absolutisht e pavlefshme, për shkak se nuk është lidhur në formën e kërkuar nga ligji
për efekt të vlefshmërisë së veprimit juridik.”
Në të njëjtën kohë, paragrafi i parë i nenit 764 parashikon se kontrata e dhurimit
me objekt sende të paluajtshme, përveç faktit që duhet të bëhet me akt noterial,
duhet edhe të regjistrohet, detyrim ky i cili rrjedh Kodi Civil,294
meqenëse
kontrata e dhurimit është një kontratë e cila ka për qëllim kalimin e titullit të pronësisë
nga dhuruesi tek përfituesi.
Në rastin e kontratës së dhurimit, ashtu si në rastin e çdo kontrate e cila ka për
qëllim kalimin e pronësisë, ka lindur një diskutim juridik në lidhje me faktin nëse një
mbi sendin e paluajtshëm. Për këtë qëllim ajo i paraqet noterit dokumentet e pronësisë të lëshuara nga
organi kompetent dhe, kur sendi nuk figuron i regjistruar, një vendim gjyqësor detyrimi për vërtetim
pronësie. Noteri duhet të shënojë në akt verifikimin e bërë.” Ndërsa në nenin 55 të po këtij ligji
përcaktohet se: “Vërtetimi i nënshkrimeve bëhet për ato akte private që nuk përmbajnë lidhjen e një
kontrate ose kryerjen e një veprimi tjetër juridik Vërtetimi bëhet në fund të aktit, pas nënshkrimeve,
duke u bërë shënimi nga noteri se personat u paraqitën personalisht dhe nënshkruan në prani të tij ose
pranuan se nënshkrimet janë të tyret. Vërtetimi i nënshkrimeve në kushte të caktuara me ligj mund të
bëhet edhe nga organe shtetërore”. Po kështu në nenin 49 të ligjit “Për Noterinë”, nr. 7829, datë
01.06.1994 parashikohet se : “Akti noterial hartohet nga noteri në prani të palëve”. 292
Vendimi nr. 385, datë 16.02.2006, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. 293
Vendimi nr. 1333, datë 22.11.2007, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Gjykata e faktit, pas çmuarjes
së provave, ka vlerësuar se kontrata e dhurimit është përgatitur nga një person që ka redaktuar e
vërtetuar nënshkrimin e kontratës në cilësinë e noteres, ndërkohë që nuk gëzonte të drejtën e ushtrimit të
funksionit publik të noterit, të drejtë që e ka fituar në një kohë të mëvonshme. Pra, me të drejtë
arsyetojnë gjykatat e faktit se nuk kemi të bëjmë me një akt noterial por me një shkresë të thjeshtë
private. Meqenëse sipas ligjit, kontrata e dhurimit duhet të bëhej me akt noterial ndryshe ishte e
pavlefshme, atëherë në kuptim e zbatim të drejtë të ligjit, me të drejtë gjykatat e faktit kanë arritur në
përfundimin se kontrata e dhurimit objekt gjykimi është absolutisht e pavlefshme.” 294
Neni 83, Kodi Civil.
92
kontratë e tillë e bërë me akt noterial por e paregjistruar ne Z.R.P.P., do të jetë përsëri
e vlefshme.
Në lidhje me këtë fakt doktrina është ndarë në dy grupe.
Sipas trajtimit që i bën grupi i parë i juristëve, momenti kur të dy palët shprehin
vullnetin e tyre, është momenti kur ata nënshkruajnë kontratën për kalimin e titullit të
pronësisë. Në atë moment, vullneti i tyre i brendshëm përputhet me shfaqjen e jashtme
të këtij vullneti. Ky fakt duhet të mjaftojë që personi në favor të të cilit transferohet e
drejta e pronësisë të quhet pronar, pa qenë e nevojshme patjetër dhe kushti i dytë, pra
regjistrimi i kësaj kontrate.
Sipas këtij grupi, regjistrimi në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të
Paluajtshme(Z.R.P.P.) ka efekt vetëm ndaj të tretëve, pasi sipas nenit 195 të Kodit
Civil “Pasuritë e paluajtshme dhe të drejtat reale mbi ato që janë fituar ose njohur sipas
dispozitave të këtij kodi nuk mund të tjetërsohen ose kur është rasti të ngarkohen me
barrë, në rast se nuk është bërë regjistrimi i tyre në regjistrat e pasurive të
paluajtshme”, por nuk i heq këtij personi titullin pronar.
Gjithashtu, sipas nenit 12 të ligjit nr. 7843, datë 13.07.1994 i ndryshuar me ligjin
nr. 8090, të vitit 1996, i ndryshuar me ligjin nr. 9407, datë 19.05.2005 “Për
regjistrimin e pasurive të paluajtshme” thuhet: “Nëse një dokument paraqitet për
regjistrim më vonë se 30 ditë nga data e realizimit të tij, atëherë përveç tarifës së
regjistrimit për çdo ditë vonesë që ka kaluar nga ajo datë, duhet të paguhet një tarifë
shtesë e barabartë me 10% të tarifës së regjistrimit”. Fakti i mosregjistrimit në afat të
kësaj kontrate për kalimin e pronësisë, thjesht çon në vendosjen e një gjobe, por nuk
do të thotë që personi nuk është pronar i kësaj pasurie. Vetëm në momentin që mbi
këtë pronë lindin mosmarrëveshje, atëherë lind nevoja të verifikohet nëse është
regjistruar në Z.R.P.P. apo jo.
Ndërsa sipas grupit të dytë të juristëve, meqenëse në nenin 83 të Kodit Civil
është përdorur lidhëza “dhe”, atëherë ato duhen kuptuar si kushte kumulative, dhe
duhet të ekzistojnë të dyja njëkohësisht, përndryshe veprimi juridik do të jetë i
pavlefshëm dhe personi nuk do të konsiderohet si titullar i së drejtës së pronësisë,
pavarësisht se ka një kontratë noteriale.
Për këtë çështje janë shprehur Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë295
me
vendimin nr. 1, datë 06.01.2009 duke unifikuar praktikën gjyqësore mbi këtë
problematikë.
Në funksion të unifikimit të praktikës gjyqësore është arritur në përfundimin se:
“Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë çmojnë të venë në vëmendje se nuk duhet
të ngatërrohet forma e kontratës për efekt të vlefshmërisë së veprimit juridik me një
formalitet të zakonshëm siç është transkriptimi/regjistrimi i veprimit juridik në
regjistrat e pasurive të paluajtshme. Kontrata si veprim juridik i dyanshëm në rast se
plotëson kushtet për vlefshmërinë e saj edhe në rast se nuk regjistrohet në regjistrin e
pasurive të paluajtshme është plotësisht e vlefshme mes palëve që e kanë realizuar atë.
Regjistrimi ka vlerë deklarative, njohëse dhe nuk ka vlerë krijuese.”
Në funksion të unifikimit të praktikës gjyqësore, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës
së Lartë kanë konkluduar se: “Regjistrimi ose transkriptimi i një veprimi juridik nuk
është një element i vlefshmërisë së tij (kontratës). Mosregjistrimi i kontratës në
regjistrat e pasurive të paluajtshme nuk e bën kontratën e tjetërsimit të pasurive të
295
Vendimi Unifikues nr. 1, datë 06.01.2009, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
93
paluajtshme të pavlefshme, por nuk i jep mundësinë blerësit që ta tjetërsojë atë tek të
tretët. Kontrata e cila nuk është e regjistruar është e perfeksionuar dhe e vlefshme dhe
ka efektet thelbësore. Me nënshkrimin e kontratës së tjetërsimit të pasurisë së
paluajtshme, përfituesi i të drejtave bëhet pronar i pasurisë së paluajtshme dhe ky
legjitimohet të ushtrojë të drejtat e tij përkundrejt të tretëve, përveç tjetërsimit të
pasurisë së paluajtshme në favor të të tretëve”.
Megjithatë, kundër këtij mendimi të shumicës është shprehur pakica për të cilën:
“për të fituar pronësinë mbi një send të paluajtshëm nëpërmjet kontratës, përveçse
faktit që veprimi juridik “duhet të bëhet me akt noterial” dhe të jetë i vlefshëm duke
plotësuar të gjithë elementët e vlefshmërisë së tij, ligjvënësi ka parashikuar një
element tjetër të domosdoshëm e pikërisht “regjistrimin e tij”, pasi, duke mos qëndruar
në të njëjtën kohë të dy këto elementë, veprimi juridik i tjetërsimit të sendit të
paluajtshëm është i pavlefshëm. Në këtë vështrim, ndryshe nga shumica, e cila
momentin e regjistrimit të pasurisë së paluajtshme nuk e konsideron gjë tjetër përveçse
“një mjet të nevojshëm për t‟i dhënë publicitet kontratës dhe për të bërë të njohur
ekzistencën e saj dhe të pronarit nga të tretët ...”, çmoj se regjistrimi i pasurive të
paluajtshme përbën një element vendimtar të fitimit të pronësisë së pasurisë së
paluajtshme nëpërmjet kontratës së shitjes, për dy arsye:
sepse ai parashikohet si detyrim shprehimisht në nenin 83 të Kodit Civil
dhe
sepse i shërben qëndrueshmërisë së regjimit juridik të pasurive të
paluajtshme në qarkullimin civil .”296
Kur një send i paluajtshëm është në bashkëpronësi, tjetërsimi i tij mund të
bëhet vetëm me pëlqimin e të gjithë bashkëpronarëve.297
Rast i veçantë është kur
sendi është në bashkëpronësi të bashkëshortëve për të cilën zbatohen dispozitat e
Kodit të Familjes.
Në këtë rasti, kur një send i paluajtshëm i cili është në bashkëpronësi të dy
bashkëshortëve tjetërsohet i gjithi nga njëri prej bashkëpronarëve, pa marrë pëlqimin e
bashkëpronarit tjetër, lind pyetja nëse gjykata duhet ta konstatoje këtë kontratë
dhurimi plotësisht apo pjesërisht të pavlefshëm.
Qëndrimet që mban praktika gjyqësore janë nga më të ndryshmet.
Sipas qëndrimit të parë, kjo kontratë duhet të konstatohet tërësisht e pavlefshme,
pasi dhuruesi që është njëri prej bashkëshortëve me anë të këtij tjetërsimi ka shkelur
një dispozitë urdhëruese.298
Kështu në një vendim të dhënë nga Gjykata e Rrethit
Gjyqësor, Tiranë, u konstatua se: “Dhurimi në fjalë (i pasurisë së përbashkët) është
bërë vetëm nga paditësi, pa marrë pëlqimin dhe vullnetin e shprehur të bashkëshortes
së tij dhe njëkohësisht bashkëpronare, detyrim ligjor që del qartë nga përmbajtja e
296
Pakica është e mendimit se, nga mënyra se si është formuluar kjo dispozitë (neni 83 i Kodit Civil),
kuptohet që vetë ligjvënësi, veç qëllimit që ka pasur për respektimin e një forme të caktuar juridike për
veprimin e kalimit të pronësisë (sikurse është kryerja e tij me akt noterial), ka vendosur edhe një kusht
të dytë, po ligjor (insta causa = arsye e vlefshme ligjore), mospërmbushja e të cilit është me pasojë
pavlefshmërie të vetë veprimit juridik, edhe pse ai është kryer me akt noterial. 297
Neni 208, Kodi Civil. 298
Vendimi nr. 6076, datë 07.11.2006, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Nga rrethanat e çështjes
rezultoi se pasuria objekt dhurimi nuk ka qenë vetëm pronë e dhuruesit, por ka qenë një pasuri e
përbashkët bashkëshortore dhe si e tillë tjetërsimi i saj (në rastin konkret me dhurim) nuk mund të bëhej
ligjërisht vetëm nga njëri bashkëshort dhe pa pëlqimin e vullnetin e shprehur të bashkëshortit tjetër.
94
nenit 208 i Kodi Civil ku është sanksionuar se "Tjetërsimi i sendit të përbashkët
mund të bëhet vetëm me pëlqimin e të gjithë bashkëpronarëve".
Gjykata çmon se shkelja në mënyrë të hapur e këtij detyrimi ligjor e bën këtë
dhurim një veprim juridik civil absolutisht të pavlefshëm, në vështrim kjo të nenit 92
të Kodit Civil. Gjykata çmon se pavlefshmëria absolute bie në rastin konkret, për
arsyet që u cituan më lart, mbi të gjithë pasurinë bashkëshortore të dhuruar dhe jo
vetëm mbi një pjesë të saj (d.m.th. si mbi pjesën e pandarë të pasurisë të paditësit ashtu
edhe mbi atë të paditëses)”.
Gjithashtu, në një tjetër vendimi299
Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë ka rezultuar
se: “Vendimi i Gjykatës së Shkallës së Parë, Vlorë është i drejtë, pasi në qoftë se nuk
është marrë pëlqimi i bashkëpronarit tjetër, atëherë kjo kontratë dhurimi do të jetë
tërësisht e pavlefshme, dhe jo vetëm për pjesën e bashkëpronarit që nuk i është marrë
pëlqimi, pasi ky është një detyrim që buron nga ligji dhe mosrespektimi i tij e bën
veprimin juridik tërësisht të pavlefshëm. Në këto kushte, Gjykata e Lartë vendosi
prishjen e vendimit të Gjykatës së Apelit Vlorë dhe lënien në fuqi të vendimit të
Gjykatës së Shkallës së Parë Vlorë”.
Po nga ana tjetër, ekziston mendimi se kur një send i paluajtshëm është në
bashkëpronësi të dy bashkëshortëve, njëri prej bashkëshortëve ka të drejtë të
tjetërsojë (dhurojë) lirisht pjesën e tij ideale të pandarë, pa qenë nevoja të merret
pëlqimi i bashkëpronarit tjetër, e drejtë e cila rrjedh nga neni 200/c i Kodit Civil ku
thuhet: ”Çdo bashkëpronar ka të drejtë…të tjetërsojë ose disponojë në çdo mënyrë
tjetër pjesën e tij në sendin e përbashkët (përjashtim bën shitja për të cilën duhet të
zbatohet e drejta e parablerjes sipas nenit 204 të Kodit civil)”, duke e konsideruar
bashkëpronësinë ndërmjet bashkëshortëve si bashkëpronësi në pjesë dhe jo në tërësi.
Në qoftë se njëri prej bashkëshortëve dhuron të gjithë sendin e paluajtshëm në
bashkëpronësi, pra jo vetëm pjesën e tij ideale të pandarë, pa marrë pëlqimin e
bashkëpronarit tjetër, kjo kontratë dhurimi duhet të konstatohet pjesërisht e
pavlefshme, vetëm për pjesën e bashkëshortit tjetër që nuk ju mor pëlqimi.
Një përfundim i tillë ka dalë edhe në vendimin e Kolegjit Civil të Gjykatës së
Lartë300
dhe në vendimin e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë301
ku Gjykata
konstaton pjesërisht të pavlefshme kontratën e dhurimit, vetëm në ½ pjesë të saj për
pjesën e bashkëshortit bashkëpronar që nuk ju mor pëlqimi, pasi bashkëshorti tjetër
299
Vendimi nr. 823, datë 22.06.2006, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Kolegji Civili Gjykatës së Lartë
konstatoi se: “Gjykata e Shkallës së Parë, Vlorë ka konstatuar tërësisht të pavlefshme një kontratë
dhurimi me anë të së cilës është tjetërsuar (dhuruar) një send i paluajtshëm pasuri bashkëshortore, pa
marrë pëlqimin e bashkëpronarit tjetër. Kurse Gjykata e Apelit Vlorë ka vendosur ndryshimin e
vendimit të Gjykatës së Shkallës së Parë, duke e konstatuar pjesërisht të pavlefshme kontratën e
dhurimit, vetëm për pjesën e bashkëpronarit (paditëses) të cilit nuk ju mor pëlqimi.” 300
Vendimin nr. 213, datë 08.02.2005, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Nga hetimi gjyqësor ka
rezultuar se pasuria objekt dhurimi, është pasuri e fituar gjatë martesës e për rrjedhojë, është në
bashkëpronësi të 2 bashkëshortëve. Dhurimi i kësaj pasurie pa shprehur vullnetin për dhurim edhe kjo e
fundit, e cila në vështrim të kërkesave ligjore gëzon ½ e saj, sjell pavlefshmëri të kontratës së dhurimit
pikërisht vetëm për këtë pjesë. Ndërsa për pjesën tjetër, kontrata është e vlefshme. Kolegji Civil i
Gjykatës së Lartë çmon se, vendimi i gjykatës së Apelit duhet të ndryshohet pjesërisht, duke shpallur
pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit vetëm përsa i përket ½ pjesë të pasurisë së dhuruar. Kjo për
shkak se pasuria e dhuruar, duke qenë në bashkëpronësi edhe të bashkëshortes së dhuruesit, duhej më
parë të merrej pëlqimi i saj, gjë që sikundër rezulton, nuk është marrë”. 301
Vendimit nr. 4954, datë 29.06.2005, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Në bazë të rrethanave të
çështjes rezultoi se sendi i paluajtshëm, i cili ndodhet në bashkëpronësi bashkëshortore, është dhuruar
nga bashkëshorti pa marrë pëlqimin e bashkëshortes tjetër.
95
është i lirë të dhurojë pjesën e tij ideale të pandarë pa i marrë pëlqimin bashkëshortes
tjetër.
Një vendim i tillë është dhënë duke u bazuar në nenin 200/c dhe në nenin 111 të
Kodit Civil i cili parashikon se: “Kur shkaku i pavlefshmërisë prek vetëm një pjesë të
veprimit juridik, ky mbetet i vlefshëm në pjesët e tjera të tij, përveç kur sipas
përmbajtjes së veprimit juridik, këto pjesë paraqesin marrëdhënie të pandashme me
pjesën e pavlefshme të veprimit juridik..”
Qëndrimi i parë konsiderohet më i drejtë pavarësisht se duhen pasur parasysh jo
vetëm dispozitat e Kodit Civil, por mbi të gjitha rregullimi që bën Kodi i Familjes.
Ndërsa për sa i përket sendeve të përbashkëta të bashkësisë ndryshon administrimi
i tyre dhe veçanërisht mundësia për ti disponuar dhe tjetërsuar ato. Ndryshe nga
bashkëpronësia në pjesë, bashkëshortët nuk mund të disponojnë pjesët e tyre ideale
kundrejt të tretëve.
Edhe pse Kodi nuk e parashikon shprehimisht këtë zgjidhje, është lehtësisht i
kuptueshëm ky ndryshim.302
Një tjetërsim i tillë do ishte kundër natyrës dhe qëllimit të
bashkësisë e cila është e destinuar të plotësojë nevojat e familjes, dhe nga ana tjetër do
e detyronte njërin bashkëshort të mbetej në bashkëpronësi me një të tretë.
Ndërsa për administrimin e zakonshëm secili nga bashkëshortët mund të veprojë
pa pëlqimin e tjetrit, për ato veprime që hyjnë tek administrimi i jashtëzakonshëm do
të kërkohet domosdoshmërish pëlqimi i të dyve. Dhe pikërisht, tjetërsimi i pasurisë së
paluajtshme të bashkësisë, i cili mund të kryhet dhe me anë të dhurimit, është një
veprim administrimi i jashtëzakonshëm303
i cili për pasojë kërkon dhënien e pëlqimit
nga të dy bashkëshortët pasi në të kundërt veprimi do të jetë i pavlefshëm.
4.2. Forma e kontratës së dhurimit me objekt sendet e luajtshme.
Kodi Civil parashikon se në qoftë se objekt i kontratës së dhurimit janë sendet e
luajtshme këto sende duhet që të specifikohen duke treguar edhe vleftën e tyre në
kontratën e dhurimit.304
Ato duhet të përcaktohen shprehimisht se cilat janë, nga çfarë
përbëhen dhe vlerën e tyre. Një gjë e tillë bëhet për të shmangur rrezikun e
zëvendësimit ose ngatërrimit të tyre.
Për këto lloje sendesh, legjislatori ka përcaktuar regjimin e veprimeve juridike
reale, për të cilat nuk mjafton vetëm shfaqja e vullnetit të palëve, arritja e konsensusit,
por kërkohet edhe një element tjetër i domosdoshëm që është dorëzimi i sendit. Pra, në
këtë rast, kur objekt i kontratës së dhurimit janë sendet e luajtshme, kontrata do të
quhet e lidhur nga çasti i dorëzimit të tyre305
.
Pra, që një kontratë dhurimi, me objekt sende të luajtshme, të jetë e vlefshme
duhet që:
këto sende të specifikohen duke u dhënë edhe vlera e tyre;
të bëhet dorëzimi i tyre.
Dorëzimi i tyre është një kusht që rrjedh edhe nga Kodi Civil, i cili në nenin 164 të
tij parashikon se: ”Pronësia fitohet me anë të kontratës, pa qenë e nevojshme të bëhet
302
Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2007 , fq. 134. 303
Sonila Omari, Po aty, fq. 143. 304
Neni 764, paragrafi i tretë, Kodi Civil. 305
Neni 764, paragrafi i katërt, Kodi Civil.
96
dorëzimi i tyre. Për sendet që përcaktohen në numër, peshë ose në masë, duhet të bëhet
dhe dorëzimi i tyre.”
Duke ju referuar gjithmonë kontratës së dhurimit të sendeve të luajtshme,
konkludohet se:
duhet të bëhet pranimi i tyre nga përfituesi, pasi askush nuk mund të
detyrohet të pranojë një dhuratë të cilën nuk e dëshiron;
në lidhje me formën nuk kërkohet shprehimisht forma noteriale si për
sendet e paluajtshme.
Pra, në rastin e dhurimit të sendeve të luajtshme legjislatori kërkon ekzistencën e
kontratës, por pa përcaktuar formën e saj, çka nënkupton që forma e shkruar në këtë
rast kërkohet “ad probationem”.
Do të bëjnë përjashtim sendet e luajtshme për të cilat kërkohet formaliteti i
regjistrimit306
në regjistrat publikë, si p.sh. makina, anije, avionë etj., për të cilat
kërkohet që shfaqja e vullnetit të bëhet nëpërmjet aktit publik para noterit.
Në ndryshim nga Kodi ynë Civil, në sistemin italian forma noteriale është e
nevojshme në çdo rast, pra edhe kur kemi të bëjmë me sende të luajtshme për të cilat
nuk kërkohet që të regjistrohen.
Nëse nuk respektohet forma e kontratës e kërkuar shprehimisht për dhurimin, kur
objekt janë sendet e luajtshme ashtu edhe kur janë sendet e paluajtshme, kjo çon në
pavlefshmërinë e këtij veprimi juridik, pasojat e të cilit do të rregullohen sipas nenit
107 të Kodit Civil.
306
Neni 144, paragrafi i dytë, Kodi Civil.
97
KAPITULLI 5
ELEMENTËT RASTËSORË TË KONTRATËS SË DHURIMIT
5.1. Kushti dhe barra si elementë rastësorë të kontratës së dhurimit.
Përmbajtja e një veprimi juridik në tërësi, dhe e kontratës në veçanti, mund të jetë
shumë e gjerë dhe komplekse. Në momentin në të cilin palët bien dakord të lidhin një
kontratë, duhet gjithashtu të bien dakord edhe për kushtet e saj, kushte të cilat janë
absolutisht të domosdoshme dhe të kërkueshme për lidhjen e një kontrate.
Përveç kushteve thelbësore, ligji ju njeh të drejtën palëve për të parashikuar në
kontratë dhe kushte të tjera shtesë me qëllim rregullimin sa më të mirë të
marrëdhënieve ndërmjet tyre, kushte të cilat është e rëndësishme të mos vijnë në
kundërshtim me normat imperative.
Autonomia e vullnetit manifestohet jo vetëm me mundësinë që kanë palët për të
lidhur kontrata atipike (të cilat nuk parashikohen shprehimisht nga Kodi Civil), por
edhe me mundësinë që kanë palët për të parashikuar në kontratë të ashtuquajturit
elementë rastësore ose aksidentalë.
Elementët rastësorë të kontratës së dhurimit janë ata elementë të cilët mund të
kontribuojnë në formimin e strukturës së kontratës, ndërsa elementët thelbësorë duhet
të ekzistojnë, pasi çdo kontratë përbëhet domosdoshmërish nga një vullnet i shprehur
në një formë të caktuar dhe për një shkak të caktuar.307
Edhe kontrata e dhurimit si veprimet e tjera juridike mund të përmbajë elementë
rastësorë si kushti dhe barra. Këto elementë rastësorë mund të bëjnë pjesë në një
kontratë ashtu sikurse mund të mungojnë, por në momentin në të cilin parashikohen si
pjesë integrale e kontratës duhet të zbatohen dhe të respektohen nga palët.
Para trajtimit të kontratës së dhurimit me kusht ose me barrë, duhet të bëjmë së
pari dallimin ndërmjet kushtit dhe barrës, ose siç quhet ndryshe “modus”, pasi shpesh
dhe në praktikën e gjykatave këto dy elementë ngatërrohen me njëri-tjetrin.
Kushti, sipas kuptimit preciz teknik-juridik, formon një kufizim të vendosur nga
vetë vullneti (kusht vullnetar) ndaj pasojave që vijnë prej veprimit juridik të
kryer, i cili bën që këto pasoja të varen nga vërtetimi i një ngjarjeje të ardhme të
pasigurt,308
në mënyrë që dhe vetë ekzistenca ose përfundimi i marrëdhënies të jetë e
pasigurt. Kushti në kontratë, nuk është diçka e huaj që i shtohet vullnetit kryesor të
palëve; është i njëjti vullnet i subjektit i cili lind si vullnet i kushtëzuar.
Pra, me kusht duhet kuptuar një ngjarje e parashikuar në kontratë e cila e pezullon
apo zgjidh kontratën, ngjarje e cila nuk është e sigurt nëse do të ndodh ose jo dhe nga
vërtetimi i këtij kushti varet lindja ose shuarja e të drejtave dhe detyrimeve të
parashikuara në të.309
Kushti i vendosur tek kontrata e dhurimit ka një rëndësi të
veçantë për vetë faktin se nga realizimi i tij varet efekti i kontratës sipas parashikimeve
të bëra nga palët.
307
Elementët rastësorë nuk janë gjë tjetër veçse motive të cilat në momentin në të cilin parashikohen në
kontratë fitojnë një rëndësi të veçantë dhe ndikojnë në efikasitetin e kontratës. Guido Capozzi,
“Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore, Milano, 2003, fq. 1567. 308
Ardian Nuni, “E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 316. 309
Neni 84 i Kodit Civil parashikon se “Veprimi juridik është me kusht kur lindja ose shuarja e të
drejtave dhe e detyrimeve të parashikuara në të, varen nga një ngjarje e cila nuk dihet në se do të
ndodhë.”
98
Kështu p.sh. rasti i dhurimit në favor të fëmijës së palindur ende, mund të
konsiderohet si një kontratë dhurimi lidhur me kusht pezullues, për vetë faktin se
dhurimi kushtëzohet nga lindja e fëmijës. Deri në momentin në të cilin nuk është
verifikuar ngjarja e lindjes, kontrata nuk do të sjellë asnjë efekt; në momentin në të
cilin vërtetohet shkaku i parashikuar, ky shkak do të ketë efekt prapaveprues.
Ose mund të përmendim edhe rastin e kontratës së dhurimit për shkak të martesës,
kontratë tek e cila vlefshmëria e saj lidhet jo vetëm me një martesë të caktuar por edhe
me kohën në të cilën do të lidhet kjo martesë. Në këtë rast, efektet e kontratës së
dhurimit do të jenë të lidhura ngushtë me efektet e martesës dhe vlefshmërinë e saj,
duke qenë se anulimi i martesës pushon efektet e dhurimit ex tunc (ka efekt
prapaveprues). 310
E paparashikuar nga pjesa e përgjithshme e Kodit Civil, barra ose modusi, është
një peshë e vendosur nga autori i një akti liberaliteti në ngarkim të atij që
përfiton.311
Barrën e gjejmë të trajtuar në nenin 386 të Kodit Civil,312
në pjesën e trashëgimisë
testamentare. Ky përkufizimi i barrës për trashëgiminë testamentare do të zbatohet për
analogji edhe për dhurimin si një veprim juridik pa shpërblim, i cili mund të
konsiderohet si një detyrim që rëndon mbi përfituesin e dhurimit të kryejë ndonjë
veprim të dobishëm për shoqërinë ose ndonjë veprim tjetër.
Përmbajtja dhe kuptimi praktik i barrës konsiston normalisht në destinimin e një
pjese të avantazhit, të liberalitetit, për qëllime të përdorimit publik ose në favor të
personave të tjerë të huaj për veprimin. Barra është detyrimi për të dhënë diçka, për të
bërë ose për të mos bërë diçka dhe rëndon mbi përfituesin, p.sh. të dhurojë shtëpinë
me detyrimin për të më lejuar të banojë aty për sa kohë jam gjallë.
Pra, barra konsiderohet si një veprim në ngarkim të përfituesit, që i rezervon
dhuruesit të drejtën për të përfituar nga përmbushja e tij. Vendosja e saj nuk i
modifikon pasojat tipike të veprimit juridik, por i shton ato.
Pas dhënies së kuptimit të secilit prej tyre, mund të themi se barra dhe kushti nuk
janë e njëjta gjë dhe dallojnë nga njëri tjetri pasi kushti pezullon por nuk
detyron, ndërkohë që për barrën vlen e anasjella. P.sh. do të kishim një kontratë
dhurimi të lidhur me barrë nëse palët në kontratë parashikojnë: ta dhuroj shtëpinë në
qoftë se do më bësh një monument.
E drejta e përfituesit ndaj liberalitetit që i është bërë nuk varet si rregull nga
përmbushja e barrës së vendosur, duke qenë se barra ka shkak në liberalitet, por
asnjëherë shkaku i liberalitetit nuk është barra.
Përfshirja e barrës në një kontratë dhurimi si një kontratë pa shpërblim, ku
detyrimet rëndojnë vetëm mbi dhuruesin dhe përfituesi ka vetëm përfitime, duket sikur
në pamje të parë e cenon këtë karakteristikë të dhurimit dhe e shndërron atë në një
marrëdhënie juridike detyrimi, pasi dhuruesi përveç pasurimit që i bën përfituesit i
ngarkon atij detyrimin të bëjë një veprim të caktuar, duke parashikuar dhe mundësinë
310
Vendimi nr. 2936, datë 06.07.1977, Gjykata italiane e Kasacionit. Gjykata Kushtetuese italiane, ka
vlerësuar se anulimi i martesës i cili sjell si pasojë anulimin e kontratës së dhurimit për shkak të
martesës, nuk mund të zbatohet në rastin në të cilin martesa zgjidhet me divorc, duke qenë se, në rast se
verifikimi i divorcit prezumon ekzistencën e një martesë të vlefshme. 311
Ardian Nuni, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 321. 312
Neni 386 i Kodit Civil, në paragrafin e parë të tij parashikon: “Trashëgimlënësi mund të ngarkojë
trashëgimtarin ose trashëgimtarët e caktuar në testament që të kryejnë ndonjë veprim të dobishëm për
shoqërinë ose ndonjë veprim tjetër, pa i dhënë të drejtë një personi të caktuar mbi këtë veprim.”
99
e zgjidhjes së kontratës në rastin e mospërmbushjes së këtij detyrimi. Por, realisht,
modusi ose barra e përfshirë në këtë veprim juridik të njëanshëm përbën vetëm një
element aksesor dhe nuk është pjesë integrale e manifestimit të vullnetit të dhuruesit.
Përfshirja e saj në përmbajtjen e kontratës së dhurimit nuk çon në humbjen e qëllimit
të kontratës, duke realizuar në këtë mënyrë pasurimin e përfituesit dhe pakësimin e
pasurisë së dhuruesit, pa kërkuar gjë si kundërshpërblim.
Por asnjë parashikim nuk ndalon që të dy këto elemente t‟i ngarkohen njëkohësisht
të njëjtit veprim juridik, pra në këtë rast kontrata e dhurimit mund të lidhet me kusht
dhe mund të ngarkohet me një barrë.
Për të ilustruar këtë i referohemi vendimit313
të Gjykatës së Shkallës së parë,
Tiranë, e cila pasi shqyrtoi të gjitha rrethanat e çështjes u shpreh në arsyetimin e saj se:
“Duke pasur parasysh përmbajtjen e kontratës objekt gjykimi del se kontrata ka qenë e
lidhur me kusht dhe e ngarkuar me barrë. Kushti ka qenë që i padituri bëhet pronar i
apartamentit pas vdekjes së paditëses, ndërsa barra ka qenë detyrimi i të paditurit që ti
shërbejë paditëses gjatë gjithë kohës që ajo është gjallë.”
5.2. Dhurimi me kusht.
Kushti është një kufizim i vendosur nga vetë vullneti ndaj pasojave që vijnë prej
veprimit juridik të kryer, i cili bën që këto pasoja të varen nga vërtetimi i një ngjarjeje
të ardhshme “të pasigurt”, 314
pra kushti në vetvete është një kufizim i cili vendoset
nga palët në lidhje me efikasitetin e kontratës, nga e cila varet lindja ose shuarja
e të drejtave dhe detyrimeve të parashikuara në kontratë. Në këtë kontekst
veprimi me kusht, ndryshe nga veprimi i pastër, është një veprim efikasiteti i të cilit
varet nga një rrethanë e pavarur nga palët.
Sipas pasojave që rrjedhin prej tyre, kushtet ndahen në dy lloje:
kusht pezullues
kusht zgjidhës
Kushti pezullues, pezullon deri në vërtetimin e ngjarjes dhe pastaj sjell pasojën
juridike, ndërsa kushti zgjidhës ka si qëllim ti japi fund eventualisht marrëdhënies së
krijuar nga veprimi me kusht.
313
Vendimi nr. 1328, datë 27.02.2007, Gjykata e Shkallës së Parë, Tiranë. Në bazë të rrethanave të
çështjes në kontratën, objekt gjykimi parashikohet se: “Pranuesi i dhurimit deklaron se sa kohë të jetë
gjallë dhuruesja do ti shërbejë për çdo nevojë që ajo do të ketë dhe do të kujdeset për të. Dhuruesja është
e lirë që pasurinë e luajtshme ta tjetërsojë sipas dëshirës dhe vullnetit të saj. Për sa kohë të jetë gjallë
dhuruesja do të banojë në apartamentin e mësipërm dhe pas vdekjes ky apartament do të kalojë në
pronësinë e pranuesit të dhurimit.
Në çështjen në fjalë gjykata ka marrë parasysh edhe dispozitat e rentës jetore ku mbështetet pala
paditëse në argumentimin e kërkimit përfundimtar. Neni 1065 i Kodit Civil parashikon: “Renta jetore
mund të krijohet kundrejt shpërblimit (me titull barrësor) nëpërmjet tjetërsimit të një pasurie të
luajtshme ose të paluajtshme ose një shume parash”. Ndërsa neni 1069 i Kodit Civil parashikon:
“Personi në dobi të të cilit është krijuar renta jetore me titull barrësor mund të kërkojë zgjidhjen e
kontratës në qoftë se personi që jep rentën nuk jep garancitë ose ul garancitë e dhëna në marrëveshje”.
Duke pasur parasysh përmbajtjen e kontratës objekt gjykimi del se kontrata ka qenë e lidhur me kusht
dhe e ngarkuar me barrë. Kushti ka qenë që i padituri bëhet pronar i apartamentit pas vdekjes së
paditëses, ndërsa barra ka qenë detyrimi i të paditurit që ti shërbejë paditëses gjatë gjithë kohës që ajo
është gjallë.” 314
Ardian Nuni, “E Drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 314.
100
Nga përkufizimi që jep ligji për kushtin zgjidhës, mund të themi p.sh. që do të
konsiderohet si kusht zgjidhës, i cili çon në shuarjen e të drejtave dhe detyrimeve,
vërtetimi i vdekjes së përfituesit ose edhe e pasardhësve të tij para dhuruesit. Nga ana
tjetër, gjithashtu kontrata mund të lidhet me një kusht pezullues, vërtetimi i të cilit do
sillte normalisht të gjitha pasojat e marrëdhënies juridike.
Nëse i referohemi një rasti nga praktika gjyqësore, tek e cila objekt gjykimi është
kontrata e dhurimit e lidhur me kusht zgjidhës, ku palët kanë parashikuar dhurimin e
një apartamenti me kusht qëndrimin e dhuruesit në atë apartament gjatë gjithë jetës së
tij, në rast të mosrealizimit të kushtit të parashikuar në të, kontrata e dhurimit do të
zgjidhet.315
Në veprimin me kusht duhet të dallojmë dy periudha kohe: ajo në të cilën kushti
nuk ndodh dhe ajo në të cilën kushti është vërtetuar, duke qenë se secilës prej këtyre
dy situatave ju korrespondojnë pasoja të ndryshme. Gjatë periudhës së pasigurisë, nëse
kushti për të cilin bëhet fjalë është pezullues, e drejta nuk lind, por ekziston një gjendje
pritjeje, pritje e cila shndërrohet në të drejtë me vërtetimin e ngjarjes së vendosur si
kusht. Ndërsa, në rastin në të cilin kushti i vendosur është kusht zgjidhës, subjekti
fitues i të drejtës, mund ta ushtrojë atë deri në vërtetimin e kushtit.316
Kushti duhet të jetë: i mundshëm fizikisht dhe juridikisht, si dhe i ligjshëm.
Edhe kushti, i cili në vetvete përmban një sjellje të ligjshme, mund të jetë i
paligjshëm në të gjitha ato raste kur ndikon në lirinë e zgjedhjes së dhuruesit.
Megjithatë kjo është shumë e vështirë për tu provuar, pasi në këto raste kërkohet një
analizë e hollësishme e vetë vullnetit të dhuruesit dhe përfituesit. Prandaj, në një rast të
tillë preferohet të konsiderohet i paligjshëm vetëm kufizimi i lirisë së dhuruesit i cili
vjen në kundërshtim me normat juridike dhe me ndjeshmërinë sociale.317
Në qoftë se kushti që rëndon mbi dhurimin do të jetë i paligjshëm, atëherë dhe vetë
dhurimi do të jetë i paligjshëm, si në rastin në të cilin kushti është pezullues ashtu edhe
në rastin e kushtit zgjidhës.
Konsiderohen si kushte të ligjshme të gjitha ato kushte të cilat kufizojnë
përkohësisht ose në mënyrë të pjesshme liritë e përfituesit, si p.sh për të zhvilluar një
profesion, anëtarësimi ose jo në një parti politike ose në një shoqatë, qëndrimi për një
periudhë të caktuar në një vend ose zonë të caktuar, moslejimi i martesës për disa vjet
ose më një person të caktuar, etj.
Ndërsa të paligjshme, do të konsiderohen të gjitha ato kushte të cilat janë
parashikuar në kontratën e dhurimit duke vendosur kufizime absolute, si p.sh.
315
Në vendimin nr. 11, datë 12.01.2004, të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, rezultoi se: “Paditësja
më datë 07.06.1997 ka redaktuar një kontratë dhurimi sipas së cilës paditësja i dhuronte të paditurit
pjesën e saj të pandarë të bashkëpronësisë të një shtëpie me truall me sipërfaqe 130 m2, me kusht që
dhuruesja (që ishte nëna e tij), të qëndrojë në atë banesë gjatë gjithë jetës së saj. Nga provat që u
administruan në seancë gjyqësore rezultoi se paditësja që më datë 12.07.2000 është strehuar në Shtëpinë
e Motrave të Nënë Terezës ku vazhdon të jetojë edhe sot. Në këto rrethana, gjykata çmon se: paditësja
me të drejtë kërkon zgjidhjen e kontratës, pasi nuk janë përmbushur detyrimet e parashikuara në të, siç
është detyrimi që paditësja të jetojë në banesë gjatë gjithë jetës së saj.” 316
Kur kushti nuk verifikohet gjatë kohës së caktuar konsiderohet i munguar dhe pasojat do të jenë: kur
kushti është pezullues, e drejta nuk lind; kur kushti është zgjidhës, e drejta konsolidohet dhe mbetet
definitive. Kur kushti verifikohet gjatë kohës së caktuar, pasojat do të jenë: në rastin e kushtit pezullues,
e drejta konsiderohet sikur të kishte lindur e pakushtëzuar; në rastin e kushtit zgjidhës, e drejta
konsiderohet sikur të mos ketë qenë. Ardian Nuni, “E Drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë,
2011, fq. 316. 317
Biondo Biondi, “La donazione, Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.
510.
101
ushtrimi përgjithmonë vetëm i një profesioni të caktuar, mosanëtarësimi asnjëherë në
një parti politike ose shoqatë, të banosh përjetë në një vend të caktuar dhe të mos
martohesh asnjëherë.
Edhe pse këto kushte, i konsideruam si të paligjshme, ato nuk janë në gjendje të
ndrydhin në mënyrë absolute vullnetin e përfituesit, i cili gjithmonë është i lirë të
refuzojë dhurimin ose ta revokojë atë më pas duke pretenduar paligjshmërinë e kushtit.
Ndërsa në rast se kushti është pezullues dhe ky kusht është i pamundur për t`u
përmbushur, si rrjedhojë edhe veprimi juridik do të jetë i pavlefshëm. Nëse kushti i
pamundur për tu përmbushur është kusht zgjidhës, veprimi juridik do të mbetet i
vlefshëm përgjithmonë, në rast se ngjarja nuk do të vërtetohet.
Një rol të rëndësishëm, tek dhurimet me kusht, zë kushti i paligjshëm ose i
pamundur. Kushti është i pamundur, në të gjitha ato raste ngjarja e parashikuar në të
nuk mund të realizohet për shkak të natyrës së sendeve ose rendit juridik. Ndërsa i
paligjshëm mund të konsiderohet një kusht i cili ka në vetvete një ngjarje e cila vjen në
kundërshtim me parimet kushtetuese, normat imperative, rendin publik dhe zakonet e
mira.318
Si rrjedhim, kushti i paligjshëm, si zgjidhës ashtu edhe pezullues, e bën kontratën e
dhurimit të pavlefshme; në rastin e një kushti të pamundur për të realizuar, në qoftë se
ky kusht është pezullues, kontrata e dhurimit është e pavlefshme, nul, ndërsa në rastin
e një kushti zgjidhës kontrata është tërësisht e vlefshme dhe kushti do të konsiderohet
si i paqenë.
5.2.1. Kushti i kthyeshmërisë së sendit.
Një rast i veçantë i vendosjes së një kushti zgjidhës në një kontratë dhurimi
është rasti i parashikimit të kushtit të kthyeshmërisë së sendit e parashikuar në nenin
767 të Kodit Civil.
Në kontratën e dhurimit, dhuruesi ka të drejtë të vendosë si kusht se nëse përfituesi
i dhurimit vdes para dhuruesit, ose nëse paravdesin përfituesi dhe pasardhësit e tij,
atëherë sendet e dhuruara duhet ti kthehen dhuruesit.319
Sipas këtij kushti, objekti i
dhurimit nuk kalon njëherë në pasurinë trashëgimore të përfituesit, por automatikisht i
kthehet dhuruesit.
Bëhet fjalë në këtë rast për një kontratë dhurimi e cila ka karakter të ngushtë
personal, duke qenë se lidhet veçanërisht me cilësitë e përfituesit, duke qenë se
dhuruesi, për gjatë gjithë jetës së vet, ka dëshirë ti kalojë sendet ose të drejtat një
personi të caktuar.
Kushti i kthyeshmërisë mund të zbatohet në dy mënyra:320
1- Rasti i parë, të cilin mund ta quajmë kthyeshmëri reale i referohet
kthyeshmërisë së detyrueshme. Në këtë rast, janë pikërisht trashëgimtarët e përfituesit,
personat e detyruar për të kthyer sendin, objekt i kontratës së dhurimit, dhuruesit.
318
Në këto raste duket të vlerësohet më së miri në qoftë se kushti shtyn përfituesin drejt një sjelljeje të
kundraligjshme, apo e detyron atë të mos kryejë veprime të ndaluara, duke u konsideruar në këtë
mënyrë e jashtëligjshme vetëm ai kusht i cili nxit përfituesin për kryerjen e veprimeve të ndaluara nga
ligji ose morali. Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le
Donazioni”, VI, Giuffre Editore, 2009. 319
Neni 767, Kodi Civil. 320
Antonio Palazzo, “I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 201.
102
Kthyeshmëria reale sjell zgjidhjen e menjëhershme të kontratës së dhurimit me efekt
prapaveprues.
2- Ndërsa, rasti i dytë i zbatimit të kthyeshmërisë së sendit (i cili është dhe më i
zbatueshmi), i referohet kthyeshmërisë si kusht zgjidhës, për vetë faktin se verifikimi i
ngjarjes, sjell si pasojë kthimin e sendit dhuruesit.
Pra, në këtë rast, vdekja e përparshme e dhuruesit, është vendosur në kontratë si
një kusht zgjidhës, duke përjashtuar në këtë rast zbatimin e atyre teorive sipas të cilave
mund të bëhej fjalë për një dhurim mortis causa321
duke qenë se në këtë rast kontrata i
sjell menjëherë efektet e saj, efekte të cilat më pas zhduken si pasojë e verifikimit të
kushtit të parashikuar në kontratë.
Me përmbushjen e këtij kushti zgjidhës, palët do kthehen në gjendjen e mëparshme
sikur dhurimi të mos kishte ndodhur asnjëherë. Pasojat e vërtetimit të kushtit vijnë
vetvetiu (ipso iure), pa qenë nevoja që palët të bëjnë ndonjë veprim.
Fakti i parashikimit të kushtit të kthyeshmërisë së sendit dhuruesit si rezultat i
vdekjes së parakohshme të përfituesit nuk e ndryshon natyrën inter vivos që
karakterizon kontratën e dhurimit.
Sidoqoftë kushti në thelb konsiston në përjashtimin e pasardhësve nga
mundësia për të fituar pronësinë e sendit objekt i dhurimit në rastin e vdekjes së
parakohshme të përfituesit, pasi interesi i dhuruesit konsiston pikërisht në faktin që
sendi, objekt i dhurimit të gëzohet gjatë jetës së përfituesit.
Një kusht i tillë kthyeshmerie duhet të rezultojë shprehimisht nga kontrata e
dhurimit në mënyrë të qartë dhe të saktë dhe nuk duhet të jetë e dyshimtë, pasi në
një hipotezë të tillë do të jetë gjyqtari që do të vlerësojë përfundimisht atë se çfarë ka
dashur të përcaktojë dhuruesi në nenin në fjalë.
Konsiderohet si një dhurim me kusht, edhe dhurimi i kryer në favor të një martese
të ardhshme, për vetë faktin se efikasiteti i dhurimit në këtë rast i nënshtrohet
celebrimit të martesës. Tek dhurimi për shkak të martesës kemi një shmangie nga
rregulli i zakonshëm i fuqisë prapavepruese të kushtit, pasi martesa shikohet jo vetëm
si një kusht i kontratës së dhurimit, por si një moment fillestar nga i cili dhurimi do të
sjellë pasoja.322
Ndryshe nga legjislatori ynë, ai italian, në rastin e dhurimit të lidhur me kushtin e
kthyeshmërisë së sendit, parashikon se kjo kthyeshmëri nuk duhet të cenojë pjesën e
rezervës e cila i takon bashkëshortit të mbijetuar (të ngelur gjallë) në pasurinë e
dhuruesit, duke përfshirë në të dhe sendet e dhuruara.323
Ndërsa, në paragrafin e dytë, të po këtij neni parashikohet se duke qenë se dhurimi
është një veprim ngushtësisht personal, kthimi i objektit të dhurimit do të bëhet vetëm
në favor të dhuruesit dhe të asnjë personi tjetër, pasi është vetë dhuruesi, i cili për
shkak të mirësisë dhe bujarisë, ka disponuar në favor të përfituesit duke çuar në
shtimin e pasurisë së tij dhe pakësimin e pasurisë së vet. Nëse kjo e drejtë do ti jetë
njohur përveç dhuruesit dhe trashëgimtarëve të tij, pjesa e dytë e marrëveshjes do të
321
Një akt nuk mund të klasifikohet si mortis causa për faktin e vetëm së është parashikuar lindja e
efekteve pas vdekjes së personit që e ka kryer atë, por konsiderohet i tillë në rastet në të cilat ka si
qëllim rregullimin e raporteve dhe të situatave të cilat krijohen, në mënyrë origjinale, me vdekjen e
personit ose me vdekjen e tij fillojnë të ekzistojnë. Giorgio Giampiccolo, “Il contenuto atipico del
testamento – contributo ad una teoria dell‟atto di ultima volontá”, Giuffré Editore, Milano, 1954, fq. 41. 322
Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni, Trattato di diritto privato”, Giappichelli Editore,
Torino, 2005, fq. 114. 323
Neni 792, paragrafi i dytë, Kodi Civil Italian.
103
jetë e pavlefshme, pasi është bërë në kundërshtim me ligjin dhe përfitues do të
rezultojë vetëm dhuruesi.
Në qoftë se si përfitues i kthimit të sendeve, objekt dhurimi, rezulton një person i
tretë, atëherë kjo marrëveshje do të jetë tërësisht e pavlefshme dhe do të konsiderohet
se nuk është bërë asnjëherë.
