1

GIÁO PHẬN KONTUMBAN TRUYỀN THÔN

AN KHÊ – NƠI GHI DẤU NHỮNG BƯỚCCHÂN ĐẦU TIÊN CỦA CÁC VỊ THỪA SAI

Kontum, tháng 08 năm 2012

2

AN KHÊ – NƠI GHI DẤU NHỮNG BƯỚC CHÂNĐẦU TIÊN

CỦA CÁC VỊ THỪA SAI

An Khê là vùng địa đầu trong công cuộc truyền giáocho người dân tộc thiểu số. Đây là vùng đất mà thầy sáu Do đãđặt chân lên đầu tiên và từ đó hướng dẫn các vị thừa sai lênKon Tum vào năm 1848. An Khê lúc bấy giờ được gọi là TâySơn Thượng. Ngày nay, vùng này bắt đầu từ đèo Mang Yang(phía Tây) đến hết đèo An-Khê phía đông gồm ba huyện:huyện Dak Pơ ( mới thành lập vào năm 2004), huyện K' Bang(phía Bắc, vùng đất các thừa sai tiên khởi lên vùng Kontum) vàhuyện Kon Chro (phía nam, có đường đến Cheoreo, nay là thịxã Ayunpa) và thị xã An Khê (xưa được gọi là An Sơn).

Vùng An Khê đã trải qua biết bao thăng trầm của lịchsử: khi thì bị bách hại dữ dội như những vụ chém giết đốt phátại Chợ Đồn, khi thì gặp lúc bình yên và thuận lợi – đó là lúcphong trào di dân lên Tây Nguyên lập nghiệp tạo nên một sứcsống mới cho vùng này. Tất cả đều do sự quan phòng yêuthương của Thiên Chúa và Ngài đã nâng đỡ giữ gìn để đến nayvùng đất này đã trở thành một giáo hạt thuộc giáo phận KonTum1.

Vì vậy, trong hành trình tìm về cội nguồn của giáo phậnKon Tum, chúng tôi sẽ trình bày vùng này dưới bốn khía cạnh:trước hết chúng tôi sẽ đề cập đến lịch sử của vùng đất này,phần tiếp theo được dành để nói về địa lý của vùng, trên cơ sởđó chúng tôi sẽ nêu lên hành trình mang Tin Mừng đến vùngTây Nguyên thông qua vùng đất này và phần cuối được dành

1 Giáo hạt An Khê được tách ra từ giáo hạt Pleiku ngày 20 tháng 11 năm2009

3

để nói về quá khứ-hiện tại và tương lai của các xứ đạo trongvùng.

1.Lịch sử một vùng đấtAn Khê xưa kia thuộc về Bình Định, xứ này nguyên

xưa là đất Việt Thường Thị2. Tục truyền rằng: Năm 2353 trướccông nguyên, xứ Việt Thường Thị đem dâng rùa thần sangTrung Quốc, sau hai lần thông dịch mới hiểu nhau. Rùa thầnsống nghìn năm, vuông hơn ba thước, lưng có chữ khoa đẩu(giống hình con nòng nọc) ghi việc từ khi trời đất mới mở trởvề sau. Vua Nghiêu sai người chép lại, gọi là lịch rùa.3

Đến đời nhà Tần, xứ này là huyện Lâm Ấp thuộcTượng Quận; đời nhà Hán là huyện Tượng Lâm thuộc quậnNhật Nam; đời Hậu Hán (năm 137) người trong quận làm chứcquan nhỏ tên là Khu Liên nổi lên giết quan huyện, tự xưng làvua Lâm Ấp. Năm 605, lấy lại Lâm Ấp đặt làm Xung Châu rồiquận Lâm Ấp. Đời Đường, năm 627, đổi tên là Lâm Châu coiba huyện Lâm Ấp, Kim Long, Hải Giới. Năm 803, nhà Đườngbỏ đất này, dân chúng dựng nước Chiêm Thành, chiếm đất nàylàm thành Đồ Bàn (sau là thành phố Qui Nhơn) và Thị Nại (saulà thành phố Qui Nhơn)4.

Vào năm 1470, Vua Lê Thánh Tôn, niên hiệu là HồngĐức đã tiến đánh Chiêm Thành. Năm sau, vua đã giành đượcchiến thắng bắt sống được Trà Toàn và đem quân về; đồng thờibờ cõi đất nước cũng được mở đến Thạch Bi (nay thuộc Phú

2 Quốc sử quán, Đại nam nhất thống chí (ghi tắt NTC). Tỉnh BìnhĐịnh. Nguyễn Tạo dịch. Nha Văn hóa BQGGD. Sài Gòn, 164. Trang10

3 Theo NTC, sđd, trang 104 Theo NTC, sđd, trang 10

4

Yên).5 Sau khi Trà Toàn bị bắt, tướng là Bô Trì Trì chạy đếnPhiên Lung (Phan Rang ngày nay), giữ lấy đất ấy, xưng là vuaChiêm Thành. Trì Trì lấy được 1 phần 5 đất nước Chiêm, saisứ sang xưng thần tiến cống. Vua phong cho làm vương. Vualại phong vương cho Hoa Anh và Nam Bàn, làm ba nước đểràng buộc6. Nước Nam Bàn là miền Buôn Ma Thuột và GiaLai-Kontum ngày nay. Điều này đã được Lê Qúy Đôn xácnhận: “Vua Lê Thánh Tôn phong cho vua nước Nam Bàn ở vềphía tây phủ Phú Yên… Lại từ đây, người ta đưa tiền hay củacải thuê người man, nhờ dẫn đường theo sơn lộ đi mười bốnngày nữa đến nơi có hai vị Thủy Xá và Hỏa Xá của nước NamBàn”7. Mặt khác, Lê Qúy Đôn đã mô tả đường phía tây đi tớinước Nam Bàn khá minh bạch: “Cựu cai đội Văn Thế Nghị cónói ông đã từng quản lãnh ba đội Nội phủ sơn trường, Thámsơn thủ hương, Tân Am sơn. Ba đội này từng đi vào các sơnđầu để tìm kiếm kỳ nam hương. Từ suối Yên Lạc lên đến cácthôn Hà Nghiêu, Bất Cày, qua núi La Hai giáp giới với địaphận phủ Phú Yên, rồi đến con đường đi qua các xứ Lôi Sông,Nước Nóng, Thượng Như đến suối Hà Trôi là có dân các sáchthuộc người Đê và người Man phai đi đến ba ngày. Lại từ đây,người ta đưa tiền hay của cải thuê người Man, nhờ dẫn đườngtheo sơn lộ đi 14 ngày nữa thì đến nơi có hai vị Thủy Vương và

5 Sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư nói rất rõ về sự thắng trận như sau:“Ngày 27, vua thân đem đại quân đánh phá thành Thị Nại (nay là QuiNhơn). Ngày 28 vua tiến vây thành Chà Bàn. Ngày 29, vây sát thànhmấy vòng. Tháng 3 ngày mồng 1 (năm Tân Mão, 1471), hạ được thànhChà Bàn, bắt sống được Trà Toàn rồi đem quân về”… (Ngô Sĩ Liên,Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (SKTT), bốn tập. Cao Huy Giu phiên dịch,Đào Duy Anh hiệu đính, chú giải và khảo chứng. Nxb KHXH, Hà Nội1971-1972 (in lần thứ 2). Tập III, tr.237

6 SKTT, sđd, Tập III. tr.2377 SKTT,sđd. Tập III, chú giải số 147 tr.357

5

Hỏa Vương8 nước Nam Bàn. Nước này có hơn 50 thôn lệthuộc”9. Như vậy, vào triều Lê, vua Lê Thánh Tôn đã thiết lậpmột vương quốc trên vùng Tây Nguyên này.

Từ cuối thế kỉ XVII, người Việt đã có mặt khai phávùng đất này. Sách Hoàng Lê nhất thống chí ghi: “Ấp Tây Sơnthuộc địa phần xứ Quảng Nam… Khoảng năm Thịnh Đức(1653-1657) quân nhà Nguyễn ra đánh Nghệ An, chiến được 7huyện phía nam sông Cả rồi dồn bắt tất cả những cư dân đưavề Nam cho sống ở vùng Tây Sơn”10. Sách Đại Nam chính biênliệt truyện, quyển 30 cho biết “Ấp Tây Sơn có hai ấp Nhất vàNhì nay là 2 thôn An Khê, Cửu An, đất Quy Ninh (nay là HoàiNhơn)”11

Ấp Tây Sơn Nhất tức thôn An Khê đã được NguyễnQuang Ngọc xác định là thôn An Lũy xã Cư An thị xã An Khêngày nay12. Còn ấp Tây Sơn Nhì tức Cửu An cách An Lũy12km về phía Bắc.

Tiếp theo lớp người Việt đầu tiên này, những ngườiViệt từ đồng bằng ven biển miền Trung lên khai phá đất đai vàlập nghiệp ngay càng đông. Những thôn xóm của người việtmọc lên bên cạnh những ngôi làng của người Bahnar. Tuynhiên, việc khai hoang lập ấp chỉ được đẩy mạnh từ thời Tây

8 Nơi đóng đô của Thủy Xá và Hỏa Xá là ở thượng nguồn sông Đà Rằng9 Lê Qúy Đôn, Phủ Biên Tạp Lục, Lê Xuân Giáo dịch, Sài Gòn, 1972.

Hai tập. Tập I, tr.216-21710 Hoàng Lê nhất thống chí, tập 1, NXB Văn học, 1984, tr.9911 Nguyễn Quang Ngọc, Ấp Tây Sơn trong Tư liệu về Tây Sơn – Nguyễn

Huệ, tập 1, Trên đất Nghĩa Bình, Sở VHTT Nghĩa Bình, tr.1312 Ibid, tr.15

6

Sơn Tây Sơn lên khởi nghĩa trở về sau, trong khi đó dân cư chủyếu là người Bahnar13.

Trong quá trình xây dựng căn cứ chuẩn bị khởi nghĩa,nghĩa quân Tây Sơn đã xây dựng ở An Khê một địa bàn vữngchắc dựa trên cơ sở khai phá đất hoang để lập nên những cánhđồng lúa nước mà dấu tích còn lại đến ngày nay như “Cánhđồng Cô Hầu”, nay thuộc địa phận xã Nghĩa An huyện K’bang,“Vườn Mít” ở xã Nghĩa An. Như vậy, đến cuối thế kỷ XVIII,dấu ấn của người Việt đã lan rộng trên khắp vùng An Khê.

