AKDENZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

Deniz GL

ANTK BITHYNIA BLGESNN TARHSEL ERKL YAZITLAR KATALOGU VE TARHES

Danman Prof. Dr. Sencer AHN

Eskia Dilleri ve Kltrleri Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi

Antalya, 2007

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne, Bu alma, jrimiz tarafndan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ OLARAK kabul edilmitir. mza Bakan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye (Danman): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onay: Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

.../.../.... mza ................ ............. .. Mdr

i

KISALTMALAR LSTES

Dn. Bak. nr. s. vd. Frg.

Dip not Baknz Numara Sayfa Ve devam Fragman

Epigrafik aretler [ ] ( ) [[ ]] { } Tamamlama Ksaltlm fadelerin Alm Antik ada silinmi ifadeler Antik ta ustas tarafndan yanl yazlm ifadelerin, modern yazar tarafndan metinden karld yerler Modern yazar tarafndan metne eklenen ksmlar Belirsiz Okuma Yaztta var olan boluk

vac./vacat

ii

ZET

Bu almann amac, gnmzde Kocaeli, Sakarya, Bolu, Bursa illeri ile stanbulun Anadolu yakasn kapsayan corafyay iine alan Antik Bithynia blgesinin epigrafik buluntular temel alnarak, tarihini incelemektir. Bithynia blgesinin tarihi, epigrafik kaynaklardan elde edilen bulgular nda ortaya konulmaya allmtr. alma epigrafik kaynaklara ek olarak, antik ve modern kaynaklarla da desteklenmitir. Corafi konumu nedeniyle, Asya ile Avrupa arasndaki gei yollarnn kavanda yer alan Bithynia blgesi tarihin her dneminde iskn grm, nemli kentleri barndrmtr. Tarihncesi dnemlerden, Pers hkimiyetine, kolonizasyon dneminden Helenistik dneme ve daha sonra Roma, Bizans, Osmanl dnemlerinde nemli tarihi olaylara ahitlik etmitir. almada toplam 58 adet yazt incelenmitir. Blge kentleri ve evrelerinden bulunmu olan yaztlarn byk ksm Roma dnemine tarihlendirilmektedir. Yazt bakmndan hayli zengin buluntulara sahip olan Bithynia blgesinin, tarihi ierikli, tarihsel adan bilgi verici nitelikteki yaztlar nispeten azdr. Antik kaynaklar nda incelenen yaztlar ile Bithynia blgesinin tarihi spesifik bir adan ele alnmtr.

iii

SUMMARYThis paper an has focused on the history of Ancient Bithynia region composed an area including cities of Kocaeli, Sakarya, Bolu, Bursa and Anatolian side of Istanbul based an epigraphic findings. In this paper, the history of Bithynia region is tried to be expressed under the light of findings extracted from epigraphic resources. The study is also supported by ancient and modern sources as well as epigraphic ones. Because of its geographical position, many important cities had been established in Bithynia region throughout the history and the region had witnessed many historic events that had occurred during different periods throughout the history ranging from prehistorical period to Persian sovereignty, from colonization period to Hellenistic age and in various periods belonging to Rome, Byzantine and Ottoman empires. This study focuses on 58 tablets. A huge part of the tablets extracted from the cities and arounds in the region belongs to the Roman Empire. Although the region is embodied with full of tablets, the number of historical inscriptions including historical knowledge is relatively lesser.