Pra, marrëveshja në favor të të tjerëve do të konsiderohet e palidhur dhe
kontrata e dhurimit do të quhet përfundimisht e konsoliduar dhe do të konsiderohet si
një kontratë e lidhur pa kusht. Nëse dhuruesi do të dëshirojë t‟ia kalojë këtë send
personit të tretë do të duhet të kryejë një dhurim të ri.
Ndalimi i kthyeshmërisë së sendeve në favor të një personi të tretë justifikohet
me faktin se nuk mund të dhurohen sende të ardhshme.324
Me vendosjen e kushtit, efektet e kontratës së dhurimit do të jenë ato që prodhon
kushti zgjidhës; pala që fiton të drejtën mund ta ushtrojë atë, nuk mund ta përdorë,
tjetërsojë sendin e dhuruar, por me vërtetimin e kushtit zgjidhës e drejta e tij mbi
sendin që ka fituar me anë të dhurimit do të quhet se nuk ekziston, pasi “vërtetimi i
kushtit ka fuqi prapavepruese”, ndërsa nëse kushti nuk do të verifikohet, veprimi
do të konsolidohet përfundimisht dhe mos vërtetimi i kushtit në rastin tonë do të
ishte nëse dhuruesi do të vdiste përpara përfituesit të dhurimit apo
trashëgimtarëve të tij. Me vërtetimin e kushtit asnjë prej veprimeve të disponimit të kryera nga përfituesi
i dhurimit nuk do të ketë efekte mbi dhuruesin. Në momentin që vërtetohet ky kusht,
automatikisht të mirat duhet ti kthehen dhuruesit, sikur ai asnjëherë të mos e kishte
humbur titullin e pronësisë, duke rënë kështu të gjitha tjetërsimet që mund ti jenë bërë
këtij sendi.
Gjithashtu, duhet pasur parasysh se kthimi i sendit në duart e dhuruesit, duhet të
shoqërohet dhe me ndryshimet përkatëse në regjistrin e pasurive të paluajtshme. Nëse
sendit objekt dhurimi i janë bërë përmirësime atëherë dhuruesi do të duhet ti paguajë
trashëgimtarëve të përfituesit këtë diferencë. Për personat e tretë tek të cilët ishte
tjetërsuar kjo pasuri pa pasur dijeni për kushtin e kthyeshmërisë, mund të vlejë instituti
i parashkrimit fitues nëse jemi brenda afatit 10 vjeçar.325
I treti që ka përfituar sendin e
lidhur me kusht zgjidhës do të vlerësohet nga qenia në mirëbesim ose në keqbesim, pra
nëse kishte ose jo dijeni mbi ekzistencën e një kushti të tillë.
5.3. Dhurimi me barrë (modus).
Barra ose modusi është një element rastësor, karakteristik dhe i pranishëm vetëm
në kontratat pa shpërblim e cila sjell si pasojë, në ngarkim të subjektit përfitues,
kryerjen e një veprimi. Ajo është një peshë e vendosur nga autori i aktit të liberalitetit
(dhurimit) në ngarkim të atij që përfiton, i cili nuk modifikon pasojat juridike të
veprimit juridik por shton të tjera, duke formuar kështu një akt volitiv aksesor.326
Në
këtë mënyrë përfituesi i dhurimit mund të përdorë të gjithë të mirat pasurore ose një
324
Në këtë mënyrë do kishim të bënim me dy kontrata dhurimi, ku kontrata e dytë do të ishte e me kusht
pezullues deri në zgjidhjen e kontratës së parë. Nëse dhuruesi i dytë nuk kishte marrë pjesë në kontratë,
dhurimi i dytë do të ishte njësoj i pavlefshëm, nul, për vetë faktin se ka objekte sendet e ardhshme.
Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato, Sucessioni”, VI, Utet, 1984, fq. 562. 325
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione - donazione”, Unione Tipografico - Editrice
Torinese, 1980, fq. 287 326
Carlo Giannattasio, vep. e cit., fq. 120.
104
pjesë të tyre për një qëllim të caktuar, i cili mund të jetë kryerja e një veprimi ose
realizimi i një vepre në favor të dhuruesit ose të një personi të tretë.327
Në kontratën e dhurimit, barrës i është kushtuar nga legjislatori vetëm një nen i
vetëm dhe pikërisht neni 768, nen ky i cili nuk parashikon shprehimisht se kush mund
të jetë objekt i barrës dhe cilët mund të jenë subjektet përfitues të saj.
Në mungesë të kufizimeve, mund të themi se barra mund të ketë si objekt dhënien
e një sendi, kryerjen e një veprimi ose mosveprimi dhe mund të vendoset në favor jo
vetëm të dhuruesit ose të personave të tretë, por edhe në favor të të rënduarit,
përfituesit (duke i imponuar p.sh. përdorimin në favor të tij të një shume të caktuar
objekt i kontratës së dhurimit, e cila do të përdoret sipas mënyrës së përcaktuar në
kontratë).328
Termi barrë ose “modus” i referohet si klauzolës së vendosur në kontratën e
dhurimit, ashtu edhe detyrimit që kjo klauzolë vendos në ngarkim të përfituesit.
Përsa i përket aspektit të dytë, detyrimi që rrjedh nga kjo barrë është vetëm një
detyrim në sensin teknik. Si rrjedhim, mund të themi se objekti i një barre ose modusi
mund të jetë vetëm një veprim i cili është i vlerësueshëm ekonomikisht, duke u
përjashtuar në këtë mënyrë të gjitha ato veprime tek të cilat mungon kjo veçori, si p.sh.
marrja e emrit të dhuruesit nga përfituesi, përkushtimi ndaj një studimi të caktuar etj;
edhe pse palët mund të kenë parashikuar zbatimin e një kushti penal në rast
moszbatimi të saj.329
Barra nuk duhet të ngatërrohet me kushtin zgjidhës për faktin se të dyja mund të
kenë si pasojë zgjidhjen e kontratës së dhurimit; dallimi qëndron në faktin se barra
vendoset për të siguruar një përfitim për një të tretë ose për vetë dhuruesin, ndërsa
kushti zgjidhës është një rrethanë objektive, me të cilin palët lidhin zgjidhjen e
kontratës së dhurimit dhe nuk synojnë të japin ndonjë përfitim as për vetë dhuruesin,
as për ndonjë person të tretë.
Megjithatë, nuk mund të bashkohemi me mendimin se: kemi të bëjmë me modus
në të gjitha ato raste në të cilat qëllimi i pasurimit është i spikatur në kontratë (dhe
përmbushja e barrës përfaqëson interesin dytësor) dhe ndërkohë, mund të flasim për
kusht kur klauzola rezulton të jetë përcaktuese në dhurim.
Pavarësisht nga vlefta e barrës së vendosur, përfituesi i dhurimit “është i
detyruar ta përmbushë atë brenda kufijve të vlerës së sendit të dhuruar”, çka do
të thotë se pjesa e barrës mbi vlerën e sendit të dhuruar do të jetë e pavlefshme dhe
nuk do të ketë efekt detyrues mbi përfituesin e dhurimit.
Nga një interpretim i zgjeruar i paragrafit në fjalë, mund të themi se ligji nuk e
ndalon atë të përmbushë barrën në vleftën e plotë edhe kur tejkalon vleftën e sendit që
ka përfituar nga dhurimi, por kufizimi ligjor i heq të drejtën personit të tretë të kërkojë
përmbushjen e barrës tej vlerës së sendit të dhuruar.
Natyra pasurore e barrës dhe roli që luan ajo tek interesat e palëve në kontratë, sjell
lindjen e disa problemeve në lidhje me ndryshimin ndërmjet dhurimit me barrë dhe
kontratave me detyrime reciproke. Kështu, në rastin e kontratave të ndërsjella, barra
327
Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato, Sucessioni”, VI, Utet, 1984, fq. 553. 328
Ndryshe nga sa u tha më sipër, doktrina mbizotëruese pranon vendosjen e barrës në favor të
dhuruesit. Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni. La donazione. Trattato di diritto privato”,
Giappichelli Editore, Torino, 2005, fq. 118. 329
Problemi më i rëndësishëm, i cili lind në rastet në të cilat veprimi nuk është i vlerësueshëm
ekonomikisht, ka të bëjë me faktin se cilat do të jenë mjetet mbrojtëse në dispozicion të dhuruesit në rast
mosekzekutimi të këtij veprimit nga përfituesi. Andrea Torrente, “Trattato di diritto civile e
commerciale. La donazione”, Giuffre Editore, 2006, fq. 294.
105
është motivi i vetëm, i cili i ka shtyrë palët për të lidhur kontratën dhe kryer
transferimin, ndërsa në dhurimin me barrë, motivi i kontratës qëndron pikërisht në
pasurimin e palës tjetër dhe barra përbën vetëm një qëllim dytësor, zgjidhja e të cilës
është parashikuar shprehimisht në kontratë nëpërmjet një dispozite e cili parashikon
zgjidhjen e saj në rast mospërmbushjeje.
Në rast se vlera e barrës është brenda kufirit të vlerës së sendit të dhuruar atëherë
mund të flasim për dhurim me barrë.330
Por, në qoftë se kjo vlerë është inferiore në
krahasim me detyrimin që sjell barra (gjithmonë pa sjellë dëmtimin e palës tjetër), në
këtë rast mund të flasim për figura të tjera kontraktore, të ndryshme nga kontrata e
dhurimit.331
Një pyetje e cila lind vetvetiu në këtë rast ka të bëjë me faktin se cilët mund të
jenë përfituesit e barrës?
Përveç rastit në të cilin barra është vendosur në favor të dhuruesit vetë, ajo mund të
vendoset edhe në favor të një personi të tretë. Në rast se përfitues i barrës është një
person i tretë, qoftë ky person i përcaktuar apo i përcaktueshëm në kontratë në bazë të
kritereve të vendosura nga palët, dhurimi me barrë hyn në gamën e kontratave në favor
të një personi të tretë, duke u zbatuar në këtë mënyrë disiplina për këto kontrata.332
Në
këtë rast, në qoftë se barra ka si qëllim kryerjen e liberalitetit ndaj personit të tretë,
mund të themi pa frikë se ky dhurim mund të konsiderohet një dhurim i tërthortë,
indirekt, dhe në këtë rast do të zbatohen pikërisht rregullat që parashikojnë këtë formë
të veçantë dhurimi.
Barra, e cila ngarkon dhurimin, duhet të jetë njëkohësisht e mundur dhe e
ligjshme. Barra do të jetë e paligjshme në të gjitha ato raste kur ndaj përfituesit rëndon një
detyrim, kryerja e të cilit është e ndaluar nga ligji, p.sh. rasti kur mbi përfituesin
rëndon detyrimi që të vrasë një person ose të kryejë një vepër tjetër penale.
Kurse barra do të jetë e pamundur për t`u përmbushur atëherë kur ekziston një
pamundësi fizike ose potenciale për përmbushjen e këtij detyrimi, pra është një
detyrim që nuk mund të përmbushet dot nga askush, edhe nga vetë dhuruesi.
Megjithatë, për të përcaktuar nëse kemi të bëjmë me një barrë të pamundur për tu
përmbushur duhet të kemi parasysh dhe aftësitë fizike dhe psikologjike të përfituesit,
ndaj të cilit rëndon ky detyrim.
Në qoftë se barra e vendosur nga dhuruesi mbi sendin objekt dhurimi është e
paligjshme ose e pamundur për t`u përmbushur, atëherë kjo barrë do të konsiderohet e
330
Vendimi nr. 748, 13.03.1972, Gjykata italiane e Kasacionit. Në bazë të rrethanave të çështjes, babai i
kishte dhuruar djalit të tij disa apartamente të cilët ishin rënduar me hipotekë, pasi shërbenin si mjet
sigurimi për të përmbushur detyrimet të cilat rridhnin nga një kontratë huaje. Gjykata në këtë rast, u
shpreh se: “shpirti i liberalitetit përputhet me vendosjen e një peshe përfituesit, në qoftë se kjo peshë
nuk konsiderohet si kundërshpërblim por përbën një barrë mbi përfitimin ose një kushtëzim të tij, i cili
bëhet i mundur nëpërmjet zvogëlimit të vlerës të këtij akti liberaliteti”. 331
Antonio Palazzo, “I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 216. 332
Duke u cilësuar kontrata si një kontratë në dobi të personit të tretë, personi i tretë do të fitojë një të
drejtë të pavarur për të kërkuar kryerjen e veprimit dhe zgjidhja e kontratës për mospërmbushje të barrës
nga ana e dhuruesit ndikon në të drejtën e përfituesit përsa kohë ai nuk është shprehur në qoftë se
pranon të përfitojë apo jo nga kjo e drejtë; në rast se nuk ka dhënë pëlqimin, kërkesa për zgjidhjen e
kontratës do të sjellë revokimin e përfitimit. Ugo Carnevali, “La donazione modale”, Giuffre Editore,
1969, fq. 882.
106
paqenë, pra sikur nuk ka ekzistuar asnjëherë, dhe dhurimi do të vazhdojë të sjellë
efektet e tij juridike333
.
Në rastin e pavlefshmërisë, rregulli i përgjithshëm është se pavlefshmëria e një
pjese nuk çon në pavlefshmërinë e të gjithë veprimit juridik, me përjashtim të
rastit kur këto pjesë paraqesin marrëdhënie të pandashme me pjesën e pavlefshme të
veprimit juridik334
. Kjo vlen në këtë rast dhe për dhurimin.
Barra e paligjshme ose e pamundur do të konsiderohet e paqenë, dhe nuk do
të prekë vlefshmërinë e kontratës së dhurimit, pra kjo kontratë do të vazhdojë të sjellë
pasojat e saj, njësoj sikur barra të mos ketë ekzistuar fare. Por, nëse kjo barrë ka
përbërë të vetmin shkak përcaktues të kontratës për të cilin dhuruesi e ka bërë këtë
dhurim në favor të përfituesit, atëherë pavlefshmëria e barrës do të prekë të gjithë
veprimin juridik. Në këtë rast edhe vetë kontrata e dhurimit do të jetë e
pavlefshme.335
Ky rregull vlen në të gjitha ato raste kur barra është e pamundur apo e paligjshme
në momentin e lidhjes së kontratës, pasi në rast se pamundësia apo paligjshmëria
verifikohen pas lidhjes së saj do të zbatohen rregullat që parashikojnë përmbushjen e
detyrimeve.336
Ndryshe ndodh në rastet në të cilat barra bëhet e paligjshme pas lidhjes së
kontratës, pasi në këtë rast paligjshmëria do ta bëjë realizimin e barrës të pamundur
juridikisht, duke sjellë si pasojë shkarkimin e përfituesit nga ky detyrim.337
Në rast mospërmbushje të barrës, përveç zgjidhjes së kontratës, dhuruesi nuk
përjashtohet nga mundësia për të kërkuar edhe shpërblimin e dëmit të shkaktuar.
Natyrshëm lind pyetja se cilët janë personat e legjitimuar për ta kërkuar
përmbushjen e saj dhe zgjidhjen e kontratës?
Duke qenë se barra sjell lindjen e një detyrimi (në sensin teknik) për përfituesin,
nga kjo rrjedh që për përmbushjen e saj mund të zbatohen rregullat e përgjithshme për
detyrimet në përgjithësi. Kështu, për të kërkuar përmbushjen e barrës mund të veprojë
çdo person i tretë që ka interes338
për përmbushjen, si dhe dhuruesi, por jo
trashëgimtarët e tij pasi u mungon “interesi” në përmbushjen e barrës; edhe nëse ata
kanë interes mund të kërkojnë përmbushjen e barrës jo në bazë të iure haereditatis, por
në bazë të iure proprio339
.
Çdo person i interesuar340
ka të drejtë të kërkojë përmbushjen e një barre, në qoftë
se nga kjo përmbushje atij i vjen një përfitim dhe nuk mund të kërkojë zgjidhjen e
kontratës së dhurimit.
333
Neni 768, Kodi Civil. 334
Neni 111, Po aty. 335
Neni 768, Po aty. 336
Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni, La donazione. Trattato di diritto privato”, Giappichelli
Editore, Torino, 2005, fq. 120. 337
Këto raste zakonisht nuk reflektohen në gjithë kontratën e dhurimit, me përjashtim të rasteve në të
cilat barra përbën motivin e vetëm dhe përcaktues për lidhjen e kontratës. Giovanni Bonilini, “Trattato
di diritto delle successione e delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre Editore, 2009, fq. 774. 338
Interesi që mund të kenë personat e tretë ose dhe vetë dhuruesi për përmbushjen dhe realizimin e
barrës mund të jetë edhe thjesht një interes moral, jo vetëm një interes pasuror. Pietro Rescigno,
“Trattato di diritto privato, Sucessioni”, VI, Utet, 1984, fq. 558. 339
Carlo Giannattasi, “Delle successioni: Disposizioni generali, successioni legittime”, Unione
Tipografico - Editrice torinese, 1971, fq. 291. 340
Legjislatori kur ju referohet personave të cilët kanë të drejtë të kërkojnë përmbushjen e barrës përdor
shprehjen “çdo person i interesuar”. Një gamë kaq e gjerë personash të legjitimuar për të kërkuar
107
Në qoftë se barra është vendosur në favor të vetë dhuruesit, ky dhe asnjë tjetër nuk
është i legjitimuar të pretendojë përmbushjen e saj; lejimi i veprimit edhe për të
interesuarit e tjerë indirekt do të përbënte një ndërhyrje të paligjshme në sferën e
dhuruesit. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për rastet në të cilat përfitues i barrës është
një person i tretë i përcaktuar apo i përcaktueshëm në bazë të kritereve automatike të
vendosura në kontratë, si p.sh.: fituesi i një gare të caktuar. Kur barra është
parashikuar në dobi të një personi të tretë tëpërcaktuar, i legjitimuar është, përveç
dhuruesit, edhe personi i tretë.
Kategoria e personave të “interesuar” për të kërkuar realizimin e barrës ka rëndësi
në të gjitha ato raste në të cilat përfituesi ose përfituesit i përkasin një grupi personash
të papërcaktueshëm dhe përcaktimi i tyre është i lidhur me zgjedhjen e cila duhet të
ushtrohet nga dhuruesi (ose të një të treti të ngarkuar prej tij). Vetëm në këtë rast, të
interesuarit mund të veprojnë për të detyruar përfituesin për të përmbushur barrën.341
Mospërmbushja e modusit mund të ndodhë për faj të të rënduarit ose për shkak të
rastit fator i cili ka bërë të pamundur realizimin e tij. Në rastin e parë, ndodhemi para
një mospërmbushjeje të mirëfilltë të përfituesit, i cili si pasojë duhet të shpërblejë
dëmin e shkaktuar. Mospërmbushja e barrës mund të ketë si pasojë humbjen e
dhurimit nga ana e përfituesit.
Nëse barra nuk përmbushet, akti i liberalitetit nuk bie, pasi “modusi nuk zgjidh, por
shtrëngon”342
, megjithatë palëve u njihet e drejta që të sanksionojnë zgjidhjen e
kontratës së dhurimit në rast të mosrealizimit të barrës.343
Në një rast të tillë
legjitimitetin për të kërkuar zgjidhjen e kontratës do ta ketë “...dhuruesi ose
trashëgimtarët e tij”,344
ku këta të fundit legjitimohen për shkak të interesit pasuror që
kanë nga realizimi i një kërkese të tillë e cila do të sillte shtimin e masës pasurore që
do të trashëgonin.
Në rast se mospërmbushja e barrës ka ardhur si rezultat i rastit fator, barra
do të konsiderohet e paqenë, dhe për shkak të natyrës aksesore të saj, kontrata e
dhurimit do të jetë tërësisht e vlefshme si një dhurim i thjeshtë, pa barrë.
Kodit Civil në nenin 768 të tij parashikon shprehimisht se: ”Dhurimi mund të
rëndohet me kusht ose me barrë. Përfituesi është i detyruar të përmbushë barrën
brenda kufijve të vlerës së sendit të dhuruar”. Detyrimin për të përmbushur barrën,
detyrim i cili duhet të rezultojë në kontratën e dhurimit në mënyrë të qartë dhe të saktë,
e ka përfituesi i dhurimit. Shprehja në mënyrë të qartë e barrës që rëndon mbi
përmbushjen e barrës, duket sikur e gëzojnë këtë të drejtë vetëm në rastet në të cilat përfitues të barrës
do të jenë gjithashtu një kategori e papërcaktuar personash. 341
Ugo Carnevali, “La donazione modale”, Giuffre Editore, 1969, fq. 74. 342
Ardian Nuni, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 121. 343
Në vendimin nr. 4062, datë 22.06.2005 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor, Tiranë rezultoi se “Me
kontratën e dhurimit paditësi i ndjerë i ka dhuruar të paditurit pjesën që i takon nga bashkëpronësia me
bashkëshorten e tij mbi apartamentin, me kusht që i padituri t„i lërë atij pensionin kalimtar që i padituri
gëzonte. Por, siç del nga pretendimi i paditësit dhe nga konfermat bankare të Bankës Italo- Shqiptare, i
padituri nuk ka zbatuar kushtin e vënë në kontratë pasi ka tërhequr vetë shumën prej 100 000 lekësh të
depozituar në këtë bankë me anë të një libreze dublikatë, pasi librezën origjinale ja kish dhënë babait të
tij, gjë që del qartë nga prokura e posaçme dhe deklarata noteriale. Në këto rrethana, gjykata çmon se:
“paditësja me të drejtë kërkon zgjidhjen e kontratës, pasi nuk janë përmbushur detyrimet e parashikuara
në të, siç është detyrimi që trashëgimlënësi i saj të tërhiqte pensionin e të paditurit”. 344
Trashëgimtarët do të jenë të legjitimuar për të kërkuar zgjidhjen e kontratës për mospërmbushje të
barrës, vetëm iure proprio, pra vetëm në rast se ata kanë një interes të drejtpërdrejtë. Carlo Giannattasio,
“Delle successioni: Disposizioni generali, successioni legittime”, Unione Tipografico- Editrice torinese,
1971, fq. 298.
108
kontratën e dhurimit, i jep mundësi përfituesit që nëse nuk është dakord me dhurimin e
barrësuar të ketë mundësi të mos e pranojë atë.
Nëse nga përmbajtja e vetë kontratës së dhurimit, gjatë interpretimit të saj, nuk del
qartë vullneti i dhuruesit në lidhje me një detyrim të tillë të vendosur ndaj përfituesit,
do të konsiderohet sikur ky detyrim nuk është vendosur fare, pra dhurimi do të jetë i
lirë nga çdo barrë.
Vendosja nga legjislatori e një kufiri për vlerën e barrëse cila duhet realizuar nga
përfituesi bëhet pikërisht për të mos dëmtuar interesat e përfituesit duke e detyruar për
më shumë nga sa ka përfituar dhe të përgjigjet më tej me pasurinë e tij personale.
Për përmbushjen e këtij detyrimi do të gjejnë zbatim, për sa është e mundur, në
përputhje me natyrën e kontratës së dhurimit si kontratë pa shpërblim, rregullat e
përgjithshme për ekzekutimin e detyrimeve.
Në Kodin Civil, në nenin 768, nuk është parashikuar ndonjë afat brenda të cilit
përfituesi ka për detyrë të përmbushë barrën që rëndon ndaj dhurimit të bërë në favor
të tij. Nëse dhuruesi nuk ka parashikuar shprehimisht në kontratën e dhurimit ndonjë
afat brenda të cilit duhet të përmbushet ky detyrim, atëherë do të prezumohet se
përmbushja e barrës nga përfituesi duhet të bëhet brenda një afati të arsyeshëm, për aq
kohë sa përfituesi ka mundësi reale për ta bërë diçka të tillë. Se sa duhet të jetë ky afat
i arsyeshëm, duhet parë rast pas rasti, nga veçoritë që mund të ketë ngjarja konkrete.
Përsa ju përket kreditorëve të dhuruesit, ata nuk legjitimohen në bërjen e një
kërkesës për të kërkuar realizimin e barrës, pasi konsiderohet se ata nuk kanë një
interes direkt ose indirekt në përmbushjen e këtij detyrimi. Gjithashtu, kjo është një e
drejtë që nuk i takon as trashëgimtarëve të dhuruesit, pasi fakti që janë trashëgimtarë
nuk do të thotë se automatikisht mund të zëvendësojnë dhuruesin për një veprim që ka
karakter ngushtësisht personal.
Ata mund të kërkojnë përmbushjen e një barre që rëndon mbi dhurimin e bërë nga
trashëgimlënësi i tyre vetëm në qoftë se kanë një interes në përmbushjen e një detyrimi
të tillë; në këtë rast ata legjitimohen për të ushtruar këtë të drejtë duke u konsideruar si
persona të interesuar.
Në rast të mospërmbushjes së barrës që rëndon mbi dhurimin, kur detyrimi për
realizimin e barrës është parashikuar shprehimisht në kontratën e dhurimit,345
kjo
mospërmbushje mund të çojë në zgjidhjen e kontratës së dhurimit për faj të përfituesit.
Por, zgjidhja e kontratës verifikohet vetëm pasi të konsumohet kërkesa për
përmbushjen e kësaj barre, kërkesë e cila duhet ti njoftohet përfituesit. Të drejtën për
të kërkuar zgjidhjen e kontratës së dhurimit për shkak të mospërmbushjes së barrës që
rëndonte mbi këtë dhurim, e ka së pari dhuruesi, dhe së dyti trashëgimtarët e tij.
Si rregull, pavlefshmëria e një kushti nuk çon në pavlefshmërinë e veprimit juridik,
me përjashtim të rasteve në të cilat kushti ose barra kanë qenë përcaktues për kryerjen
e kontratës së dhurimit, pasi kanë qenë shkaku i vetëm për të cilin dhuruesi e ka bërë
345
Zgjidhja e kontratës do kërkohet për mospërmbushje të barrës vetëm nëse ka një parashikim të tillë
shprehimisht në kontratë, kjo pasi edhe pse prania e barrës e bën kontratën të dyanshme, pra me
detyrime për të dyja palët, ajo dallon nga kontratat e tjera me shpërblim tek të cilat këto detyrime janë të
ndërsjella. Për këtë arsye ligji nuk e konsideron direkt mospërmbushjen e barrës si kusht për të kërkuar
zgjidhjen e kontratës, por vetëm “në qoftë se është parashikuar në aktin e dhurimit”. Antonino
Cataudella, “ La donazione. Gli elementi essenziali del contratto”, 2009. (www.altalex.it)
109
këtë dhurim në favor të përfituesit.346
Në këto raste edhe vetë kontrata e dhurimit do të
jetë e pavlefshme.347
346
Në vendimin nr. 17, datë 13.01.2005, të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë rezultoi se: “Paditësja ka
dhuruar pronën e saj në vitin 1998 në favor të ish bashkëshortit të vajzës saj me detyrimin që ai të
ndërtojë aty dhe t‟i vërë në dispozicion paditëses një apartament banimi 100 m2. Ky fakt është
pasqyruar në një deklaratë noteriale me të njëjtën datë me kontratën e dhurimit dhe gjithashtu është
përsëritur në një akt marrëveshje me datë 02.06.1999, ku ky i fundit përsërit detyrimin ndaj paditëses
dhe shton se në rast se ai nuk do t‟i përgjigjet detyrimit, akt dhurimi është i pavlefshëm. Mospërmbushja
e detyrimit nga ana e të paditurit është parashikuar nga vetë palët si shkak pavlefshmërie i kontratës së
dhurimit. Në vitin 1999 pronën e fituar me dhurim, përfituesi e ka shitur në favor të vëllait të tij. Kështu
duke u zhveshur nga pronësia, përjashtohet mundësia që ai të ndërtojë dhe të përmbushë detyrimin e
marrë përsipër ndaj paditëses për t‟i vënë në dispozicion asaj një apartament 100 m2. Ndaj kësaj të
fundit detyrohet vetëm i padituri në favor të të cilit u bë edhe dhurimi dhe jo persona të tjerë, kushdo
qofshin ata. Detyrimin që mori përsipër i padituri, duhet ta përmbushte vetë dhe nuk kishte të drejtë ta
kalonte atë në persona të tjerë pa pëlqimin e paditëses. Ndryshe nga sa arsyetojnë gjykatat për
mosplotësim të këtij kushti, paditësja nuk kishte arsye të kërkonte zgjidhjen e kontratës së dhurimit, por
me të drejtë për këtë shkak ajo ka kërkuar pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit. Sipas nenit 768 të
Kodit civil dhurimi mund të rëndohet me kusht ose me barrë, e përderisa mosplotësimi i kushtit edhe në
aktmarrëveshje midis palëve datë 02.06.1999 është parashikuar si shkak për pavlefshmërinë e veprimit
juridik, tregon se këto kanë qenë kushtet e kontratës dhe vullneti i palëve, dhe gjykata nuk kishte arsye
ta rrëzonte por të pranonte padinë e ngritur nga paditësja. Pretendimi i të paditurit se ai edhe në të
ardhmen mund të përmbushë detyrimin ndaj paditëses nuk merret për bazë dhe nuk jep asnjë garanci
ligjore, për shkak se përmbushja e detyrimit të tij ndaj paditëses nuk varet më nga veprimet e
drejtpërdrejta të tij, por të personave të tretë që nuk kanë lidhje dhe as detyrim ndaj paditëses”. 347
Neni 768, Kodi Civil.
110
KAPITULLI 6
KONTRATA DHURIMI TË VEÇANTA
Përveç kontratës së dhurimit, të cilën e trajtuam gjerësisht në kapitujt e mësipërm,
doktrina njeh edhe disa kontrata të veçanta dhurimi të cilat kanë një status të ndryshëm
nga ai i kontratës së dhurimit në përgjithësi. E veçanta e këtyre kontratave ka të bëjë
pikërisht me faktin që përfituesit e këtyre dhurimeve janë më të privilegjuar në të
drejta. Studimi i kontratës së dhurimit do të ishte i paplotë nëse nuk do trajtonim këto
lloje të veçanta dhurimi, të cilat nga shpjegohen shprehimisht nga legjislacioni aktual.
Kështu, me përjashtim të rasteve kur kontrata e dhurimit ka për objekte sendet e
luajtshme dhe të paluajtshme, ekzistojnë dhe disa lloje të tjera dhurimesh për të cilat
në mënyrë të veçantë nuk kërkohet forma noteriale.
6.1. Dhurimi i tërthortë (indirekt)
Nga ana teorike, kontrata e dhurimit mund të ndahet në dhurim direkt dhe indirekt.
Tek dhurimi direkt, njëra palë, dhuruesi me vullnet të plotë dhe të lirë, kalon në
pronësi të palës tjetër një të mirë, të cilën kjo e fundit e pranon. Ndërsa në rastin e një
dhurimi indirekt, ky veprim bëhet për një motiv të ndryshëm nga ai që del në pamje të
parë.
Pra, qëllimi i pasurimit të një person mund të arrihet në mënyrë të tërthortë,
duke përdorur veprime juridike të cilat kanë një shkak të ndryshëm. Kontrata e dhurimit të tërthortë ose indirekt (negotium mixtum cum donatione)
është ajo kontratë tek të cilat palët mund të arrijnë të njëjtin rezultat praktik me
dhurimin por duke “i shpëtuar” formës së ngurtë të aktit publik. Rast tipik i këtij
dhurimi është rasti kur një send që ka vlerë tepër të madhe shitet me një çmim shumë
të ulët.348
Në këtë rast kemi një disproporcion ndërmjet vlerës së vërtetë të sendit dhe
çmimit të shitjes, dhe pikërisht diçka e tillë është dashur nga vetë dhuruesi, i cili me
vullnet të plotë ka dashur të shtojë pasurinë e personit tjetër.
Për vlefshmërinë e dhurimit indirekt nuk kërkohet rigorozisht forma e aktit
noterial, e cila kërkohet shprehimisht nga legjislatori në rastin e kontratës së dhurimit.
Si rezultat, veprimi juridik që kryhet do i nënshtrohet rregullimit të parashikuar për atë
veprim dhe jo për kontratën e dhurimit, përfshirë këtu dhe parashikimet në lidhje me
formën.
Duke u bazuar përsëri tek praktika e huaj, një vendim349
i Kolegjit të Bashkuar të
Gjykatës së Kasacionit, Itali, i cili ka hedhur poshtë orientimin e mëparshëm të
doktrinës dhe ka konfirmuar se: “Në rastin e blerjes së një sendi të paluajtshëm me të
ardhurat e blerësit, por duke i kaluar të drejtën e pronësisë një subjekti tjetër, të cilin ai
vetë dëshiron ta pasurojë, kontrata e shitjes shndërrohet në një mjet formal për
transferimin e sendit dhe shtimin e pasurisë së përfituesit dhe si rrjedhojë sjell një
348
Në të njëjtin përfundim ka arritur dhe Gjykata italiane e Kasacionit, në vendimin nr. 1685, datë
22.06.1963. Sipas saj: “Një dhurim indirekt mund të rezultojë nga akte ose veprime juridike me
shpërblim, tek të cilat detyrimi i njërës palës e kalon në vlerë shumë më të madhe detyrimin e palës
tjetër. Për vlefshmërinë e këtij dhurimi është e mjaftueshme respektimi i formës së kërkuar nga ligji për
këtë veprim”. 349
Vendimi nr. 9282, datë 05.08.1992, Kolegji i Bashkuar i Gjykatës së Kasacionit, Itali.
111
dhurim të tërthortë ose indirekt me objekt sendin e paluajtshëm dhe jo të ardhurat të
cilat janë përdorur për ta blerë atë“.
Gjithashtu, Gjykata ka konfirmuar se: “Nuk duhet ngatërruar pasurimi, i cili është
një koncept ekonomik, me transferimin, i cili është një koncept juridik. Nuk është e
thënë se pasurimi mund të jetë rezultati i transferimit nga dhuruesi tek përfituesi,
sepse, në dhurimin indirekt, dhuruesi mund të arrijë të njëjtin rezultat duke transferuar
pronësinë nëpërmjet një personi të tretë.”
Konsiderohet dhurim indirekt edhe rasti i pagesës së borxhit të dikujt tjetër (prindi
i cili paguan një borxh të fëmijës së tij), falja e borxhit (kreditori i fal detyrimin
debitorit të tij), blerja e një sendi për llogari të një pale të tretë, ndërhyrja në kohën e
blerjes së sendit për të paguar çmimin e tij, ose duke i dhënë palës së tretë paratë e
nevojshme për blerjen e sendit, ose duke vendosur në kontratën e shitjes kushtin që
parashikon kalimin e sendit në favor të një personi të tretë, si përfitues të kontratës.
Dhurimi i tërthortë nuk ju nënshtrohet të gjitha rregullave të cilat zbatohen për
dhurimin, por vetëm disa prej tyre, mbi të gjitha nuk kërkon formën e aktit publik,
formë e cila kërkohet në rastin e dhurimit të sendeve të paluajtshme, pasi do të
respektohet forma e cila kërkohet nga dispozitat e veçanta të kontratës që është
zgjedhur për të kryer këtë akt liberaliteti.
Dhurimi indirekt karakterizohet nga rezultati që synohet të arrihet dhe jo nga mjeti
me anë të së cilit kërkohet të arrihet ky qëllim, i cili mund të jetë nga më të ndryshmit,
brenda kufizimeve të vendosura nga legjislatori në fuqi.
Një vendim i Gjykatës së Lartë italiane,350
në lidhje me problemin e zgjidhjes së
kontratës së dhurimit të tërthortë për mospërmbushje të detyrimeve është shprehur se:
“Kontrata në fjalë nuk mund të konsiderohet kontratë dhurimi indirekt, por një
“kontratë atipike përkujdesjeje”, pasi kryerjes së veprimeve (veprime të cilat
ndryshojnë në varësi të nevojave të palës tjetër) nuk i korrespondon detyrimi për të
dhënë diçka që rëndon mbi palën përfituese të përkujdesjes.
Në qoftë se personi, të cilit i ka kaluar pronësia e një sendi të paluajtshëm, nuk i
përmbush detyrimet e tij për një periudhë kohore (sado e vogël qoftë ajo), palës tjetër i
lind e drejta për të kërkuar zgjidhjen e kontratës për mospërmbushje të detyrimeve.”
Si përfundim mund të themi se dhurimi direkt ndryshon nga dhurimi indirekt
për disa arsye:
a) tek dhurimi indirekt vullneti i palëve nuk shprehet në të njëjtën formë me
dhurimin direkt, megjithëse synon të arrijë të njëjtin qëllim si dhurimi direkt,
pasurimin e palës tjetër.
b) dhurimi direkt, për nga forma duhet të bëhet me akt noterial, përndryshe
është i pavlefshëm, kurse për dhurimin indirekt nuk kërkohet forma e aktit noterial,
por ligji kënaqet me formën që kërkon veprimi juridik i kryer. Pra, në varësi të llojit të
pasurisë që tjetërsohet, veprimi do jetë i vlefshëm duke respektuar formën që kërkohet
për atë veprim sipas rastit.
c) tek dhurimi indirekt, ndryshe nga dhurimi direkt, nuk mund të zbatohet
ndalimi i parashikuar nga neni 762 i Kodit Civil, i cili ndalon në mënyrë të shprehur
350
Vendimi nr. 1166, datë 15.02.1983, Gjykata italiane e Kasacionit. Në rastin në fjalë mjeti me të cilin
synohej të realizohej qëllimi i kontratës së dhurimit ishte një kontratë përkujdesjeje dhe mirëmbajtjeje,
me anë të së cilës palët kishin parashikuar një sërë detyrimesh që kishin të bënin me shërbime, asistencë
dhe kujdes mjekësor, në këmbim të të cilave do të kalonte pronësia e një sendi të paluajtshëm.
112
dhurimin e sendeve të ardhshme. Kështu p.sh. në qoftë se personi A duke dashur të
pasurojë personin B me anë të një shumë të hollash, i shet një personi të tretë një send
të ardhshëm, i cili nuk ndodhet në pasurinë e tij me detyrimin që blerësi t‟ia paguajë
shumën për të cilën detyrohet, përfituesit C.
Rast tjetër i njohur nga praktika, dhe i ngjashëm me dhurimin indirekt, është rasti i
dhurimit të veshur në formën e një kontratë detyrimi. Në këto raste nuk është e
nevojshme forma e aktit noterial për kontratën e dhurimit (pavarësisht nga lloji i
objektit), në qoftë se veprimi juridik është veshur në formën e një kontrate detyrimi
për të cilin nuk kërkohet forma noteriale. Si rast të tillë mund të përmendim rastin e
kontratës së dhurimit të simuluar, i cili është veshur në formën e një kontrate për të
cilën kërkohet shkresa e thjeshtë dhe jo akti noterial.
Në rast se kontrata e dhurimit është veshur në mënyrë të simuluar nga një kontratë
detyrimi, kjo kontratë është e vlefshme në qoftë se nuk është lidhur në kundërshtim
ose në mashtrim të ligjit ose nuk janë shkelur interesat e të tretëve, ndërsa kontrata e
detyrimit që vesh këtë kontratë do të jetë e pavlefshme.
Në fakt, në dhurimin indirekt veprimi i kryer është ai që palët realisht kryejnë
dhe dëshirojnë në të njëjtën kohë, duke qenë se nuk ka mospërputhje ndërmjet
vullnetit të brendshëm dhe atij të shfaqur, ndërsa në rastin e një dhurimi të
simuluar, veprimi i kryer nuk përputhet me vullnetin e vërtetë të palëve, të cilët
kryejnë një veprim me kundërshpërblim kur dëshirojnë të kundërtin.
Në rastin e një dhurimi të simuluar, kontrata e lidhur ndërmjet palëve nuk është ajo
që dëshirohet vërtet prej tyre dhe kjo kontratë nuk do të prodhojë efektet e kontratës së
kryer, por ato të kontratës së simuluar, e cila është pikërisht kontrata e dhurimit.
Këto dy lloje dhurimi janë të ndryshme njëra nga tjetra duke qenë se në dhurimin
indirekt qëllimi i aktit të liberalitetit arrihet jo në mënyrë direkte, por si rezultat i një
veprimi juridik me shpërblim i cili është përdorur për të arritur një qëllim që nuk është
i saj; tek dhurimi i simuluar, dhurimi realizohet nëpërmjet një kontrate shitjeje edhe
pse kontrata që kanë lidhur palët është një kontratë dhurimi, ndërsa shitja në realitet
nuk ekziston si kontratë.351
Kështu pra, veprimi i simuluar, është ai veprim i cili nuk shpreh vullnetin real të
palëve, të cilët e mbulojnë dhurimin me një veprim juridik me shpërblim - si rasti i
kontratës së shitjes, kur në realitet e kanë dhuruar sendin.352
Nëse palët duan që
dhurimi të mbetet i vlefshëm duhet që ta veshin veprimin në formën e aktit noterial
nëse ka për objekt sende të paluajtshme.
Në këtë mënyrë, respektimi i formës së kërkuar për dhurimin e bën veprimin
juridik të aftë për të sjellë pasojat e dëshiruara për palët. Një konkluzion i tillë rezulton
nga neni 93 i Kodit Civil “Kur veprimi juridik është bërë me qëllim për të mbuluar një
veprim juridik tjetër, ky i fundit është i vlefshëm në qoftë se përmbush gjithë kushtet e
nevojshme për vlefshmërinë e tij”.
351
Vendimi nr. 712, datë 11.03.1972, Gjykata italiane e Kasacionit. 352
Dhurimi i simuluar mund të jetë absolut në të gjitha ato raste kur palët nuk dëshirojnë as dhurimin
dhe as ndonjë kontratë tjetër, ose simulim relativ kur palët deklarojnë një kontratë tjetër, kur në realitet
dëshirojnë në vend të saj pasojat e një kontrate të ndryshme nga ajo e deklaruara. Antonio Palazzo, “I
contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 393.
113
6.2. Dhurimi i sendeve me vlerë të vogël.
Në rastin e dhurimit të sendeve të luajtshme me vlerë të vogël nuk mjafton vetëm
dhënia e pëlqimit nga ana e përfituesit, por për vlefshmërinë e dhurimit kërkohet në të
njëjtën kohë edhe dorëzimi i sendit objekt i kontratës. Dorëzimi i sendit në këtë rast
nënkupton dhënien e pëlqimit në heshtje nga ana e përfituesit.
Madhësia e kësaj vlere duhet parë rast pas rasti dhe përbëhet jo vetëm nga elementi
objektiv (vlera e tregut e sendit të dhuruar), por dhe nga elementi subjektiv (krahasimi
i kësaj vlere me kushtet ekonomike të dhuruesit) të cilat duhet të merren në
konsideratë në momentin në të cilin është kryer dhurimi, duke vlerësuar gjithashtu
edhe ndikimin që do të ketë ky dhurim në pasurinë e përfituesit.353
Përsa i përket këtij lloji të kontratës së dhurimit, legjislacioni ynë nuk e ka
parashikuar shprehimisht dhurimin e sendeve të cilat kanë një vlerë të vogël. Por, nëse
bazohemi tek Kodi Civil italian, dhe konkretisht në nenin 782, të këtij Kodi,
parashikohet se: “Dhurimi me vlerë të vogël, që ka për objekt sende të luajtshme,
është i vlefshëm, edhe pse mungon akti publik, me kusht që të bëhet dorëzimi i
sendit. Vlera e vogël do të vlerësohet edhe në raport me gjendjen ekonomike të
dhuruesit.”
Dorëzimi i sendit, si kusht për perfeksionimin e kësaj kontrate, nuk do të thotë
domosdoshmërish dorëzim efektiv dhe manual, por mund të kryhet edhe nëpërmjet
dorëzimit simbolik të tij, pasi i rëndësishëm është manifestimi i vullnetit për të
dhuruar, pavarësisht nga fakti nëse sendi objekt i dhurimit ndodhet ose jo në posedimi
të përfituesit së bashku me sendet e tjera të tij.354
Vlera e vogël e sendit të luajtshëm vlerësohet në raport me kushtet ekonomike dhe
sociale të dhuruesit pasi nuk duhet të ndikojë në mënyrë të ndjeshme në pasurinë e
dhuruesit. Gjithashtu, kërkohet edhe dorëzimi i sendit të dhuruar në dorë përfituesit, i
cili e pranon në këtë moment pa ndonjë shfaqje të veçantë, për këtë arsye ky lloj
dhurimi quhet ndryshe “dhurim manual”. Këto lloj dhuratash bëhen zakonisht në
përputhje me traditën dhe zakonet e vendit355
.
Doktrina italiane e përjashton mundësinë që një send i paluajtshëm të konsiderohet
send me vlerë të vogël, ndërsa përsa ju përket sendeve të luajtshme të cilat kanë nevojë
të regjistrohen në këtë rast çështja duhet të zgjidhet rast pas rasti duke marrë në
konsideratë vlerën e sendit të dhuruar. 356
Duke marrë në konsideratë vlerën e vogël të
tyre, këto dhurime mund të pranohen edhe nga personat juridikë, pa qenë e nevojshme
dhënia e pëlqimit apo e lejes nga autoritetet publike.
Në rastin në të cilin mungon dorëzimi i sendit, qoftë ky dorëzim edhe simbolik,
dhurimi është nul dhe nuk sjell asnjë efekt për palët.
6.3. Dhurimi për shkak të martesës.
Dhurimi i lidhur me një martese është një lloj i veçantë dhurimi, pasi del nga
skema e zakonshme e kësaj kontrate. Në këtë rast, dhurimi bëhet në favor të nuses ose
353
Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni, Trattato di diritto privato”, Giappichelli Editore,
Torino, 2005, fq. 93. 354
Augusto Baldassari dhe Paolo Cendon, “Codice civile annotato con la giurisprudenza”, Utet
Giuridica, 2007, fq. 802. 355
Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato, Sucessioni”, VI, Utet, 1984, fq. 548. 356
Biondo Biondi, “La donazione, Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.
882.
114
të dhëndrit, ose në favor të fëmijës së lindur prej tyre dhe martesa është motivi i
kryerjes së këtij dhurimit. E rëndësishme është që kjo martesë, të cilës i referohet
kontrata e dhurimit, duhet të jetë e përcaktuar mirë duke u përjashtuar në këtë mënyrë
parashikimi në kontratë i një martese të ardhshme dhe rastësore.
Ky lloj dhurimi përmendet shprehimisht nga Kodi i Familjes dhe nuk është një
koncept i ri për të drejtën Shqiptare, duke qenë se një dhurim i tillë ekzistonte dhe
njihej edhe në Kodin Civil të 1929, dhe akoma më tej, në të drejtën zakonore.
Për vetë natyrën e familjes dhe rëndësisë që zë ajo në të drejtën tonë, mbetet i
pashpjegueshëm fakti se përse ligjvënësi nuk e ka trajtuar këtë lloj të veçantë dhurimi.
Kodi Civil e trajton këtë lloj dhurimi në një dispozitë shumë të shkurtër, por, gjithsesi,
i njeh përfituesit të dhurimit një pozitë të privilegjuar, duke e përjashtuar atë nga
detyrimi i dhënies së ushqimit.
Bëhet fjalë për një lloj dhurimi të përcaktuar nga një motiv i veçantë, siç
është martesa, e cila, në të njëjtën kohë, është arsyeja e vetme e këtij akti liberaliteti,
shfaqjeje vullneti dhe kushti i vlefshmërisë së kontratës.
Dhurimi lidhur me një martesë nuk duhet të ngatërrohet me dhurimin me kusht
martesën, pasi i dyti martesën e ka si kusht që duhet të plotësojë përfituesi që kontrata
të sjellë pasoja, kusht ky që në vetvete është i paligjshëm dhe që vjen në kundërshtim
me parimet e rendit publik, ndërkohë që dhurimi i parë bën fjalë për një martesë të
caktuar, e cila shërben si shkak për realizimin e dhurimit.
Për t‟i dhënë një trajtim më të detajuar dhurimit të lidhur me një martesë, si një
kontratë e veçantë dhurimi, mund ti referohemi Kodit Civil Italian, i cili i bën një
trajtim më të detajuar kësaj kontrate. Pikërisht në nenin 785, paragrafi i parë, e
përkufizon atë si: “Dhurim të bërë në këndvështrim të një martese të caktuar dhe të
ardhshme, si nga bashkëshortët kundrejt njeri-tjetrit, si nga të tjerë në favor të njërit
apo të dyve apo të fëmijëve të lindur prej tyre, e cila perfeksionohet (quhet e lidhur) pa
qenë nevoja që të pranohet, por nuk prodhon efekt derisa të realizohet martesa”.
Legjislacioni civil italian përcakton se ky dhurim mund të realizohet vetëm në
favor të një martese të përcaktuar dhe të ardhshme duke përjashtuar fejesën, ngjarje
kjo që nuk ka gjetur mbështetje dhe njohje juridike as në Kodin tonë të Familjes.
Por, pavarësisht se i referohet vetëm martesës në konceptin juridik të fjalës, që kjo
kontratë dhurimi të jetë e vlefshme, nuk është e detyrueshme që të realizohet
domosdoshmërish në drejtim të familjes së ardhshme, por mjafton t‟i kundrejtohet
edhe njërit prej anëtarëve të saj. E rëndësishme është që kontrata e dhurimit të
përmbajë në vetvete përshkrimin e njërit ose të dy personave që martohen ose të
fëmijës të lindur prej tyre, pa qenë e nevojshme dhënia e gjeneraliteteve të tyre.
