PROLOOG

ANTIGONE

Ismene – lieve Ismene.

De goden blijven onze familie slaan:

er is geen verdriet, geen schande

geen ellende, geen vernedering

of zij komt naar ons.

Heb jij gehoord wat Kreoon heeft afgekondigd?

ISMENE

Nee. Het laatste wat ik heb gehoord

is dat zij dood zijn – Antigone – onze twee broers.

Ze hebben elkaar deze nacht vermoord.

ANTIGONE

Daarom nam ik je mee naar buiten.

Ik moet je spreken. Alleen.

ISMENE

Waarom? Jij brengt nog meer verdriet.

ANTIGONE

Kreoon heeft onze broers… Het lijk van Eteokles

wordt begraven – hoor ik – en vereerd. Zoals het hoort.

Maar het lijk van Polyneikes mag niet

begraven worden – niet beweend.

Het moet boven op de aarde blijven liggen.

Het moet door hongerige vogels worden weggevreten.

Dat is de wet van de koele Kreoon -

En vandaag zal ik zien of mijn zuster laf is of niet.

ISMENE

Wat kan ik doen, Antigone?

Al wat ik doe is fout.

ANTIGONE

Doe je wat ik doe?

1

ISMENE

Wat wil jij doen?

ANTIGONE

Het lijk halen.

ISMENE

Je wilt hem begraven? Het is verboden.

ANTIGONE

Ik zal hem begraven. Het is onze broer.

En als het de onze niet is, dan toch zeker míjn broer.

ISMENE

Ook mijn broer. Maar Kreoon verbiedt het.

ANTIGONE

Hij kan mij niet verbieden van mijn broer te houden.

ISMENE

Antigone – wees redelijk. Wij staan alleen.

Vader stak zijn ogen uit.

Zijn moeder evengoed zijn vrouw, die hing zich op.

En deze nacht hebben ons broers elkaar vermoord.

Wij staan alleen.

Wat kunnen wij doen?

Wij zijn slechts twee vrouwen.

Wij – wij kunnen alleen maar knielen en knikken.

Het heeft geen zin –

ANTIGONE

Ik vraag je al niet meer. En als je morgen

toch zou willen: ik wil je al niet meer.

Ik ga mijn broer begraven:

en als ik sterf, vind ik dat prachtig.

Zeg jij maar tegen de goden dat je hun gebod niet kent.

ISMENE

Dat ken ik wel.

Maar ik kan het niet uitvoeren tegen Kreoon in.

2

ANTIGONE

Maak dat de kat wijs. Of jezelf zelfs.

Ik ga mijn broer begraven.

ISMENE

Ik zal alles stil houden.

ANTIGONE

Schreeuw het net van de daken:

Ik ga mijn broer begraven.

Je ergert mij als je zwijgt.

ISMENE

Je mag niet willen wat niet kan.

ANTIGONE

Dat zeg jij. En daarom haat ik je.

En onze broer haat jou ook!

Laat mij gek zijn, Ismene.

Laat mij naar de dood rennen.

Ik ben bereid.

Maar ik ga mijn broer begraven.

Exit Antigone.

ISMENE

Je bent gek. Maar ik heb je lief.

3

EERSTE EPEISODION

KREOON

Heren –

Ik heb u laten roepen

want ik weet hoezeer u destijds

Eteokles hebt gesteund – en Polyneikes.

U bent altijd loyaal geweest.

Vannacht zijn zij gesneuveld.

Het was broedermoord.

Ik erf dus alle macht.

U zult uit mijn beleid vernemen

wie ik ben en wat ik wil

en hoe ik oordeel –

Wie mijn vriend wil zijn

moet houden van mijn stad.

Wie zijn vriend ten koste van mijn stad

bemint, vind ik gemeen.

Wie tegen Thebe is – is tegen mij:

l’ état, c’est moi.

Wat nu de zoons van Oedipus betreft –

het volgende is wet: Eteokles

wordt begraven met de grootste eer.

Polyneikes verbied ik te begraven.

Niemand groet hem – niemand grient om hem.

Ik laat hem boven op de aarde liggen –

de honden en de vogels vreten hem wel weg.

Vragen?

Enter Wachter.

