ÜNİTE 6

Bu üniteyi çalıştıktan sonra,■ Üst solunum yollarını,■ Alt solunum yollarını,■ Akciğerleri,■ Gögüs boşluğunu öğrenmiş olacaksınız.

■ Üst Solunum Yolları:■ Burun■ Yutak (Pharynx)

■ Alt Solunum Yolları■ Larynx■ Trachea■ Akciğer (Pulmo)

■ Göğüs Boşluğu, Mediastinum ve Pleura■ Özet■ Değerlendirme Soruları■ Sözlük ve Kavram Dizini

■ Lise yıllarında görmüş olduğunuz anatomi ders notlarını gözden geçirmeniz, konuyuanlamanızı kolaylaştıracaktır.

■ Ünite sonundaki soruları lütfen yardımcısız cevaplamaya çalışınız. Eğer cevaplayamı-yorsanız üniteyi tekrar çalışınız.

Amaçlar

İçindekiler

Öneriler

Solunum Sistemi

1. SOLUNUM S İSTEM İ

Solunum sistemini oluşturan organlar içerisinde, burun (boşluğu), pharnyx, laraynx, tranc-hea, bronchus'lar ve her iki akciğer vardır. Bu sistem aşağıdaki gibi ikiye ayrılır.

■ Üst solunum yolları = Burun (boşluğu)Pharynx (Yutak)

■ Alt solunum yolları = LarynxTracheaBronchus'larPulmo (Akciğer)

Solunum, dışarıdan alınan hava içindeki oksijen ile, vücuttaki karbondioksitin karşılıklı ola-rak değiştirilmesidir. Bu değişim akciğerlerin alveollerinde meydana gelir. Dışarıdan alınanhava, geçmiş olduğu yollar içinde ısıtılır, temizlenir ve gereği kadar da nemlendirilerek ak-ciğerlere kadar gelir. Ancak; bu solunum yolları içerisinde yer almış bir organ daha vardır ki(larynx), aynı zamanda sesin oluşumu ile ilgili önemli bir yapıyı da oluşturur. Öte yandan,burun boşluğu ise sadece dışarıdan alınan havanın ısıtılması veya temizlenmesi ile ilgili ol-mayıp, aynı zamanda koku alma işleminin de yapıldığı yer olarak fonksiyon görür.

Ağız boşluğu (cavum oris) sindirim sisteminin bir başlangıcı olmasına rağmen, aynı zaman-

da insanlarda solunum sisteminde de faydalanılan bir organdır. Ayrıca konuşma fonksiyo-

nunu, bir başka deyişle sesin oluşması görevini üstlenen bir organdır.

Solunum sistemini özet leyin.

2. ÜST SOLUNUM YOLLARI

2.1. Burun (Nasus)

Burun dış yüzden; burun kökü (radix nasi), burun sırtı (dorsum nasi), burun ucu (apex nasi)

ve burun kanatları (alae nasi) olmak üzere ayrılarak incelenir.

Burun iskeletinin bir bölümü kıkırdak, diğer kısmıda kemik yapıdan oluşmuştur.

Burun boşluğu önde armut şeklindeki bir açıklık ile dışarıya irtibatlıdır. Apertura piriformis

- 116 -

?

denilen bu açıklık, üst çene kemiğinin (maxilla) frontal çıkıntıları tarafından (processus fron-

talis) alttan ve yanlardan oldukça güzel bir şekilde kuşatılmıştır. Bu şekilde oluşan açıklığı,

yukarıdan burun sırtını oluşturan burun kemikleri (os nasale) tamamlar ve bir bütün haline

getirir. Burun sırtının bir kısmı, burun ucu ve burun kanatları kıkırdak yapıdan oluşmuştur.

Böylece burun boşluğu, önemli bir bölümü itibariyle, üç taraftan kıkırdak yapılar ile çevrilmiş

olur. Burnun dış yüzünü döşeyen deri, burun ön kenarlarından içeriye doğru bükülür ve bur-

nun iç ve ön kısmında bulunan küçük bir çukur alana kadar (vestibulum nasi) devam eder.

Bu kısımda oldukça sık bir şekilde ve kişiden kişiye değişen sayı ve yapıda kıl bulunur. Bu-

run boşluğu orta kısımdan bir bölme ile iki yarıya ayrılır. Bu bölmeye septum nasi adı verilir.

Septum nasi, arka-üst ve alt kısımlardan kemik, ön kısımdan büyükçe bir bölüm halinde ise

kıkırdak yapıdan oluşmuştur.

