yavuz turgul s İnemasi - hoşgeldinizacikarsiv.ankara.edu.tr/browse/450/747.pdf · Ünsal oskay...
Post on 08-Feb-2018
234 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
RADYO TELEVZYON SNEMA
ANABLM DALI
YAVUZ TURGUL SNEMASI
Yksek Lisans Tezi
Sinem Evren Yksel
Ankara-2003
-
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
RADYO TELEVZYON SNEMA
ANABLM DALI
YAVUZ TURGUL SNEMASI
Yksek Lisans Tezi
Sinem Evren Yksel
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. S.Ruken ztrk
Ankara-2003
-
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
RADYO TELEVZYON SNEMA
ANABLM DALI
YAVUZ TURGUL SNEMASI
Yksek Lisans Tezi
Tez Danman: Yrd. Do. Dr. S.Ruken ztrk
Tez Jrisi yeleri
Ad ve Soyad mzas
......................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
Tez Snav Tarihi .................................
Ankara-2003
-
Teekkrler...
Bu almay hazrlarken yardmlar ve katklaryla beni ynlendiren ve
cesaretlendiren sevgili hocam Yrd. Do. Dr. S.Ruken ztrke; her zaman yanmda
olan anneme, babama ve kardeim Erene; desteklerini her zaman hissettiim
Refikaya, zleme, Hamiyete, alaya; eksikliklerim konusunda nerilerde
bulunan deerli hocalarm Prof. Dr. Ouz Onarana, Prof. Dr. Kurtulu Kayalya ve
yardmlarn esirgemeyen r.Gr. Ali Karadoana ok teekkrler...
-
NDEKLER
GR...................................................................................................................................... 1
I. 1970LERDE TRK SNEMASI VE YAVUZ TURGUL.............................................. 5
A. 1970LERDE TRK SNEMASININ GENEL DURUMU.......................................................... 5
B. YAVUZ TURGULUN SNEMACI KMLNN OLUUMU............................... ................... 9
1. Arzu Film Dnemi......................................................................................................... 10
2. Senaryolar................................................................................................................... 14
3. Reklamclk Dnemi...................................................................................................... 17
II. 1980 SONRASI TRKYE VE TRK SNEMASI .................................................. 19
A. 1980 SONRASI TRKYENN TOPLUMSAL VE KLTREL ORTAMI............................... 19
B. 1980 SONRASI TRK SNEMASI...................................................................................... 28
III. YAVUZ TURGUL SNEMASI.................................................................................... 36
A. TOPLUMSAL DEMN YAVUZ TURGUL SNEMASINA ETKLER.............................. 36
B. TEMALAR ..................................................................................................................... 38
1. Toplumsal Deiim.................................................................................................. 38
2. Dou-Bat kilii...................................................................................................... 46
3. Erkek Dostluu......................................................................................................... 51
C. ANLATI YAPISI............................................................................................................... 54
1. Karakterler................................................................................................................ 56
a. Kadn Karakterler.............................................................................................. 59
b. Erkek Karakterler................................................................................................ 65
2. Mekan........................................................................................................................ 71
3. Zaman........................................................................................................................ 77
D. SNEMATOGRAFK ZELLKLER..................................................................................... 79
1. Grnt Dzenlemesi............................................................................................... 81
a. ereve............................................................................................................... 81
b. Kamera Alar ve ekim lekleri................................................................... 83
-
c. Kamera Hareketleri............................................................................................. 86
2. Kurgu....................................................................................................................... 88
3. Aydnlatma.............................................................................................................. 91
4. Ses............................................................................................................................. 92
SONU................................................................................................................................. 96
EKLER.. 102
EK 1: SENARYOLAR......................... 102
EK 2: DLLER.................... 105
EK 3: FLMOGRAFYA................................... 107
ZET.................................................................................................................................. 109
SUMMARY........................................................................................................................ 110
KAYNAKA.. 111
-
1
GR
Yavuz Turgul, zellikle 80 sonras Trk sinemasnda ele ald karakterler,
temalar ve yaratt slup asndan nemli bir isim olarak karmza kmaktadr.
Filmlerinde tekrarlanan belli temalar ve anlat yaps asndan birbirini tamamlayan,
geikenlikler barndran eserler ortaya koymu ve baz eletirmenler tarafndan da
bir auteur olarak nitelendirilmitir (Baran, 1997: 23). Yavuz Turgul sinemas
zerine yaplan bu alma, filmlerinin ortak zelliklerini ortaya koyarak, ynetmene
ilikin genel bir deerlendirmeye ulamay ve filmlerin retildikleri dnemin egemen
sylemlerini ne lde yansttklarn ortaya karmay amalamaktadr. almann
temel varsaym, Trkiyede 80 sonrasnda ortaya kan toplumsal ve kltrel
dnmlerle Turgul sinemas arasnda belli bir etkileimin ortaya konabilecei
zerine kurulmutur.
Turgulun, onar yl arayla ynettii Muhsin Bey (1986) ve Ekya (1996)
filmlerinin iinde barndrd yerel zellikler ve elde ettikleri baar, 80 sonras
byk oranda izleyici kaybna urayan Trk sinemasnda bir umut olarak
grlm ve Trk sinemasnn geleceine ilikin tartmalar hz kazanmtr.* Trk
sinemasnda nemli tartmalara yol am bir ynetmenin sinema anlayn ortaya
koyabilmek, Trk sinemasnn geliim izgisini ve zellikle 80 sonrasn
anlayabilmek ve bu konuda ipular yakalayabilmek asndan da nemli olacaktr.
* Ekya 2,5 milyonu aan izleyici saysyla Trk sinemas asndan nemli bir baarya imza atmtr. 1995 ylnda Trk sinemasnn toplam izleyici says 400.000 civarndayken, Ekya bu sayy ikiye-e katlar ve medyada byk bir ilgiyle karlanr. Yerli yapmlar asndan sra d olarak nitelendirilen bu durum, Ekyann yerli film tanmn yeniden kurduu biiminde deerlendirilmi ve Trk sinemas iin nemli bir baar olarak grlmtr (Baran,1997: 25; Ian, 1997: 102; Scognamillo, 1998: 467).
-
2
Trk sinemasnn 80 sonras geliimini ve Yavuz Turgulun bu dneme
rastlayan almalarn deerlendirebilmek iin ncelikle Trkiyenin 80 sonras
toplumsal ve kltrel yapsna bakmak gerekmektedir. 80 sonras hzl bir biimde
gerekleen toplumsal deiim, yaamn birok alannda etkili olduu kadar Trk
sinemasnda da etkisini gstermitir. Bu dnemde tm dnyada ivme kazanan liberal
eilimler erevesinde, liberal ekonomiye uygun insan yetitirme hedefi, Trkiyeyi
de etkisi altna alm; kresellemeyle paralel olarak ortaya kan tartmalar ise
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan itibaren gndemde olan geleneksel kltr-
modern kltr ikiliinin kltrel oulculuk balamnda yeni bir sylem alan
kazanmasn salamtr. Byle bir ortamda sinema, Trkiyenin geirdii eitli
kltrel, toplumsal ve siyasal dnmlerin gzlemlenebildii bir alan olarak belirir.
Turgul sinemas da atmalara odaklanan bir sinema olmas bakmndan, 80
sonras Trkiyede ortaya kan deiimin gzler nne serilmesinde nemli katklar
salamaktadr. Bu ynyle Turgul filmleri bir karlamalar ve atmalar alan
olarak karmza kar. Bu durumun en iyi gzlenebilecei mekanlardan biri olan
stanbul, bu karlamalar ve atmalar asndan, Turgul filmlerinin temel mekann
oluturur. Bu atmalar, geleneksel-modern, eski-yeni, dou-bat gibi kartlklar
temelinde Turgulun senaryoculuk dneminden beslenerek gnmze kadar gelir.
Yavuz Turgul sinemas zelinde dndmzde karmza kan en
belirgin tema, toplumsal deiim karsnda insandr. Turgul, genellikle bulunduu
zaman ve mekanla uyum salayamayan bireyi konu edinirken, aslnda yaadmz
toplum hakknda eitli saptamalarda bulunmaktadr. Ortaya kan toplumsal,
-
3
kltrel ve ekonomik dnmler Turgul filmlerinin arka plann olutururken, insan
bu maddi ve manevi yaam koullar iinde bir btn olarak ele alnr. Bu adan
deerlendirildiinde Turgul karakterlerinin tek boyutluluktan kurtulduu ve temel
insanlk durumlarn anlatmann bir arac haline geldii grlr.
Toplumsal deiim dnda Turgul filmlerinde ele alnan dier temalar ise
erkek dostluu ve Dou-Bat ikiliidir. Erkek dostluu daha ok, ataerkil
toplumsal yapnn sarslmasyla ortaya kan erkekler aras dayanma ilikilerine ve
rekabete odaklanrken, Dou-Bat ikilii, modernizmin elikili yapsnn Trk
toplumunda yaratt etkileri ele alr.
almann ilk blmnde 70li yllarn genel zelliklerine ilikin bir ereve
oluturulacaktr. Bu dnemde Turgul senaryo yazar olarak sinema sektrne adm
atm ve dnemin sinema anlay dorultusunda almalarda bulunmutur. 70lerle
Turgul filmleri arasndaki ba, daha ok halka ynelik popler sinema yaparak bu
dneme damgasn vuran ve anlat zellikleri asndan Yeilam melodram
sinemasna yaslanan Ertem Eilmez - Arzu Film Ekol erevesinde dnlmelidir.
Anlatsal adan nemli yenilikler barndran Turgul filmleri, zaman zaman popler
sinemann belli kalplarn da kullanr ve bu durum onun 70li yllarla ilikisi
balamnda anlalabilir. Bu nedenle 70li yllarn genel eilimleri almann ilk
ksmnda ele alnacaktr.
Yavuz Turgul sinemasnn geliim izgisini anlayabilmek iin Turgulun
senaryoculuk gemiine de deinmek gerekmektedir. Bu nedenle Yavuz Turgul
-
4
senaryolar 70li yllarn genel eilimleri dorultusunda ve Arzu Film Ekol
erevesinde deerlendirilecektir. Arzu Film Ekolnn Turgul filmleri zerindeki
etkisi zellikle filmlerin barndrd mizahi anlay gz nne alndnda karmza
kmaktadr.
kinci blmde, Yavuz Turgul sinemasna gemeden nce, 80 sonras
Trkiyenin kltrel ortamna ve Trk sinemasnn iinde bulunduu koullara ilikin
bir saptama yaplmas amalanmaktadr. Bylece Turgulun yaptlarn rettii 80
sonrasnn, Trk sinemas iindeki yeri daha iyi kavranabilecek ve bu dnemin ele
alnan temalar zerindeki etkisi daha iyi grlecektir.
nc blmde ncelikle Turgulun 80 sonrasnda hzl bir biimde ortaya
kan toplumsal deiimden ne lde etkilendii aratrlacaktr. Daha sonra bu
erevede Yavuz Turgulun be filminin anlat zmlemesi yaplacak ve Turgulun
Fahriye Abla (1984), Muhsin Bey (1986), Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni
(1990), Glge Oyunu (1992) ve Ekya (1996) filmleri karakter, mekan,
sinematografik zellikler ve temalar asndan incelenerek, filmlere ilikin ortak
noktalar ve temel atmalar ortaya konacaktr.
-
5
I. 1970LERDE TRK SNEMASI VE YAVUZ TURGUL
A. 1970LERDE TRK SNEMASININ GENEL DURUMU
Trk sinemasna ilikin tarih almalar, genellikle byk lde kabul
grm belli kalplar erevesinde srdrlr. Nijat zne ait snflandrmaya bal
olarak ekillenen tarih kurgusu, Tiyatrocular Dnemi, Gei Dnemi, Sinemaclar
Dnemi gibi evrelere ayrlmtr (zn,1985). Evrene gre bu snflandrma bilimsel
bir temel ortaya koyma adna yaplmakla birlikte, betimleyici olmaktan teye
gidememekte ve kendi iinde birtakm tutarszlklar barndrmaktadr. Oysa bilimsel
bir snflandrma, filmlerin i yaplarna ve anlatm zelliklerine dayanmaldr
(Evren, 2002: 66). Trk sinema tarihine ilikin almalarn nemli eksiklikler
ierdiini belirten Kurtulu Kayal da, kltr merkezli bir yaklamla daha gereki
bir tarihsel snflandrmann ortaya konabileceini vurgular (1996: 67-68).
znn kurgusuna gre 70ler, sinemaclar dneminden sonra gelen gen
kuak ynetmenlerin ortaya kt ve gnmze doru uzanan sreci tanmlayan bir
ayrm noktas olarak grlmekte ve Gen/Yeni Sinemaclar Dnemi olarak
adlandrlmaktadr. 70li yllarn Trk sinemas asndan yeni bir dnem olarak
nitelendirilmesi pek ok yazar tarafndan da kabul grm; konu, tema ve anlatm
tarzlarnda deiikliklerin gndeme geldii ve toplumsal sorunlara odaklanan
filmlerde bir art gzlendii ileri srlmtr. Bu dnemde sinema zerine yaplan
tartmalar ve anlatm tarzndaki yenilik abalar lkenin deien toplumsal, siyasal
ve ekonomik koullaryla yakndan ilikilidir. lke genelinde yaanan toplumsal
-
6
atmalar, kltrel dnmler Trk sinemasnda da yansmasn bulmu; krdan
kente gn younlamasyla birlikte ekonomik sorunlar ve kr/kent ikilii n plana
kmtr.