WACHTER

Mijn heer –

Ik wil niet zeggen dat ik mij heb doodgelopen –

dat ik blij was hier te zijn –

dat ik mijn binnenste hoorde zeggen:

jongen, je holt naar je eigen beul –

maar ook –

jongen, als jij niet gaat, hoort Kreoon het van een ander –

en ik heb niet veel te zeggen –

4

maar ik zal het zeggen –

ik sta hier en ik hoop –

mij zal maar gebeuren wat moet gebeuren –

KREOON

Waarom ben jij zo van streek?

WACHTER

Ik heb het niet gedaan –

laat mij dat eerst zeggen –

ik heb het niet gedaan –

KREOON

Kun je niet ronduit spreken?

WACHTER

Het risico is groot, ik moet dus aarzelen.

KREOON

Zeg wat je te zeggen hebt en maak je weg.

WACHTER

Het lijk –

iemand is er geweest –

wou het begraven –

wat droog zand eroverheen gegooid –

alles gedaan wat moest –

daarom heer, hier sta ik –

ik weet het wel –

het hoeft u niet te bevallen –

mij bevalt het evenmin.

Wie hoort er graag wat hij niet graag hoort.

KREOON

Wat vertel jij mij – wie heeft zo’n lef gehad?

Sommigen in de stad verdragen mijn bevelen niet.

Zij morren – zijn zijn koppig – heimelijk.

Zij haten mij.

Maar ik bezweer jou: haal de man

die Polyneikes heeft begraven.

5

Breng hem hier bij mij

of ik doe jullie folteren en langzaam sterven.

WACHTER

Verwacht mijn heer nog iets of kan ik gaan?

KREOON

Zwijg – jij maakt mij ziek.

WACHTER

Uw oren of uw hart?

KREOON

Gaat het jou aan waar ik ziek word? Ga!

WACHTER

Ik zweer u, heer, nogmaals, ik heb het niet gedaan.

KREOON

Ga!

Exit Wachter.

6

TWEEDE EPEISODION

TWEEDE WACHTER

Waar is Kreoon?

KREOON

Ik sta hier.

TWEEDE WACHTER

Mijn heer – Ik heb haar betrapt.

Zij was bezig met zijn graf.

Neemt u haar, oordeelt u maar.

Ik trek mij verder uit deze zaak terug.

KREOON

Besef jij wat je zegt? Jij vergist je niet?

TWEEDE WACHTER

Heer – ik zag ze bezig:

ze begroef hem

en ze mocht hem niet begraven,

dat’s duidelijk.

KREOON

Je zag ze bezig – hoe?

TWEEDE WACHTER

We waren het zand weer van’t lijk aan’t vegen.

Het stonk.

Wij zetten ons boven op een heuvel, onze rug naar de wind, naar de reuk.

Heel de lucht was stof van dood.

Alles was rustig.

En daar stond zij dan.

En zij krijste als een vogel die zijn nest leeg vindt.

Zij scharrelde droog zand bijeen,

zij goot heilig water op het lijk.

Wij hebben het gezien, wij lopen op haar toe,

wij arresteren haar, zij was niet eens verwonderd.

Zij bekende alles: ja.

7

KREOON

Jij – jij met je hoofd naar de grond

heb jij het gedaan ja of nee?

ANTIGONE

Ja, ik heb het gedaan.

KREOON

Jij – maak je weg, ga je gang.

Exit tweede Wachter.

KREOON

Antigone –

je wist dat ik het had verboden.

ANTIGONE

Waarom niet – iedereen wist het.

KREOON

En jij zegt nee tegen mijn wet.

ANTIGONE

Jouw wet komt niet van de goden.

Jouw wet is zwak, jij bent een mens.

Ik vrees jou niet.

Ik moet sterven, ook zonder jouw wet.

Misschien sterf ik vandaag – ik zou het prachtig vinden.

Ik treur alleen als mijn dode broer niet wordt begraven.

Wellicht lijk ik je dwaas: maar dan verwijt

de dwaas de dwaze dat zij dwaas is.

KREOON

Onthou dat koppige karakters breken.

Je was verwaand toen je mijn wet negeerde –

en nu sta je hier nog meer verwaand:

ik heb het gedaan.

En je bent fier dat je het gedaan hebt – je lacht.