Sipas jurisprudencës italiane, bëhet një përjashtim në lidhje me formën,357
duke
qenë se në këtë rast nuk është e nevojshme që dhurimi të bëhet në formën e një akti
noterial dhe në të njëjtën kohë nuk kërkohet as pranimi nga ana e përfituesit, por
mjafton shfaqja e vullnetit nga ana e dhuruesit.
Ky dhurim do të konsiderohet i plotë ose perfekt pa qenë nevoja e dhënies së
pranimit nga përfituesi, por me kusht që dhurime të tilla do t‟i sjellin efektet juridike
vetëm në rast se lidhet martesa.358
357
Pietro Rescigno, “Codice civile - Le fonti del diritto italiano”, Giuffre Editore, Milano, 1994, fq. 860. 358
Një pjesë tjetër e doktrinës pranon që mënyra e lidhjes së kontratës për shkak të martesës përbëhet
nga deklarata e dhuruesit dhe nga mungesa e refuzimit të përfituesit. Rodolfo Sacco, Giorgio de Nova,
“Il Contratto”, I, Trattato Sacco , Vol. 3, Torino, 2004, fq. 255.
115
Gjykata e Lartë e Kasacionit italiane, në lidhje me momentin e perfeksionimit të
kontratës së dhurimit për shkak të martesës është shprehur se: “Dhurimi për shkak të
martesës kualifikohet si veprim i njëanshëm, i cili perfeksionohet me deklaratën e
njëanshme të dhuruesit, pa qenë e nevojshme dhënia e pëlqimit dhe as mungesa e
refuzimit nga ana e përfituesit”.359
Pra, kjo kontratë nuk kërkon pranimin e përfituesit, si kusht për vlefshmërinë e
dhurimit, por është e mjaftueshme vetëm vullneti i dhuruesit. Në këtë mënyrë, dhurimi
formon kështu një veprim juridik të njëanshëm, i cili merr jetë nga momenti që
vullneti i shprehur i dhuruesit mbërrin te përfituesi dhe paraqet në të njëjtën kohë një
përjashtim nga natyra kontraktuale e dhurimit.
Gjithashtu, dhurimi në këtë rast është i përcaktuar, është një kontratë me afat; kjo
për shkak se i sjell pasojat vetëm në momentin e realizimit të martesës, që është një
ngjarje e sigurt e së ardhme.360
Megjithatë, pavarësisht se kontrata e dhurimit konsiderohet e lidhur që në
momentin që deklarohet nga dhuruesi (kuptohet kur ky deklarim është serioz dhe u
kundrejtohet palëve konkrete me qëllim sjelljen e pasojave të synuara), ajo realizohet
vetëm në momentin e përmbushjes së veprimit juridik, në rastin konkret martesës me
të cilën ajo është lidhur. Martesa nuk duhet nënkuptuar në asnjë mënyrë si “pranim”,
por si një element nga e cila varet vlefshmëria dhe efektet e kontratës së dhurimit.
Në rast se martesa e përcaktuar për t’u celebruar në një datë të ardhshme
nuk bëhet, atëherë sendet e dhuruara në favor të çiftit duhet të kthehen. Ky është
një detyrim personal i tyre,361
çka do të thotë që në këtë rast nuk është e nevojshme të
ngrihet padia e rivendikimit ku paditësi duhet të vërtetojë fillimisht aktin që është
pronar dhe më pas të kërkojë kthimin e sendit i cili ndodhet në posedimin e paligjshëm
të të paditurit. Në këtë rast, dhuruesi nuk është i detyruar të vërtetojë faktin që është
pronar i sendit të dhuruar, por thjesht që ai është dhurues dhe martesa në favor të së
cilës u bë një dhuratë e tillë nuk u celebrua.
Kurse dhuratat e bëra në favor të një fëmije që ka lindur nga çifti, pavarësisht
nëse martesa u anulua, nuk kthehen, pasi ata janë rezultat i një martese putative.362
Dhurimi për shkak të martesës, në ndryshim nga dhurimi i zakonshëm i
parashikuar nga Kodi ynë Civil, nuk mund të revokohet për shkak të
mosmirënjohjes së përfituesve.363
Pavarësisht këtij përjashtimi, palët mund të
parashikojnë kushtin e revokimit të dhurimit në rast se përfituesi është i padenjë për
gëzim.
359
Vendimi nr. 945, datë 04.04.1973, Gjykata italiane e Kasacionit. 360
Një dhurim i kryer në favor të një martese e cila nuk është e ardhshme dhe as e përcaktuar, nuk
konsiderohet dhurim për shkak të martesës. Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e
delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre Editore, 2009, fq. 681. 361
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione-donazione”, Unione Tipografico-Editrice Torinese,
1980, fq. 268. 362
Termi martesë putative nuk parashikohet nga legjislacioni ynë. Ai është një krijimi doktrinës
juridike, e cila bazuar në terminologjinë latine përkufizon martesën putative si “martesa që edhe pse
është e pavlefshme, do të sjellë në favor të bashkëshortit që ka qenë në mirëbesim në momentin e lidhjes
së saj, disa nga pasojat e një martese të vlefshme.” Për ekzistencën e një martesë putative duhet të
përmbushen disa premisa dhe një kusht ligjor: ekzistenca e një martese të pavlefshme; pavlefshmëria
absolute apo relative e kësaj martese të konstatohet apo të shpallet nëpërmjet vendimit të gjykatës;
ekzistenca e mirëbesimit. Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2007, fq. 182-183. 363
Qëllimi i parashikimit të këtij përjashtimi duhet të shihet në lidhje me politikën e shtetit për të cilën
një rol të rëndësishëm dhe thelbësor luan krijimi i një familjeje të re, i cili konsiderohet mbizotërues në
krahasim me sjelljen e përfituesit të padenjë dhe interesit të vetë familjes së dhuruesit. Antonio Palazzo,
“I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 336.
116
Për vetë faktin se kjo kontratë nuk kërkon pëlqimin e përfituesit për pranimin e
dhurimit, vlen të saktësohet çfarë ndodh në rast se përfituesi nuk dëshiron të
pranojë dhuratën.
Përfituesi mundet në çdo kohë të refuzojë pranimin e dhurimit, pasi asnjëherë ai
nuk mund të detyrohet të pranojë një dhurim të cilin nuk e dëshiron, por “mungesa e
efikasitetit në këtë rast nuk vjen për shkak të mungesës së pranimit të palës tjetër, pasi
kjo nuk është e nevojshme, por për shkak të vullnetit të kundërt të përfituesit”364
.
Një problem i veçantë është trajtuar në literaturë dhe praktikë, në lidhje me natyrën
dhe regjimin juridik të dhuratave të bëra me rastin e ceremonisë së martesës. Lidhur
me këto dhurime, praktika gjyqësore ka vendosur që ato janë sende të përbashkëta,
pasi është i qartë animus donandi i dhuruesit: ato i dhurohen bashkëshortëve me qëllim
për të formuar pasurinë e përbashkët.365
Çfarë ndodh në rastin e anulimit të martesës apo në rastin e zgjidhjes së saj të
mëvonshme?
Shumica e juristëve366
janë të mendimit që vetëm në rastin e anulimit të martesës,
pra moscelebrimit të saj, duhet të aplikohet detyrimi i kthimit të sendeve të dhuruara
nga përfituesi tek dhuruesi, njësoj sikur kjo martesë të mos ishte kryer ndonjëherë.367
Kurse në rastin e zgjidhjes së martesës, kur kjo martesë është celebruar në përputhje
me ligjin, por për shkaqe të ndryshme nuk mbijetoi, dhurimi i sjell efektet e saj.
Kodi Civil italian, në të njëjtën dispozitë, përcaktohet se “Anulimi i martesës sjell
anulimin e dhurimit. Mbeten megjithatë të pacenuara të drejtat e fituara nga të tretët
me mirëbesim midis ditës së martesës dhe ditëve të gjykimit të nulitetit të martesës”.
Në qoftë se sendi i dhuruar është tjetërsuar në favor të një personi të tretë, pavarësisht
se martesa u anulua, të drejtat e tij nuk do të preken nëse ai ka qenë me mirëbesim në
momentin në të cilin i fitoi këto të drejta. Në këtë rast, mbi përfituesin rëndon detyrimi
që t‟i kthejë dhuruesit vlerën e sendit të dhuruar, përderisa ai nuk mund ta kthejë dot
sendin në natyrë. Ndërsa mbi personin e tretë do të rëndojë barra e provës për të
provuar mirëbesimin e tij, padijeninë e tij në lidhje me anulimin e martesës.
Bashkëshorti me mirëbesim nuk është i detyruar të kthejë frutat e marra përpara
kërkesës së anulimit të martesës. Dhurimi në favor të fëmijëve të lindur mbetet në fuqi
për fëmijët ndaj të cilëve verifikohen efektet e martesës putative.
Anulimi i martesës përbën, në rastin e mësipërm, një kusht ligjor zgjidhës për
dhurimin, verifikimi i së cilës do të çonte në anulimin e kontratës, fakt ky që nuk
ndodh automatikisht por realizohet nga gjykata me kërkesë të dhuruesit, “i cili nga ana
e tij duhet vetëm të provojë qenien e tij si dhurues dhe të ekzistencës së dhurimit”.
Pasoja e këtij anulimi do të jetë ndërprerja ex tunc i efekteve të kësaj kontrate
dhe kthimi i palëve në gjendjen e mëparshme.
364
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione-donazione”, Unione Tipografico-Editrice Torinese,
1980, fq. 268. 365
Sonila Omari, “ E drejta familjare”, Tiranë, 2010, fq. 108. 366
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione - donazione”, Unione Tipografico - Editrice
Torinese, 1980, fq. 268. 367
Në këtë rast dhuruesi mund të kërkojë kthimin mbrapsht të sendit, objekt i kontratës së dhurimit,
nëpërmjet një padie rivendikimi, nëpërmjet restitucionit ose nëpërmjet një padie njohjeje. Vendimi nr.
945, datë 04.04.1973, Gjykata italiane e Kasacionit.
117
Sipas rregullave të përgjithshme, në qoftë se dhurimi është nul, sendet e
dhuruara duhet ti kthehen dhuruesit nga përfituesit ose nga personat e tretë të
cilëve ju është tjetërsuar ky send nga përfituesi. Ndërsa përsa i përket dhurimit për
shkak të martesës, ligji parashikon një përjashtim nga rregulli, duke qenë se
parashikon se nëse përfituesi e ka tjetërsuar sendin tek personat e tretë, këta nuk duhet
ta kthejnë atë, në qoftë se e kanë blerë atë nga përfituesi në mirëbesim gjatë kohës që
shtrihet nga dita e martesës deri në ditën e kalimit në gjykim të vendimit që shpall
nulitetin e dhurimit.368
Nëse ju referohemi dispozitave të lartpërmendur, shohim se ligji përcakton
anulimin automatik të dhurimit në rastet e anulimit të martesës, si fakt juridik të
lidhur më dhurimin, por nuk bën të njëjtën gjë për rastet e zgjidhjes së martesës, pra
për divorcin, të cilin nuk e konsideron shkak për anulimin e dhurimit. Kjo sepse në
këtë rast ligji bën dallimin mes anulimit të martesës dhe zgjidhjes së martesës.
Në rastin kur martesa e ardhshme anulohet, dhurimi i lidhur me këtë martesë bie,
sepse martesa nuk ndodh. Në këtë rast kemi një martesë të pavlefshme, inekzistente që
në momentin e lidhjes së saj, duke sjellë verifikimin e kushtit zgjidhës të kërkuar nga
dispozita në fjalë. Ndërsa në rastin e divorcit, i cili tregon pamundësinë e mbijetesës së
një martese që ka qenë ligjërisht e vlefshme që nga momenti i lidhjes së saj, kushti që
lidhte dhurimin me martesën ekzistoi, ndryshe nga rasti i anulimit tek i cili ky kusht
nuk u përmbush fare.
Në lidhje me objektin e kontratës së dhurimit për shkak të martesës, mund të
themi se ai është i njëjtë me objektin e parashikuar për dhurimin e zakonshëm, pra,
objekt mund të jenë si sendet ashtu edhe të drejtat reale.
Ndërsa përsa i përket regjistrimit, në qoftë se kontrata e dhurimit për shkak të
martesës ka për objekt sende të paluajtshme ose të drejta reale lidhur me këto sende,
duhet të regjistrohen menjëherë, edhe pse efektet e saj janë të lidhura me faktin
martesë. Regjistrimi i jep të drejtë përfituesit të ketë përparësi ndaj fituesit të dytë të së
njëjtës së drejtë i cili e ka regjistruar më vonë atë.369
Pavarësisht se pasojat që vijnë nga nuliteti i martesës janë të njohura, legjislatori
italian i ka kushtuar një rëndësi të veçantë disa efekteve të kundërta me ato që duhej
normalisht të sillte nuliteti i martesës mbi sendet e dhuruara:
a) në raport me të tretin që në mirëbesim ka fituar sendin, objekt dhurimi, nga
bashkëshorti gjatë distancës kohore nga ngritja e padisë për të kërkuar nulitetin
e martesës deri në dhënien e vendimit, ligji përcakton se të drejtat e fituara prej
tij nuk cenohen, por në një rast të tillë mbi të rëndon barra e provës për të
provuar mirëbesimin e tij dhe padijeninë e tij në lidhje me anulueshmërinë e
martesës.
Ndryshe na paraqitet situata kur të drejtat janë fituar përpara periudhës së
sipërcituar ku mirëbesimi i tij prezumohet dhe do të jetë ai që pretendon të kundërtën
që do të ketë barrën për ta provuar atë.
b) bashkëshorti i përfituesit është një subjekt tjetër të cilin ligji e ka vendosur në
një pozitë superiore më të mbrojtur, me kusht që ai/ajo të jenë në mirëbesim në
368
Antonio Palazzo, “I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 158. 369
Antonio Palazzo, vep. e cit., fq. 155.
118
lidhje me vlefshmërinë e martesës, duke pasur kështu në qendër të vëmendjes
martesën putative.
Një rregullim disi më të favorshëm bën Kodi ynë i Familjes në paragrafin e dytë të
Nenit 49 mbi “Pasojat e pavlefshmërisë së martesës”, në të cilin përcakton se “Për
bashkëshortin që nuk ka ditur shkakun e pavlefshmërisë së martesës, pasojat fillojnë
nga data që vendimi merr formë të prerë”.
Është gjykata ajo që në fakt, do të përcaktojë nëse ekzistojnë shkaqet për të
konstatuar ose jo nulitetin e martesës, pavarësisht nga pretendimet e ngritura dhe
derisa vendimi të marrë formë të prerë prezumimi i mirëbesimit do të ekzistojë. E
njëjta situatë do të përsëritet edhe ne rastin kur të dy bashkëshortët janë në mirëbesim.
Si pasojë e këtij trajtimi preferencial, ky bashkëshort/e nuk mund të detyrohet të kthejë
frutat e marra nga sendi.
c) subjekti tjetër i privilegjuar është edhe fëmija i lindur gjatë martesës putative në
favor të të cilit ishte bërë një dhurim, i cili do të ngelet plotësisht i vlefshëm. Ky
rregullim nuk mund të gjejë zbatim në të drejtën tonë, e cila i konsideron njësoj
fëmijët të lindur si nga martesa e vlefshme, ashtu edhe nga ajo e pavlefshme, ku
në këtë të fundit nuk bën dallim nëse kemi ose jo martesë putative.
Kështu, në Kodin Shqiptar të Familjes, në pikën 3 të nenit 49 përcaktohet se
“Fëmijët e lindur nga një martesë që shpallet e pavlefshme quhen si të lindur nga
martesa...”. Nën këtë këndvështrim dispozita e ligjit Italian nuk mund të zbatohet,
duke qenë se është në kundërshtim me rendin tonë publik, por do të duhet të mbahen
parasysh rregullimet e bëra për fëmijën nga Kodi ynë i Familjes.
Shohim kështu një trajtim të diferencuar të dhurimit të bërë në këndvështrim të një
martese nga dhurimi i zakonshëm, ku rëndësi parësore marrin marrëdhëniet e krijuara
nga martesa, të cilat synohen të mbrohen në mënyrë të veçantë, pavarësisht nga rruga
që zgjedh e drejta e çdo vendi të veçantë.
6.4. Dhurimi për shpërblim.
Ashtu siç e kemi trajtuar edhe në paragrafët e mëparshëm, dhurimi për shpërblim
është ajo kontratë në të cilën qëllimi i dhuruesit nuk është plotësisht i vullnetshëm,
duke qenë se e kryen dhurimin në shenjë mirënjohjeje, si shpërblim ose duke
konsideruar meritat e përfituesit.370
Në dispozitat mbi dhurimin, ndonëse përmendet
shkarazi, pavarësisht mosparashikimit të tij, dhurimit të bërë për shpërblim i njihet një
rëndësi e veçantë duke qenë se ai përbën një tjetër rast përjashtimor në të cilin dhurimi
nuk mund të revokohet në asnjë rast (së bashku me dhurimin për shkak të martesës).
Por çfarë nënkupton “dhurimi për shpërblim” ligji nuk e trajton, duke lënë vend
për keqkuptime në raport me nocionin e dhurimit që ligji përcakton.
Teorikisht, dhurimi për shpërblim ekziston atëherë kur dhuruesi dëshiron “t‟i
kthejë favorin” një shërbimi që atij i kishte bërë përfituesi i dhurimit. Pra, shkaku për
të cilin kryhet veprimi juridik i pasurimit të palës tjetër i referohet një sjelljeje në të
shkuarën të përfituesit, kundrejt të cilit akti i liberalitetit kryhet si mirënjohje, si
370
Gjykata italiane e Kasacionit, në vendimin nr. 12769, datë 17.11.1999 ka konstatuar se: “Dhurimi
për shpërblim karakterizohet nga rëndësia juridike që luan motivi i dhurimit, i pasurimit të palës tjetër,
motiv i cili lidhet në mënyrë të ngushtë me një sjellje të mëparshme të përfituesit, ndaj të cilit akti i
liberalitetit paraqitet si falënderim, mirënjohje, vlerësim ose si shpërblim i veçantë për shërbimin e
kryer”.
119
vlerësim i meritave ose si shpërblim i shërbimit të kryer.371
Në këtë rast shkaku i
dhurimit është një ndër elementët thelbësorë të këtij veprimi juridik.
Në momentin në të cilin shkaku ose motivi nuk ekziston, dhurimi nuk mund të
konsiderohet si dhurim për shpërblim.372
Sipas jurisprudencës së huaj, dhurimi për shpërblim konsiston në pasurimin pa
kundërshpërblim të kryer në mënyrë të vullnetshme dhe me bindjen e
mospërmbushjes së ndonjë detyrimi juridik, moral, shoqëror, por për të
kompensuar shërbimet e kryera nga përfituesi i dhurimit.373
Doktrina thekson se shërbimi që do të “shpërblehet” nuk duhet të jetë
ekonomikisht i prekshëm; në realitet duhet dalluar paçmueshmëria e shërbimit të kryer
nga rezultati. P.sh. një kirurg që me kënaqësi realizon një operacion të cilin kolegë të
tjerë e kishin cilësuar të pamundur ose jashtëzakonisht të rrezikshëm, realizon një
veprim profesional me vlerë të paçmueshme; ajo që nuk ka çmim është shpëtimi i një
jete njerëzore që konsiderohej e pamundur për tu shpëtuar.
Që të jemi në kushtet e dhurimit për shpërblim duhet që dhurimi të përcaktohet nga
gjesti i mirë dhe jo nga përfitimi ekonomik. Pra, i gjithë akti duhet të dominohet nga
shpirti i bujarisë (i cili duhet të dalë qartë në të) në mënyrë të tillë që ndihma
ekonomike të ketë një funksion tërësisht dytësor dhe në varësi të shpirtit bujar të
beneficiarit, në ndryshim nga kontratat me titull detyrues në të cilat atribuimi pasuror
karakterizohet nga një sërë kundërshpërblimesh të cilat mbivendosen dhe përthithin
shpirtin e bujarisë.
Përsa i përket natyrës juridike të këtij lloji dhurimi mund të themi se: Dhurimi për
shpërblim është një dhurim i vërtetë, shkaku i të cilit përbëhet nga elementi
objektiv, shpirti i bujarisë (animus donandi) dhe elementi subjekt, pasurimi i palës
tjetër pa kundërshpërblim.
Shpirti i bujarisë është gjithmonë i pranishëm edhe pse pasurimi, apo kalimi i të
drejtës së pronësisë, mund të jetë kryer:
a) Në shenjë mirënjohjeje, p.sh. dhurimi reciprok, i kryer nga ai i cili ka përfituar
në të shkuarën dhe tashmë i kalon një të mirë pasurore, dhuron nga ana e tij në favor të
dhuruesit. Në këtë rast mirënjohja mund të lindë si rezultat i një përfitimi të marrë më
parë.
b) Ose është bërë në bazë të meritave të përfituesit kundrejt kolektivit ose një
individi të caktuar të ndryshëm nga dhuruesi, si pasojë e një ndjenjë admirimi ose për
një zbulim shkencor, për një vepër letrare, etj. Në këtë rast animus donandi është i
frymëzuar nga ndenja e admirimit për cilësitë personale të përfituesit ose për
aktivitetin e veçantë që ai zhvillon.374
371
Augusto Baldassari, Paolo Cendon, “Codice civile annotato con la giurisprudenza”, Utet Giuridica,
2007, fq. 794. 372
Pietro Perlingieri, “Codice Civile annotato con la dottrina e la giurisprudenza”, Zanichelli Editore,
1991, fq.659. 373
Vendimi nr. 5119, datë 03.03. 2009, Gjykata italiane e Kasacionit, Seksioni Civil. Në bazë të
rrethanave të çështjes, një zonjë kishte njohur detyrimin për të paguar një shumë të hollash në drejtim të
mbesës së saj, në shenjë mirënjohjeje dhe shpërblimi për asistencën, trajtimin dhe kujdesin e marrë për
një periudhë kohore të konsiderueshme. 374
Në këtë rast duhet të bëhet fjalë për meriata të cilat nuk i kanë shkaktuar përfitim të drejtpërdrejtë
dhuruesit, pasi në rast të kundërt do të gjendeshim para dhurimit të kryer në shenjë mirënjohjeje ose si
shpërblim për shërbimet e kryera. Guido Capozzi, “Successioni e Donazioni”, Giuffre Editore, Milano,
2003, fq. 1604.
120
c) Ose është kryer si shpërblim për shërbimet e kryera nga përfituesi të cilat
janë vlerësuar në mënyrë të veçantë nga dhuruesi, edhe pse shërbimet mund të jenë
kryer kundrejt shpërblimit. Në këtë rast elementi psikologjik përbëhet nga qëllimi i
dhuruesit për të shpërblyer një shërbim të kryer nga përfituesi.
Zakonisht, shërbimi është kryer para kontratës së dhurimit, megjithatë nuk
përjashtohen edhe rastet në të cilat do të kryhet më pas. Thelbësore në këtë rast është
mungesa e ndërvarësisë ligjore ndërmjet dy veprimeve të kryera; në qoftë se do të
kishte një lidhje ndërvarësie ndërmjet tyre, nuk do të ndodheshim para një kontrate
dhurimi, por para një kontrate me shpërblim.
Si raste të kësaj kontrate mund të përmendim dhurimin e kryer në favor të mjekut
apo të avokatit, të cilëve, krahas shpërblimit për punën e kryer, ju dhurohet një send në
shenjë mirënjohjeje për shërbimin e kryer.
Dhurimi për shpërblim, në ndryshim me dhurimin e zakonshëm, nuk mund të
revokohet për shkak të mosmirënjohjes dhe nuk detyron përfituesin për të përmbushur
detyrimin për ushqim ndaj dhuruesit. Madje dhuruesi nuk është i detyruar të garantojë
eviksionin brenda kufijve të shërbimeve të marra.375
Ndërsa në lidhje me formën e kontratës, ajo duhet të bëhet me akt noterial, ashtu
sikurse dhe kontrata e dhurimit e parashikuar shprehimisht nga Kodi Civil, me
përjashtim të rasteve kur kontrata e dhurimit ka për objekt sendet me vlerë të vogël.
6.5. Dhurimi në favor të fëmijëve të konceptuar, ende të palindur.
Dhurimi mund të kryhet edhe në favor të fëmijës të sapokonceptuar apo në favor të
fëmijëve të një personi të caktuar të cilët në kohën e dhurimit nuk kishin lindur ende.
Fëmija i sapokonceptuar376
apo i ngjizur, është i aftë dhe mund të përfitojë sende dhe
të drejta si rezultat i një kontrate dhurimi. Edhe nëse bëhet fjalë për një dhurim të kryer
për shkak të martesës, ky person mund të trashëgojë dhe të njihet si fëmijë natyral, gjë
e cila e bën këtë subjekt të pajisur më zotësi juridike.
Në këto raste bëhet fjalë për një zotësi juridike të përkohshme e cila fshihet me
efekt prapaveprues në rast se nuk ndodh lindja e tij dhe që bëhet përfundimtare në
qoftë se fëmija i ngjizur lind dhe ekziston.377
Trajtimi i cili i bëhet fëmijës së ngjizur, si subjekt të drejtash, nuk e klasifikon
dhurimin si një akt të njëanshëm ose si një fakt imperfekt, por si një veprim juridik, të
parevokueshëm dhe që sjell detyrimeve, edhe pse i nënshtrohet një conditio iuris përsa
i përket efekteve të tij.
Kontrata e dhurimit, përfundohet në të tilla raste, pikërisht nga ata persona të cilët
kanë të drejtën për të përfaqësuar në të gjitha aktet juridike fëmijët qofshin këta të
palindur ende, me anë të dhënies së pëlqimit.
Lindja, me kusht që fëmija të jetojë sadopak pas lindjes edhe pse më ajo pasohet
nga vdekja apo edhe nëse fëmija është i lindur me anomali të rënda dhe sëmundje,
shënon në sistemin ligjor aktual, momentin kohor nga i cili një qenie e gjallë bëhet
375
Neni 797, paragrafi i tretë, Kodi Civil italian. 376
Legjislatori në momentin në të cilin flet për fëmijë të sapokonceptuar, të ngjizur, i referohet
embrionit, por embrionit në kuptimin më të gjerë të fjalës, e cila i referohej gjendjes që nga fekondimi i
vezës. Gianluca Familietti, “Filiazione e procreazione”, Convegno annuale dell‟Associazione “Gruppo
di Pisa”, Pisa, 2013, fq. 41. 377
Antonio Palazzo, “I contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 159.
121
mbajtës i zotësisë juridike, dhe si rrjedhojë, është i aftë për tu bërë bartës i të drejtave
dhe detyrimeve.
Në thelb, fëmija i palindur ekziston dhe barazohet me atë “të lindur”, për vetë
faktin se mund të trashëgojë mortis causa, madje mund edhe të përfitojë si rezultat i
një dhurimi.
Fëmija i sapokonceptuar në këtë rast ndodhet në një situatë pritjeje për të fituar të
drejtat që i rrjedhin nga kontrata e dhurimit, situatë e cila bëhet përfundimtare në
momentin në të cilin fëmija do të lindë gjallë.
Para se të ketë ndodhur lindja e personit, dhuruesi ruan pronësinë mbi sendet e
dhuruara, për vetë faktin që të drejtat e personit të palindur ende i nënshtrohen kushtit
pezullues të lindjes gjallë. Është pikërisht dhuruesi ose trashëgimtarët e tij, personat që
administrojnë sendet e dhuruara, duke përjashtuar në këtë mënyrë mundësinë e
prindërve të fëmijës së sapokonceptuar për t‟i tjetërsuar këto sende me pretendimin e
mungesës së zotësisë të fëmijës ende të palindur378
.
Në qoftë se sendi, objekt i kontratës së dhurimit nxjerr fruta para lindjes të
sapokonceptuarit, këto fruta nuk i takojnë dhuruesit por përfituesit të dhurimit, duke
qenë se lindja vepron ex tunc, ka efekt prapaveprues.
Përsa ju përket frutave të sendit objekt i kontratës së dhurimit, doktrina e huaj
parashikon se frutat e maturuara para lindjes i takojnë përfituesit, në qoftë se dhurimi
është kryer në favor të një fëmije të palindur, por të ngjizur. Në këtë rast lindja do të
veprojë ex tunc duke qenë se sendi i përket përfituesit që nga momenti i kryerjes së
dhurimit.
Në qoftë se dhurimi është kryer në favor të një personi të pangjizur, frytet do i
takojnë dhuruesit deri në momentin e lindjes së përfituesit. Në këtë rast, ndryshe nga
dhurimi i kryer ndaj një fëmije të konceptuar, të ngjizur, lindja vepron ex nunc, pra
nuk ka efekt prapaveprues dhe frytet të prodhuara deri atëherë i takojnë dhuruesit.379
378
Në këtë mënyrë, ashtu sikurse zotësia e fëmijës të palindur është e pjesshme, e pjesshme do të jetë
edhe pushteti i përfaqësimit nga ana e prindërve të tij, duke qenë se efektet juridike mund të lindin mbi
të përfaqësuarin vetëm në rast se ky është i zoti të bëhet titullar i saj. Pietro Rescigno, “Trattato di diritto
privato, Succesioni”, Utet Giuridica, 2006, fq. 513. 379
Giorgio Cian, Alberto Trabucchi, “Commentario breve al Codice Civile”, Complemento
giurisprudenzile, Cedam, 1994, fq. 514.
122
KAPITULLI 7
PAVLEFSHMËRIA E KONTRATËS SË DHURIMIT
7.1. Kushtet dhe rastet e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit
Pavlefshmëria është paaftësia e një veprimi juridik për të prodhuar efekte
juridike.380
Kushtet e përgjithshme për vlefshmërinë e veprimeve juridike janë:
Personat që shfaqin vullnetin për të krijuar një veprim juridik duhet të kenë
zotësinë për të vepruar.
Vullneti i shprehur në veprimin juridik duhet të pasqyrojë vullnetin e vërtetë, të
pavesuar të personave që marrin pjesë në të, pra duhet të përputhet vullneti i
brendshëm me shfaqjen e tij.
Ky vullneti i shprehur nuk duhet të vijë në kundërshtim me një dispozitë
urdhëruese të ligjit.
Vullneti duhet të jetë i shprehur në një formë të caktuar, dhe të kërkuar nga
ligji për kryerjen e veprimit juridik.381
Mungesa e njërit prej kushteve të lartpërmendura do sjellë pavlefshmërinë e
kontratës së dhurimit.
Kodi Civil e trajton institutin e pavlefshmërisë së veprimeve juridike duke dalluar
dy lloje veprimesh juridike të pavlefshme:
a) veprime juridike që janë të pavlefshme - “absolutisht të pavlefshme”; dhe
b) veprime juridike që shpallen të pavlefshme - “relativisht të pavlefshme”.
Pra, edhe kontrata e dhurimit, si çdo veprim tjetër juridik mund të ndodhet në
kushtet e pavlefshmërisë absolute dhe relative.
Në pjesën e trajtuar më sipër, pamë se kontrata e dhurimit për të qenë e plotë në
mënyrë që të sjellë pasojat juridike që palët dëshirojnë, duhet të plotësojë një sërë
kushtesh që kishin të bënin me subjektin, objektin apo formën.
Natyrisht, mosrespektimi i tyre bën që dhurimi të jetë i pavlefshëm duke mos sjellë
pasoja juridike. Instituti i pavlefshmërisë së dhurimit, si pasojë e natyrës së veçantë
kontraktore të tij, është më shumë i lidhur me atë të testamentit se sa me rregullimin që
bëhet për kontratat në përgjithësi.
Kodi Civil parashikon shprehimisht rastet në të cilat veprimet juridike do të jenë të
pavlefshme.382
Veprimet juridike të cilat nuk krijojnë asnjë pasojë juridike janë:
a) veprimet juridike që vijnë në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit;
b) ato që kryhen për të mashtruar ligjin;
c) që kryhen nga të mitur nën moshën katërmbëdhjetë vjeç;
380
Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni, Trattato di diritto privato”, Giappichelli Editore,
Torino, 2005, fq. 136. 381
Juliana Latifi, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Grafon,Tiranë, 2005, fq. 217. 382
Neni 92, “Veprimet juridike të pavlefshme”, Kodi Civil.
123
ç) që bëhen në marrëveshje të palëve pa patur për qëllim që të sjellin pasoja
juridike (fiktive ose të simuluara).
Kështu, dhurimi do të jetë i pavlefshëm kur bëhet nga një person që nuk
mund të jetë dhurues (sepse nuk ka zotësinë,383
sepse nuk është pronar i sendit,384
etj), kur nuk është bërë në formën e kërkuar nga ligji apo kur është bërë në
kundërshtim me ligjin. Normalisht, kontrata e dhurimit e cila është kryer nga persona të pazotë për të
vepruar është e pavlefshme,385
duke qenë se një prej kushteve për vlefshmërinë e
kontratës është zotësia për të vepruar e palëve, të cilën e kemi trajtuar në kapitujt e
mëparshëm. Mungesa e zotësisë sjell pavlefshmëri si rezultat i mungesës së shprehjes
së vullnetit.
Normat që parashikojnë domosdoshmërinë e zotësisë për të vepruar të dhuruesit,
kanë si përjashtim rastin në të cilin dhurimi është kryer nga një person i mitur ose i
paaftë, të cilët mund të dhurojnë nëpërmjet kontratës së tyre martesore. Pra, në këtë
rast, kontrata e dhurimit është e vlefshme në qoftë se dhurimi është kryer me rastin e
martesës.
Veprimi juridik i dhurimit, në rastet në të cilat dhurohet një send, i cili nuk është
në pronësi të vetë dhuruesit, është absolutisht i pavlefshëm pasi vjen në kundërshtim
me urdhërimet e nenit 92 dhe 93 të Kodit Civil. Por, në të njëjtën kohë, do të jenë të
pavlefshme edhe pasojat e veprimit juridik të dhurimit për këtë pjesë.
383
Vendimi nr. 1216, datë 13.11.2001, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Në bazë të rrethanave të
çështjes paditësi ka kërkuar pavlefshmërinë e kësaj kontrate me pretendimin se, ajo nuk është
nënshkruar nga e dhuruesja, e cila ka qenë në spital në gjendje shumë të rëndë shëndetësore. I padituri
ka prapësuar se, kontrata është nënshkruar personalisht nga e ndjera përpara noteres dhe se ai duhet të
përfitojë nga pasuria e saj, pasi ka bashkëjetuar me të dhe se është i pa aftë për punë.
Gjykatat, në bazë të akt-ekspertimin grafik të nënshkrimit, të lëshuar nga LQK, si dhe nga shpjegimet e
dhëna nga mjeku, kanë arritur në përfundimin se, kontrata e dhurimit nuk është nënshkruar nga
dhuruesja. Gjendja e saj shëndetësore e pasqyruar edhe në kartelën klinike ka ardhur duke u rënduar dhe
në këto asaj i ka munguar aftësia për të vepruar dhe për të shprehur vullnetin e saj para zyrës së noteres.
Për rrjedhojë, kontrata e mësipërme është konstatuar si veprim juridik absolutisht i pavlefshëm.” 384
Vendimi nr. 296, datë 05.06.2012, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Me kontratën e dhurimit,
paditësi, vëllai i tij dhe nëna i kanë dhuruar të paditurit, pjesën e tyre ideale prej ¼ secili të
bashkëpronësisë së një apartamenti banimi të ndodhur në qytetin e Tiranës, sikurse rezultonte e tillë në
regjistrin e pasurive të paluajtshme. Paditësi dhe bashkëshortja e tij kanë kërkuar me anë të padisë që
gjykata, duke konstatuar pavlefshmërinë absolute të pjesshme të kontratës së dhurimit për pjesën e
dhuruar prej ¼ nga ana e paditësit, të zgjidhë pasojën e kërkuar prej tyre, regjistrimin e pronësisë për
këtë pjesë në emër të të paditurit dhe regjistrimin e saj në emër të palës paditëse.
Në thelb, me anë të padisë, pretendohet se dhurimi i pjesës së tij nga paditësi është bërë pa marrë
pëlqimin e bashkëshortes së tij. Po kështu, nga paditësi pretendohej se nënshkrimi në kontratën e
dhurimit nuk ishte i tij.
Kolegji Civil vëren se paditësi ka shkelur urdhërimin ligjor të kërkimit të pëlqimit me shkrim të
bashkëshortes së tij për tjetërsimin e pjesës ideale të pandarë prej ¼ në sendin e paluajtshëm objekt
gjykimi. Për rrjedhojë veprimi juridik, kontrata e dhurimit e lidhur në vitin 1996 është absolutisht e
pavlefshme për pjesën ideale prej ¼ të dhuruar nga ana e paditësit në favor të të paditurit”. 385
Fakti që përfaqësuesi i personit të pazotë për të vepruar nuk mund të lidhë një kontratë dhurimi në
emër të të përfaqësuarit lë të mendosh se në këtë rast legjislatori i referohet zotësisë juridike dhe jo asaj
për të vepruar. Vetë karakteri personal i kontratës së dhurimit dhe fakti që përfaqësuesit të personit të
pazotë nuk mund t‟i kalojë një e mirë pasurore, janë arsyeja e këtij ndalimi të vendosur në krye të
përfaqësuesit. Ky ndalim duhet të shtrihet për secilën formë dhe tip të dhurimit, dhe shkelja e tij do të
sjellë si pasojë juridike pavlefshmërinë, nulitetin e vetë kontratës së dhurimit. Antonio Palazzo, “I
contratti di donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 356.
124
Gjithashtu, kontrata e dhurimit është e pavlefshme kur është bërë nën ndikimin
e mashtrimit,386
kanosjes,387
a dhunës ose për shkak lajthimi. Më konkretisht
shohim një vendim të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë,388
vendim tek i cili objekt
gjykimi është një kontratë dhurimi e lidhur ndërmjet palëve ndërgjyqëse me kushtin e
vetëm që i padituri të mbajë për të banuar në këtë pronë paditësen e cila është nëna e
tij, deri në ditët e fundit të jetës së saj, kusht i cili nuk është përmbushur nga ana e të
paditurit. Me anë të padisë kërkohet pavlefshmëria e kontratës së dhurimit për shkak
se vullneti është shprehur nën efektet e mashtrimit.
Sipas Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë: ”Gjykatat kanë arritur në përfundimin se:
qoftë nga forma edhe nga përmbajtja, kontrata e dhurimit objekt gjykimi është një
veprim i rregullt juridik dhe në përputhje me ligjin. Nuk është provuar gjatë gjykimit,
që paditësja të jetë mashtruar në momentin e firmosjes së kontratës së dhurimit. Sa më
sipër, paditësja mund të kishte kërkuar deklarimin e pavlefshëm të kontratës së
dhurimit për mospërmbushje të kushtit, por jo për shkaqet që ngrihen në padi”.
Dhurimi do të jetë absolutisht i pavlefshëm389
nëse do të mungonte njëri prej
elementëve esencialë të tij ose nëse do të jetë në kundërshtim të drejtpërdrejtë
apo të tërthortë me normat imperative të ligjit, dhe për pasojë ai do të jetë pa efekte
juridike që nga momenti i realizimit.390
Nuk është e nevojshme që kontrata në kundërshtim me ligjin të jetë kryer nga palët
me qëllim për të shkelur ligjin ose të kërkohet dijenia e palëve në momentin e kryerjes
së veprimit për shkeljen e normës; pavarësisht nga elementi subjektiv, objektivisht
duhet të vijë në kundërshtim me ligjin.391
386
Nenet 403, 404, 408 të Kodit Civil. 387
Kanosje konsiderohet veprimi mbi psikikën e personit që e shtyn këtë të kryejë veprimin juridik nga
frika se ai vetë, bashkëshorti , pasardhësit ose paraardhësit e tij do pësojnë një dëm fizik ose material të
padrejtë dhe të rëndë. Kanosja mund të sjellë pavlefshmërinë e veprimit juridik kur ekzistojnë këto
kushte: kanosja duhet të jetë për shkaktimin e një dëmi në jetën, shëndetin ose pasurinë e personit
kundër të cilit drejtohet ose personave të afërm të tij, por të përcaktuar në ligj; kanosja duhet të jetë e
padrejtë, pra e kundërligjshme dhe dëmi duhet të jetë i rëndë. Valentina Kondili, “E drejta civile I”,
Pjesa e Përgjithshme, GEER, 2008, fq. 255. 388
Vendimi nr. 1306, datë 30.10.2001, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Me kontratë dhurimi, paditësit
dhe personi i tretë i kanë dhuruar të paditurit pjesën që i takonte secilit prej tyre, me kusht që i padituri
të mbajë për të banuar në këtë pronë paditësen (nënën e tij) deri ditën e fundit të jetës së saj. Paditësja
pretendon se kur ka nënshkruar kontratën nuk ka ditur gjë për përmbajtjen e saj dhe ajo është bërë në
kushtet e mashtrimit, pasi ajo nuk di shkrim e këndim. Gjithashtu, sipas paditëses kontrata e dhurimit
është e pavlefshme, pasi sendi objekt i saj nuk ishte pjesëtuar në natyrë. Nga ana e paditëseve
pretendohet se pas këtij veprimi juridik, i padituri e ka keqtrajtuar paditësen dhe e ka përzënë nga
shtëpia”. 389
Veprimi juridik nul ose absolutisht i pavlefshëm është forma më e rëndë e pavlefshmërisë së veprimit
juridik. Veprimi nul është sikur të mos kishte ekzistuar fare dhe palët ose të tretët mundet të sillen sikur
veprimi juridik të mos ishte kryer. Ardian Nuni, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011,
fq. 334-335. 390
Vendimi nr. 303, datë 22.02.2006, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Vlorë. Në bazë të rrethanave të
çështjes, paditësja duke pretenduar bashkëpronësinë e saj mbi truallin dhe banesësn, si pasuri e vënë
gjatë jetesës bashkëshortore, ka kërkuar konstatimin e pavlefshmërisë absolute të kontratës së dhurimit
dhe kthimin e palëve në gjendjen e mëparshme. Pronësia është në bashkëpronësi midis bashkëshortëve.
Asnjëri prej tyre nuk mund të tjetërsojë pjesë nga pasuria në bashkëpronësi pa miratimin e
bashkëpronarit tjetër. Gjykata e ka konsideruar padinë të mbështetur dhe prova dhe në ligj dhe ka
vendosur që: “Veprimi juridik, kontrata e dhurimit, është veprim absolutisht I pavlefshëm, sipas
përcaktimeve të nenit 92 të Kodit Civil, sepse është lidhur në kundërshtim me një dispozitë urdhërueses
të ligjit, pikërisht me nenin 208 të Kodit Civil.” 391
Vendimi nr. 354, datë 03.11.2009, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Kolegji e gjen të drejtë dhe të
mbështetur në nenin 17/b të K.C. të vitit 1981, në të cilin thuhet se: “Janë të pavlefshme veprimet
125
Në të njëjtën kohë edhe mungesa e elementëve thelbësorë të kontratës së
dhurimit mund të çojë në pavlefshmërinë absolute të kontratës së dhurimit.
Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë ka konkluduar në vendimin392
e saj se: “Pranohet
se në kontratën e dhurimit mungon vullneti i paditëses, element thelbësor ky i
kontratës, mungesa e të cilit sjell pavlefshmërinë e veprimit juridik. Zgjidhja e
pasojave të pavlefshmërisë së veprimit juridik ka të bëjë me fshirjen nga regjistrat
hipotekorë të këtij veprimi juridik.”
Në momentin në të cilin plotësohen të gjitha kushtet e parashikuara nga ligji,
kontrata e dhurimit do të jetë plotësisht e vlefshme. Në këtë përfundim ka arritur edhe
Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë,393
në bazë të së cilit: “Veprimet juridike të dhurimit,
nuk ka rezultuar nga gjykimi të jetë provuar se janë në kundërshtim me ligjin, haptazi
në dëm të shtetit apo me qëllim mashtrimi të ligjit... Përkundrazi nga gjykimi ka
rezultuar se ato veprime plotësojnë kushtet që ligja kërkon për vlefshmërinë e
veprimeve juridike me të cilat kalohet pronësia mbi sendet e paluajtshme, siç është dhe
dhurimi. Ka rezultuar se, veprimet juridike janë bërë me akte noteriale ku palët në
cilësinë e dhuruesve kanë shprehur vullnetin e tyre para një zyre noteriale për
dhurimin e sendit të paluajtshëm, objekt dhurimi, pranueses së dhurimit. Veprimi
juridik nuk ka rezultuar se, është kryer nga persona të pazotë për të vepruar për shkak
sëmundje, a zhvillim mendor të metë, që nuk kanë pasur ndërgjegje dhe vetëdijen e
veprimeve që kryejnë, as nuk është provuar se ka ndodhur ndonjë nga kushtet e tjera
që ligji cakton për pavlefshmërinë e veprimeve juridike, si mashtrimi, lajthimi,
kanosje, etj.”
juridike që: b) vijnë në kundërshtim me ligjin”, konkluzionin e gjykatave se: tjetërsimi i pronësisë së
paluajtshme (kontrata e dhurimit), i kryer nga të paditurit, është një veprim juridik që vjen në
kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit dhe si e tillë ky veprim nuk prodhon pasoja juridike
për palët.
Që të arrihet në konkluzionin se veprimi juridik është absolutisht i pavlefshëm, në vështrim të neneve
86 dhe 87 të K.C. të vitit 1981 duhet të plotësohen dy kushte: 1. Të vërtetohet se ky veprim juridik është
kryer prej njërit prej bashkëshortëve, gjatë ekzistencës së martesës; dhe 2. Ky veprim juridik të jetë
kryer pa pëlqimin e bashkëshortit tjetër. Në bazë të rastit konkret, pala e paditur ... gjatë shqyrtimit
gjyqësor pohon se nuk e ka marrë pëlqimin e bashkëshortes për këtë veprim juridik. Në këto kushte,
Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson të drejtë konkluzionin e arritur nga të dyja gjykatat se veprimi
juridik i tjetërsimit të pasurisë së paluajtshme (kontrata e dhurimit) me nr. 8879/2503, datë 18.07.1994),
i kryer nga të paditurit është një veprim juridik që vjen në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të
ligjit, dhe si e tillë ky veprim nuk prodhon pasoja juridike për palët, për rrjedhim palët duhet të kthehen
në gjendjen e mëparshme dhe vetë pala paditëse në gjendjen e bashkëpronësisë bashkëshortore mbi
sendin objekt gjykimi.” 392
Vendimi nr. 5392, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Paditësja i është drejtuar Gjykatës ku kërkon
konstatimin e pavlefshmërisë absolute të kontratës së dhurimit për mungesë të elementëve thelbësorë të
vlefshmërisë së veprimit juridik. Në nenin 663 të Kodit Civil, konditat e nevojshme për lidhjen dhe
vlefshmërinë e kontratës janë: pëlqimi i palës që merr përsipër detyrimin, shkaku i ligjshëm në të cilin
mbështetet detyrimi, objekti që formon lëndën e kontratës dhe forma e kërkuar nga ligji. Si konkluzion.
Në rastin konkret kontratës së dhurimit i mungon pëlqimi i paditëses, që do të buronte nga animus
donandi. 393
Vendimi nr. 64, datë 30.01.2007, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë. Në bazë të rrethanave të çështjes
paditësja ka kërkuar pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit. “Sipas paditëses kontrata e dhurimit në të
cilën ajo ka qenë në cilësinë e dhurueses, së bashku me dhurues të tjerë, me të cilët ka lidhje gjinie,
është e pavlefshme, pasi nuk është nënshkruar prej saj dhe se ajo nuk ka shprehur vullnetin e saj për
dhurimin... Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, gjykon se, nga Gjykata e Apelit drejt është konkluduar se,
kontratat e dhurimit të kundërshtuar me padi si të pavlefshme, nuk janë të tilla, pasi ato plotësojnë
kushtet që ligja kërkon për vlefshmërinë e veprimit juridik.”
126
Dhurimi absolutisht i pavlefshëm nuk mund të bëhet i vlefshëm me asnjë
veprim të mëvonshëm, as duke dhënë pëlqimin, as me kalimin e kohës së
parashkrimit dhe as me zhdukjen më vonë të shkakut të pavlefshmërisë.394
Në këtë konkluzion ka arritur edhe Kolegji Civil i Gjykatës së lartë në vendimin
nr. 345,395
sipas të cilit: “Një veprim juridik absolutisht i pavlefshëm apo, i pavlefshëm
(termi i përdorur nga ligjvënësi) është i pavlefshëm që në momentin e kryerjes së tij, ai
nuk krijon asnjë pasojë juridike për palët dhe konsiderohet si i paqenë (nul),
pavarësisht se mund të ketë krijuar pasoja materiale për palët. Po kështu, veprimi
juridik i pavlefshëm nuk mund të bëhet më i vlefshëm me asnjë lloj “korrigjimi” të
mëpasshëm, qoftë edhe me zhdukjen e shkakut të pavlefshmërisë.