Trk sinemasn bu srete ynlendiren en nemli ynetmenlerden biri
Ylmaz Gney olur. zellikle Gneyin Umut (1969) filmi toplumsal gerekilik
akmnn doruk noktas olarak nitelendirilir ve Umutu kendinden nceki toplumsal
gereki filmlerden ayran nemli noktalara dikkat ekilir: Filmin yaratt belgesel
etki ve ana yknn yan yklerle desteklendii dramatik yap...(Ghan, 1992: 89).
Toplumsal gerekiliin, Trk sinemasnda bir akm olarak
deerlendirilemeyecei vurgulansa da (Nazik, 1999; zen, 2001), farkl temalarn ve
anlatm tarzlarnn bu dnemde zellikle Ylmaz Gney ve Ltfi . Akad gibi
ynetmenler tarafndan gndeme getirildii genel kabul grmektedir. Kayal,
Akadn, krsal kesimdeki ekonomik sorunlar, kltrel sorunlarla bir btnlk iinde
gndeme getirirken, Gelin (1973), Dn (1973), Diyet (1974) lemesinde krdan
kente gn stanbulun gecekondu semtlerinde somutlaan grnmlerini, zm
nerisi sunma gereksinimi duymadan anlattn belirtir (1996: 109). nsal Oskay
ise krsal yrelerdeki sorunlarn, yerel bir ereve yerine krsal/kentsel bir
btnleme iinde ve lke genelini kapsayan siyasal bir erevede ilenmesinin
Ylmaz Gneyle balayan bir farkllk olduuna deinir. Bylece basmakalp
ykler yerine, gei halindeki toplumumuza ait sorunlar gndeme gelmeye balar
(Oskay, 1996: 106).
-
7
Kr/kent ikilii ve modern/geleneksel atmas, aslnda popler yerli
melodramlarn yaygnlat 50lerden beri Trk Sinemas iinde belirgin bir tema
olma zelliini korur, ancak geleneksel olann deiip modern olana uyumlu hale
gelebilecei dncesi bu atmay yumuatmtr. zellikle 50lerin melodram
sinemasnda masals bir havaya elik eden genel bir iyimserlik sz konusudur. Bu
durum modernizmin yaratt genel iyimserlik havasyla da balantldr ve bu
iyimserlik 70lere kadar devam eder. 1970ler ise 50lerde balayan g
hareketlerinin younlat ve buna bal etkilerin somut bir biimde ortaya kt
yllar olur. Toplumdaki bu hzl deiim, kltrel sorunlarn yan sra
gecekondulama, isizlik gibi temel ekonomik ve toplumsal sorunlarn somut bir
biimde ortaya kt bir srece elik edecektir. Ouz Ik, modernleme
geleneinde kapitalizmi tanmlayan ilikilerin temel mekan olarak her zaman
olumlanan ve srecin kanlmaz bir gerei olarak grlen kent ve kent yaantsnn,
70lerden itibaren ortaya kan yeni sorunlarla birlikte sorgulanmaya baladna
dikkat eker. Kentli olma kavram her eyden nce tanmlanm bir hayat tarzn
anlatmaktadr. Bu nedenle krdan kente g, sadece modernlemenin getirdii
mekansal bir deiimi ifade etmez; ok ynl ve karmak sreleri de iinde
barndrr (Ik, 1996: 782-783). Bu srete ortaya kan filmler de geleneksel ve
modern olan temsil eden iki hayat tarz ve dnya grn kar karya getirerek,
ortaya kan sorunlar daha gereki bir dille anlatma yoluna gitmilerdir.
Bu dnemde ekonomik/politik sorunlarn ve gn yaratt toplumsal
karmaann kltrel alandaki yansmalarndan biri de, arabesk kavramnn yeni
oluan toplumsal yapnn ihtiyalar dorultusunda gndeme gelmesidir. nce bir
-
8
mzik trnn adn tanmlamak iin kullanlan arabesk kavram, daha sonra
kltrn baka alanlarn da kapsayacak biimde genilemitir. Bu dnemde ortaya
kan arabesk filmler terimi, bu mzik sektrne dayal olarak kurgulanan filmleri
ifade etmektedir.
Arabesk filmlerin deien toplumsal yapnn istekleri dorultusunda gndeme
gelmesinin yan sra, film sektrnn yapsal sorunlaryla da yakn ilikisi vardr.
Nilgn Abisel, Trk sinemasnn i pazara dnk, kapal bir sinema olmasnn
yaratt dezavantajlarn, 70li yllarla birlikte belirgin bir biimde ortaya ktn
belirtir. lkenin iinde bulunduu genel ekonomik sknt, renkli film yapmndaki
maliyet artyla birlikte sinemaya yansmtr. Yava yava kapanan semt salonlar,
yapmclar ve iletmecileri olumsuz biimde etkiler ve zellikle kk firmalar
maliyeti daha dk filmlere ynelirler (Abisel, 1994: 103-107). Bylece deien
toplumsal ve ekonomik koullar, 70li yllarn ikinci yarsndan itibaren arabesk
mzik sektrne dayal filmleri gndeme getirir. Arabesk filmler gibi maliyeti dk
olan karate ve seks filmlerinde de bu dnemde belirgin bir art yaanr.
70lerde Trk sinemas asndan belirleyici olan nemli noktalardan biri de,
televizyonun giderek yaygnlamasdr. Bu durum karate ve seks filmlerinin
gndeme gelmesinin de etkisiyle, daha ok aileyi ve kadn hedef alan melodram
filmlerinin azalmaya balamasna ve yldzclk olgusunun yava yava gndemden
dmesine neden olur.
-
9
Yavuz Turgulun senarist olarak sinemaya adm att bu dnem, bir taraftan
popler melodramlarn azald, toplumsal sorunlarn daha ok gndeme geldii
dier taraftan ise arabesk filmlerin, seks filmlerinin yaygnlat bir ortama iaret
eder. Byle bir ortamda, popler melodramlarn belli uzlamlarna yaslanarak
gldr filmleri yapan ve bylece seks ve karate filmlerinin sinemadan uzaklatrd
seyirciye alternatif oluturmaya alan Arzu Filmde senaryo yazmaya balayan
Turgul, bu izgiyi belli bir sre devam ettirecek, 80lerle birlikte bu dnemden
beslenen yeni bir izgiye doru ynelecektir.
B. YAVUZ TURGULUN SNEMACI KMLNN OLUUMU
Yavuz Turgul 1946 ylnda stanbulda doar. ktisat Fakltesi Gazetecilik
Enstitsn bitiren Turgul, 1969da Ses Dergisinde muhabirlie balar ve o
dnemde rportajlar ve haberler nedeniyle gittii film setlerinde gzlem yapma ve
eitli ynetmenlerle tanma frsat bulur. Bu ynetmenlerden biri de Arzu Filmin
kurucusu Ertem Eilmezdir.
Yavuz Turgul sinemasnn geliim izgisi, Arzu Filmdeki senaryo
yazarlyla balayacaktr. Turgulun bu dnemde yazd senaryolarn daha sonraki
geliimine etkisini grmek bakmndan Arzu Film geleneiyle balantsn ortaya
koymak gerekmektedir.
-
10
1. ARZU FLM DNEM
Ertem Eilmez, uzun yllar srdrd mizah yazarl ve yaynclndan
sonra 1964te Arzu Filmi kurmu ve bu dnemde gndemde olan salon
komedileriyle sinemaya balamtr. Daha sonra, yldz oyunculara dayal
melodramlar reterek ve popler romanlar sinemaya aktararak dnemin tipik
zelliklerini yanstr. Ertem Eilmez sinemasnn konumuz balamnda asl zerinde
durulmas gereken dnemi 1970 sonrasdr. Eilmez, 70lerde zellikle gldr
alannda kendine zg bir tarz yakalamtr. Kk sradan insanlar, semt yaamn,
insanlar aras dayanmay konu edinen, abartya kamayan ve zengin bir oyuncu
kadrosunu bir araya getiren Canm Kardeim (1973) gibi gldrlerin, talyan
sinemasnn pembe gerekilik dnemini anmsatt da sylenir (Dorsay, 1989:
106). Balangta Sadk endilin senaryolarna dayanan bu filmler, 70lerin ikinci
yarsndan sonra farkl senaristler tarafndan yazlarak Arzu Filmin gen
ynetmenleri tarafndan ekilirler. Eilmez bu durumda yapmc kimliiyle
karmza kmaktadr. Dorsay, daha nce Ertem Eilmez Gldrleri olarak
anlan bu filmlerin, 70 sonras Arzu Film Gldrleri olarak adlandrlmasn,
farkl ynetmenler ve senaristler sz konusu olsa da Arzu Filmin bu alanda kendine
zg bir tarz oluturmu olmasna balamaktadr. Dorsaya gre bu gldrler dnya
sinemasndaki Ealing Gldrleri ya da MGM mzikalleri gibi, irket adyla bantl
bir akmn rnekleridir (1989: 190). Genellikle stanbulun kenar semtlerinde geen
ve ayn oyuncu kadrosuna dayanan bu gldrler, halka scak gelen tiplemeleriyle
byk ilgi grr.
-
11
70lerin ikinci yarsndan sonra Arzu Filmde senarist olarak almaya
balayan Yavuz Turgul, bu gldr anlayn srdrerek Arzu Film geleneine
katkda bulunan senaryo yazarlarndan biridir. Turgul, senarist ve ynetmen
kimliinin oluumunda olduka etkili olan bu dnemde Arzu Film iin yaptklar
ileri bir tr halk sinemas, popler sinema olarak nitelendirmektedir (Grmen, 2001:
95).
Halk sinemasnn nde gelen ynetmenlerinden biri olarak deerlendirilen
Eilmezin Trk sinemasnn belli bir dnemini nemli lde etkiledii
grlmektedir. Kurtulu Kayal, Trk sinemas zerine yaplacak sosyolojik bir
almann, Eilmezin Trk sinemas zerindeki etkisini ortaya koyabileceini
belirtirken, zellikle Arzu Film ekolnden gelen Kemal Sunal, Zeki Alasya, Metin
Akpnar, ener en, lyas Salman gibi oyunculara dikkat eker. Balangta yan
rollerde yer alan bu oyuncular, zellikle 1980 sonrasnda nemli yerlere gelerek Trk
sinemasnn bundan sonraki gelime srecinde nemli izler brakmlardr. Bu
gelenein iinde yetien Yavuz Turgul ve Nesli lgeen gibi ynetmenlerin Trk
sinemas asndan nemli filmlere imza attklar gz nne alndnda bu etki daha
da iyi anlalacaktr. Bu erevede Eilmez filmleri, yerli sinemann temel
zelliklerini yanstmann yan sra, yerli sinemay deitirici-ynlendirici bir etkiye
sahiptir ve btn bunlar nda deerlendirilmelidir (Kayal, 1994: 40-42).
Yavuz Turgul sinemasnda nemli etkileri olduunu belirttiimiz Ertem
Eilmez ve Arzu Film Geleneinin en belirgin zelliklerinden biri, filmlerde
-
12
izleyiciyi elendirme amacnn baskn olmasdr. Bu nedenle toplumsal iletiler hibir
zaman bu amacn nne gemez (Hdrolu, 2002: 14). Eilmez, zellikle toplumsal
sorunlarn sinemada ska gndeme geldii 70lerde bu sorunlara yaklam
nedeniyle eletirilere maruz kalr ve farkl biimlerde deerlendirilir. zellikle Sev
Kardeim (1972), Oh Olsun (1973), Canm Kardeim gibi filmleri kimi zaman
toplumsal sorunlar sulandrmak, kimi zaman da devrimci/sol sinemaya gz
krpmak gibi nitelendirmelerle karlamtr (Kayal, 1996: 39). Gldr geleri
toplumsal konularla kaynamtr ama sorunlar ancak gldr dozunu arttracak
motifler olarak kullanlr. Burak Evrene gre Canm Kardeimde gecekondu
semti, Oh Olsunda fabrika ve Salak Milyoner de (1974) stanbul, gldr dozunun
arttrlmasna yarayan mekanlardr (Evrenden aktaran Scognamillo, 1998: 325).
