anahtarlama elemanları

Upload: childofheaven

Post on 09-Jul-2015

255 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ANAHTARLAMA ELEMANLARI11.SINIF

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ................................................................................................................ iii GR ................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1.................................................................................................. 3 1. TRSTRLER (SCR)........................................................................................................ 3 1.1. Tristrn Yaps ve almas....................................................................................3 1.2. Tristr Tetikleme Yntemleri ..................................................................................4 1.2.1. Geyt Kontroll Tetikleme...................................................................................4 1.3. Tristr Durdurma (Kesime Sokma) Yntemleri .......................................................7 1.3.1. SeriParalel Anahtarla Tristr Durdurma..........................................................7 1.3.2. Tersleyici Anahtarla Tristr Durdurmak ...........................................................8 1.4. Tristrn Korunmas .................................................................................................9 1.5. UJT Transistor ........................................................................................................9 1.5.1. alma lkesi ve Kullanld Yerler..................................................................9 1.5.2. UJT Transistrl Darbe Osilatr Devresi ........................................................10 1.6. Tristrn Ujt ile Tetiklenmesi Uygulamas ..............................................................10 1.7. Tristrn AVO metre ile Salamlk Kontrol ..........................................................11 1.8. Tristrn AVO metreyle Ularnn Tespiti...............................................................11 1.9. Tristrn AC Akmda altrlmas ........................................................................12 1.10. Tristrn DC Akmda altrlmas ......................................................................12 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................15 PERFORMANS TEST .................................................................................................17 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................18 RENME FAALYET2................................................................................................ 19 2. DYAK ........................................................................................................................... 19 2.1. Diyakn Yaps, almas .......................................................................................19 2.2. zellikleri ...............................................................................................................19 2.3. Kullanld Yerler ..................................................................................................19 2.4. AVO metre ile Diyakn Salamlk Kontrol ............................................................20 2.5. Diyak ile Darbe reteci Uygulamas .......................................................................20 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................23 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................24 RENME FAALYET3................................................................................................ 25 3. TRYAK ......................................................................................................................... 25 3.1. Triyakn Yaps ve almas...................................................................................25 3.2. zellikleri ...............................................................................................................25 3.3. Triyakn AVO metre ile Salamlk Kontrol ...........................................................26 3.4. AVO metre ile Triyaklarn Ularnn Bulunmas......................................................26 3.5. AC Motor Hz Kontrol Uygulamas.........................................................................27 3.6. Dimmer Uygulamas ...............................................................................................28 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................30 LME VE DEERLENDRME .................................................................................31 PERFORMANS TEST .................................................................................................33 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................34 RENME FAALYET4................................................................................................ 35

i

4. KUADRAK .................................................................................................................... 35 4.1. Kuadrakn Yaps ve almas................................................................................35 4.2. zellikleri ...............................................................................................................36 4.3. LDRli Karanlkta alan Lamba Uygulamas........................................................36 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................39 PERFORMANS TEST .................................................................................................40 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................42 MODL DEERLENDRME............................................................................................ 43 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................. 44 KAYNAKA ..................................................................................................................... 47

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0001 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Anahtarlama Elemanlar Anahtarlama zellii olan devre elemanlarn (tristr-triyak vb.) kullanarak alak akm ve gerilimle yksek akm ve gerilimlerin nasl kontrol edildiklerinin anlatld renme materyalidir. 40/32 n koul yoktur. Anahtarlama ve tetikleme elemanlarn elektronik devrelerde kullanmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, anahtarlama ve tetikleme elemanlarn tanyacak, endstriyel elektronik devrelerinde kullanabileceksiniz. Amalar 1. Tristr ve UJTlerin yapsn ve zelliklerini bilecek, devre uygulamalarn yapabileceksiniz. 2. Diyakn yapsn ve zelliklerini bilecek, diyak devre uygulamalarn yapabileceksiniz. 3. Triyakn yapsn ve zelliklerini bilecek, triyak devre uygulamalarn yapabileceksiniz. 4. Kuadrakn yapsn ve zelliklerini bilecek, kuadrak devre uygulamalarn yapabileceksiniz. Ortam Elektrik-elektronik laboratuar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam vb. Donanm Bilgisayar, projeksiyon cihaz, izim ve simlasyon programlar, kataloglar, deney setleri, alma masas, AVO metre, bread board, eitmen bilgi sayfas, havya, lehim, elektrikli almalar, anahtarlama elemanlar, yardmc elektronik devre elemanlar, elektrik elektronik el takmlar. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme sorular kendinize ilikin gzlem ve deerlendirmeleriniz yolu ile kazandnz bilgi ve becerileri

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

iv

GR GRSevgili renci, Gnmzde elektrik ve elektronik alannda meydana gelen ba dndrc gelimeler herkesi etkilemektedir. nsan yaamnn her aamasnda, bu alann rnleri artk birer ihtiya olarak kullanlmaktadr. imdi olduu gibi gelecekte de bu alanda srekli gelimeler olacak ve hepimizi megul etmeye devam edecektir. Bu modl ile rnein +5 Volt gerilimden yararlanarak AC 220 Voltta alan bir elektrik motorunu altrabileceksiniz. Bir amar makinesinin elektronik kart sisteminde anahtarlama eleman olarak kullanlan triyakn ilevini renebileceksiniz. Gnlk hayatta kullandmz elektronik cihazlarn almalar hakknda temel bilgileri bu modl sonunda renmi olacaksnz.

1

2

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1AMATristrlerin yapsn, zelliini, bilecek; l aletleriyle lmn, tristrlerin tetiklenmesi ve durdurulmas yntemlerini bilecek, istenen zellikte tristr seebilecek, tristrle uygulama devreleri yapabileceksiniz. UJTlerin yapsn, zelliini bilecek, istenen zellikte UJT seebilecek ve tristrn tetiklenmesinde nasl kullanldn uygulama yaparak reneceksiniz.

ARATIRMA Tristr ve UJT anahtarlama - tetikleme elemanlarnn kullanm alanlarn aratrnz. Yaptnz aratrmalara ait sonular rapor haline getiriniz ve snf ortamnda sununuz.

1. TRSTRLER (SCR)1.1. Tristrn Yaps ve almas

ekil 1.1

Aadaki notlar okumadan nce stteki tristr sembol ve eitlerine bir gz atnz ve u anda hangi eleman reneceinizi somut olarak grnz. Tristrler: Anot, Katot, Geyt ad verilen ayakl, i yapsnda PNPN olarak drt yar iletken tabakadan olumaktadr. Tristrler hem DC hem de AC akm ve gerilimlerde alr. Elektrik-elektronikte G Kontrol ilemlerinde kullanlrlar.