Duke qenë i tillë, veprimi juridik i pavlefshëm nuk mund të deklarohet i
pavlefshëm nga gjykata, por konstatohet prej saj si i tillë duke zgjidhur
mosmarrëveshjen midis palëve pjesëmarrës në gjykim. Në të tilla rrethana, në qoftë se
gjykata gjatë gjykimit të një çështje konstaton se një veprim juridik është i pavlefshëm
(absolutisht i pavlefshëm), ajo duhet të zgjidhë çështjen duke konsideruar
pavlefshmërinë e këtij veprimi edhe pa pasur asnjë lloj kërkimi nga palët pjesëmarrëse
në gjykim.
Bazuar në doktrinën dhe jurisprudencën e veprimeve juridike, për të marrë në
konsideratë pavlefshmërinë absolute të veprimit juridik, nuk është e nevojshme
paraqitja e ndonjë kërkese të posaçme qoftë edhe padi apo kundërpadi.”
Pra, ligjvënësi nuk e detyron gjykatën të deklarojë veprimin si të pavlefshëm, por e
detyron atë të konstatojë pavlefshmërinë e këtij veprimi juridik dhe mbi këtë fakt të
zgjidhë mosmarrëveshjen midis pjesëmarrësve në poçes.
Kontrata e dhurimit është e kundraligjshme edhe në rastet në të cilat ajo
lidhet për të mashtruar ligjin, si p.sh. kontratat e dhurimit me anë të së cilës një
person, i cili ka detyrimin ligjor për të deklaruar pasurinë e tij, kryen me qëllim
fshehjen e një pjese të saj.
Një nga kushtet e vlefshmërisë së veprimeve juridike është veshja e tyre me
formën e kërkuar nga ligji. Për kontratën e dhurimit, e cila ka për objekt sendet e
paluajtshme, Kodi Civil ka parashikuar shprehimisht se: “dhurimi i sendeve të
paluajtshme duhet të bëhet me akt publik dhe të regjistrohet, përndryshe është i
pavlefshëm.” Pra, kontrata e dhurimit në këtë rast, e cila nuk është kryer në formën e
kërkuar nga ligji është e pavlefshme si rezultat i mungesës së një kushti thelbësor.
Detyrimi për regjistrimin e këtij akti në Z.R.P.P. është një procedurë e cila
kërkohet nga ligji, por kryhet pas përfundimit të kontratës dhe ligji nr. 7843, datë
13.07.1994 nuk parashikon ndonjë limit kohor jashtë të cilit nuk do të mund të kryhet
ky regjistrim.
I njëjti konkluzion arrihet edhe nga vendimi i Kolegjit Civil të Gjykatës së
Lartë,396
tek i cili paditësi ka pretenduar pavlefshmërinë absolute të aktit të dhurimit si
394
Pavlefshmëria e kontratës për mungesë të formës është pavlefshmëri absolute dhe mund të sjellë
pasojat e synuara nga palët vetëm në rastin e parashkrimit fitues, i cili në këto raste mbulon
pavlefshmërinë absolute. Valentina Kondili, “E drejta civile I”, Pjesa e Përgjithshme, GEER, 2008, fq.
244. 395
Vendimi nr. 345, datë 07.09.2010, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. 396
Vendimi nr. 1312, datë 24.10.2001, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Sipas paditësit, aktit të dhurimit
i mungon forma pasi nuk është bërë me akt noterial e në kundërshtim me ligjin 7829, datë 01.06.1994
“Për noterinë” përsa i përket rregullimeve që përcaktojnë dispozitat e tyre në lidhje me formën e
përpilimit të një akti të tillë nga noteri etj. Nga paditësi gjithashtu pretendohet se dhurimi i pasqyruar në
këtë akt, nuk shpreh vullnetin e lirë të dhurueses për veprimin juridik të dhurimit. Nga ana tjetër, e
127
veprim juridik i cili nuk plotëson në formë e në përmbajtje kushtet që ligji kërkon për
vlefshmërinë e tij.
Gjykata ka konstatuar se: “Në rastin konkret veprimi juridik i pretenduar si dhurim
duhet të jetë i tillë që sipas ligjës të plotësojë disa kondita të nevojshme për qenien e
kontratës, pëlqimin e palëve që marrin pjesë në kontratë, shkakun e ligjshëm, objektin
që formon lëndën e kontratës dhe formën e kërkuar nga ligja. Në këtë lloj veprimi
juridik forma është element i përmbajtjes, pra nuk mjafton vetëm shfaqja e vullnetit
por ai duhet të vishet me një formë të caktuar në ligj, mungesa e të cilës sjell
pavlefshmërinë e tij. Mosplotësimi i konditave të sipërme të kontratës e bën atë të
pavlefshëm si veprim juridik i cili në vetvete ka si qëllim të krijojë, ndryshojë ose
shuajë marrëdhënie juridike të caktuara.”
Në rastin konkret nuk është provuar se janë krijuar të tilla dhe me të drejtë gjykata
e ka konstatuar si të pavlefshëm veprimin e kryer dhe ka vendosur kthimin e palëve në
gjendjen e mëparshme.397
Në një tjetër vendim,398
po Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, ka vendosur lënien në
fuqi të vendimit të Gjykatës së Apelit duke arritur në përfundimin se: “ Meqenëse
kontrata e dhurimit duhet të bëhej me akt noterial ndryshe ishte e pavlefshme, atëherë
në kuptim e zbatim të drejtë të ligjit, kontrata e dhurimit objekt gjykimi është
absolutisht e pavlefshme, për shkak se nuk është lidhur në formën e kërkuar nga ligji
për efekt të vlefshmërisë së veprimit juridik.”
Në të njëjtin konkluzion ka arritur edhe Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë399
në
vendimin nr. 1987. Sipas këtij Kolegji, vendimi i gjykatës për pavlefshmërinë e
kontratës së dhurimit, si veprim juridik që vjen në kundërshtim me ligjin, është i drejtë
dhe i bazuar. “Me të drejtë gjykata ka konstatuar se kontrata e dhurimit e përpiluar nga
noteria nuk është konform kërkesave të ligjit, mangësi që e bëjnë atë veprim juridik
absolutisht të pavlefshëm dhe pa pasoja juridike për palët kontraktuese.”
paditura ka pretenduar kryerjen e një veprimi juridik, dhurimi me vullnetin e lirë të palëve e në
përputhje me ligjin. 397
Të njëjtin përfundim ka nxjerrë edhe Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, në një tjetër vendim: vendimi
nr. 93, datë 08.02.2007. Kolegji është shprehur se: “Për lidhjen e kontratës së dhurimit kur objekt është
një send i paluajtshëm, vlejnë rregullat e përgjithshme për lidhjen e kontratës për kalimin e pronësisë së
sendeve të paluajtshme. Për këtë arsye, dhurimi duhet të bëhet me anë të një akti noterial dhe të
regjistrohet pranë regjistrave të pasurive të paluajtshme. Sa më lart, është në përputhje si me
parashikimet e nenit 89/3 të Kodit Civil të vitit 1981, ashtu dhe të nenit 83 të Kodit Civil në fuqi. Për
rrjedhim dhe pretendimi se pala paditëse ia ka dhuruar pjesën takuese të truallit palës së paditur me anë
të deklaratës të thjeshtë nuk qëndron. Përveç shfaqjes së vullnetit, në këtë rast ligji kërkon të respektohet
dhe forma, akti noterial përkatës, që në këtë rast mungon.” 398
Vendimi nr. 1333, datë 22.11.2007, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Pala paditëse pretendon se ajo
është bashkëpronare e sendit për shkak se kontrata e dhurimit nuk është bërë me akt noterial dhe për
rrjedhojë është absolutisht e pavlefshme. Përveç kësaj, pavlefshmëria absolute pretendohet edhe për
shkak të disponimit nga paditësja me dhurim të pjesës së saj takuese pa marrë pëlqimin paraprak të
bashkëshortit.” 399
Vendimi nr. 1987, datë 25.11.2004, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Në kontratën e dhurimit, në
fund të saj thuhet se firma e dhurueses merret në spitalin ku ajo ishte e shtruar, por në fakt vetë
dhuruesja nuk ka nënshkruar. Në krah të emrit të dhurueses është marrë vetëm një njollë gishti dhe nuk
jepet asnjë sqarim pse dhuruesja nuk ka mundur të nënshkruajë aktin. Poshtë emrit të dhurueses ka
nënshkruar një person tjetër, i cili nuk rezulton të jetë person i autorizuar nga dhuruesja, veprime këto
që vijnë në kundërshtim me kërkesat e nenit 46 të Ligjit nr. 7829, datë 01.06.1994 "Për Noterinë", sipas
të cilit aktet nënshkruhen rregullisht nga palët duke shkruar emrin e mbiemrin e plotë dhe kur ndonjëra
nga palët nuk di të shkruajë, autorizon të shkruajë për të një person tjetër, për identitetin e të cilit noteri
sigurohet njëlloj si dhe për palët. Kontrata është përpiluar sikur do të nënshkruhej rregullisht nga
dhuruesja, pa dhënë asnjë sqarim për rrethanat e lartpërmendura dhe në vend të saj kanë nënshkruar
persona të tjerë, parregullsi që vijnë në kundërshtim me ligjin dhe venë në dyshim vullnetin e dhurueses
për veprimin juridik të kryer.”
128
Kontrata e dhurimit e cila është lidhur me marrëveshje të palëve për të mos
sjellë pasoja juridike, është kontratë absolutisht e pavlefshme si në rastin kur
kontrata është kryer sa për faqe, pa pasur si qëllim sjelljen e pasojave (dhurim
fiktiv) ashtu edhe në rastin kur është lidhur për të mbuluar një veprim tjetër të
cilin kanë dashur të kryejnë palët (dhurim i simuluar).
Ajo që është ndeshur më shpesh në praktikë ka qenë kontrata e dhurimit e
simuluar, kontratë kjo e cila është lidhur me qëllim për t‟u shpëtuar detyrimeve ligjore
në lidhje me taksat dhe tatimet që rrjedhin nga kontrata e shitjes, apo për të bërë të
mundur mosrealizimin e të drejtës së parablerjes bashkëpronarëve të tjerë.
Ndërsa, rastet në të cilat palët lidhin kontratën e dhurimit vetëm formalisht, pa
pasur si qëllim krijimin e pasojave juridike, është rasti në të cilin personi dhuron një
pjesë të pasurisë së tij për të mos ekzekutuar detyrimin e tij në lidhje me një hua.
Megjithatë, pavarësisht kryerjes së këtij veprimi juridik për dukje, Kodi Civil
nëpërmjet parashikimit të Padisë Pauliana,400
i jep mundësi personave të tjerë
(kreditorëve) për të kërkuar pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit që synon në uljen
fiktive të pasurisë së debitorit (dhuruesit).401
Që të ngrihet kjo lloj padie kërkohet jo
vetëm qëllimi i debitorit për të pakësuar pasurinë e tij, por duhet të konkurrojë edhe
dijenia e personave të tretë me të cilët është kryer veprimi juridik.
Është e rëndësishme të theksohet se, këto kritere duhet të ekzistojnë në mënyrë
kumulative, pasi mungesa qoftë edhe e vetëm njërit prej tyre bën të pamundur
legjitimimin pasiv të personit ndaj të cilit ngrihet padia, në rastin konkret të dhuruesit.
Çështja shtrohet nëse mund të anulohet mospranimi i dhurimit, si veprim
juridik i njëanshëm?
Përgjigjja në këtë rast do të ishte negative, por jo për faktin se mospranimi i
dhurimit përbën një lloj të veçantë veprimi juridik, pasi vetë ligji, sikurse e
përmendëm më sipër, nuk bën dallim midis veprimeve juridike të kryera nga debitori,
por për arsyen se në këtë rast nuk bëhet fjalë për pakësim, por për mosshtim të
pasurisë.402
400
Kodi Civil parashikon në nenin 607, paragrafi i parë se: “Kreditori ka të drejtë të kërkojë që të
deklarohen të pavlefshme veprimet juridike të kryera nga debitori me qëllim që të pakësojë sasinë ose
vleftën e pasurisë së tij në dëm të kreditorit, me kusht që kredia të ketë lindur më parë se të jetë kryer
veprimi juridik.” 401
Vendimi nr. 163, datë 12.04.2011, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Në rastin konkret, pala paditëse
ka pretenduar se kryerja e veprimit juridik (kontratë dhurimi) mes palës së paditur dhe personit të tretë
është kryer për të shmangur pjesën takuese të të paditurës, në pronësinë e një sendi të paluajtshëm, nga
procedurat ekzekutuese të një vendimi gjyqësor civil të formës së prerë, që i njihnin asaj një detyrim
financiar ndaj palës paditëse.
Në Kodin Civil, Kreu IV i titullit II “Ekzekutimi dhe shuarja e detyrimeve”, ligjvënësi, në një dispozitë
të posaçme (neni 607), ka parashikuar në mënyrë të detajuar të drejtën që i njihet kreditorit për të
pretenduar pavlefshmërinë e çdo veprimi juridik të debitorit me qëllim pakësimin e sasisë ose vleftës së
pasurisë së tij në dëm të kreditorit, me kusht që kredia të ketë lindur më parë se të jetë kryer veprimi
juridik.” Duke pretenduar se veprimi juridik i mësipërm (kontrata e dhurimit) është kryer me qëllim
pakësimin e pasurisë së debitores për të arritur mospagimin e detyrimit që i është njohur me vendim
gjyqësor të formës së prerë, paditësja ka kërkuar konstatimin e pavlefshmërisë absolute të veprimit
juridik, si një veprim i kryer në mashtrim të ligjit. Megjithatë, në bazë të rrethanave të çështjes, padia e
cila duhej të ngihej në këtë rast nga e pala paditëse është pikërisht padia pauliana, si padi që mbron të
drejtat e kreditorit kundrejt veprimeve të debitorit për t‟iu shmangur shlyerjes së detyrimit. 402
Në rastin e kontratës së dhurimit, objekti i dhurimit, do të futej në pasurinë e përfituesit nga dhurimi,
vetëm me dhënien e pëlqimit nga ky i fundit. Mosdhënia e pëlqimit bën që në fakt të mos realizohet vetë
kontrata e dhurimit e, për pasojë, të mos shtohet pasuria e debitorit, por jo të pakësohej ajo. Në këtë
129
Dijenia apo padijenia e përfituesit, në rastin e dhurimit janë të parëndësishme,
duke qenë se Kodi Civil kërkon dijeninë e personit me të cilin debitori ka kryer
veprimin vetëm për veprimet të cilat janë kryer me kundërshpërblim, duke përjashtuar
në këtë mënyrë kontratën e dhurimit, për vetë mungesën e kundërshpërblimit.
Nuk mund të kërkohet pavlefshmëria e veprimeve juridike të kryera nga debitori
me qëllim dëmtimin e kreditorit apo kreditorëve, kur debitori i kryen këto dhurime në
raste solemne, kur bën dhurata shpërblyese, si dhe kur dhuron në shenjë mirënjohjeje,
si psh. në rastin kur dhuruesi dhuron një send me rastin e Vitit të Ri, për ditëlindje, për
fejesë, për shërbimet vullnetare të dikujt, etj. Këto dhurata duhet të jenë në proporcion
me mundësitë materiale të dhuruesit, pra duhet të jenë dhurata të kontrolluara dhe jo të
jashtëzakonshme dhe me vlera të larta.403
Ndërsa, dhurimi do të jetë relativisht i pavlefshëm për shkak të defekteve në
formimin e veprimit për të cilat pavlefshmëria absolute do të ishte e tepërt.404
Anulueshmëria është një figurë e krijuar nga ligji, dhe kështu edhe rastet e saj janë
vetëm taksative, të parashikuara shprehimisht.405
Ajo zbatohet, normalisht, kur
mungesa e një elementi thelbësor nuk konsiderohet e mjaftueshme për të shkaktuar
pasojat më radikale të pavlefshmërinë, pavlefshmërinë absolute. Efektet e anulimit
realizojnë kthimin e palëve në gjendjen e mëparshme, njësoj sikurse të kontrata të mos
ishte lidhur.
Pavlefshmëria relative ose anulueshmëria ndeshet në të gjitha ato raste kur
akti ekziston dhe mund të prodhojë efektet e tij, por i jepet mundësia njërit
subjekt të kërkojë pavlefshmërinë duke eliminuar me prapaveprim çdo pasojë
direkte. Pra, është një lloj situate pasigurie, pezullimi, në qoftë se veprimi nuk
anulohet ose konvalidohet derisa nuk ka skaduar afati i parashkrimit. Pas datës së
parashkrimit akti do të konsiderohet i vlefshëm.
Një ndër dallimet kryesore ndërmjet këtyre dy lloj pavlefshmërish, qëndron në
afatin e parashkrimit të ngritjes së padisë përkatëse.
Padia për pavlefshmërinë absolute të kontratës së dhurimit nuk i
nënshtrohet ndonjë afati parashkrimi, prandaj mund të ngrihet në çdo kohë. Kontrata e dhurimit, e cila është absolutisht e pavlefshme, për vetë faktin se nuk sjell
pasoja juridike për palët, nuk e ka fuqinë e një kontrate të vlefshme dhe si e tillë nuk
mund të deklarohet e pavlefshme nga gjykata. Pavlefshmëria absolute merret
parasysh nga gjykata, dhe kryesisht, pa u kërkuar nga pala e interesuar ose edhe
kundër dëshirës së saj.
kuadër del e qartë pse Padia Pauliana nuk mund të përdoret për të goditur mospranimin e dhurimit të
bërë nga ana e debitorit. Ardian Nuni, “Padia Pauliana – Kundërshtimi i veprimeve juridike të debitorit
(Neni 607 I Kodit Civil)”, Revista “Studime Juridike”, Tiranë, 2002 fq. 55-56. 403
Në këto raste do të jetë pikërisht gjykata ajo që do të vlerësojë këto dhurata me të vetmin qëllim që të
vërtetojë nëse ato kanë qenë në proporcion me mundësitë materiale të debitorit. Alajdin S, Alishani, “E
drejta e detyrimeve”, Pjesa e Përgjithshme, Prishtinë, 2002, fq. 631. 404
Ardian Nuni, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 334-335. 405
Neni 94 i Kodit Civil parashikon se cilat janë veprimet juridike të cilat shpallen të pavlefshme.
Anulueshmëria takohet në rastet e mëposhtme: 1) në lidhje me subjektet: për pazotësinë për të vepruar,
ligjërisht të vërtetuar ose të deklaruar; për pazotësi të padeklaruar që është e shoqëruar me kërkesat e
treguara nga neni 94/c të Kodit Civil; 2) lidhur me vullnetin: për veset e vullnetit ose për shfaqjen e një
vullneti që duket inekzistent ndërkohë që vullnet nuk ka, për shkak të gabimit në deklarimin e vullnetit
ose për gabim në transmetim. Ardian Nuni, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2009, fq.
336.
130
Vetë Gjykata e Lartë, në një vendim të saj406
ka arritur në përfundimin se: “Duhet
theksuar që në rastin e veprimeve juridike absolutisht të pavlefshme nuk bëhet fjalë
për afate të parashkrimit shues, pasi këto veprime juridike janë nul dhe nuk sjellin
asnjë pasojë juridike që nga momenti i kryerjes së tyre, prandaj pavlefshmëria e tyre
mund të kërkohet nga çdo kush dhe në çdo kohë, bile nuk është e nevojshme që të
ngrihet padi me objekt vetëm konstatimin e pavlefshmërisë absolute të veprimeve
juridike, pasi kjo pavlefshmëri mund të konstatohet edhe kryesisht në çdo lloj
gjykimi.”
Kurse padia për pavlefshmërinë relative i nënshtrohet afateve të parashkrimit të
parashikuara shprehimisht në Kod.407
Pra, afati i parashkrimit për shpalljen e
pavlefshmërisë relative, është pesëvjeçar, afat i posaçëm, në dallim nga afati i
përgjithshëm i parashkrimit të padive që është dhjetëvjeçar.
Një përfundim i tillë ka rezultuar dhe nga vendimi i Kolegjeve të Bashkuara të
Gjykatës së Lartë.408
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë kanë çmuar se:
”Gjykatat kanë zbatuar keq nenin 103 të Kodit Civil, dispozitë që rregullon afatet e
parashkrimit të padisë për shpalljen e pavlefshmërisë së veprimit juridik. Në rastin në
gjykim, kemi të bëjmë me padinë për kërkimin e konstatimit të pavlefshmërisë
absolute të veprimit juridik të dhurimit dhe njohje bashkëpronësie, të cilat nuk i
nënshtrohen afateve të parashkrimit. Kodi Civil, në nenin 113, ka parashikuar
shprehimisht, si padi që nuk parashkruhen paditë e njohjes.”
Ndonëse Kodi Civil nuk përmban asnjë dispozitë që t‟i lidhë me ndonjë afat
parashkrimi veprimet juridike absolutisht të pavlefshme, ligjvënësi ka pasur parasysh
parimin se, këto veprime, nuk mund të shkaktojnë pasojat juridike të dëshiruara dhe se
koha në vetvete, nuk mund të korrigjojë këtë lloj pavlefshmërie, duke mos e lidhur
këtë me ndonjë afat parashkrimi. Paditë për konstatimin e pavlefshmërisë absolute të
veprimeve juridike, që janë në vetvete të pavlefshme ose inekzistente, nuk i
nënshtrohen parashkrimit shues, edhe sepse ato nga natyra juridike janë padi njohje.
Anulueshmëria e kontratës së dhurimit është e kushtëzuar kurdoherë nga
paraqitja e kërkesës në gjykatë nga personi i interesuar dhe kompetente për të
vlerësuar një gjë të tillë është vetëm gjykata, gjë e cila nuk ndodh në rastin e kontratës
së dhurimit absolutisht të pavlefshme, e cila nuk shpallet e pavlefshme, por
konstatohet si e tillë.
Kontrata e dhurimit relativisht e pavlefshme, në dallim nga ajo nul, i sjell pasojat
juridike që synojnë palët dhe ka fuqinë e një veprimi juridik të vlefshëm, deri në
momentin në të cilën deklarohet si e pavlefshme me vendim të gjykatës dhe me
kërkesën e personit të interesuar.
Në lidhje me pavlefshmërinë e dhurimit, gjithashtu, njihet mundësia që nëse
shkaku i pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit prek vetëm një pjesë të veprimit
juridik, ky mbetet i vlefshëm në pjesët e tjera të tij, përveç kur, sipas përmbajtjes së
veprimit juridik, këto pjesë paraqesin marrëdhënie të pandashme me pjesën e
406
Vendimi nr. 62, datë 07.02.2012, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. 407
Neni 103, 104, Kodi Civil. 408
Vendimi nr. 41, datë 13.11.2003, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë. “Ndonëse, Kodi Civil
nuk përmban asnjë dispozitë që të lidhë me ndonjë afat parashkrimi veprimet juridike absolutisht të
pavlefshme, ligjvënësi ka pasur parasysh parimin se këto veprime nuk mund të shkaktojnë pasojat
juridike të dëshiruara dhe se koha në vetvete, nuk mund të korrigjojë këtë lloj pavlefshmërie, duke mos
e lidhur këtë me ndonjë afat parashkrimi. Paditë për konstatimin e pavlefshmërisë absolute të veprimeve
juridike, që janë në vetvete të pavlefshme ose inekzistente, nuk i nënshtrohen parashkrimit shues, edhe
sepse ato nga natyra juridike janë padi njohje”.
131
pavlefshme të veprimit juridik.409
Pavlefshmëria e pjesshme e kontratës verifikohet në
të gjitha ato raste kur kontrata ka të meta jo në tërësi, por vetëm në disa pjesë
përbërëse të saj. Në këtë rast, pjesët e pavlefshme nuk e bëjnë të pavlefshme gjithë
kontratën.
Cilët janë personat të cilët kanë të drejtë të kërkojnë pavlefshmërinë e
kontratës së dhurimit?
Pavlefshmëria absolute e kontratës së dhurimit mund të kërkohet nga cilido
që ka interes, mund të pretendohet si ndaj palës tjetër, ashtu edhe çdo të treti, qoftë ky
në mirëbesim. Kjo pavlefshmëri merret parasysh nga gjykata edhe në qoftë se pala e
interesuar nuk e ka kërkuar atë ose edhe kundër dëshirës së saj.
Gjykata e Apelit, Tiranë, me vendimin e saj nr. 892, datë 26.01.2012 çmon të
theksojë se: “Pavlefshmëria absolute e një veprimi juridik përkon me një gjendje të
tillë juridike sipas së cilës, veprimi juridik quhet se nuk është kryer për shkak se bie në
kundërshtim me rendin ligjor në fuqi, çka presupozon se është në kundërshtim me
ligjin dhe për pasojë me rendin juridik. Pra, pavlefshmëria absolute përcaktohet nga
një tërësi rrethanash dhe faktesh juridike, dhe për shkak të këtyre elementëve, gjykata
edhe kryesisht e konstaton këtë gjendje juridike dhe zgjidh me vendim pasojat e
shkaktuara prej tij, duke rivendosur të drejtat e cenuara.”
Në lidhje me këtë trajtim, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë410
kanë
mbajtur këtë qëndrim: “Në mbështetje të argumenteve që u dhanë më lart, Kolegjet e
Bashkuara të Gjykatës së Lartë arritën në përfundimin se për të konsideruar një veprim
juridik absolutisht të pavlefshëm nuk është e nevojshme paraqitja e një kërkese të
posaçme, qoftë kjo padi apo kundërpadi, pasi kjo lloj pavlefshmërie konstatohet
pavarësisht nga paraqitja në gjykatë e kërkesës”.
Në ndryshim nga pavlefshmëria absolute, pavlefshmëria relative mund të
deklarohet vetëm mbi kërkesën e personit të interesuar, pra, personat të cilët kanë
të drejtë të kërkojnë pavlefshmërinë; trashëgimtarët e tyre dhe përfaqësuesit e tyre
ligjorë. Personat e tretë nuk mund të kërkojnë nga gjykata një gjë të tillë dhe as gjykata
nuk mundet të deklarojë kontratën e pavlefshme pa kërkesën e palëve të interesuara.411
Në mënyrë të veçantë do të jenë të pavlefshme :
Dhurimi i bërë nga një person i paaftë për të kuptuar dhe vlerësuar
rëndësinë e veprimit që po kryen është e pavlefshme. Në lidhje me
kontratën e dhurimit, nuk ka një nen që ta parashikojë këtë shprehimisht.
Meqenëse, dhurimi ngjan shumë me trashëgiminë testamentare, në lidhje me
zotësinë për të bërë dhurim do të bazohemi tek dispozitat që flasin për zotësinë
për të bërë testament.
Kodi Civil parashikon412
se nuk ka zotësi për të bërë testament personi i cili në
kohën e bërjes së testamentit nuk është në gjendje për të kuptuar rëndësinë e veprimit
të tij. Gjithashtu, Kodi Civil parashikon edhe rastin kur shpallen të pavlefshme
veprimet juridike të cilat janë kryer nga një person i cili në kohën e kryerjes së
409
Neni 111, Kodi Civil. 410
Vendimi nr. 13, datë 09.03.2006, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë. 411
Ardian Nuni, E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2009, fq. 338. 412
Neni 373 paragrafi i tretë, Kodit Civil.
132
veprimit juridik nuk ishte i ndërgjegjshëm për të vlerësuar rëndësinë e veprimit,413
megjithëse në atë moment nuk i ishte hequr zotësia për të vepruar.414
Për të vërtetuar këtë pavlefshmëri, mjafton të provohet pazotësia e dhuruesit pa
pasur rëndësi mirëbesimi apo keqbesimi i përfituesit apo ardhja e ndonjë dëmi.
Përcaktimi i gjendjes së mësipërme bëhet kurdoherë nga një komision ekspertësh pas
një ekspertize të kujdesshme dhe gjatë gjykimit për pavlefshmërinë e dhurimit ku
paditësi thjesht duhet të paraqesë prova për të vërtetuar pazotësinë e dhuruesit.
Një dhurim i pavlefshëm mund të anulohet nga gjykata me kërkesë të dhuruesit
ose të trashëgimtarëve të tij.
Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë,415
ka arritur në një përfundim i tillë në
vendimin me objekt “Shpalljen e pavlefshme të kontratës së dhurimit, ku në bazë të
rrethanave të çështjes ka rezultuar se: “…paditësi ka pretenduar se kontratën e
dhurimit e ka nënshkruar i detyruar nga e paditura në kushtet e një gjendje
shëndetësore të përkeqësuar, e cila ka ndikuar në aftësinë e sferës intelektuale, duke
humbur kujtesën dhe orientimin në kohë e hapësirë. Këto pretendime të paditësit u
vërtetuan nga shpjegimet e mjekut në seancë gjyqësore sipas të cilit paditësi ka pasur
turbullime intelektuale sa që nuk ka qenë në gjendje të kuptonte e të kryente veprime
juridike dhe për gjithë periudhën ka qenë nën efektin e mjekimeve.
Sipas shpjegimeve të ekspertit, paditësi vuan nga demenca alzhejmer, nuk
orientohet në kohë e hapësirë për shkak të çrregullimeve të theksuara të kujtesës, nuk
është në gjendje të kuptojë që është i sëmurë dhe humori i tij pasqyron njëfarë euforie.
Shkalla e rëndë e paaftësisë mendore aktuale të pacientit e bën të papërgjegjshëm për
veprimet e tij. Në kohën e kryerjes së veprimit juridik, paditësi nuk ka qenë i
ndërgjegjshëm për rëndësinë e veprimeve të tij prandaj në këto kushte, Gjykata
vendosi shpalljen e pavlefshme të kontratës së dhurimit në mbështetje të nenit 94/c të
Kodit Civil...”.
Rast tjetër pavlefshmërie i kontratës së dhurimit, i njohur nga jurisprudenca e
huaj, është edhe rasti kur dhuruesit në kohën e kryerjes së veprimit nuk
ishte i ndërgjegjshëm për rëndësinë e veprimit, si pasojë e një sëmundjeje
psikike ose si pasojë e zhvillimit të metë mendor, pavarësisht se me vendim
gjykate këtij personi nuk i është hequr ende kjo zotësi.416
Për jurisprudencën italiane, pasojat e pavlefshmërisë për dhuruesin në këtë rast do
shtrihen dhe mbi veprimet e kryera deri gjashtë muaj para shpalljes së pazotësisë.417
Dhuruesi, duke qenë se nuk ka zotësinë për të vepruar konsiderohet se për shkak të
kësaj mungese do të keqpërdorë ose shpërdorojë pasurinë. Në këtë rast, ndryshe nga
413
Me pazotësi për të kuptuar rëndësinë e veprimit që kryen, kuptohet jo thjesht një turbullim i
momentit, por duhet që dhuruesi të vuajë nga një sëmundje psikike, qoftë kjo e përhershme ose e
përkohshme, e cila e bën atë të paaftë për të kuptuar dhe shprehur lirisht vullnetin e tij. Nuk është e
thënë që kjo sëmundje të ketë shkatërruar plotësisht ndërgjegjen e dhuruesit, pasi mjafton fakti që ai nuk
është në gjendje të vlerësojë nga pikëpamja ekonomike dhe juridike veprimin që po kryen. 414
Neni 94, germa c), Kodi Civil. 415
Vendimin nr. 4288, datë 31.10.2002, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë, 416
Personat të cilët nuk kanë qenë të ndërgjegjshëm për rëndësinë e veprimeve të kryera, nuk kërkohet
nga ligji që të jenë patjetër të sëmurë psikikë. Këta, zakonisht, janë persona të cilët nën influencën e
ndonjë sëmundjeje psikike të pashërueshme ose nga ngjarje që i shkaktojnë hutim ose përçartje, mund të
kryejnë veprime juridike të pakontrolluara të cilat dëmtojnë interesat e tyre pasurore ose edhe të
personave të tjerë. Juliana Latifi, “E drejta Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Grafon,Tiranë, 2005, fq. 233. 417
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione-donazione”, Unione Tipografico- Editrice Torinese,
1980, fq. 236
133
rastet e tjera ku pavlefshmëria e një veprimi juridik të kryer nga një person i pazotë
mund të kërkohet nga vetë personi i pazotë ose nga trashëgimtarët e tij, në rastin e
dhurimit të bërë nga një person i pazotë, duke e shpërdoruar atë, mund të anulohet
vetëm me kërkesën e kujdestarit të këtij personi të pazotë.
E drejta e kujdestarit për të kërkuar anulimin e një veprimi të tillë, rrjedh nga fakti
se ky person keqpërdor dhe shpërdoron pasurinë e tij dhe e vetmja mundësi për të
riparuar dëmin e shkaktuar prej tij është pikërisht anulimi i kontratës së dhurimit.
Kushti që duhet plotësuar për të kërkuar anulimin e dhurimit qëndron në faktin që
dhurimi, si veprim juridik, duhet të jetë kryer gjashtë muaj para gjykimit për pazotësi,
gjykim i cili më pas e deklaron personin të pazotë për të vepruar.
Një rast tjetër i cili njihet po nga kjo jurisprudencë418
është edhe
pavlefshmëria e dhurimit të bërë nga përfaqësuesi ligjor i një personi të
pazotë për të vepruar. As prindi, as kujdestari i një personi të pazotë për të
vepruar, nuk kanë të drejtë të bëjnë një dhurim në emër dhe për llogari të
personit të pazotë, pasi kjo mund të çonte në përkeqësimin e situatës
ekonomike të këtij personi.
Nga ana tjetër, dhurimi duke qenë një veprim ngushtësisht personal, mund të bëhet
vetëm nga dhuruesi, duke qenë se ai është i vetmi person i cili ka të drejtë, në bazë të
mirësisë dhe bujarisë së tij, të përcaktojë nëse do të bëjë një dhurim apo jo, cili do të
jetë përfituesi dhe cilat do të jenë të mirat që do të përbëjnë objektin e dhurimit.
Megjithatë, ekziston një rast përjashtimor përsa i përket rastit të përfaqësuesit të
personit të pazotë për të vepruar, i cili ka të drejtë të bëjë një dhurim në emër dhe për
llogari të këtij të fundit, vetëm në rastin e një martese të ardhshme dhe me kusht që ky
dhurim të kryhet në favor të pasardhësit të personit të pazotë. Në këtë rast bëhet fjalë
për një veprim i cili buron nga detyrimi moral që personi i pazotë ka ndaj personave që
po martohen.
Përjashtohen nga ky rast të miturit nën katërmbëdhjetë vjeç duke pasur parasysh
moshën e vogël që ka i mituri dhe për më tepër fakti që në këtë moshë nuk mund të
ketë një pasardhës që po martohet. Megjithatë, Kodi ynë Civil nuk ka parashikuar
shprehimisht një ndalesë të tillë .
Momenti në të cilin duhet të kryhet ky veprim juridik nuk përcaktohet saktësisht
pasi format e dhurimit mund të jenë të ndryshme. Dhurata mund të jepet para, gjatë
ose pas martesës, por pa pasur një shkëputje të madhe kohore ndërmjet kohës kur
kryhet dhurimi dhe ditës së dasmës. Në këto raste do jetë pikërisht gjykata ajo që do
të vlerësojë rast pas rasti nëse kjo shkëputje kohore është e tillë që mund të çojë në
pavlefshmërinë e dhurimit të bërë, duke marrë në konsideratë edhe rrethanat e tjera që
mund çojnë në këtë pavlefshmëri.
Është i pavlefshëm mandati ose prokura me anë të së cilës dhuruesi ka
ngarkuar një person të tretë që ta bëjë ai dhurimin në vend të tij.419
Personi i tretë përcakton se kush do të jetë përfituesi dhe cilat do jenë të mirat
që do të dhurohen. Një pavlefshmëri e tillë është e kuptueshme duke pasur
parasysh faktin se dhurimi është një e drejtë personale dhe vetëm dhuruesi ka
të drejtë të disponojë në lidhje me të. Në këtë rast prokura për të dhuruar është
e pavlefshme duke qenë se sjell një kufizim të vullnetit të dhuruesit.
418
Carlo Giannattasio, vep. e cit., fq. 237. 419
Pietro Rescigno, “Codice civile - Le fonti del diritto italiano”, Giuffre Editore, Milano,1994, fq. 852.
134
Kodi ynë Civil nuk ka parashikuar shprehimisht një pengesë të tillë përfaqësimi,
por karakteri ngushtësisht personal i dhurimit është tipar karakteristik që sanksionon
pavlefshmërinë e porosisë, me anë të së cilës i jepet një personi tjetër zotësia për të
përcaktuar personin përfitues apo objektin e dhurimit, duke përcaktuar, vetë dhuruesi
objektin ose masën me të cilën dëshiron të pasurojë përfituesin.
Megjithatë duhet thënë që legjislatori italian njeh dy raste përjashtimore420
në të
cilat kontrata e dhurimit është e vlefshme:
Rasti i parë: kur personi i tretë duhet të zgjedhë përfituesin nga një grup
personash fizikë ose juridikë, që i ka paracaktuar vetë dhuruesi. Në këtë
rast, thuhet që personi i tretë thjesht ekzekuton një detyrë të ngarkuar nga
dhuruesi në rolin e një përfaqësuesi të thjeshtë, pasi animus donandi, dëshira
dhe vullneti për të dhuruar, në fund të fundit i përkasin dhuruesit. Kjo
zgjedhje është e ligjshme dhe justifikimin e gjen në aktin se të gjithë personat
e përcaktuar nga dhuruesi janë përfitues të mundshëm të dhurimit dhe shpirti
i bujarisë dhe liberaliteti është drejtuar ndaj secilit prej tyre.421
Rasti i dytë përjashtimor ka të bëjë me të drejtën e personit të tretë që të
zgjedhë, nga tërësia e të mirave të paracaktuara nga vetë dhuruesi, ose
brenda limiteve të paracaktuara prej tij se cilat do të jenë të mirat që do të
përbëjnë objektin e dhurimit. Edhe në këtë rast, personi i tretë është thjesht
një përfaqësues.
Që një prokurë e tillë të jetë e vlefshme, duhet të jetë përcaktuar shprehimisht në të
e drejta e personit të tretë për kryerjen e një veprimi të tillë.
Ndërsa, përsa i përket formës që duhet të ketë prokura, duke u bazuar tek fakti se
me anë të saj i jepet e drejta një personi të tretë të bëjë një dhurim, në emër dhe për
llogari të dhuruesit, mund të themi se edhe në rastet e sipërpërmendura, prokura me të
cilën ngarkohet lidhja e kontratës duhet të bëhet në formën e një akti noterial.
Në rastin në të cilin përfaqësuesi nuk e përmbush detyrën e ngarkuar, ose edhe
para përmbushjes së kësaj detyre, do të jetë pikërisht dhuruesi i cili mund të emërojë
një të përfaqësuar të ri, ose ta kryejë vetë ai zgjedhjen duke revokuar prokurën e
mëparshme.422
Në të kundërt, në qoftë se përfaqësuesi e kryen detyrën për të cilën është ngarkuar,
por dhurimi kryhet tej limiteve të lejuara, veprimi do të konsiderohet nul, i
pavlefshëm.
Kontrata e dhurimit do të jetë e pavlefshme në rastin kur është disponuar
në favor të kujdestarit të personit të pazotë, para miratimit të llogarisë,
rast ky i ngjashëm me parashikimin e nenit 375 të Kodit Civil në lidhje me
trashëgiminë testamentare.423
420
Neni 778, Kodi Civil Italian. 421
Pietro Rescigno, “Trattato di diritto privato, Succesioni”, Utet Giuridica, 2006, fq. 518. 422
Kjo nuk e përjashton mundësinë e dhuruesit për të kërkuar shpërblimin e dëmit që mund t‟i ketë
shkaktuar personi i tretë si rezultat i mospërmbushjes ose moskryerjes së detyrës së tij. 423
Në rast se shkelet ky ndalim, pasoja do të jetë nuliteti i kontratës. Antonino Cataudella, “Sucessioni e
Donazioni. La donazione”, Giappichelli Editore, Torino, 2005, fq. 76.
135
Midis kujdestarit dhe të miturit që ka mbushur moshën madhore nuk mund të bëhet
asnjë marrëveshje përpara miratimit të llogarisë së paraqitur nga kujdestari. I mituri që
ka arritur moshën madhore, trashëgimtarët e tij ose ata që kanë një interes të ligjshëm,
mund t`i drejtohen gjykatës për të kërkuar pavlefshmërinë e marrëveshjes së bërë.424
7.2. Pavlefshmëria e dhurimit për arsye të lajthimit të “shkakut” (motivit) të
bërjes së këtij dhurimi.
Një nga rastet e pavlefshmërisë së dhurimit, për të cilat Kodi shprehet në mënyrë të
veçantë në nenin 765, është kundërshtimi i dhurimit për lajthitje të shkakut.
Lajthimi425
është përfytyrimi i gabuar (i shtrembër, jo i saktë) i momenteve që kanë
rëndësi për kryerjen e veprimit juridik dhe pavlefshmërinë nuk mund ta shkaktojë çdo
lajthim, por ai që është thelbësor. Përcaktimi i lajthimit si thelbësor është çështje që
varet nga rrethanat konkrete të kryerjes së veprimit juridik. Lajthimi duhet të jetë
thelbësor dhe nuk duhet të paraqitemi si viktimë e një lajthimi të pakontrollueshëm.426
Rastet se kur ndodhemi para një veprimi juridik të kryer nën kushtet e lajthimit, na
jepen nga neni 97 i Kodit Civil, sipas të cilit veprimi juridik është kryer nën kushtet e
lajthimit kur: ky lajthim lidhet me cilësinë e sendit, me identitetin ose cilësitë e
personit tjetër, ose me rrethana aq thelbësore pa të cilat pala nuk do të kishte kryer
veprimin juridik.
Po çfarë është shkaku në një kontratë?
Neni 663 i Kodit Civil përcakton si kushte të nevojshme për vlefshmërinë e
kontratës duke renditur edhe shkakun e ligjshëm si një nga katër konditat e nevojshme
për qenien e kontratës. Ai paraqitet si funksioni ekonomiko-social i shfaqjes së
vullnetit të palëve për lindjen, ndryshimin apo shuarjen e marrëdhënies juridike
civile427
.
Pra, shkaku është justifikimi i saj objektiv dhe është i njëjtë për çdo lloj kontrate të
veçantë; ka të bëjë me atë që synohet të arrihet nëpërmjet kryerjes së një veprimi
juridik. Jo vetëm kaq, por ai duhet të jetë i ligjshëm, pasi në të kundërt sanksioni do të
ishte pavlefshmëria e kontratës së dhurimit. Shkaku duhet dalluar nga motivet, pasi
këto të fundit janë arsye subjektive dhe kanë efekte mbi kontratën vetëm në kushtet e
përcaktuara nga ligji.
Në rastin e nenit 765, edhe pse në gjuhën e tekstit përdoret fjala shkak, duhet
kuptuar se i referohet motivit që shtyn dhuruesin të bëjë dhurimin në favor të
përfituesit. Nëse e shohim në një vështrim krahasues, paralel me Kodin Civil italian, i
cili për të njëjtën situatë shprehet në termat e lajthitjes apo gabimit mbi motivin e
dhurimit428
.
Sipas nenit 765: “Dhurimi mund të kundërshtohet për lajthitje të shkakut, kur ky
lidhet me faktin ose me të drejtën, po qe se shkaku rrjedh nga akti dhe ka shtyrë
424
Neni 304 i Kodit të Familjes. 425
Në Kodin Civil nuk jepet përkufizimi i kuptimit të lajthitjes. Një gjë të tillë nuk e sqaronte edhe
“Ligji për Veprimet Juridike dhe Detyrimet”, ndërsa Kodi Civil i 1982, në nenin 22 jepte definicionin e
tij, duke përmendur se: “Lajthitja është përfytyrim i gabuar për veprimin juridik”. Juliana Latifi, vep. e
cit., fq. 238. 426
Aleks Luarasi, “Obligimet dhe kontratat në përgjithësi”, Komentar, Luarasi, Tiranë, 1998, fq. 119. 427
Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, “E drejta e detyrimeve I”, Tiranë, 2008, fq. 52. 428
Neni 787, Kodi Civil Italian.
136
dhuruesin të bëjë dhurimin”. Nga ky nen, rezulton që dhuruesi ka të drejtë të kërkojë
pavlefshmërinë e dhurimit, në qoftë se ai pretendon se:
ka vepruar nën kushtet e lajthimit në lidhje me shkakun e bërjes së këtij
dhurimi, lajthim i cili ka të bëjë me faktin ose me të drejtën;
ky shkak rrjedh nga vetë akti i dhurimit;
ky shkak ka qenë përcaktues dhe e ka shtyrë atë të bëjë këtë dhurim.
Lajthitja nuk merret parasysh për motivet që kanë shkaktuar lidhjen e kontratës.
Lajthimi në motive, lajthimi për shkaqe psikologjike që mund të shtyjnë personin në
kryerjen e veprimit juridik, nuk mund të konsiderohet si thelbësor. Kështu, kontrata
nuk mund të kundërshtohet për shkak se rrethanat (motivet) nga të cilat është nisur
personi që e ka kryer atë, më vonë nuk janë vërtetuar.
Motivet mund të konsiderohen si shkak thelbësor vetëm në rast se ato mund të
formojnë një kusht të kontratës. Në këtë rast do të zbatohen rregullat që kanë të bëjnë
me kryerjen e një veprimi juridik me kusht. Pra, kur lajthitja ka lidhje me motivet që e
kanë shtyrë njërën palë të dhurojë sendin, kontrata mund të kundërshtohet për këtë
shkak.
Shkaku i bërjes së dhurimit duhet të rezultojë nga vetë akti, por nuk kërkohet
domosdoshmërish që ai të shprehet në mënyrë solemne; mjafton që ky shkak të dalë në
pah gjatë interpretimit që i bëhet kontratës së dhurimit.
Gjithashtu, duhet që ky shkak të ketë qenë vendimtar në bërjen e dhurimit, të ketë
qenë pikërisht ky shkak që e ka shtyrë personin të bëjë këtë dhurim, p.sh. se ai dinte
sikur përfituesi kishte shpikur një vaksinë të rëndësishme dhe për këtë shkak në shenjë
konsiderate dhe vlerësimi për këtë të mirë që përfituesi po i bënte shoqërisë, ai bëri
këtë dhurim në favor të tij. Nëse do të mungonte ky shkak, dhuruesi nuk do ta bënte
dhurimin.
Nëse kemi disa shkaqe njësoj të rëndësishme, të cilat e kanë shtyrë personin të
bëjë dhurimin, duhet që lajthitja të ekzistojë për të gjitha shkaqet, pasi lajthitja vetëm
për njërin prej tyre nuk do e rrëzonte dhurimin.
Nëse i referohemi një rasti nga praktika gjyqësore, dhe më saktësisht vendimit të
Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë,429
rezulton se paditësja, e cila është në
marrëdhënie të posaçme me të paditurin pasi janë gjyshe-nip, në vitin 1994 i ka
dhuruar të paditurit një shtëpi banimi. Sipas paditëses ky dhurim është bërë me
detyrimin që i padituri ta pleqëronte dhe të kujdesej vazhdimisht për të, por sipas saj i
padituri menjëherë pas lidhjes së kontratës i ka kërkuar të lirojë banesën. Nisur nga sa
me sipër, paditësja ka kërkuar që kjo kontratë të deklarohet e pavlefshme për lajthitje
të shkakut.430
Arsyetimi i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë është i tillë që
në përmbajtjen e kontratës së dhurimit nuk rezulton të jetë vendosur kushti i
429
Vendimi nr. 67, datë 08.10.2002, të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Sipas gjykatës “Nga
administrimi i kontratës që ndodhej në dosje, nuk rezulton të jetë vendosur detyrimi i mësipërm i
pretenduar nga pala paditëse. Përkundrazi në të thuhet shkaku i dhurimit është se i padituri është
kujdesur vazhdimisht për paditësen dhe bashkëshortin e tij, të cilët e kanë dashur si fëmijën e tyre. Këtë
vullnet ajo e ka shprehur vetë, pasi asnjëherë nuk ka pretenduar se nënshkrimi në kontratë nuk është i
saj (në pretendimet e paditëses ajo ngatërron shkakun e bërjes së dhurimit me barrën me të cilën mund
të ngarkohet një dhurim. Që përfituesi të ngarkohet me përmbushjen e kësaj barre duhet që kjo barrë të
rezultojë shprehimisht nga kontrata e dhurimit. Nga kontrata objekt gjykimi nuk rezulton një barrë e
tillë në ngarkim të përfituesit, por thjesht shkaku që e ka shtyrë dhuruesen të bëjë këtë dhurim). Në këtë
rast, dhuruesja pretendon se ka mospërputhje midis vullnetit te saj të brendshëm dhe atij të jashtëm në
lidhjen e kësaj kontrate.” 430
Neni 765, Kodi Civil.
137
pretenduar nga paditësja dhe mungesa e një kushti të tillë nuk mund të sjellë
pavlefshmërinë relative të kontratës së dhurimit.”