Turgul sinemasna bu adan bakldnda, elendirme amacnn baat olmad
grlecektir. Toplumsal sorunlar ska gndeme gelir ancak mizahi unsurlar da
hibir zaman gz ard edilmez. Eilmezin Erkek Gzeli Sefil Bilo (1979), Banker
Bilo (1981) ve Namuslu (1984) gibi son dnem filmlerinde, toplumsal iletilerin bir
nceki filmlerine gre daha ok artt ve bu filmlerin ilk ikisinin senaryo yazarnn
Yavuz Turgul olduu dnlrse, Turgul ve Eilmez arasndaki etkileim daha iyi
gzlenecektir.
Eilmez filmlerinin en belirgin zelliklerinden biri, ikili kartlklara dayal
bir yapnn varldr. Zengin-yoksul, kyl-kentli, gl-gsz, uyumlu-uyumsuz
gibi kartlklar bu filmlerde belirgin bir biimde gzlenebilir. Bu yap daha ok
filmlerdeki gldr unsurunun salanmas amacyla ve karikatrize edilerek
kurulmutur. Bu tip kartlklar, Yavuz Turgul filmlerinde de sk sk karmza kar
-
13
ve Eilmez geleneiyle olan balantnn ortaya konmas bakmndan nem
tamaktadr. Ancak Turgul filmlerinde, bu kartlklar daha ok atmann
kurulmasna yarayan bir ara ilevi grm, karakterler arasndaki iyi-kt gibi
kartlklar yerlerini toplumsal-kltrel temelli kartlklara brakm ve daha
gereki karakterler gndeme gelmitir.
Yavuz Turgul-Ertem Eilmez ilikisi temelinde zerinde durulmas gereken
bir baka nokta, Eilmez filmleri ile geleneksel Trk seyirlik oyunlar arasnda
kurulan paralelliklerdir. Bu paralellik daha ok Karagz, ortaoyunu, meddah gibi
oyun trlerinin gldr elerini kullanma biimlerine ve karakterlerin gldr
elerinin oluturulmasndaki ilevine dayanr. Kahramanlar arasndaki iliki, tpk
Karagz-Hacivat ilikisinde olduu gibi, filmin kurucu elerinden biri haline
gelmektedir. Eilmez filmlerinde sk sk karmza kan iki kahramana dayal
yapnn, Turgul filmlerinde de geerli olduu grlecektir. Muhsin Bey, Glge
Oyunu, Ekya gibi filmlerde karmza kan bu yap, filmlerin mizahi ynn
oluturan en nemli unsurdur. zellikle Glge Oyunu, Trk seyirlik oyunlaryla
kurulan paralellikler asndan nemli referanslar salamaktadr. Kartlklara dayal
yap, kahramanlarn srekli birbirleriyle kavga edip barmalar ancak birbirlerinden
kopamamalaryla desteklenirken, bu durum Karagz-Hacivat ilikisini
artrmaktadr.
-
14
2. SENARYOLARI
Yavuz Turgulun senaryolarna bakldnda, balangta Ertem Eilmez
geleneinin de etkisiyle genellikle komedi trnde eserler verdii grlr. Bu durum
daha sonra Turgulun ynettii filmlere de yansm ve mizah unsurunun kullanm
srekli hale gelmitir.
Senaryolarn bir baka zellii, burada kullanlan temel kartlklarn daha
sonraki Turgul filmleri asndan bir balang noktas oluturmasdr. Ancak bu
kartlklar, karakterlerin giderek derinlikli bir hal almasyla birlikte, mizah
oluturmann yan sra, toplumsal sorunlarn betimlenmesine de hizmet eder.
Yavuz Turgulun Arzu Film iin yazd ilk senaryo olan Tosun Paada
(Kartal Tibet, 1976) Ertem Eilmezin sinema anlay belirgin bir biimde gze
arpar. Kalabalk bir oyuncu kadrosuna dayanan ve Kemal Sunal, ener en, Adile
Nait gibi Arzu Filmle zdeleen isimleri bir araya getiren bu komedi iki dman
aile arasndaki srtmelere dayanr. Kartlklara dayal yap aileler ve kiiler
baznda devam ederken filmdeki mizahi unsurlar, bu kartlklara ve yanl
anlamalara dayal yap zerine kurulmutur. ekerpare de (Kartal Tibet, 1983) mizah
unsurunun kullanm asndan Tosun Paayla benzerlikler gsterir.
Sultan (Kartal Tibet, 1978), 70lerin gecekondu sorunu erevesinde drt
ocuklu dul bir kadn olan Sultann yksn anlatr. Ak, daha sonraki Turgul
filmlerinde de olduu gibi nemli temalardan biridir. Toplumsal sorunlar ve mizahi
-
15
unsurlar Arzu Film Ekolnn birok filminde olduu gibi i ie gemi, gecekondu
sorunu ise daha ok bir arka plan oluturmutur.
Erkek Gzeli Sefil Bilo (Ertem Eilmez, 1979) ve Banker Bilo (Ertem
Eilmez, 1980) iek Abbas (Sinan etin, 1981) filmleri, bu dnemde canlandrd
mazlum karakterlerle popler bir komedi oyuncusu olan lyas Salman zerine
kurulmutur. Erkek Gzeli Sefil Biloda evrenin ve trelerin zoruyla ekyala
soyunan Bilonun yks anlatlmaktadr. Banker Bilo ise saf ve iyi niyetli Bilonun
stanbula geldikten sonra gzn amay renerek baarl bir dolandrcya
dnmesini konu alr. Her iki filmde de kahramann aslnda saf ve drst olduu
ancak sonradan kar olduu dzene ayak uydurmak zorunda kald vurgulanr.
Turgulun kendi ynettii birok filminde de olduu gibi, bir saflk aray gze
arpmaktadr. Filmin ba karakterleri arasnda kurulan kartlk belirgindir. Filmin
temel atmas bu karakterler etrafnda kurulurken, belli bir dzen eletirisi yapld
grlr. Erkek Gzeli Sefil Biloda krsal yreye ynelen bu eletiri, Banker Biloda
kente tanr. Deien toplumsal ve kltrel yap karsnda bireyin yapabilecei bir
ey kalmamtr. Bilonun Erkek Gzeli Sefil Biloda aaya, Banker Biloda ise
hemehrisi Mahoya kar stnlk kazanmas ancak karsnda olduu deerleri
benimsemesiyle mmkn olacaktr.
Hababam Snf Gle Gle (Ertem Eilmez, 1981) Eilmezin bu dnemde
olduka baar kazanan Hababam Snf serisinin son filmidir. Bu film serinin tm
zelliklerini iinde barndrmasnn yan sra, okula yeni gelen edebiyat retmenini
ana karakterlerden biri haline getirerek bir farkllk yaratmtr. Edebiyat
-
16
retmeninin dou ivesiyle konumas ve balangta tm renciler tarafndan
yadrganmas, daha sonraki Turgul filmlerinde belirgin hale gelecek olan kltrel
kartlklarn ve dou-bat ikiliinin kullanlmas bakmndan nemlidir.
ffet (Kartal Tibet, 1982) ve Aile Kadn (Kartal Tibet, 1983) ise kadn
karakterler zerine kurulu yapsyla 80lerin genel eilimini yanstr. ffetde baba
basksyla kt yola den, Aile Kadnnda ise ailesini korumak iin ura veren
kadnlarn ykleri anlatlmtr. Kadn sorununa belli bir yaklam denemesi sz
konusu olsa da, baz basmakalp durumlarn filmlere egemen olduu grlr.
rnein ffetde mankenlik, kadn karakterin para ve n kazanp intikam almasnn
bir arac olarak kullanlrken, kadn cinsellii de tehlike tayan bir unsur olarak
yorumlanmaktadr. Turgulun kadn karaktere dayal yapsyla ne kan ve
senaryosunu yazp ynettii Fahriye Abla ise bu anlamda yenilikler ierir.
Yavuz Turgulun en baarl senaryolarndan biri olarak kabul edilen Zrt
Aa (Nesli lgeen, 1985), Turgul filmografisi asndan nemli bir yere sahiptir.
Zrt Aa baz eletirmenlere gre Muhsin Bey ve Ak Filmlerinin Unutulmaz
Ynetmeniyle birlikte bir leme oluturmaktadr (ztrk, 1990) ve Turgulun belli
temalarla olan ilikisini anlamak asndan balang noktas olarak ele alnmaldr
(Baran, 1997: 23).
Turgulun sinemac kimliinin oluumunda, filmlerin anlat yaps ve tematik
zellikleri bakmndan nemli bir temel oluturan senaryoculuk dneminin yan sra,
Turgul filmlerini zellikle sinematografik adan etkileyen ve ynetmenin bu
-
17
alandaki birikimlerinin olumasn salayan bir baka dnem, Turgulun reklamclk
dnemi olmutur.
3. REKLAMCILIK DNEM
1980 sonras ortaya kan ekonomik koullarn sinemaya yansmalarndan
biri, reklam sektryle sinema sektrn birarada srdren ynetmenlerin ortaya
kmas olmutur. Yavuz Turgul da bu ynetmenlerden biridir. 80 sonras Arzu
Filmin ekonomik zorluklar yaamasyla birlikte Manajansta metin yazarlna
balayan Turgul, yaratc ynetmenlie kadar ykseldikten sonra 1993te buradan
ayrlarak Jeffi Medina ile birlikte Medina-Turgul Reklam Ajansn kurar. 1994te
DDB Needham Worldwide Communication Groupla ortak olarak yoluna devam
eden ajans, baarl almalara imza atarak yurt iinde ve yurt dnda eitli dller
alr.
Turgul bu dnemde sinema sektryle olan ilikilerini de srdrm ve Arzu
Film iin senaryo yazmaya devam etmitir. Yavuz Turgulun reklamc kimliinin
sinemaya yansmas, ynetmenlie adm attktan sonraki dneme rastlar ve daha ok
filmlerin sinematografik zellikleriyle ilikilidir. 1980 sonras ortaya kan liberal
ekonomik koullar Trkiyede reklam sektrnn gelimesini salar ve reklam
filmlerinin ortak yapmn stlenen firmalarn teknik ekip ve yapm olanaklar
zellikle 90lardan itibaren uzun metrajl filmlere yansr. Dolaysyla teknik anlamda
daha kaliteli filmlerin retilmesi gndeme gelir. Turgul da ilk filminden itibaren
reklam sektryle ii ie olmann olanaklarn kullanarak, teknik adan baarl
-
18
mizansenler yaratmtr. Bunun en son rnei Ekyada ortaya km; filmin
anlatsal zellikleri teknik baaryla desteklenince izleyicinin filme olan ilgisi
artmtr.
-
19
II. 1980 SONRASI TRKYE VE TRK SNEMASI
A. 1980 SONRASI TRKYENN TOPLUMSAL VE KLTREL
ORTAMI
Trkiyenin kltrel deiimi, siyasal ve ekonomik gelimelere de paralel
olarak genellikle dnemde deerlendirilebilir: Cumhuriyet sonras dnemden
1950lere kadar olan dnem bir yeniden yaplanma dnemine iaret ederken, 50
sonras dnem Cumhuriyetin giderek olgunlat bir dnem olarak nitelendirilir.
80ler ise siyasal, toplumsal ve ekonomik alanda grlen deiimlerle birlikte,
Trkiyenin kltrel yapsnn biimlenmesinde nemli bir dnm noktas
oluturmutur.
Can Kozanoluna gre gndelik hayat hibir dnemde 80lerden 90lara
kadar olan dnemdeki kadar hzl bir deiim gstermemitir. Bu dnemde tketim
alkanlklarndan elence biimlerine, dilden sanata kadar gndelik hayatn birok
alannda, birbirine elik eden bir deime ve benzeme sreci gndeme gelmitir.
Deiim, tketim, eitlenme ve benzeme 80lerden 90lara kadar gndelik hayatn
seyrini belirleyen kavramlar olarak karmza kar (Kozanolu, 1996: 596).
Bu dnmlere yol aan en nemli unsurlardan biri 1980 askeri darbesi,
dieri ise ANAP iktidar tarafndan uygulanmaya balanan, yeni liberal ekonomik
politikalardr. Darbenin hayatn her alnnda etkisini gsterdii dnlrse,
-
20
deiimin toplumsal ynlerinin, darbenin toplumda yaratt her trl kltrel ve
siyasal bileenle birlikte ele alnmas gerektii ortaya kacaktr. te yandan 80
darbesinin Trk siyasal hayatnda yaratt krlma, 80 sonrasnda iktidarn
uygulayaca politikalar asndan bir hazrlk dnemi olarak nitelendirilmekte, darbe
ncesi ve darbe sonras iktidar tarzndaki ilikiye dikkat ekilmektedir. Bu duruma
ilikin nemli saptamalarda bulunan Alev zkazan, 12 Eyll darbesini 80 ncesi
iktidar tarzyla sonras arasnda bir kpr olarak deerlendirirken, darbe ncesiyle
yeni sa arasnda nemli bir sreklilik olduunu ve darbenin, yeni san kurucu
elerinden biri olduunu belirtir (1998: 209). Bu nedenle 80 dneminin kltrel
ortam, darbenin mant ve darbe sonras iktidarn uygulad politikalarla
biimlenmitir.