Sau khi đánh bại nhà Tây Sơn (1802), nhà Nguyễn đãcho thiết lập ở vùng Thượng đạo những nguồn sở để thu thuếnhư Cầu Bông, Phương Kiệu. Đại Nam nhất thống chí có chép:“ở chỗ thôn An Khê, huyện Bình Khê là chỗ nha kinh lý cũ, xứChợ Đồn, nguyên trước là ấp An Sơn, tên là sở nguồn CầuBông, nơi đây có nhiều lam chướng nên năm Minh Mạng thư10 (1829) dời qua chỗ này (thôn An Khê) và đổi tên thànhPhương Kiệu...”14

Đến năm 1877, bố chánh tỉnh Bình Định là Phan VănĐiển dâng sớ xin khẩn điền, vua cho nên đặt nha kinh lý tạithôn An Khê, đặt quan lại cư trú, sớm mộ dân canh khẩn haibên bờ sông Ba15. Cùng với Phan Văn Điển có ông Trần Văn

13 Vũ Minh Giang, Tây Sơn Thượng đạo căn cứ địa buổi đầu của cuộckhởi nghĩa trong Góp phần tìm hiểu phong trào nông dân Tây Sơn –Nguyễn Huệ, sở VHTT Nghĩa Bình, tr23.25

14 Nguyễn Quang Ngọc, sđd, tr.1915 Theo NTC, sđd, trang 5.

Theo sách Quốc triều Hương khoa lục của Cao Xuân Dục bản dịchtiếng Việt của Nguyễn Thúy Nga và Nguyễn Thúy Lâm, Nxb Tp.HCMin năm 1993, tr. 320 chép vắn tắt về ông Phan Văn Điển như sau:PhanVăn Điển người xã An Thổ huyện Mộ Đức tỉnh Quảng Ngãi. Làmquan tới chức bố chánh Bình Định kiêm chức doanh điền chánh sứ tạinhà kinh lý An Khê

7

Thiều cũng góp công sức rất lớn vào việc khai khẩn vùng đấtnày và đã lập được 28 thôn16. Vậy việc khai khẩn vùng đất AnKhê là do ông Phan Văn Điển và Trần Văn Thiều tiến hành.Năm 1888, cải đặt làm huyện Bình Khê, thuộc phủ An Nhơn17.

Năm 1910, tỉnh Bình Định khi ấy có khoảng 557.876người chia ra: 550.000 người Kinh, 7000 người Thượng, 750người Hoa, 120 người Pháp, sáu người Ấn gồm ba phủ: phủ AnNhơn, phủ Hoài Nhơn, phủ Tuy Phước; bốn huyện: huyện TuyPhước, huyện Phù Mỹ, huyện Hoài Ân, huyện Bình Khê, vàhuyện Phù Cát. Trong đó, tổng An Khê thuộc về huyện BìnhKhê. Tổng này gồm có 11 xã thôn với 4792 người.18

16 Trong gia phả họ Trần do cháu xa của ông Thiều là ông Trần MạnhSanh chấp bút, phần viết về ông Trần Văn Thiều như sau: Ông TrầnVăn Thiều tự Ngô Âm, sinh ngày 06 tháng 12 năm 1817 tại Hà Nội,đậu cử nhân khoa Bính Ngọ (1846) tại Huế (…). Năm 1877, ôngphụng chỉ vua Tự Đức, giữ chức kinh lý tại nha kinh lý An Khê cùngvới ông Phan Văn Điển, bố chánh tỉnh Bình Định, thực hiện công táckhẩn hoang tại cao nguyên An Khê. Ông dốc toàn lực, bất kể rừngthiêng nước độc, chiêu dân khẩn hoang, lập được 28 thôn bên bờ sôngBa tức là toàn địa phận huyện An Khê ngày nay. Sau bốn năm trấnnhậm, khai phá và xây dựng, biến vùng rừng núi hoang vu đầu chướngkhí thành một vùng trù phú, dân cư đông đúc, nông lâm sản dồi dào,ông lâm bệnh rồi từ trần ngày 2 tháng 11 năm 188, thọ 65 tuổi. Dân địaphương thương tiếc vô cùng và tôn ông làm thành hoàng hạt An Khê.

17 Nguyễn Đình Đầu, sđd, tr.7818 Nguyễn Đình Đầu, sđd, tr.130

8

Đến thời Pháp thuộc, An Khê thuộc tỉnh Gia Lai gọi làhuyện Haut Dakpa, sau đổi là huyện An Khê.

Ngày 13 tháng 3 năm 1959 An Khê thành huyện AnTúc, tỉnh Bình Định.

ĐẠI NAM NHẤT THỐNG CHÍ(Tài liệu nói về việc đi khai khẩn ấp An Khê)

9

Từ năm 1975-1991 lấy lại tên cũ là huyện An Khê, trựcthuộc tỉnh Gia Lai-Kontum

Tháng 10 năm 1991, tách tỉnh Kon Tum ra khỏi tỉnhGia Lai và huyện An Khê thuộc về tỉnh Gia Lai.

Ngày 09 tháng 12 năm 2003, huyện An Khê đổi thànhhuyện Dakpơ và trị trấn An Khê được nâng lên thành thị xã.

Như vậy, lịch sử hình thành và phát triển của vùng AnKhê đã trải qua một quá trình rất lâu dài và phức tạp bắt nguồntừ thời thượng cổ và vẫn tiếp tục cho đến ngày nay và sẽ tiếpdiễn trong tương lai.

Lịch sử và địa lý luôn gắn liền với nhau. Vì vậy, để cómột cái nhìn tổng quát hơn về vùng đất này, vấn đề địa lý củavùng đất vào thế kỉ XVIII và XIX là một phần cần làm sáng tỏđể có thể hiểu được hành trình truyền giáo của các vị thừa sai.

2. Địa lýAn Khê vào thế kỉ XVIII được gọi là Tây Sơn

Thượng19 còn vùng Tây Sơn trung từ chân đèo An Khê đếnvùng Hữu Giang, Tả Giang (Tây Sơn) và vùng Tây Sơn hạthuộc các xã phía đông huyện Tây Sơn đến giáp giới huyện AnNhơn.

Vào thế kỉ XIX, khi các vị thừa sai đặt chân đến vùngđất này thì dân cư rất thưa thớt và chỉ có núi rừng trùng trùngđiệp điệp với nhiều nhánh của dãy Trường Sơn. Dòng sôngCôn chảy len lỏi giữa những dãy núi và đổ ra biển qua cửa ThịNại. Có thể nói đây là vùng núi sông hùng vĩ vì có nhiều ngọnnúi cao và đồ sộ. Trước khi có đèo An Khê, người Kinh và

19 Vùng này được gọi là Tây Sơn vì đây là nơi mà ba anh em nhà TâySơn đã sinh ra và phất cờ khởi nghĩa.

10

người Ba Na giao thương, trao đổi phẩm vật thường dùng đèoVạn Tuế qua ngã Vĩnh Thạnh và Cửu An, cách đó chừng 10km về phía bắc.

Đèo An Khê20 xưa gọi là đèo Vĩnh Viễn, cao 740 m vàdài trên 10 cây số chạy từ tây xuống đông. Trước kia, khi quốclộ 19 chưa mở, đèo chỉ là con đường nhỏ, có nhiều dốc ngượcquanh co, lởm chởm đá, có khúc phải dạng hai chân mà leomới khỏi té, nên gọi là dốc Chàng Hảng.

Từ chân đèo An Khê trở xuống Tây Sơn trung cũng cónhiều ngọn núi trông hùng vĩ. Trong đó, có núi Ông Bình tuykhông cao lắm nhưng cây cối rậm rạp và đầy vẻ bí hiểm. Mớinhìn tưởng không có đường vào, nhưng thực ra có nhiều nẻovào ra thông thương với các ngọn núi xung quanh: “Hòn Ông

20 Người Bahnar gọi đèo này là đèo Mang có nghĩa là cửa ngõ. Đây làmột trong những cửa ngõ tiến vào Tây Nguyên

ĐÈO AN KHÊ

11

Bình nằm phía tây thôn Thượng Giang. Tuy cao chỉ có 793thước, song trông rất kì vĩ và có vẻ bí hiểm. Cây cối sầm uất,ngó mịt mờ thăm thẳm như không có đường lưu thông. Nhưngsự thật thì có nhiều đường lối ra vào. Nơi triền phía Bắc, cóđường đèo đi từ Đồng Hào ở ngả Đông, lên Trạm Gò. Cửu Anở ngả Tây. Đèo này gọi là Đèo Vạn Tuế, tuy ngắn song dốc vàđá mọc lởm chởm nên rất khó đi. Ở triên phía Nam có conđường mòn chạy theo hướng Đông Nam để đến đèo AnKhê”21.Đối diện hòn Ông Bình có hòn Ông Nhạc khí thế cũngrất hùng hiểm. Từ hai ngọn núi này núi chạy từng từng, lớp lớpvào hướng nam và đông nam với các núi Màn Lăng, Bà Phù,còn gọi là hòn Nhật, hòn Nguyệt. Từ Tây Sơn Trung xuôixuống Tây Sơn Hạ gặp dãy Hoành Sơn chắn ngang.

Tây Sơn Hạ núi không còn liền dãy nữa, chỉ có hònTrưng Sơn (Phú Lạc) cao nhất vùng trông rất khôi hùng. Nhìngần giống con bò đực sung sức, nên người dân trong vùng quengọi Hòn Sung, ở xa trông giống như ngọn bút, cùng với HònNghiên bên kia sông Côn tạo thành niềm cảm hứng cho thơ ca22.

An Khê lúc bấy giờ là vùng núi non hiểm trở. Vì vậy,hành trình đưa Tin Mừng lên Tây Nguyên của các nhà thừa saiđòi hỏi rất nhiều nỗ lực và ơn Chúa.

3. Hành trình đưa Tin Mừng lên miền đất TâyNguyên

Ngay khi đặt chân đến Nam Kỳ vào năm 1829, linhmục Étienne Cuénot đã nhận ra lợi ích của công việc truyềngiáo, ngài đã tiến hành thám hiểm các đồng bằng sông CửuLong và các con sông nhánh của nó là sông Bla, sông Pôkô vàcác đồng bằng thuộc nước Lào. Dân cư tập trung rất đông đúc

21 Quách Tấn, Non nước Bình Định, Nam Cường xuất bản, 1967, tr.5322 Quách Tấn, sđd, tr 40-53

12

ở bên bờ những con sông này và theo lời của lái buôn, cũng cónhững người theo đạo sống dọc các bờ sông đó23.