3

Tristr, kk bir geyt (kap) akmyla byk akmlarn kontroln yapabilen yar iletken sessiz bir anahtarlama devre elemandr. Anoduna (+), katoduna (-) gerilim verildiinde hemen almaz. Anot katot arasn iletime geirebilmek iin katoda gre geyte (+) gerilim vermek gerekir. DC gerilimde, tristr iletken olduktan sonra geyt tetikleme gerilimini kesseniz dahi tristr almaya devam eder. Ancak bu olay AC gerilimde allrken geyt tetikleme gerilimi kesildiinde tristrn iletkenlii kaybolur ve yaltkan hale geer. Tristrlerde yk, anot veya katot ularna balanr. Anahtarlama ilemini yaptracak dk tetikleme akm ise geyt ucuna uygulanr. Geyt tetikleme akm uygulanmadnda anotkatot aras direnci ok yksektir. Anot katot arasndan yk akm geemez. Bu durumda tristr yaltkandr ifadesini kullanrz. Geyt tetikleme akm uygulandnda anotkatot aras direnci ok dktr. Anot katot arasndan yk akm geer. Bu durumda tristr iletkendir ifadesini kullanrz.

1.2. Tristr Tetikleme Yntemleri1.2.1. Geyt Kontroll TetiklemeG (Tetikleme) ucuna tetikleme akmn ksa sreli uygulayarak anot-katot aras direnci azaltarak akmn akmas salanr; yani tristr iletken yaplr. 1.2.1.1. Ayr Bir DC retecinden Tetikleme Akm Salama

ekil 1.2: Tristr srme devresi

Yukardaki devreyi inceleyiniz. Lamba tristrn anotuna baldr. Devrenin u haliyle, lambay altrp k vermesi mmkn m, sorusuna cevabnz tabi ki hayr olacaktr. Peki, devam ederek A anahtar kapatlrsa, lamba alr m, sorusuna da cevabnz hayr olacaktr. nk geyt tetikleme akm almamtr. A Anahtarnn kapal durumu devam etsin. G anahtar kapatlp alrsa; yani geyt gerilimi bir anlk uygulanrsa, lambann k vermesi gerekir.

4

Soru: Tristr tetiklendiinde lamba bir an yanp snm ise tristr anoduna uygulanan E gerilimi DC gerilim mi, yoksa AC gerilim midir? Cevap: Lamba bir an yanp snm ise uygulanan gerilim AC, lamba srekli yanyorsa uygulanan gerilim DC gerilimdir diyebilirsiniz. 1.2.1.2. Ana Besleme Kaynandan Tetikleme Akm SalamaAC yada DC Tek kaynak kullann

ekil 1.3: Ana besleme kaynandan anahtarlanan tristr srme devresi

Yukardaki devreyi inceleyiniz. Bir nceki devreyle karlatrma yapnz. Geyt gerilimi ile anot geriliminin ayn kaynaktan salandna dikkat ediniz. Devrenin gerilimi AC veya DC olabilir. G butonunu kapatrsanz, lambann k vermesi kanlmaz olacak; nk tristr tetiklenerek katot, anot ve lamba zerinden yk akm aktacaktr. Burada da eer G anahtar, kapatlp aldnda lamba srekli k vermeye devam ediyorsa, uygulanan gerilim DC gerilimdir, sz gerek olur. Soru: Devrede D diyotu neden kullanlmtr? Cevap: Eer E gerilimi AC gerilimse, bu gerilimin pozitif alternanslar diyot tarafndan geirilerek tristrn tetiklenmesini salayacaktr. Bilmelisiniz ki tristrler pozitif gerilimle tetiklenir.

5

1.2.1.3. zolasyon Trafosuyla Tetikleme

ekil 1.4: Darbe trafosu ile tristr srme devresi

zolasyon ne demektir sorusuna ncelikle cevap vermemiz gerekir. zolasyon, iki devreyi birbirinden ayrmak demektir. Yukardaki devreye dikkat ederseniz, tristrle darbe reteci eleman arasnda direkt balant yoktur. Tetikleme akmn manyetik yolla darbe trafosu, tristrn geytine aktarp srlmesini salar. Soru: Manyetik kuplaj olay nasl ve hangi eleman ile gerekletirilmektedir? Cevap: Birbirinden yaltlm iki devre arasnda sinyal aktarm trafo eleman kullanlarak manyetik yolla gerekletirilir. 1.2.1.4. Optokuplr ile Tristrn Tetiklenmesi

Optokuplr tanyn.

Kumanda (tetikleme) ksm

Yk ksm

ekil 1.5: Optokuplrl tristr srme devresi

6

Kumanda devresi ile yk devresi arasnda direkt balant yoktur. Anahtarlama bilgisi kla tanyor. ktaki akm deiiklikleri ve olabilecek arzalar kumanda katlarn etkilemez. Tetikleme ileminde optokuplrn (kla bilgi aktarc) kullanm ise, bir nceki devreyle yukardaki devrenin yapsn karlatrnz. Bu devrede de izolasyon ilemi yaplm olduunu grnz. G anahtar kapatldnda optokplr enfraruj diyodu k yayar ve hemen karsndaki fototransistr srer. letime geen fototransistr tetikleyerek lambay altrr. Soru: Yukardaki devrede G anahtarn kullanmadan tristr nasl tetikleyebilirsiniz? Cevap: Optokplrn 6 nulu aya optokplrn botaki beyz ucudur. Bu uca bir diren zerinden (+) gerilim uygulamak yeterli olacaktr. 1.2.1.5. Tristrn AnotKatot Arasna Yksek Gerilim Uygulamak ile Tetikleme Tristrn geyt ucu bota iken, anot katot aras gerilimin artrlmasyla iletim salanr. Tavsiye edilen bir uygulama deildir. nk tristrlerin dayanma gerilimlerinden daha yksek gerilim uygulamak sakncal olabilir. 1.2.1.6. Yksek Scaklk ile Tetikleme Tristrn scakl artrlrsa, anot-katot arasnn iletkenlii salanabilir. Uygulamada tercih edilmez.