Balangta siyasal alanda ortaya kan deiimlerin bir sre sonra toplumun
dier alanlarna da yansmas kanlmaz olmutur. Kozakl ve zkazan, iddetli bir
toplumsal ve kltrel paralanma sonunda gndeme gelen 1980 darbesinin Trkiye
asndan nemli bir dnm noktas olduunu vurgularken, siyasi dzeyde otoriter
dzenleme ve basklarn, ekonomik alanda liberalizmin egemen olduu bu dnemde,
tm Cumhuriyet dneminden radikal farkllama dinamikleri tayan kltrel
dnmler olduunu belirtirler. Buna gre, cumhuriyetin kurucu kadrolarnn ulusu
belli bir kltr dzeyine karma misyonundan vazgeilmi, ahlaki eiticiliin yerini
ticari kayglarla krklenen bir kltrel poplizm almtr (Kozakl ve zkazan,
1997: 41-42). Bu dnm Nurdan Grbilek tarafndan iki farkl iktidar projesi
erevesinde tanmlanr. Ona gre 80ler iki farkl sz siyasetine ve iki farkl kltr
stratejisine sahne olmutur. Bask ve yasaklarn yan sra, bask altna alnan
-
21
dntrmeyi ve iermeyi amalayan daha modern, daha kurucu ve daha kuatc bir
kltrel strateji sz konusudur. Red, inkar ve bastrmaya dayal dnem, ayn
zamanda insanlarn arzularnn kkrtld frsatlar ve vaatler dnemidir. Sz hakk
engellenmi, susturulmu bir toplum ayn zamanda konuan Trkiye sloganyla
nitelendirilmi, basknn bu kadar youn olduu bir dnemde anlatma arzusu ilk kez
bu kadar n plana kmtr. Bir taraftan sz hakk engellenirken, dier taraftan
bireysellemeye ve ok seslilie yaplan vurgu, bu iki stratejinin uzlamaz
elikilerini ortaya koymaktadr. Bu iki kltrel strateji, aralarndaki atmaya
karn 80ler boyunca her zaman bir arada olmu ve meruluklarn salamak iin
birbirine ihtiya duymutur. 80lerin zgnl de bu kartlklar bir araya
getirmesinin yan sra, atmaya karn birbirinden kopamam iki ayr kltrel
stratejiyi birbiriyle uzlatrarak varedebilmi olmasnda yatar (Grbilek, 2001: 9-13)
1980 sonras toplumsal ve kltrel alanda ortaya kan hzl dnm, daha
nce de belirtildii gibi, 80lerden gnmze dek uygulanan ekonomik birikim
modeliyle yakndan ilikilidir. Trkiyede 60lardan itibaren bir kitle kltrnn
oluumundan sz edilebilse de, bunun patlama olarak deerlendirildii asl deiim
80lerde yaanm (Grbilek, 2001: 102-103); yeni birikim tarzna uygun davran ve
alkanlklarn yerletirilmesi gerei, kltrn neo liberal dnm asndan nem
kazanmasn salamtr. Bu erevede neo liberalizmin en nemli temsilcilerinden
Thatchern savunduu bireycilik anlay yalnzca bir ekonomik ideoloji deil, ayn
zamanda toplumun nasl rgtlenmesi gerektiine ilikin ahlaki bir yaklam olarak
nitelendirilmelidir (Leadbeater, 1995: 134). Bu yaklam biimi, kltrn
tanmlanmasnda da nemli gelimeler dourur. Tketimin her alana hakim olduu
-
22
ve zgrlklerin kuralszlkla i ie getii bir sretir bu. Kentler bu yeni tketim
kltrnn taycs olarak yeni bir anlam ve toplumsal bir g kazanr ve kitle
kltr btn ynleriyle toplumsal alana egemen olur.
Tm dnyada yaygnlaan ve Thatcher-Reagan gibi liderler etrafnda
ekillenen liberal ekonomik politikalarn Trkiyedeki temsilcisi ise zaldr. Sol
eilimlerin gerilemesi ve zal tarafndan temsil edilen yeni san ykselii, sadece
Trkiyenin isel koullaryla deil, ayn zamanda dnyadaki siyasal gelimelerle de
ilikilidir. Teknolojik gelimelerle birlikte hz kazanan kreselleme, dnyadaki
temel yaplanmalarn deiimini hzlandrm ve kltrler aras etkileimin artmas
sonucunu dourmutur. Bylece sosyalizmin kyle birlikte ar bir yenilgiye
urayan sol akmlar karsnda yeni sa olarak adlandrlan, toplumsal ve ekonomik
sorunlar karsnda yeni zm nerileri sunan ideoloji, tm dnyay olduu gibi
Trkiyeyi de etkisi altna alr; dnya kapitalist sistemiyle btnleme dncesiyle
birlikte, devletin yeniden yaplandrlmas gr gndeme gelir. deolojik sylem
bireyselleme, zgrleme gibi kavramlar etrafnda ekillenirken, bu kavramlar daha
ok dzenle bark bir ekilde ekonomik kar salamann bir arac olmaya
balamtr (Danaly, 2002). Bu erevede eitliki bir dzen anlayna dayal olan
idealist kavray, modas gemi bir anlay olarak deerlendirilecek, ad kalmak
ve geri kafallkla zdeletirilecektir. Artk a atlamak gerekmektedir. Bylece i
hayatnda baar, ke dnme, kolay yoldan zengin olma gibi anlaylar gndeme
gelmi, toplum yerine bireyin karlarna ynelik faydac bir tutum benimsenmitir.
Kozakl ve zkazan, ortaya kan rekabeti kltr ortamnn, her insan kendi
hayatna bir yatrmc gzyle bakmaya tevik ettiini ve bylece cumhuriyetin
-
23
kuruluundan 1980lere kadar toplumsal kurtulua inanan insanlarn, herkesin
kendini kurtarmaya alt bir lkede yaamak zorunda kaldklarn vurgular.
Trkiye bireyi kefetmi ve birey 80ler boyunca piyasada iyi pazarlanan bir mal
olmutur (Kozakl ve zkazan, 1997: 212).
Dneme egemen olan tketim ideolojisi ve pazar mekanizmas, reklamclk
sektrnde hzl gelimelere neden olacaktr. Reklamcln birok imgeyi dolama
sokmasyla birlikte, 80lerin ortalar bir eit sz, imge ve grnt patlamasna sahne
olur. Kltrn piyasaya tabi olmas, reklamclk tarafndan kurulan yeni bir dil ortaya
karm; sz grntnn hizmetine kullanlrken, kltrle olan iliki vitrin-seyir
ilikisi haline gelmitir (Grbilek, 2001: 21). Tketim birey olmann en nemli
artlarndan biri olarak sunulmu, birey kendini daha ok ve daha kaliteli tketimle
tanmlamaya, insanlar tkettikleri eylerle farkllatklar, adalatklar ve kimlik
edindikleri izlenimini edinmeye balamlardr (Kozakl ve zkazan, 1997: 42).
nsanlarn kendilerini bir frsatlar lkesinde hissetmeleri sz konusudur (Uur, 1991:
49dan akt. zkazan, 1998: 226). Reklamlarn sunduu sekin imgeler ve
vitrinlerdeki bolluk, bir an, sanki bu ideal herkes iin geerli olabilecekmi
izlenimini dourmay baarmtr ancak oullamann snrlar tketme
zgrlnden ibarettir (Grbilek, 2001: 108) ve tketime dayal kitle kltrnn
baskn hale gelmesiyle kltrel eitlilik yerine benzemenin yazl ve grsel basn
araclyla gerekletii grlecektir.
1980lerde tketimin nesnesi haline gelen eylerden biri de cinselliktir.
70lerde gndeme gelen cinsellik, 80 sonrasnda bata yeni kentli kltr olmak zere
-
24
toplumun tm kesimlerince ilgi ekici konulardan biri haline gelir. zkazan bu
durumu siyasi ve ekonomik skntlardan kan gstergesi olarak
deerlendirmektedir. Bireyin kamusal yaamdan ve siyasetten dlanmas zel alana
ynelik ilgiyi arttrm, kent kltrnn glenmesi de bu durumu desteklemitir.
Bylece cinsellik bireyin kendini gerekletirme arzusunun zel alandaki
davurumu olarak ortaya kar (zkazan, 1998: 321-322).
Grbileke gre cinsellik, zgrleme ve bireyselleme sylemi altnda o
gne kadar hi olmad kadar sze dklm, bir itiraf ve i dkme dnemi
yaanmaya balamtr. zel hayatn ve cinselliin, kendilerine yeni haber alanlar
yaratmak isteyen gazete ve dergiler tarafndan gndeme getirilmesi de bu gelimeyi
destekleyen olaylardr (Grbilek, 2001: 23). Cinselliin kefiyle birlikte zgrleme
ve bireyselleme adna, daha nce mahrem kabul edilen her ey gndeme gelir,
cinsellik, basnn haberdar etme grevi iinde tanmlanarak meru bir alana ekilir ve
eitli aratrma dosyalar basn araclyla kamuoyuna sunulur. Bu durumun
yansmalarndan biri bu dnemde popler hale gelen Tan Gazetesi erevesinde
gzlenebilir. zkazan, Tan dier gazetelerden ayran zelliklere deinirken,
birinci ve nc sayfann yer deitirmesiyle siyaset ve ekonominin yerini
magazinin alm olduunu belirtir. Cinsellii evcilletirerek ailenin iine giren Tan,
ayn zamanda homofobik yaklam, ekonomik poplizmi ile de mazlum erkek
kimliine seslenir. (zkazan, 1998: 322). Tempo, Aktel, Nokta gibi
haber/magazin karm yayn organlar da cinsellik, aile ii ilikiler, cezaevinden
kanlar, eski tfekler, 68liler gibi konular ileyerek gndelik yaamla siyaseti i
ie geirmi ve genel anlamda bir magazinleme sreci balamtr (Kozakl ve
-
25
zkazan, 1997: 43). Piyasann grnmez basks, bastrlm arzular zerindeki
etkinliini srdrmekte (Grbilek, 2001: 106) ve bu durum yeni kan haber
dergilerinin oluturduu haber diliyle desteklenmektedir.
80lerin kltrel yapsndan sz ederken deinilmesi gereken bir dier unsur,
arabeskin kltrel ve toplumsal yap zerindeki etkisinin giderek belirgin hale
gelmesidir. 70lerde doan arabesk, 80lerle birlikte kitleselleerek farkl bir yne
doru kayar ve pazar koullar iinde yeniden tanmlanr. Arabeskin temelinde yatan
eyin tketim olduunu unutmamak gerektiini belirten Kahraman, bu tketimin
ekonomik bir kavram olmasndan ok toplumbilimsel bir kavram oluuna dikkati
eker (2002: 88). Arabeskin ortaya k ve anlam zerine yaplan yorumlar da
genellikle arabeskin toplumbilimsel anlam zerinde younlamtr.
Grbileke gre, 80lerde arabesk, byk ehre szmaya alan taral
kalabaln sesini duyurma, kendini kabul ettirme, grntler piyasasnda kendine bir
yer edinme, girdii yabanc kltr iinde bir yn bulma, onu bozma ve kendine
benzetme isteinin ad olduu kadar, byk ehrin asl sahipleri olan bu yabanclar
aknn geri pskrtme, ncelikle de adlandrma abasnn addr (2001: 25). Bu
adan deerlendirildiinde arabesk bir uyumsuzluk kltr olmaktan ok, kente
uyum abas olarak grlmelidir. zbek de arabeskin geleneksel ortam kente tayan
ya da kent kltrne srt eviren bir uyumsuzluk kltr olarak deerlendirilmesine
kar kar. Ona gre arabesk, kent dinamiiyle belirlenen, bir anlam problemi
olduunu kabul eden, ona yant getiren ve bu yantyla da bir yandan uyum, bir
yandan direnme tayan bir pratiktir (zbek, 2002: 111). Kente ve kentin temsil
-
26
ettii deerlere ynelik bir eletiri tamakla birlikte arabeskin temelde bir kent
kltr olduu gzden karlmamal ( Kozakl ve zkazan, 1997: 47); ehirdeki
yabancya, ehre yabanc olana seslenen arabesk, kent dinamii erevesinde
rlm bir kent kltr, belki de Cumhuriyetin zgn kitle kltr olarak
deerlendirilmelidir (Grbilek, 2001).
Arabeskin bir sylem nesnesi haline gelmesi de 80li yllara rastlar.