1

NDEKLER KISALTMALAR.LSTES...i ZET...ii SUMMARY.iii

1-BITHYNIA BLGESNN CORAFYASI.................................................................................................. 3 1.1. KENTLER ................................................................................................................................................... 4 1.2. NEHR VE GLLER................................................................................................................................... 4 1.3. DALAR..................................................................................................................................................... 5 2-BLGENN TARH .................................................................................................................................... 6 2.1. PALEOLTK (M.. 600008000) ............................................................................................................ 6 2.2. NEOLTK (M.. 80005500)................................................................................................................... 6 2.3. KALKOLTK(M..55003000) ................................................................................................................ 6 2.4. PERS AINDAN BITHYNIA KRALLIINA KADAR.......................................................................... 7 2.5. BITHYNIA KRALLII............................................................................................................................... 8 2.5.1. Kurulu................................................................................................................................................. 8 2.5.2. Nikomedes I (.. ca.280-ca.242) ........................................................................................................ 9 2.5.3. Zialas (. ca.250-ca.227) ............................................................................................................... 10 2.5.4. Prusias I (.. ca.230-ca.187) ........................................................................................................... 10 2.5.5. Prusias II (.. ca.182149) .............................................................................................................. 11 2.5.6. Nikomedes II (..149-ca.127)........................................................................................................... 14 2.5.7. Nikomedes III (.. ca.127-ca.94) ..................................................................................................... 14 2.5.8. Nikomedes IV. (.. ca.94-ca.74 )...................................................................................................... 15 2.6. ROMA DNEM....................................................................................................................................... 16 2.6.1. Roma Dnemi Tarihi.......................................................................................................................... 16 2.6.2. Roma Phylai Sistemi .......................................................................................................................... 23 2.7. BLGENN DN YAPISI ........................................................................................................................ 24 3- YAZITLAR....................................................................................................................................................26 3.1 BITHYNIA KRALII DNEM ............................................................................................................... 26 1 Kral Zialasn Koslulara Mektubu .. 246242 .................................................................................... 26 2 Phokaia ve Tenedos Kalkhedonun Dokunulmazlk Statsn Tanyor ..3.YY Sonu2.YY Ba........... 28 3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas .. 188171............................................................................ 31 4 Seleukial Eudemosun Onurlandrlmas .. ca.172............................................................................. 32 3.2. ROMA MPARATORLUU DNEM ................................................................................................... 34 5 Nero Dneminde Nikaia-Apameia Yolunun Onarm Yazt .S. 5758 ..................................................... 34 6 Proconsul Plancius Varus 6979.............................................................................................................. 35 7 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072 ................................................................... 35 8 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072 ................................................................... 35 9 Vespasianus Dnemi Mil Ta 7778........................................................................................................ 36 10 Vespasianusun Dneminde Onarlan Yol 78 ......................................................................................... 36 11 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)............................................................... 37 12 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)............................................................... 38 13 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)............................................................... 38 14 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)............................................................... 39 15 Gaius Iulius Bassusun Onurlandrlmas 97/9898/99.......................................................................... 39 16 Traianusun Heykeli 102116................................................................................................................. 40 17 Traianus in Atf 102116 ..................................................................................................................... 40 18 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116 ................................................................................................. 41 19 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116 ................................................................................................. 42 20 mparator Hadrianus 119138 ............................................................................................................... 43 21 Hadrianus Mektubu 119138.................................................................................................................. 43 22 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123.................................................................................................. 44 23 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123.................................................................................................. 44

224 Hadrianus Heykeli 123 ........................................................................................................................... 44 25 Hadrianus Heykeli 123 ........................................................................................................................... 45 26 Hadrianus Heykeli 123 ........................................................................................................................... 46 27 Hadrianus Heykeli 123131/2 ................................................................................................................ 47 28 Hadrianus in Atf Yazt 123 ................................................................................................................ 47 29 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123 ............................................................................................... 48 30 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123 ............................................................................................... 48 31 mparator Hadrianus in Adak 123....................................................................................................... 49 32 Hadrianus Dnemi Hamam Yazt 128129 ........................................................................................... 49 33 Hadrianusun Mektubu 128138 ............................................................................................................ 50 34 Commodusu Onurlandrma Yazt 185 .................................................................................................. 51 35 Septimius Severusun Onurlandrlmas 198 .......................................................................................... 51 36 Septimius Severus Dnemine Ait Mil Ta 198/9 .................................................................................... 53 37 Septimius Severus Dnemi Mil ta 199.................................................................................................. 54 38 mparatorie Fulvia Plautillann Onurlandrlmas 202205 ............................................................... 55 39 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 202212 ............................................................................ 56 40 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 211.................................................................................... 58 41 Iulia Augusta Sebastenin Onurlandrlmas 214.................................................................................... 59 42 Caracallann Seyahati 214217 ............................................................................................................ 60 43 Elagabal Dnemine Ait Bir Onurlandrma Yazt 218219.................................................................... 61 44 Elagabal Devrine Ait Mil Ta 218 ......................................................................................................... 63 45 Septimius Severus, Caracalla ve Elagabal Seyahatleri 219222 ........................................................... 63 46 Severus Dnemi Lollianusun Onurlandrlmas ca. 227230................................................................ 65 47 Maximinus Thrax Dnemine Ait Mil Ta 235238 ................................................................................ 66 48 Gordianus Dnemine Ait Mil Ta 238244 ........................................................................................... 66 49 Gordianus III Dnemine Ait Mil Ta 241 .............................................................................................. 67 50 Decius Dnemine Ait Mil Ta 249251 ................................................................................................. 67 51 Macrianusun Onurlandrlmas 260261 .............................................................................................. 68 52 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yapm 268269.......................................... 68 53 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yapm 268269.......................................... 69 54 Diokletian Dnemine Ait Onurlandrma Yazt 285286........................................................................ 70 55 Diocletianus ve Maximianus Devrinden Mil Ta 285-286..................................................................... 71 56 Constantius Chlorus Dnemi 298296 ................................................................................................... 71 57 Deprem Yazt IV. Y.Y. ............................................................................................................................ 72 58 Konstantin VI. Dnemine Ait Snr Yazt 780797................................................................................. 72 SONU..............................................................................................................................................................74 TABLOLAR..................................................................................................................................................... 75 BITHYNIA VALLER .................................................................................................................................. 75 DEPREMLER .............................................................................................................................................. 77 ANTK KAYNAKLAR ......................................................................................................................................78 BBLOGRAFYA ..............................................................................................................................................82 ZGEM.......................................................................................................................................................87