Burun boşluğunun tabanı sert damak (palatum durum) tarafından meydana getirilir.Boşluğun dış duvarının iç yüzünde ve her iki burun yarısında olmak üzere, üst üste lokalizeolmuş kemik çıkıntılar bulunur. Conchae nasales adı verilen bu kemik oluşumlar, sanki birdondurma külahı gibi bükülmüş tarzda yapı gösterirler. Üzerleri burun mukozası ile döşen-miş haldedir. Bu yapılar; concha nasali superior, media ve inferior olmak üzere (üst, orta vealt) adlandırılır. Bazen en üstte dördüncü bir konkaya daha rastlanır ki, bunada o zamanconcha nasalis suprema denir. Üst ve orta konkanın kemik yapısı, burun sırtının arka ve de-rinliklerinde yer alan, çok küçük boşluklu kemik yapıdaki os ethmoidale'nin yan bölümlerineaittir. Halbuki en alt konka ise, müstakil bir kemik yapı halinde burun içerisinde yer bul-muştur ve önde maxilla arkada ise palatin kemiklerin iç yüzlerindeki kemik çıkıntıya tutun-muştur (crista conchalis).

Birbirlerinin üstünde yer bulmuş olan bu konkaların aralarında ise dar geçitler oluşur. Bu ge-çitlere ise meatus nasi superior, medius ve inferior isimleri verilir. Geçitlerden en alttakinegözyaşı kanalı (ductus nasolacrimalis) açılır ve göz yaşı bu yol ile, burun boşluğunda bura-ya kadar nakledilir. Orta açıklığa (meatus nasi medius) ise, sifonoid kemiğin ön ve ortabölüm boşlukları (sinüs) ile, sinüs frontalis ve sinüs maxillaris açılırlar. Üst açıklığa da, sinüssphenoidalis'in arka hücreleri açılır. Burun boşluğunu döşeyen ince örtü (mukoza) burun ileilişkili bütün boşluklara da uzanır ve buraları da döşer. Bu bakımdan burundan kaynağınıalan bazı iltihabi vakalar, rahatlıkla sinüslere kadar ulaşabilir.

Burun boşluğunun çevresinde, burası ile yakından komşulukta bulunan kemiklerin içindeyer almış birtakım önemli boşluklar (sinüs) bulunur. Bunlara paranasal sinüs adı verilir(sinüs paranasales). Bu boşlukların hacimleri, hem aynı kişide ve hemde değişik kişilerdefarklılıklar gösterir. Bunlar aşağıdaki adları alırlar. Bu adlandırmalar, ilgili oldukları kemikle-re göre yapılır.

- 117 -

■ Sinus maxillaris■ Sinus frontalis■ Sinus ethmoidalis■ Sinus sphenoidalis

Burun boşluğunu döşeyen ince örtü, çok katlı yassı epitel yapısındadır. Hücreler aynı za-mada titrek tüylüdürler. Özellikle alt konka bölümünde zengin bir damar ağı bulunur. Örtüyümeydana getiren hücreler arasında çok sayıda çanak şeklinde salgı hücreleri de vardır. Da-mar (ven) ağının bu derecede yoğun olması nedeni ile, burada meydana gelen iltihabi birdurum kısa sürede sinüslere kadar yayılabilir. Çeşitli hastalıklarda buradaki damarlarınşişmesi ile burun boşluğu daralır ve bu bakımdan nefes alma işlemi ve aynı zamada koku al-ma olayı da son derecede kısıtlanır.

Burun boşluğunun üst kısımları, burun tavanından hemen hemen orta kısımlara kadar, ayrıyapıda bir epitel ile döşenmiştir. Bu bölüm koku ile ilgilidir ve burada koku almakla görevlihücreler bulunur. Bu bakımdan buraya regio olfactoria adı verilir. Halbuki burun boşlugunundiğer bölümleri solunum ile ilgili olduğu için bu bölümlere regio respiratoria adı verilir. Solu-num ile ilgili bölümde, yukarıda da belirtildiği gibi, dışarıdan alınan hava temizlenir, ısıtılır vegereği kadar nemlendirildikten sonra akciğerlere kadar sevkedilir. Burun boşlukları en arka-da geniş bir açıklık ile yutağa bağlanır. Buraya ise chonae adı verilir.