Gecekondulamann daha nce balam olmasna karn, stanbulun elden gitmesi
ynndeki yaknmalar en ok 80lerde dile getirilmitir (Grbilek, 2001: 69). Bu
durum arabeskin gecekondu snrlarn aarak daha geni kitlelere ulamasyla da
ilikilidir. Meral zbek, arabeskin toplumsal anlamnn 80 sonrasnda yeni
muhafazakar siyasal ideolojiye eklemlenmesiyle birlikte ksmen deitiini
savunurken; balangta bir alt kltr nitelii gsteren arabeskin yaygnlamasyla
orta snfn genilemesi arasnda iliki kurar. Bu iliki biimi, arabeskin Anavatan
Partisiyle zdeletirilmeye balamasyla daha belirgin hale gelmitir (zbek, 2002:
120-122). zellikle 80'li yllarda ANAP, arabesk kltr bir politika malzemesi ve
ynlendirme arac olarak kullanm ve arabesk, bir sylem ve atma ina edilerek
kltrel arenadan siyasi arenaya ekilmitir (zbek, 2002: 170).
Grbilek 80 sonras ortaya kan bu dnmleri aa kltr patlamas
olarak deerlendirmektedir. 80lerde sadece kitle kltrnden deil, o gne kadar
modern olan karsnda bastrlan ve tara olarak adlandrlan bir yaantnn geri
dnnden bahsetmek gerekir. Tara kavram yalnzca byk ehrin dn deil,
modern olabilmek iin o gne kadar darda braklm olan her eyi ifade
-
27
etmektedir. 80ler o gne kadar dlanm, modern kltrel kodlarn dna itilmi
taraya ynelik bir zgrlk vaadi ve piyasada ona da bir yer olabilecei umudu
tar. Ksaca bastrlmn geri dn olarak nitelendirilebilecek bu durum, o gne
kadar bastrlm, ifade imkan bulamam kltrel ieriklerin, byk ehrin ve
modern kltrn imkanlarn kullanarak, kendi simgesel dilini piyasada dolama
soktuu ve parayla buluma frsat kazand bir duruma iaret eder (Grbilek, 2001:
104). Ancak bastrlm isteklerin srf bastrlm olduu iin ykc ya da
zgrletirici olmayabilecei dikkatlerden kamamaldr:
...80lerin bize sunduu verilerle unu bir kez daha
vurgulamakta yarar var. Bastrlm olan hibir zaman bastrld ey
olarak, orada ylece kefedilmeyi bekleyen saf ve sahici bir ierik olarak,
gaspedilmi payn talep eden saf bir ykc enerji olarak geri dnmez.
Tersine geri dnd yerin ihtiyalaryla ekillenen, baka biimler
altnda hep yeniden ina edilen, yeni kurgulara olduu kadar politik
manevralara ve kkrtmalara da ak bir ey olarak geri dner. Bu yzden
de gemite bastrlm olan bugn iin daima bir mcadele konusudur.
Bir baka deyile bastrlm olan ne sadece bastrlmtr ne de tam
anlamyla geri dnmtr (Grbilek, 2001: 11).
Toplumsal ve kltrel alanda ortaya kan bu deiimlerin Trk sinemasna
da yansmas kanlmaz olur ve bastrlm olan Trk sinemasnda da giderek daha
ok temsil imkan bulur. Trk sinemas bu dnemden ierik ynnden olduu kadar,
ticari adan da etkilenir; eskiden popler bir tketim arac olarak da grlen
-
28
sinemann yerini, yeni tketim nesnelerinin almasyla birlikte sinemann krize girdii
yeni bir dnem ortaya kar.
B. 1980 SONRASI TRK SNEMASI
1980'li yllarla birlikte deien toplumsal, kltrel ve ekonomik koullar,
Trk sinemasnda da ierik ve sinema anlay bakmndan birtakm deiimlere yol
aar. 1980 darbesi toplumun hemen hemen her alannda kendisini gsterir ve 12
Eylln yaratt yeni kltrel yap iirden romana, mzikten sinemaya birok
alanda etkili olur. Bu dnemdeki politik gelimeler tematik anlamda sinemaya belli
bir lde yansrken, zaman zaman eserlerin sanat deerlerinden ok fikri ve
ideolojik yanlarnn n planda tutulduu, teknie ve anlatma ilikin sorunlarn
ikinci planda kald grlr. Politik filmlerin yan sra, deien toplumsal yapy
gzler nne seren farkl yaptlar da gndeme gelir. Bu adan deerlendirildiinde,
deien koullar erevesinde toplumsaldan bireysele geiin en ak biimde
gzlendii yerlerden biri de sinema olur. Bu dnemde younlaan kadn filmleri ve
aydn zerine odaklanan politik filmler, en nemli gstergelerdendir.
Hilmi Maktava gre 12 Eylln Trk sinemasnda iki adan nemi vardr:
ncelikle depolitizasyon sreciyle birlikte toplumda oluan zihniyet deiimi
sinemay da etkilemi ve sinemada 80 sonras olarak adlandrlan bir sre
balamtr. kincisi ise bir siyasi dnem, dolayl bir anlatmla da olsa ilk kez bu
kadar youn bir biimde sinemaya yansmtr (Maktav, 2000:79). Bireylerin kiisel
atmalarn ve elikilerini ele alan filmlerin bir blm aydn zerine odaklanr,
-
29
toplum bireyin yalnzlamasnn ve yabanclamasnn nndeki en byk engel
olarak grlr. Aydnn yalnzl, evresiyle ilikileri, iletiimsizlii, yaad
dnsel deiimler ve hayal krklklar sk sk gndeme gelir. Ancak bu filmler
toplumu harekete geirmeye, deitirmeye ynelik filmler deil, toplumsal olann
yenilgisini kabul etmeye ynelik filmlerdir (Maktav, 2000: 84). Toplumsal sorunlara
ilikin zm araylar giderek azalm, bunun yerine yeni dzenin getirdiklerine
ilikin durum tespiti yaplmas gndeme gelmitir.
Kayalnn psikoloji eksenli filmler olarak da nitelendirdii bu filmler,
seyirciyle ba kuramam ve seyircinin 80 sonrasnda sinema salonlarndan
uzaklamasnn nedenlerinden birini oluturmutur (2001: 138). Sz konusu
filmlerde aydn insann nasl tanmland dnemin toplumsal, siyasal ve kltrel
koullar asndan ipular tamaktadr. Genel olarak izilen aydn tipi toplumdan
kopuk, boucu ve zmsz bir kiiliktir (Danaly, 2002). Bu durum aydn
tanmlayan fiziksel zelliklere de yansmtr; kitap, daktilo ve gzlk, aydn
tanmlayan ve ikonlaan nesneler olarak karmza kar (Abisel, 1994: 129). Aydn,
gemie ynelik bir hesaplamaya girimitir ancak bu hesaplama toplumla yaplan
bir hesaplama deil, kahramann kendisiyle yapt bir hesaplamadr. Grbileke
gre aydnlar ilk kez bu dnemde kendileri adna bu kadar ok konuurlar fakat ayn
zamanda varlk koullarn yitirirler. Urunda mcadele edilen deerler anlamn
yitirmi (Maktav, 2000: 83), kalabalklara ve aydnlara yeni imkanlar vaat edilmitir
(Grbilek, 2001: 14-15).
-
30
80 sonrasnda Trk sinemasnda grlen yeni eilimlerden bir dieri, kadn
filmleri olarak adlandrlan kategorinin belirgin hale gelmesidir. Bu filmler yeni
oluan liberal ekonomik srecin, toplumsal ve kltrel yapya yansmasnn bir rn
olarak nitelendirilebilir. Kadn filmlerinin belirgin bir kategori olarak ortaya k,
en ok da yeni bir kadn tipinin filmlere egemen olmasyla ilikilidir. Kadnn
deien toplumsal yaamla birlikte kamusal ve zel alanda farkllaan rol zerinde
duran bu filmler, kadn aile ve i yaamnda ele alrlar. Nuray Sancara gre bu
deiim, klasik Yeilam filmlerindeki klasik iyi kadnkt kadn ikiliinin yerini,
geleneksel kadnla modern kadn arasndaki elikinin almas eklinde
yorumlanmaldr (1993: 33).
Bu dnemde gndeme gelen kadn filmlerinde en ok vurgulanan noktalardan
biri, kadnn cinselliini kefediidir. Cinsellik, bireyin kimlik iddiasn ortaya
koymasnn bir aracdr (Leadbeater, 1995: 131) ve bu durum en ok yeni kadn
kimlii tanmlandnda ortaya kar. Cinselliin bir zgrleme alan olarak kadn
filmlerine girmesi, olumaya balayan yeni kent kltryle de yakndan ilikilidir.
Daha nce sz edilen haber/magazin dergilerinin yaygnlamas, bu gelimeyi
desteklerken, kadn dergilerinin gndeme gelmesiyle birlikte kadnlar, kentsel
yaamda daha etkin olarak tanmlanmaya balamtr. Buna paralel olarak, sinemada
da daha etkin bir biimde temsil edilmeye balayan yeni kadn karakterler, cinsel
nesne yerine cinsel zneye dnmlerdir. Bu yeni kadn tipinin sinemadaki en
belirgin temsilcisi ise Mjde Ar olur (Dorsay, 1995: 19-20).
-
31
80lerde Trk sinemasnda grlen bu yeni eilimlerin yan sra, Trk
sinemasnn yapm ve datmna ilikin sorunlardan kaynaklanan arabesk filmler de
gndemdeki yerini korumaktadr. 70 sonras gndeme gelen arabesk filmler, 80lerde
de varln koruyarak bu sorunun geici zm yollarn oluturur. Trk sinemas
televizyonla rekabet edebilmek iin ekranda gsterilemeyeni gsterme anlayn
benimsemi ve televizyonda yaynlanmas yasak olan tabu konulara ynelmitir
(Evren, 1990: 37).
Bu dnemde arabeskin sadece kentin gecekondu blgelerinde yaayan
kitlelere deil, tm toplum kesimine seslendii ve giderek popler hale geldii
grlr. Sinemann retim biimini nemli lde ynlendiren video film
yapmclar da arabesk filmlere ynelerek, popler hale gelen ve ticari adan kazan
salayan bu trn yaygnlamasna hizmet ederler. 1980 ylnda retilen filmlerin
%40 arabesk filmlerden olumaktayken, 1981de bu say %46lara kadar kar
(Evren, 1985: 9). Bu filmlerin zellikle, Almanya'da yaayan gurbetilere yneldii
grlr.
80lerde arabesk filmlerin 70lere oranla sayca artmasnn yan sra nitelik
olarak da baz farkllklar barndrd grlr. Orhan Gencebay ve brahim
Tatlsesle simgelenen bu iki dnem arasndaki fark, arabeskin toplumsal anlamnn
deimeye balamas olarak yorumlanmaktadr. Grbileke gre, 1970lerin yldz
Orhan Gencebayken, 80lerde brahim Tatlsesin popler olmas, aslnda nemli bir
deiimin gstergesidir. Gencebay hakszla uramlar, mazlumlar temsil ederken
Tatlses adalet deil zgrlk isteyenlerin temsilcisidir. Gencebay bu dnyann
-
32
sunabileceklerinden vazgeip, hazdansa arzunun kendisini mutlak klan, ileci bir
tutum benimserken, Tatlses yabanc topraklarda kafa tutmay renmi, tarann
byk ehrin imkanlaryla karlatnda ve parayla bulutuunda neler
yapabileceini gstermitir (Grbilek, 2001: 92-98). Gencebay daha kaderci bir
tutum sergilerken, Tatlseste arzunun gereklemesi istei belirgin hale gelmitir.
Suner, 70lerde ve 80lerde grlen arabesk filmlerin benzerliklerini ve farkllklarn
yle yorumlar:
70lerin Gencebay ve 80lerin Tatlses filmlerinin ortak noktas,
stanbula yabanc bir gzle, kentin yeni sakinlerinin, yeni gmenlerin
gzyle baklmasdr. Her iki durumda da stanbul, srekli ihtiras
pompalayan, arzuyu kkrtan, yeni gmenler asndan eriilemeyecek
vaatler ve imkanlarla dolu bir ekim alandr. Her iki durumda da
stanbul, arzulanan kadnla, sevgiliyle zdeletirilir. Ancak
kentle/kadnla girilen ilikinin terimleri 70lerden 80lere nemli bir
dnme urar. 70lerin Gencebay filmlerinde bu ilikinin terimleri bir
tr onurlu yeniklik, vazgei, feragat sylemi iinde ekillenmektedir.
....80lerin Tatlses filmlerindeyse, tara kkenli gmenler kente/kadna
artk dorudan ve aka ifade edilen bir ihtirasla, elde etme kararllyla
yaklamakta, kentin/kadnn kkrtt arzularn bir an nce doyumunu
talep etmektedir. Gencebay sinemas tarann stanbulla mcadelesinin
ve onurlu geri ekiliinin ifadesiyse, Tatlses sinemas, tarann stanbulu
ele geiriini, kendini stanbula dayatn dramatize etmektedir (2002:
88).
Bylece Trk sinemasnn klasiklemi yldz oyuncular yerlerini arabeskin
yldzlarna brakr. Bunun yan sra 80 sonras popler hale gelen komedi filmleri de
-
33
kendi yldzlarn yaratr. Yeni dnemin yldzlar Kemal Sunal, lyas Salman ve
ener en gibi oyunculardr. Bu dnemin komedi filmlerini, 60larn salon
gldrlerinden ve 70lerin aile komedilerinden ayran ey, toplumsal ve ekonomik
sorunlarn daha belirgin bir biimde dile getirilmi olmasdr. Daha ok ortadirek
mensubu olan film kahramanlar hakszla uradka yldzlar. Ancak bu filmler
zamanla birbirini tekrar eden bir izgiye ynelir.