3

1-BITHYNIA BLGESNN CORAFYASI

Bithynia, kkende gnmz Kocaeli yarmadas yani stanbul Boaz, Karadeniz ve zmit krfezi arasnda kalan yarmadaya verilen isimdir. Ancak Helenistik dnemde Bithynia Krallar tarafndan yaplan fetihlerle Mysia Olymposu (Uluda), orta Sangarios (Sakarya) kvrm ve Propontisin dousunuda iine alarak genilemitir. Bithynia blgesinin dou snr Filyos ay olmutur. Roma hkimiyeti ile Bithynia ve Pontus birletirilerek tek eyalet haline getirilir. Strabona gre: Bithynia Blgesi douda, Paphlagoniallar ve Mariandynler, Epiktetonlar kuzeyde, Sangarios Irmann dkld yerden Byzantion ve Khalkhedon Denizinin azna kadar Pontos Denizi; batda, Propontis; gneye doru Mysia ve Hellespontos Phrygias olarak da adlandrlan Phrygia Epiktetos ile snrlanmtr1. Strabon Bithyniann gney snrlarn belirtmenin zor olduunu syler2. . 5. yy. corafyacs Pseudo Skylaksa gre: Bithyniallar. Mariandynallardan sonra Thrakial Bithyniallar gelir. Sonra Sangarios Nehri, sonra bir baka nehir Artanes ve Thynias Adas (Onu Herakleiallar iskn etmitir.) ve Rhebas Nehri vardr. Daha sonra direkt olarak geit ve daha nce belirtilmi olan Pontosun azndaki tapnak, bundan sonra Thrakia kkenli Khalkedon, ondan sonra da Olbianos Krfezi. Mariandynadan Olbianos Krfezine kadar (buraya kadar Bithyniallarn Thrakiasdr) olan deniz yolculuu 3 gn srer. Pontosun azndan Maiotis Glnn azna kadar olan Avrupa ve Asya arasndaki deniz yolculuu da aa yukar ayndr.3 Bithynia, ismini skitlerden kaarak Trakyadan Anadoluya geen Thraklardan almtr. Herodotos Bithyniallarn Asyaya gemeden nce Strymonia kylarnda oturduklar iin eskiden Strymoniallar (Strymon, Makedoniann dousunda, gnmzde Bulgaristandan geerek Yunanistandan Orfani krfezine dklen Struma/Strymon rma) adn tadklarn ve bu Asya Thraklarnn banda Artabanos olu Bassakes olduunu belirtir4. Bithyniallar Anadoluya Mysiallar ve Phrygiallardan sonra gelmilerdir5. Bithynia, ismini Balkanlardan gelen bir halktan1 2 3 4 5

Strab. 12.4.1. Strab. 12.4.4 Skylaks 92. Herodotos 7.75. Magie, RRAM I, 303

4 almasna ramen blgenin kurucu kral ailesi; Pontos, Kappadokia Krallar gibi Pers aristokrasi snfndandr ve satrap ya da dynast olarak grev stlenmilerdir6. Bu satrap ve kral aileleri Byk Pers mparatorluunun paralar olarak anlmaktadr7.