2.2. Pharynx (Yutak)

Pharynx yanlardan ve arkadan kapalıdır. Önden ise yukarıdan burun boşluğu, aşağıdan da

ağız boşluğu ile bağlantılı organdır. Kas ve zarlardan yapılmıştır. Esas olarak iki önemli

fonksiyonu vardır. Buna göre; hem solunum sisteminin ve hem de sindirim sisteminin bir

bölümü olarak fonksiyon görür. Yukarıda ve önde burun ve ağız boşlukları ile bağlantılı olan

bu yapı, aşağıda ise doğrudan doğruya sindirim borusu (özofagus) ile devam eder. Ancak,

aşağıda ön tarafta, solunum sisteminin bir bölümü olan larynx ile de bağlantılıdır. Diğer bir

deyişle, pharnyx içinde sindirim ve solunum yolları birbirlerini çaprazlayan bir durum göste-

rirler. Yukarı kısımlarda solunum sistemini oluşturan bölüm, sindirim sistemini arkadan öne

doğru çaprazlar ve öne geçer. Bu durumda pharynx'in (yutak) devamı olan yemek borusu

da (özofagus) artık solunum yollarının arkasında olmak üzere aşağıya doğru devam eder.

Pharynx bütünlüğü içinde üç önemli bölüme ayrılır. Bu ayırım, pharynx'in komşuluk yaptığı

organlara göre aşağıdaki şekilde adlandırılır.

- 118 -

■ Burun bölümü (pars nasalis)■ Ağız bölümü (pars oralis)■ Larenks bölümü (pars laryngea)

2.2.1. Burun bölümü (Pars nasalis)

Bu bölüm chonae adı verilen açıklıklar aracılığı ile önde burun boşluğu ile bağlantı kurar. Altsınırı yumuşak damaktır. Bu bölümde pharynx'in yan duvarlarına, orta kulağın bağlatı ka-nalı (Östaki borusu = tuba auditiva) açılır. Böylece orta kulak ile dış ortam hava ilişkisisağlanmış olur.

Bu bölümün arka, üst duvarında ise, limfoid bir organ olan bademcikler (tonsilla pharyngea)bulunur. Küçük çocuklarda bazen bu yapı oldukça büyür ve bu bakımdan nefes alma da zor-luklar ortaya çıkar.

2.2.2. Ağ ız bölümü (Pars oralis)

Bu bölüm, yumaşak damaktan larynx'e kadar olan kısımdır. Önde ısthmus faucium denilenaçıklık ile, ağıza irtibat sağlar. Pars oralis'in başlangıç kısmına yakın olmak üzere yan taraf-larda, kendilerine ait küçük boşluklarda (fossa tonsillaris) oturan bademcikler (tonsilla pala-tina) yer almıştır. Bu yapı bir bakıma vücudun hastalıklara karşı, kapısı durumundadır. Ba-demciklerin şişmesi ve aşırı derecede büyümesi, nefes almada zorluk doğurduğu gibi, ge-lişim sırasında yüz ve çenenin normal anatomik sınırlar içinde yapılaşmasını da engeller.Bu bakımdan önemli organlar olarak görülürler.

2.2.3. Larenks bölümü (Pars laryngea) : Bu bölüm, önden laraynx ile yakın arka-daşlık halindedir ve yemek borusunun başlangıç kısmını oluşturur. Bu bölümde solunum veyemek yolları birbirlerini çaprazlar. Yemeğin buradan geçmesi sırasında larenks öne ve yu-karıya doğru yükselir ve bu sırada larenksin kapağı da açıklığı kapatır. Böylece, gıda mad-deleri hava yollarına kaçmadan, arkadaki yemek borusuna nakledilir.

Pharynx'in uzunluğu boyunca yan taraflarında ve arka kısmında, gevşek bağ ve yağ dokusuile doldurulmuş, içinden değişik damar ve sinirlerin geçtiği önemli boşluklar vardır (spatiumparapharyngeum ve spatium retropharyngeum). Bu boşluklar üzerinden, çevreden kay-nağı-nı alan iltihap etkenleri thorax'da arka boşluğa (mediastinum posterior) kadar ilerle-yebilir.

- 119 -

Üst solunum yol lar ın ı özet leyin

3. ALT SOLUNUM YOLLARI

3.1. Larynx

Solunum yollarının en önemli kısmını oluşturan ve fonksiyonel olarak çok kompleks biryapıya sahip bulunan larynx, üçü çift, üçü de tek olmak üzere dokuz kıkırdaktan meydanagelmiştir. Bu kıkırdaklar birbirleri ile birtakım bağlar (ligament) ve kaslar ile bağlantılı olup,ses apereyi olarak fonksiyon görürler. Yukarıya doğru larynx, yassı ve geniş bir ligament(bağ) ile hyoid kemiğe tutunmuştur. Bu sıkı ilişkiden dolayı, yutma hareketinde, hyoid kemikile birlikte larynx'de yukarıya doğru hareket eder.