1980 sonras sinema ortamn etkileyen en nemli gelimelerden biri de,
Amerikan irketlerinin Trkiyede yatrm yapmasna olanak tanyan yasal
dzenlemelerdir. zellikle 1980lerin ikinci yarsndan sonra belli bir piyasa
aratrmas yaparak Trk sinemas pazarna girmeye balayan Amerikan irketleri,
kk film irketlerinin yok olmasna ve yerli filmlerin salon sorunlaryla
karlamasna neden olur. Balangta bu yatrmlar, izleyicileri sinemaya ekmek
ve sinemann alt yapsn glendirmek gibi dncelerle desteklenmi, ancak
Amerikan filmlerinin yerli filmler karsndaki stnl, Trk sinemasnn
geleceine ve izleyicinin sosyo-kltrel yapsnda ortaya kan deiimlere ilikin
tartmalara yol amtr. Artk teknik anlamda nemli bir stnle sahip Amerikan
filmleriyle rekabet edebilmek zorlam, ulusal pazarn % 80i Amerikan filmleri
tarafndan ele geirilmitir (Ian, 1997: 101-102). Bu noktada 80li yllarn
ortalarndan itibaren devlet yardm gndeme gelir; Eurimagesn destei ve yabanc
yapm irketleriyle kurulan ortaklklar da sinemaya bir lde yansr.
Amerikan irketlerinin ulusal pazara girmesinin sonularndan biri de yeni bir
sinema anlaynn ve bu sinema anlayna ynelik bir beklentinin ortaya kmasdr.
-
34
Amerikan filmlerinin arl artarak devam ederken, ekilen yerli film says giderek
azalr; bu filmler kimi zaman sinemalarda gsterime giremezler. Alm gcnn
azalmas, buna karlk sinema bilet fiyatlarnn artmas, ailenin sinemadan
uzaklamasna, seyirci saysnn dmesine neden olmu, zel televizyonlarn
90lardan itibaren ortaya k da bu sreci hzlandrmtr. Bu srete Trk
sinemasn canlandrmaya ynelik tartmalar devam ederken, Amerikal (1993),
stanbul Kanatlarmn Altnda (1995), Ekya gibi filmlerin daha geni yatrm
olanaklarnn da desteiyle elde ettikleri ticari baar, Trk sinemas asndan umut
olarak yorumlanmtr. Yatrm olanaklarndaki genilemenin en nemli
unsurlarndan biri, 80 sonras gelimeye balayan reklam sektrnn, 90larla birlikte
sinemayla olan ibirliinin artrmasdr. Bylece Filma-Cass, Plato, Aksiyon, Co-
prodksiyon gibi firmalar, reklamdan elde ettikleri gelirlerin bir ksmn sinemaya
aktarrlar (Kra, 2000: 15). Yerli yapmclar ise pazarlama ve tantm biimindeki
deiikliklerle birlikte daha popler bir izgiye doru kayarak Amerikan filmleriyle
ticari adan rekabet edebilmenin yollarn ararlar.
90larda Trk sinemasnda ortaya kan bir baka eilim, zellikle yeni kuak
ynetmenlerin daha minimalist bir izgiye doru ynelmeleridir. Bu abalar zaman
zaman sonu vermi, yeni dil araylarna ynelen, ulusal ve uluslararas alanda
eitli baarlar elde eden filmler ortaya kmtr. Bu filmlerin bir ksm ele aldklar
konular ve iledikleri temalar bakmndan da yenilikler tamaktadr. Marjinal olarak
nitelenen toplum kesimleri sinemada temsil olana bulmu, anti kahramanlarn ve
kaybedenlerin hikayeleri gndeme gelmitir (Kra, 2000: 17). Bylece 90larla
birlikte zellikle gen kuak ynetmenlerin ba ektii ve yeni araylarn egemen
-
35
olduu bir dneme girilmi; ancak Trk sinemas bu dnemde de istedii atlm
gerekletirememi ve belli filmler dnda istenen seyirci oranna ulalamamtr.
-
36
III. YAVUZ TURGUL SNEMASI
A. TOPLUMSAL DEMN YAVUZ TURGUL SNEMASINA
ETKLER
1980 sonrasnda oluan toplumsal yapnn ve sinema ortamnn Turgul
sinemasna etkisini iki temel noktada toplamak mmkndr. Bunlardan biri Turgul
filmlerinin anlat yapsna ve tematik zelliklerine, ikincisi ise filmlerin
sinematografik yapsna ilikindir.
1980lerin Turgul filmlerinin anlat yapsna ve tematik zelliklerine etkisi,
film anlatsnn ve temalarn, deien toplumsal yapya paralel olarak ekillenmesi
erevesinde deerlendirilmelidir. Senaryo yazarlna balad ilk dnemde, daha
ok duygusal aile komedilerine dayal Eilmez geleneinden beslenen Turgul,
80lerle birlikte daha ok karakter zerine younlaan, Trkiyenin geirdii
deiimleri anlamaya ve anlatmaya alan, bunu yaparken de mizahla hzn bir
arada barndran bir izgiye doru ynelmitir. Bu erevede ekonomik
istikrarszlk, toplumsal alanda ortaya kan kltrel atmalar, ataerkil ailenin
yaad dnmler, 80 sonrasnda ykselie geen yeni muhafazakar sa
ideolojiye ait deerler sistemi, filmlerde ska dile getirilen unsurlar olur.
Modernizmin yol at toplumsal elikilere bir zm nerisi sunma iddiasyla
iktidara gelen yeni sa, yeni elikilere yol am ve toplumsal katmanlar arasndaki
uurum giderek derinlemitir. 1980lerde ortaya kan, toplumsal yap zerinde
nemli izler brakan ve daha ok aa kltr patlamas olarak nitelendirilen
-
37
gelimeler, Turgul filmlerinde nemli lde gzlenebilir. zellikle Muhsin Bey bu
konuya odaklanarak deien toplumsal ilikilere dair nemli saptamalarda bulunur.
Yaanan toplumsal deiimden en fazla etkilenen kesimlerden biri de kadnlar
olur. Kadnlarn toplumsal yaamdaki sorunlar ve kentsel yaamda giderek glenen
konumlar, kadn karakterlere dayal filmler araclyla vurgulanrken, Turgul da 80
sonrasnda yazd baz senaryolar ve kadn karaktere dayal filmi Fahriye Abla
araclyla bu etkiyi tar. Ancak Turgul filmlerinin daha ok erkek karakterlere
dayal olduu gzden kamamaldr. Fahriye Ablada toplumsal deiimin taycs
olan kadn karakter, yerini bu toplumsal deiimden olumsuz biimde etkilenen
erkek karakterlere brakmtr. Bu filmde emek ve bilincin toplumsal deiim
asndan yaratt umut yerini kolay yoldan zengin olmann ve maddi deerlerin n
planda olduu umutsuzlua brakr. Ataerkil toplumsal yap iinde, bu durumdan en
ok etkilenen kesimin erkekler olduu grlr ve bylece, toplumda ortaya kan
liberal ekonomik koullar ve yeni iktidar biimleri erevesinde g kaybna urayan
erkek karakterler n plana kar. Toplumsal deiimin yn olumsuzdur ve deien
zamanla birlikte ortaya kan yeni deerler ve yozlaan ilikiler zellikle Muhsin
Bey, Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni ve Ekya filmleri araclyla dile
getirilir.
1980 sonrasnda Trk sinemasnda ortaya kan bir baka eilim ise aydn
zerine odaklanan ve toplumsal ierikli filmler ya da entelektel filmler olarak
nitelendirilen filmlerde bir art olmasdr. Turgul bu tre dahil olmasa da, sinema
sektrnn ileyii zerine eilen ve bu sreci eletiren filmi Ak Filmlerinin
-
38
Unutulmaz Ynetmeniyle bu konuya duyarsz kalmamtr. Toplumdan kopuk aydn
tipine ynelik eletiri, toplumsal ierikli filmlere ynelik eletiriyle i ie
gemitir. Trk sinemasnda ekilen film saysnn azalm olmas ve Yeilam
filmlerindeki safln, yerini bir tr yapayla brakm olmas, toplumsal deiimin
sinema sektrndeki izleri zerine bir fikir vermektedir.
80lerin Turgul filmlerinin sinematografik yapsna ynelik etkileri ise, daha
ok reklam sektryle sinema sektr arasnda teknik anlamda kurulan ibirlii ve
Amerikan filmlerinin Trk sinemas zerindeki etkisi erevesinde ele alnabilir.
Reklam sektrnn Trkiyedeki geliimine paralel olarak, bu sektre adm atan
ynetmenlerden biri olan Turgul, bu sektrn sahip olduu teknik avantajlar
sinemaya aktararak, sinematografik adan daha nitelikli filmler ortaya koymutur.
Bu durum Amerikan irketlerinin Trk film piyasasna girmesiyle daha da nem
kazanm ve oluan rekabet ortam, Trk ynetmenleri ve yapmclar teknik anlamda
daha nitelikli yapmlar retmeye zorlamtr.
B. TEMALAR
1. Toplumsal Deiim
Yavuz Turgulun senaryoculuk dneminden itibaren en ok zerinde durduu
temalardan biri toplumsal deiim ve bireyin bu deiim karsndaki konumudur. Bu
tema zaman zaman senaryosunu yazd Sultanda ya da iek Abbasda olduu gibi
bir arka plan oluturmu, zaman zaman da Zrt Aada ya da ynetmenliini
-
39
stlendii Muhsin Bey ve Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni filmlerinde olduu
gibi baat bir tema olarak ilenmitir.*
Turgul filmlerinde deiim srecinin en nemli zelliklerinden biri, bu
srecin baz toplumsal atmalar da beraberinde getirmesidir. Ortaya kan temel
atmalar ve krlma noktalar filmlerin temel sorununu oluturmakta ve eletirel bir
bak asyla gndeme gelmektedir. Btn filmler daha nce de belirtildii gibi
toplumsal deiimin en hzl yaand 80 sonrasn kapsamaktadr. Liberal
politikalarn egemen olduu bu dnem, herkesin bir ekilde yolunu bulmaya alt,
safln aptallk olarak nitelendirildii bir dnemdir. Parann yceltilmesi rvetin,
yolsuzluun ve ke dnme felsefesinin artmasna, dolaysyla insanlarn birbirine ve
dzene yabanclamasna neden olmaktadr.
* Turgul sinemasnda toplumsal deiimden sz edildiinde zerinde durulmas gereken en
nemli filmlerden biri olan Zrt Aa, birok eletirmen tarafndan Turgulun daha sonra gelecek
olan filmlerine bir balang noktas olarak nitelendirilir (Baran, 1997; Kra, 1997; ztrk, 1990).
Filmde aalk kurumu deiimden etkilenen toplumsal ve ekonomik temelli bir stat olarak evresiyle
etkileim iinde ele alnm, Trkiyenin tarihsel temellere dayal feodal yapsnn deiimi gzler
nne serilmitir. Zamana ayak uyduramayan bir ky aasnn knn anlatld film temel olarak
iki blme ayrlabilir: lk blm Haraptar kyndeki feodal dzeni ve bu dzen iinde aann gitgide
kaybolan otoritesini ele alr. Emrindeki kyllerin rnn almas zerine kyn satmaktan baka
are bulamayan aa, stanbula gitmeye karar verir. kinci blm ise stanbul'a g ve ehirde
tutunmaya alan aay konu edinmitir. Ancak ehrin kendine gre kurallar vardr ve aa giderek
her eyini kaybedip 'Zrt Aa'ya dnecektir (Baran, 1997: 23).
-
40
nsani deerlerin yitirilmesi ve maddi deerlerin her eyin nne gemesi
filmlerde sk sk dile getirilen noktalardr. Bu erevede, kentin deien yapsyla
birlikte ortaya kan yeni deerler olumsuzlanrken, gemie ynelik saflk aray
devam eder. Ba karakterler byle bir dnyann iinde saf ve temiz kalabilmenin
mcadelesini verirler ancak byle bir dnyada yaayabilmeleri de sorunludur.
Dzene ayak uyduramayanlar silinmeye mahkumdur; ayak uyduranlarsa byle
davranmak zorunda braklmlardr. Toplumsal ve kltrel ilikilerdeki dnm
kimi zaman bir organizatr, kimi zaman bir ynetmen, kimi zamansa eski bir ekya
araclyla yanstlr; bu insanlarn ortak noktalar, iinde bulunduklar dnyaya
uyum salayamayan insanlar olmalardr. Filmlerde gemie gndermelerin skl
ve yaanan dnyayla uyumsuzluk iinde bulunma durumu, zmn gemite
aranmasna ve bylece bir tr zmszle gtrr. Bu ynyle gemi bir altn
a metaforu iinde sunulur.