1.3. Tristr Durdurma (Kesime Sokma) Yntemleriletimdeki bir tristr nasl yaltkan yaplabilir?

1.3.1. SeriParalel Anahtarla Tristr DurdurmaDC gerilim altnda alan tristrler, bir kez iletime getiklerinde geyt tetikleme gerilimi kesilse dahi tristr iletimde kalmaya devam eder. Bu durumda tristr yaltkan yapabilmek iin eitli metotlar uygulanr. Bu metotlardan biri tristre seri veya paralel balanacak anahtarla gerekletirilir.

7

ekil 1.6: Tristr kesime gtrme devresi

Yukardaki devrede G anahtaryla tetiklenen tristr, seri bal A anahtarn veya paralel bal D anahtarn kapatarak kesime getirebilirsiniz. Soru: Seri bal A veya paralel bal D anahtarlarn kapatrsanz tristr neden kesime gider? Cevap: ki anahtarda tristrn anot gerilimini sfr yapt iin yaltkan olmaktan kurtulamaz.

1.3.2. Tersleyici Anahtarla Tristr Durdurmak

ekil 1.7: Tersleyici anahtar ile tristr kesime gtrme

Yandaki devrede C1 kondansatr tristr durdurmaktadr. Durdurma anahtarna S basldnda C1 kondansatr, tristrn anoduna ters bir gerilim uygulayarak onu pasif 8

duruma sokar. Bu ynteme kapasitif anahtarla durdurma yntemi denir. Soru: Yukardaki devrede, C1 kondansatr arj gerilimini nasl salamaktadr? Cevap: S anahtar ak durumda iken R3 direnci zerinden salamaktadr.

1.4. Tristrn KorunmasDier elektronik elemanlar gibi tristr de kullanrken karakteristik bilgilerinin bulunduu katalog kitapklarna bakmanz doru olur. Tristr soutucu zerine monte etmek doru bir kuraldr. Ar akm, yksek ters AK gerilimi uygulamak son derece sakncal bir durum ortaya karr. Aksi halde bir tristr kullanacanz devrede birka tristr heba etmek zorunda kalabilirsiniz.

1.5. UJT Transistor1.5.1. alma lkesi ve Kullanld YerlerUJT transistrleri, ayakl ve iki tipte (N ve P tipi emiter) retilir. Tristr ve triyak devrelerinde tetikleme iin gerekli olan darbeleri retir. Relaksasyon (gevemeli) osilatr yapmnda kullanlan yar iletken bir devre elemandr. UJT AVO metre ile test edilirken, UJTnin B2-B1 (beyz2-beyz1) ular arasnda her iki ynde de 510 K arasnda bir diren deeri llr. Emiterle B2 ve B1 arasnda bir ynde kk, dier ynde yksek diren deeri llr. Bu durumda UJT salamdr, denir. Emiterle, B1 ve B2 arasnda diren lmnde kk deer gsteren u B1, biraz daha yksek deer gsteren u ise B2 ucudur. Emiter ucu normal transistr de beyz ucu nasl bulunuyorsa, ayn yntemlerle bulunur.

ekil 1.8: UJT sembolleri

N tipi ve P tipi UJT transistrlerin sembollerini yukarda gryorsunuz. rnek olarak N2646 UJT transistrnn alt grn verilmitir. UJT nasl alr: EmiterB1 arasna uygulanan gerilimin belli bir deeri, aamasyla iletime geen ve B1 B2 arasndan akm aktan, yar iletken bir devre elemandr.

9

1.5.2. UJT Transistrl Darbe Osilatr Devresi

ekil 1.9: UJTli darbe reteci

UJT ile yaplan gevemeli osilatrlere rnek olarak yukardaki devre incelenebilir. Burada C kondansatr, R3 ve P1 direnleri zerinden arj olmaya balar. Kondansatr ularndaki arj gerilimi, UJTnin EB1 eklemi krlma deerine ulat ana kadar srer. UJTnin EB1 aras, dolaysyla B1B2 aras iletime geer ve kondansatr derhal dearj olur, olay baa dner, ilem tekrarlanr. B1 ve B2 ularndan ine eklinde darbeler alnr ve ilgili dier devrelerde kullanlr. Soru: Devrede osilatr frekansn belirleyen elemanlar hangileridir? Cevap:R3P1C elemanlardr. Kondansatrn dolma boalma zamann belirler.

1.6. Tristrn Ujt ile Tetiklenmesi Uygulamas

ekil 1.10: UJT ile tristr srme devresi

10

Osilaskopta stteki dalga ekli UJTnin emiterindeki kondansatrn arj-dearj erisini, alttaki ine eklindeki darbeler ise UJTnin B1 ayandaki k darbeleri olup tristr tetiklerler. S anahtar kapatlnca C1 kondansatr arj olmaya balar. Bu arj gerilimi UJTnin iletim gerilimine ulat an, UJT aniden iletime geer. R3 zerinde oluan ine eklindeki darbeler tristr tetikler. Tristr, AC 220 voltta alan lambay altrr. (P) potansiyometresi kondansatrn dolma, boalma (arj ve dearj) sresini ayarlar. Buna bal olarak tristrn iletimde kalma sresi deiir, dolaysyla lambann parlakln ayarlam olursunuz. Tetikleme olduu srece yk olarak kullanlan lamba etrafna k saacaktr.

1.7. Tristrn AVO metre ile Salamlk Kontrollme, uygulamann her aamasnda vardr, l aletini kullannz.

ekil 1.11: AVO metre ile tristrn salamlk kontrol

1.8. Tristrn AVO metreyle Ularnn TespitiAVO metrenin problarn srayla tristrn ayaklarna dediriniz. Sadece iki ayak arasnda bir ynde sapma olacaktr. Sapma olduu anda siyah probun dedii ayak geyt, dieri ise katottur diyebilirsiniz. Geri kalan dier ayak ise anot olur.

11

1.9. Tristrn AC Akmda altrlmas

ekil 1.12: ACde tristr srme devresi

Yukardaki devrede AC 12 Voltta alan bir lambann tristrle altrlabilmesi iin G anahtarn kapatmanz gerekir. R direnci zerinden gelen AC gerilimin pozitif alternanslar D diyodu tarafndan geirilerek tristrn tetiklenmesini salayabilirsiniz. Neden diyot kullanld? Sorusuna cevap ararsanz, tristrlerin pozitif gerilimlerle tetiklendiini hatrlamanz yeterli olacaktr. Burada tetikleme akm, diren, anahtar, diyot zerinden geerken, yk akm ise lamba, tiristr ve AC kaynak zerinden geecektir.