Në qoftë se kërkohet pavlefshmëria e dhurimit për arsye se shkaku për të cilin
dhuruesi bëri dhurimin ka qenë jo i vërtetë, pra ai ka lajthitur në këtë aspekt, duke
arritur një perceptim ndryshe nga realiteti, duhet të vërtetohen të tre kushtet që thamë
më sipër. Në këtë rast kemi të bëjmë me një pavlefshmëri relative të këtij veprimi
juridik dhe padia për të kërkuar pavlefshmërinë e dhurimit duhet të ngrihet brenda
pesë viteve, duke filluar llogaritja e këtij afati nga dita që lajthimi është zbuluar.
Ndërsa, përsa ju përket pasojave që pavlefshmëria e dhurimit mund të sjellë për
palët, sipas nenit 110 të Kodit Civil, kur veprimi është shpallur i pavlefshëm sepse
njëra nga palët ka qenë në lajthim, secila nga palët detyrohet ti kthejë palës tjetër çdo
gjë që ka marrë prej saj dhe kur nuk është e mundur ti kthejë të njëjtin send, detyrohet
t‟i paguajë vleftën e sendit në të holla.
Pra, në këtë rast, përfituesi duhet t‟i kthejë dhuruesit sendin e dhuruar dhe nëse
gjatë kohës që dhuruesi ka ardhur në dijeni të lajthimit dhe ka kërkuar shpalljen e
pavlefshëm të dhurimit sendi ka humbur apo nuk është më në pronësi të përfituesit, ky
duhet t‟i paguajë vlerën e tij.
7.3. Pavlefshmëria e dhurimit kur shkaku është jo legjitim.
Më sipër thamë se shkaku i kontratës sipas nenit 663 të Kodit Civil duhet të jetë i
ligjshëm.
Shkaku që e ka shtyrë dhuruesin të bëjë një dhurim të caktuar mund të jetë
jolegjitim në rastet kur me anë të këtij dhurimi synohet të arrihet diçka që
kundërshtohet nga ligji ose morali.
Sipas nenit 677 të Kodit Civil thuhet: “Në një kontratë, shkaku ligjor është i
paligjshëm kur vjen në kundërshtim me ligjin, rendin publik, ose kur kontrata bëhet
mjet për të shmangur zbatimin e një norme”. Kusht për të kërkuar pavlefshmërinë e
këtij dhurimi nisur nga një shkak i tillë, është që ky shkak të ketë qenë i rëndësishëm
në nxitjen e kryerjes së një dhurimi të tillë.
Shkaku i paligjshëm zë një vend të rëndësishëm në kontratën e dhurimit për vetë
rolin që ai luan në formimin e shpirtit të bujarisë dhe të vetë aktit të liberalitetit.
Kontrata e dhurimit e cila kryhet për të mashtruar ligjin dallohet nga kontrata e
dhurimit në kundërshtim me ligjin, pasi formalisht, ato paraqiten si veprime juridike të
ligjshme, por në të vërtetë fshehin përmbajtje të kundërligjshme.
Për të ilustruar më së miri rastin e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit kur
shkaku është i paligjshëm do i referohemi vendimit të Kolegjit Civil të Gjykatës së
Lartë,431
ku pala paditëse ka kërkuar konstatimin e pavlefshmërisë absolute të
kontratave të dhurimit pasi atyre ju mungon shkaku ligjor i kërkuar nga neni 663 i
Kodit Civil; nëse ekzistenca e zemërgjerësisë, dashurisë apo bujarisë janë motive
dhurimi apo jo.
431
Vendimi nr. 221, datë 21.02.2002, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Në bazë të rrethanave të çështjes
rezulton se: “Paditësi me kontratat e dhurimit objekt gjykimi i ka kaluar të paditurit të drejtën e
pronësisë mbi 5 apartamente banimi dhe 3 lokale së bashku me sipërfaqet e truallit përkatës. Këto
dhurime janë bërë në vitet 1997 dhe 1999. Gjatë gjykimit paditësi ka pretenduar se kontratat janë të
simuluara me qëllim, shmangien nga tatimi. I padituri “de facto” ka qenë ortaku i shoqërisë dhe
marrëdhëniet kanë qenë thjesht financiare dhe aspak të karakterit të bujarisë.”
138
Të njëjtin mendim ka ndarë edhe Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë,432
i cili ka
konstatuar pavlefshmërinë e kontratës së dhurimit, për shkak se kontrata është bërë në
mashtrim të ligjit. “Në vetvete kontrata është një veprim juridik që kërkon të shmangë
një detyrim ligjor, i cili buron nga ligja dhe nga një vendim gjyqësor i formës së prerë.
Në vështrim të kërkesave të nenit 341 të Kodit Civil, trashëgimtarët, në rastin konkret
e paditura përgjigjet për detyrimet që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore deri në
vleftën e pasurisë trashëgimore. Kështu që, para se të bënte tjetërsimin e pasurisë
(kuotave) që i rridhte nga trashëgimi, e paditura duhet të përgjigjej për detyrimin që
kishte trashëgimlënësi i saj ndaj paditësit, për më tepër kur ai e kishte kërkuar atë edhe
në rrugë gjyqësore.
Gjithashtu, theksuam se kontrata është e pavlefshme edhe kur vjen në
kundërshtim drejtpërdrejt ose në mënyrë të tërthortë me ligjin.433
Kolegji Civil i
Gjykatës së Lartë në vendimin e saj434
ka arritur në përfundimin se: “Fakti që
bashkëshorti ka dhuruar pjesën e tij ideale të sendit të përbashkët (bashkëpronësi në
pjesë) nuk e detyron dhuruesin të marrë pëlqimin e bashkëshortit tjetër. Nëse dhuruesi
do të dhuronte gjithë banesën (pasurinë e përbashkët) duhej të merrej pëlqimi edhe i
bashkëshortit tjetër për të qenë veprimi juridik i vlefshëm. Në këtë rast nuk kemi të
bëjmë me një veprim në kundërshtim me ligjin. Pra, edhe në këtë pikë pretendimi i
paraqitur në rekurs është i drejtë dhe duhet të pranohet.”
Gjykatat në këto raste, në interpretimin e tyre duhet të përcaktojnë motivet dhe
shkaqet që kanë çuar palët në lidhjen e këtyre kontratave, kushte këto të domosdoshme
për ekzistencën e një marrëdhënieje kontraktuale. Mungesa e shkakut ose e motivit të
ligjshëm do të sjellë si pasojë pavlefshmërinë e vetë kontratës së dhurimit.
Kemi të bëjmë me një dhurim të nxitur nga një shkak jolegjitim, p.sh. në rastin kur
dhurimi bëhet për ta shtyrë përfituesin që ti futet rrugës së prostitucionit, ose për t‟i
shpëtuar një dënimi penal, ose për ta detyruar përfituesin që të martohet kundër
vullnetit të tij, etj.
432
Vendimi nr. 943, datë 27.05.2003, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Është vërtetuar se me vendimin
nr. 338, datë 14.2.2000 të Gjykatës së shkallës së parë Tiranë, është vendosur që e paditura, si dhe
fëmijët e saj, detyrohen të kthejnë në favor të paditësit në këtë proces, një shumë prej 1.300.000 lekë,
shumë kjo e marrë hua nga bashkëshorti i të paditurës, i cili më pas ka vdekur. Për rrjedhojë detyrimi i
mësipërm, mbetet tek trashëgimtarët e tij.
Rezulton se me kontratën e dhurimit, e paditura, i ka dhuruar kuotat e saj në masën 35% në Shoqërinë
AGITB sh.p.k., ortakut tjetër, të paditurit, i cili zotëronte 65 % të kuotave. Me këtë dhurim, ky i fundit
mbetej ortak i vetëm i shoqërisë në fjalë. Pikërisht për këtë kontratë dhurimi kërkon pavlefshmërinë
absolute, paditësi, duke pretenduar se ajo është bërë në mashtrim të ligjit, mbasi e paditura, kërkon të
shmangë detyrimin që kishte ndaj tij. Sipas tij, ajo së bashku me të paditurin tjetër me të marrë dijeni
për ngritjen e padisë për zgjidhjen e kontratës së huasë dhe detyrimin për kthimin e huasë, ka realizuar
këtë kontratë dhurimi.” 433
Në këtë rast me ligj nuk duhet të kuptojmë vetëm ligjim si akt normativ, por edhe çdo normë tjetër
juridike. Valentina Kondili, “E drejta civile I”, Pjesa e Përgjithshme, GEER, 2008, fq. 245. 434
Vendimi nr. 230, datë 23.01.2003, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. “Nga materialet e dosjes
gjyqësore del se paditësja dhe dhuruesi kanë qenë bashkëshortë dhe siç provohet nga vërtetimet e
pronësisë kanë qenë bashkëpronarë edhe mbi dy banesa të ndodhura në Tiranë. I ndjeri nëpërmjet
kontratave të dhurimit, objekt i këtij gjykimi, ka disponuar mbi pjesën e tij ideale duke ja dhuruar atë
motrës së tij. Për të përcaktuar natyrën juridike të marrëdhënies së pronësisë dhe të vetë sendit, duhet të
nisemi nga veprimi juridik i kryer.”
139
7.4. Ndalimi i dhurimit të sendeve të ardhshme.
Edhe pse legjislatori nuk ka vendosur kufizime për sa i përket llojit dhe natyrës së
sendeve, objekt i kontratës së dhurimit, nëse lexojmë me kujdes nenet që i referohen
kësaj kontrate shfaqet qartë një kufizim i cili përjashton në mënyrë taksative dhurimin
që ka për objekt një send të ardhshëm duke parashikuar shprehimisht që “dhurimi
nuk mund të përmbajë veç pasurinë e tashme të dhuruesit”,435
gjë e cila sjell si
pasojë pavlefshmërinë absolute të dhurimit për pjesën që ajo përmban pasuri të
ardhshme.
Pavlefshmëria e kontratës së dhurimit që përmban sende të ardhshme rrjedh nga
fakti që me anë të dhurimit synohet të kalohet pronësia nga dhuruesi tek përfituesi, pra
dhuruesi zhvishet në mënyrë përfundimtare nga pronësia e tij. Nëse dhurimi do të ketë
për objekt si pasuri të tashme ashtu dhe të ardhshme të dhuruesit, kjo kontratë do të
jetë pjesërisht e pavlefshme, vetëm për pjesën ku flitet për pasurinë e ardhshme, duke
vazhduar të sjelle efekte juridike për pjesën ku flitet për pasurinë e tashme. Në qoftë se
objekt i dhurimit do të jetë vetëm një pasuri e ardhshme e dhuruesit, atëherë kjo
kontratë do të jetë tërësisht e pavlefshme.436
Ky ndalim tenton të mbrojë interesat e dhuruesit dhe mund të justifikohet nga fakti
që me anë të dhurimit synohet të kalohet pronësia nga dhuruesi tek përfituesi, pra
dhuruesi “të zhvishet” nga pronësia e tij. Duke qenë se në momentin e kryerjes së
dhurimit, ai nuk rezulton ende pronar i kësaj pasurie, ai nuk mund “të zhvishet” nga
një titull që nuk e ka as vetë.
Legjislatori vendos në mënyrë të shprehur ndalimin e dhurimit të sendeve apo të
drejtave të cilat nuk përfshihen në pasurinë e tashme të dhuruesit, pasi në çdo rast
objekti i dhurimit duhet të jetë në pronësi të dhuruesit, duke qenë se askush nuk mund
të dhurojë, pra të kalojë tek një i tretë një send apo një të drejtë të cilën nuk e ka ai vetë
në pronësi.437
Askush nuk mund të kalojë më shumë të drejta se sa ka ai vetë. Nëse i referohemi një rasti nga praktika e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë,
438
me anë të një padie paditësit pretendojnë se kontrata e dhurimit është e pavlefshme,
pasi i padituri ka disponuar një pasuri që nuk është e tij, duke qenë se prona në
momentin e dhurimit ishte në pronësi të trashëgimlënësit të tyre.
435
Neni 762, Kodi Civil. 436
Një përjashtim nga ndalimi i dhurimit të sendeve të ardhshme, parashikohet në lidhje me frutat ende
të pandara duke qenë se frutat e prodhuara, por ende të pandara nuk mund të konsiderohen send i
ardhshëm dhe kontrata e dhurimit do të jetë e vlefshme. Pietro Perlingieri, “Codice Civile annotato con
la dottrina e la giurisprudenza”, Zanichelli Editore, 1991, fq. 662. 437
Për një periudhë të gjatë kohore jurisprudenca ka qenë dakord me faktin se ndalimi i dhurimit të
sendeve të ardhshme duhej të shtrihej edhe mbi dhurimin e sendeve të dikujt tjetër, duke qenë se këto
sende mund të përfshihen në kategorinë e sendeve të ardhshme. Koncepti i sendit të ardhshëm duhet
kuptuar jo vetëm në kuptimin objektiv, pra si një send i cili nuk ekziston në natyrë, por edhe në
kuptimin subjektiv, ose ndryshe si një send i cili nuk bën pjesë në pasurinë e dhuruesit. Duke qenë se
kontrata e dhurimit të sendeve të dikujt tjetër do jetë e pavlefshme, i pavlefshëm do të jetë edhe detyrimi
për të fituar pronësinë mbi sendin objekt të kontratës së dhurimit. Antonio Palazzo, “I contratti di
donazione”, Utet Giuridica, 2009, fq. 363. 438
Në vendimin nr. 2975, datë 17.05.2005 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, thuhet shprehimisht
se: “Kontrata e dhurimit objekt konflikti rezulton të jetë nul për vetë faktin që dhurueset nuk mund të
dhurojnë apo të kalojnë të drejta apo detyrime një të treti pa i pasur efektivisht ato në momentin e
lidhjes së kontratës apo kryerjes së veprimit juridik.”
140
Për të njëjtën çështje janë shprehur edhe Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së
Lartë439
në një vendim unifikues, duke arritur në përfundimin se disponimi i gjithë
sendit objekt i trashëgimisë ligjore cenon të drejtën e trashëgimtarëve të tjerë dhe për
rrjedhojë zbatohet sanksioni i pavlefshmërisë absolute në bazë të parimit që “askush
nuk mund t‟i kalojë tjetrit një të drejtë që nuk e ka”. Në këtë mënyrë kontrata e lidhur
ndërmjet paditurve është e pavlefshme si rezultat i pavlefshmërisë së titullit të
pronësisë së të paditurës, në bazë të parimit: “në atë masë që anulohet e drejta e atij që
jep, anulohet edhe e drejta e atij që merr”.
Po kështu Ligji “Për noterinë”, në nenin 54 të tij detyron noterin me verifikimin e
pronësisë së palës mbi pasurinë objekt i një veprimi juridik për tjetërsimin e saj. Për
këto arsye gjykata vendosi konstatimin e pavlefshmërisë absolute të kontratës së
dhurimit.
Megjithatë në doktrinën e huaj, shfaqet dhe mendimi se dhurimi i një të mirë të
dikujt tjetër nuk është nul pasi legjislacioni nuk shprehet për këtë kategori, por ndalon
vetëm dhurimin e pasurisë së ardhshme. Dhe për këtë pjesë të studiuesve ka dallim
mes pasurisë së ardhshme dhe pasurisë që i përket dikujt tjetër, e cila çon dhe në tezën
negative me doktrinën mbizotëruese.440
Nëse i referohemi praktikës së huaj, Gjykata e Kasacionit italiane441
ka vendosur
gjithmonë një shenjë barazimi ndërmjet dhurimit të sendeve të ardhme me dhurimin e
sendeve të dikujt tjetër, teori e cila është mbështetur gjithmonë nga doktrina.
Sendet e dikujt tjetër, pra që nuk janë në pronësi të dhuruesit në momentin e
lidhjes së kontratës, do të barazohen, përsa i përket trajtimit dhe disiplinës, me sendet e
ardhshme, duke qenë se nuk ndodhen në pronësinë e tij në atë moment. Pra, gjithmonë
është e rëndësishme që sendi apo e drejta të ekzistojnë në momentin e kryerjes së
dhurimit, pra të mos jenë pasuri e ardhshme.
Por sendet e mësipërme nuk janë të vetmet që përjashtohen nga qenia objekt i
kontratës së dhurimit. Përjashtohen gjithashtu edhe sendet të cilat janë përjashtuar nga
qarkullimi civil, dhe që do të përbënin objekt të paligjshëm të kontratës, me pasojë
pavlefshmërinë absolute të kontratës së dhurimit. Për sendet e përjashtuara nga
qarkullimi civil kalimi i pronësisë ndalohet të realizohet në çfarëdolloj forme të
ligjshme, ndalim ky që buron nga ligji ose nga vetë natyra e së drejtës.
7.5. Pasojat e pavlefshmërisë të kontratës së dhurimit.
Kontrata e dhurimit absolutisht e pavlefshme nuk shkakton pasojat juridike të
dëshiruara nga palët, ndërsa kontrata e dhurimit relativisht e pavlefshme, me t‟u
shpallur e pavlefshme nga gjykata, humbet pasojat që nga çasti kur është lidhur kjo
kontratë, me fuqi prapavepruese, nga momenti i kryerjes së veprimit juridik.
Në varësi të llojit të pavlefshmërisë, absolute apo relative, ligji i jep një zgjidhje
edhe pasojave juridike që kanë ardhur si rezultat i kryerjes së veprimit juridik.
Në rastet në të cilat palët e kontratës së dhurimit nuk kanë filluar ekzekutimin e
kontratës çështja e zgjidhjes së pasojave nuk është e pranishme. Kjo çështje shtrohet
në momentin në të cilin kontrata shpallet e pavlefshme pjesërisht ose plotësisht.
439
Vendimi nr. 1, dt. 24.03.2005, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë. 440
Luigi Viola, “La donazione di cosa altrui”, 04.12.2003, ( www.altalex.it) 441
Vendimi nr. 10356, datë 5.5.2009, Gjykata italiane e Kasacionit. Dhurimi i sendit, të një personi të
tretë (i cili nuk ekziston dhe nuk bën pjesë në pasurinë e tij në momentin e kryerjes së dhurimit) është
nul.
141
Në Kodin Civil, duke pasur parasysh llojet e veprimeve juridike të pavlefshme,
janë parashikuar tre raste që parashikojnë mënyrën e zgjidhjes së pasojave juridike:442
Kalim i çdo gjëje që palët i kanë dhënë njëra-tjetrës në të ardhurat e shtetit;
Kthim i njëanshëm (restitucion i njëanshëm);
Kthim i dyanshëm (restitucion i dyanshëm).
Edhe në rastin e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit, për analogji, do të
zbatohen të njëjtat rregulla, me përjashtim të kthimit të dyanshëm, duke u nisur nga
fakti që kontrata e dhurimit është kontratë e njëanshme, ku vetëm dhuruesi është pala
që ka përsipër detyrimet.
Kështu, në rastin në të cilin kontrata e dhurimit është absolutisht e pavlefshme dhe
pala ka qenë në mirëbesim, gjykata mund të vendosë që çdo gjë që ka dhënë dhuruesi
do ti kthehet po këtij dhe, kur kjo nuk është e mundur ti paguhet vlefta e sendit të
dhuruar. Në këtë rast, zbatohet kthimi i njëanshëm.
Në qoftë se kontrata e dhurimit është e pavlefshme dhe palët nuk kanë qenë në
mirëbesim, gjykata mund të vendosë që çdo gjë që dhuruesi i ka dhënë përfituesit të
kalojë në të ardhurat e shtetit, me përjashtim të rastit kur veprimi juridik është kryer
nga një i mitur nën katërmbëdhjetë vjeç. Të njëjtën pasojë do të kishte edhe kontrata e
dhurimit e cila është e pavlefshme si rezultat i kryerjes së saj në kundërshtim me ligjin
ose në mashtrim të tij.
Ndërsa, në rastin kur kontrata e dhurimit shpallet e pavlefshme, pra kur ndodhemi
para pavlefshmërisë relative, pasi kontrata e dhurimit është lidhur nga një i mitur që
nuk ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeçare dhe pa pëlqimin e prindit apo
kujdestarit të tij, edhe pse dhurimi i kryer nga të miturit mund të jetë pranuar nga
personi përfitues i tij, ky veprim me kërkesën e personit të interesuar shpallet i
pavlefshëm nga gjykata.
Përfituesi detyrohet t‟i kthejë dhuruesit sendin e dhuruar dhe, kur kjo nuk është e
mundur, t‟i paguajë vleftën e tij. Në këtë rast, pala e cila ka pasur zotësinë për të
vepruar, detyrohet t‟i shpërblejë të miturit edhe dëmin e ardhur nga kryerja e këtij
veprimi juridik.443
Restitucioni i njëanshëm përfshin edhe rastin e kontratës së dhurimit e cila shpallet
e pavlefshme për shkak se është lidhur nën ndikimin e mashtrimit dhe kanosjes.
Por cilat janë pasojat e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit ndaj
personave të tretë?
Në qoftë se përfituesi i kalon një të treti sendin ose të drejtën të cilën e ka fituar si
rezultat i një kontrate dhurimi të pavlefshme, duke qenë se veprimi i parë është i
pavlefshëm, të njëjtin fat do të ketë dhe veprimi i dytë. Pra, përfituesi nuk mund të
tjetërsojë sendin ose të drejtën e fituar mbi bazën e një kontrate të pavlefshme, pasi
ashtu sikurse e thamë, kontrata e pavlefshme nuk është e aftë të sjellë pasoja
juridike.444
442
Valentina Kondili, “E drejta civile I”, Pjesa e Përgjithshme, GEER, 2008, fq. 260. 443
Përsa i përket shpërblimit të dëmit, në këtë rast bëhet fjalë vetëm për dëmin efektiv dhe jo për dëmin
e shkaktuar. Juliana Latifi, ” E drejta civile”, Pjesa e Përgjithshme, Grafon, Tiranë, 2005, fq. 249. 444
Sipas Prof. Dr. Ardian Nunit, nga ky rregull përjashtohet rasti kur veprimi juridik i parë është i
pavlefshëm për shkak fiktiviteti ose simulimi, pasi në këtë rast personat e tretë do të ruajnë të drejtat që
142
KAPITULLI 8
REVOKIMI I KONTRATËS SË DHURIMIT.
8.1. Karakteristika të përgjithshme të revokimit të dhurimit.
Si rregull i përgjithshëm, dhurimi, si të gjithë kontratat e tjera, është një veprim i
parevokueshëm.445
Dhuruesi nuk mund të marrë përsëri mbrapsht atë që ka dhuruar,
edhe në qoftë se ai më vonë pendohet për kryerjen e këtij veprimi apo marrëdhëniet
ndërmjet palëve ndryshojnë pas aktit të dhurimit.
Megjithatë, dhurimi, si të gjitha kontratat e tjera, mund të zgjidhet me pëlqimin e
ndërsjellët të palëve ose për shkaqet e parashikuara në ligj. Gjithashtu, në aktin e
dhurimit mund të parashikohen klauzola ose kushtet të cilat shkaktojnë zhveshjen e
përfituesit nga pronësia e sendit objekt i kontratës dhe kthimin e këtij sendi në favor të
dhuruesit.
Këto parashikime duken mëse normale duke qenë se, duke pasur parasysh natyrën
e kësaj kontrate, nuk do të ishte moralisht korrekte, që të kërkohej kthimi i asaj që
është dhënë në emër të mirësisë dhe bujarisë, pa qenë i detyruar. Dhuruesi nuk mund
të bëjë një dhurim duke pasur si synim që pas njëfarë kohe ta marrë prapë sendin e
dhuruar. Nga ana tjetër, do të krijohej një situatë e vazhdueshme pasigurie për
përfituesin i cili do të ishte gjithmonë në “rrezik” të humbjes së dhurimit dhe
pamundësi për një gëzim të qetë të pasurisë së tij.
Megjithatë, legjislatori i ka njohur këtij rregulli përjashtimin, duke sanksionuar në
ligj rastet kur revokimi i dhurimit do të përligjet.
Revokimi i kontratës së dhurimit nuk ndryshon nga revokimi i kontratave në
përgjithësi. Ky institut bën të mundur humbjen e efektivitetit të kontratës si rezultat i
ushtrimit të një të drejte potestative, sipas të cilës është e papranueshme heqja dorë e
parakohshme, e atribuar kjo përfituesit ose trashëgimtarëve të tij vetëm në rastet
taksative të parashikuar nga ligji.
Është e qartë se pavarësisht bërjes së dhurimit me animus donandi, nuk është
aspak e drejtë për dhuruesin të shpërblehet me mosmirënjohje kur përfituesi është
moralisht i detyruar të tregohet mirënjohës. Pavarësisht kësaj, arsyeja e revokimit të
kontratës së dhurimit për shkak të mosmirënjohjes së përfituesit nuk duhet parë si
pasojë e mospërmbushjes së një detyrimi mirënjohjeje të përfituesit, duke qenë se një
detyrim i tillë nuk është i parashikuar në kontratën e dhurimit.
Përjashtimisht, legjislatori, pas perfeksionimit të kontratës së dhurimit, i
konsideron juridikisht të rëndësishme disa fakte, të cilat nëse do të kishin ekzistuar
para kryerjes së dhurimit do e kishin tërhequr dhuruesin nga dhurimi ose do kishin
ndikuar në animus donandin e tij duke vendosur në një mënyrë tjetër në lidhje me fatin
e objektit të dhurimit. Madje, nëse dhuruesi do e kishte parashikuar që veprimi i tij do
kanë fituar me mirëbesim në bazë të veprimit juridik fiktiv ose të simuluar. Ardian Nuni, “E drejta
Civile”, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011, fq. 349. 445
Parevokueshmëria e kontratës së dhurimit ka ardhur si rezultat i ndikimit të doktrinës franceze dhe
asaj italiane, të cilat e konsideronin dhurimin si një kontratë të parevokueshme. Raste taksative të
revokimit të dhurimit, të njohura nga legjislatori në periudhën post-klasike, ishin revokimi për shkak të
mosmirënjohjes dhe ekzistencës së fëmijëve. Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e
delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre Editore, 2009, fq. 1223.
143
të shkaktonte këtë “armiqësi” dhe mosmirënjohje tek përfituesi nuk do e kishte kryer
dhurimin.
Në këtë mënyrë, me verifikimin e këtyre fakteve (të cilat janë parashikuar
shprehimisht nga neni 771 i Kodit Civil), lind në krye të dhuruesit, e drejta për të
zgjedhur nëse do revokojë kontratën e dhurimit duke shuar çdo efekt të tij apo do e
konsiderojë atë të vlefshme dhe të ruajë efektet e tij.
Jurisprudenca sheh si një ndër kushtet për të kërkuar revokimin e kontratës së
dhurimit mënyrën e sjelljes së përfituesit pas marrjes në dorëzim të sendit ose të
drejtës objekt kontrate, sjellje e cila mund të ndikojë në nderin dhe reputacionin e
dhuruesit duke i shkaktuar atij një dëm moral të konsiderueshëm.
Këtë linjë mendimi ka mbajtur edhe Gjykata e Kasacionit italiane në një prej
vendimeve446
të saj, e cila ka konstatuar se: “Konsiderohet lëndim serioz qëndrimi
mosrespektues dhe mashtrues i mbajtur nga bashkëshortja ndaj burrit të saj, e cila pa
dijeninë e tij, takonte të dashurin në shtëpinë e përbashkët bashkëshortore. Nëse gruaja
tradhton burrin e saj me një person tjetër në krevatin bashkëshortor, është e mundur të
kërkohet revokimi i kontratës së dhurimit për mosmirënjohje”.
Revokimi nuk mund të shihet dhe të përdoret si një instrument ndëshkimi ndaj
sjelljes së përfituesit në dëm të dhuruesit në rast se i referohemi një dhurimi për shkak
të shpërblimit, dhurim i cili është konsideruar i parevokueshëm nga doktrina,447
duke
qenë se ky dhurim i veçantë në llojin e vet e ka shkakun në një ndjenjë mirënjohjeje e
dhuruesit në drejtim të përfituesit. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për dhurimin për
shkak të martesës, i cili duke u nisur nga motivi për të cilin kryhet dhe ndjeshmëria e
legjislatorit ndaj krijimit të familjes së re, përjashtohet nga revokimi.448
Ndërsa, konsiderohen të revokueshëm llojet e tjera të dhurimit, si dhurimet direkte
dhe indirekte, dhurimi i sendeve me vlerë të vogël, ashtu edhe kontratat e tjera që
simulojnë një dhurim. Dyshime lindin në rastin në të cilin dhurimi ka si palë një
person juridik.
Në këtë rast shtrohet pyetja nëse mund të revokohet për shkak të
mosmirënjohjes dhurimi i kryer në favor të një personi juridik?
Për ti dhënë përgjigje kësaj pyetjeje duhet të bazohemi tek mundësinë e këtyre
personave për të kryer veprime të paligjshme. Doktrina mbizotëruese449
përjashton
përgjegjësinë penale të personave juridikë për veprimet e kryera nga organet e tyre,
duke u bazuar tek karakteri individual i veprës penale dhe dënimit.
446
Vendimi nr. 14093, datë 28.05.2008, Gjykata italiane e Kasacionit. “Konsiderohet dëmtim dhe
lëndim serioz, jo vetëm fakti që përfituesja e dhurimit, në moshën 36 vjeçare, nënë e tre fëmijëve, kishte
krijuar një lidhje me një person 23 vjeçar, lidhje e cila kishte vazhduar në mënyrë klandestinë për disa
vjet, dhe që më pas u shoqërua me braktisjen e familjes për të bashkëjetuar me partnerin e ri, sesa
qëndrimi i mbajtur në përgjithësi prej saj, qëndrim fyes dhe mashtrues ndaj burrit të saj, duke u takuar
me të dashurin në shtëpinë bashkëshortore.” 447
Antonio Cataudella, “Trattato di diritto privato. Sucessioni e donazioni. La Donazione”, Giapichelli
Editore, Torino, 2005, fq. 151. 448
Në ndryshim nga Kodi Civil aktual, Kodi Civil i vitit 1929 parashikonte shprehimisht rastet në të
cilat kontrata e dhurimit ishte e parevokueshme. Kështu, në nenin 1520 parashikohej si dhurim i
parevokueshëm, si për shkak të mosmirënjohjes ashtu dhe për paslindje fëmijësh, dhurimi për shpërblim
dhe dhurimi për shkak të një martese të ardhshme. 449
Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le Donazioni”, VI,
Giuffre Editore, 2009, fq. 1226.
144
Që të revokohet dhurimi në këtë rast është e nevojshme që veprimi i dëmshëm, në
të cilin konkretizohet mosmirënjohja, është në ngarkim të entit, të personit juridik dhe
nuk përbën fakt personal të personit që e përfaqëson.
Pjesë tjetër e doktrinën mbështet idenë se: për vetë faktin që dhurimi i kryer ndaj
një personi juridik nuk përfshihet tek dhurimet e parevokueshme, na bën të kuptojmë
se kjo kontratë mund të revokohet në rastet në të cilat personi juridik është
mosmirënjohës ose i padenjë për gëzim.450
Instituti i revokimit të dhurimit duhet së pari të dallohet nga revokimi i
deklarimit të palëve para se kontrata të jetë bërë e plotë apo perfekte.
Revokimi i deklarimit të palëve është i parashikuar nga neni 764 paragrafi i pestë i
Kodit Civil, ku thuhet: ”Përpara se kontrata të jetë lidhur, dhuruesi ose pranuesi i
dhurimit mund të revokojnë deklarimet e tyre”.
Që dhurimi të jetë i plotë, duhet që krahas ofertës për dhurim që mund të bëhet në
të njëjtin akt, ose në një akt tjetër të mëvonshëm, përfituesi i dhurimit duhet ta pranojë
atë. Dhuruesi ka të drejtë të revokojë ofertën për dhurim që ka bërë, derisa t‟i mbërrijë
njoftimi i pranimit; kurse përfituesi ka të drejtë të revokojë pranimin e bërë, derisa
njoftimi i pranimit nuk i ka mbërritur ende dhuruesit.
Në rastin kur dhurimi ende nuk është bërë i plotë:
revokimi mund të bëhet nga të dyja palët, si dhuruesi dhe përfituesi i
mundshëm;
revokimi i deklaratave i përket fazës parakontraktore, pra kur kontrata
ende nuk është lidhur;
nuk ka asnjë kufizim në lidhje me arsyet për të cilat palët mund të bëjnë
revokimin e deklaratave.
Ndërsa revokimi i dhurimit, si institut më vete, i parashikuar në nenin 771 të
Kodit Civil:
është një e drejtë e cila i takon vetëm dhuruesit dhe jo përfituesi dhe mund
të ushtrohet edhe pse kontrata e dhurimit është lidhur;
i përket fazës pas lidhjes së kontratës kur tashme dhurimi është bërë
efektiv;
mund të bëhet vetëm për raste të parashikuara shprehimisht në ligj.
Revokimi i dhurimit deklarohet nga gjykata, pasi nuk kemi të bëjmë me një
veprim automatik ose ipso iure, pra nuk mjafton thjesht vullneti i dhuruesit për të
revokuar dhurimin e bërë prej tij, duke qenë i bindur se ndodhemi para rasteve të
revokimit, por duhet të ngrihet një padi me objekt revokimin e dhurimit për shkaqet e
parashikuara, padi e cila do të analizohet gjatë një procesi gjyqësor.
450
Antonino Cataudella, “Sucessioni e donazioni, Trattato di diritto privato”, Giappichelli Editore,
Torino, 2005, fq. 152.
145
8.2. Rastet kur mund të kërkohet revokimi i dhurimit.
Në rastin kur dhuruesi bën një dhurim në favor të përfituesit, duke disponuar në
favor të tij, pa kërkuar gjë si kundërshpërblim, përfituesit i lind detyrimi moral që të
jetë mirënjohës ndaj dhuruesit për këtë veprim të bërë ndaj tij. Në rastet kur përfituesi
është mosmirënjohës ndaj dhuruesit, duke kryer një nga dy veprimet e parashikuar nga
Kodi Civil, dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e dhurimit për shkak të kësaj
mosmirënjohjeje ndaj tij apo personave të afërm të tij.451
Legjislatori merr në konsideratë vetëm ato veprime që përbëjnë shkelje në mënyrë
të dukshme, të qartë dhe më të rëndë.
Duhet thënë që dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e dhurimit jo për
çdo lloj dhurimi, por vetëm për:
1- dhurime që nuk janë të zakonshme;
2- dhurime që nuk janë bërë për shpërblim.
Vetëm në këto dy lloj dhurimesh dhe vetëm për veprimet e kryera nga përfituesi, të
përcaktuara shprehimisht në ligj,452
dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e
dhurimit. Kufizimi i llojeve të dhurimit dhe i shkaqeve për të cilat lejohet revokimi i
dhurimit, bëhet për t‟i qëndruar sa më shumë parimit se dhurimi është i
parevokueshëm, me qëllim që përfituesi të jetë i sigurt në posedimin e lirë dhe të plotë
të sendit që i dhurohet.
Lloji i parë i dhurimit për të cilin lejohet revokimi i dhurimit, është dhurimi jo i
zakonshëm. Se çfarë do të kuptojmë me një dhurim të tillë, nuk përcaktohet në këtë
dispozitë, por duke u bazuar tek trajtimi që i kemi bërë llojeve të ndryshme të
kontratës së dhurimit, themi që me dhurim jo të zakonshëm do të kuptojmë atë dhurim,
objekti i të cilit ka një vlerë relativisht të madhe, ose përfitimi ekonomik, financiar ose
çdo lloj përfitimi tjetër që realizon përfituesi nga ky dhurim, është relativisht i
madh.453
Megjithatë, kjo duhet parë rast pas rasti, duke e vlerësuar këtë nga kushtet
ekonomike të dhuruesit dhe të përfituesit, si dhe rrethanat e tjera, të cilat në një rast të
caktuar mund të përbëjnë një dhurim jo të zakonshëm, në një rast tjetër mund të
përbëjnë një dhurim të zakonshëm.
Lloji i dytë i dhurimit për të cilin dhuruesi mund të kërkojë revokimin e dhurimit,
është rasti kur kemi të bëjmë me një dhurim jo për shpërblim. Këtë term e hasim dhe
tek neni 769 paragrafi i katërt i Kodit Civil. Edhe për këtë shprehje ligjvënësi nuk jep
asnjë lloj përkufizimi, por ne e kemi trajtuar gjerësisht si një ndër llojet e veçanta të
kontratës së dhurimit.
Duke u nisur nga e kundërta, pra duke dhënë se çfarë kuptojmë me dhurim të bërë
për shpërblim, i cili është i parevokueshëm, arrijmë të dallojmë kur kemi të bëjmë me
451
Gjykata italiane e Kasacionit, në vendimin nr. 22936, datë 04.11. 2011, me anë të së cilit kërkohej
revokimi i kontratës së dhurimit për shkak mosmirënjohjeje, është bashkuar me mendimin e Gjykatës së
Apelit të Romës, e cila e kish njohur mosmirënjohjen e gruas - si shkak të revokimit të kontratës së
dhurimit - pikërisht në faktin që ajo prej vitesh kishte krijuar një lidhje jashtëmartesore dhe gjatë
periudhës së martesës kishte marrë shumë dhurata nga burri i saj deri në momentin në të cilin braktisi
bashkëshortin për të dashurin në një moment në të cilin ai kish më tepër nevojë për ndihmë dhe kujdësin
e saj. 452
Neni 771, Kodi Civil. 453
Mariana Tutulani-Semini, vep. e cit., fq. 34.
146
dhurim jo për shpërblim, për të cilin dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e
dhurimit.
Sipas jurisprudencës së huaj454
, dhurimi për shpërblim ndeshej në rastet e
mëposhtme:
a- çdo veprim i vullnetshëm i bërë për shkak të mirënjohjes që dhuruesi ka
ndaj përftuesit;
b- dhurimi i bërë si pasojë e konsideratës dhe vlerësimit që dhuruesi ka ndaj
meritave të përfituesit;
c- dhurim në formën e shpërblimit special.
Do të ndodhemi para rastit kur dhurimi bëhet nga dhuruesi për shkak të
mirënjohjes që ai ka ndaj përfituesit kur një veprim i tillë nxitet nga ndjenja e
brendshme e mirënjohjes që dhuruesi ka, si p.sh. për shkak se përfituesi në të shkuarën
i ka ofruar ndihmë dhuruesit kur ai ka pasur nevojë. 455
Dhurimi për shpërblim i bërë për shkak të konsideratës që dhuruesi ka ndaj
meritave të veçanta të përfituesit, ndodh në rastet kur dhuruesi është mirënjohës ndaj
përfituesit për një veprim të mirë që ai ka bërë ndaj shoqërisë, shkencës apo të
tretëve456
, p.sh. bërja e një dhurate ndaj dikujt për arsye se ka shpikur një vaksinë të
rëndësishme.
Në rastin e dhurimit për shpërblim, në formën e një shpërblimi special, dhuruesi ka
për qëllim të shpërblejë ose kompensojë përfituesin për një shërbim falas të bërë ndaj
tij. Një veprim i tillë do të jetë dhurim në qoftë se ka sjellë pasurimin e përfituesit dhe
gjithmonë është bërë për shkak të mirësisë dhe bujarisë së dhuruesit, pa qenë i detyruar
ta bëjë këtë gjë.
Shpesh herë, thuhet që kemi të bëjmë me një shpërblim special kur kemi të bëjmë
me një dhurim jo të zakonshëm. Në fakt kjo nuk është e drejtë, pasi ky quhet një
shpërblim special duke qenë se është i veçantë dhe dhuruesi ndoshta vepron ndryshe
nga çdo të kishin vepruar të tjerët. Dhurim për shpërblim në formën e një shpërblimi
special mund të vërtetohet p.sh. në rastin kur një mjek kryen me sukses një operacion
shumë të vështirë, të cilin asnjë mjek tjetër nuk e merrte përsipër, dhe për këtë arsye
pas operacionit atij i jepet një dhuratë nga dhuruesi për këtë shërbim që i bëri mjeku,
pasi i shpëtoi jetën. Në këtë rast nuk ka ekuivalencë ndërmjet shërbimit të ofruar,
shpëtimit të jetës dhe shpërblimit të dhënë.
Përsa i përket dhurimit me shpërblim, ai zakonisht jepet pasi përfituesi i ka ofruar
shërbim dhuruesit.
Nuk kemi të bëjmë me një dhurim për shpërblim në 2 raste :
a- kur shpërblimi është dhënë për shkak të një shërbimi të ofruar. Në këtë
rast duhet që përveç shërbimit të ofruar, të ekzistojë dhe animus solvendi, pra një
ekuivalencë ekonomike ndërmjet shërbimit të kryer dhe veprimit të vullnetshëm. Duke
futur në mes proporcionalitetin mohohet karakteri i vullnetshëm i këtij veprimi,
prandaj këto shpërblime nuk konsiderohen dhurime. Shpërblimet e dhëna për shkak të
454
Pietro Rescigno, “Codice civile - Le fonti del diritto italiano”, Giuffre Editore, Milano, 1994, fq. 844. 455
Duhet që kjo ndihmë të ketë qenë e karakterit ekonomik ose në mënyrë indirekte të çojë në një
ekuivalencë të tillë dhe jo thjesht ndihmë në formën e asistencës morale ose shpirtërore. 456
Carlo Giannattasio, “Delle successioni, divisione-donazione”, Unione Tipografico-Editrice Torinese,
1980, fq. 208.
147
shërbimeve të ofruara kanë ekskluzivisht karakter ekonomik, si p.sh. bakshishi i dhënë
kamerierit, shpërblimi mbi pagë që i jepet punonjësit, etj.
b- kur shpërblimi është dhënë në përputhje me zakonet ose me traditën. Ai që
kryen një veprim sipas zakonit ose traditës, nuk kryen një dhurim por përmbush një
detyrim me karakter moral, p.sh. dhuratat që bëhen në rast ditëlindjesh ose festash të
ndryshme. Për të përcaktuar se çdo të kuptojmë me veprime të kryera sipas zakonit, do
ta shohim rast pas rasti, pasi nuk mund të jepet një përkufizim, sepse kjo varet nga
kushtet sociale dhe ekonomike në të cilat kryhet ky veprim. Ky shpërblim nuk përbën
dhurim, prandaj nuk kërkohet forma solemne e tij dhe nuk gjejnë aplikim dispozitat që
ndalojnë dhurimin e një pasurie të ardhshme ose dhurimi në favor të kujdestarit, që
gjenden tek dhurimi.
Doktrina e huaj457
konsiderohen si dhurime të parevokueshme për shkak
mosmirënjohje tre lloj dhurimesh:
dhurimi jo i zakonshëm
dhurimi i bërë për shpërblim
dhurimi i bërë në rastin e një martese të ardhshme.
Një tjetër rast i parashikuar nga doktrina italiane, por që mungon në legjislacionin
tonë, është rasti i revokimit të kontratës së dhurimit në rast mbijetese ose paslindjeje
të fëmijëve. Kodi Civil i vitit 1929, ndryshe nga ai aktual, ndër rastet në të cilat mund
të revokohet kontrata e dhurimit, përmend gjithashtu edhe rastin e paslindjes së një
fëmije.458
Kështu, po sipas këtij Kodi, dhurimet të cilat janë kryer nga persona të cilët nuk
kishin fëmijë, ose pasardhës të gjallë në kohën në të cilën është kryer dhurimi, mund
ta revokojnë atë në qoftë se dhuruesit i lind një fëmijë legjitim, qoftë edhe pas vdekjes
së tij, ose kur nga një martesë të mëpasshme legjitimohet një fëmijë natyral i tij i
lindur pas dhurimit.459
Në momentin e kryerjes së dhurimit, dhuruesi nuk ka qenë në dijeni që kishte
fëmijë ose që do të kishte në të ardhmen. Revokimi mund të kryhet edhe në rastin në
të cilin fëmija është ngjizur në momentin e kryerjes së dhurimit, me kusht që dhuruesi
të mos ketë pasur dijeni për faktin e konceptimit në momentin e lidhjes së
kontratës.460
Dhe në këtë rast, padia e revokimit në rastin e paslindjes së fëmijëve
parashkruhej me kalimin e afatit pesë vjeçar që prej ditës që fëmija ka lindur gjallë.
Ligjvënësi për të shmangur mundësinë e cenimit të një dhurimi të bërë në çdo rast,
ka përcaktuar shprehimisht rastet se kur mund të kërkohet revokimi i dhurimit.461
Dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e dhurimit jo për çdo lloj veprimi që
mund të ketë bërë përfituesi karshi tij, por vetëm për veprimet e mëposhtme:
457
Antonio Cataudella, “Trattato di diritto privato. Sucessioni e donazioni. La Donazione”, Giapichelli
Editore, Torino, 2005, fq. 135. 458
Neni 1510, Kodi Civili i vitit 1929. 459
Neni 1516, Po aty. 460
Në këtë rast kontrata e dhurimit nuk mund të revokohet në qoftë se ajo është kryer në favor të
fëmijëve. Antonino Cataudella, vep. e cit., fq. 156. 461
Neni 771, Kodi Civil.
148
a- me dashje ka vrarë ose ka tentuar të vrasë dhuruesin, bashkëshortin,
fëmijët ose prindërit e tij.
Një dispozitë të tillë analoge e kemi dhe për trashëgiminë, ku nuk mund të
trashëgojë si i padenjë, trashëgimtar,i i cili bën veprimet e mësipërme462
.
Që dhuruesi të kërkojë revokimin e dhurimit për këtë shkak, nuk është e
nevojshme në çdo rast që përfituesi të jetë dënuar me vendim penal të formës së prerë
për vrasjen ose tentativën e vrasjes ndaj subjekteve të mësipërm. Marrja e njoftimit
nga dhuruesi apo trashëgimtarët e tij për shkaqet që mund të çojnë në revokim,
nënkupton dijeni të plotë e të sigurt për manifestimin e qëllimit të përfituesit për ti
marrë jetën dhuruesit ose personave të sipërpërmendur. Dijenia duhet të përfshijë
elementët objektivë e subjektivë dhe mungesën e shkaqeve që përjashtojnë nga
përgjegjësia penale.
Duke pasur parasysh formulimin e nenit, veprimi kërkohet të kryhet me dashje pa
bërë dallim mes dashjes direkte dhe indirekte sipas së drejtës penale, ndërkohë që nuk
do përbëjë shkak për revokimin veprimi i kryer nga pakujdesia.
Sipas Gjykatës së Kasacionit italiane,463
dëmtimi që mund t‟i shkaktohet personit
duhet të jetë një dëmtim serioz, kusht i nevojshëm ky i cili i jep të drejtë dhuruesit për
të revokuar kontratën e dhurimit. Në këtë rast Gjykata ka konfirmuar përjashtimin e
ekzistencës së mosmirënjohjes, duke besuar se nuk ekzistojnë provat e një izolimi të
dhurueses nga ana e përfituesit dhe prova të dhunës fizike që ajo kish pësuar. Këto
konflikte janë shkaktuar si pasojë e papajtueshmërisë së karaktereve ndërmjet palëve
duke u shoqëruar me situata tensioni të verifikuara gjatë bashkëjetesës.
Sjelljet e paligjshme, përtej çdo përkufizimi të dhënë nga e drejta penale, duhet të
shfaqen si ofensive në kontestin social në të cilin është kryer dhe është konsumuar.
Gjithashtu, jo çdo shfaqje ose sjellje mosmirënjohje i japin palës të drejtën për të
revokuar kontratën e dhurimit, por vetëm ato sjellje të cilat janë parashikuar
shprehimisht nga Kodi Civil. Në veçanti duhet të bëhet fjalë për sjellje apo veprime të
kryera nga përfituesi pas kryerjes së dhurimit; në fakt sjelljet e kryera para kontratës së
dhurimit janë të parëndësishme dhe nuk ndikojnë në revokimin e kontratës së dhurimit
duke qenë se konsiderohen si veprime për të cilat dhuruesi ka qenë në dijeni në
momentin në të cilin ka kryer këtë akt liberaliteti.464
Për të kërkuar revokimin e dhurimit, dhuruesi nuk duhet të ketë thjesht dyshime,
por duhet të jetë i sigurt jo vetëm për faktin, pra për ngjarjen e vrasjes ose tentativës së
vrasjes, si dhe emrin e autorit të kësaj vepre penale, por duhet të jetë i sigurt që një
veprim i tillë është bërë me dashje. Për të vërtetuar këtë gjë është e nevojshme
zhvillimi i një procesi gjyqësor penal pasi është gjyqtari që në mënyrë përfundimtare
përtej çdo dyshimi shprehet për qenien e një fakti të caktuar dhe autorit të saj.
Në qoftë se ka filluar një proces civil me objekt revokimin e dhurimit për shkakun
e mësipërm, duhet të pezullohet derisa të përfundojë procesi penal dhe përfituesi të
dënohet me vendim penal të formës së prerë për akuzën e mësipërme. Nga kjo datë do
të fillojë të llogaritet afati i parashkrimit të padisë së revokimit të dhurimit.
462
Neni 322 paragrafi i parë, Kodi Civil. 463
Vendimi nr. 17188, datë 24.06.2008, Gjykata italiane e Kasacionit. 464
Veprimet e kryera nga përfituesi para kontratës së dhurimit mund të ndikojnë në pavlefshmërinë
(relative) të kontratës në lidhje me gabimin rreth cilësive personale të përfituesit. Giovanni Bonilini,
“Trattato di diritto delle successione e delle donazioni. Le Donazioni”, VI, Giuffre Editore, 2009, fq.