Larynx'in yapısında yer alan kıkırdaklardan bazıları diğerlerine göre oldukça büyük ve kuv-vetli bir yapıya sahiptir. Büyük larynx kıkırdakları şu adları alırlar.

■ Cartilago cricoidea■ Cartilago thyroidea■ Cartilago arytaenoidea■ Epiglottis

3.1.1. Carti lago cricoidea (Yüzük şeklinde k ık ırdak)

Şövalye yüzük şeklinde oluşmuş bir yapıya sahiptir. Yüzüğün halka kısmı önde, taş kısmı

ise arkada olmak üzere, larynx bütününde yerini alır. Oldukça kuvvetli bir yapıdadır. Bu

kıkırdağın taşsı kısmı üzerine larynx'in önemli küçük kıkırdakları oturarak birbirleri ile eklem

yaparlar.

3.1.2. Carti lago thyroidea (Kalkan şeklinde k ık ırdak)

Bu kıkırdak, yanlarda bulunan ve dört köşeli olan iki kıkırdak lamina ile karakterizedir. Ol-

dukça düzgün yapıdaki bu kıkırdak plaklar, önde birbirleri ile, açıklığı arkaya bakan bir açı

yapacak şekilde birleşirler. Bu birleşme yerinin ön ve ortalarında ileriye doğru meydana ge-

len çıkıntıya ise "Adam elması" (prominentia laryngea) adı verilir. Bu çıkıntı, kişilere göre

yapısal farklılık gösterir ve hatta erkeklerde kadınlara göre biraz daha belirgindir. Deri altı-

- 120 -

?

ndan göz ile rahatlıkla görülebilir. Cartilago thyroidea'nın yan kıkırdak plakları (lamina dext-

ra ve sinistra) arkada birbirleri ile birleşmezler ve bir açıklık bırakırlar. Herbir laminanın yu-

karıya ve aşağıya doğru birer boynuz şeklinde çıkıntıları vardır ile (cornu superius ve cornu

inferius). Bu büyük larynx kıkırdağı, larenksin bütünü içinde, kuvvetli yapıya sahip olan kri-

koid kıkırdak üzerine oturur ve aşağıya doğru uzanan alt uzantılar (cornu inferius) sanki bir

özengi gibi krikoid kıkırdağı heriki yandan sararak eklem oluşturur. Bu birleşme gerçek oy-

nar bir eklem yapısındadır ve burada horizontal bir eksene göre baskül hareketleri ile, kısıtlı

miktarda öne ve arkaya doğru kayma hareketleri ortaya çıkar.

Bu kıkırdağın yan laminalarının dış yüzünde aşağıya uzanan çıkıntılı (kabarık) kısma (lineaobliqua) larenksin önemli kasları tutunurlar. Laminaların üst kenarlarından başlayan ve yu-karıya doğru yükselen kuvvetli bir membran, yukarıda hyoid kemiğin alt kenarına tutunaraksonlanır. Yan taraflarda bu membran üzerinde görülen küçük deliklerden ise, larenks'inönemli sinir ve damarları geçer.

3.1.3. Carti lago arytaenoidea

Bir çift kıkırdak olup tepeleri yukarıda ve tabanı aşağıda olmak üzere, krikoid kıkırdağın arkataraftaki laminası üzerine oturarak eklem oluştururlar. Bu kıkırdakların sivri üst uçlarına isedaha küçük yapıda sanki, bir kapşon şeklinde görülen diğer bir çift kıkırdak oturur (cartilagocorniculata). Bu konumları ile üç yüzlü ve üç çıkıntılı bir durum ortaya koyarlar. Yukarıyadoğru olan çıkıntı, kıkırdağın tepesini meydana getirir (apex cartilaginis). Önde içe doğruolan çıkıntılara Processus vocalis, arkada birbirlerine doğru meydana gelen çıkıntılara ise,pocessus muscularis adı verilir. Processus vocalis'ler sesin oluşumu ile ilgili bir bölüm ola-rak önem kazanırlar. Bu çıkıntıya ligamentum vocale adı verilen bağ tutunur. Çıkıntı elastikikıkırdaktan yapılmış olup, hiçbir zaman kemikleşmez. Bu özelliği ise sesin oluşması bakım-ından önemlidir.

Cartilago arytaenoidea'ların ön çıkıntılarından (processus vocalis) başlayan bağlar, önedoğru uzanarak kalkan şeklindeki büyük kıkırdağın (cartilago thyroidea) içi kısmına tutuna-rak sonlanırlar. Bu ligamentlerin üzeri mukoza örtüsü ile döşenmiştir. Aynı zamanda bu mu-koza örtüsü içinde, musculus vocalis adı verilen ses kası da yer almıştır. Buna göre, rimaglottis denilen ve havanın geçmesine yarayan açıklığın bir bölümü kıkırdak arasında, dahabüyük kısmı da kas ve bağın bulunduğu yerden (plica vocalis) meydana gelmiş olur.