Vào giữa những năm 30-34 của thế kỷ XIX, trong khiđảm nhận trách nhiệm mục tử, Giám Mục phó đại diện TôngTòa địa phận Đàng Trong (1835), Đức Cha Cuenot (nay đượcphong lên bậc Hiển Thánh Tử Đạo) đã quan tâm đặc biệt đếnviệc truyền giáo cho vùng dân tộc ít người phía tây24. Thêmvào đó, trong tình thế tôn giáo bị cấm cách bắt bớ dưới ba triềuvua họ Nguyễn (vua Minh Mạng, Thiệu Trị vả Tự Đức), ĐứcCha quyết định cho người tìm đường lên Tây Nguyên đểtruyền giáo, đồng thời làm nơi ẩn trú cho các linh mục, tu sĩ,giáo dân và đào tạo linh mục tương lai chuẩn bị cho việc mụcvụ sau này. Ngài cho người tìm đường lên vùng cao theo ngãQuảng Nam, Quãng Ngãi (1839), theo hướng tây Phú Yên(năm 1842) đến vùng người Jrai (vùng Krong Pa và Ayunpangày nay), nhưng đều thất bại. Sau khi Vua Tự Đức lên làmvua được sáu tháng, nhà vua đã ra sắc chỉ cấm đạo, vùngtruyền giáo địa phận Đông Đàng Trong (được chia 1844) sốngtrong tình trạng cực kỳ khó khăn và nguy hiểm bị tiêu diệt, nênĐức Cha một lần nữa quyết định sai Thầy Sáu Do tìm cách lênvùng Tây nguyên theo ngã An Sơn (An Khê ngày nay).

23 Jean Thiébaud, Thánh Giám Mục Thể, Paris, 1988, tr.90-9124 X.Camille Tissot, Vie du Bienheureux Etienne- Théodore Cuénot,

Paris tr. 98.

13

3.1. Hoàn cảnh An Sơn

An Sơn là nơi buôn bán giữa người kinh và người dântộc. Lái buôn người kinh cũng từ đó rảo khắp các buôn làngcủa dân tộc để buôn bán hàng hóa.

Vả lại, An Sơn là một điểm trong con đường thượngđạo của các ngưòi dân tộc di chuyển từ Nghệ An đến vùngBình Định; An Sơn cũng là con đường thượng đạo dẫn đến bộlạc Hơdrung (Pleiku), từ đó hoặc lên Kontum, Đaktô; từ đó đisâu vào Hạ Lào, hoặc tiến vào phía nam đến các cư dân Jrai,Rađê, M’nong... rồi đến vùng Gia Định. Cũng có những conđường thượng đạo Tây Trường Sơn, từ Thượng Lào đến HạLào tiến đến Bắc Campuchia, rồi tiến thẳng đến thành GiaĐịnh, hoặc qua Thái Lan. Có thể nói đường thượng đạo TâyTrường Sơn là con đường nhân chủng đã hình thành rất xa xưacủa cư dân cổ, thời đá cũ, ít nhất thời đá mới, vì nay người tađã gặp rất nhiều rìu đá có rải rác khắp vùng Tây Nguyên và HạLào.

Nhưng từ khi An Sơn là cứ điểm của 3 anh em NguyễnNhạc khởi nghĩa, Triều đình Huế nghi kỵ và nghiêm cấmnhững người sống trên vùng này và người Thượng vượt quáAn Sơn. Trong thời kỳ cấm đạo, việc canh phòng cẩn mật,chặn bắt các linh mục thừa sai và bản xứ càng triệt để hơn.

THÁNH GIÁM MỤC STÊPHANÔ CUÉNOT THỂ - NGƯỜIKHAI SÁNG VÙNG TRUYỀN GIÁO KONTUM

(1802-1961)

14

Vua Minh Mạng ra tất cả 6 sắc chỉ cấm đạo. Một sắcchỉ cuối cùng của ông vào tháng 6/1839 truy lùng các giáo sĩvà điều tra tình hình giáo dân. Vua Thiệu Trị tháng 5/1847 rachiếu chỉ cấm đạo nhân vụ tàu Pháp bắn phá cửa Đà Nẵng. VuaTự Đức vừa lên ngôi, tháng 8/1848, ông liền ra chiếu chỉ lùngbắt hết các giáo sĩ cách dữ dội. Trong lúc đó, tại Bình Định,ông Quan Tổng đốc chống đạo đặt quân lính canh gác vùng AnSơn (An Khê) cẩn mật để bắt các linh mục đang tìm cách trốnlên vùng Bahnar. Đức Giám mục Cuénot Thể phải trốn tránh,nay ẩn chỗ này, mai phải đi nơi khác và đau lòng khi thấy cáctín hữu, linh mục bị tù đày. Là chủ chăn, Đức cha quyết địnhcho người tìm đường lên vùng dân tộc xây dựng nơi an toàncho đoàn chiên của mình.

3.2. Thầy Sáu Do trở thành đầy tớ để mở đường lênTây Nguyên qua ngả An Sơn

Trong thời bắt đạo, một thừa sai Tây Phương không thểđi đến An Sơn mà không gặp hiểm nguy. Đức cha cần mộtngười kinh để đi khám phá và mở đường. May mắn thay, lúcđó địa phận Đông Đàng Trong xuất hiện chủng sinh NguyễnDo vừa từ Chủng viện Pinăng trở về, sau khi ở đó chín năm:bảy năm học và hai năm phụ giáo. Ban giáo sư chủng viện đãhết lời khen ngợi Thầy qua các báo cáo gởi về cho Giám Mụccủa Thầy. Đức tính nổi bật của thầy là lòng can trường, hăngsay, đời sống phó thác. Vì thế, Đức cha đánh giá cao Thầy vàquết định trao cho thầy trách nhiệm đi mở đường để đưa TinMừng lên Tây Nguyên.. Đức cha đặt thẳng vấn đề với Thầy:

“Thầy phải mở qua ngả An Sơn một con đường để đitruyền giáo cho các bộ lạc thượng. Thầy sẽ làm thế nào đểhoàn thành việc đó?

“Con sẽ làm lái buôn - thầy đáp lời - và trong khi giảlàm người buôn bán, con sẽ tiến sâu vào bên kia ranh giới mà

15

các lái buôn chưa từng vượt qua. Một khi khảo sát địa hìnhxong, con sẽ trở về và đưa một vị thừa sai đến vùng đó”.

“Quá tốt - Đức cha nói. Ta mong đợi nhiều nơi thầy.Nhưng để thực hiện một việc quan trong như vậy, thầy cần đủcan đảm, ta ban cho thầy qua việc phong chức Phó tế. Thầyhãy dọn mình trong việc tĩnh tâm và cầu nguyện để đón nhậnân sủng mà Thiên Chúa sắp ban cho thầy”25.

Thầy sốt sắng tĩnh tâm, cầu nguyện và lãnh nhận chứcthánh phó tế để ra đi chu toàn trách nhiệm đầy gian nguy đangchờ đón thầy.

Thầy dự định làm lái buôn, nhưng nghĩ lại vì không cómôn bài do quan cấp, nên thầy thay đổi kế hoạch, thay vì làmchủ thì làm đầy tớ. Tám ngày sau khi lãnh nhận chức phó tế,thầy Sáu Do vượt qua những dãy núi nằm giữa Bình Định vàAn Sơn26 với bộ quần áo rách rưới tả tơi. Thầy đến xin giúpviệc cho một ông lái buôn tên Quyền tại An Sơn27. Thầy đượcchủ giao việc nuôi heo, gà trong gia đình chủ. Thời gian sau,ông chủ thấy người đầy tớ mới tới cần cù, thông minh và siêngnăng nên đã nâng cấp “người chăn gia súc” lên làm đầu bếpmang nồi niêu, chén bát lếch thếch tháp tùng theo ông chủ láibuôn từ làng này đến làng nọ. Thầy có dịp tiếp xúc và theo dựđịnh riêng của mình.

25 P.Dourisboure, Dân làng hồ, Nxb Đà Nẵng, 2010, tr.1526 Con đường từ Bình Định đến An Sơn27 Tờ nguyệt san địa phận Kon Tum “Hlabar Tơbang”, 1915, tr.12

16

Nhà chung Gò Thị - Nơi Đức Giám MụcStêphanô Cuénot Thể đã gởi các nhà

truyền giáo lên Tây Nguyên

Thầy quansát địa hình, cốgắng học tiếngdân tộc. Sau sáutháng nay đây maiđó nơi các buônlàng dân tộc trongsứ mệnh được

giao phó, thầyhọc tạm đủ thổngữ và biết được

đường đi lối về để thực hiện sứ mệnh tạo lập cơ sở tại vùngTây Nguyên. Thầy về báo cáo cho Đức cha là thầy muốn thửlàm người lái buôn vượt qua những bộ lạc Thượng mà các conbuôn người Kinh khác chưa bao giờ đi đến... Đức cha bằnglòng dự kiến đó và cho bốn chủng sinh cùng đi theo thầy.

Đức cha còn tiên liệu cơ sở giao liên giữa vùng cao vớivùng Trung Châu cho các chuyến đi khai mở lên vùng TâyNguyên sau này. Hiểu rằng cần phải có một cơ sở có giáo dâncư ngụ làm điểm giao liên, Đức cha nhờ ông Cả An28 thuộc họMương Lỡ (họ Gò Mục, thuộc địa sở Nhà Đá sau này) đemmột số ít tín hữu đạo đức đến xây dựng và sống với ngườilương tại Trạm Gò (gần Cửu An, An Khê ngày nay) để làm nơitrú chân cho các vị truyền giáo khi lên xuống vùng dân tộcBahnar.

Trạm Gò nằm một nơi hẻo lánh về phía tây bắc An Sơn(cách thị trấn An Khê ngày nay khoảng trên 10 cây số) là làngngười Kinh cuối cùng theo hướng này. Đây cũng là cơ sở dự

28 P.Ban và S. Thiệt, Mở đạo Kon Tum, Imprimerie de Qui Nhơn, 1933,tr.15

17

trữ lương thực, và là nơi tập luyện quân lính của anh emNguyễn Nhạc trước kia.

Để đến Trạm Gò, cần đi theo một con đường khó khănnhưng người Kinh cũng có thể dùng đến, miễn là từ Bến29 (hữungạn sông Côn đối diện Vĩnh Thạnh) vượt qua Dóc Ván thẳngđứng giữa hai đỉnh núi: núi ông Bình và núi ông Nhạc. Bến(sau này có họ đạo Định Quang) được Đức cha cho một số tínhữu đạo đức đến lập nghiệp và là nơi dừng chân tiếp đoàntruyền giáo lên xuống vùng Tây Nguyên qua ngả Trạm Gò,không qua An Sơn.