Of je nu de dochter bent van mijn zuster

of meer familie dan heel mijn familie samen

8

ik eis je dood. En ook die van Ismene:

zij is medeplichtig.

Breng haar hier!

ANTIGONE

Geen woord van wat jij zegt heeft zin voor mij.

Wat heeft er meer zin, dan dat ik mijn broer begraaf?

Tirannie alleen geniet het voorrecht dat zij doet en zegt al wat zij wil.

KREOON

Jij bent de enige in Thebe die zo denkt.

ANTIGONE

Zij denken zoals ik. Maar zij zwijgen.

KREOON

Een vijand wordt geen vriend omdat hij dood is.

ANTIGONE

Ik wil beminnen – haten wil ik niet.

KREOON

Dan ga jij maar beminnen: bij de doden.

Ik laat mij niet gebieden door een vrouw.

Enter Ismene.

Of twee vrouwen.

Jij, jij sluipt als een slang in dit huis.

Je wil mij bijten en ik wist het niet.

Zeg me: wat had jij te maken met dat graf?

ISMENE

Ik heb het gedaan.

Ik wil even schuldig zijn als zij.

ANTIGONE

Jij wilde niet.

Ik deed het alleen.

9

ISMENE

Ik wil bij je zijn.

Ik wil met jou lijden.

ANTIGONE

Ik hou niet van een zuster die alleen maar houdt van woorden.

ISMENE

Wijs mij niet af, Antigone.

ANTIGONE

Eigen je niet toe, wat niet van jou is.

Ik sterf alleen: dus zonder jou.

ISMENE

Hoe kan ik leven zonder jou?

ANTIGONE

Vraag het Kreoon – jij koos voor hem.

ISMENE

Waarom doe je me pijn?

ANTIGONE

Ik lach om jou – het doet mij pijn.

Jij koos het leven – ik de dood.

ISMENE

Ik heb je toch gezegd waarom.

ANTIGONE

Jij hebt gelijk, ik heb gelijk.

ISMENE

Het spijt jou, het spijt mij.

KREOON

Jullie twee!

De een is gek geboren, de ander gek geworden.

10

ISMENE

Hoe kan ik nog leven zonder haar?

KREOON

Zwijg over haar – zij is dood.

ISMENE

Breng je de bruid om van je zoon?

KREOON

Mijn zoon ploegt wel op een andere akker.

ISMENE

Jij ontneemt je eigen zoon zijn bruid.

KREOON

Als zij dood is, kan ze geen bruid meer zijn.

Ik vind dat.

En vanaf nu: zwijg erover.

Breng ze weg.

Eunt Ismene en Antigone.

11

DERDE EPEISODION

KREOON

Kom eens.

Kom eens bij mij.

Even bij mij.

Enter Haimoon.

HAIMOON

Vader –

KREOON

Zie je mij graag?

HAIMOON

Vader –

U bent mijn vader.

Ik ben uw zoon.

U wijst de weg: ik volg.

KREOON

Je weet dat ik je vrouw –

HAIMOON

Ja –

KREOON

Je weet dat mijn bevel onherroepelijk –

HAIMOON

Ja.

KREOON

Goed.

Dat was alles…

HAIMOON

Vader, je kent mijn respect voor jou.

Geen huwelijk is meer waard dan jouw beleid…

12

KREOON

En zoon, zo wil ik je zien:

achter je vader staand – totaal.

Ik wil een zoon die gehoorzaam is.

Spuw op Antigone.

Zij alleen verzet zich tegen mijn wet.

Ik dood haar – anders ben ik niet loyaal.

Wie verwaand is of wie wetten

wil verkrachten of wie meent

dat hij gebieders mag gebieden

moet van mij geen lof verwachten.

Het volk brengt iemand aan de macht,

dus het volk zal hem gehoorzamen –

of het om kleine dingen gaat of om gerechte

of om het tegendeel.

Wij durven onze rol van wereldmacht te spelen.

Wij zetten door, de prijs ten spijt, in het besef

Dat het niet anders kan: de paradox der vrede

Is dat zij veroverd moet worden met geweld.