1227.
149
b- pa të drejtë nuk i jep dhuruesit ushqim kur është i detyruar sipas ligjit.
Një ndër efektet e kontratës së dhurimit është lindja e detyrimit për ushqim në
krye të përfituesit në rastet në të cilat dhuruesi është në rast nevoje apo nuk është në
gjendje të sigurojë jetesën e tij. Është pikërisht Kodi i Familjes, ai i cili nga nenet 192-
214, flet për detyrimin për ushqim, kush janë subjektet ndaj të cilëve rëndon ky
detyrim sipas radhës,465
kushtet kur zbatohet ky detyrim,466
si duhet të përcaktohet
ai,467
etj.
Në nenin 193 të këtij Kodi është parashikuar shprehimisht se: “Përfituesi i
dhurimit, në preferencë kundrejt çdo të detyruari tjetër, detyrohet t‟i japë dhuruesit
detyrimin për ushqim, përveçse kur bëhet fjalë për dhurim të bërë lidhur me një
martesë ose për një dhurim me kusht”. Përfituesi i dhurimit jo të zakonshëm dhe jo me
shpërblim, është i “preferuar” kundrejt të tjerëve të parashikuar në nenin 192, të jetë ai
i detyruar me detyrimin për ushqim ndaj dhuruesit, për faktin se është përfituesi i këtij
dhurimi. Preferimi nuk realizohet, vetëm në rast se dhurimi është lidhur për një
martesë ose kur dhurimi është bërë me kusht. Në çdo rast, përfituesi nuk mund të
detyrohet më shumë sesa vlera e pasurisë së dhuruar që ekziston në pasurinë e tij468
.
Që dhuruesi të ketë të drejtë të kërkojë detyrimin për ushqim nga përfituesi,
duhet të plotësohen dy kushte:
1. kur dhuruesi është i paaftë për punë;
2. nuk ka mjete të mjaftueshme për të jetuar.469
Në këto raste, përfituesi, është i detyruar para cilitdo person tjetër të mendojë për
jetesën e dhuruesit, duke i ofruar atij ndihmën ushqimore.
Në lidhje me vlerën dhe kufirin brenda të cilit duhet të përmbushet ky detyrim
ushqimor në favor të dhuruesit duhet të caktohet në raport me :
a) nevojat e dhuruesit,
b) mundësitë ekonomike të përfituesit.
Gjithashtu, doktrina italiane,470
parashikon se detyrimi për ushqim duhet të
përmbushet brenda vlerë të dhurimit, i cili ekziston në pasurinë e përfituesit, duke
465
Neni 192 Kodi i Familjes, parashikon se: “Detyrim për ushqim kanë, sipas radhës: a) bashkëshorti
ndaj bashkëshortit tjetër dhe fëmijët ndaj prindërve të tyre; b) prindërit ndaj fëmijëve të tyre; c) të
paslindurit ndaj të paralindurve të tyre, që nuk janë prindër, sipas radhës më të afërt; d) vëllezërit dhe
motrat ndaj vëllezërve dhe motrave të tyre, sipas radhës më të afërt.” 466
Neni 198, Kodi i Familjes: “Detyrimi për ushqim lind vetëm kur personi që kërkon këtë detyrim
është i paaftë për punë dhe nuk ka mjete të mjaftueshme për të jetuar”. 467
Neni 201, Kodi i Familjes: “Detyrimi për ushqim mund të kërkohet vetëm nga ai që është nevojtar
dhe nuk është në gjendje të sigurojë nevojat e domosdoshme të tij. Detyrimi për ushqim duhet të
caktohet në raport me nevojat e atij që e kërkon dhe mundësitë ekonomike të atij që detyrohet. Ai nuk
duhet të kapërcejë atë që është e nevojshme për jetën e personit që përfiton detyrimin për ushqim, duke
pasur parasysh rrethanat e jetës së tij”. 468
Neni 202, Kodi i Familjes: “Në rastin e dhurimit, përfituesi i tij nuk mund të detyrohet më shumë
sesa vlera e pasurisë së dhuruar që ekziston në pasurinë e tij”. 469
Neni 198, Po aty. 470
Limiti i detyrimit ushqimor përfaqësohet jo nga vlera e sendit të dhuruar, por nga vlera e shtuar e
pasurisë së përfituesit, ekzistuese në momentin në të cilin lind detyrimi ushqimor. Antonio Cataudella,
vep. e cit., fq. 135.
150
theksuar faktin se kjo nënkupton vetëm prezencën fizike të sendit, por mjafton që
shtimi i pasurisë së tij të ketë ardhur si rezultat i kontratës së dhurimit.
Detyrimi ushqimor nuk lind në të gjitha ato raste kur kontrata e dhurimit
është lidhur për shkak të martesës apo në rastin e dhurimit për shpërblim.
Përjashtimi, në lidhje me rastin e parë është e justifikuar nga qëllimi për të cilin
lidhet kontrata e dhurimit, qëllim i cili ka lidhje me ndërtimin e një familjeje të re.
Ndërsa në rastin e dhurimit për shpërblim, detyrimi ushqimor përjashtohet për shkak të
vetë motivit të kontratës së dhurimit, e cila mbështetet nga ndjenja e mirënjohjes së
dhuruesit karshi përfituesit dhe që ka si qëllim një shkëmbim të shërbimit të kryer.
Në rastet në të cilat dhuruesi ka kryer më shumë se një dhurimi, detyrimi ushqimor
do të rëndojë mbi përfituesin e fundit, duke qenë se konsiderohet pikërisht kontrata e
fundit ajo e cila ka shkaktuar ose ka rënduar gjendjen e nevojës së dhuruesit.471
Kjo
nuk i jep të drejtë, përfituesit të refuzojë përmbushjen e detyrimit ushqimor, nëse
dhurimi i kryer kundrejt tij nuk ka qenë ai që i ka shkaktuar këtë gjendje dhuruesit.
Ky detyrim nuk duhet të kapërcejë atë që është e nevojshme për jetën e dhuruesit
që e përfiton, duke marrë parasysh dhe rrethanat e jetesës së tij.472
Përmbushja e
detyrimit mund të bëhet në mënyrë alternative duke dhënë periodikisht një shumë të
hollash ose duke i siguruar dhuruesit strehim në shtëpinë e tij473
. Mospërmbushja e
detyrimit ushqimor sjell si pasojë, përveç pasojave të parashikuara nga pjesa e
përgjithshme për mospërmbushjen e detyrimeve, edhe një sanksion të veçantë sikurse
është revokimin e kontratës së dhurimit për mosmirënjohje474
. Mund të kemi të bëjmë
me një revokim të dhurimit për shkak të refuzimit të dhënies së detyrimit për ushqim,
p.sh. në rastin kur fëmija refuzon të japë detyrimin për ushqim ndaj prindërve të tij, të
cilët ato që kishin ja dhuruan fëmijës së tyre.
Në rastin kur dhuruesi ka bërë një dhurim në favor të përfituesit dhe nga ana tjetër
përfituesi ka për detyrë t`i japë detyrimin për ushqim dhuruesit, sipas dispozitave të
Kodit të Familjes, por refuzon ta bëjë këtë, revokimi i dhurimit për këtë shkak nuk do
të çojë dhe në heqjen e detyrimit që kishte përfituesi ndaj dhuruesit. Përkundrazi ai ka
për detyrë të vazhdojë ta japë këtë detyrim ndaj dhuruesit.
Në rastin e konstatimit të njërës prej dy shkaqeve të cilat i japin të drejtën
dhuruesit të revokojë dhurimin, ai pavarësisht nga kjo ka të drejtë ta falë përfituesin.
Por, përsa i përket detyrimit për ushqim ai ka të drejtë ta falë vetëm për të kaluarën,
dhe jo për të ardhmen, sepse sipas nenit 214 të Kodit të Familjes thuhet se: “Heqja
dorë nga e drejta për të marrë detyrimin për ushqim për kohën e ardhshme, është e
pavlefshme”.
Legjislacionet e tjera parashikojnë dhe raste te tjera të cilat i japin mundësi
dhuruesit të kërkojë revokimin e dhurimit të bërë. Në Kodin Civil Italian475
përmenden
raste si: bërja e një kallëzimi të rremë ndaj dhuruesit, bashkëshortit, fëmijëve ose
prindërve të tij se personat e mësipërm kanë kryer një vepër penale për të cilën
471
Ndryshe nga Prof. Antonio Cataudella, doktrina mbizotëruese është e mendimit se në rastin e dhume
dhurimeve, detyrimi ushqimor do të rëndojë mbi të gjithë përfituesit në mënyrë proporcionale. Biondo
Biondi, “La donazione, Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto Vassalli, Torino, 1961, fq.544. 472
Neni 201, paragrafi i dytë, Kodi i Familjes. 473
Neni 209, Kodi i Familjes. 474
Revokimi i kontratës së dhurimit për mosmirënjohje ka vend dhe zbatohet vetëm në rastet në të cilat
përfituesi është bashkëshort, prind ose i afërm i dhuruesit. Ky përfundim nxirret në bazë të
parashikimeve të Kodit Civil, i cili në momentin në të cilin parashikon personat të cilët kanë detyrim
ushqimor nuk përmend përfituesin ndërmjet tyre. Antonio Cataudella, Vep. e cit., fq. 136. 475
Neni 801, “Revocazione per ingratitudine”, Kodi Civil Italian.
151
minimalisht do të dënoheshin 3 vjet, dhe ky kallëzim është deklaruar i rremë me
vendim gjykate të formës së prerë (një dispozitë analoge legjislacioni ynë e parashikon
për trashëgiminë); përfituesi është deklaruar fajtor për fyerje të rëndë të kryer ndaj
dhuruesit476
; ka dëmtuar rëndë dhe me dashje pasurinë e dhuruesit,477
ekzistenca e një
fëmije të dhuruesit për të cilin nuk kishte dijeni në momentin e dhurimit etj.
Nuk konsiderohen si shkaqe të cilat legjitimojnë revokimin e kontratës së dhurimit
raste të tilla si: shitja e sendit të përfituar nga kontrata e dhurimit, ndërprerja e
studimeve nga ana e përfituesit, përdorimi i lëndëve narkotike, kryerja e veprave
penale, të cilat edhe pse kanë ndikuar ndjeshëm në stimën dhe dashurinë që ka pasur
dhuruesi për përfituesin, nuk janë kryer prej tij për të lënduar dhuruesin.
Në lidhje me marrëdhëniet ndërmjet bashkëshortëve, nuk përbën shkak për të cilin
mund të kërkohet revokimi i kontratës së dhurimit, kërkesa për ndarje e paraqitur nga
përfituesja, as krijimi i një lidhjeje me një tjetër partner, me përjashtim të rasteve në të
cilat mënyra e paraqitjes së kërkesës për ndarje ose krijimi i një lidhjeje të re janë
shumë fyese dhe të dëmshme për dhuruesin.478
Fakti i përfitimit nga një kontratë dhurimi, dhe detyrimi që e shoqëron për të qenë
mirënjohës, nuk mund ta vendosë bashkëshortin përfitues në një situatë nënshtrimi
ndaj dhuruesit në mënyrë të tillë që të ndrydhë lirinë e sjelljes dhe në veçanti lirisë për
ti dhënë fund një bashkëjetese të patolerueshme.
8.3. Legjitimiteti dhe afati për të kërkuar revokimin e dhurimit.
Kur ndodhemi përpara rasteve të revokimit të dhurimit, paditësi ka të drejtë të
ngrejë në gjykatë padinë me objekt revokimin e dhurimit.479
Si rregull i
përgjithshëm, vetëm dhuruesi ka të drejtë të kërkojë revokimin e dhurimit, pasi
vetëm ai e vlerëson realisht sesa ndihet i prekur nga një mosmirënjohje e tillë. E
drejta e ngritjes së padisë për revokimin e dhurimit është një e drejtë
ngushtësisht personale e dhuruesit që, në gjallje të tij, do të ushtrojë ose jo të drejtën
për të ngritur një padi revokimi, kur verifikohet përmbushja e njërit prej kushteve
paraprake të përcaktuara në ligj.
Për tu legjitimuar në ngritjen e padisë, dhuruesi duhet të provojë përpara gjykatës
që:
- Ai është dhurues sipas kontratës nëpërmjet të cilës është kryer dhurimi.
- Zotëronte të drejtën e pronësisë mbi sendet e dhuruara para kryerjes së dhurimit.
- Ekziston njëri prej shkaqeve ligjore për të cilat mund të kërkohet revokimi i
kontratës së dhurimit.
Megjithëse e drejta për të ngritur padinë e revokimit nuk ju kalon trashëgimtarëve
të dhuruesit pas vdekjes së tij, ekzistojnë dy raste përjashtimore të parashikuara
shprehimisht nga Kodi Civil:
476
Madje jurisprudenca ka arritur deri aty sa të konsiderojë fyerje të rëndë që përligj revokimin e
dhurimit tradhtinë bashkëshortore të gruas për vite, e shoqëruar më pas me braktisjen e familjes.
Vendim nr. 14093, datë 28.05.2008, Gjykata italiane e Kasacionit. 477
Në këtë rast është e nevojshme që dëmtimi i pasurisë të jetë shkaktuar me qëllim nga përfituesi dhe
jo nga pakujdesia e tij. Fulvio Maroi, “Delle donazioni”, Codice Civile, Commentario, Firenze, 1941,
fq. 785. 478
Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre
Editore, 2009, fq. 1231. 479
Neni 771 paragrafi i dytë, Kodi Civil.
152
në qoftë se dhuruesi pasi ngre këtë padi vdes, të drejtën për të vazhduar këtë
gjykim, tashmë të nisur, e kanë trashëgimtarët e dhuruesit.
Legjitimiteti aktiv i trashëgimtarëve është i kuptueshëm, duke qenë se ata jo vetëm
që janë të interesuar të venë në vend dinjitetin e cenuar të dhuruesit nga veprimet e
padrejta të përfituesit, duke e ndëshkuar atë me revokimin e dhurimit, por janë të
interesuar gjithashtu të rikthejnë në pasurinë e dhuruesit - trashëgimlënës sendin e
dhuruar duke shtuar kështu masën trashëgimore në favor të tyre.
vetë trashëgimtarët e dhuruesit kanë të drejtë ta ngrenë vetë padinë me objekt
revokimin e dhurimit, në qoftë se dhuruesi vdes brenda vitit nga dita që ka
lindur shkaku për të ngritur padinë.
Ligji prezumon pamundësinë e dhuruesit për të ushtruar të drejtën e padisë për
shkak të vdekjes së tij, duke u dhënë trashëgimtarëve të drejtën për ta zëvendësuar në
ushtrimin e kësaj të drejte, por brenda një afati një vjeçar nga vdekja e dhuruesit. Ky
parashikim ka si qëllim mbrojtjen e përfituesit të dhurimit nga veprimet e mundshme
të pamotivuara të trashëgimtarëve, përtej këtij afati një vjeçar.
Megjithatë, dispozita në fjalë nuk është e saktë dhe e plotë, për vetë faktin se ajo ju
njeh të drejtën e ushtrimit të padisë së revokimit trashëgimtarëve vetëm në rolin e
zëvendësuesit të dhuruesit. Paplotësia qëndron në faktin se dispozita në fjalë nuk
parashikon se çfarë ndodh në rastin e vrasjes me dashje të dhuruesit, dhe jo kur ai
humb jetën në rrethana natyrale apo aksidentale. Në këtë situatë të mungesës së një
parashikimi të tillë nga ligji, logjikisht edhe në këtë rast e drejta për të ngritur padinë,
duhet t‟ju takojë trashëgimtarëve.
Përsa i përket legjitimitetit pasiv të kësaj padie, mund të thuhet se si i paditur
është vetë përfituesi, në rastet kur ka kryer veprimet për të cilat kërkohet revokimi i
dhurimit. Një fakt i tillë del nga neni 771, paragrafi i parë.
Kjo padi ngrihet vetëm ndaj veprimeve personale që ka bërë përfituesi dhe jo
ndonjë person tjetër në dëm të dhuruesit, duke përjashtuar në këtë rast veprimet e
kryera nga paraardhësit, pasardhësit apo bashkëshorti/a e tij/saj, duke mos i cilësuar
ato si shkak për të kërkuar revokimin e dhurimit. Por, mund të pranohet se, në rastin
kur ka filluar gjykimi i padisë me objekt revokimin e dhurimit dhe gjatë gjykimit
përfituesi vdes, atëherë gjykimi vazhdohet ndaj trashëgimtarëve të përfituesit, të cilët
hyjnë me zëvendësim.
Me kryerjen e dhurimit, lind një detyrim moral i përfituesit të jetë mirënjohës ndaj
dhuruesit për këtë veprim që dhuruesi ka bërë në favor të përfituesit. Por kjo
mirënjohje shtrihet jo vetëm ndaj dhuruesit por edhe ndaj bashkëshortit, fëmijëve ose
prindërve të tij. Përfituesi nuk duhet të kryejë asnjë veprim mosmirënjohës (vrasje me
dashje ose tentativë vrasje) jo vetëm ndaj dhuruesit por edhe ndaj personave të
mësipërm, përndryshe dhuruesi legjitimohet për të ngritur padinë e revokimit të
dhurimit edhe kur këto veprime të parashikuara shprehimisht në nenin 771, paragrafi i
parë janë drejtuar ndaj subjekteve të mësipërme.
Pra, ashtu sikurse u evidentua edhe më sipër, padia për të kërkuar revokimin e
dhurimit nuk mund të ushtrohet në mënyrë të pakufizueshme, por është një padi që i
nënshtrohet afateve të posaçme të parashkrimit. Ajo mund të ngrihet nga dhuruesi ose
trashëgimtarët e tij kundër përfituesit ose trashëgimtarëve të tij brenda një viti nga dita
153
që dhuruesi ka ardhur në dijeni të shkakut që i jep të drejtën të kërkojë revokimin e
dhurimit480
.
Në qoftë se është duke u zhvilluar një proces penal për të vërtetuar nëse përfituesi
është realisht fajtor për akuzën e vrasjes me dashje ose të tentativës së vrasjes së
dhuruesit, bashkëshortit, fëmijëve ose prindërve të dhuruesit, atëherë afati një vjeçar
do të fillojë të llogaritet nga dita që vendimi penal merr formë të prerë. Në rastin kur
dhuruesi ka ardhur në dijeni të një fakti të tillë, por vdes pa e ngritur këtë padi,
trashëgimtarët kanë të drejtë ta ngrenë vetë padinë brenda kohës së mbetur që të
mbushet një vit, gjithmonë kur ata janë në dijeni të një fakti të tillë.481
Ligjvënësi nuk shprehet në kanë të drejtë trashëgimtarët ta ngrenë këtë padi më
vonë se një vit nga lindja e shkakut, në rast se ata vijnë më vonë në dijeni për këtë
shkak. Sipas një pjese të jurisprudencës,482
trashëgimtarët kanë të drejtë ta ngrenë
padinë e revokimit të dhurimit brenda një viti nga dita që ata vetë vijnë në dijeni të një
fakti të tillë, pavarësisht se kur ka ndodhur ky veprim.
Kurse sipas një pjese tjetër, në qoftë se do të pranohej kjo gjë, atëherë dhurimi do
të cenohej pafundësisht nga revokimi i tij, dhe qëllimi i vendosjes së afatit një vjeçar
do të binte. Por, të dyja palët janë dakord ta konsiderojnë këtë afat si prekluziv dhe jo
si afat parashkrimi.
Revokimi i kontratës së dhurimit ka lidhje me cilësitë personale të vetë
subjektit dhe si e tillë, është përjashtuar mundësia e zëvendësimit të dhuruesit me
kreditorët e tij në rast se vërtetohen shkaqet e parashikuara në ligj. Kreditorët e
dhuruesit ose kreditorët e trashëgimtarëve të tij nuk mund të kërkojnë revokimin e
kontratës së dhurimit.
Jurisprudenca e huaj483
parashikon se afati i parashkrimit për revokimin e kontratës
së dhurimit në rast mbijetese të fëmijëve është pesë vjet nga momenti i lindjes ose i
marrjes dijeni të ekzistencës ose njohjes së fëmijës. Padia e revokimit nuk mund të
ngrihet, dhe në qoftë se ajo është ngritur, nuk mund të vazhdohet pas vdekjes së
fëmijës ose pasardhësit, duke qenë se ky fakt mohon arsyen për të cilën është ngritur.
Sipas nenit 771, paragrafi i katërt, të Kodit Civil është parashikuar se “Heqja dorë
që më parë nga padia është e pavlefshme”. Duke bërë një interpretim të kundërt të
dispozitës, kuptojmë se dhuruesi ka të drejtë që pavarësisht se vërtetohet veprimi për
të cilin mund të kërkojë revokimin e dhurimit, ai ka të drejtë të heqë dorë, ta fali
përfituesin.
Kusht është që ai nuk mund të heqë dorë paraprakisht nga padia për revokimin e
dhurimit, pa u vërtetuar shkaku për të cilën legjitimohet kjo padi, pasi në atë moment
atij i lind kjo e drejtë dhe më pas ka të drejtë të heqë dorë, pasi nuk mund të heqë dorë
paraprakisht nga një e drejtë kur realisht ajo ende nuk ekziston.
480
Giuseppe Molfese, “Prescrizione e decadenza”, Giuffre Editore, 2009, fq. 935. 481
Padia për revokimin e kontratës së dhurimit në rastin në të cilin dhuruesi merr dijeni për ekzistencën
e fëmijëve mund të ngrihet brenda një afati pesë vjeçar, afat i cili fillon të llogaritet nga momenti i
lindjes ose nga momenti i marrjes dijeni për ekzistencën ose njohjes së fëmijës. Edhe në këtë rast, afati
për ngritjen e padisë është një afat dekadence dhe jo parashkrimi. Antonino Cataudella, “Sucessioni e
donazioni, Trattato di diritto privato”, Giappichelli Editore, Torino, 2005, fq. 158. 482
Pietro Rescigno, “Codice civile - Le fonti del diritto italiano”, Giuffre Editore, Milano, 1994, fq. 878. 483
Vetë neni 804, paragrafi i parë, Kodi Civil Italian parashikon se padia e revokimit mund të ngrihet
brenda pesë vjetëve nga dita e marrjes dijeni të shkakut që i jep të drejtën, duke ju referuar këtij afati si
një afat prekluziv. Fulvio Maroi, “Delle donazioni, Codice Civile, Commentario”, Firenze, 1941, fq.
790.
154
Të drejtën për të hequr dorë nga ngritja e padisë me objekt revokimin e dhurimit,
pasi është vërtetuar shkaku i mosmirënjohjes e ka vetëm dhuruesi, pasi vetëm ai është
në gjendje të vlerësojë sesa i lënduar është ndier nga ky veprim.484
Heqja dorë nga kjo padi nuk i nënshtrohet kërkesave për formën dhe mund të bëhet
në mënyrë të shprehur ose të heshtur. Mund të bëhet në mënyrë të heshtur me veprime
konkludente kur edhe pse i ka lindur e drejta e ngritjes së kësaj padie për shkak të
veprimeve që ka bërë përfituesi, dhuruesi nuk e ushtron këtë të drejtë brenda afateve të
parashkrimit të kësaj padie, duke dëshmuar kështu që ai e ka falur përfituesin për këtë
veprim të bërë ndaj tij, dhe dhurimi do të vazhdojë të sjellë efektet e tij juridike.
8.4. Efektet e revokimit të dhurimit midis palëve dhe personave të tretë.
Nëse është pranuar padia për revokimin e dhurimit, në rastet e parashikuara
shprehimisht në ligj, pasoja e parë që do sjellë ky revokim është zgjidhja e kontratës
dhe u shoqëruar me humbjen e efekteve juridike që kjo kontratë kishte sjellë për palët.
Revokimi i dhurimit ka efekt ex nunc485
dhe ka për qëllim rifitimin e sendeve
të dhuruara, kështu që përfituesi ka për detyrë të kthejë në natyrë të gjitha sendet
objekt dhurimi në gjendjen që ato kanë qenë në momentin që i është komunikuar
ngritja e padisë për revokimin e dhurimit, së bashku me frutat natyrore të veçuara dhe
frytet civile të vjela që janë bërë të kërkueshme deri në ditën që i është komunikuar
ngritja e kësaj padie. Një rregullim të tillë analog e gjejmë në nenin 298 të Kodit Civil.
Në lidhje me pasojat që sjell revokimi i dhurimit ndaj të drejtave të fituara nga
personat e tretë, mund të themi se revokimi i kontratës së dhurimit nuk i cenon këto të
drejta.
Neni 771, paragrafi i pestë i Kodit Civil rregullon shprehimisht pasojat që do të
ketë revokimi i dhurimit ndaj një personi të tretë, në favor të të cilit është tjetërsuar
sendi para se të ngrihej padia e revokimit të dhurimit. Konkretisht thuhet se:
“Revokimi i dhurimit nuk cenon të drejtat që kanë fituar të tretët mbi sendin e dhuruar
para se të ngrihet padia”.
Nëse përfituesi ka tjetërsuar sendin, objekt dhurimi, në favor të një personi të tretë
para se atij t‟i komunikohet ngritja e padisë me objekt revokimin e dhurimit,
pavarësisht nga fakti nëse është tjetërsim me apo pa shpërblim, pasojat e këtij
revokimi do të bien mbi përfituesin; të drejtat e fituara nga personi i tretë nga ky
tjetërsim nuk do të preken. Në këtë rast, është detyrë e përfituesit që meqenëse nuk e
ka më sendin, pasi e ka tjetërsuar atë duke bërë të pamundur kthimin e tij në natyrë,
duhet të paguajë në favor të dhuruesit, për shkak të revokimit të dhurimit vlerën e
484
Në kuptim të së drejtës procedurale civile ekzistojnë dy institute të ngjashme “heqja dorë nga e drejta
e padisë” dhe “heqja dorë nga padia.” Instituti i parë nënkupton mundësinë që ka pala ndërgjyqëse
(paditësi) që të heqë dorë nga një padi e ngritur. Ushtrimi i këtij instituti sjell shuarjen e mundësisë për
ta ngritur sërish padinë. Instituti i dytë nënkupton mundësinë për palën ndërgjyqëse (paditësin) që të
heqë dorë nga gjykimi gjyqësor i filluar me anë të padisë konkrete. Në këtë rast nuk shuhet mundësia
për ngritjen sërish të së njëjtës padi nga e cila është hequr dorë. Sipas nenit 771 të Kodit, dhuruesi ose
trashëgimtarët e tij legjitimohen të heqin dorë nga e drejta e padisë vetëm pas ngritjes së saj. Olti
Skrame, “Komentari i Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë”, vëllimi i 2, Onufri, 2011, fq. 338. 485
Ka efekt nga momenti në të cilin kërkohet, jo efekt prapaveprues. Dhe nga ky këndvështrim ndryshon
revokimi i kontratës së dhurimit me kushtin e kthyeshmërisë së sendit që palët mund të parashikojnë në
kontratë, kusht i cili në momentin në të cilin verifikohet ka efekt prapaveprues. Ugo Carnevali, “Della
revocazione delle donazioni”, Commentario del diritto italiano della famiglia, Padova, 1992, fq. 329.
155
sendit të dhuruar, bashkë me frutat e vjela që nga dita kur i është komunikuar ngritja e
kësaj padie.
Nëse sendet objekt dhurimi janë tjetërsuar nga përfituesi, pra ai nuk ka mundësi t‟i
kthejë në natyrë, atëherë ai duhet të paguajë vlerën e tyre, duke u llogaritur kjo vlerë
nga gjendja që kishte sendi në ditën që përfituesit ju komunikua ngritja e padisë për
revokimin e dhurimit, së bashku me frutat natyrore ose civile.
Momenti në të cilin ngrihet padia, me anë të së cilës kërkohet revokimi i kontratës
së dhurimit, ka rëndësi për legjislatorin duke qenë se nga ky moment duhet të kthehen
frutat e fituara nga sendi dhe nga moment, mund të themi që rëndon mbi përfituesin
detyrimi për tu kujdesur për sendin e dhuruar.486
Por, nëse përfituesi e ka tjetërsuar sendin gjatë kohës në të cilën është ngritur padia
me anë të së cilës kërkohet revokimi i kontratës së dhurimit, në këtë rast revokimi do
t‟i shtrijë efektet edhe mbi personat e tretë.
Gjithashtu mund të themi se, nëse objekt i kontratës së dhurimit ka qenë
transferimi i pronësisë së sendeve të luajtshme, do të zbatohet parimi që “posedim vlen
titull”; nëse personit të tretë i është transferuar një send i paluajtshëm ose një send i
luajtshëm që duhet të regjistrohet, do të jetë ai i preferuari, me përjashtim të rasteve në
të cilat regjistrimi i sendit ka ndodhur pas ngritjes së padisë për revokimin e kontratës
së dhurimit. 487
Mund të ndodh që sendi objekt dhurimi gjatë kohës që është në duart e përfituesit
të jetë përmirësuar; në këtë rast, vetëm përfituesi që ka qenë në mirëbesim ka të drejtën
t`i kërkojë ato në vlerën që i ka kryer. Në qoftë se përfituesi ka mundësi ta kthejë
sendin në natyrë, atëherë ai për këto shtesa do të rimbursohet nga dhuruesi. Nëse sendi
është tjetërsuar, pra nuk mund të kthehet në natyrë, atëherë vlera e përmirësimeve ose
shtesave që ka bërë përfituesi do të zbritet nga vlera që duhet të paguaje ai si
kundravleftë e sendit të dhuruar.
Nëse sendi objekt dhurimi ka humbur ose është dëmtuar pa faj të përfituesit, ai do
të zhvishet nga përgjegjësia e pagimit të vlerës së këtij sendi, në qoftë se arrin të
vërtetojë që e njëjta gjë do të ndodhte edhe sikur sendi të ishte në duart e dhuruesit.
Por, në qoftë sendit i është pakësuar vlera,488
si rezultat i veprimeve të kryera nga
ana e përfituesit, ky detyrohet të shpërblejë dhuruesin për humbjet e pësuara.
486
Doktrina është e mendimit se përfituesi përgjigjet ndaj dhuruesit për humbjen ose dëmtimin e sendit
vetëm nga momenti në të cilin është ngritur padia me anë të së cilës kërkohet revokimi i kontratës së
dhurimit. Në qoftë se dëmtimi i sendit ka ndodhur para ngritjes së padisë, përfituesi nuk përgjigjet edhe
pse mund të ketë vepruar me neglizhencë. Përgjigjet vetëm në qoftë se e ka dëmtuar sendin qëllimisht,
për të bërë të pamundur kthimin e tij. Biondo Biondi, “Trattato di diritto civile italiano”, Trattatto
Vassalli, Torino, 1961, fq. 1051. 487
Giovanni Bonilini, “Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le Donazioni”, VI, Giuffre
Editore, 2009, fq. 1271. 488
Vlera e sendit e cila do merret në konsideratë në këtë rast do të jetë ajo që ka pasur ky send në
momentin e ngritjes së padisë së revokimit.
156
KAPITULLI 9
VËSHTRIM KRAHASUES I KONTRATËS SË DHURIMIT ME
VEPRIMET E NGJASHME ME TË
Hyrje
Dhurimi është një veprim juridik, një shfaqje e lirë vullneti me anë të së cilit një
person heq dorë pa kundërshpërblim nga një e drejtë e tij pasurore, në favor të një
personi tjetër. Dhurimi, duke mos qenë i vetmi akt i liberalitetit që haset më së shumti
në marrëdhëniet mes subjekteve të së drejtës, ka ngjashmëri me akte të tjera të cilat
kanë, po ashtu sikurse dhurimi, elementë të liberalitetit apo vullnetit të lirë.
Një pyetje tjetër që mund të shtrojmë është se a është kontrata e dhurimit e
një natyre të veçantë?
Autorë të caktuar489
pranojnë se dhurimi është kontratë e një tipi paksa të veçantë
me arsyetimin se “ajo i sjell pasojat në një moment të ndryshëm, të veçantë nga ai i
kontratave konsensuale apo reale, atë të pëlqimit të përfituesit të dhurimit” dhe
shkohet me tej kur thuhet se “ky pëlqim ka fuqi prapavepruese, sepse nëse personat
e pranojnë dhurimin kjo sjell pasoja juridike që nga data kur janë nënshkruar” duke ju
referuar frazës “ që nga data kur janë nënshkruar”, për deklarimin e dhuruesit me akt
publik, duke konfonduar kështu momentin e lidhjes së kontratës me propozimin për
lidhjen e kontratës.
Pavarësisht kësaj, fakti i sipërpërmendur nuk përbën në të vërtetë një element të
mjaftueshëm për ta konsideruar kontratën e dhurimit një kontratë të një tipi të veçantë.
Dhurimi i sjell pasojat pikërisht sipas llojit të veçantë që mund të formojë, pra në
varësi të faktit nëse kontrata e dhurimit është kontratë konsensuale ose reale, mendim
ky që gjen mbështetje edhe në ligj ku përmendet se: “Nuk përbën dhurim heqja dorë
nga një e drejtë para se të fitohet ajo..”.490
Pra, fakti se dhuruesi, qoftë edhe nëse me
akt publik, disponon pa kundërshpërblim një të mirë në favor të një personi tjetër,
përsëri nuk kemi dhurim në kuptimin juridik, nëse nga pala tjetër nuk është fituar, pra
pranuar kjo e mirë, fakt i cili përforcohet edhe nga përcaktimi se; “Dhurimi quhet i
përfunduar nga momenti kur akti i pranimit i është njoftuar dhuruesit”,491
i cili
përbën edhe momentin e përputhjes së vullneteve të kundërta.
Termi “i përfunduar” i përdorur në këtë dispozitë, nuk duhet marrë si “plotësim i
një veprimi të nisur më parë”, por si realizimi i një veprimi të propozuar më parë nga
dhuruesi me anë të aktit të dhurimit me anë të pranimit të këtij propozimi nga
përfituesi, i cili jo vetëm duhet bërë me akt publik, por edhe i duhet njoftuar dhuruesit,
moment kyç ky i cili shënon edhe lidhjen e kontratës së dhurimit nga pikëpamja
juridike.
Kjo është një veçanti që e dallon kontratën e dhurimit nga kontratat e tjera, pasi
fakti se dhuruesi, bashkë me propozimin për dhurim, mund të ketë dorëzuar edhe
sendin te përfituesi, nuk përbën shkak që juridikisht kontrata të cilësohet e lidhur. Në
489
Mariana Tutulani - Semini, “E drejta e detyrimeve dhe kontratave”, Pjesa e Përgjithshme,
Skanderbegbooks, Tiranë 2006, fq. 107. 490
Kodi Civil, kreu III, “Dhurimi”, Neni 761, paragrafi i dytë. 491
Po aty, Neni 764, paragrafi i katërt.
157
këtë mënyrë, nga pikëpamja e teknikës legjislative dhe nga nevoja për ta bërë
dispozitën më të qartë, do ishte e vendit që në vend të frazës “quhet i përfunduar” të
përdorej fraza “cilësohet e realizuar”.
Duke u referuar tek të gjitha sa thamë më sipër, mund të themi se kontrata e
dhurimit është e një forme të veçantë për shkak të afërsisë që ajo ka me veprimet e
njëanshme mortis causa (testamentin), duke u vendosur kështu në një pozicion të
ndërmjetëm midis veprimeve juridike të dyanshme dhe veprimeve juridike të
njëanshme, por duke u dalluar dhe shmangur edhe nga kontratat e tjera për faktin se në
të nuk gjejnë zbatim dispozitat mbi negocimin e palëve në fazën paraprake për të
lidhur kontratën, kjo edhe për vetë natyrën e dhurimit dhe që kufizohet vetëm në një
pranim ose refuzim të propozimit të bërë dhe kjo rreptësisht sipas formave të kërkuara
në ligj.
Nëse qoftë edhe për një moment do të pranonim të kundërtën, pra negocimin në
fazën paraprake të lidhjes së kontratës së dhurimit, do të dilnim tej nocionit të dhurimit
si “dhënie e diçkaje vetëm prej vetes në favor të një personi tjetër”, ku është dhuruesi i
vetmi person që me vullnetin e lirë kontraktor përcakton se nga cilat të drejta është në
gjendje dhe i gatshëm të heqë dorë për t‟ia kaluar ato një personi tjetër, përfituesit.
Çdo tejkalim apo thyerje e këtij koncepti dhe hapja e shtegut për negocim paraprak
mes palëve në fazën përpara nënshkrimit të kontratës, do të linte hapësira të
mjaftueshme për veprime fiktive apo transaksione të tjera civile, të mbuluara me anën
e dhurimit.
9.1. Kontrata e dhurimit dhe sponsorizimi492
.
Ashtu sikurse e kemi përmendur edhe më lart, kontrata e dhurimit është një
kontratë e cila synon në ndihmën dhe humanizmin e njerëzve ndaj njëri-tjetrit. Por,
shpesh herë ndodh që më anë të dhurimit të vishen edhe veprimet juridike që synojnë
të kalojnë në favor të subjekteve të ndryshme fizikë dhe juridikë sende ushqimore,
fonde financiare, bazë materiale, etj, për kryerjen e aktiviteteve të ndryshme me
karakter shëndetësor, arsimor, shkencor, etj.493
Shpeshherë kalimi i pronësisë pa shpërblim realizohet nëpërmjet dhënies së
ndihmës financiare dhe materiale në favor të veprimtarive sociale e publike, ku
përfshihen veprimtaritë humanitare, kulturore e artistike, sportive, edukative, arsimore,
ekologjike dhe vepra letrare, shkencore dhe enciklopedike si dhe botuesve të shtypit.
Sponsporizimi, ndryshe nga kontrata e dhurimit, e cila rregullohet shprehimisht
nga Kodi Civil, rregullohet nga një ligj i veçantë494
i cili veç të tjerash parashikon
statusin juridik të sponsorizimeve, fushën e zbatimit të tyre, kufijtë e veprimit,
lehtësirat fiskale për subjektet të cilat kryejnë sponsorizimet, etj. Në bazë të këtij ligji,
sponsorizues janë vetëm subjektet që kanë cilësinë e tregtarit, qofshin këta persona
fizikë ose juridikë, vendas, të huaj a me kapital të përbashkët. Subjektet buxhetore ose
që përfitojnë financime buxhetore, nuk mund të jenë sponsorizues.495
492
Në jetën e përditshme quhet “sponsor” ai i cili, për të bërë reklamë, financon aktivitetin e një sportisti
të caktuar, të një skuadre, të këngëtarëve ose artistëve, spektakle të ndryshme kulturore , programe
televizive, etj. Megjithatë, sponsorizimi ka si qëllim, të drejtdrejt ose jo, shpërndarjen e mesazhit tregtar
duke përdorur një emër ose një person. Roberta Capri, Mario Tocci, “Il contratto di sponsorizzazione”,
Editrice Uni Service, 2007, fq. 5. 493
Mariana Tutulani –Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, Tiranë,
2006, fq. 30. 494
Ligji nr. 7892, datë 21.12.1994, “Për sponsorizimet”. 495
Neni 3, Ligji nr. 7892, datë 21.12.1994, “ Për sponsorizimet”.
158
Zakonisht forma juridike me të cilën vishet kalimi i pronësisë në rastet e
sponsorizimit është kontrata e dhurimit.
Ligji për sponsorizimet e ndalon shprehimisht sponsorizimin e kryer për të arritur
apo realizuar një interes ekonomik.
Kontrata e dhurimit ngjason me sponsorizimin sepse të dyja janë kontrata të
njëanshme dhe pa kundërshpërblim. Kontrata e sponsorizimit është një kontratë
atipike, për vetë faktin se mundon parashikimi i saj në Kodin Civil. Madje shpesh herë
kontrata e sponsorizimit mund të ngatërrohet me kontratën e dhurimit me barrë.
Megjithatë, ndryshimet janë të dukshme. Në rastin e dhurimit me barrë, kemi thënë se
në rastin në të cilin barra është e pamundur për tu realizuar ose e paligjshme, kjo nuk
do të ndikojë në vlefshmërinë e kontratës së dhurimit. Barra nuk është pjesë përbërëse
e vullnetit për të dhuruar, por është një element aksesor që i shtohet kësaj figure
kontraktuale.
Edhe në lidhje me formën, ndryshimet janë evidente; kontrata e dhurimit duhet të
bëhet me akt noterial, ndërsa në rastin e sponsorizimin është i zbatueshëm parimi i
lirisë së formave.
Të dyja këto kontrata kanë të përbashkët qëllimin humanitar për vetë faktin se
nëpërmjet tyre i jepet një ndihmë me karakter material apo financiar një subjekti të
caktuar.
Por dallimi midis këtyre kontratave qëndron në këto drejtime:
1. Së pari ndryshojnë nga subjektet. Tek kontrata e dhurimit subjekt është çdo
person juridik apo fizik (që ka zotësinë për të vepruar), ndërkohë që tek sponsorizimi
subjekti është vetëm një person fizik ose juridik, shtetas ose i huaj, i cili ka cilësinë e
tregtarit dhe që nuk mund të jenë subjekte buxhetore dhe ato që përfitojnë financime
buxhetore.
2. Duke u nisur nga qëllimi për të cilin kryhen, mund të themi se sponsorizimi
kryhet vetëm në favor të veprimtarive të parashikuara shprehimisht nga ky ligj, ndërsa
kontrata e dhurimit mund të kryhet në favor të çdo lloj veprimtarie apo subjekti pa
asnjë kufizim juridik.
3. Një dallim tjetër midis dhurimit dhe sponsorizimit është se sponsorizimi ka disa
lehtësira tatimore më të theksuara se dhurimi. Sponsorizuesi përfiton, për shumën e
sponsorizuar në fakt, këto lehtësi tatimore.
Kështu, kur sponsorizues është një subjekt, person fizik a juridik që paguan tatim
mbi fitimin shuma e sponsorizuar u njihet si shpenzim i zbritshëm deri në masën 3 për
qind të fitimit para tatimit.496
Ndërsa, sponsorizuesi, person fizik apo juridik, i cili paguan tatim mbi fitimin,
shuma e sponsorizuar për botuesit e shtypit dhe botimet e veprat letrare, shkencore,
enciklopedike, si dhe për veprimtaritë kulturore, artistike e sportive u njihet si
shpenzim i zbritshëm deri në masën 5 për qind të fitimit para tatimit.
Ndryshe nga sponsorizimi, tek kontrata e dhurimit, personi i cili e kryen atë, nuk
gëzon lehtësira tatimore.
496
Neni 5, Po aty.
159
9.2. Kontrata e dhurimit dhe aktet e tjera të bujarisë.
9.2.1. Kontrata e dhurimit dhe testamenti.
Kontrata e dhurimit është një kontratë e cila krijon marrëdhënie juridike midis
dhuruesit dhe përfituesit, ku dhuruesi i kalon të drejtën e pronësisë së një sendi apo të
një të drejte reale përfituesit pa kërkuar diçka si kundërshpërblim.
Ashtu sikurse thamë edhe më sipër kontrata e dhurimit për shkak të elementëve
kryesorë nuk dallon shumë nga veprimet tjera të njëanshme si testamenti. Me
përjashtim të momentit në të cilin vijnë pasojat për palët, shumë anë të tjera janë të
njëjta. Testamenti është, në një vlerësim krahasimor, ndoshta akti me elementët dhe
karakteristikat më të ngjashme me kontratën e dhurimit.
Dhurimi dhe testamenti janë dy akte që kanë mjaft të përbashkëta me njëra-tjetrën,
aq sa shpesh është shtruar pyetja pse njëra konsiderohet akt i njëanshëm ndërsa tjetra
konsiderohet akt i dyanshëm, çështje kjo e trajtuar më sipër, ndërkohë që është e
nevojshme trajtimi më i hollësishëm i të përbashkëtave dhe ndryshimeve ndërmjet
këtyre veprimeve juridike.
Kështu në rastin e testamentit, vdekja është e destinuar që të çelë trashëgiminë.
Dhuruesi mund të vendosë nëse dëshiron të dhurojë apo të mos dhurojë, si dhe kujt
dëshiron t‟i dhurojë, ndërsa testamentlënësi manifeston bujarinë e tij vetëm sepse
shmanget, me anë të testamentit, nga rendi i trashëgimisë ligjore.497
Kështu mund të themi se:
1. Tek të dyja kemi kalim të pasurisë, të pronësisë; pra paraqiten si akte
bujarie. Me anë të testamentit, në mënyrë të caktuar trashëgimlënësi bën ndarjen e
pasurisë së vet, duke mos e cenuar pjesën e domosdoshme të trashëgimtarëve,
kurse te dhurimi dhuruesi ja fal pronësinë ose një të drejtë pasurore tjetër
përfituesit.
2. Si tek testamenti, ashtu edhe tek dhurimi pranimi i përfituesit është i
nevojshëm. Në rastin e testamentit ky pëlqim shprehet me mosrefuzim brenda
afateve ligjore ku “Heqja dorë duhet të bëhet me deklaratë të shkruar regjistrohet
në gjykatën e rrethit të vendit ku është çelur trashëgimia”498
dhe “Heqja dorë mund
të bëhet nga trashëgimtari brenda tre muajve nga çelja e trashëgimisë kur...”499
.
Tek dhurimi pëlqimi duhet të jetë i shprehur.
Kështu, Kodi Civil parashikon se “Pranimi mund të bëhet me po atë akt ose
me një akt të mëvonshëm” ose me veprime konkludente.
3. Si testamenti ashtu edhe dhurimi mund të rëndohen me moduse/barrë.
4. Të dyja janë akte pa shpërblim dhe për këtë arsye u nënshtrohen të cilat
për mjaft aspekte janë identike, por ndryshojnë pasi testamenti është një veprim i
njëanshëm, ndërsa dhurimi është një kontratë.
5. Tek të dyja kemi vullnetin e shprehur për realizimin e testamentit apo
dhurimit. Si tek testamenti, ashtu edhe te kontrata e dhurimit trashëgimlënësi dhe
dhuruesi shprehin vullnetin e njëanshëm të tyre.
6. Për të bërë testament dhe për të qenë subjekt i kontratës së dhurimit është
e nevojshme që personi të ketë zotësi të përgjithshme për të vepruar.
497
Francesco Galgano, “E drejta private”, Luarasi, Tiranë, 1999, fq. 852. 498
Neni 333, Kodi Civil. 499
Neni 335, Po aty.
160
7. Testamenti mund të anulohet në qoftë se cenon pjesën e domosdoshme të
trashëgimtarëve, ndërsa dhurimi mund të revokohet në raste të caktuara, me kusht
që të jenë plotësuar rrethanat e caktuara.500
Por gjithashtu, kemi edhe zbatimin e elementëve të kontratës si: ato mbi
vlefshmërinë ose pavlefshmërinë e kontratave, afatin e pranimit të propozimit për
dhurim dhe të vlefshmërisë së propozimit, etj.
Ajo që ndoshta vlen të analizohet është vullneti i pranuesit të dhurimit. Tek
kontrata e dhurimit, edhe pse njëra palë përfiton, pasurohet, i shtohet pasuria, kërkohet
patjetër vullneti i tij.
Pra, bëhet fjalë për një kontratë pa kundërshpërblim, ku përfitimet janë tërësisht të
njëanshme dhe edhe pse në pamje të parë, do të mjaftonte vullneti i dhuruesit që të
kryej veprimi, pra vullneti i dhuruesit për të hequr dorë nga një e drejtë e tij pasurore,
për t‟i transferuar këtë të drejtë përfituesit, ligji kërkon edhe vullnetin e përfituesit, si
një kusht të domosdoshëm për vlefshmërinë juridike të dhurimit.
Pse kërkohet edhe vullneti i pranuesit, element ky që e bën dhurimin, me gjithë
morinë e elementëve të ngjashëm që ka ky me një akt juridik të njëanshëm si
testamenti, një veprim juridik të dyanshëm?
Ajo që e ka shtyrë legjislatorin të konsiderojë kontratë dhurimin dhe të bëjë të
nevojshme dhe të detyrueshëm pëlqimin e shprehur të përfituesit të dhurimit, për
pranimin e dhurimit, është fakti se dhurimi edhe pse pa kundërshpërblim prodhon disa
efekte - rëndime, në ngarkim të përfituesit dhe në favor të dhuruesit, efekte me të cilat
ai nuk mund të ngarkohet në mungesë të pëlqimit të tij. I tillë mund të jetë p.sh.
modusi, si rëndimi më i vogël, dhe duke vazhduar me dhurimin me rezervë uzufrukti,
ku dhurohet sendi por dhuruesi mban në favor të vet uzufruktin mbi të, duke realizuar
kështu kalimin e një të drejtë pronësie të cunguar, apo edhe dhurimin e pronësisë
boshe e të tjera rrethana të kësaj natyre.
Pikërisht këta elementë bëjnë të mundur zhvendosjen e dhurimit nga një veprim
juridik të njëanshëm drejt një veprimi juridik të dyanshëm, pra kontratës, pavarësisht
ngjashmërisë së tij me testamentin.
Por gjithashtu, këto dy veprime juridike ndryshojnë shumë me njëra tjetrën në disa
drejtime:
Së pari: kontrata e dhurimit është kontratë e njëanshme, kurse testament është
veprim juridik i njëanshëm.