1.10. Tristrn DC Akmda altrlmas

ekil 1.14: DCde tristr srme devresi

Yukardaki devrede, tristr DC 12 Volt ile beslenmekte ve yk olarak LED diyot kullanlmaktadr. Tetikleme gerilimi, R1 ve R2 gerilim blc direnlerle salanmtr. G anahtarn bir kez kapatp amanz yeterli olacaktr. Tristr tetiklenecek, LED etrafna k verecektir. Ancak A anahtarnn kapal olmas koulunu unutmaynz. LEDin k vermesini istemediinizde ise A anahtarn amanz ve tristr kesime getirmeniz yeterli olacaktr.

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar nlnz giyiniz, alma ortamn dzenleyiniz. gvenlii kurallarna uyunuz. Uygulamasn yapacanz devrelerin nasl altklarn bilgi sayfasndan tekrar okuyunuz. ekil. 1 -11- 12- 13- 14 Uygulamada kullanacanz malzeme listelerini devre emalarndan karnz. zellikle kullanacanz tristrn seiminde blm kitaplndaki kataloglardan yararlannz. Kullanacanz elemanlar depo sorumlusundan temin ediniz. Uygulamada kullanacanz l aletlerini depo sorumlusundan temin ediniz. Elemanlarn kontroln yapnz, eksik veya bozuk elemanlar depo sorumlusuna bildiriniz. ekil 1.11deki devrenin montajn board zerine kurunuz. Devreyi doru olarak kurduunuzdan eminseniz enerji uygulaynz. S anahtarn kapattnzda tristrn, UJT li darbe devresiyle srlerek anoduna bal lambann etrafna k samasn salaynz. ekil 1.12deki lme ve kontrol uygulamasn gerekletiriniz. ekil 1.13teki devrenin montajn board zerine kurunuz. Devreyi doru olarak kurduunuzdan eminseniz enerji uygulaynz. G anahtarn kapattnzda tristr anahtar zerinden tetiklenerek AC 12 voltluk lambann etrafa kendini hissettirmesi salanacaktr. G anahtarn atnzda tristr yaltkan olacak ve lamba snecektir. ekil 1.14teki devrenin montajn board zerine kurunuz. Devreyi doru kurduunuzdan enerji uygulaynz. eminseniz

nerilerTristrn belirleyiniz. gcn

Tristrn belirleyiniz.

eidini

Kataloglar inceleyiniz.

Uygun tristr tespit ediniz.

Tristrn belirleyiniz.

gcn

Tristrn belirleyiniz.

eidini

Kataloglar inceleyiniz.

Uygun tristr tespit ediniz.

13

nce A anahtarn, arkasndan S anahtarn kapatarak LED diyotun tristr tarafndan srldn ve altn gzleyiniz. G anahtarn atnzda, LEDin almasnn devam ettiini gzleyiniz. A anahtarn atnzda ise LEDin sndn greceksiniz. Bir sonraki sayfada verilen, kendinizi deerlendirme testini yapnz. Elde ettiiniz sonular arkadalarnzla tartarak, deerlendirme testi sonular ile birlikte retmeninize rapor ediniz. Kullandnz ara, gere ve malzemeleri iade ediniz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMErenme Faaliyeti 1i bitiren sevgili renciler, bilgileri ne derece rendiinizi kendinize aadaki testi uygulayarak belirleyiniz. (Sorularda bo olan ksmlarn doru szcklerle doldurunuz). 1. Tristr, kk akmla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kontrol edebilir. Tristrn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ular bulunur. Tristrde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ucu tetikleme ucudur. Tristrde yk akm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . arasndan geer. Tristr tetiklendiinde, srekli iletimde kalyorsa tristr. . . . . . . . . . . . . . . gerilimde altrlyordur. letimdeki tristrn anot gerilimi seri bir anahtarla kesilirse, tristr. . . . . . . . . . . . . . . . . . olur. letimdeki tristrn anoduna kapasitif yolla ters bir gerilim verilirse, tristr. . . . . . . . . . . . . . . olur. Tristr geyt ucu ak tutulup anotkatot arasna yksek gerilim uygulanrsa. . . . . . . . .. . . . . . . . olur. Tristr tekniine uygun altrrsanz, tristr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . olursunuz. ok gl tristrleri kullanrken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . balanmaldr. AVO metrenin ohm kademesinde, salam bir tristrn anot-katot aras her iki ynde de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . diren gstermesi gerekir. Tristrn AC akmda anoduna bal yk iingerekir. (lambay) srekli altrabilmesi

2. 3. 4. 5.

6.

7.

8.

9.

10. 11.

12.

13.

Tristrn anotkatot ular arasna balanan paralel anahtara baslrsa. . . . . . . . . . . . . . . . olur. letimdeki bir tristrn, anot-katot i direni ok. . . . . . . . . . . . . . . . . . olur. 15

14.

15. 16. 17. 18. 19. 20.

UJT transistr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iin kullanlr. UJT ile. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tetiklenebilir. UJTnin k darbeleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eklindedir. UJTnin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ular bulunur. UJT ile yaplan darbe osilatrnde, emiter aya. . . . . . . . . . . . . . . . . . iin kullanlr. UJTli osilatrle . . . . . . . . . . . . . . . . saydrlabilir.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete dnerek, aratrarak, retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

16

PERFORMANS TEST PERFORMANS TESTUYGULAMA SORUSUTristrle srlen bir DC motoru, G butonu ile start, D butonu ile stop yaptran devre uygulamasn yapnz. Devre montaj bask devre zerine yaplacak, kutu ierisine alnacak ve darda sadece butonlar, motor balant ular ve enerji giri ular braklacak.

Motor kontrol devre emas

Start

Stop

+

-

+ 12V ekil 1.15: Uygulama blou

+ DC motor ular -

Not: Uygulama sorusunun deerlendirilmesinde de yukardaki izelgede verilen ltler uygulanacaktr.

17

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Faaliyet iin ortam hazrladnz m? Eleman listesini kardnz m? Katalog incelemesi yaptnz m? Elemanlar eksiksiz temin edebildiniz mi? l aletlerini temin edebildiniz mi? Elemanlarn salamlk kontroln yaptnz m? UJT ile tristr tetikleyebildiniz mi? Tristr AC akmda tetikleyebildiniz mi? Tristr DC akmda tetikleyebildiniz mi? SONU

Evet

Hayr

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

18

RENME FALYET2 RENME FAALYET2AMADiyakn yapsn, zelliklerini bilecek, istenen zellikte diyak seebilecek ve darbe reteci devre uygulamasn yapabileceksiniz.