Toplumsal deiim srecinde bireye ve bilin kavramna yaplan vurgu,
Turgulun birok filminde karmza kar.* Fahriye Ablada Fahriyenin deiimi
ancak bilinlenmesiyle mmkn hale gelir. Ancak Fahriye Ablay dier Turgul
* Bu vurgu, deiimin bilin kavramyla yakndan ilikili zihinsel bir sre olduu
gereinden hareket eder. rnein Zrt Aada deiim, aann feodal dzen iindeki konumunun
sarslmasna bal olarak yaanan zorunlu bir sretir ve karakterin yaanan sreci anlamakta zorluk
ekmesi, bu srece uyum salamasn da zorlatrmaktadr. Tamer Barana gre Aa yaamn
srdrme gds bakmndan gldr ancak yeterince bilinli deildir, baarabildii tek ey ayakta
kalmak olur. (1997: 23).
-
41
filmlerinden ayran nokta, buradaki deiimin olumlu bir sre olarak grlmesi ve
daha ok kadn-erkek ilikileri temelinde ele alnmasdr. Ayrca emek kavram da bu
deiim srecinde n plana kmtr. Dier filmlerse ekonomik liberalizmin egemen
olduu bir dnemi kapsar ve toplumsal yapnn baka alanlarnda ortaya kan, daha
ok kltrel temeller zerinde ykselen deiime odaklanr.
Toplumsal deiimin kayna genellikle ekonomik koullara balanmtr.
G bu sreteki en nemli etkenlerden biri olarak karmza kar. Ancak toplumsal
deiimin kltrel boyutu, Turgul filmlerinde daha belirgindir. Ekonomik deiim
bir neden olarak tanmlanrsa, kltrel deiim bir sonu olarak nitelendirilmelidir.
Muhsin Bey bu kltrel deiimi anlatan en nemli filmlerin banda gelir. Filmin
ana karakteri Muhsin Bey, Zrt Aann aksine toplumsal deiime ayak
uydurabilecek bilince sahiptir ancak o bu deiime uymak yerine deiim karsnda
direnmeyi semektedir. Anadoludan hret olmak zere stanbula gelen Ali
Nazikle, organizatr Muhsin Bey arasnda kltrel temelde ykselen atmay
arabesk mzik erevesinde anlatan film, ayn zamanda iki farkl yaam biimi
arasndaki elikiler zerine odaklanr. Anadoludan kente yaplan gler sonucunda
kar karya gelen bu yaam biimleri, yeni sentezlerin domasna yol am; g
eden kesimler ne kendi kltrel deerlerine sahip kabilmiler ne de kent kltrn
tam olarak benimseyebilmilerdir. Kente uyum salama abasnn bir rn olarak
nitelendirilen arabesk mzik, bylece kent kltrnde de nemli dnmlere yol
amtr.
-
42
Muhsin Bey, gle birlikte ortaya kan ve arabeskle simgelenen bu yeni
kltrel biim karsnda, kendi kltrne ve gemiine sahip kmaya alan bir
insan olarak tanmlanr. Bu durum, sz ve davranlarndan evine ve giyim biimine
kadar yansr. Deien zamann getirdiklerinden memnun deildir ve sk sk
gemiten sz eder. Eski bir ses sanats olan Afitap Hanm, hem gemii
simgeleyen hem de bu yndeki zlemin dile getirildii insanlardan biridir. Muhsin
Beyin, Nerede o eski arklar, arkclar... Siz sahnedeyken t kmazd.
Mikrofonu ne gzel tutardnz. Hakk Derman, Selahattin Pnar... szleri bu zlemi
yanstmaktadr. Ali Nazik ise yeni ortaya kan bu kent kltrnn en nemli
temsilcisidir. Muhsin Bey onun kendi trklerini okumasn isterken, o arabesk
okuyarak ksa yoldan hret olmann peindedir. Muhsin Beyle aralarnda, davran
biimlerinden kurduklar hayallere kadar fark vardr. Muhsin Bey ok paras olursa
skdarda kz kulesini gren bir ev almaktan, eskisi gibi tespih yapmaktan,
arkadalaryla toplanp fasl gemekten, Afitap Hanm dknler evinden
karmaktan bahsederken; Ali Nazik bir kebap dkkan kapatmaktan, ipek gmlek,
beyaz elbise, altn kolye almaktan, bir sr kadnla beraber olmaktan sz eder.
Ghana gre Muhsin Beyin gemie ynelik zlemi bireysel deil, kltrel bir
nostaljidir (1989: 102). Bu balamda Muhsin Bey ve Ali Nazik arasndaki kltrel
atma, aslnda toplumdaki daha genel bir atmann rneidir.
Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni, dier Turgul filmlerinden farkl olarak
deiime ayak uydurmak isteyen ama bunu baaramayan ana karakteriyle ne kar.
Filmin konusu, ak filmleri ekerek hret kazanm ancak deien sinema sektrne
uyum salamas gerektiini dnerek toplumcu filmler ekmeye karar veren
-
43
ynetmen Hamet Asilkan zerine kuruludur. Film, Hamet Asilkann ayna
karsndaki deiimiyle balar. Karakterdeki deiimin d grnmle
ilikilendirildii, pipo, fular ve gzln karakterin yeni grnmnn paralar
olduu grlr. Bu aslnda yeni bir kimlik edinme arzusunun da vurumudur ancak
opera dinlerken gzleri kapanan, resim sergilerinde anlamayan gzlerle etrafna
bakan Hamet Asilkan iin deiim, grntden ibaret kalmaya mahkumdur.
Bu filmde de eski ve yeni arasnda kurulan kartlk, deien dnyaya uyum
salamaya alan Hamet ve onun oyuncu arkada Nihat tarafndan
simgelenmektedir. Nihat gemite yaamay sevdiini sylerken, Hamet deiime
ayak uydurmak gerektiini her frsatta vurgular. Ancak btn abalarna karn o
yine de darda kalmtr.
Filmde gemie ynelik saflk aray, Yeilam filmleri zerinden de dile
getirilir. Hamet Asilkan eski filmlerini beenmezken, Nihat bu filmlerin tad
safl ve iyi niyeti vurgular. Deien zamanla birlikte sinema sektrnn iinde
bulunduu koullar da deimi ve sinema filmleri de safln yitirmitir. Yeilam,
Muhsin Bey filminde de benzer bir biimde deiimin sembol olarak kullanlmtr.
Muhsin Beyin apartman komusu olan ve figranlk yapan Snmez, Trk
Rambosunu ekeceklerini sylediinde Muhsin Beyin tepkisi Bizim konulara
kran m girdi? eklinde olacaktr.
Glge Oyunu ise deiimin bir baka boyutunu gzler nne getirmektedir.
Bu filmde karakterler yitip gitmekte olan deerlerin peinde komaz, bizzat kendileri
-
44
gnmzde yeri kalmayan bir deerler btnnn paralardr (Trsak, 1994: 90).
Abidin Mahmuta, Bizim trmzde komik kalmad artk. Altn deerindeyiz
derken iyimser bir bak as sunar, ancak yaam koullar asl gerekleri gzler
nne sermektedir. Tamer Barana gre Glge Oyununun pavyon komedyenleri,
Yavuz Turgul karakterleri iinde en edilgin olanlardr ve eskisi gibi
yaayamayacaklarnn bilincine tam olarak eriememilerdir (1997:23).
Ekyada geen zamanla birlikte ortaya kan toplumsal ve kltrel
deiimler, eski bir ekya olan ve sevdii kadn Kejeyi aramak zere stanbula
gelen Baran erevesinde anlatlmaya allmtr. Barann deien dnyaya uyum
salamakta glk ekmesi, sk sk kaybolmasyla grselletirilmitir. Kejeyi
bulmak iin insanlarn yzne tek tek bakmay bile gze alan Baran, stanbulun
bykl karsnda aknla der.
Barann ekya olmas, tematik adan bilinli bir seim olarak
grnmektedir. Bu durum filmde bir mafya adamn canlandran Demircan
karakterinin syledii ekya artk ehirde szyle de vurgulanr. Ekyalk artk
biim deitirmi ve yeni dzen kendi ekyalarn ortaya karmtr. Hakszla
uradna inand iin toplumsal koullara kendi yntemiyle bakaldran ekyalar,
yerlerini ekonomik karlar temelinde rgtlenen ehir ekyalarna brakmlardr.
Ekya toplumsal deiim ve yozlama karsndaki etkin tavryla dier
Turgul filmlerinden bir lde ayrlmaktadr. Bir Yavuz Turgul karakteri olarak
Baran, Muhsin kadar insancl ve ahlakl ama -devlete bakaldrabildii iin- ondan
-
45
daha gldr. Etik anlay edilgen kalmasna izin vermedii iin, kendi deerlerini
korumakla yetinmez, yozlam olanla mcadele de eder (Baran, 1997:23). Ekya
toplumsal deerlerin zlmeye urad bir ortamda, bir kurtarcya/kahramana
duyulan gereksinimi simgelemektedir. Zor durumda kalmadka iddete
bavurmayan Baran bu ynyle Hobsbawmn soylu ekya tanmna denk
dmektedir. Buna gre, soylu ekya Ancak kendini savunmak ya da hakl olmak
kouluyla almak iin adam ldrr (Hobsbawmdan akt. Moran, 2003: 104). D
dnyayla ba etmenin baka yolunu bulamayan Baran, Cumaliyi kurtarabilmek
adna iddete bavuracaktr. Ekyann lm ise deiimin kanlmazln gzler
nne serer ve Turgulun toplumsal deiim karsndaki olumsuz tavrn ve
karamsar tutumunu srdrdn gsterir.
Ekyada toplumsal deiimin en nemli gstergelerinden biri de insan
ilikilerindeki deiimdir. Bu deiim karakterler aras ak ve dostluk ilikileri
erevesinde gzlenir. Baran ve Keje birbirlerine olan aklar iin yllarca birbirlerini
beklerken, herkesin herkesi arkadan vurduu bir dnyada, insan hayat karsnda
aklarn feda etmeyi gze alrlar. Baran dostluk uruna yaamn tehlikeye atmaktan
da kanmayacaktr. nsan ilikilerindeki dnmn dile getirildii bir baka filmse
Muhsin Beydir. Her eyin para zerine kurulduu vurgusu, Muhsin Beyin kaset ii
iin bor para istedii arkada araclyla yaplmtr: Muhsin Bey kendisine bor
vermekten kanan arkadana gemi gnlerden, kan kardelikten sz etmektedir.
Sonuta hem Muhsin Beyin hem de Barann yaadklar dneme uygun
davranmadklar grlr.
-
46
Turgul filmlerinde deiimin en nemli yansmalarndan biri de eski
stanbula ynelik zlemin sk sk dile getirilmesi biiminde karmza kar.
Muhsin Beyin deyimiyle gzelim stanbul kebap haline gelmitir. Bu zlemin bir
sonucu olarak, eski stanbul sakinleri Turgul filmlerinde sk sk boy gsterir.
stanbul, kimliini biraz da bu insanlara borludur. Muhsin Beyin ev sahibi madam,
Barann kald oteldeki Andrey Mikin stanbulun etnik ve kltrel eitliliini
simgeleyen karakterlerdir ancak onlar da stanbulun dier kltrel zenginlikleri gibi
yok olma tehlikesiyle kar karyadr. Turgulun ortadan kaybolan tarihi ve kltrel
deerler karsndaki konumu, eski stanbula bir at olarak dnlebilir. Bunun
dnda Muhsin Beyde dknler evinde kalan ve eski bir Trk sanat mzii arkcs
olan Afitap Hanmn ve kahvedeki ney sanatsnn, Ak Filmlerinin Unutulmaz
Ynetmeninde eski figranlardan birinin, Ekyada diplomat babasna inat oyuncu
olan Artist Kemalin lm, eski deerlerin birer birer yok olduunu gstermektedir.
2. Dou-Bat kilii
Trk Sinemasnn tarihsel srecine baktmzda, sinemay belli temellere
dayandrma abalarnn zaman zaman gndeme geldiini grrz. Batl rnekleri
izleyen almalarn yan sra, Dounun geleneksel deerlerine ve kltrel kimliine
atfta bulunan sinemaclar da olmutur. Ulusal sinemaclar olarak adlandrlan bu
grup, seyirciye ulamann ancak halkn zelliklerini yanstan bir sinemayla mmkn
olabileceini vurgulamtr. Ulusal sinemaclar Trk toplumunu Bat toplumlarndan
ayran zellikleri vurgularken, sinemann temellerini de Trk tarihinde ve Trk
-
47
kltrnde arama eiliminde olmular ve bu erevede popler sinema/sanat
sinemas, halk sinemas/aydn sinemas, yerli/batl gibi ayrmalar ortaya kmtr.