Trong khi xây dựng các sở này, thầy Sáu Do vận độngmua một môn bài buôn bán tại các buôn làng dân tộc lân cậnranh giới Trung Châu trên đường dẫn đến xứ người Bahnar.

3.3. Thầy sáu Do trở thành lái buôn tìm kiến conđường khác

Đoàn thương buôn giả danh này những ngày đầu dichuyển an toàn từ Gò Thị qua An Sơn đến bộ lạc Hơdrung(Pleiku) theo trục quốc lộ 19 ngày nay. Một số người dân tộcvùng Hơdrung tưởng đã gặp được đoàn con buôn giàu có, nênđịnh bắt người cướp của. Giữa đêm khuya, thầy cùng các bạnđồng hành bỏ tất cả hàng hoá lại để tẩu tán thoát thân về GòThị, phải chịu đói nhịn khát vì không có gì đổi lấy miếng cơmcho đỡ đói.

29 Làng Bến là làng gần bên sông, ở hữu ngạn sông Côn, đối diện vớiVĩnh Thạnh, nay thuộc Định Quang, xã Bình Quang, huyện Tây Sơn(Bình Định) nằm thượng nguồn cách Đồng Phó khoảng 15 cây số. Vàonhững thập niên 20-30, họ Định Quang được hình thành trực thuộc họĐồng Phó; Ông Trịnh Công làm biện trông coi cơ sở nầy, họ đạo bịphân tán vào những năm 1945-1948. Nay còn một số hộ công giáo(Lời thuật của ông Trịnh Cẩn nguyên quán ở Định Quang, là con củaông Trịnh Cống). Trong tài liệu Pháp Việt thay vì “ Bến” viết “Ben”.

18

Dầu thất bại lần này, thầy Sáu Nguyễn Do cũng thulượm được nhiều kết quả quan trọng đã làm chuyển hướng việctruyền giáo sau này: biết thêm tiếng thổ dân và khám phá ramột con đường khác, tuy khó khăn hơn, nhưng an toàn hơn,theo hướng bắc, sau đó đi về hướng tây nam. Đức Cha chọncon đường này.

Trong thời gian Thầy Sáu Do làm người giúp việc choông Quyền, cũng như sau đó đóng vai người buôn. Đức Cha

BƯỚC CHÂN TÌM ĐƯỜNG LÊN TÂY NGUYÊN CỦATHẦY SÁU DO QUA NGÃ AN SƠN – TRẠM GÒ (1848)

19

cũng cho thành lập một số điểm giao liên tiện đường lên xuốngnhư tại Bến, Trạm Gò và An Sơn30 để làm chỗ dừng chân, ẩnnúp của các vị truyền giáo.

3.4. Thầy sáu Do hướng dẫn thành công đoàn truyềngiáo lên miền Tây Nguyên

3.4.1. Thất bại trong lần đầu tiênChuyến đi lần này có cha Combes (Cha Bê đã đến Việt

nam vào năm 1849) cùng ba hay bốn thầy khác nữa được thầySáu Do dẫn đường. Đoàn thám hiểm có đổi hướng di chuyển sovới chuyến đi lần trước, đi từ Gò Thị đến Trạm Gò mất 3 ngày:2 ngày đi đường sông bằng ghe, ngược dòng sông Côn đến địađiểm Bến và từ đó mất một ngày đường leo núi qua Dốc Vánmới tới Trạm Gò. Chuyến đi này chẳng may đoàn truyền giáobị đàn voi rượt tại đèo Mang Giang, mọi người cố thoát thân,một thầy bị trọng thương. Sau cảnh trốn thoát đàn voi, đoàntruyền giáo lại đương đầu với cơn mưa như trút, khe suối đầynước chảy cuồn cuộn, không sao tiến lên phía trước được. Cuốicùng, đoàn người bụng đói, lạnh buốt đến xương tuỷ, quần áotả tơi cũng đã lần mò về được Gò Thị để trình kết quả tộinghiệp cho Đức cha. Khi nghĩ lại, Cha Combes cũng ớn lạnh,nhưng tính vui vẻ, cha thường bảo: “Đó là cuộc viễn du củabọn thỏ đế”31.

Đức cha lạnh nhạt tiếp đón và nói với họ:

30 Ngày nay tại phía bắc nhà thờ Chợ Đồn khoảng vài cây số còn địadanh “nền nhà thờ”, nằm trên trục đường Trạm Gò, Thủ Thủy đếnHơdrung (Pleiku ngày nay). Rất có thể địa danh nầy có cơ sở An Sơnxưa kia, bị tàn phá năm 1884 với hai cơ sở trên.

31 P.Dourisboure, Sđd, tr.23

20

“Vì thời tiết xấu còn kéo dài, tôi cho các vị mười lămngày để nghỉ ngơi; sau thời gian này, các vị sẽ lại lên đường.Và lần này, đừng có vô phúc mà quay về như vậy nữa!”32.

Đức cha lại cho Cha Fontaine (tên Kinh là Hoàng, têndân tộc là Bok Phẩm) sửa soạn hành trang tháp tùng ChaCombes lên đường.

3.4.2. Đặt chân đến Trạm Gò để tiến vào vùng đấtTây Nguyên

32 P.Dourisboure, Sđd, tr.24

NHỮNG NƠI CÁC VỊ THỪA SAI ĐÃ ĐI QUAĐỂ ĐẾN KON TUM

21

Chuyến viễn du lần này, đoàn truyền giáo gồm 2 linhmục thừa sai: Cha Phêrô Combes và Cha Fontaine cùng với 7thầy: thầy Bảo (thầy tư), thầy Tài, thầy Chính, thầy Biểu, thầyBường, thầy Tiến và thầy Phiên dưới sự hướng đạo sáng tạođầy táo bạo của Thầy Sáu Do33. Thầy vạch ra một kế hoạchthay vì di chuyển ban đêm sẽ đi ban ngày. Nhưng để che bớtlàn da trắng có thể làm nguy hại bại lộ, mặt mày chân tay 2 vịthừa sai được bôi một lớp màu sậm, giống như màu da ngườiKinh. Nhờ vậy, đoàn vượt qua an toàn từ Gò Thị đến Trạm Gòbằng con đường đã đi lần trước. Như vậy, đoàn truyền giáo đãđặt chân được đến vùng đất Tây Nguyên. Từ đây, đoàn sẽ tiếptục đi sâu vào vùng này để mang Tin Mừng đến cho anh emngười dân tộc.

33 x. Hlabar Tơbang, năm 1915, tr. 23.

NHỮNG LỘ TRÌNH CỦA CÁC THỪA SAI LÊNTRUYEÀN GIAÙO TAÂY NGUYEÂN

22

4. Lược sử các xứ đạo tại vùng An Khê và tương laingày mai

4.1. Giáo xứ An Khê4.1.1. Giai đoạn khai sángNăm 1956, cha Lãng (Landrade) nguyên cha xứ Chợ-

Đồn được Tòa Giám Mục cử về làm cha sở Chợ Đồn thay chaAnrê Phan Thanh Văn. Thời đó, Cha Lãng coi sóc cả khu vựcAn Khê, An Phong, An Qúy, An Lũy và Đồng Găng. Nhậnthấy tại An Khê từ phía Đồng Găng xuống đến đèo An-Khê đãcó khá nhiều giáo dân, nên ngài tình nguyên tới đó xây dựngcộng đoàn.

Năm 1959, họ đạo An Khê được thành lập với gần 100gia đình công giáo do cha Lãng chánh xứ Chợ Đồn kiêmnhiệm. Vì chưa có nhà thờ nên cha Lãng đã mượng ngôi nhàcủa ông Antôn Bùi Thế Viện làm nhà nguyện (hiện này là nhàsô 128/1 đường Đỗ Trạc, phường Tây Sơn, thị xã An Khê)nhưng chưa được bao lâu, ngài bị bệnh và trở về Pháp nghỉ.

4.1.2. Giai đoạn phát triểnNăm 1960, cha Giuse Nguyễn Đức Ngọc từ Song Mao

được đổi về thay thế cha Lãng. Cha Ngọc đã qui tụ một số giáodân ở rải rác tụ hợp lại với nhau và thành lập một họ đạo nhỏtại Song An (nay là xã Song An, thị xã An Khê). Họ này trướcgọi là Gò Định, sau đổi thành Ngọc An, có khoảng 40-50 giađình. Cha Ngọc lập một nhà nguyện cách quốc lộ 19 khoảng3km, nhưng do an ninh không thuận lợi, cha đưa số giáo dântại họ đạo Song An về gần An Khê. Ngài hăng hái thăm hỏi cácbổn đạo và mở rộng việc loan báo Tin Mừng. Ngài vẫn tiếp tụcmượn nhà ông Antôn Bùi Thế Viện làm nhà nguyện, cử hànhthánh lễ và ban các bí tích.

23

Cũng trong khoảng từ năm 1960-1961, Cha Ngọc thànhlập họ Cửu An (nay thuộc xã Tú An, thị xã An Khê). Họ CửuAn ,trước kia là Trạm Gò, còn một vài địa danh như giếngXóm Đạo, cách nền nhà thờ Cửu An do Cha Ngọc xây năm1960-1961, khoảng vài cây số về hướng đông bắc. Ông TháiTrường Sanh và ông Nguyễn Mầu trong Ban chức Việc năm1960. Họ nầy vào thời gian trên có khoãng 30 hộ công giáo,và đã di tản vào năm 1963. Nay còn nền nhà thờ của Cha Ngọcxây dựng và vài gia đình công giáo. Ngoài ra Cha Ngọc cònquy tụ các gia đình công giáo và lập họ Thủ Thủy và sau cuộcdi tản 1963 chỉ còn vài gia đình (họ Thủ Thủy nay thuộc xãCửu Tú, phía bắc thị xã An-Khê).

An Khê lúc bấy giờ là trung tâm điểm nên cha Ngọc đãtrình lên Đức Giám Mục để xin thành lập giáo xứ. Đức GiámMục chấp thuận và An Khê chính thức là giáo xứ năm 1962.