De vraag – bij elk gevecht – is dus niet óf we kunnen winnen,

maar of wij de wil vertonen te volharden tót

we winnen. En dat zullen wij. Omdat wij nooit

de lessen der geschiedenis vergeten zijn:

de waanzin ligt in het wegkijken van gevaar,

in plaats van het te pletten als het klein genoeg is.

HAIMOON

Vader, ’t verstand is een briljant bezit.

Maar een ander kan nog verstandiger zijn.

De mensen beklagen Antigone.

“ Zij wil niet dat haar eigen dode broer

bovenop de aarde blijft liggen

en de honden en de vogels hem verscheuren.

Verdient zij niet net de hoogste eer? ”

Dat zeggen zij – maar niet luidop.

Vader – jouw geluk is mijn geluk.

Maar blijf niet geloven dat wat jij zegt

en alleen wat jij zegt juist is.

Mild zijn is niet dwaas.

13

Jij weet ook dat bomen die zich buigen

als het stormt hun takken behouden –

die niet willen buigen barsten uit de grond.

Wie het zeil te vol zet moet onder water varen.

Ik ben jong en misschien mag ik geen mening hebben –

maar ik zeg…

KREOON

Ben ik hier de koning of is er nog een ander?

HAIMOON

Een volk is er niet voor de koning.

KREOON

Het volk is de zaak van de koning – of niet?

HAIMOON

En wat is een koning zonder volk?

KREOON

Jij zou vechten voor een vrouw.

Jij zou kruipen voor misdadigers.

HAIMOON

Dat doe ik niet. Ik kruip niet.

KREOON

De misdaad is wel op haar gekropen – of niet?

HAIMOON

Dat zegt niet iedereen.

KREOON

Iedereen moet zeggen wat ik zeg.

L’ état c’est moi.

Ongehoord: de zoon spreekt recht over de vader…

HAIMOON

… die het recht verkracht – zie ik.

14

KREOON

Dus ik verkracht het recht omdat ik de koning ben?

Heel je betoog is er alleen maar om haar.

HAIMOON

En ook om jou en mij

en elke oprechte ziel op deze bol.

Als zij sterft –

sterft er nog een ander.

KREOON

Jij dreigt mij af?

HAIMOON

Ik weerleg je onzin.

KREOON

Onzin?

Jij kruipt voor een vrouw!

HAIMOON

Jij wil dus praten en niet luisteren?

KREOON

Nee, want jij draait: nu dit,

eerst dat, en straks weer anders.

Haal dat kreng. En dood haar: hier –

dat hij het ziet – nu – vlak bij haar vrijer.

HAIMOON

Neen! Vergeet het. Zij sterft niet bij mij!

En jij – jij zal mij nooit meer zien.

Ik laat je met je waanzin bij je toegenegen vriendjes.

Exit Haimoon.

KREOON

Hij doet maar. Hij vindt dat hij een held is.

Ik wil ze niet allebei doen sterven.

15

Ismene niet. zij heeft niets misdaan.

En Antigone –

Zo: ik breng haar naar een plaats

die niemand kent. Ik sluit haat

levend in een graf. Ik geef haar eten –

zoveel dat ik vrijuit ga en dat ik door

mijn volk niet wordt verdoemd.

16

VIERDE EPEISODION

ANTIGONE

Ik ween –

Antigone stapt naar de kamer

waar de slaap van alle mensen woont.

Ik ben alleen –

Mijn vrienden wenen niet –

Ik heb gekozen –

Ik ken een lied:

En Niobe stond op den berg.

Steen groeide over haar als klimop

en zij werd roerloos.

Zij weent sneeuw en regen

uit haar droeve ogen, langs haar hals

tot aan de voet van den berg.

Ik ken nog een lied:

Mijne rust is heen,

mijn hart doet zeer;

ik vind ze toch nimmer

en nimmer weer.

KREOON

Breng haar weg. Klagen wenen als je moet

gaan sterven – iedereen wil bezig blijven.

Breng ze naar haar graf en sluit haar op –

En laat ze daar alleen.

Ze kan daar sterven of vertoeven.

Maar ik heb haar niet gedood.

Mij treft geen enkele schuld. En zij komt nooit terug.

ANTIGONE

Ik heb altijd de goden geëerd, allemaal,

en nu verneem ik dat ik goddeloos ben…

Vanaf nu wil ik enkel nog zwijgen.