Bylece ulusal sinema tartmas, Dou-Bat ikilii erevesinde kltrel ve politik
alanda ideolojik bir mcadeleyi gndeme getirmitir. Ancak Trk sinemas zellikle
de melodram sinemas gelenei Baty model alan bir geliim izgisi izlemi ve bu
melodramlarda Dou ve Batnn karlamas genellikle Batl olmayan
Doulu/taralnn deiime urayarak normalletirilmesiyle sonulanmtr.
Trk sinemasnda Douya ve Batya atfedilen kltrel deerlerin zaman
zaman kaynamas, zaman zaman atmas sz konusudur; ancak Dou ve Bat
arasndaki karlama, zellikle modernleme pratikleri erevesinde sk sk
karmza kar. Bu durum zaman zaman Turgul filmlerinde de baat temalardan
birini oluturmu ve stanbul bu srecin yanstld bir mekan ve Trkiyenin
yaad modernleme deneyiminin en nemli gstergelerinden biri olarak anlatnn
kurulmasnda nem kazanmtr. rnein Muhsin Beyde eski bir stanbul
beyefendisinin Urfal gen bir trkcyle karlamas sz konusudur. Ekya ise
filmin ana karakterlerinden biri olan Barann Urfadan stanbula gelii zerine
kurulmutur. Muhsin Beyin, Ali Nazikin, Barann ya da Cumalinin kentle olan
ilikileri birbirinden olduka farkldr ve bu filmlerde kentsel alann kullanm,
Nilfer Glenin deyimiyle gelenek ve modernlik arasndaki kopukluun altn
izmektedir (Gle, 1998: 61).
Gelenek ve modernlik arasndaki bu kopukluk, Ak Filmlerinin Unutulmaz
Ynetmeninde Hamet Asilkann deiim abas erevesinde gzlenir. Aslnda
-
48
Kerime Nadir romanlar okuyan, Muhsin Bey ya da Abidin gibi rak ien Hamet
Asilkan, viski ierek, anlamad halde resim sergilerine ve operalara giderek Batl
bir entelektel olmaya alrken komik duruma der. Burada asl eletirilen ey,
yerel deerlerin dlanmasyla ortaya kan durumun zentiden teye gitmemesi ve
ii bo bir grntden ibaret kalmasdr.
Turgul sinemasnda toplumsal deiim temasyla da iliki iinde dnlmesi
gereken Dou-Bat ikilii, genellikle ynetmeninin saflk arayyla paralel bir sre
olarak ortaya kar. Anadolu insan saf, drst, kandrlmaya msaittir. Bu durum
zellikle Turgulun senaryosunu yazd Zrt Aa, Banker Bilo ve ynetmenliini
stlendii Ekyada belirgindir. Ancak deien zamanla birlikte Anadolu insan da
ortama ayak uydurmaya alacak ve safln kaybedecektir. Muhsin Bey filminin
ba karakterlerinden biri olan Ali Nazik bu dnmn en iyi gstergelerinden
biridir. Ekyadaki Baran ise kente hibir zaman tam anlamyla ayak uyduramaz;
sonunda yok olmaya mahkumdur.
Hem ierik ynnden hem de biimsel olarak yerel unsurlardan ve Dounun
anlat geleneinden beslenen Turgul, Dou kltrn insan karakteri, dnme
biimi, masallar ve felsefesiyle iinde bulunduu corafyay oluturan temel
dnce olarak tanmlamaktadr (Akdemir, 2002: 14). rnein geleneksel Trk
seyirlik oyunlarndan biri olan Karagze yaplan gndermeler, Glge Oyununun
kurucu unsurlarndan biridir. Glge Oyunu, ierie dayal zelliklerinin yan sra
biimsel olarak da Karagz oyunuyla baz benzerlikler tamaktadr. Bu biimsel
zellikler zerinde duran Mustafa Kutlu, Karagz oyununda perdeye nce aa, ev,
-
49
iek gibi ss eyasn ya da mekan temsil eden bir gstermelik konduunu
belirtir ve filmdeki bar dekorunun, yal ev sahibinin ve hatta stanbul ehrinin birer
gstermelik olarak kullanldn syler. Barn saz heyeti de kprdamadan durular
ve ilerinden birinin konumasyla bu gstermelie eklenebilir. Saz heyetinin film
boyunca duruunu deitirmeden aralarda yky anlatmalar ise halk hikayelerinin
kurgusuna benzemektedir. Ayrca birka sahnede yakn plan grntlenen
kahramanlar, yzlerini birbirine dndrerek tipik Karagz erevesi izer ve hem
filmde, hem de pavyonda seyirciyi Karagz-Hacivat gibi elendirmeye alrlar
(Kutlu, 1993: 21).
Turgul Glge Oyununu varln sorgulan anlamnda da bir Dou masal
olarak nitelendirir (Trsak, 1998:87). Dounun anlat geleneinden izler tayan bir
dier film, iinde barndrd ak yks ve masals yapsyla Ekyadr. Erkek
karakterlerin n planda olmalar ve kadn karakterlerin ak ilikileri erevesinde
gndeme gelmeleri, bu gelenekle badamaktadr. 35 yl birbirlerini bekleyen
sevgililer, Barann tad muska ve ldkten sonra yldza dnen ekya
sylemi, masals yapy glendiren elerdir. Bu filmdeki Dou dncesinin
zellikle Cumalinin lm sahnesinde yattn vurgulayan Turgul, Barann
Cumaliye syledii Sen korkma sonunda topraa gideceksin szlerinin, Dou
felsefesinin lme bak asna dayandn belirtir (Trsak, 1998: 87).
Tamer Barana gre Ele ald tema ve karakterlerle Doulu,
sinematografisiyle evrensel olan Ekya, tarihe yerli film tanmn yllar sonra
yeniden kuran film olarak da geecektir (1997: 25). Bu yerlilik filmin geleneksel
-
50
halk hikayelerinde ve efsanelerde sk sk karmza kan ekyalk geleneinden
beslenmesiyle de ilikilidir. Ekya yklerinin yaps birok hikayede birbirine
benzerdir nk ezilen halkn zulm karsnda susup boyun emek yerine,
bakaldrarak zalimlerden alan, bakaldran bir kahramana gereksinimi vardr
(Moran, 2003: 105) ve bir kahraman sinemas rnei olarak nitelendirilebilecek
Ekya, bu ynyle simgesel bir anlam tamaktadr.
Turgul filmlerindeki yerelliin en nemli dayanaklarndan biri de kullanlan
film mzikleridir. Film mziklerinin genellikle yerel unsurlar barndrd ve sk sk
halk trklerinden yararlanld grlr. Muhsin Beyde alaturka mzik araclyla
yaplan gndermeler, filmin yerelliini glendiren elerden biri olmutur. Bu
filmde alaturka mzik ve arabesk mzik arasnda kurulan kartlk, aslnda yerel ve
saf olandan yana tavr ortaya koymaktadr. Muhsin Bey Ali Nazikin arabesk
okumak istemesine kar karken, onu kendi trklerini sylemeye tevik eder.
Turgul filmlerinde kar klan ey aslnda Douya ya da Batya zg deerler
sistemi deil, bu deerler sisteminin kmesiyle ortaya kan yozlamadr.
Geleneksel deerlerle modern deerler aslnda hep yan yana varolmaktadr. Bu
adan deerlendirildiinde Turgulun Dou-Bat ikiliine yaklam da Glenin
belirttii erevede anlalabilecektir. Buna gre modernite arzulanan bir tketim
metas, yknlen bir yaam biimi, ulalmak istenen bir ideal olarak grlmez.
Bylece modernliin yerel boyutta, bat-d toplumlar tarafndan kendilerine zg
bir biimde yeniden retildii ve farkl ekiller alabilecei (Gle, 1998: 55-56)
dncesi, modernizmin iinde barndrd elikiler etrafnda ortaya konmaya
allr. Bu noktada Turgulun Douya dnk bir sinemac olduu sylenebilir
-
51
ancak Dou ve Bat Turgul filmlerinde hem biimsel, hem de ieriksel olarak her
zaman bir aradadr.
3. Erkek Dostluu
1980li ve 90l yllar kadn filmlerinde art olduu kadar, erkek
kahramanlara dayal filmlerin de gndemdeki yerini koruduu yllardr. Liberal
ekonominin g koullar altnda ezilen orta direk terimi, kavramsal olarak aslnda
tamamen erkekler iin kullanlmaktadr. sizliin yaygnlamas ve enflasyon
deerlerinin giderek artmas, 60lara zg iyimserlik havasnn zellikle 70
ortalarndan balayarak ortadan kalkmasna neden olmutur. Dayanmayla her eyin
zme kavuabileceine ynelik inan, politik ve ekonomik bileenlerin de etkisiyle
giderek yerini umutsuzlua brakm; farkl trlerdeki pek ok film, bu olumsuz
koullardan etkilenmitir. Bu erevede erkek dostluu filmleri de erkekler aras
atma ve dayanma biimlerini ele alarak, yeni oluan toplumsal yap iindeki
iktidar ilikilerini yanstmak bakmndan nemli bir ilev stlenmektedirler.
ncelenen filmlerde erkek karakterlerin deien toplum yaps karsnda
eitli dayanma ve atma ilikileri iinde betimlendikleri grlr. Bu dayanma
ve atmalarn bir ksm filmlerin iki erkek karakteri arasnda kurulmutur. Muhsin
Beyde Muhsin Bey ve Ali Nazik, Glge Oyununda Abidin ve Mahmut, Ekyada
Baran ve Cumali birbirine kart zellikleriyle atmalarn aktrlerini olutururlar.
Bu kart karakterler ya ve fiziksel grnm gibi zellikleriyle olduu kadar, kiilik
yaplaryla da birbirlerinden ayrlrlar. Karakterler bata kart olarak kurulsalar da
-
52
film gelitike belli bir dostluk ya da ibirlii bu karakterleri bir araya getirecektir.
rnein Muhsin Bey ve Ali Nazik arasndaki yaknlama, Ali Nazikin Muhsin
Beyi yllardr ektii di arsndan kurtarmasyla gerekleecektir. ki karakterin
ilikileri bundan sonra Ali Nazike kaset yaplmas srecinde geliir. Baran ve
Cumali arasndaki iliki, Barann Cumaliyi polisten kurtarmasyla balar ve
zamanla dostlua ve hatta baba-oul ilikisine dnr. Abidin ve Mahmut
arasndaki iliki ise i ortaklna dayanmakta ancak sk bir ball da iinde
barndrmaktadr.
Erkek dostluuna ilikin filmlerinin en belirgin zelliklerinden biri, kadn
karakterlerin iki erkek karakteri birbirine balamada nemli roller stlenmeleridir
(Ryan ve Kellner, 1997: 237). Bu kadn karakterler zaman zaman iki erkek arasnda
bir rekabet unsuru olarak tanmlanrken, zaman zaman da dolayl olarak onlar bir
arada tutan bir g durumundadrlar. rnein Cumali, Barann Kejeyi aramasna
yardm ederken, Cumalinin Emelle sevgilisini ldrmesi zerine Baran Cumalinin
saklanmasna yardm edecektir. Abidin ve Mahmut, Kumrunun annesini ararken
aslnda kendi i dnyalarna doru bir yolculuk yaparlar. Mahmut kadnlarla iletiim
kurmay, Abidin ise gerek dostluu renir. Kadn karakterler zaman zaman erkek
karakterler arasnda bir rekabet unsuru olarak betimlenir. rnein Muhsin Beyde
Sevda Muhsin Beyin hapse girmesi zerine Ali Nazikle birlikte olmay semitir.
Ayrca akir ve Muhsin Bey arasndaki dmanlk bir kadn meselesine
dayanmaktadr. Kumru, Abidin ve Mahmut arasnda bir balant noktas olduu
kadar bir engeldir de. Kkken annesi tarafndan terk edilen Abidin, Mahmut
tarafndan da terk edileceini dnd iin Kumruyu bir rakip olarak grr.
-
53
Ryan ve Kellnere gre erkek dostluuna dayal filmlerin bazlarnda kadn
karakterler hepten kayptr, varolduklarnda da ikincil rollerde olduklar grlr
(1997: 236-237). ou zaman stereotipletirilmi olan bu karakterler genellikle
erkein glgesinde yaayan, uysal ve krlgan bir yapya sahiptir. Glge Oyununda
Kumru, Ekyada Keje suskunluklaryla dikkat ekerken, Muhsin Beyde Sevda
Muhsin Beyin hapse girmesiyle tek bana varolamaz ve Ali Nazikin kanatlar
altna girer.
Erkek dostluu filmlerindeki en nemli temalardan biri, erkeklerin
iktidarlarn kaybetme tehlikesiyle kar karya kalmalardr. Bunun en nemli
nedenlerinden biri, aile kurumundaki zlmelerle birlikte, ataerkil yapnn
sarslmasdr. Turgul filmlerinde de geleneksel aile kurumuna rastlanmaz; karakterler
byk lde yalnzdr.* Ak, filmlerin nemli ortak noktalarndan biridir ancak
erkek
top related