ARATIRMA Diyaklarn zelliklerini, katalog bilgilerini, kullanm alanlarn aratrnz. Yaptnz aratrmalara ait sonular rapor haline getiriniz ve snf ortamnda sununuz.

2. DYAK2.1. Diyakn Yaps, almas

Sembol

Uygulamada Diyak

ekil 2.1: Diyakn sembol ve fiziki grn

ki ulu bir tetikleme elemandr. ki ynde akm geirir. Tetikleme ucu olmayan iki tristrden olumutur.

2.2. zellikleriDiyak, bir sinyali (akm) belli bir seviyeye kadar (her diyakn belli bir geirme gerilimi vardr) geirmez. Daha ak bir ifade kullanrsak: Ularna uygulanan gerilim 20 45 Volt arasnda olduunda iletken hale geer.

2.3. Kullanld YerlerDiyaklar, darbe osilatr olarak, tristr ve triyaklarn tetiklenmesi ilemlerinde kullanlrlar. Soru: Diyaklarn belli bir gerilim deerinden sonra iletime gemeleri bizi hangi skntdan kurtarr?

19

Cevap: rnein triyakn tetiklenmesinde diyak kullanrsanz, diyakn ateleme gerilimine ulalmadan triyak rahatsz edilmeyecektir.

2.4. AVO metre ile Diyakn Salamlk Kontrol

ekil 2.2: Diyak lme balants ve pano grnts

Diyak AVO metre ile yukardaki gibi lmeye alnz. Her iki ynde yksek diren leceksiniz. Eer bu sonuca vardysanz, diyak salamdr diyebilirsiniz.

2.5. Diyak ile Darbe reteci Uygulamas

ekil 2.3: Diyak ile darbe reteci balant emas

20

ift nl osilaskopta, stteki testere dii dalga, kondansatrn arj dearj sonucu elde edilirken, altta diyakn oluturduu darbeler grlyor. Yukarda sizin iin ideal bir devre grlyor. Yukardaki devreye DC ya da AC gerilim uygulanabilir.(S) anahtarn kapattnzda C1 kondansatr potansiyometre zerinden dolmaya balar. arj gerilimi yaklak olarak 25 50 volt arasna ulatnda diyak iletime geer, ularnda bir gerilim oluur. C1 kondansatr bu anda hemen dearj olur ve diyak tekrar kesime gider, olay baa dner, ilemler bylece devam eder. Bylelikle ktan istenen darbeler alnm olur. Diyak kndaki sinyalleri osilaskopta izleyiniz.

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar nlnz giyiniz, alma ortamn dzenleyiniz. gvenlii kurallarna uyunuz. Uygulamasn yapacanz devrelerin nasl altklarn bilgi sayfasndan okuyunuz. ekil 2.3.4 Kullanacanz malzeme listelerini devre emalarndan karnz. zellikle kullanacanz diyak seiminde blm kitaplndaki kataloglardan yaralannz. Kullanacanz elemanlar depo sorumlusundan temin ediniz. Uygulamada kullanacanz l aletlerini depo sorumlusundan temin ediniz. Elemanlarn kontroln yapnz, eksik veya bozuk elemanlar depo sorumlusuna bildiriniz. ekil 2.3teki lm AVO metre ile gerekletiriniz. Diyaknz salamsa, ibreniz hareketsiz kalacaktr. ekil 2.4teki darbe reteci devre montajn board zerine kurunuz. Devreyi doru kurduunuzdan eminseniz, enerji uygulaynz. Darbe osilatr k sinyalini osilaskopta grmelisiniz. Bir sonraki sayfada verilen kendinizi deerlendirme testini yapnz. Elde ettiiniz sonular arkadalarnzla tartarak, deerlendirme testi sonular ile birlikte retmeninize rapor ediniz. Kullandnz ara, gere ve malzemeleri iade ediniz.

nerilerSrlecek triyaka gre diyakn gerilim deerini belirleyiniz. Srlecek triyaka gre diyakn akm deerini belirleyiniz. Diyakn eidini belirleyiniz. Kataloglar inceleyiniz. Uygun diyak tespit ediniz.

22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMErenme Faaliyeti 2yi bitiren sevgili renci, bilgileri ne derece rendiinizi kendinize aadaki testi uygulayarak ve test bitiminde arkadaki cevap anahtaryla kontrol ederek belirleyiniz. 1. Diyak ka ulu bir devre elemandr? A)1 B) 2 C) 3 D) 4

2. Diyak ka ynde akm geirir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

3. Diyak hangi gerilim deerlerinde iletime geer? A) 2 ile 5 B) 5 ile 10 C) 10 ile 15 D) 20 ile 45

4. AVO metrenin Ohm () kademesinde diyak ularnda ne kadarlk bir diren deeri llr? A) 10 5. Diyak hangi eleman tetikler? A) Direnci B) Transistr C) Tristr D) LED diyodu B) 1K C) 80K D) 1.5M

6. Diyaka uygulanan gerilimi krlma gerilimine kadar artrrsanz ne olur? A) Diyak iletime geer. B) Diyak delinir. C) Diyak yanar. D) Deiiklik olmaz.

7. Diyak ularndaki gerilim hangi gerilim deerinin altna derse yaltkan olur? A) 60V B) 5V C) 25V D) 10V

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete tamamlayabilirsiniz. dnerek, aratrarak, retmeninizden yardm alarak

23

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER1 2 3 4 5 6 7 8 Faaliyet iin ortam hazrladnz m? Eleman listesini kardnz m? Katalog incelemesi yaptnz m? Elemanlar eksiksiz temin edebildiniz mi? l aletlerini temin edebildiniz mi? Elemanlarn salamlk kontroln yaptnz m? Diyakl darbe osilatrn yaptnz m? Osilaskopta dalga ekillerini alabildiniz mi? SONU

Evet

Hayr

24

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3AMATriyakn yapsn, zelliklerini, tetikleme yntemlerini bilecek, analog ve dijital l aletleriyle lmn yapabilecek, istenen zellikte triyak seebilecek ve triyakl uygulama devreleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA Triyaklar, nerelerde, niin ve nasl kullanldklarn aratrnz. Yaptnz aratrmalara ait sonular rapor haline getiriniz ve snf ortamnda sununuz.