Larynx'in iskeletini oluşturan kıkırdaklar, etraftan değişik kas ve bağlar ile birbirlerinebağlanmışlardır. Aynı zamanda bu bağlantı diğer komşu yapılar ile de mevcuttur. Bu saye-

- 121 -

de, larynx'in boru şeklindeki formunun devamı sağlanmış olur. Larynx dıştan ve içtendeğişik kaslar ile kuvvetlendirilmiştir. Dış kaslar, larynx'i kaldırır, indirir veya fikse ederler.Çünkü, yukarılarda da açıklandığı gibi, larynx kıkırdakları birbirleri ile önemli eklemler yapa-rak çeşitli hareketleri oluştururlar. Bu bakımdan serbest hareket yapabilecek bir yapıya sa-hip olması larynx için şarttır. İç kasların esas görevi ise cartilago arytaenoidea'nın hareketinive bu vasıta ile, sesin oluştuğu aralığın (rima glottis) daraltıp-açılmasını sağlamaktır.

Larynx kıkırdakları içinde bir diğer büyük kıkırdak ise epiglottis'tir. Karşıdan görünüşü sankibir bisiklet selesine benzer veya bir tenis raketine de benzetilebilir. Sap kısmı aşağıya doğruinip, kalkan kıkırdağın arka iç yüzüne tutunur. Buna karşılık geniş olan bölümü ise, yukarıyadoğru dil köküne kadar devam eder. Epiglot'un üzerinde çok sayıda küçük deliklere de rast-lanır ki, bu deliklerden damar ve sinirler geçer. Bu kıkırdak elastiki fibröz yapıdadır veyaşlanma ile kemikleşmez.

Alt solunum yol lar ın ı özet leyiniz .

3.2. Trachea (Hava Borusu)

Yaklaşık olarak 10-12 cm kadar olan trachea, larynx kıkırdaklarından olan cartilago cricoi-dea'nın alt kısmından başlar. Aşağıya doğru uzanışı sırasında yemek borusunun önündeyer alır. Aşağıda ise, yeri zaman zaman değişmekle birlikte, ortalama olarak 4. - 5. göğüsvertebrası hizasına kadar devam eder ve burada iki önemli kola ayrılır (bifurcatio tracheae).Bu ayrılma yerinden itibaren her kol ( bronchus), daha da ilerleyerek ve de ayrılarak dahaküçük hava yolları oluşturur. Ayrılma yeri sırtta iki kürek kemiğinin (scapulae) yaklaşık ola-rak üst iç köşelerini, birleştiren çizgiye (linea interscapularis) uyar.

Tracheanın yapısında yarım ay (veya atnalı) şeklinde kıkırdak yapılar bulunur. Sayıları 16-20 arasında olan bu hyalin kıkırdak yapısındaki oluşumlar, tracheanın lümeninin devamlıaçık olarak bulunmasını sağlar. Atnalı şeklindeki bu kıkırdakların açık olan (eksik) kısımlarıtrachea'nın arka yüzüne isabet eder ve bu kısımda ise bağ dokusu ve düz kas liflerindenmeydana gelmiş bir membran bulunur. Kıkırdaklar arasındaki boşlukları elastik liflerdenzengin sağlam bir bağ örtüsü kapatır ve aynı zamanda bu tabaka trachea'nın dış tabakasınımeydana getirir. Trachea'nın lümeni hem enine ve hemde uzunluğuna açıktır. Bu durum,fonksiyonu için önemlidir ve bu da duvar yapısının özelliği ile sağlanır. Havanın kolayca so-lunum yoluna girmesi ve akciğerlere kadar ulaşması bu yolun devamlı açık kalmasını zo-runlu kılar.

- 122 -

?

Trachea, uzunluğu içinde iki bölümde incelenir. Birinci bölüm yukarı kısımdır ki, buraya bo-yun kısmı da denir. Başlangıcından, yaklaşık olarak altıncı boyun omuru hizasına kadarolan kısmı kapsar. Trachea'nın alt kısmı ise göğüs parçası (pars thoracica) olarak ad-landırılır ve burasının alt sınırı da ikiye ayrılma yeridir (beşinci göğüs omuru hizası).