Së dyti: Në rastin e testamentit kalimi i pronësisë bëhet pas vdekjes së
testamentlënësit, ndërsa tek dhurimi gjatë kohës që dhuruesi është gjallë.
Pikërisht ky është dhe dallimi më thelbësor midis trashëgimisë dhe dhurimit; e
para është një marrëdhënie juridike mortis causa, që lind për shkak të vdekjes të
trashëgimlënësit ose rrethanave që ligjërisht barazohen me të, ndërsa e dyta, inter
vivos, një marrëdhënie e vullnetshme midis të gjallëve.
Së treti: në kontratën e dhurimit mund t‟i lihet pasuria kujtdo pa asnjë kufizim
ligjor, ndërsa me testament mund ti lihet pasuria një personi vetëm pasi të jenë zbatuar
disa kushte ligjore si p.sh. rezerva ligjore, radha e trashëgimisë etj.
500
Mehdi J. Hetemi, “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 83.
161
Së katërti: personi që përfiton me testament përgjigjet edhe për detyrimet e
trashëgimlënësit, gjithmonë brenda pjesës së tij trashëgimore, ndërsa personi që
përfiton me dhurim nuk përgjigjet për detyrimet e dhuruesit.
Si në marrëdhënien që lind për shkak të dhurimit dhe në atë që lind nga
trashëgimia, kemi kalimin e pasurisë nga titullari i së drejtës te përfituesi (që mund të
jetë sipas rastit përfituesi i dhurimit ose trashëgimtari), dhe në të dy rastet kalojnë ato
të drejta pasurore që i përkasin beneficiarit, pra janë në pronësi të tij, me dallimin këtu
se ky moment te dhurimi llogaritet nga momenti i lidhjes së kontratës që përbën edhe
momentin e shprehjes së vullnetit të përbashkët të palëve, ndërsa te trashëgimia nga
momenti i çeljes së trashëgimisë që është një moment i ndryshëm nga ai i shprehjes së
vullnetit të testatorit.
Së pesti: Një ndryshim që duhet vënë re qëndron edhe tek koncepti i pasurisë, i cili
ndryshon tek të dyja veprimet juridike:
Te trashëgimia, me të drejtë pasurore do të kuptojmë jo vetëm sendet por
edhe tërësinë e të drejtave dhe detyrimeve pasurore të trashëgimlënësit.
Te dhurimi, me të drejtë pasurore do të kuptojmë sendet dhe të drejtat reale
të dhuruesit.
Në këtë mënyrë, shohim se nocioni i pasurisë te trashëgimia është një koncept
shumë i gjerë në raport me atë të kontratës së dhurimit, duke qenë se në të përfshihen
të drejtat pasurore që mund të jenë reale ose detyrimi, ndërkohë te dhurimi kemi vetëm
të drejtat reale. Tek pasuria në rastin e dhurimit nuk përfshihen detyrimet e dhuruesit,
ndryshe nga trashëgimia, pasi do të përbënte një nonsens “dhurimi i detyrimeve”, të
cilat në fakt mund të transmetohen midis palëve me anë të kalimit/marrjes përsipër të
detyrimit.
Nga ana tjetër, në të dy rastet nuk përfshihen në masën e pasurisë të drejtat
personale të titullarit të së drejtës, të cilat kuptohet që për nga natyra e tyre,
ngushtësisht personale, nuk mund t‟ju transmetohen të tjerëve.
Së gjashti: Një tjetër moment dallimi mes trashëgimisë dhe dhurimit ka lidhje me
vullnetin e palëve. Kalimi i pasurisë te trashëgimia mund të bëhet jo vetëm me
vullnetin e shprehur të trashëgimlënësit (me testament), por mund të kalojë edhe
nëpërmjet vullnetit të heshtur të tij (me anë të ligjit), ndërkohë që te dhurimi, kalimi i
pasurisë tek përfituesi mund të bëhet vetëm me vullnetin e dhuruesit, i cili duhet
detyrimisht të jetë i shprehur.
Testamenti, si vullnet i shprehur nga testatori është një veprim juridik i njëanshëm,
ku për vlefshmërinë e tij ka rëndësi shprehja e vullnetit vetëm te testatorit, mjafton ky
të jetë shprehur sipas formës të kërkuar nga ligji dhe ku pëlqimi i trashëgimtarit ka
lidhje vetëm me këtë të fundit nëse do të pranojë ose jo pasojat e testamentit, duke
zgjidhur me efekt prapaveprues një marrëdhënie automatikisht të lindur.
Pranimi ose mospranimi nga ana e trashëgimtarit nuk cenon vlefshmërinë ligjore të
testamentit, ndërkohë që te dhurimi, si veprim juridik i dyanshëm që është, pëlqimi i
përfituesit të dhurimit është esencial për lidhjen e kontratës. Mungesa e këtij pëlqimi
nga ana e përfituesit e lë pa pasoja juridike vullnetin e dhuruesit.
Së shtati: Një dallim tjetër ka të bëjë me afatin e heqjes dorë (në lidhje me
pranimin ose jo). Tek testamenti është pikërisht ligji ai që përcakton shprehimisht
afatet për mospranim, pra për heqjen dorë, ndërkohë te dhurimi afati i pranimit të
162
propozimit nuk është shprehimisht i rregulluar; për këtë arsye është e nevojshme që
t‟ju referohemi dispozitave të përgjithshme mbi lidhjen e kontratave.
Së teti: Gjithashtu, ekzistojnë dhe mjaft dallime të tjera ndërmjet këtyre dy akteve.
Kështu pra, rrethi i trashëgimtarëve është i përcaktuar nga ligji, ku te testamenti
pasuria mund t‟i lihet vetëm trashëgimtarëve ligjoren raste përjastimore kur
“Trashëgimlënësi nuk ka të paslindur ose të paralindur, ose vëllezër apo motra, ka të
drejtë të disponojë me testament pasurinë e vet, në favor të çdo personi fizik apo
juridik”; ndërkohë që përfitues i dhurimit mund të jetë çdo person me lidhje gjaku ose
jo, fizik apo juridik sipas vullnetit të lirë të dhuruesit.
Së nënti: Në të dyja rastet ekzistojnë situatat e revokimit për shkak të padenjësisë
së përfituesve, por ndryshe nga legjislacionet e tjera, në legjislacionin shqiptar për
dhurimin, rastet e revokimit janë më të kufizuara në raport me trashëgiminë.501
Megjithatë, në të dyja rastet është “gjykata ajo që do të përcaktojë ekzistencën e
rasteve ligjore për revokim dhe jo vullneti i kërkuesve”.
Së dhjeti: Një dallim i fundi ka të bëjë pikërisht me zotësinë për të vepruar dhe
kufizimet e saj. Tek testamenti, në rastin e trashëgimisë ligjore, trashëgimlënësi jo
detyrimisht duhet të ketë zotësi juridike për të vepruar; ai mund të ketë edhe vetëm
zotësinë juridike. Ndryshe ndodh në rastin e dhurimit, ku dhuruesi duhet detyrimisht të
ketë edhe zotësinë për të vepruar që dhurimi të jetë i vlefshëm.
9.2.2.. Kontrata e dhurimit dhe huapërdorja502
.
Element i përbashkët i këtyre dy veprimeve juridike është fakti se si kontrata e
dhurimit ashtu dhe ajo e huapërdorjes janë kontrata të njëanshme503
dhe pa
kundërshpërblim. Pra, të dyja këto kontrata janë shprehje e ndihmës së njerëzve nga
njëri-tjetrit, e dashamirësisë dhe humanizmit.
Huapërdorja është një kontratë që tregon humanizmin njerëzve dhe gatishmërinë e
tyre për t‟iu gjendur njëri – tjetrit në raste nevoje, kryesisht ekonomike, por edhe të
nevojave të jetës kulturore, arsimore, shpirtërore, shkencore dhe të tjera.
E përbashkëta ndërmjet tyre qëndron në faktin se të dyja janë kontrata të
njëanshme dhe pa kundërshpërblim. Detyrimet rëndojnë vetëm tek huamarrësi dhe tek
dhuruesi, ndërsa pala tjetër ka vetëm të drejtat.504
501
Neni 322 i Kodit Civil përcakton se: “Nuk mund të trashëgojë si i padenjë: ai që me dashje ka vrarë
ose ka tentuar të vrasë trashëgimlënësin, bashkëshorten, fëmijët dhe prindërit e tij;-ai që ka bërë ndaj
trashëgimlënësit kallëzim ose dëshmi të rreme, për kryerjen e një vepre penale për të cilën parashikohet
dënim me vdekje ose me heqje lirie mbi 10 vjet, kur kallëzimi ose dëshmia janë deklaruar të rreme në
një gjykim penal; ai që me mashtrim, kanosje e dhunë ka shtyrë trashëgimlënësin që të bëjë, të
ndryshojë ose të shfuqizojë testamentin ose ka përpiluar vetë një testament të rreme ose e ka përdorur
atë për interesa të tij apo të të tjerëve; ai që është sjellë ndaj trashëgimlënësit në mënyrë poshtëruese dhe
që e ka keqtrajtuar atë.” 502
Neni 901, Kodi Civil parashikon se: “Me kontratën e huapërdorjes, njëra palë (huadhënësi)i jep palës
tjetër (huamarrësit), pa kundërshpërblim, një send të caktuar që ta përdorë përkohësisht dhe kjo palë
detyrohet ta kthejë atë send në afatin e caktuar në kontratë”. 503
Megjithatë, përjashtim nga rregulli bën kontrata e huapërdorjes imperfekte ose të paplotë, e cila në
rast se verifikohen kushtet apo rrethanat e parashikuar në ligj kthehet në kontratë të dyanshme, duke
sjellë lindjen e detyrimeve jo vetëm për huapërdorësin, por edhe për huamarrësin. 504
Mariana Tutulani –Semini, “E drejta e detyrimeve”. Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, Tiranë,
2006, fq. 117.
163
Por, dallimi themelor mes tyre është se ndërsa te huapërdorja, “huamarrësi duhet
ta përdorë atë përkohësisht dhe ta kthejë në afat”, pra kemi kalim vetëm të së drejtës së
përdorimit dhe e gëzimit të sendit, tek dhurimi, kalimi i sendit është përfundimtar dhe
bashkë me të kalon edhe e drejta e pronësisë së sendit të dhuruar.
Huapërdorja është kontratë e cila mund të lidhet me afat ose pa afat, ndërsa
kontrata e dhurimit nuk ka të parashikuar një gjë të tillë.
Huapërdorja, ndryshe nga kontrata e dhurimit është kontratë reale, ndërsa kontrata
e dhurimit, sipas parashikimeve te Kodit Civil është kontratë reale, por kur dhurimi ka
për objekt të drejtat reale dhe sendet e paluajtshme shndërrohet në kontratë
konsensuale.
Një dallim tjetër qëndron në faktin se tek huapërdorja, objekt janë vetëm sendet e
individualisht të përcaktuara dhe të pakonsumueshme, përcaktim ky i cili del nga
përmbajtja e kësaj kontrate duke qenë se parashikohet se huapërdorësi duhet të kthejë
të njëjtin send që ka marrë nga huamarrësi. Ndërsa tek kontrata e dhurimit nuk
parashikohen kufizime përsa i përket llojit të sendit.
Kështu pra, objekt i dhurimit, ashtu sikurse e kemi përmendur, janë të gjitha
sendet, qofshin këto të përcaktuara në gjini apo individualisht të përcaktuara, të
luajtshme apo të paluajtshme, madje edhe të drejtat reale, e rëndësishme është që të
jenë sende të tashme, eksiztuese në momentin e lidhjes së kontratës dhe jo sende të
ardhshme.
Në nenit 902 të Kodit Civil, përcaktohet se “Kontrata e huapërdorjes quhet e lidhur
nga çasti që është dorëzuar sendi”, fakt ky që e bën huapërdorjen një kontratë reale.
Ndërkohë, kontrata e dhurimit është kontrate reale ose konsensuale në varësi të
objektit të saj.
9.2.3. Kontrata e dhurimit dhe huaja505
.
Kontrata e huas është një kontratë e cila ka për qëllim ndihmën dhe përfitimin e një
personi të caktuar fizik ose juridik për të zhvilluar një aktivitet ekonomik ose tregtar
me anë të prestimit të një shume të hollash ose sendesh zakonisht pa shpërblim. Kjo
kontratë është shprehje e humanizmit dhe e ndihmës ekonomike midis njerëzve.506
Dallimi kryesor ndërmjet kontratës së dhurimit dhe asaj të huas qëndron në faktin
se kontrata e dhurimit është gjithmonë dhe detyrimisht pa kundërshpërblim, ndërsa
huaja përjashtimisht është pa kundërshpërblim, por në rastet në të cilat parashikohet
pagimi i interesave kthehet në kontratë me kundërshpërblim, konkluzion ky që del nga
paragrafi i parë i nenit 1050 Kodi Civil sipas të cilit: “Përveç kur me marrëveshje të
palëve është parashikuar ndryshe, huamarrësi duhet ti paguaj huadhënësit kamatë”.
Pra, ndërsa kontrata e dhurimit është gjithmonë kontratë e njëanshme, kontrata e
huas mund të jetë e njëanshme ose e dyanshme në varësi të faktit nëse është me
shpërblim apo pa shpërblim.
Objekt i kontratës së huas është shumë më i ngushtë se i kontratës së dhurimit,
duke qenë se kontrata e huas përfshin vetëm sendet në gjini dhe të konsumueshme.
505
Huaja përcaktohet në nenin 1050, të Kodit Civil. Sipas kësaj dispozite: “Me kontratën e huasë njëra
palë (huadhënësi) i jep në pronësi palës tjetër (huamarrësit) një shumë të hollash ose sende që
përcaktohen në numër, me peshë ose me masë dhe huamarrësi detyrohet t‟i kthejë huadhënësit aq të
holla ose aq sende të atij lloji ose të asaj cilësie brenda afatit të caktuar në kontratë ose, kur nuk është
caktuar afat me kërkesën e huadhënësit”. 506
Mariana Tutulani –Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Posaçme, Skanderbegbooks, Tiranë,
2006, fq. 163.
164
Tek të dyja kontratat kemi kalim të së drejtës së pronësisë, duke qenë se kontrata e
huas ka për objekt sende të përcaktuara në gjini, të cilat në momentin që i dorëzohen
huamarrësit i kalohet dhe e drejta e pronësisë. Huamarrësi, në këtë rast, është i
detyruar të kthejë të njëjtën shumë, sasi apo cilësi të sendit të dhënë hua. Ndërsa tek
kontrata e dhurimit përfituesi nuk ka detyrim për të kthyer sendin e dhuruar, me
përjashtim të rasteve kur palët kanë parashikuar në kontratë kushtin e kthyeshmërisë së
sendit dhe në rastet në të cilat revokohet kjo kontratë.
Në rast se kontrata e huas është pa kundërshpërblim, del në pah njësoj si tek
dhurimi, “shpirti i bujarisë”, dëshira për të ndihmuar tjetrin; por ndërsa te huaja si edhe
te huapërdorja, ky shpirt i bujarisë nuk shoqërohet me vullnetin dhe dëshirën për të
humbur pronësinë mbi sendin që jep në bazë të kontratës, ndryshe nga dhurimi ku
dhuruesi heq dorë në mënyrë përfundimtare nga drejta e tij e pronësisë.
9.2.4. Kontrata e dhurimit dhe legu.
Dhurimi është veprim juridik kryesor ndryshe nga legu507
i cili është një veprim
aksesor që i shtohet një veprimi kryesor si p.sh; dhurimit ose trashëgimisë. Nëpërmjet
legut ju jepet një ose më shumë trashëgimtarëve ligjorë një përfitim pasuror nga
trashëgimia, por pa i bërë ata trashëgimtarë.
Te dhurimi është dhuruesi ai që drejtpërdrejt i jep sendin objekt të kontratës së
dhurimit përfituesit të dhurimit, ndërsa te legu nuk është testatori ai që jep sendin në
favor të legatarit, por është përfituesi i liberalitetit, ai që i detyruar nga kushti i vënë në
aktin e liberalitetit, realizon dhënien e sendit legatarit508
duke munguar në këtë mënyrë
shpirti i bujarisë, vullneti i tij për të dhënë diçka pa kundërshpërblim, element ky i cili
është mjaft i rëndësishëm në kontratën e dhurimit.
Te dhurimi pranimi i përfituesit është kusht për lidhjen - ekzistencën e kontratës,
pranim ky që duhet realizuar sipas formës ligjore të kërkuar, ndërsa te legu pranimi për
të përfituar i legatarit nuk është kusht për ekzistencën e veprimit kryesor - aktit të
liberalitetit - e vetmja pasojë që do të ketë mospranimi do të jetë shtim i pjesës së legut
pjesës së përfituesit të liberalitetit të ngarkuar me ekzekutimin e saj.
E drejta e legatarit për të përfituar legun është një e drejtë e kushtëzuar nga vullneti
i trashëgimtarit i cili është i ngarkuar me legun, nëse do e pranojë ose jo
trashëgiminë.509
Përsa ju përket personave përfitues, tek kontrata e dhurimit përfitues mund të jete
cilido person, fizik ose juridik, e rëndësishme është që të kenë zotësinë e kërkuar nga
ligji, ndërsa tek legu persona përfitues të tij janë një ose disa trashëgimtarë ligjorë ose
persona të tjerë po të përcaktuar nga testatori, ku testatori nëse ka trashëgimtarë ligjorë
të tre radhëve të para, si legatarë mund të përcaktojë vetëm këta trashëgimtarë ligjorë
dhe nëse nuk ka trashëgimtarë ligjorë të tre radhëve të para, mund të caktojë si legatarë
çdo person.510
507
Me leg kuptohet disponimi testamentar, në bazë të të cilit testatori ju ngarkon trashëgimtarëve, të
cilët trashëgojnë pasurinë trashëgimore, ekzekutimin e ndonjë detyrimi në dobi vetëm të njërit, të disave
ose të gjithë trashëgimtarëve të tjerë, që në bazë të këtij disponimi fitojnë të drejtën të kërkojnë
ekzekutimin e këtij detyrimi prej trashëgimtarëve testamentarë. Valentina Kondili, “ E drejta Civile II”,
Pjesa e Posaçme, Geer, 2008, fq. 238. 508
Neni 384, paragrafi i parë, Kodi Civil. 509
Ardian Nuni, Luan Hasneziri, “Leksione të pronësisë dhe trashëgimisë”, Tiranë, 2008, fq. 706. 510
Ardian Nuni, Luan Hasneziri, “Leksione të pronësisë dhe trashëgimisë”, Tiranë, 2008, fq. 710.
165
Legatarit i jepet e drejta të heqë dorë nga përfitimi i legut, ndryshe nga dhurimi ku
vullneti për të pranuar ose refuzuar dhurimin shërben për të konsoliduar kontratën e
dhurimit (pra këtu refuzimi bëhet para se të realizohet dhurimi). Te legu vullneti i
legatarit është si rregull i një faze të mëvonshme dhe si i tillë do të ketë fuqi
prapavepruese, pasi legatari heq dorë nga një e drejtë që atij i kishte lindur më përpara
me ana të aktit të liberalitetit, por që gjithsesi nuk do të ndikojë në vlefshmërinë e këtij
akti liberaliteti.
Në ligj nuk përcaktohet forma me të cilën duhet të vishet pranimi i legut duke
lejuar lirinë e formës, por që për efekt provueshmërie preferohet realizimi në formë
shkresore.
Ashtu sikurse kontrata e dhurimit, edhe legu mund të ketë për objekt të tij si
sendet, të përcaktuara në gjini ose individualisht të përcaktuara, por edhe të drejtat.
Edhe legu sikurse dhurimi është një e drejtë personale, që i takon vetëm personit të
cilit i është caktuar nga testatori në testament.
Legatari, sikurse dhe përfituesi i dhurimit, duke mos qenë trashëgimtar në pasurinë
trashëgimore, nuk përgjigjet për pasivin ose detyrimet e pasurisë trashëgimore; ai ka
vetëm të drejta në pasurinë trashëgimore, pra realizon të drejtën e tij pavarësisht
detyrimeve të pasurisë trashëgimore.511
Dhurimi me barrë dhe legu i detyrojnë përfituesit të përmbushin një detyrim të
caktuar por, ndërsa tek legu detyrimi është më përmbajtje pasurore, tek dhurimi me
barrë përfituesit të dhurimit mund t‟i ngarkohet edhe detyrimi për të kryer veprime të
cilat nuk kanë karakter pasuror.
Legu i jep të drejtën e kërkimit të ekzekutimit të detyrimit atij në dobi të të cilit
është caktuar legu, legatarit, i cili është kreditor kundrejt trashëgimtarëve.512
Ndërsa
tek dhurimi me barrë e drejta për të kërkuar ekzekutimin e barrës i takon dhuruesit ose
personit të tretë në dobi të të cilit është vendosur barra.
9.2.5. Kontrata e dhurimit dhe kontrata në dobi të personit të tretë.
Kontrata në dobi të personit të tretë513
është një nga rastet përjashtimore, të
parashikuara nga ligji, kur kontrata mund të sjellë pasoja edhe për një person të tretë i
cili nuk është palë pjësëmarrëse në të. Personi i tretë në dobi të të cilit është lidhur
kontrata514
është i huaj për të, pasi nuk merr pjesë në asnjë lloj forme në lidhjen e saj;
nuk është palë as përfaqësuar i ndonjërës prej palëve, ndryshe nga pranuesi i dhurimit i
cili është palë në lidhjen e kontratës së dhurimit.
Në kontratën në dobi të personit të tretë nuk është stipuluesi i saj ai që jep
drejtpërdrejt përfitimin në favor të të tretit, por është pala tjetër e kontratës ajo që merr
angazhimin e realizimit të të drejtës së personit të tretë dhe kjo për shkak të kontratës
me stipuluesin që është edhe shkaku i të drejtës së personit të tretë, ndryshe nga
dhurimi ku është dhuruesi ai që realizon të drejtën e përfituesit të dhurimit, të drejtë që
ky e ka fituar nga kontrata e dhurimit të realizuar me vetë dhuruesin.
511
Ardian Nuni, Luan Hasneziri, vep. e cit., fq. 705. 512
Valentina Kondili, “ E drejta Civile II”, Pjesa e Posaçme, Geer, 2008, fq. 243. 513
Me kontratën në dobi të personit të tretë (pactum in favorem teretii) kuptojmë atë kontratë të së
drejtës së detyrimeve, me të cilën një kontraktues që quhet premtues (promitent), obligohet ndaj
kontraktuesit tjetër që quhet stipulent, se do t‟i ekzekutojë një prestim të caktuar personit të tretë që
quhet shfrytëzues (beneficiari). Alajdin S, Alishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Përgjithshme.
Prishtinë, 2002, fq. 263. 514
Neni 694, Kodi Civil.
166
Tek kontrata në dobi të personit të tretë nuk është i nevojshëm pranimi i të tretit që
atij t‟i lindë e drejta për të përfituar, pasi kjo e drejtë atij i lind që me plotësimin e
kushtit të përcaktuar në kontratën midis stipuluesit dhe personit që merr përsipër
detyrimin, ndryshe nga dhurimi ku pranimi i përfituesit të dhurimit është kusht për
lidhjen e kontratës dhe si pasojë edhe i të drejtës për të përfituar prej saj. E vetmja
pasojë e pranimit të të tretit do të jetë konsolidimi përfundimtar i kontratës në dobi të
tij në gjendjen në të cilën është hartuar në fillim, pasi deklarimi i bërë nga i treti se do
të përfitojë nuk ka fare të bëjë me pranimin duke qenë se për këtë deklarim nuk
kërkohet forma solemne, dhe aq më tepër noterizimi.
Ky deklarim ka një vlerë të limituar për të ndaluar që stipulimi të mund të
revokohet ose modifikohet nga stipuluesi.515
Deklarimi nuk kërkohet në formë
solemne apo me noterizim, element i detyrueshëm ky te dhurimi, por në këtë rast është
ndjekur parimi i “lirisë së formës”.
Pra, përfituesi fiton në bazë të kontratës një të drejtë direkte dhe të pavarur, që nga
momenti i lidhjes së kontratës, por kjo e drejtë bëhet përfundimtare nga çasti që
personi i tretë shpreh pëlqimin për pranimin e së drejtës.
Kontrata në dobi të personit të tretë, ndryshe nga kontrata e dhurimit, nuk mund të
prishet ose të ndryshohet pas momentit që personi ka deklaruar se pranon të përfitojë
nga lidhja e saj, me përjashtim të rasteve kur personi ja ka rezervuar vetës këtë të
drejtë në kontratë.516
Ndërsa tek kontrata e dhurimit, kontrata mund të revokohet, pas
lidhjes së saj vetëm nga dhuruesi dhe vetëm në rastet e parashikuara në ligj, raste të
cilat i kemi trajtuar në pjesën e mëparshme.
Si shembuj të kontratës në dobi të personit të tretë, të parashikuar nga legjislacioni
ynë mund të përmendim: kontrata e sigurimit të jetës dhe pasurisë dhe kontratat e
depozitimit të të hollave.
9.2.6. Kontrata e dhurimit dhe renta jetore.
Kontrata e dhurimit dhe renta jetore, si dy kontrata tipike, të parashikuara
shprehimisht nga Kodi Civil, kanë mjaft të përbashkëta dhe ndryshime ndërmjet tyre.
Një element i përbashkët që spikat është fakti se të dyja janë veprime juridike inter
vivos, që i sjellin pasojat e tyre ndërmjet të gjallëve517
.
Kontrata e rentës jetore është ajo kontratë me anë të së cilës një person merr
përsipër t‟i paguajë një personi tjetër, për të gjithë jetën e tij ose të një të treti, shuma
parash, në intervale të rregullta kohe.518
Sipas përkufizimit të dhënë nga Kodi Civil,519
renta jetore mund të krijohet kundrejt shpërblimit (me titull barrësor) nëpërmjet
tjetërsimit të një pasurie të luajtshme ose të paluajtshme ose të një shume parash, në
ndryshim nga kontrata e dhurimit e cila ka për objekt jo vetëm sendet e luajtshme dhe
të paluajtshme por edhe të drejtat reale. Gjithashtu, ajo mund të krijohet edhe me anë
të dhurimit520
ose testamentit.
515
Carlo Giannattasio, “Delle successioni: Disposizioni generali, successioni legittime”, Unione
Tipografico - Editrice Torinese, 1971, fq. 202. 516
Mariana Tutulani –Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Tiranë, 2006, fq. 67. 517
Renta jetore i prodhon pasojat gjatë gjithë jetëgjatësisë së marrësit të rentës. Vdekja e marrësit e
shuan detyrimin. Kodi Civil, në nenin 1068 të tij parashikon se: Nëse kontrata e rentës jetore e krijuar
në favorin e një personi, i cili në kohën e kontratës kishte vdekur, është e pavlefshme.” 518
Georges Vermelle, “E drejta civile. Kontratat”, Pjesa e Posaçme, Papirus, 2006, fq. 87. 519
Neni 1065, Kodi Civil. 520
Një rast i kontratës së rentës jetore e krijuar nëpërmjet dhurimit jepet nga vendimi nr. 795, datë
14.06.2007, i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë. Në bazë të rrethanave të çështjes ndërmjet palëve
167
Në lidhje me krijimin e rentës jetore nëpërmjet kontratës së dhurimit, Kolegji Civil
i Gjykatës së Lartë, në një vendim521
të tij ka arritur në përfundimin se: “Detyrimi që
duhet të përmbushet nga debitori i rentës dhe përfitimi që vjen nga renta jetore duhet të
jetë konkret, si në rastin e detyrimit për shlyerje të rentës me këste pagesash, ashtu
edhe në rastin e veprimeve ose kategorive të veprimeve të kujdesit. Këto të fundit
duhet të jenë të identifikueshme e të dallueshme në mënyrë që kujdesi i parashikuar në
kontratë të synojë e të sjellë pasoja dhe përfitime reale (konkrete), jo fiktive, aq më
tepër jo objektivisht të pamundura për t‟u përmbushur.”
Kolegji Civil arrin në konkluzionin se kontrata e rentës jetore është e pavlefshme
në rastet në të cilat asaj i mungon njëri prej elementëve që e bëjnë të vlefshme këtë
kontratë: pra objekti konkret që formon lëndën e kontratës.
Nëse flasim për karakteristikat e rentës jetore, mund të themi se ajo është një
kontratë konsensuale; e dyanshme; me ose pa shpërblim; mund të lidhet edhe në dobi
të një personi të tretë. Renta jetore mund të jepet për të gjithë jetën e përfituesit ose të
një personi tjetër, për gjithë jetën e një ose disa personave.
Është kontratë konsensuale për vetë faktin se i sjell efektet e veta në momentin në
të cilin lidhet kontrata dhe nuk kërkon dorëzim sendi për tu perfeksionuar, ndërsa
kontrata e dhurimit si rregull është kontratë reale, me përjashtim të rasteve kur ka për
objekt sendet e paluajtshme, sendet e luajtshme të cilat kërkojnë regjistrim dhe të
drejtat reale, ku merr karakter real.
Kontrata e rentës zakonisht është kontratë me shpërblim, por nëse renta është pa
shpërblim, në këtë rast kjo kontratë është e ngjashme me dhurimin dhe do të zbatohen
rregullat e formës dhe përmbajtjes që karakterizojnë kontratën e dhurimit.
Edhe kontrata e rentës jetore mund të krijohet sipas skemës dhe mënyrës së
kontratës në dobi të personit të tretë, së cilës mund t‟i bashkëngjiten në të njëjtën kohë
edhe detyrimi ushqimor si kontratë atipike në favor të personit të tretë.
Një ndryshim tjetër ndërmjet këtyre dy kontratave konsiston në faktin se dhurimi si
kontratë tipike është e njëanshme; por në rastin në të cilin kontrata e dhurimit është e
ngarkuar me barrë, përfituesi ngarkohet me të vetmin detyrim: përmbushjen e barrës.
Ndërsa kontrata e rentës jetore është një kontratë tërësisht e dyanshme pasi përmban
një sërë të drejtash dhe detyrimesh reciproke për palët.
Dhuruesi ose trashëgimtarët e tij mund të kërkojnë zgjidhjen e kontratës nëse
përfituesi nuk e përmbush barrën, si dhe mund të revokojnë këtë kontratë në qoftë se
vërtetohen kushtet e parashikuara në ligj për revokimin. Ndryshe ndodh në kontratën e
ndërgjyqesa është lidhur një kontratë dhurimi me rentë jetësore. Nëpërmjet kësaj kontrate, paditësit
(dhuruesit) u dhurojnë të paditurve (pranues të dhurimit) banesën e tyre me kusht që ato (të paditurit) të
kujdesen për ta deri në momentin e vdekjes. Nga ana e tyre të paditurit (pranuesit e dhurimit) pranojnë
dhurimin dhe marrin përsipër detyrimin ligjor, në bazë të nenit 1065 të Kodit Civil, se do të kujdesen
për ushqimin e tyre deri në momentin e vdekjes. 521
Vendimi nr. 52, datë 22.01.2013, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë. Në bazë të fakteve, rezulton se
paditësit, bashkëshortë e bashkëpronarë të një apartamenti banimi, kanë shprehur vullnetin e tyre për
t‟ia dhuruar këtë send të paluajtshëm, nga ½ pjesë secilit, të paditurve. Dhurimi bëhet me “kushtin” që
këta të fundit (të paditurit) “të kujdesen për ta deri në momentin e vdekjes”. Po kështu, dhurimi bëhet
edhe si shenjë mirënjohje, meqenëse të paditurit këtë kujdes “e kanë treguar deri tani”, pra deri në çastin
e lidhjes së kontratës. Paditësit pretendojnë se pas disa kohësh kujdesi nuk ka qenë në nivelin e
kënaqshëm për ta, madje për shkak të qëndrimeve të kundërta lidhur me shkallën dhe shpeshtësinë e
kryerjes së kujdesit mes palëve ka kontradikta deri në mospërmbushje të detyrimit për kujdes. Të
paditurit, nga ana e tyre, pretendojnë se i plotësojnë vijimësisht detyrimet për kujdes për mirëmbajtjen,
pastrimin, etj., punë e kujdes për shtëpinë dhe për paditësit, por paditësit janë konfuzë në atë që
kërkojnë e pretendojnë.”
168
rentës jetore ku dhënësi i rentës mund të kërkojë zgjidhjen e kontratës dhe shpërblimin
e dëmit nëse përfituesi nuk ka dorëzuar sendin.
9.2.7. Kontrata e dhurimit dhe falja e detyrimit.
Falja e detyrimit,522
ashtu sikurse dhurimi, ka natyrë liberaliteti, por ndryshon nga
kjo e fundit pasi ajo konsolidon një situatë të pasigurt në lidhje me një detyrim
ekzistues nga e kaluara, në favor të debitorit.
Ashtu sikurse kontrata e dhurimit, e cila për të sjellë efekte dhe për tu
perfeksionuar kërkon domosdoshmërish pëlqimin e pranuesit, edhe për faljen e
detyrimit nuk mjafton deklarata e kreditorit se heq dorë nga borxhi, por është e
nevojshme edhe deklarata me shkrim apo pëlqimi i debitorit se pajtohet me të.523
Falja e detyrimit është një veprim i njëanshëm i realizuar nga kreditori, me anë të
së cilit kreditori heq dorë nga e drejta e tij për të kërkuar përmbushjen e detyrimit,
heqje dorë e cila realizohet me anë të një “deklarate me shkrim” ku nuk kërkohet
forma noteriale. Ndryshe nga dhurimi i cili është një veprim juridik i dyanshëm, për
realizimin e të cilit ligji mund të kërkojë, në varësi të objektit, edhe formën noteriale.
Ky deklarim vullneti nga ana e kreditorit i sjell pasojat “kur i njoftohet debitorit”,
ndryshe nga dhurimi që i sjell pasojat pas pranimit të propozimit nga ana e përfituesit
të dhurimit.
Falja e detyrimit, në ndryshim me kontratën e dhurimit, është një kontratë
konsensuale, sepse në deklaratën e kreditorit debitori duhet të japë pëlqimin se
pajtohet me të.524
9.3. Kontrata e dhurimit dhe heqja dorë nga pronësia.
Heqja dorë nga pronësia është një veprim juridik i njëanshëm i pronarit të sendit, e
cila ka si pasojë kthimin e këtij sendi në “send pa zot”; sende këto të cilat i përkasin
shtetit, duke bërë të mundur shtimin e pasurisë së shtetit me vendim të gjykatës. Fakti
që pas heqjes dorë nga pronari sendi kalon në pronësi të shtetit, nuk duhet të
ngatërrohet me dhurimin i cili në radhë të parë është veprimi i dyanshëm dhe së dyti
kemi një vullnet të shprehur të dhuruesit për të hequr dorë nga e drejta e pronësisë mbi
një send të caktuar në favor të palës tjetër që e pranon, ndërkohë që vullneti për të
disponuar sendin në favor të shtetit, në rastin e heqjes dorë nga pronësia, mungon
plotësisht pasi ky nuk përbën qëllimin e një veprimi të tillë.
Ashtu sikurse kontrata e dhurimit edhe heqja dorë nga pronësia mbi pasuritë e
paluajtshme në dobi të një tjetri, është e vlefshme kur bëhet me akt noterial e
regjistrohet.525
522
Me falje duhet kuptuar marrëveshja e palëve, në bazë të se cilës kreditori heq dorë nga e drejta e tij e
kërkimit ndaj debitorit, domethënë kur palët vendosin t‟i japin fund marrëdhënies juridike të detyrimit
duke e shkarkuar debitorin nga detyrimi. Mariana Tutulani –Semini, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e
Përgjithshme, Skanderbegbooks, Tiranë, 2006, fq. 245. 523
Mehdi J. Hetemi, “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 151. 524
Alajdin S. Alishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e Përgjithshme, Prishtinë, 2002, fq. 697. 525
Neni 191, paragrafi i dytë i Kodit Civil.
169
9.4. Kontrata e dhurimit dhe kontrata e shitjes.
Kontrata e dhurimit ngjan shumë me kontratën e shitjes sepse tek të dyja këto
kontrata ndodh kalimi i së drejtës së pronësisë.
Por, përveç kësaj ngjashmërie midis këtyre dy kontratave ka shumë ndryshime.
- tek shitja ky kalim i pronësisë bëhet me shpërblim ndërsa tek dhurimi kalimi i
pronësisë është pa shpërblim.
- Kontrata e durimit është kontratë që synon kalimin e pronësisë së sendeve pa
kundërshpërblim në favor të një tjetri, ndërsa shitja është kontratë që synon kalimin e
pronësisë kundrejt kundërshpërblimit, elementi i kundërshpërblimit përbën një dallim
thelbësor midis këtyre dy kontratave.
- Gjithashtu një ndryshim tjetër midis këtyre dy kontratave qëndron edhe në
objektin e tyre pasi tek kontrata e dhurimit nga natyra e saj është kontratë për kalimin
tek përfituesi i dhurimit të pronësisë së një sendi apo të të drejtave reale që i përkasin
dhuruesit i dhurimit, ndërsa objekt i kontratës së shitjes në kohët e sotme është shumë
i gjerë. Ai përfshin jo vetëm kalimin tek blerësi të së drejtës së pronësisë mbi sende të
caktuara ose të të drejtave të tjera reale, por edhe kalim të të drejtave të tjera që i
përkasin shitësit, mjafton që këto të drejta të jenë të disponueshme lirisht, pa pasur
për to ndonjë ndalim që parashikohet në ligj apo që rrjedh nga vetë natyra e këtyre të
drejtave, në veçanti nga karakteri i tyre ngushtësisht personal.
- Një ndryshim tjetër është edhe fakti se kontrata e shitjes është kontratë
konsensuale, domethënë konsiderohet e lidhur në momentin që është shprehur
vullneti nga palët për lidhjen e kontratës ndërsa kontrata e dhurimit është kontratë
reale, pasi konsiderohet e lidhur në momentin e dorëzimit të sendit dhe vetëm në raste
të veçanta ajo kthehet në kontratë konsensuale si p.sh. në rast se objekt i dhurimit janë
pjesët ideale (kuotat) në bashkëpronësi apo të drejta të tjera reale mbi sendet e të
tjerëve, atëherë kontrata e dhurimit merr karakter konsensual.
Neni 761 i Kodit Civil përcakton në mënyrë eksplicite se objekt i kontratës së
dhurimit mund të jenë sende ose të drejta reale mbi sendet.
- Sipas dispozitave të Kodit Civil526
kontrata e shitjes ka për objekt kalimin e
pronësisë së një sendi, ose kalimin e një të drejte, kundrejt pagimit të një çmimi.
Duke lënë mënjanë elementin e kundërshpërblimit, që përbën një dallim thelbësor
midis këtyre dy kontratave, e duke bërë midis tyre krahasimin përsa i përket objektit,
konstatohet se ndërsa kontrata e dhurimit nga natyra e saj është kontratë me anë të së
cilës kalohet tek pranuesi pronësia e një sendi apoi një të drejte reale që i përkasin
dhuruesit; objekti i kontratës së shitjes në kohën e sotme është shumë i gjerë. Ai
përfshin jo vetëm kalim tek blerësi të së drejtës së pronësisë mbi sende të caktuara
ose të të drejtave të tjera reale, por edhe kalim të të drejtave të tjera që i përkasin
shitësit, mjafton që këto të drejta të jenë të disponueshme lirisht, pa pasur për to
ndonjë ndalim që parashikohet në ligj apo që rrjedh nga vetë natyra tyre, në veçanti
nga karakteri i tyre ngushtësisht personal.
- Si rregull, dhuruesi nuk është i detyruar të garantojë eviksionin në të gjitha
rastet, përveç atyre të përcaktuara shprehimisht në ligj ose kur me dëshirën e tij merr
përsipër një detyrim të tillë. Ndryshe ndodh në kontratën e shitjes ku shitësi është i
detyruar në të gjitha rastet të garantojë blerësin për eviksionin e sendit.
- Garancia për të metat e sendit te dhurimi është përjashtim, vetëm për rastet kur
kemi mashtrim në lidhje me cilësitë e tij ose kur kemi marrëveshje të posaçme në të
526
Neni 705, Kodi Civil parashikon se: “Kontrata e shitjes ka për objekt kalimin e pronësisë së një sendi
ose kalimin e një të drejte kundrejt pagimit të një çmimi.”
170
cilën është shprehur qartë vullneti i dhuruesit për të garantuar të metat e sendit të
dhuruar. Ndërsa te kontrata e shitjes detyrimi për të garantuar të metat e sendit dhe
për të garantuar eviksionin vijnë si pasojë e faktit që kontrata e shitjes është një
kontratë me kundërshpërblim.
Pra, në kontratën e shitjes, shitësi merr kundërvleftën e sendit të shitur, duke
vendosur në këtë mënyrë një ekuilibër interesash shitës-blerës, i cili do të prishej nëse
të drejtat e blerësit do të cenoheshin nga një prej situatave të mësipërme. Pikërisht, si
rrjedhojë e domosdoshmërisë për të ruajtur këtë ekuilibër, ligjvënësi ka vendosur si
rregullator institutin e eviksionit apo garancisë të të metave, duke ndryshuar thellësisht
nga dhurimi ku mungon një ekuilibër i tillë dhurues-përfitues, pasi peshorja anon
dukshëm në favor të përfituesit të dhurimit, i cili nuk mund të ngrejë pretendime në
lidhje me pakësimin e pasurisë si rezultat i të metave të sendit527
apo nga zhveshja që
mund t‟i bëhet prej tij, përveç rasteve që ligji shprehimisht i ka njohur një të drejtë të
tillë shprehimisht.
527
Tek dhurimit, standardi i të metave të sendit do të jetë për aq sa është e mundur, ai që përcaktohet për
të metat e sendit në kontratën e shitjes.
171
KONKLUZIONE
Në bazë të nenit 761 të Kodit Civil, dhurimi është një kontratë me anë të së
cilës njëra palë i kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të caktuar ose një
të drejtë reale të cilat ajo i pranon.
Kontrata e dhurimit është një kontratë tipike e parashikuar shprehimisht nga
Kodi Civil, nëpërmjet së cilës shfaqet vullneti i një personi për tjetërsimin e pronësisë
së një sendi apo të drejte reale në favor të një personi tjetër, pa kundërshpërblim, me
qëllim kryesor pasurimin e një subjekti, pasurim i cili realizohet nëpërmjet
zemërgjerësisë dhe shpirtit të bujarisë të dhuruesit.
Bazat e kontratës së dhurimit takohen që në të drejtën romake ku dhurimi
kuptohej si “një veprim i vullnetshëm që çon në një varfërim të dhuruesit dhe pasurim
të atij të cilit i dhurohej”, për realizimin e të cilit nevojiteshin dy kushte: elementi
objektiv dhe elementi subjektiv.
Kontrata e dhurimit, ndryshe nga kontratat e tjera të së drejtës, nuk është e
rregulluar në mënyrë sistematike në të drejtën tonë zakonore. Kjo kontratë
konsiderohej një kontratë bamirësie, e cila konsistonte në “kalimin pa shpërblim të
pronësisë mbi një send nga një palë te tjetra”dhe kushtet për vlefshmërinë e kontratës
së dhurimit ishin: zotësia e plotë për të vepruar dhe qenia pronar i sendit.
Kodi Civil i vitit 1929 e parashikonte dhurimin si një akt të vullnetit të lirë,
individual dhe asnjëherë si një akt të imponuar nga të tjerët; si një kontratë pa
shpërblim e cila i sjell efektet juridike, në momentin në të cilin pranohet nga
përfituesi.
Sipas Kodit Civil aktual, dhurimi është një kontratë pa prestime
korresponduese, një kontratë bamirësie, ku dhuruesi ka vetëm detyrime, ndërsa
përfituesi vetëm të drejta. Dy elementët që kërkohen për ekzistencën e dhurimit
janë: elementi subjektiv (vullneti për të pasuruar përfituesin apo shpirti i bujarisë, i
njohur si animus donandi) dhe elementi objektiv (varfërimi i dhuruesit që i
korrespondon njëkohësisht pasurimi i përfituesit).
Kontrata e dhurimit, si rregull, është e parevokueshme duke qenë se dhuruesi
zhvishet nga pronësia e një sendi ose e një të drejte reale në favor të përfituesit, në
mënyrë përfundimtare, duke mos pasur si qëllim ta marrë atë përsëri, me përjashtim
të rasteve në të cilat parashikohet revokimi i kontratës së dhurimit.
Kontrata e dhurimit është kontratë e njëanshme ku përfituesi nuk është i
detyruar të japë diçka në favor të dhuruesit, ndërsa dhuruesi detyrohet t‟i kalojë
përfituesit të drejtën e pronësisë.
Është një kontratë pa shpërblim, pasi përfituesi nuk është i detyruar të japë
ndonjë kundërvleftë të caktuar për atë çka merr nga kontrata e dhurimit; është një
kontratë kryesore, pasi ekziston e pavarur nga ndonjë kontratë tjetër dhe në të
njëjtën kohë është edhe kontratë formale.
Kontrata e dhurimit është kontratë reale që i sjell efektet e saj në momentin në
të cilin dorëzohet sendi. Konkretisht, jurisprudenca ka përcaktuar se në disa raste të
172
përcaktuara në mënyrë eksplicite kontrata e dhurimit është kontratë konsensuale dhe i
prodhon pasojat në momentin e përputhjes së vullneteve.
Kontrata e dhurimit e cila ka për objekt të drejtat reale mbi sendet është
trajtuar nga jurisprudenca si një kontratë konsensuale, tek e cila çasti i lidhjes së
kontratës është momenti kur përputhen vullnetet e palëve.
Forma e kontratës së dhurimit ndryshon në varësi të objektit të kësaj kontrate.
Kur objekt i dhurimit janë sendet e luajtshme, kontrata e dhurimit nuk është formale
dhe krijon efekte juridike pavarësisht formës me të cilën është lidhur kjo kontratë.
Kur objekt i kontratës janë sendet e paluajtshme ose sendet e luajtshme për të cilat
kërkohet regjistrimi, kontrata e dhurimit është formale dhe në këtë rast forma
kërkohet për efekt vlefshmërie.
Kontrata e dhurimit është një veprim juridik i dyanshëm, i cili kërkon
dhënien e pëlqimit nga ana e përfituesit të dhurimit që të perfeksionohet. Pranimi i
dhurimit mund të bëhet në të njëjtin akt, ose ne një akt tjetër të mëvonshëm Kjo
kontratë i sjell pasoja juridike në lidhje me të paktën dy subjekte: dhuruesin dhe
përfituesin, të cilët mund të jenë persona fizikë, persona juridikë ose ente publike.
Subjektet duhet të kenë zotësi juridike si dhe zotësi për të vepruar. Për pranuesin,
zotësia e plotë për të vepruar nuk është kusht për vlefshmërinë e dhurimit. Dhurimi
mund të kryhet edhe në favor të të miturit ose të personit pa zotësi për të vepruar ku
pranimi do të manifestohet nga përfaqësuesi ligjor apo kujdestari me autorizim të
gjykatës.
Kontrata e dhurimit ka karakter ngushtësisht personal dhe vdekja e
propozuesit apo e pranuesit e bëjnë propozimin dhe pranimin të pavlefshëm. Kjo
bëhet për të mbrojtur palët dhe në të njëjtën kohë për t‟ju dhënë mundësi si dhuruesit
ashtu edhe përfituesit për të vlerësuar deri në momentin e fundit, mundësinë për të
kryer dhurimin apo për ta pranuar atë.
Kontrata e dhurimit mund të kryhet edhe në favor të fëmijës së sapokonceptuar
ose në favor të fëmijëve të një personi të gjallë në kohën e dhurimit, por ende të pa
lindur. Efektet e dhurimit do të pezullohen deri në momentin kur subjekti në favor të
së cilit bëhet ky dhurim të lindë gjallë dhe pranimi i dhurimit në këto raste bëhet nga
prindërit ose nga kujdestarët të autorizuar nga gjykata.
Objekt i kontratës së dhurimit janë sendet e luajtshme dhe ato të paluajtshme,
të përcaktuara në gjini ose individualisht të përcaktuar, me kusht që ato të mos jenë të
përjashtuara nga qarkullimi civil, por edhe të drejtat reale si p.sh. uzufrukti, servituti,
etj. Dhurim nuk konsiderohet heqja dorë nga një e drejtë para fitimit të saj apo heqja
dorë nga trashëgimia.
Nëse objekt i kontratës janë sendet e luajtshme, këto sende duhet që të
specifikohen duke treguar edhe vleftën e tyre në kontratën e dhurimit, me qëllim për
të shmangur rrezikun e zëvendësimit ose ngatërrimit të tyre. Kontrata e dhurimit me
objekt detyrimet periodike, tek e cila dhuruesi detyrohet t‟i transferojë pranuesit të
dhurimit në mënyrë periodike të drejtat reale, mbi të njëjtin send ose mbi sende të
ndryshme, shuhet me vdekjen e dhuruesit, përveç rasteve kur në kontratë është
parashikuar vazhdimi i saj tek trashëgimtarët.