3. TRYAK3.1. Triyakn Yaps ve almas

ekil 3.1: Triyak sembol, resimleri ve i yaps

Triyak tanmak isteyen renciler, aadaki notlar okumadan, isterseniz hemen stteki triyak sembol ve eitlerine bir gz atnz ve u anda hangi eleman reneceinizi somut olarak grnz. ki ynde akm geiren g kontrol elemanlarna triyak denir. Triyak, iki tristrn ters paralel balanmasyla olumutur. Triyakn A1(Anot 1), A2(Anot 2) ve G(Tetikleme) ular bulunur. Geyt ucu, A1 ve A2 arasndan geen akm denetler. Yk genelde A2 ucuna balanr.

3.2. zellikleriTriyaklar, DC ve AC gerilimde alr. DCde alrken G ucu bir kez tetiklendiinde A1A2 aras srekli iletimde kalr. AC de alrken ise G ucu tetiklendii srece A1A2 aras iletken olur. 25

Triyaklar hem pozitif hem de negatif gerilimlerle tetiklenebilir. Triyaklar, AC gerilimle beslenen devrelerde kullanlrken G ucuna balanan tetikleme elemanlaryla tetiklenme as daha iyi ayarlanabilir. Bu sayede A1A2 arasndan geen akm kontrol edilerek alcnn istenen gte almas salanabilir. Soru: Triyak ile tristr arasnda hangi benzerlik vardr? Cevap: kisi de DC gerilimde tetiklendiinde srekli iletimde kalr.

3.3. Triyakn AVO metre ile Salamlk KontrolTriyak AVO metre ile lerken, alttaki ilem ekilleri sizlere yardmc olacaktr.

lme gerekli!

ekil 3.2: AVO metre ile triyak kontrol

3.4. AVO metre ile Triyaklarn Ularnn BulunmasTriyaklarn ularn tespit ederken ya AVO metre ile aadaki gibi lerek ya da kataloglardan bakarak bulacaksnz. AVO metrenin problarn srayla triyakn ayaklarna dediriniz, l aletinde bir sapma grlnceye kadar ilemi srdrnz. bre saptnda skalada ki diren deerini 26

okuyunuz. Problar ters eviriniz, tekrar diren deerini okuyunuz. Bu iki deer arasnda ok kk bir deer fark vardr. Kk diren okunduunda AVO metrenin siyah probunun bal olduu u G (Geyt), krmz probun bal bulunduu u ise A1 (Anot1) dir. Geri kalan dier u ise A2 ( Anot2) dir.

3.5. AC Motor Hz Kontrol UygulamasAadaki devreyi board zerine potansiyometresiyle ayarlamaya alnz. kurarak, motorun dnme hzn P

ekil 3.4: AC Motor kontrol devresi

Yukardaki devreyle AC seri motorlarn devir ayar yaplabilir. Kondansatrn dolma zamann potansiyometre ile deitirebilirsiniz. Kondansatrn dolma zaman deitiinden triyakn tetiklenme anda deiir. Bu motordan geen akm ayarlayarak hz deitirir. Triyakn parazit sinyallerden etkilenmemesi iin iki adet filtre kullanlmtr. Triyaka bal RC filtresi yksek frekansl sinyalleri kendi zerinden geirerek triyakn etkilenmesini engeller. Motora seri balanan bobin, yksek frekansl sinyalleri zerinden geirmeyerek bastrr. Motorun dnme hz sizin elinizdedir.

27

3.6. Dimmer Uygulamasimdi de lambann parlakln dilediiniz seviyede ayarlamaya alnz. Bunun iin aadaki devreyi kurmanz gerekecektir.

Ayar

Potansiyometre

Priz 220V

YK

LAMBA

Bu uygulama ile rnein gece lambas yapabilirsiniz. Lambaya dikkat!

ekil 3.5: Tetiklemeli dimmer devre emas

Devre uygulamas

28

Yukardaki devrede lambann parlakl P potansiyometresiyle ayarlanabilir. Potansiyometrenin deeri minimum iken kondansatr arj olur. Kondansatr ularndaki gerilim, diyak ateleme gerilimi deerine ulat zaman diyak iletken olur ve kondansatr diyak zerinden dearj olur. Dolaysyla triyak tetiklenerek lambann en parlak ekilde yanmas salanr. Potansiyometrenin deeri maksimum iken kondansatrn arj olma sresi uzar. Dolaysyla triyak tetiklenmediinden lamba snktr. Devrede yk olarak lambadan baka, motor vb. amalar kullanlabilir. Triyak zerinden geen akm, tetikleme gerilimine baldr.

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar nlnz giyiniz, alma ortamn dzenleyiniz. gvenlii kurallarna uyunuz. Uygulamasn yapacanz devrelerin nasl altklarn bilgi sayfasndan okumalsnz. ekil 3-3- 4-5 Uygulamada kullanacanz malzeme listelerini, devre emalarndan karnz. zellikle kullanacanz tiryakn seiminde blm kitaplndaki katalogdan yararlannz. Kullanacanz elemanlar depo sorumlusundan temin ediniz. Uygulamada kullanacanz l aletlerini depo sorumlusundan temin ediniz. Elemanlarn kontroln yapnz. Eksik veya bozuk elemanlar depo sorumlusuna bildiriniz. ekil 3.3teki lme ve salamlk kontrollerini yapnz, triyaknzdan emin olunuz. ekil 3.4 teki devreyi kurunuz ve enerji uygulaynz. S anahtarn kapattnzda, triyakn diyak ile srlerek AC motorun altn grebilirsiniz. P potansiyometresiyle devir ayarn yapmaya alnz. ekil 3.5teki devrenin montajn board zerine kurunuz. Devreyi doru olarak kurduunuzdan eminseniz, enerji uygulaynz. Lambanzn k vermesi gerekir. P potansiyometresiyle ayar yapnz, lambann parlaklnda deime olduunu grmelisiniz. Bir sonraki sayfada verilen, kendinizi deerlendirme testini yapnz. Elde ettiiniz sonular arkadalarnzla tartarak, deerlendirme testi sonular ile retmeninize rapor ediniz. Kullandnz ara gere ve malzemeleri iade ediniz.

nerilerTriyakn belirleyiniz. gcn

Triyakn belirleyiniz.

eidini

Kataloglar inceleyiniz.