Trachea'nın ikiye ayrılmasından sonra, sağa ve sola doğru devam eden bronchus principa-lis dexter ve sinister'lerin durumları klinik bakımdan önemlidir. Çünkü, sağ bronchus solagöre daha dik durumdadır ve aynı zamada daha kısa olup, biraz daha geniştir. Bu nedenlesolunum yollarına kaçan cisimler, genellikle sağ bronchus'a giderler (%70 - 75). Bazı ak-ciğer hastalıkları da yine sağ akciğerlerde yüzde olarak daha fazladır (pneumonie).

Trachea'y ı özet leyin.

3.3. Pulmo (Akciğer)

Göğüs boşluğunda (thorax) çift olarak bulunan akciğerler, oldukça yumuşak ve yoğurulabi-lir bir yapı gösterirler. Burada solunum işinin en önemli safhası yapılır ve tamamlanır. Göğüsboşluğunda, sağ ve solda yer alan akciğerlerin, dış görünüşleri itibariyle yapıları, bulunduk-ları boşluğun, duvarlarına uyacak bir durum gösterir.

Akciğerlerin tepesi, önde köprücük kemiğinin üzerine doğru taşmıştır. Aynı zamanda 3-5cm kadarda thorax'ı dışarıya doğru aşar. Buradan akciğerlerin tepeleri kolaylıkla muayeneedilebilir. Tabanları ise, konkav bir durum gösterir ve doğrudan diaphragma üzerine oturur.Ön, yan ve arka yüzler, her taraftan göğüs kafesini meydana getiren kaburgalar tarafındankuşatılmıştır. Nitekim bu yüzlerde sıkı şekilde komşuluk yapan ve oturan kaburgaların izleri-ni de bulmak mümkündür. Akciğerlerin birbirlerine bakan yüzleri, facies medialis adını alır.Bu yüzler arasında kalp oturur. Aynı zamanda medial yüzlerde bu organlara giren ve çıkanoluşumların (damarlar, sinirler ve hava yolları) içeriye sokuldukları geniş açıklıklar bulunur(hilus pulmonis).

Akciğerler birtakım derin yarıklar ile loblara ayrılmıştır. Heriki akciğer de, hilus pulmonisekadar uzanan yarıklar ile önce üst ve alt olmak üzere ayrılırlar (lobus superior ve inferior).Daha sonra sağ akciğer, transverse yakın gidiş gösteren ikinci bir derin yarık ile (fissura ho-rizontalis = transversalis) iki loba ayrılır. Böylece sağda üç, solda ise iki akciğer lobu oluşur.Buna göre, sağda lobus superior, lobus medius ve lobus inferior; solda ise sadece lobus su-perior ve lobus inferior olmak üzere ana bölünmeler meydana gelir. Bu lob yapısına göre

- 123 -

?

bakıldığında, akciğer tabanlarının diaphragma ile olan ilişkisi değişik bir durum gösterir.Solda, her iki akciğer lobu diaphragma ile doğrudan bağlantı kurarken, sağda sadece alt veorta loblar böyle bir ilişki içindedir. Bu komşuluk dolayısı ile, diaphragmanın altında yeralmış olan karın organları ile akciğerlerin ilişkileri ve dolayısı ile iltihap ve tümoral durumlar-da, vakanın intikal yerleri değişmiş olur.

Ana bölümler halinde oluşan akciğer lobları daha sonra segmental bir durum göstererektekrar ayrılmalara tabi olur. Böylece akciğerlerde segmental durum ortaya çıkar. Segmen-tasyonun izlenmesinde asıl ölçü bronşial dallar ve akciğerlerin içerisine giren arterlerin dal-lanma şekilleridir. Bu segmentasyon özelliği klinik bakımdan son derece önemlidir. Çünkü,herbir segment içinde, dallanan akciğer arter ve hava yolları sadece buraya ait olarak kalır-lar ve diğer segment elemanları ile bir birleşme göstermezler. Bu bakımdan akciğerlerin içe-risinde oluşan bir hastalık özellikle sadece ilgili segmente has olma özelliğini korur. Bu özel-lik cerrahide de önemlidir. Büyük kanamalar olmadan ilgili akciğer segmentini çıkarmakmümkün olabilir (bronchopulmonal segment). Yapılan araştırmalara göre herbir akciğer 10bronchopulmonal segmente ayrılmaktadır.

Bronkuslardan itibaren hava yollarının akciğerler içerisinde dallanmaları aşağıdaki sıra içe-risinde meydana gelir.