Đến năm 1963, nhà thờ và xứ được hoàn tất sau hainăm xây dựng. Cha Ngọc và ban chức việc đã lấy tước hiệuĐức Mẹ Hồn Xác Lên Trời làm bổn mạng (hiện tượng Đức Mẹvẫn còn lưu giữ tại nhà xứ), nhưng vì ở khu vực An Khê đã cónhà thờ An Sơn lấy tước hiệu này, nên để việc chầu lượt ở cácgiáo xứ của giáo phận được đều khắp nên Cha Ngọc và banchức việc đã chọn tước hiệu Chúa Kitô vua làm bổn mạng. Trảiqua biết bao bom đạn của chiến tranh, ngôi nhà thờ vẫn tồn tạicho đến ngày nay. Ngài thành lập hội đồng giáo xứ vào năm1965, tổ chức các hội đoàn đi vào quy củ với những sinh hoạtnề nếp và quy củ. Ngoài ra các họ đạo An Lũy, Song An, CửuAn đều có các chức việc trông coi, kinh nguyện.

Với tình hình chiến cuộc sôi động, cuối năm 1965 vàđầu năm 1966 số giáo dân từ miền xuôi lên lập nghiệp ở AnKhê khá đông, họ từ Mỹ Thạch, Vĩnh Thạnh, Đồng Phó, KimChâu, Trường Cửu, Sông Cạn, Kiên Ngãi, Phú Phong, Gò Bồi

24

(tỉnh Bình Định) lên làm ăn sinh sống và định cư nhiều nhất tạiAn Lũy. Giáo dân đã lập riêng một nhà thờ tại đây dưới sự giúpđỡ của cha Ngọc. Nay là nhà thờ họ đạo An lũy, phường TâySơn, thị xã An Khê. Đến năm 1968, ngài xây ngôi trường tưthục Mai Liên (nay là trường Trung học phổ thông bán côngAn Khê) và một nhà ba tầng trù tính sẽ làm nhà thương. Năm1970, Ngài đã mời được các nữ tu Phaolô thuộc tỉnh Dòng ĐàNẵng lên giúp họ đạo và ngôi nhà đó đã trở thành tu viện luôn.Ngày 16 tháng 07 năm 1970, cha đã trao chìa khóa ngôi nhànày cho các soeurs dòng Phaolô, đánh dấu sự hiện diện của hộidòng tại vùng đất An Khê.

Năm 1971, cha lại cho xây thêm một dãy nhà dài trongkhuôn viên nhà xứ. Đây là nhà nuôi trẻ mồ côi đầu tiên của AnKhê quy tụ được trên 50 em cả trai lẫn gái sống tập thể chanhòa yêu thương. Ngài cũng xây một viện Dục Anh để chăm sóctrẻ em nghèo và tạo điều kiện cho các em ăn học. Viện DụcAnh ngày ấy đã trở thành một tập thể yêu thương dưới tên gọi“gia đình Nazareth”. Ngày nay, mỗi người một gia cảnh nhưngmối giây thân tình vẫn còn được gìn giữ và cứ đến ngày giỗcha Ngọc 22 tháng 12 là họ lại quy tụ về để chia sẻ những buồnvui trong cuộc sống. Trước biến cố mùa xuân năm 1975, giáoxứ An Khê có 1136 người với 227 gia đình công giáo.

25

4.1.3. Thời đại mới con người mớiSau ngày thống nhất đất nước, cuộc sống bao cấp với

những khó khăn phức tạp, giáo xứ bước vào một giai đoạn mớivới việc sống phúc âm giữa lòng dân tộc.

Ngày 22 tháng 12 năm 1977, trong dịp áp Lễ GiángSinh, cha Nguyển Đức Ngọc qua đời vì tai biến mạch máutrong khi ngồi giải tội. Giáo xứ vắng bóng linh mục, bơ vơ lạclõng. Sau đó Đức Giám Mục đã cử cha sở An Sơn GiuseNguyễn Hữu Quyền kiêm nhiệm trông coi giáo xứ An Khê.

Ngày 12 tháng 08 năm 1982, Đức Giám Mục AlexisPhạm Văn Lộc đã cử cha Giuse Đoàn Đức Thiệp về quản xứ.Trong thời gian này, tuy còn gặp nhiều khó khăn nhưng Ngài

VIỆN DỤC ANH HIỆN NAY LÀ NHÀ DÂN.(Sau năm 1975, Viện Dục Anh bị giải thể vì không có

kinh phí để hoạt động. Ngôi nhà đã được bán đi và đượcmột số tiền trong đó một phần chia cho các em để các em

tự mưu sinh, một phần dùng vào việc nới rộng nhà thờ

26

đã tu sửa và mở rộng nhà thờ để đáp ứng cho số tín hữu ngàycàng đông của giáo xứ. Ngày 06 tháng 01 năm 1985, ngài đãqua đời. Thêm một lần nữa giáo xứ vắng bóng cha sở.

Trong thời gian thiếu vắng này, Đức Giám Mục đã cửacha Antôn Vương Đình Tài từ trung tâm truyền giáo Pleichuetxuống giúp đỡ và cử hành thánh lễ mỗi ngày chúa nhật cho AnKhê và Chợ Đồn.

Đến ngày 10 tháng 10 năm 1988, cha Antôn Trần ỨngTường đã được Đức Giám Mục bổ nhiệm về làm chánh xứ AnKhê, Chợ Đồn. Ngài củng cố và trẻ hóa ban chức việc và bầulại ban chức việc mới. Trong thời gian này, ban chức việc,trưởng các hội đoàn và các soeurs Mai Liên đã tổ chức các hoạtđộng trong xứ, đặc biệt là các hoạt động liên xứ An Khê, ChợĐồn, An Sơn, Đồng Sơn và tham dự các hoạt động trong hạtPleiku cũng như giáo phận như giáo lý, ca đoàn, lớp ơn gọi,tham dự tập huấn về thánh nhạc và ca trưởng để tạo sự giao lưuhọc hỏi và thắt chặt mối dây thân ái. Lúc này, giáo xứ An Khêcó 250 hộ với hơn 2000 giáo dân sinh sống trên tại thị trấn AnKhê, các xã: Phú An, An Phong, An Lũy, Tân Lập, Song An,Cửu An, Cửu Định, An Thượng thuộc huyện An Khê, các xã:Bầu Dồn, Kanat, Kongbla thuộc huyện K’Bang và một số giađình thuộc huyện Konchro.

Năm 1996, ngài đã tu sửa lại hội quán và các phòng họcgiáo lý và năm 1997, đã xây dựng ngôi nhà xứ mới và vẫn cònđược sử dụng cho đến ngày nay. Giáo xứ đang từng bước đi lênthì cha Tường bị bệnh nặng và rời giáo xứ.

Không để giáo dân phải trông ngóng chờ đợi và khaokhát các bí tích, Đức Giám Mục đã cử cha sở An Sơn là PhêrôPhaolô Hoàng Văn Qui coi sóc giáo xư, lúc này một mình ngàiđảm nhiệm bốn xứ vùng An Khê ( An Khê, An Sơn, Chợ Đồn,Đồng Sơn) với năm nhà thờ (kể cả An Lũy) trên một địa bàn

27

liên huyện rộng lớn (An Khê, K’Bang, Konchro). Số giáo dânlúc này là 2327 (kể cả 180 tín hữu ở huyện K’Bang). Vì nhữngnỗ lực điều hành và duy trì các sinh hoạt của bốn giáo xứ nênCha đã lâm bệnh nặng và được Chúa gọi về ngày 08 tháng 05năm 2003.

Với địa bàn rộng lớn, An Khê là cửa ngõ Đông Gia Laivào Tây Nguyên và là cái nôi truyền giáo ban đầu của giáophận, không thể thiếu vắng Linh Mục quá lâu nên trong thờigian cha Quy bị bệnh, Đức Giám Mục đã bổ nhiệm cha TômaVũ Khắc Minh về quan nhiệm giáo xứ An Khê và Chợ Đồn kểtừ ngày 10 tháng 06 năm 2001. Vừa về nhậm chức, cha đãchỉnh đốn các hoạt động của giáo xứ, phân công phân nhiệmngười phụ trách các hội đoàn. Tháng 05 năm 2005, ngài đã tổchức bầu lại ban chức việc mới.

Với nhu cầu mục vụ và những hoạt động loan báo TinMừng của các linh mục trong địa phận, một số linh mục đãđược Đức Giám Mục hoán đổi để nhận lãnh sứ vụ mới trong đócó xứ An Khê. Ngày 06 tháng 02 năm 2009 tại nhà thờ AnKhê, thánh lễ nhậm chức của linh mục tân chánh xứ đã đượctiến hành. Cha Giuse Phạm Minh Công từ giáo xứ Phú Thọ vềnhận trách nhiệm chánh xứ An Khê thay cha Tôma Vũ KhắcMinh về quản xứ Trà Đa. Một khởi đầu mới bắt đầu từ ngàynày.

Ngày 18 tháng 11 năm 2010, giáo xứ đã đặt viển đá đầutiên để xây dựng ngôi thánh đường mới.

4.1.4. Giáo xứ An Khê hiện nayGiáo xứ An Khê hiện nay có diện tích là 199,12 km2

trải dài từ cầu Sông Ba tới đỉnh đèo An Khê. Phía bắc giáphuyện K’Bang, phía Nam giáp huyện Kông Chro, phía Tâygiáp giáo xứ Chợ Đồn, phía đông giáp tỉnh Bình Định.

28

Giáo xứ được chia thành 12 xóm giáo và một họ lẻ làhọ An Lũy cách nhà thờ khoảng 3km. Trong các xóm giáongười Kitô hữu và người lương chung sống với nhau. Điều nàyđòi hỏi người Kitô hữu phải không ngừng sống tốt hơn để làmchứng cho Tin Mừng của Chúa giữa môi trường sống củamình.

Đời sống đạo của giáo dân chưa được cao, chỉ mớitham dự thánh lễ ngày chúa nhật còn ngày thường thì hầu nhưrất ít. Tuy nhiên, các gia đình công giáo trong giáo xứ đã tíchcực sống mến Chúa yêu người để trở thành chứng tá TinMừng.

Việc giáo dục đức tin cho con em trong giáo xứ đượcchú trọng. Các lớp giáo lý được chia làm 4 khối: khai tâm,thánh thể, thêm sức, vào đời. Lớp giáo lý dự tòng (1 lớp/năm)và giáo lý hôn nhân (2 lớp năm) được tổ chức chung cho toàngiáo hạt.

Sinh hoạt của các hội đoàn trong giáo xứ tương đối ổnđịnh. Các hội đoàn hiện diện trong xứ gồm: Légio, Lòngthương xót, các bà mẹ, gia đình ơn gọi34, gia đình PhanxicôXaviê và hội Caritas.