Uygun triyak tespit ediniz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMErenme faaliyeti 3 bitiren sevgili renciler, bilgileri ne derece rendiinizi kendinize aadaki testi uygulayarak ve test bitiminde arkadaki cevap anahtaryla kontrol ederek belirleyiniz. (Sorularda bo olan ksmlar doru szcklerle doldurunuz) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Triyak,........................................gerilimlerle kontrol edilebilir. Triyakn ............................................ular bulunur. Triyakta.................... ucu tetikleme ucudur. Triyakta yk akm .................................... arasndan geer. Triyak tetiklendiinde srekli iletimde kalyorsa ...............gerilimde altrlyordur. Triyaklar...........................ynde akm geirir. letimdeki triyakn A2 ucuna balanan anahtar aarsanz, triyak......................olur. Triyak geyt ucu ak tutulup,A1A2 aras diren llrse..............................gzlenir. Triyak tekniine uygun altrrsanz, triyak.......................olursunuz. Triyaklar kullanrken..........................balanmaldr. AVO metrenin ohm kademesinde, salam bir triyakn A1-G aras her iki ynde de

11.

...................diren gstermesi gerekir.12.

Triyakn AC akmda anoduna bal yk (lambay) srekli altrabilmesiiin.................gerekir. Triyakl devrelerde yk genelde........................balanr. letimdeki bir triyakn, A1-A2 i direnci ok..................olur. Triyaklar,bir entegre kna direkt....................... Triyaklar,bir transistr tarafndan.......................... Triyak tetiklenmedii halde, A2 zerine bal yk srekli alyorsa ................. 31 triyak

13. 14. 15. 16. 17.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete dnerek, aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

32

PERFORMANS TEST PERFORMANS TESTUYGULAMA SORUSUTriyakl merdiven aydnlatma otomat devre uygulamasn gerekletiriniz. Devre montaj bask devre zerine yaplacak, kutu iine alnacak, darda sadece buton, lamba ve enerji giri ular braklacak.

ekil 3.6: Devre emas Not: Uygulama sorusunun deerlendirilmesinde de yukardaki izelgede verilen kriterler uygulanacaktr.

Uygulamal almalarda deerlendirme ltleri Yaplan ilem Devre elemanlarnn tespiti ve lm Devre montajnn board veya bask devre zerine yapl Devrenin istenen ekilde almas alma disiplini Zaman TOPLAM Puanlama 25 20 30 15 10 Verilen puan

33

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRMEDEERLENDRME LTLER1 2 3 4 5 6 7 8 Faaliyet iin ortam hazrladnz m? Eleman listesini kardnz m? Katalog incelemesi yaptnz m? Elemanlar eksiksiz temin edebildiniz mi? l aletlerini temin edebildiniz mi? Elemanlarn salamlk kontroln yaptnz m? Triyakla motor hzn deitirebildiniz mi? Triyakla dimmer uygulamasn yaptnz m? SONU

Evet

Hayr

34

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA

Kuadrakn yapsn, zelliklerini bilecek; analog ve dijital l aletleriyle lmn yapabilecek, istenen zellikte kuadrak seebilecek ve AC akmda kuadrakl uygulama devreleri yapabileceksiniz.

ARATIRMAKuadraklar nerelerde, niin ve nasl kullanlm, aratrnz. letmelerde, sanal ortamlarda, okullarda, binalarda ve bilgi toplayacanz her yerde aratrma yapabilirsiniz. Topladnz bilgileri rapor haline getiriniz. Hazrladnz raporu snf ortamnda sununuz.

4. KUADRAK4.1. Kuadrakn Yaps ve almas

ekil 4.1: Kuadrakn sembol ve d grn

35

Kuadrak tanmak isteyen renciler, aadaki notlar okumadan isterseniz hemen stteki triyak sembol ve eitlerine bir gz atnz ve u anda hangi eleman reneceinizi somut olarak grnz. Diyak ve triyakn bir gvde ierisinde birletirilmesiyle yaplm g kontrol elemanlardr. Devre retiminde kuadrak kullanm montaj kolayl salar, devrede ayrca diyak kullanlmaz.

4.2. zelliklerinemli bir ayrnt: Geyt tetikleme gerilim seviyesi, normal triyaklardan daha yksektir. Soru: Triyak ile kuadrak arasndaki fark nedir? Cevap: Kuadrak triyaklara gre daha yksek tetikleme (geyt) gerilimine ihtiya duyar.

4.3. LDRli Karanlkta alan Lamba UygulamasLDRnin zelliini biliyor musunuz? Karanlkta direnci en yksek seviyede; kta direnci en az seviyede olan bir kla kontrol elemandr.

LDR

Lamba k verir

ekil 4.2: LDR ve kuadrak ile k kontrol devresi

36

Evinizde akam olduunda oturma odanzdaki lambann otomatik olarak yanmasn istiyorsanz, yanda verilen devre iinizi grecektir.

Resim 1.1: Kuadrakn tetiklenmesi ve iletime gemesi

nemli bir ayrnt: Uygulamada LDR ile lamba yerleri belirlenirken, lambalarn birbirilerini grmemelerine dikkat edilmelidir. O ekilde yerletirme yaplmaldr. Yukardaki devrede, kuadrakn tetiklenmesi ve iletime gemesi, LDR ile kontrol edilmitir. lk olarak LDR devreden karlr ve P potansiyometresiyle kuadrakn ateleme gerilimi ayarlanr. Kuadrak tetiklenerek ykten akm gemesi salanr. Daha sonra LDR devreye balanarak, devre almaya hazr hale getirilir. LDR zerinde k varken direnci minimumdur. Geyt giri ucundaki ateleme gerilimi 1.2K ve LDR ile dk tutulur. Kuadrak atelenemez ve dolaysyla iletken olamaz. LDR zerindeki k kalktnda, direnci maksimum olur. Kuadrakn ateleme gerilimi artar ve atelenir. Kuadrak iletken olur, ykten akm gemesi salanr. Lamba ile LDRnin birbirini grmemesi gerekir. Sokak lambalar bu ekilde kontrol edilebilir. Soru: Uygulamada LDR ile lamba birbirini neden grmemelidir? Cevap: Lambann almas, LDRnin karanlkta olmasyla mmkndr. Lambadan gelen n LDRyi etkilememesi gerekir. nk LDR k aldnda, lambann snmesi ilkesi vardr. Devrenin almasnda kararszlk oluur.