En dat ik in mijn zwijgen

ook de anderen niet meer hoor.

Ik wil rusten.

En kijken hoe jij slaapt, broer.

17

Terwijl ik waak

en het vuur in de gaten houd.

Ik wil stormen.

Bomen bijna omver beuken.

De wind laten op steken.

En

- wanneer ik niets meer zal zijn dan wat asse -

mij tot bij u laten dragen, broer.

Ik weet dat’k al bij u ben

- al van voor uw bloed voor de eerste keer de grond raakte

al van voor mijn roos voor de eerste keer op uw graf viel -

Het enige wat mij nog rest:

is de ogen sluiten

en in het donker tasten

naar uw hand.

Ik ben geen Niobe.

Geen Cleopatra.

Geen Maria Moeder Gods.

Ik treur niet om te sterven.

Ik zal pas treuren als ik

- na het sterven –

u niet meer kan zien, broer.

Het moet zijn zoals het vroeger was.

En anders moet het niets zijn.

Laat ons niets zijn, broer, niet zijn.

Want ’t is niks.

Ik ben hier.

En jij ook.

En meer moet dat niet zijn.

Thebanen – kijk: de laatste dochter

van uw koningen.

Dit moet zij ondergaan:

uw helden willen niet

dat zij heldhaftig is.

18

VIJFDE EPEISODION

TIRESIAS

Kreoon –

KREOON

Tiresias, oude vriend –

Het doet me goed jou te zien.

TIRESIAS

De blind loopt waar zijn geleider verdwaalt.

KREOON

Ik weet niet waar jij het over hebt.

TIRESIAS

Uw wet maakt Thebe ziek, Kreoon.

De goden willen geen gebeden meer horen.

Alle vogels krijsen onheilspellend,

sinds zij dronken zijn

van Polyneikes’ bloed.

Wie koppig blijft, is dwaas.

Geef uw verzet tegen Polyneikes op, Kreoon.

Hij is dood, laat hem met rust.

Het heeft geen zin een dode uit z’n slaap te houden.

Geef hem zijn welverdiende bed.

KREOON

Iedereen in deze stad is een boogschutter

en ik ben de roos:

jullie schieten maar en schieten maar.

TIRESIAS

Jij wil dus praten en niet luisteren?

Naar niemand niet?

KREOON

Neen, want iedereen draait.

Draait om mij heen.

Ik word er zot van.

19

Ga weg!

Ga weg!

Ik ben de koning.

Ík ben de koning!

Ga weg!

TIRESIAS

Weldra komt de dag dat u in ruil

voor lijken zelf een lijk bestelt.

Weldra weent men in uw huis

om helden en heldinnen.

KREOON

Weg!

TIRESIAS

Ik ken een lied:

stabat mater dolorosa

dum pendebat filius.

De moeder stond door pijn gekweld –

KREOON

– toen de zoon te sterven hing.

20

EXODOS

HAIMOON

Koning,

uw zoon is dood.

KREOON

Kom vrienden, kom!

Iedereen kom!

Zoek bijlen.

HAIMOON

Haimoon is dood.

Hij heeft zichzelf gedood.

KREOON

Haast je naar de bossen ginder.

Mijn beslissing is er:

ik heb haar gevangen – ik zal haar bevrijden.

Ik geef het op –

tegen mijn zin, ik geef het op.

HAIMOON

Heeft zijn vader hem vermoord?

- Neen, hij heeft het zelf gedaan.

Uit haat tegen zijn vader.

KREOON

Haal Antigone vanonder de grond vandaan!

En geef Polyneikes een graf!

Iedereen draait.

Draait om mij heen.

Ik word er zot van.

ANTIGONE

Koning,

Antigone is dood.

U rolde de steen voor de ingang van de grot weg

en zag Antigone: zij had zichzelf verhangen.

Een strop gevlochten van haar linnen sluier.

21

HAIMOON

Haimoon stond bij haar –

zijn armen om haar middel.

En hij huilde.

KREOON

Aa wat heb je gedaan – zoon.

Waar was je verstand?

In wat voor waanzin kwam jij nu terecht?

HAIMOON

Maar Haimoon keek hem aan –

KREOON

Kom buiten zoon.

Ik vraag het je – ik smeek het je.

22