4.1.5. Hướng về tương laiQua bao thăng trầm của lịch sử, giáo xứ An Khê tuy có

thay đổi nhiều nhưng đó là một quy luật tất yếu nhưng vẫn nằmtrong bàn tay quan phòng yêu thương của Thiên Chúa, Đấnglàm chủ lịch sử. Giáo xứ vẫn một thăng tiến và đi lên, đồngthời hướng đi trong tương lai của giáo xứ là kín múc sức mạnhtừ Bí Tích Thánh Thể để ra đi loan báo Tin Mừng cho số anh

34 Gia đình ơn gọi gồm 80 em, Hàng tuần, gia đình sinh hoạt dưới sựhướng dẫn của một nữ tu Dòng Phaolô nhằm giáo dục các em về mặtthiêng liêng và nhân bản

29

em chưa được nghe Tin Mừng tình yêu của Chúa tại thị xã AnKhê và huyện K’Bang.

ĐÀI ĐỨC MẸ

NHÀ THỜ AN KHÊ XÂY DỰNG NĂM 1963

30

NHÀ XỨ MỚI

NHÀ XỨ HIỆN NAY

31

KHU NHÀ GIÁO LÝ

ĐỒI HY VỌNG

32

NHÀ THỜ MỚI ĐANG XÂY DỰNGKHÁNH THÀNH NGÀY 01.05.2012

33

[Type a quote fromthe document or the

summary of aninteresting point.

You can position thetext box anywhere inthe document. Usethe Text Box Toolstab to change the

formatting of the pullquote text box.]

CHA GIUSE PHẠM MINH CÔNGCHÁNH XỨ ĐƯƠNG NHIỆM

34

4.2. Giáo xứ Chợ Đồn4.2.1. Khai sinh trong âm thầmNăm 1879, Đức Cha Gallibert là Giám Mục Giám Quản

Tông Tòa địa phận Đông Đàng Trong (nay là địa phận QuiNhơn), đặt cha Bossard (1879-1880)35 và một vị linh mục bảnxứ cùng một số thầy giảng tại An Sơn để thiết lập họ đạo cônggiáo (tiền thân của giáo xứ Chợ Đồn ngày nay)36. Những côngviệc của các ngài làm, cũng như những vất vả các ngài gặpphải trong công việc xây dựng họ Chợ Đồn qua bản báo cáo1880 trang 62-63 như sau:

“Bahnar- nhiệm sở này cách xa đất Annam nhiều ngàyđàng, cho đến nay cực kỳ khó khăn để nói lên lời .Vậy, chúngtôi nghĩ: hữu ích thiết lập nhiều trạm trung gian như nhữngđoạn nối vùng người Bahnar với Trung Tâm truyền giáo. Dựán nầy bắt đầu được thực hiện.

Từ sáu tháng nay, Cha Bossard cùng với một linh mụcbản xứ và nhiều thầy giảng đến An Khê trên bờ sông Ba, consông làm ranh giới giữa Việt Nam và miền thượng du. Vị linhmục đồng hương của chúng tôi nhờ kinh nghiệm: biết người,biết việc đã vượt qua bao khó khăn mà ngài đã gặp phải. Cácquan lại luôn gây khó khăn nơi cư trú của chúng tôi, khíchđộng rất nhiều để cản trở; nhưng với tài tháo vát luôn am hạpđường lối với chúng tôi, cha Bossard đã đi hàng đầu bẻ gãybằng cách thay đổi được các trở ngại, theo sự khôn ngoan dẫndắt ngài. Ngài đã mua được một đám đất rộng và ngài dựng

35 Có chỗ viết Beausard.36 Trong bản viết tay ghi trong Compte rendu năm 1880, được lưu trữ tại

TGM. Kontum, chúng tôi gặp được tên linh mục bản xứ và thày giảngnhư sau: cha Vinh, thầy Năm Cẩm, thầy Tư Đoan, thầy Nhứt. So chiếulịch sử họ Đồng Hâu, thầy Đoan bị giết vào năm 1885 trong vụ VănThân. Có phải cùng một thầy không ?

35

lên một ngôi nhà lớn ở giữa mảnh đất nầy. Trong khi chờ đợimột ngôi nhà khác rộng rãi hơn, ngôi nhà này được dùng làmnhà thờ và nhà xứ.

Dù bận rộn mọi vấn đề vật chất, cha Bossard cũng đã cóthể lo lắng cho anh em bên lương ở quanh Ngài và nhìn chung,họ sẵn sàng nghe lời giảng dạy đạo giáo chúng ta. Bằng cáchđó, trong khi ngài hoàn thành ngôi nhà thờ của Ngài, ngài đượcan ủi rửa tội khoảng 40 người dự tòng. Niềm hy vọng đối vớitương lai thật tốt dẹp và nếu người ta không quá can thiệp vàocông việc của vị thừa sai, thì An Khê đã trở nên một cộng đoàngiáo xứ to lớn tính đến hàng ngàn tín hữu rồi”37 .

4.2.2 Lớn lên trong thử tháchTháng 8 năm 1885, Văn Thân tàn sát các tín hữu miền

Trung Châu, nên một số tín hữu chạy lên Chợ Đồn38. Trongthời gian nầy, số giáo dân ở đây tăng nhanh, ước tính 7500người39. Nhưng sau đó việc đốt phá chém giết nổi lên tại ChợĐồn: một số tín hữu bị giết, chôn tập thể trong những cái giếng,số khác sợ chạy lên Kon Tum theo ngã Kon Từng gặp cha

37 “Giếng tả đạo” hiện nay nằm ở xã Cửu An, thị xã An Khê38 Về địa danh Chợ Đồn, trong Văn Hóa Toàn Thư, về “ Đại Nam Nhất

Thống Chí” tỉnh Bình Bình, Nhà Văn Hóa, Bộ Quốc Gia Giáo Dục xb.xuất bản, năm 1964 tr. 86 có ghi về Chợ Tân An, tục danh chợ Đồn, ởhuyện Bình Khê. Ngày 16-10-1893, Khâm Sứ Trung Kỳ là Boulllocheđề nghị lên Cơ mật viện nhiều điểm, trong đó có xin để cho Pháp trựctiếp phụ trách an ninh tại vùng Thượng. Từ đó Pháp lập nhiều đồn línhtrên Tây Nguyên trong đó có đồn tại An Khê, (vào năm 1904 ). Năm1905, chế độ Sơn Phòng bị chính thức bãi bỏ (xem Cửu Long GiangToan Anh, “Việt nam Chí lược , Miền Thượng Cao nguyên”, XB. 1974,tr. 132.

39 Xem Nguyệt san “Chức việc Thư tín” của địa phận Kotum số 47,tháng 3 năm 1937, tr.597.

36

Guerlach Cảnh đón, dẫn họ về sở của Ngài là Kon-TrangMơnei40 .

“Cha Cảnh khi nghe tin về cuộc tàn sát giáo dân tạiChợ Đồn đã qui tụ những người gan dạ để đi đón đường, vì sợnhóm Văn Thân đến vùng Bahnar nầy, nhưng ngài đi màkhông gặp vì họ không dám đến nữa. Nhưng ngài gặp rất nhiềungười công giáo kinh từ Trung Châu bị Văn Thân tìm bắt giết,chạy trốn lên Tây Nguyên. Ngài đón tiếp họ, cho họ tá túc nhàngài và săn sóc nuôi nấng họ mạnh khỏe, tìm quần áo cho họmặc. Mười bảy tháng trôi qua không có ai dám về Trung châu,vì họ còn sợ bị Văn Thân bắt giết, nên Ngài phân phối đồ dùngvà lo lắng đời sống Đạo cho họ (...) ”41 .

40 Kon Từng là thị trấn của huyện Mang Yang. Từ thành phố Pleiku, đếnKon Từng ( Kon-Tong), rồi tới đèo Mang Giang, đến An-Khê. TheoCompte rendu nắm 1880 tr. 63 có ghi lại: “ Một ngày đàng cách An-Khê có một làng lớn người dân tộc được gọi là Kon-Tong, ở đó các vịthừa sai đã được mọi người quen biết và quí trọng. Cha Dourisbourevà cha Vialleton đã thực hiện bước đầu việc truyền giáo để gởi mộtlinh mục đến làng nầy. Những vận động nầy đã thành đạt cách dễdàng.Các cư dân vui sướng đón nhận vị thừa sai và theo phong tục địaphương mỗi người tự do tòng giáo như lòng họ mong ước. Trong mộtvài tháng khi các linhmục mới đến trong năm nầy đủ hiểu biết tiếngViệt, tôi (Đức Cha Gallibet) cho đến vùng dân tộc và khi đó chaSoubeyre sẽ đến ở với những người trong làng Kon-Tong”.

41 X. Hlabar Tơbang 1912 tr. 14-15

Những giếng tả đạo đã nằm trên vùngđất này, nay đã bị lấp đi để trồng mía

37

Sau một thời gian bị nhóm Văn Thân bắt hại và tàn sát,vùng Chợ Đồn không còn linh mục trực tiếp đảm trách, nhưngdo cha sở Đồng Phó kiêm nhiệm. Với đức tin sâu sắc và sự tintưởng vào sự quan phòng của Thiên Chúa, một số giáo dân trởvề Chợ Đồn, rồi họ xây dựng lại nhà thờ (cách nhà thờ bây giờvề hướng đông khoảng 300 mét). Vào những năm 1910, nhàthờ Chợ Đồn thuộc làng Tân An, tổng Tân Phong, huyện TâyAn , đạo Gia Lai.

4.2.3. Phát triển trong gian nanNăm 1923, Đức Cha địa phận gởi cha Demeure Ngự về

xây dựng lại họ đạo Chợ Đồn và coi luôn họ Ayound (vùngMang-Giang, gần cầu Ayun gia đình thầy Hiền, một thầy đãgiúp xây dựng họ Ban-mê-thuột vào thập niên 20 và vùng ChâuKhê, Plei Bông Mor ). Cha Demeure Ngự đã mua một số ruộngđất tại Chợ Đồn, An-Lợi (nay là Tân Lương), Đồng Găng (naylà vùng dười nhà thờ An-Khê một ít. Tại vùng nầy còn có địadanh Ao Ông Cố) và An-Tập (nay là vùng An Quí, đi bộ vàođộ 4 cây số). Ngài củng cố họ đạo, tu sửa nhà thờ. Ngài lâmbệnh nặng. Cộng đoàn báo tin cho cha Bề Trên Kemlin Văn vàĐức Cha Grangeon gởi lên An-Khê cha Labiausse, cha ChaDemeure được chuyển về Tòa Giám Mục (Quinhơn). Ngài quađời đêm 20 tháng 12 năm 1928, chôn cất tại Làng Sông42 .