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar nlnz giyiniz, alma ortamn dzenleyiniz. gvenlii kurallarna uymanz, uygun olur. Uygulamasn yapacanz, devrelerin nasl altklarn bilgi sayfasndan okuyunuz. Kullanacanz malzeme listelerini devre emalarndan karnz. zellikle kullanacanz kuadrakn seiminde blm kitaplndaki kataloglardan yararlannz. Kullanacanz elemanlar depo sorumlusundan temin ediniz. Uygulamada kullanacanz l aletlerini depo sorumlusundan temin ediniz. Elemanlarn kontroln yapnz, eksik veya bozuk elemanlar depo sorumlusuna bildiriniz. ekil 4.3teki LDR ve kuadrak ile k kontrol devresini kurunuz. Devreyi doru olarak kurduunuzdan eminseniz, enerji uygulaynz. LDRnin zerini kapatarak ka bal lambann k verdiini gzleyiniz. Bir sonraki sayfada verilen deerlendirme testini yapnz. Testi kendi kendinize herhangi bir yardm almadan yapmanz tavsiye edilir. Elde ettiiniz sonular arkadalarnzla tartarak, deerlendirme testi sonular ile retmeninize rapor ediniz. Kullandnz ara gere ve malzemeleri iade ediniz.

nerilerKuadrakn belirleyiniz. gcn

Kuadrakn belirleyiniz.

eidini

Kataloglar inceleyiniz.

Uygun ediniz.

kuadrak

tespit

38

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME(Sorularda bo olan ksmlar doldurunuz)

TEST SORU SAYFASI1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Kuadrak,...........................................gerilimlerle kontrol edilebilir. Kuadrakn ............................................ular bulunur. Kuadrakta....................ucu tetikleme ucudur. Kuadrakta yk akm.................................... arasndan geer. Triyaklar ...........................ynde akm geirirler. letimdeki kuadrakn A2 ucuna balanan anahtar aarsanz,kuadrak......................olur. Kuadrak geyt ucu ak tutulup A1A2 aras diren llrse............................gzlenir. Kuadrak tekniine uygun altrrsanz,kuadrak.......................olursunuz. Kuadraklar kullanrken..........................balanmaldr. AVO metrenin ohm kademesinde,salam bir kuadrakn A1-G aras her iki ynde ...................diren gstermesi gerekir.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete tekrar dnerek, aratrarak, retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz

39

PERFORMANS TEST PERFORMANS TESTUygulamal almalarda deerlendirme ltleri Yaplan ilem Devre elemanlarnn tespiti ve lm Devre montajnn board veya bask devre zerine yapl Devrenin istenen ekilde almas alma disiplini Zaman TOPLAM Puanlama 25 20 30 15 10 Verilen puan

UYGULAMA SORUSUKuadrak kullanarak lambalarn dnml karartlma uygulamasnn gerekletirilmesi. Devre montaj bask devre zerine yaplacak, kutu ierisine alnacak ve darda sadece ayar potansiyometresi, lambalar ve enerji giri ular braklacak.

40

Ayar pot.metresi

Lamba 1 Lamba 2 (Az k) (ok k) (ok k) (Az k)

Kontrol devresi

ekil 4.4:

Not: Uygulama sorusunun deerlendirilmesinde de yukardaki izelgede verilen lt uygulanacaktr.

41

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRMEDEERLENDRME LTLER1 2 3 4 5 6 7 8 9 Faaliyet iin ortam hazrladn m? Eleman listesini kardn m? Katalog incelemesi yaptn m? Elemanlar eksiksiz temin edebildin mi? l aletlerini temin edebildin mi? Elemanlarn salamlk kontroln yaptn m? LDR li devre montajn yaptn m? Montaj bitiminde, devreni kontrol ettin mi? Ikla kontrol yapabildin mi? SONU

Evet

Hayr

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME1. Aadakilerden hangisi anahtarlama elemandr? A) Diren B) Diyot C) Tristr D) Foto pil

2. Tristrn tetikleme ucu aadakilerden hangisidir? A) Katot B) Geyt C) Anot D) Emiter 3. Aadakilerden hangisi UJTnin ayaklarndan biridir? A) Emiter B) Kollektr C) Anot D) Katot 4. Diyaklar aadaki hangi eleman tetikler? A) Role B) UJT C) Transistr 5. Aadakilerden hangisi tiryakn ularndandr? A) A2 B) Katot C) Emiter 6. Triyaklar hangi utan tetiklenir? A) A1 B) A2

D) Triyak

D) Beyz

C) Katot

D) Geyt

7. Tristrlerde yk..zerine balanr. 8. Salam tristrde anot katot aras..diren llr. 9. UJT transistr..osilatr olarak kullanlr. 10. Diyaklar. ynde akm geiren tetikleme elemanlardr. 11. Diyak ile yaplan darbe reteci k dalga ekli..grlebilir. 12. Diyaklartetikleme elemanlardr. 13. Triyaklar.ynde tetiklenebilir. 14. Kuadrak, triyaktan daha gerilimde tetiklenir. 15. Kuadrak iinde..............kullanlmtr. Not: Her soru 5 puan, sre 40 dakikadr. Anahtarlama ve tetikleme elemanlarn tanyp lm ve kontrollerini AVO metre ile yapabiliyorsanz, katalog bilgilerine gre bu elemanlar seip ilgili devrelerde kullanabiliyorsanz (uygulanabilir devreler kurabiliyorsanz) bu modl baardnz demektir. 43

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 BYK AKIMLARI ANOTKATOT GEYT GEYT ANOT-KATOT DC YALITKAN YALITKAN LETKEN KORUMU SOUTUCU ZERNE YKSEK SREKL TETKLENMES YALITKAN DK DARBE RETMEK TRSTR NE EB1B2 GR SAYICI DEVRELERNDE SAYILAR

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 7 B B D D C A C

44

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 AC ve DC A1A2 ve G G A1A2 DC K YALITKAN YKSEK DREN KORUMU SOUTUCU ZERNE DK DREN SREKL TETKLENMES A2 DK BALANMAZ SRLEBLR A1- A2 ARASI KISA DEVRE

RENME FAALYET4 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 7 8 9 AC ve DC GA1-A2 G A1-A2 K YALITKAN YKSEK KORUMU SOUTUCU ZERNE 10 YKSEK

45

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 C B A D A D Anot Sonsuz Gevemeli ki Osilaskop le Tristr ve Triyak ki Ynde (+ ve -) Yksek Diyak ve Tiryak

46

KAYNAKA KAYNAKA BULUT Sebahattin, End. Elektronik Ders Notlar. Akaabat PL. Megep Tantm Modul Kitap. ZDEMR Ali, End. Elektronik Eitim CD leri. ASLAN Muzaffer, Elektronik Devre Uygulamalar ( 1-2-3), 1999. DUTAR Celal, End. Elektronik, zden Ofset, zmir. Tubitak Popler Bilim Kitaplar, Haziran 2000. Deney Ve Uygulamalar, Akaabat PL Elektronik blm.

47