■ Bronchus■ Bronchiolus■ Bronchiolus respiratorius■ Ductulus alveolaris■ Sacculus alveolaris■ Alveoller (alveoli pulmonis)

Yukarıda verilen sistem bir ağacın dallanmasına benzer özellik göstererek akciğer dokusuiçerisinde dağılır. Bu yapı, akciğer dokusunun kendine has özelliği olarak ortaya çıkar.

Akciğer alveolları, içinde elastik lif ihtiva eden tek katlı yassı epitelden meydana gelmiş birduvara sahiptir. Bu duvar içinde çok zengin kapiller ağı vardır. Bu suretle gaz alış-verişi ko-laylıkla yapılabilir.

Akciğerlerin limfa damarları ayrı bir öneme sahiptirler. Bunlar, alveollarin duvarında ortayaçıkan ve solunum ile gelen yabancı cisimleri, toz partiküllerini alırlar ve naklederler. Akciğerkapısında (hilus pulmonis) bulunan limfa düğümleri (hilus limfa düğümleri), filtre istasyonuolarak adlandırılır. Torakal hastalıklarda, bu limfa düğümleri, ortaya koydukları değişikliklerile röntgen resimlerinde açıkça görülürler ve teşhis için önemli rol oynarlar. Bu morfolojik

- 124 -

değişim olayı, sadece limfa düğümleri için değil, aynı zamanda damarlar için de söz konu-sudur. Azalan veya çoğalan damar görüntüleri belirli hastalıklarda önemli işaretler olarakkabul edilir (kalbin rahatsızlıklarında).

Alveollarda bulunan havadan dolayı, akciğerlerin özel ağırlıkları, sudan daha azdır. Bu du-rum, özellikle adli tıpda önem kazanır. Ölü doğmuş bir çocuk daha henüz solunum yap-madığı için, akciğer dokusu ağırdır. Bu özellikten yararlanılarak, bir çocuğun ölü doğup-doğmadığının belirlenmesi için adli tıpda "yüzdürme deneyleri" yapılır. Ölü doğan çocuktaakciğerlerden alınan bir parça suya bırakıldığında dibe batar. Canlı doğan ve solunum ya-pan canlıda ise batmayacaktır.

Akciğer ' i özet leyiniz .

4. GÖĞÜS BOŞLUĞU, MED İAST İNUM VE PLEURA(PLEVRA)

Önden göğüs kemiği (sternum), arkadan torakal omurlar, yanlardan ise kaburgalar (costae)

ile çevrilmiş ve alttan diaphragma ile kapatılmış olan boşluğa thorax (göğüs boşluğu) adı ve-

rilmektedir. Boşluğu çevreleyen duvarları iç yüzden döşeyen ince örtü pleura parietalis,

boşluk içindeki önemli organları saran kısım ise pleura visseralis adını alır. Akciğerler

göğüs boşluğunun büyük ve önemli oluşumlarıdır. Heriki akciğer arasında ise kalp yer alır.

Burada, akciğerleri örten pleura organın her tarafını sıkıca döşedikten sonra, hilus pulmo-

nis'te (akciğer kapısı) bu organa giren ve çıkan oluşumların üzerine atlayarak devam eder.

Akciğer lobları arasındaki yarıkların da bu ince örtü ile döşenmesi, solunum sırasında lob-

ların birbiri üzerinden kaymasını ve hareteki kolaylaştırır.

Pleura yaprakları arasında kapiller bir boşluk bulunur. Bu boşluk normal olarak seröz bir sıvı

ihtiva eder. Sıvının adezyonu dolayısı ile akciğerler göğüs boşluğunda devamlı gergin ola-

rak durumlarını muhafaza ederler. Halbuki akciğerlerin elastik lifleri bu durumun aksine

fonksiyon görürler. Herhangi bir neden ile, pleura boşluğuna hava girecek olursa veya bu

boşluktaki sıvı artacak olursa; parietal ve visseral pleura yapraklar birbirlerinden uzak-

laşırlar. Bu durum röntgen plaklarında çok güzel görülür. Olayın bu şekilde gelişmesi, solu-

num üzerinde negatif tesir yapar. Solunum ileri derecede engellenir.

Thorax üç esas (primer) boşluğa ayrılır :

- 125 -

?

■ Sağ pleura boşluğu (içinde sağ akciğer yer alır)

■ Sol pleura boşluğu (içinde sol akciğer yer alır)

■ Mediastinum

Mediastinum kendi içerisinde, ön ve arka mediastin boşluk olmak üzere tekrar ayrılır. Önboşlukta kalp ve timus; arka mediastinumda ise yemek borusu, damarlar ve sinirler yer alır.Belirtilen organlar arasındaki boşluklar ise gevşek bağ dokusu tarafından doldurulmuştur.Mediastinum'da bulunan organların çok sıkı komşuluklarından dolayı, bir organda ortayaçıkan patolojik değişiklik, komşu oluşumlar ve organlar üzerinde kolayca kendini hissettirir.Bu bakımdan mediastinumda meydana gelen iltihabi bir durum, ağır hastalıklara yol açabi-lir.