Họ Chợ Đồn một lần nữa không có cha sở. Mười nămsau, ngày 28 tháng 10 năm 1938, Cha Nguyễn Đắc Cẩn đượcchính thức bổ nhiệm làm chánh xứ, đã đến họ Chợ Đồn trong

42 x. Compte rendu 1929 tr. 276

38

niềm phần khởi hân hoan của cả đoàn chiên43. Cha sở đã xâythêm một trường học cho con em giáo dân 44. Trong thời giannày ông câu Phêrô Văn Cửu và ông biện Nicôla Đoàn Dưỡngphục vụ họ đạo cách đắc lực.

Năm 1941, Cha Phêrô Nguyễn Đắc Cẩn đổi đi nhiệm sởkhác; họ đạo lại côi cút, thiếu vắng linh mục, cha sở Phú Thọlà cha Phêrô Ban kiêm nhiệm.

Năm 1944, cha Marty Tý được gởi về làm cha sở. Ngàiđã xây dựng một nhà xứ (chỗ này cách nhà thờ hiện tại chừng400 mét). Nhưng chiến tranh Pháp-Nhật bùng nổ, cha Tý phảitrở về Pháp. Trong suốt thời gian này, giáo dân đã xây cất tạmmột ngôi nhà thờ bằng tranh (ở chỗ ngôi nhà thờ hiện tại). Mãiđến năm 1951, cha JB. Trần Khánh Lê mới được đổi về làmcha sở. Năm 1952, cha xây lại nhà thờ và làm một trường họcngay bên cạnh nhà thờ. Nhưng đến năm 1954 trong khi cha sởvắng mặt, và chiến tranh lại bùng nổ, cha Bửu (Dujon) đếngiúp họ đạo đưa giáo dân vào Nha Trang. Sau năm 1954, giáodân lại dần trở về và năm 1955, cha Anrê Phan Thanh Vănđược đổi đến. Ngài đã xây thêm một nhà xứ (hiện vẫn còn tồntại đến ngày nay).

Năm 1956, cha Văn đổi đi nơi khác và cha Lãng(Landrade) được đổi đến. Trong thời gian này, ngài đã tổ chứcmạnh mẽ công cuộc truyền giáo, đem lời Chúa đến với lươngdân ở vùng lân cận như An Khê, An Qúy, An Phong và ĐồngGăng. Ít lâu sau, nhận thấy tại An Khê (vùng nhà thờ An Khêngày nay) giáo dân đã bắt đầu đông, ngài xin một linh mụckhác đến ở Chợ Đồn, còn ngài đi An-Khê.

43 “Chức dịch thư tín”, số 69 tháng 1 năm 1939 tr. 945-946.44 Ngôi trường nầy hiện là nhà ông biện Lai về hưu ở.

39

Năm 1958, Cha Bắc (Demourioux) về làm cha sở, đượcít lâu bị bệnh, ngài xin về Pháp chữa bệnh và cha ĐôminicôNguyễn Ngọc Thung đến thay thế Ngài trong thời gian nóitrên. Sau một năm cha Bắc trở về, ngài đã mở rộng ngôi thánhđường với hình dáng ngày nay. Đồng thời ngài cũng cho xâydựng ngôi trường học với sáu lớp học được đặt tên là Trườngtiểu học tư thục công giáo.

Năm 1975, thống nhất đất nước cha Bắc về Pháp và chaGiuse Nguyễn Hữu Quyền, cha sở An-Sơn kiêm nhiệm ChợĐồn. Đồng thời. có ba nữ tu Dòng Thánh Phaolô thành Chartre(tình Dòng Đànẵng) lên ở Chợ-Đồn và phục vụ đến nay.

Năm 1982, cha Giuse Đoàn Đức Thiệp được đổi về làmcha sở An Khê và Chợ Đồn. Trông coi giáo xứ được ba năm,ngài lâm bệnh nặng và qua đời tại An Khê. Sau ba năm trôngcoi giáo xứ, cha Thiệp qua đời, họ đạo lại vắng bóng chủ chănvà trong thời gian đó, cha Antôn Vương Đình Tài Dòng ChúaCứu Thế ở Trung tâm truyền giáo Plei Chuet xuống để giúpđỡ giáo dân. Trong thời gian vắng bóng cha chánh xứ, nhờ sựcộng tác nhiệt tình của soeur Thảo và sự trợ giúp của Đức ChaAlesis Phạm Văn Lộc, giáo xứ đã trùng tu lại ngôi thánhđường.

Tháng 9 năm 1987, cha Antôn Trần Ưng Tường đượcvề làm cha sở An-Khê, Chợ Đồn. Ngài củng cố lại ban chứcviệc và gây được ý thức tinh thần thần trách nhiệm của mỗigiáo dân. Năm 1998, cha Tường bị bệnh và ngài rời bỏ giáo xứ.Lúc bấy giờ, Đức cha Phêrô Trần Thanh Chung đã ủy nhiệmcha Phêrô Hoàng Văn Quy chánh xứ An Sơn coi sóc thêm giáoxứ Chợ Đồn. Năm 2001, ngài lâm bệnh và qua đời năm 2003tại Pleiku. Trong thời gian cha Quy lâm bệnh, hai cha MicaeHoàng Đức Oanh và cha Phêrô Nguyễn Vân Đông đã đến dângthánh lễ và ban các bí tích cho giáo xứ.

40

Năm 2001, Đức cha Phêrô đã bổ nhiệm cha Tôma VũKhắc Minh về làm chánh xứ An Khê và Chợ Đồn. Đầu năm2004, cha đã kêu gọi giáo dân ủng hộ tinh thần và vật chất đểsửa lại ngôi nhà thờ đồng thời nhận được sự giúp đỡ của ĐứcCha Micae Hoàng Đức Oanh nên công việc tu sửa đã được tiếnhành nhanh chóng và được hoàn thành vào dịp lễ Chúa BaNgôi năm 2004. Trong dịp này, cộng đoàn tín hữu đã dângthánh lễ tạ ơn mừng giáo xứ tròn 125 tuổi. Năm 2006, Giáo xứđã tu sửa lại đài Đức Mẹ nhờ sự giúp đỡ của các ân nhân vàcộng đoàn giáo xứ.

Ngày 05 tháng 02 năm 2009, Đức Giám Mục MicaeHoàng Đức Oanh đã bổ nhiệm linh mục Giuse Phạm MinhCông về quản hai xứ An Khê và Chợ Đồn. Ngài đã kiện toànmọi hoạt động của giáo xứ từ mục vụ, ban chức việc và đưavào nề nếp sinh hoạt ổn định và cùng với cộng đoàn tín hữusống chứng nhân giữa lòng thế giới và ra đi loan báo Tin Mừngcho những anh em trong vùng.

Đến ngày 25 tháng 08 năm 2009, cha sở về làm lễ vànhận thấy nhà xứ còn thiếu phần chuẩn bị cho việc có cha sở ởlại nên cha cho ban chức việc rút tiền tiết kiệm về lo trùng tulại cho đầy đủ, sửa lại công trình phụ và đã hoàn tất vào ngày13 tháng 09 năm 2009.

Giáo xứ tiếp tục xây dựng tường rào để ngăn cách giữanhà thờ, trường học và nhà giáo dân; đồng thời giáo xứ cũngxây dựng nhà giáo lý để có nơi cho các em học nhất là vào mùamưa.

Ngày 01 tháng 07 vừa qua, cha Giuse Nguyễn Duy Tàiđược bổ nhiệm coi sóc giáo xứ Chợ Đồn thay linh mục GiusePhạm Minh Công.

41

4.2.4. Hướng về tương laiVì sống chung với anh em lương dân, nên có nhiều đôi

vợ chồng sống trong tình trạng “rối”. Do đó, khi cha GiuseNguyễn Duy Tài được bổ nhiệm về coi sóc giáo xứ thì mộttrong những dự phóng đầu tiên của ngài là giải quyết các đôihôn nhân rối này.

Đời sống đức tin của giáo dân trong giáo xứ hiện nayxuống rất thấp vì thế ngài đã sắp xếp lại giờ lễ (7h tối) để giáodân trong xứ có thể dễ dàng tham dự từ đó múc lấy nguồn ơnthánh từ Chúa Giêsu Thánh Thể.

Nhiệm vụ rao giảng Tin Mừng cũng được cha Giusehướng đến sau khi đã củng cố vững chắc đời sống đức tin củagiáo xứ.

NHÀ THỜ GIÁO XỨ CHỢ ĐỒN

42

4.2.4.Hướng về tương lai4.3. Giáo xứ An Sơn4.3.1. Giai đoạn khai pháVào tháng 8 năm 1956, linh mục Giuse Nguyễn Hữu

Quyền cùng sáu người lên Tây Nguyên tìm đất. Đó là các ông:Nguyễn Văn Đông, Trần Ngọc Thịnh, Lăng Văn Tùy, ôngTuất, ông Thảo và ông Qủa.

Sau khi xem xét vài nơi như Chí Công, Đồng Găng,Đồng Chè, cha Giuse đã chọn vùng đất thuộc xã Tân Lai, tổngTân Phong, huyện Tân An, tỉnh Pleiku làm nơi định cư. Ngàiđặt tên giáo xứ là An Sơn được kết hợp từ các địa danh An Khêvà Lạng Sơn và nhận tước hiệu Đức Mẹ hồn xác lên trời làmbổn mạng Giáo xứ.

Đài Đức Mẹ giáo xứ Chợ Đồn

43

Ngày 03 tháng 09 năm 1956, cha Giuse đã đưa 46 giađình lên định cư tại An Sơn (trước đó tạm cư tại xưởng dệt“nhà chín gian” nơi đường camp, chợ Chiều, Chợ Đồn hiệnnay). Ngài cũng chọn vùng đất để xây dựng nhà thờ và nhà xứnhư hiện nay. Ngôi nhà thờ bằng gỗ ván được hoàn tất vàotháng 12 cùng năm.

Trong năm 1957, một số gia đình gốc Lạng Sơn, BùiChu, Hải Phòng, Quảng Bình nhập An Sơn. Đến cuối năm,ngài nhận thấy số giáo dân tăng cao nên đã lập họ đạo ĐồngSơn (giáo xứ Đồng Sơn sau này).