173
Kontrata e dhurimit e cila ka për objekt sendet e ardhshme është e pavlefshme
pasi dhurimi nuk mund të përmbajë veç pasurinë e tashme të dhuruesit pasi
askush nuk mund të dhurojë një send apo një të drejtë të cilën nuk e ka as ai vetë në
pronësi.
Kontrata e dhurimit me objekt sendet e paluajtshme duhet të bëhet me akt
publik dhe të regjistrohet, përndryshe është i pavlefshëm; ndërsa nëse ka për objekt
sende të luajtshme, ai është i vlefshëm kur ato specifikohen duke treguar edhe vleftën
e tyre në kontratë. Kur sendi i paluajtshëm është në bashkëpronësi, tjetërsimi i tij
mund të bëhet vetëm me pëlqimin e të gjithë bashkëpronarëve. Mungesa e pëlqimit e
bën kontratën e dhurimit pjesërisht të pavlefshme, duke qenë se në këtë rast
konsiderohet e dhuruar pjesa ideale e bashkëpronarit.
Kontrata e dhurimit ka në përmbajtje të saj detyrime vetëm për dhuruesin,
ndërsa përfituesi fiton vetëm të drejta. Kodi Civil parashikon si detyrime të dhuruesit:
përgjegjësinë në rastet e mosdorëzimit ose dorëzimit me vonesë të sendit; garancinë
për eviksion; garancinë për të metat e sendit dhe detyrimin për të paguar taksat për
kalimin e të drejtës së pronësisë të sendit të paluajtshëm.
Dhuruesit detyrohet të dorëzojë sendin, objekt të dhurimit përfituesit, pasi në
këtë mënyrë do të fillojë të ushtrojë gjithë të drejtat e tij si pronar i ri. Në rast se nuk e
dorëzon sendin në afat, ai do të mbajë përgjegjësi për këtë mospërmbushje ose
përmbushje me vonesë kur kjo ka ardhur si rezultat i veprimeve të kryera me dashje
ose pakujdesi të rëndë nga dhuruesi, të cilat duhet të provohen nga përfituesi.
Dhuruesi, si rregull, nuk është i detyruar të garantojë përfituesin e
dhurimit për përkatësinë e sendit të dhuruar dhe zhveshjen që mund të pësojë nga
të tjerët për sendet e dhuruara, me përjashtim të rasteve kur dhuruesi e ka premtuar
shprehimisht garancinë në kontratën e dhurimit; kur zhvishet nga e drejta e pronësisë
si rezultat i veprimeve ose mosveprimeve të dhuruesit dhe kur kontrata e dhurimit
është e ngarkuar me barrë ose për shkak shpërblimi.
Dhuruesi nuk mban përgjegjësi për të metat që mund të ketë sendi objekt
dhurimi, me përjashtim të rasteve kur dhuruesi ka vepruar me mashtrim, si dhe kur ka
marrëveshje të posaçme.
Procedura e lidhjes së kontratës kalon ndërmjet 2 fazave: propozimit dhe
pranimit, ku është e nevojshme dhënia e pëlqimit nga personi të cilit i drejtohet oferta.
Dhënia e pëlqimit nga ana e përfituesit duhet të bëhet në mënyrë formale nëpërmjet
një akti publik ose shkrese noteriale. Përjashtohet dhënia e pëlqimit me veprime
konkludente ose mungesa e refuzimit si pranim. Kontrata e dhurimit do të
konsiderohet e plotë dhe do të fillojë të sjellë efektet e saj juridike nga momenti në të
cilin akti i pranimit i mbërrin dhuruesit.
Propozimi dhe pranimi mund të revokohen me kusht që revokimi i propozimit
dhe i pranimit të kryhen dhe të dërgohen para lidhjes së kontratës së dhurimit,
d.m.th. para se të njoftohet dhuruesi për aktin e pranimit nga ana e përfituesit. Gjatë
kohës që dhurimi nuk është bërë ende i plotë, të drejtën për të revokuar deklarimet e
tyre e kanë të dy palët, ndërsa kur kontrata e dhurimit është lidhur, të drejtën për të
kërkuar revokimin e dhurimit e ka vetëm dhuruesi dhe vetëm për shkaqet e
parashikuara shprehimisht. Pranohet revokimit të deklaratës në mënyrë të heshtur, që
rezulton nga veprime konkludente.
174
Kontrata e dhurimit mund të lidhet me kusht ose me barrë. Kushti formon një
kufizim të vendosur nga vetë vullneti ndaj pasojave që vijnë prej veprimit juridik të
kryer, i cili bën që këto pasoja të varen nga vërtetimi i një ngjarjeje të ardhme të
pasigurt. Në qoftë se kushti është i paligjshëm atëherë edhe dhurimi do të jetë i
paligjshëm.
Kontrata e dhurimit me kusht kthyeshmërinë e sendit është kontrata në të
cilën palët parashikojnë se nëse përfituesi i dhurimit vdes para dhuruesit, ose nëse
paravdesin përfituesi dhe pasardhësit e tij, atëherë sendet e dhuruara duhet t‟i kthehen
dhuruesit. Me vërtetimin e kushtit, palët kthehen në gjendjen e mëparshme; të mirat
automatikisht i kthehen dhuruesit, sikur dhurimi të mos kishte ndodhur asnjëherë dhe
sikur ai të mos e kishte humbur titullin e pronësisë. Nëse kthimi i sendit parashikohet
në favor të një personi të tretë, kjo marrëveshje do të konsiderohet e palidhur dhe
kontrata e dhurimit do të konsiderohet si një kontratë e lidhur pa kusht.
Barra ose modusi, është një peshë e vendosur nga autori i një akti liberaliteti
në ngarkim të atij që përfiton. Ajo konsiderohet si një veprim në ngarkim të
përfituesit, që i rezervon dhuruesit të drejtën për të përfituar nga përmbushja e tij dhe
përfituesi i dhurimit është i detyruar ta përmbushë atë brenda kufijve të vlerës së
sendit të dhuruar. Pjesa e barrës mbi vlerën e sendit të dhuruar do të jetë e pavlefshme
dhe nuk do të ketë efekt detyrues mbi përfituesin e dhurimit. Barra duhet të jetë e
mundur dhe e ligjshme, pasi në rast të kundërt do të konsiderohet e paqenë dhe
dhurimi do të konsiderohet si dhurim pa barrë.
Dhurimi indirekt, i njohur nga doktrina është kontrata e cila ka si qëllim
pasurimin e palës tjetër, qëllim i cili arrihet nëpërmjet një forme të ndryshme nga
kontrata e dhurimit.
Dhurimi për shkak të martesës është dhurimi, i cili bëhet në favor të nuses
ose të dhëndrit, ose në favor të fëmijës së lindur prej tyre. Motivi dhe arsyeja e vetme
e këtij akti liberaliteti është martesa e cila është edhe kushti i vlefshmërisë së
kontratës. Kontrata nuk kërkon formën e një akti noterial dhe as pranimin nga ana e
përfituesit, pasi mjafton shfaqja e vullnetit të dhuruesit. Në rast se martesa e
përcaktuar për t‟u celebruar në një datë të ardhshme nuk bëhet, anulohet, sendet e
dhuruara në favor të çiftit duhet të kthehen; në rastin e zgjidhjes së martesës, kontrata
është e vlefshme dhe sjelle efektet e saj.
Dhurimi për shpërblim është dhurimi i kryer në shenjë mirënjohjeje ose duke
konsideruar meritat e përfituesit dhe konsideratave që dhuruesi ka për të. Ky dhurim
përbën një nga rastet përjashtimore në të cilat dhurimi nuk mund të revokohet në
asnjë rast.
Kontrata e dhurimit mund të ndodhet në kushtet e pavlefshmërisë absolute
dhe relative. Dhurimi është i pavlefshëm kur bëhet nga një person që nuk mund të jetë
dhurues (sepse nuk ka zotësinë, sepse nuk është pronar i sendit, etj); kur nuk është
bërë në formën e kërkuar nga ligji; kur është bërë në kundërshtim me ligjin apo në
mashtrim të tij si dhe në rastet në të cilat mungon një prej elementëve esenciale të tij.
Padia për pavlefshmërinë absolute të kontratës së dhurimit nuk i nënshtrohet ndonjë
afati parashkrimi dhe mund të ngrihet nga cilido që ka interes, edhe në qoftë se pala e
interesuar nuk e ka kërkuar atë ose edhe kundër dëshirës së saj.
175
Dhurimi relativisht i pavlefshëm i prodhon efektet e tij, por subjektet kanë
mundësinë të kërkojnë pavlefshmërinë duke eliminuar me prapaveprim çdo pasojë
direkte. Kjo pavlefshmëri mund të deklarohet vetëm mbi kërkesën e personit të
interesuar, trashëgimtarët e tyre dhe përfaqësuesit e tyre ligjorë duke ju nënshtrohet
afateve të parashkrimit të parashikuara shprehimisht në Kod.
Kontrata e dhurimit mund të jetë e pavlefshme për lajthitje të shkakut kur
dhuruesi e ka kryer veprimin nën kushtet e lajthimit në lidhje me shkakun e bërjes së
këtij dhurimi, lajthim i cili ka të bëjë me faktin ose me të drejtën dhe duhet të
rezultojë nga vetë akti. Nëse kontrata e dhurimit shpallet e pavlefshme secila nga
palët detyrohet t‟i kthejë palës tjetër çdo gjë që ka marrë prej saj dhe kur nuk është e
mundur t‟i kthejë të njëjtin send, detyrohet t‟i paguajë vleftën e sendit në të holla.
Revokimi i dhurimit i takon vetëm dhuruesit dhe mund të ushtrohet prej tij
edhe pas lidhjes së kontratës dhe vetëm për raste të parashikuara shprehimisht në ligj.
Revokimi deklarohet nga gjykata dhe mund të kërkohet vetëm për: dhurime që nuk
janë të zakonshme dhe dhurime që nuk janë bërë për shpërblim. Doktrina konsideron
si dhurim të parevokueshëm edhe dhurimin e bërë në rastin e një martese të
ardhshme. Revokimi i dhurimit kërkohet kur përfituesi me dashje ka vrarë ose ka
tentuar të vrasë dhuruesin, bashkëshortin, fëmijët ose prindërit e tij dhe kur përfituesi
pa të drejtë nuk i jep dhuruesit ushqim kur është i detyruar sipas ligjit. E drejta e
ngritjes së padisë për revokimin është një e drejtë ngushtësisht personale e
dhuruesit dhe nuk ju kalon trashëgimtarëve të dhuruesit pas vdekjes së tij. Ngrihet
nga dhuruesi brenda 1 viti nga dita e marrjes dijeni të shkakut dhe si rregull të drejtat
e fituara nga personi i tretë nuk preken.
Dhurimi ka ngjashmëri me akte të tjera të cilat kanë elementë të liberalitetit
apo vullnetit të lirë. Kontrata e dhurimit ngjason me sponsorizimin sepse të dyja
janë kontrata të njëanshme, pa kundërshpërblim dhe me qëllim humanitar. Dallojnë
nga njëra - tjetra për sa ju përket subjekteve, nga qëllimi për të cilin kryhen dhe nga
lehtësirat tatimore që gëzon sponsorizuesi në lidhje me dhuruesin.
Dhurimi dhe testamenti ndryshojnë me njëra tjetrën pasi dhurimit është
kontratë e njëanshme, kurse testament është veprim juridik i njëanshëm; testament
është veprim juridik mortis causa ndërsa dhurimi është veprim juridik inter vivos; në
kontratën e dhurimit mund t‟i lihet pasuria kujtdo pa asnjë kufizim ligjor, ndërsa me
testament mund t‟i lihet pasuria një personi vetëm pasi të jenë zbatuar disa kushte
ligjore; personi që përfiton me testament përgjigjet edhe për detyrimet e
trashëgimlënësit, ndërsa personi që përfiton me dhurim nuk përgjigjet për detyrimet e
dhuruesit. Kalimi i pasurisë te trashëgimia mund të bëhet jo vetëm me vullnetin e
shprehur të trashëgimlënësit (me testament), por mund të kalojë edhe me anë të ligjit,
ndërkohë që te dhurimi mund të bëhet vetëm me vullnetin e dhuruesit. Pranimi ose
mospranimi nga ana e trashëgimtarit nuk cenon vlefshmërinë ligjore të testamentit,
ndërkohë që te dhurimi pëlqimi i përfituesit të dhurimit është thelbësor për lidhjen e
kontratës.
Kontrata e dhurimit ngjan me kontratën e shitjes sepse tek të dyja këto
kontrata ndodh kalimi i së drejtës së pronësisë, por tek shitja ky kalim i pronësisë
bëhet me shpërblim ndërsa tek dhurimi kalimi i pronësisë është pa shpërblim;
kontrata e shitjes është kontratë konsensuale, ndërsa kontrata e dhurimit është
kontratë reale. Si rregull, dhuruesi nuk është i detyruar të garantojë eviksionin në të
176
gjitha rastet, përveç atyre shprehimisht të përcaktuara në ligj ose kur me dëshirën e tij
merr përsipër një detyrim të tillë, ndërsa tek kontratën e shitjes shitësi është i detyruar
në të gjitha rastet të garantojë blerësin për eviksionin e sendit. Garancia për të metat e
sendit te dhurimi është përjashtim, ndërsa te kontrata e shitjes detyrimi për të
garantuar të metat e sendit dhe për të garantuar eviksionin vijnë si pasojë e faktit që
kontrata e shitjes është një kontratë me kundërshpërblim.
177
REKOMANDIME
Në përfundim të këtij punimi do të doja të parashtroja disa rekomandime me
qëllim përmirësimin e legjislacionit në lidhje me këtë kontratë.
Po ta nisim vëzhgimin me konceptin e dhurimit do të ishte më kuptimplotë
nëse për të përkufizuar këtë kontratë do të referoheshim në Kodin e vitit 1929
duke e evoluar atë me kërkesat e kohës; kështu dhurimin do ta përcaktonim si
“kontratën me të cilën një person i shtyrë nga shpirti i bujarisë për të bërë një
liberalitet prej vetes, i kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të
caktuar ose një të drejtë reale të cilat ajo i pranon”.
Mangësitë ndeshen gjithashtu edhe përsa ju përket zotësisë për të disponuar,
zotësi kjo që trajtohet në mënyrë të tërthortë duke zbatuar me analogji
dispozitat e zotësisë juridike dhe zotësisë për të vepruar. Në legjislacionin
Italian, zotësia për të disponuar dhe për të pranuar dhurimin konsiderohet si një
element mjaft i rëndësishëm për vlefshmërinë e kontratës. Është e rëndësishme
që në kreun mbi dhurimin të përcaktohen dispozitat e zotësisë për të disponuar,
pasi në këtë mënyrë do të shërbejë edhe si një mjet mbrojtje direkte për
dhuruesin e pazotë për të disponuar. I njëjti rregullim nevojitet edhe për
zotësinë për të pranuar dhurimin, por ndërsa te zotësia për të disponuar
kufizimi vjen për shkak të shkaqeve personale (mosha, gjendja psikike apo
mendore), te zotësia për të pranuar dhurimin kufizimet vijnë edhe nga
pozicioni që mund të ketë përfituesi apo personat e lidhur me të.
Një element tjetër që duhet të gjejë trajtim është edhe prokura, pasi mungon
trajtimi i saj tek kontrata e dhurimit. Natyrshëm lind pyetja se çfarë tagrash i
jep dhuruesi përfaqësuesit të tij: të dhurojë në emër të tij apo të dorëzojë sendet
e dhuruara? Në këtë rast është e nevojshme qartësimi nga ana e ligjit për të
evituar pavlefshmërinë e dhurimit.
Ndryshe nga kontratat e tjera, tek kontrata e dhurimit, prokura nuk mund të
përdoret për të autorizuar përfaqësuesin për të lidhur një kontratë dhurimi në
emër të dhuruesit, por vetëm për të ekzekutuar pasojat e një kontrate të lidhur
nga vetë dhuruesi, pasi dhurimi është një akt ngushtësisht personal dhe duhet
realizuar nga vetë i interesuari.
Kodi Civil i vitit 1929, në ndryshim nga Kodin Civil aktual, flet për ”Zbritjen e
dhurimeve”, koncept aktualisht i paparashikuar. Zvogëlimi i dhurimit do të
zbatohej në rastet kur pas vdekjes së dhuruesit, rezulton se dhurimet e bëra prej
tij e kalojnë realisht pjesën e pasurisë që ai mund të dispononte dhe këtij
zvogëlimi mund t‟i nënshtrohen të gjitha llojet e dhurimit, të kryera për
çfarëdolloj shkaku dhe në favor të çdo personi. Nëse në momentin e çeljes se
trashëgimisë, konstatohet se pasuria e mbetur e dhuruesit nuk është e
mjaftueshme për të përmbushur nevojat e trashëgimtareve, për arsye se
dhuruesi kur ka qenë gjallë ka abuzuar me dhurimet e tij, atëherë mund të
ngrihet në gjykatë padia me objekt zbritjen e dhurimeve të bëra nga dhuruesi
gjatë kohës që ai ka qenë gjallë. Ky institut i së drejtës së detyrimeve ka
përparësinë se nëpërmjet tij mbrohen interesat e të afërmve dhe
trashëgimtarëve të dhuruesit, të cilët me vërtetimin e vdekjes së dhuruesit
mund të dëmtohen nga veprimet e kryera me vullnet të lirë prej tij.
178
Në lidhje me formën dhe efektet e kontratës Kodi Civil aktual në ndryshim nga
Kodi Civil i vitit 1929 i trajton ato në mënyrë më të ngushtë. Dispozitat e këtij
Kodi janë shumë më të pakta se ato të parashikuar nga legjislatori i vitit 1929
dhe nga legjislacionet e huaja, duke qenë se Kodi Civil parashikon vetëm
formën e kontratës për sendet e paluajtshme dhe ato të luajtshme, por pa u
ndalur tek pasojat që do të vijnë si rezultat i mosrespektimit të formës. Vend
për tu plotësuar ka edhe në dispozitën që rregullon formën e kontratës së
dhurimit, pasi kjo dispozitë nuk e përmend “dhurimin e sendeve të luajtshme
për të cilat zbatohet regjimi i sendeve të paluajtshme”. Mungesa e këtij
parashikimi mund të lerë vend për diskutim dhe mund të sjellë lindje
konfliktesh pasi forma e kontratës në këtë rast i lihet diskrecionalitetit të palëve
ose gjyqtarit. Një kontratë e tillë dhurimi duhet realizuar jo detyrimisht me akt
publik si dhe duhet të shoqërohet me regjistrimin e dhurimit në regjistrat e
posaçëm publik për këto lloj sendesh.
Kodi Civil e rregullon kontratën e dhurimit si kontratë reale, mirëpo nga
leximi i kombinuar i të gjitha dispozitave të Kodit Civil që rregullojnë
kontratën e dhurimit vërehen dispozita të cilat vijnë në kundërshtim me këtë
rregullim. Sipas paragrafit të katërt të nenit 764, kontrata e dhurimit
konsiderohet e lidhur në çastin e dorëzimit të sendit. Ndërsa sipas nenit 766,
del se dorëzimi i sendit është një nga detyrimet kontraktore të dhuruesit,
detyrim i cili mund të përmbushet nga dhuruesi dhe pas lidhjes së kontratës. Në
paragrafin e dytë të nenit 764 të Kodit Civil, parashikohen dy mënyra të
shprehjes së pëlqimit për lidhjen e kontratës së dhurimit. Pranimi i dhurimit
mund të bëhet në të njëjtin akt në të cilin është shfaqur vullneti i dhuruesit ose
pranimi mund të shprehet me një akt të mëvonshëm. Kur vullneti i dhuruesit
për pranimin e dhurimit shprehet me një akt të mëvonshëm, Kodi Civil
parashikon që dhurimi quhet i përfunduar nga momenti që akti i pranimit i
është njoftuar dhuruesit. Pra, kontrata e dhurimit në rastin kur pranimi shprehet
në një akt të mëvonshëm nga ai ku shprehet vullneti i dhuruesit, është një
kontratë konsensuale. Nëse do të pranojmë këtë atëherë duhet të themi që
paragrafi i dytë i nenit 764 bie në kundërshtim me paragrafin e katërt të po
kësaj dispozite, e cila e njeh kontratën e dhurimit si kontratë reale.
Kodi ynë Civil nuk e parashikon shprehimisht dhurimin e kryer në favor të një
personi juridik, po duke u bazuar tek jurisprudenca e huaj dhe tek fakti se për
sa kohë që ligji nuk e ndalon këtë dhurim, d.m.th. e lejon, mund të themi se:
për vlefshmërinë e dhurimit të kryer në favor të personave juridikë është e
nevojshme marrja paraprakisht e një autorizimi nga autoritetet qeveritare.
Dhuruesi, nga momenti në të cilin njoftohet për kërkesën e marrjes së
autorizimit nuk mund të revokojë deklarimin e tij; pra mbetet i lidhur me këtë
ofertë për një vit. Nëse autorizimi jepet brenda këtij viti, atëherë dhurimi do të
quhet i plotë dhe perfekt dhe do të fillojë të sjellë efekte juridike.
Gjithashtu, në Kodin tonë mungon parashikimi i rastit kur kontrata e dhurimit
kryhet në favor të kujdestarit. Doktrina e huaj parashikon se dhurimi në favor
të këtyre personave do të jetë i vlefshëm vetëm pasi të jetë marrë miratimi i
llogarisë përfundimtare i personit që ishte i pazotë, duke marrë fund
përfundimisht marrëdhënia ndërmjet këtij të fundit dhe kujdestarit. Vetëm pas
179
këtij momenti mund të mendohet që dhuruesi do të jetë në gjendje të veprojë
në mënyrë të vullnetshme dhe me dëshirë të plotë nëpërmjet këtij dhurimi.
Jurisprudenca e huaj, por edhe Kodi Civil i vitit 1929, ndryshe nga ai aktual,
parashikon, ndër rastet në të cilat mund të revokohet kontrata e dhurimit, edhe
rastin e paslindjes së një fëmije. Kështu, dhurimet të cilat janë kryer nga
persona të cilët nuk kishin fëmijë, ose pasardhës të gjallë në kohën në të cilën
është kryer dhurimi, mund ta revokojnë atë në qoftë se dhuruesit i lind një
fëmijë, qoftë edhe pas vdekjes së tij ose kur nga një martesë e mëpasshme
legjitimohet fëmija e lindur pas dhurimit. Mungesa e këtij parashikimi nga
Kodi Civil aktual paragjykon të drejtat e fëmijëve të lindur nga dhuruesi, i cili
në momentin e kryerjes së dhurimit, nuk ka qenë në dijeni që kishte fëmijë ose
që do të kishte në të ardhmen. Pra, parashikimi i këtij rasti të veçantë revokimi
do të mbronte më së miri interesat e fëmijëve të dhuruesit.
E drejta franceze njeh një lloj të veçantë dhurimi, i cili aktualisht nuk njihet
nga e drejta jonë, dhurimin mortis causa. Në sistemet common law dhurimet
janë në të njëjtën kohë si inter vivos (ndërmjet të gjallëve) ashtu edhe mortis
causa (në parashikim të vdekjes) dhe në këtë rast dhurimi inter vivos quhet
dhurim i pastër dhe konsiston pikërisht në dhënien e sendit pa shpërblim, si në
rastin e dhurimit në jetën e përditshme. Në mënyrë krejt të kundërt parashikon
legjislacioni ynë, i cili ndalon dhurimin për shkak të vdekjes, pasi dhurimi
mund të kryhet vetëm ndërmjet personave që janë të gjallë dhe që mund të
shprehin në mënyrë të lirë vullnetin e tyre për të pranuar apo refuzuar këtë
dhurim. Duke u bazuar tek fakti se dhurimi përbën një akt liberaliteti, i nxitur
gjithmonë nga shpirti i mirësisë dhe bujarisë, ndalimi dhurimit mortis causa
influencon në vullnetin e lirë të dhuruesit, duke e ndryshuar atë.
Meriton vëmendje dhe kujdes të veçantë situata e personit të tretë në rastin e
sendeve të dhuruara me kushtin e kthimit të tyre tek dhuruesi, në rast të vdekjes
së mëpërparshme të përfituesit të dhurimit. Ndryshe nga legjislatori ynë, ai
italian, në rastin e dhurimit të lidhur me kushtin e kthyeshmërisë së sendit,
parashikon se kjo kthyeshmëri nuk duhet të cenojë pjesën e rezervës e cila i
takon bashkëshortit të mbijetuar në pasurinë e dhuruesit, duke përfshirë në të
dhe sendet e dhuruara. Legjislatori gjithashtu nuk parashikon se çfarë do të
ndodhë me të drejtat e fituara nga personat e tretë në momentin në të cilin
verifikohet kushti i kthyeshmërisë së sendit i parashikuar në kontratë ose rasti
në të cilin sendi, objekt i dhurimit është rënduar me barrë prej tij. Ligji ynë e le
në errësirë një situatë të tillë duke mos bërë një rregullim specifik, por duke ju
referuar me analogji dispozitave mbi posedimin me apo pa mirëbesim.
Mungesa e parashikimit të kontratës së dhurimit për shkak të martesës, dhurim
ky i cili nuk është një koncept i ri për të drejtën shqiptare pasi përmendet
shprehimisht nga Kodi i Familjes, është një tjetër mangësi që paraqet Kodi
Civil aktual. Ky lloj i veçantë dhurimi ekzistonte dhe njihej edhe në Kodin
Civil të 1929, dhe akoma më tej, në të drejtën zakonore. Për vetë natyrën e
familjes dhe rëndësisë që zë ajo në të drejtën tonë, mbetet i pashpjegueshëm
fakti se përse ligjvënësi nuk e ka trajtuar këtë lloj të veçantë dhurimi i cili
ndeshet shpesh në praktikë dhe në jetën e përditshme.
180
Legjislatori ka parashikuar se përfituesi i dhurimit me barrë është i detyruar ta
përmbushë atë brenda kufijve të vlerës së sendit të dhuruar, ndërsa pjesa e
barrës mbi vlerën e sendit të dhuruar do të jetë e pavlefshme dhe nuk do të ketë
efekt detyrues mbi përfituesin e dhurimit. Megjithatë, nga një interpretim i
zgjeruar i paragrafit në fjalë, mund të themi se ligji nuk e ndalon shprehimisht
përfituesin ta përmbushë barrën në vleftën e plotë edhe në rastet kur ajo
tejkalon vleftën e sendit të dhuruar; pra me vullnetin e tij të lirë mund ta
realizojë këtë barrë. Kufizimi i vendosur nga ligji i heq të drejtën personit të
tretë të kërkojë përmbushjen e barrës tej vlerës së sendit të dhuruar.
Ndryshe nga Kodi Civil aktual, Kodi Civil i vitit 1929 parashikon shprehimisht
të ashtuquajturin dhurim “për shpërblim”, koncept ky i cili përmendet nga
Kodi aktual në rastin e revokimit të kontratës së dhurimit, por nuk trajtohet
shprehimisht si lloj i veçantë dhurimi, madje edhe vetë Kodi Civil në dispozitat
e tij nuk jep përkufizimin e kësaj kontrate. Trajtimi dhe parashikimi
shprehimisht i kësaj kontrate do të luante një rol të rëndësishëm, pasi do të
mënjanonte abuzimet të cilat mund të bëhen me revokimin e kësaj kontrate.
Duke u referuar tek doktrina e huaj, kemi trajtuar dhurimin indirekt si një ndër
format e veçanta të kontratës së dhurimit. Duke qenë se zbatimi i saj ndeshet
shpesh në praktikë, ndoshta ka ardhur koha që edhe jurisprudenca shqiptare të
shprehet në lidhje me këtë formë kontratë duke unifikuar qëndrimin e saj. Në
këto raste jemi para një kontratë shitjeje të pavlefshme për mungesë të një
çmimi të drejtë, apo do ndodhemi para një kontrate dhurimi ku përfituesi është
i detyruar të paguajë një kundërshpërblim sado i vogël qoftë ai?
Ligji prezumon pamundësinë e dhuruesit për të ushtruar të drejtën e padisë për
shkak të vdekjes së tij, duke u dhënë trashëgimtarëve mundësinë për ta
zëvendësuar në ushtrimin e kësaj të drejte por brenda një afati një vjeçar nga
vdekja e dhuruesit. Qëllimi i këtij parashikimi është mbrojtja e përfituesit të
dhurimit nga veprimet e mundshme të pamotivuara të trashëgimtarëve, përtej
këtij afati një vjeçar. Megjithatë, dispozita në fjalë nuk është e saktë dhe e
plotë, për vetë faktin se ajo ju njeh të drejtën e ushtrimit të padisë së revokimit
trashëgimtarëve vetëm në rolin e zëvendësuesit të dhuruesit. Paplotësia
qëndron në faktin se kjo dispozitë nuk parashikon se çfarë ndodh në rastin e
vrasjes me dashje të dhuruesit, dhe jo kur ai humb jetën në rrethana natyrale
apo aksidentale. Në këtë situatë të mungesës së një parashikimi të tillë nga
ligji, logjikisht edhe në këtë rast e drejta për të ngritur padinë, duhet t‟ju takojë
trashëgimtarëve.
Duke u bazuar tek përfundimet e arritura në fund të këtij punimi mendoj se
ekziston plotësisht e drejta për të pretenduar një rishikim të Kodit Civil përsa i
përket dispozitave mbi kontratën e dhurimit, pasi vetëm nëpërmjet rishikimit të
Kodit Civil mund të plotësohen zbrazëtirat e legjislacionit në lidhje me këtë institut
të së drejtës dhe do ishte e mundur zgjidhja e mosmarrëveshjeve dhe paqartësive
që mund të ndeshin palët.
181
BIBLIOGRAFIA
Botime
1. Adolf Berger, Encyclopedic dictionary of roman law, Library of Congres
Catalog, 1991.
2. Alajdin S, Alishani, E drejta e detyrimeve, Pjesa e veçantë, Prishtinë, 2002.
3. Alajdin S, Alishani, E drejta e detyrimeve, Pjesa e përgjithshme, Prishtinë,
2002.
4. Aleks Luarasi, Komentar i Kodit Civil: Obligimet dhe kontratat e
përgjithshme, Luarasi, Tiranë, 1998.
5. Aleks Luarasi, Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri, Luarasi Press,
Tiranë, 2007.
6. Andrea Torrente, Trattato di diritto civile e commerciale, La donazione,
Giuffre Editore, 2006.
7. Andrea Torrente, Le donazioni, Trattato di diritto civile italiano, Milano, 1956.
8. Antonio Palazzo, I contratti di donazione, Utet Giuridica, 2009.
9. Antonino Cataudella, Sucessioni e donazioni, La donazione, Trattato di diritto
privato, Giappichelli Editore, Torino, 2005.
10. Antonino Cataudella, Nozione e struttura del contratto di donazione,
Giapicchelli Editore, 2006.
11. Antonino Cataudella, La donazione, Gli elementi essenziali del contratto, 2009.
12. Ardian Nuni, E drejta Civile, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë, 2011.
13. Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, E drejta e detyrimeve I, Tiranë,
2008.
14. Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, E drejta e detyrimeve II, Tiranë,
2008.
15. Ardian Nuni- Leksione të së Drejtës Civile, Përmbajtja dhe elementët e
veprimit juridik, Tiranë, 2004.
16. Ardian Nuni, Luan Hasneziri, Leksione të pronësisë dhe trashëgimisë, Tiranë,
2008.
17. Ardian Nuni, Padia Pauliana – Kundërshtimi i veprimeve juridike të debitorit
(Neni 607 I Kodit Civil), Revista “Studime Juridike”, Tiranë, 2002.
18. Arta Mandro, E drejta romake, Botimet Toena, Tiranë, 1998.
182
19. Arta Mandro, E drejta romake, Emal, Tiranë, 2011.
20. Augusto Baldassari, Paolo Cendon, Codice civile annotato con la
giurisprudenza, Utet Giuridica, 2007.
21. Barry Nicholas, French Law of Contract, London, 1982.
22. Bernhard Windscheid, Diritto delle pandette, Torino, 1904.
23. Biondo Biondi, La donazione, Trattato di diritto civile italiano, Trattatto
Vassalli, Torino, 1961.
24. Carlo Giannattasio, Delle successioni: Disposizioni generali, successioni
legittime, Unione Tipografico-Editrice Torinese, 1971.
25. Carlo Giannattasio, Delle successioni, divizione-donazione, Unione
Tipografico-Editrice Torinese, 1980.
26. Cicerone, De Oratore II, 71.
27. Francesco Galgano, E drejta Private, Luarasi University Press, Tiranë, 2006.
28. F.S. Azzariti, Marinez, G. Azzariti, Successioni per causa di morte e donazioni,
Padova, 1979.
29. Fulvio Maroi, Delle donazioni, Codice Civile, Commentario, Firenze, 1941.
30. George Leapingwell, A manual of the roman civil law, Cambrige: Deighton,
Bell & Co, 1859.
31. Georges Vermelle, E drejta civile, Kontratat, Pjesa e Posaçme, Papirus, 2006.
32. Gianluca Familietti, Filiazione e procreazione, Convegno annuale
dell‟Associazione “Gruppo di Pisa”, Pisa, 2013.
33. Giorgio Giampiccolo, Il contenuto atipico del testamento – contributo ad una
teoria dell‟atto di ultima volontá, Giuffré, Milano, 1954.
34. Giorgio Cian, Alberto Trabucchi, Commentario breve al Codice Civile,
Complemento giurisprudenzile, Cedam, 1994.
35. Giovanni Bonilini, Trattato di diritto delle successione e delle donazioni, Le
Donazioni, VI, Giuffre Editore, 2009.
36. Giuseppe Molfese, Prescrizione e decadenza, Giuffre Editore, 2009.
37. Guido Capozzi, Successioni e Donazioni, Giuffre Editore, Milano, 2003.
38. Henry Campbell Black, M.A., Black‟s law dictionary, Sixth Edition, West
Publishing Co., 1990.
39. Ismet Elezi, E drejta zakonore e labërisë, Botimet Toena, Tiranë 2002.
40. Ismet Elezi, E drejta zakonore e labërisë në planin krahasues, Shtëpia botuese
“Libri universitar”, Tiranë 1994.
183
41. Ismet Elezi, Kanuni i Labërisë, Botimet Toena, 2006.
42. Ivo Puhan, E drejta romake, Prishtinë, 1968.
43. Izet Hoxha, Marrëdhëniet juridike në kanunin e Lekë Dukagjinit, Albin,
Tiranë, 2002.
44. Juliana Latifi, E drejta Civile, Pjesa e Përgjithshme, Grafon,Tiranë, 2005.
45. Kojo Yelpaala, Mauro Rubino-Sammartano, Dennis Campbell, Drafting and
enforcing contracts in civil and common law jurisdictions, Kluwer law and
Taxation publishers, 1986.
46. Luigi Viola, La donazione di cosa altrui, 2003.
47. Mariana Tutulani–Semini, E drejta e detyrimeve, Pjesa e përgjithshme,
Skanderbooks, Tiranë, 2006.
48. Mariana Tutulani–Semini, E drejta e detyrimeve, Pjesa e posaçme,
Skanderbooks, Tiranë, 2006.
49. Maurizio De Tilla, I contratti nella prassi giudiziaria, Tomo II, Giuffre Editore,
1991.
50. Mehdi J. Hetemi, Detyrimet dhe kontratat, Shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë,
1998.
51. Mehdi J. Hetemi, E drejta me njohuritë themelore të së drejtës afariste,
Prishtinë, 2002.
52. Olti Skrame, Komentari i Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë, vëllimi i 2,
Onufri, 2011.
53. P. A. Read, Contract Law, HTL Publications, London, 1996.
54. Paolo Gallo, I contratti di donazione, Utet Giuridica, 2009.
55. Piero Pajardi, Dizionario Giuridico, Pirola Editore, 1990.
56. Pierre Voirin, Droit Civil, Librarie Generale de Droit et de Jurisprudence, Eja,
1997.
57. Pietro Perlingieri, Codice Civile annotato con la dottrina e la giurisprudenza,
Zanichelli Editore, 1991.
58. Pietro Rescigno, Trattato di diritto privato, Utet Giuridica, 2006.
59. Pietro Rescigno, Trattato di diritto privato, Sucessioni, VI, Utet Giuridica,
1984.
60. Pietro Rescigno, Codice civile - seconda edizione, Giuffre Editore, Milano,
1994.
184
61. Reinhard Zimmermann, The law of obligations, Roman foundations of the
civilian tradition, Juta and co. LTD, 1990.
62. Rezana Konomi, Rendi etnojuridik, Nga statutet tek kanunet, Tiranë, 2013.
63. Roberta Capri, Mario Tocci, Il contratto di sponsorizzazione, Editrice Uni
Service, 2007.
64. Rodolfo Sacco, Giorgio de Nova, Il Contratto, 1, Trattato Sacco, Botimi i 3,
Torino, 2004.
65. Rodolfo Sacco, Antonio Gambaro, Sistemi giuridici comparati, Utet, Torino,
1996.
66. Rustem Gjata, Marrëdhënjet juridike të pronësisë në Republikën e Shqipërisë,
Disertacion për marrjen e titullit Doktor, Tiranë, 1999.
67. Sacco De Nova, Il contratto, 2° edizione, Torino, 1993.
68. Sonila Omari, E drejta familjare, Tiranë, 2007.
69. Syrja Pupovic, Marrëdhëniet juridike civile në Kanunin e Lekë Dukagjinit,
Shtypshkronja “Sllobodan Jovic”, Beograd, 1971.
70. Shtjefën Gjeçovi, Kanuni i Lekë Dukagjinit, Rilindja, Prishtinë, 1972.
71. Shtjefën Gjeçovi, E drejta zakonore shqiptare 1, (Kanuni i Lekë Dukagjinit),
Akademia e Shkencave e R.P.S. të Shqipërisë, Shtypshkronja “8 Nëntori”,
Tiranë, 1989.
72. Xhemal Meçi, Kanuni i Lekë Dukagjinit, Varianti i Pukës, Çabej, Tiranë, 1997.
73. Xhemal Meçi, Kanuni i Lekë Dukagjinit, Varianti i Mirëditës, GEER, Tiranë,
2002.
74. Ugo Carnevali, La donazione modale, Giuffre Editore, 1969.
75. Ugo Carnevali, Della revocazione delle donazioni, Commentario del diritto
italiano della famiglia, Padova, 1992.
76. Ugo Natoli, I contratti reali, Appunti delle lezioni, Giuffre Editore, Milano,
1975.
77. Valentina Kondili, E drejta civile I, Pjesa e Përgjithshme, GEER, 2008.
78. Valentina Kondili, E drejta Civile II, Pjesa e Posaçme, Geer, 2008.
79. Werner F. Ebke, Matthew W. Finkin, Introductin of german law, Kluwer Law
International, 1996.
185
Kodet dhe Ligjet
1. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë.
2. Kodi Civil, 1929.
3. Kodifimi i përgjithshëm i legjislacionit në fuqi në R.P. të Shqipërisë, 1961.
4. Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, 1982.
5. Kodi Civil, 1994.
6. Kanuni i Lekë Dukagjinit.
7. Kanuni i Labërisë.
8. Kodi i Punës.
9. Kodi i Familjes.
10. Ligji Nr. 108, datë 29.08.1945, “ Mbi reformën agrare”.
11. Dekreti Nr. 2083, datë 06.07.1955, “Mbi pronësinë”.
12. Ligji Nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”.
13. Ligji Nr. 2350, datë 15.11.1956, “Mbi zbatimin e ligjës mbi veprimet juridike
dhe mbi detyrimet”.
14. Ligji, “Nr. 7829, datë 01.06.1994, “Për Noterinë”.
15. Ligji, Nr. 8438, datë 28.12.1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”.
16. Ligji, Nr. 9632, datë 30.10.2006, “Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme”.
17. Udhëzimi Nr. 5 datë 30.01.2006 i ligjit “Për tatimin mbi të ardhurat”.
18. Udhëzimi Nr. 9 datë 26.02.2008 i ligjit “Për tatimin mbi të ardhurat”.
19. Ligjin Nr. 17, datë 16.02.2012, “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr.
7850, 27.09.1994, Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, të ndryshuar”.
20. Ligji Nr. 107, datë 28.03.2013, “Për disa ndryshime në ligjin nr. 8438, datë
28.12.1998”.
Legjislacion i huaj
1. Kodi Civil Italian, 1865.
2. Kodi Civil Italian.
3. Kodi Civil Gjerman, B.G.B.
4. Kodi Civil francez.
5. Kodi Civil zviceran.
186
Faqe Interneti
1. www.altalex.com
2. www.ambientediritto.it
3. www.diritto.it
4. www.gjykatatirana.gov
5. www.gjykataelartë.gov
6. www.wikipedia.com
Vendime të gjykatave shqiptare
Gjykata e Shkallës së Parë
1. Vendimi nr. 3348, datë 16.07.2003, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
2. Vendimi nr. 4751, datë 14.11.2003, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë.
3. Vendimi nr. 3122, datë 07.07.2003, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë.
4. Vendimi nr. 11, datë 12.01.2004, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë.
5. Vendimin nr 2975, datë 17.05.2005, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
6. Vendimi nr. 4062, datë 22.06.2005, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
7. Vendimi nr. 720, datë 15.02.2005, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
8. Vendimit nr. 4954, datë 29.06.2005, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
9. Vendimi nr. 303, datë 22.02.2006, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Vlorë.
10. Vendimi nr. 5392, datë 13.10.2006, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
11. Vendimi nr. 6076, datë 07.11.2006, Gjykata e Rrethit Gjyqësor,Tiranë.
12. Vendimi nr. 1328, datë 27.02.2007, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
13. Vendimi nr. 3035, datë 25.04.2007, Gjyakata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë.
Gjykata e Apelit
1. Vendimi nr. 892, datë 26.01.2012, Gjykata e Apelit, Tiranë.
2. Vendimi nr. 1298, datë 25.05.2012, Gjykata e Apelit Tiranë.
Gjykata e Lartë
1. Vendimi nr. 851, datë 5.10.1999, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
2. Vendimi nr. 905, datë 19.10.1999, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
187
3. Vendimi nr. 253 , datë 21/06/2001, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë.
4. Vendimi nr. 1312, datë 24.10.2001, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
5. Vendimi nr. 1306, datë 30.10.2001, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
6. Vendimi nr. 245, datë 22.02.2002, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
7. Vendimi nr. 221, datë 21.02.2002, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
8. Vendimi Unifikues nr. 23, dt. 01.04.2002, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së
Lartë.
9. Vendimi nr. 67, datë 08.10.2002, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
10. Vendimi nr. 990, datë 22.10.2002, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
11. Vendimi nr. 24, datë 13.12.2002, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
12. Vendimi nr. 230, datë 23.01.2003, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
13. Vendimi nr. 943, datë 27.05.2003, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
14. Vendimi nr. 41, datë 13.11.2003, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
15. Vendimi nr. 1987, datë 25.11.2004, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
16. Vendimi nr. 17, datë 13.01.2005, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë
17. Vendimin nr. 213, datë 08.02.2005, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
18. Vendimi nr. 1, datë 24.03.2005, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
19. Vendimi nr. 3, datë 03.02.2006, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
20. Vendimi nr. 385, datë 16.02.2006, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
21. Vendimi nr. 13, datë 09.03.2006, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
22. Vendimi nr. 807, datë 13.04.2006, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
23. Vendimi nr. 823, datë 22.06.2006, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
24. Vendimi nr. 1143, datë 12.10.2006, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë.
25. Vendimi nr. 64, datë 30.01.2007, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë.
26. Vendimi nr. 93, datë 08.02.2007, Kolegji Civil i Gjykatë së Lartë.
27. Vendimi nr. 795, datë 14.06.2007, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
28. Vendimi nr. 1333, datë 22.11.2007, Kolegjit civil i Gjykatës së Lartë.
29. Vendimi Unifikues nr. 1, datë 06.01.2009, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së
Lartë.
30. Vendimi nr. 5, datë. 20.01.2009, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
31. Vendimi nr. 354, datë 03.11.2009, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
32. Vendimi nr. 72, datë 16.02.2010, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
33. Vendimi nr. 345, datë 07.09.2010, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
34. Vendimi nr. 163, datë 12.04.2011, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
188
35. Vendimi nr. 62, datë 07.02.2012, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
36. Vendimi nr. 229, datë 08.05.2012, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
37. Vendimi nr. 296, datë 05.06.2012, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
38. Vendimi nr. 52, datë 22.01.2013, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë.
Vendime të Gjykatave italiane
1. Vendimi nr. 1685, datë 22.06.1963, Gjykata e Kasacionit.
2. Vendimi nr. 748, datë 13 mars 1972, Gjykata e Kasacionit.
3. Vendimi nr. 945, datë 04.04.1973, Gjykata e Kasacionit.
4. Vendimi nr. 3345, datë 15.10.1975, Gjykata e Kasacionit.
5. Vendimi nr. 2936, datë 06.07.1977, Gjykata e Kasazionit.
6. Vendimi nr. 1166, datë 15.02.1983, Gjykata e Lartë e Kasacionit..
7. Vendimi nr. 5410, datë 07.12.1989, Gjykata e Kasacionit.
8. Vendimi nr. 9282, datë 05.08.1992, Kolegji i Bashkuar i Gjykatës së Kasacionit.
9. Vendimi nr. 6994, datë 26.05.2000, Gjykata e Kasacionit.
10. Vendim nr. 14093, datë 28.05.2008, Gjykata e Kasacionit.
11. Vendimi nr. 14093, datë 28.05.2008, Gjykata e Kasacionit.
12. Vendimi nr. 17188, datë 24.06.2008, Gjykata e Kasacionit.
13. Vendimi nr. 10356, datë 05.05.2009, Gjykata e Kasacionit.
14. Vendimi nr. 5119, datë 03.03.2009, Gjykata e Kasacionit.
15. Vendimi nr. 22936, datë 04.11.2011, Gjykata e Kasacionit.
189
Abstrakt
Në qendër të këtij punimi është vendosur kontrata e dhurimit me elementët e saj, cilësitë dhe
veçoritë që e karakterizojnë. Qëllimi për të cilin u zgjodh trajtimi i kësaj kontrate ka të bëjë me faktin se
kontrata e dhurimit pavarësisht trajtimit dhe parashikimit që i bëhet nga Kodi Civil, lë vend për shumë
debate dhe diskutime.
Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës njëra palë i kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër
një send të caktuar ose një të drejtë reale, të cilat ajo i pranon. Si një kontratë tipike, e cila parashikohet
shprehimisht nga Kodi Civil, kontrata e dhurimit karakterizohet nga shpirti i mirësisë dhe humanizmit
dhe pikërisht shkaku që i shtyn palët të kryejnë dhurimin është pikërisht dëshira për të shtuar pasurinë e
palës tjetër, dëshirë kjo e cila, duhet të pranohet nga ana e përfituesit.
Kontrata analizohet në tërësinë e saj duke u ndalur në mënyrë të detajuar në secilin prej elementëve
përbërës të saj. Trajtohen gjerësisht fazat nëpërmjet të cilave kalon procedura e lidhjes së kontratës, të
drejtat dhe detyrimet e palëve, si dhe rastet e pavlefshmërisë dhe revokimi i saj nga ana e dhuruesit. Një
rol i rëndësishëm në këtë kontratë i njihet doktrinës dhe jurisprudencës, të cilat janë përpjekur t‟ju japin
zgjidhje problemeve të ndryshme me të cilat ndeshen palët pjesëmarrëse.
Në përfundim të këtij punimi rezulton se kontrata e dhurimit është një kontratë e cila pavarësisht
dispozitave dhe parashikimeve të Kodit Civil, e ka të nevojshme, më shumë se çdo kontratë tjetër
rishikimin e kuadrit ligjor duke qenë se shumë aspekte të kësaj kontratë janë lënë jashtë trajtimit ose
janë të paqarta.
Fjalë kyçe: Kontratë dhurimi, bujari, shtim pasurie, e drejtë reale, revokim, pavlefshmëri.
Abstract
The focus of this paper is on the donation contract and its elements, qualities and the specifics that
characterize it. The purpose for which it is chosen the treatment of this contract regards the fact that the
contract of donation, despite of the treatment and the provisions of the Civil Code, has spaces for many
debates and discussions.
The donation contract is a contract whereby one part transfers the ownership a certain good or real
right, without any compensation to the other part, which accepts it. As a typical contract, which is
expressly provided for by the Civil Code, the donation contract is characterized by the spirit of kindness
and humanity and the very reason that urges the parties to perform the donation is the desire to increase
the wealth of the other part, desire which should be accepted by the beneficiary.
The contract is analyzed in its entirety, focusing on each of its constituent elements. They are
widely treated the stages of the procedure for the stipulation of the contract, the rights and obligations of
the parts, as well as the cases of its invalidity and the revocation by the donor. An important role in this
contract is recognized to the doctrine and jurisprudence, which are trying to provide solutions to the
various problems faced by the participating parts.
At the conclusion of this paper it results that the donation contract is a contract that independently
from the provisions of the Civil Code, necessitates, more than any other contract, the revision of the
legal framework, since many aspects of this contract are omitted or unclear in its treatment.
Key words: Donation contract, generosity, increase of wealth, real right, revocation, invalidity.
top related