Göğüs boş luğu, mediast inum ve pleura'y ı özet leyin.

Solunum canlı organizma için önemli olaylardan birisidir. Bu yol ile; bir yandan gaz transpor-tu yapılırken, öteyandan biyolojik oksidasyon sağlanır. Gaz transportunda; oksijenden zen-gin havanın akciğerlere kadar gönderilmesi ve nihayet oksidasyon sonucu ortaya çıkan za-rarlı gazların (karbondioksit vb.) dışarıya atılması söz konusudur. Bunun için solunum ilealınan hava, belirli yolları (organları) aşarak akciğerlerde alveollere kadar ulaşır. Buradahava ile gelen oksijen kana, kandaki karbondioksit ise havaya geçer.

Gaz transportunu sağlayan organlar, birbirlerini tamamlayan yapılar halinde; burunboşluğu, yutak, larynx, büyük ve küçük hava yolları ve akciğerler tarafından fonksiyonel birsistem oluştururlar. Buna "Solunum Sistemi" adı verilir. Ancak, bazen ağız yolu ile de solu-num yapıldığı ve larynx bölümünde ise sesi oluşturan çok özel mekanizmaların yer aldığıunutulmamalıdır.

- 126 -

?

Özet

1. Aşağıdakilerden hangisi üst solunum yollarına (organlarına) dahildir?

A) Larynx B) Pharynx C) TracheaD) Akciğerler E) Bronchus

2. Hangisi apertura piriformis'i üstten sınırlar?

A) Os nasale B) Os lacrimale C) MaxillaD) Os ethmoidale E) Concha nasalis inferior

3. Hangisi paranasal sinus değildir?

A) Sinus frontalis B) Sinus maxillaris C) Sinus ethmoidalisD) Sinus sphenoidalis E) Sinus coronarius

4. Hangisi Pars nasalis pharyngis'te bulunur?

A) Tonsilla palatina B) Tonsilla lingualis C) Tonsilla pharyngeaD) Epiglottis E) Cartilago cricoidea

5. Trachea hangi seviyede ikiye ayrılır?

A) 4. - 5 ci göğüs omurları seviyesinde B) 4. - 5 ci boyun omurları seviyesinde C) 1 - 2 ci göğüsomurları seviyesindeD) 1. - 2 ci bel omurları seviyesinde E) 10. - 11 ci göğüs omurları seviye-sinde

6. Hangisi akciğer yapısı içinde bulunmaz?

A) Bronchiolus B) Sacculus alveolarisC) Ductulus alveolaris D) Bronchiolus respiratoriusE) Regio respiratoria

- 127 -

Değerlendirme Soruları

Ala : Kanat

Alveolus (alveol) : Küçük oyuk, küçük boşluk

Apex : Tepe, uç, zirve

Bifurcatio : Ayrılma, çatallanma

Bronchus : Hava yollarının akciğer kapısında ikiye ayrılan ana kollarından birisi

Diaphragma : Göğüs ve karın boşluklarını birbirinden ayıran kas yapı, bölme.

Dorsum : Sırt, sırt taraf

Ductus : Boru, kanal, geçit

Epiglottis (epiglot) : Larynx'n tek kıkırdaklarından birisi. Gırtlağı kapatan kapak.

Hilus : Küçük çökük kısım. İç organlarda damar ve sinirlerin giriş-çıkış yeri.

Larynx : Gırtlak

Meatus : Yol, geçit

Mediastinum : Göğüs boşluğunda her iki akciğer arasında kalan boş alan. Önden sternum, arkadanomurga ve aşağıdan ise diaphragma tarafından kapatılır. Burada önemli göğüs organları bulunur.

Oesophagus (özofagus) : Yemek borusu

Pleura (plevra) : Göğüs zarı. Göğüs duvarı iç yüzünü ve burada bulunan organları örten ince zar.

Pharynx (Farenks) : Yutak

Pulmo : Akciğer

Radix : Kök

Retro : Geride, arkada, arkasında (öntakı)

Sacculus : Kesecik

Sinus : Boşluk, girinti

Spatium : Ara, aralık

Tonsilla : Bademcik

Trachea : Hava (nefes) borusu

Tuba : Boru, tüp

Tuba auditiva : Kulak borusu

- 128 -

Sözlük ve Kavram Dizini