4.3.2. Giai đoạn xây dựng và phát triểnNăm 1958, cha Giuse cho xây dựng trường học, hội

trường đồng thời ngài cũng cho lập ca đoàn, đội bóng đá, vănnghệ…

Vì lòng sùng kính Đức Mẹ của giáo dân trong giáo xứhơn nữa bổn mạng giáo xứ là Đức Mẹ hồn xác lên trời nên vàonăm 1961 ngài đã cho xây dựng hang đá Đức Mẹ.

Năm 1964, giáo xứ tu sửa nhà thờ với việc xây thêm haigian để làm cung thánh và phòng thánh và ngài cũng xây dựngthêm tầng lầu của khu nhà xứ. Ngày 07 tháng 01 năm 1965 cáccông trình được hoàn thành. Lúc này, số giáo dân là 600.

Năm 1970, một số hội đoàn bắt đầu sinh hoạt trong giáoxứ: Hùng Tâm Dũng Chí, Đạo Binh Đức Mẹ, Anna-Maria,Phêrô-Phaolô, Giuse. Năm 1971, các nữ tu Dòng thánh Phaolôthành Chartre từ An Khê lên phục vụ giáo xứ.

4.3.3. Tiến bước giữa lòng dân tộcNăm 1975, nhiều gia đình trở về nhập giáo xứ nhưng

sau đó, vì điều kiện kinh tế khó khăn, một số gia đình lại ra đi.Số giáo dân lúc này khoảng 1000.

44

Cha Giuse và giáo xứ đã chuẩn bị để xây dựng nhà thờmới vào năm 1971 nhưng không thành. Đến năm 1985, vì nhàthờ cũ đã xuống cấp nên cha và giáo xứ đã quyết định tu sửanhà thờ. Số giáo dân lúc này khoảng 1200..

Năm 1987, toàn thể giáo xứ mừng lễ kim khánh linhmục của cha Giuse. Buổi lễ diễn ra đơn sơ nhưng đậm tình chacon.

Ngày 1 tháng 4 năm 1988 đúng ngày thứ sáu Tuầnthánh, ngài đã về nhà Cha lúc 15 giờ. Sau đó, Đức Cha đã bổnhiệm cha Antôn Trần ứng Tường kiêm nhiệm họ An-Sơn.Cha Antôn đổi danh xưng “Ban hành giáo” thành “Ban phụcvụ”. Cha đẩy mạnh phong trào học hỏi Lời Chúa, thúc đẩy giáodân tham dự tích cực vào các cử hành phụng vụ. Giáo xứ cónhững bước phát triển rất mạnh mẽ.

Đến năm 1994, cha Phêrô Hoàng Văn Qui về đảmnhiệm An-Sơn và Đồng Sơn, địa bàn các xã Hà Tam, AnThành thuộc huyện Dak Pơ và huyện Kon Chro. Cha chánh xứmới với đời sống nội tâm đã canh tân họ đạo bằng cầu nguyện,học hỏi Lời Chúa, củng cố Ban hành giáo và các giới, nhất lànhấn mạnh đến vai trò các bà trong gia đình. Ngài cũng lo lắngcơ sở để sinh hoạt, dù đơn giản nhưng tạm ổn cho nhu cầu củahọ đạo. Đến năm 2000, ngài lâm bệnh và đi điều trị. Số giáodân lúc này vào khoảng 1600. Trong thời gian vắng cha sở,Đức cha Phêrô Trần Thanh Chung đã cử cha Micae Hoàng ĐứcOanh và cha Phêrô Nguyễn Vân Đông luân phiên xuống dângthánh lễ và ban các bí tích cho giáo xứ An Sơn và Đồng Sơn.Tháng 6 năm 2002 đến tháng 06 năm 2003, cha Tôma Vũ KhắcMinh, cha sở An Khê kiêm nhiệm An Sơn. Ngày 08 tháng 05năm 2003, cha Phêrô Hoàng Văn Qui về với Chúa và an nghỉtại nghĩa trang giáo xứ Thánh Tâm.

45

Ngày 13 tháng 06 năm 2003, cha Antôn Đinh BạtHuỳnh về nhận nhiệm sở gồm giáo xứ An Sơn, giáo xứ ĐồngSơn cùng với các giáo điểm thuộc huyện Dak Pơ và Kon Chro.Số giáo dân lúc này là 3614 người trong đó giáo xứ An Sơn có1639 người, giáo xứ Đồng Sơn 1450 người, năm giáo điểmkinh tế mới 450 người và làng dân tộc Bahnar 75 người.

Năm 2006, cha Giuse Đặng Quang Thắng (OP) lênnhập tịch giáo xứ. Ngài giúp cha xứ trong việc mục vụ . Đồngthời , cha xứ đã cho lập Legio Marie (junior) của giáo xứ. Ngày15 tháng 8 giáo xứ mừng lễ bổn mạng lần thứ 50 trong tâm tìnhtạ ơn Chúa cũng như để tri ân công ơn của các Đức Giám Mục,các cha sở, các linh mục, tu sĩ, quý chức việc, quý ân nhân vàtoàn thể cộng đồng giáo xứ đã góp công sức, tài lực để xâydựng giáo xứ An Sơn trong 50 năm qua. Số giáo dân lúc này là1733 người.

Lm Antôn Đinh Bạt Huỳnh(2003-2006)

+ 24-05-2007

Lm Giuse Nguyễn Duy TàiChánh xứ đương nhiệm

46

Hang đá Đức Mẹ giáo xứ An Sơn

Nhà thờ An Sơn

47

4.3.4. Hướng về tương laiNgày 11 tháng 11 năm 2009, cha Giuse Nguyễn Duy

Tài được bổ nhiệm làm cha sở An Sơn và Đồng Sơn. Với sựnăng động của một linh mục trẻ, ngài đã giúp giáo xứ đi lên vềmọi mặt như giúp giáo dân tham dự các cử hành phụng vụ mộtcách tích cực hơn, củng cố các hội đoàn và việc truyền giáocho anh em lương dân.

4.4. Giáo xứ Đồng Sơn4.4.1. Giai đoạn hình thànhTrong năm 1957, một số gia đình gốc Lạng Sơn, Bùi

Chu, Hải Phòng, Quảng Bình nhập An Sơn. Đến cuối năm,ngài nhận thấy số giáo dân tăng cao nên đã lập họ đạo ĐồngSơn trực thuộc An Sơn và đã chọn Thánh Giuse làm bổn mạng.Lúc này, số giáo dân vào khoảng 400. Ngay sau đó, cha xứ đãcho xây một ngôi thánh đường bằng mái tranh vách đất tại đó.

Năm 1960, vì điều kiện sinh sống khó khăn nên nhiều giađình đã bỏ đi nơi khác và số giáo dân chỉ còn khoảng 130 người.

4.4.2. Giai đoạn phát triểnNăm 1988, cha sở qua đời, cha Trần Ứng Tường về

kiêm nhiệm An Sơn vào Đồng Sơn và thấy số giáo dân tạiĐồng Sơn đông, ngài cho tách Đồng Sơn ra khỏi An-Sơn vàxin Đức Giám Mục cho thành lập giáo xứ mới.

Ngày 25 tháng 4 năm 1994, nhà thờ được xây dựng lạinhư hiện này dài 20m và rộng 6m.. Ngày 05 tháng 12 năm1994, cha Phêrô Hoàng Văn Quy về phụ trách giáo xứ An Sơnvà Đồng Sơn. Trong thời gian này, giáo xứ đã xây dựng đượcmột hội trường để học giáo lý với sự giúp đỡ của Đức chaAlesis Phạm Văn Lộc. Vào năm 1996, giáo xứ lập tượng đàiĐức Mẹ. Đến năm 2000, ngài lâm bệnh và đi điều tri và trongthời gian này Đức cha Phêrô Trần Thanh Chung đã cử cha

48

Micae Hoàng Đức Oanh và cha Phêrô Nguyễn Vân Đông cửhành thánh lễ và ban các bí tích cho giáo xứ. Ngày 08 tháng 05năm 2003, cha Phêrô Hoàng Văn Quy qua đời và an nghỉ tạinghĩa trang giáo xứ Thánh Tâm.

Sau khi cha Phêrô qua đời, Đức cha Phêrô Trần ThanhChung đã bổ nhiệm cha Antôn Đinh Bạt Huỳnh về làm cha sởAn Sơn và Đồng Sơn. Đầu năm 2006, cha Antôn lâm bệnh vàcha Giuse Đặng Quang Thắng (OP) đã được gởi đến để phụcvụ giáo xứ.

Cha Antôn qua đời vào ngày 24 tháng 05 năm 2007 vàan nghỉ tại nghĩa trang giáo xứ Thánh Tâm. Sau đó, cha quảnhạt Phêrô Nguyễn Vân Đông quản nhiệm giáo xứ Đồng Sơncộng với sự trợ giúp của cha Giuse Đặng Quang Thắng.

Ngày 06 tháng 02 năm 2009, cha Giuse Phạm MinhCông được bổ nhiệm về làm chánh xứ An Khê kiêm nhiệmgiáo xứ An Sơn và Đồng Sơn. Ngày 11 tháng 11 năm 2009,cha Giuse Nguyễn Duy Tài được bổ nhiệm chính thức là cha sởAn Sơn và Đồng Sơn cho đến nay.

Nhà thờ Đồng Sơn

49

Các xứ đạo đầu tuyến vùng Truyền giáo Tây nguyên dùthăng trầm qua cuộc sống, nhưng vẫn vững bước và trở nênchứng từ cho “Tình yêu Thiên Chúa”. Dấu chân đầu tiên củacác thừa sai tiên khởi đă in rõ nét tại vùng đất An-Sơn (An-Khêngày nay) như Trạm Gò. An-Khê chính là dấu chứng và hồngân Thiên Chúa ban phúc lành cho mảnh đất cửa ngõ tiến vàotây nguyên đại ngàn đang khát khao lắng nghe Tin Mừng TìnhYêu của Thiên Chúa, nơi cưu mang những mơ ước và nhữngâu lo ấp yêu dự định lên vùng truyền giáo của thầy sáu Do,cũng như chứng kiến những thăng trầm và được Thiên Chúaan bài. An Khê mang trong mình sức sống và nghị lực chanchứa của các thừa sai. Đây là trách nhiệm đồng thời là niềm hyvọng của những con người mang được dấu ấn của công cuộctruyền giáo ấy.

Kon Tum, Năm 2012Lm. Gioakim Nguyễn Hoàng Sơn

Đại chủng sinh Giuse Nguyễn Xuân Phong