1.1. KENTLERBithyniadaki balca kentler: Khalkedon (Kadky), Khrysopolis (skdar), Lybissa (Diliskelesi), Dakibyza (Gebze), Nikomedeia (zmit), Kalpe (Kerpe), Olbia (Baiskele), Astakos (Glck), Prainetos (Karamrsel), Pylai- Strobilos (iftlikky/Karakilise), Drepanon (Hersek), Kios-Prusias ad Mare (Gemlik), Apameia/Myrleia (Mudanya), Prusa ad Olympium (Bursa), Helikore8-Nikaia (znik), Prusias ad Hypium (Konuralp), Bithynion-Klaudiupolis (Bolu), DiaDiospolis (Akakoca), Teion-Tieion-Tion (Filyos/Hisarn), Herakleia (Ereli), Otroia (Yeniehir), Modrene (Mudurnu), Malagina (Mekece), Agrilion (Bilecik), Kabaia (Geyve). Karadenizde Kalpe yaknlarnda yer alan Thynias-Apollonia (Kefken Adas). Propontisde yer alan Prinkiponisia (Prens takmadalar) daha ok ge Roma ve Bizans dnemlerinde iskn edilmitir. Takmadalar oluturan adalar: Ponti (Knalada), Antigoni (Burgaz), Khalki (Heybeliada), Prinkipos (Bykada), Terebinthos (Sedef Adas), Niandros (Tavan Adas), Pita (Kak Adas), Plati (Yass Ada), Okseia (Sivriada).

1.2. NEHR VE GLLERSangarios (Sakarya Nehri), Aisepos (Gnen ay), Hypios (Melen ay), Makestos (Susurluk-Simav ay), Parthenios (Bartn ay), Siberis (Alada ay), Psillis (Ava), Kalpas (Kefken yaknlarndaki akarsu Anadere?), Lykos-Rhyndakos (Orhaneli ay), Rhebas (Riva), Kaleks (Gln ay), Billaios (Filyos ay), Artanos (Hiciz Deresi). Askania (znik Gl), Sophon /Sunensis (Sapanca Gl), Apolyont (Ulubat Gl).

6 7 8

Syme, Anatolica 6. Mommsen, Roman History III 204. znikin en eski ismi: Georgii Cyprii descriptio orbis Romani 11; ayrca bak. S. ahin, I.v. Nikaia II,3 T.1

5

1.3. DALARMysia Olymposu (Uluda), Astakos (Samanl Dalar), Sophon (Kartepe).

6

2-BLGENN TARH

2.1. PALEOLTK (M.. 600008000)Blgenin paleolitik yerleimleri unlardr; Parganl-Kerpe, Kefken-Cebeci, bonun Rampas, erenky, Gksu, Pendik-Hacet Deresi, Fikirtepe, Domal-Alaal. Bu dneme ait buluntular genel olarak kuvarsit, akmakta el baltalar ve kesici aletlerdir.9

2.2. NEOLTK (M.. 80005500)Blgenin neolitik yerlemeleri unlardr: Dudullu, erenky, Fikirtepe, Tuzla, PendikTemenye, Yalova/Gztepe, Ilpnar, Ycek-znik, Marmarck, Mentee, Yeniehir, Muslueme Mevkii, Tepetarla, ycek/Ttncyolu. Buluntular minik dilgiler, orak-bak, anak-mlek paralar. Mimari olarak Fikirtepede oval kulbeler.10

2.3. KALKOLTK(M..55003000)Blgenin kalkolitik yerlemeleri unlardr: Ilpnar, Knk. Ilpnarda yaplan kazlarda drtgen, tek odal yaplara rastlanlmtr, ayrca mezarlara konulmu kseler ve testiler bulunmutur.11

9

TAY I TAY II TAY III

10 11

7

2.4. PERS AINDAN BITHYNIA KRALLIINA KADARBu blge .. 1200700 yllar arasnda Thrakia12 kkenli halklarn yurdu olarak anlmtr. Argo gemisi destannda bu halk Berykoslar13 olarak grmekteyiz. Bu halkn dilinin de Thrakia kkenli bir Anadolu dili olduu dnlmektedir. Homeros lyadada Bithynia adndan bahsetmez. Sadece Paphlogonia ve Mysiay anar14. Daha sonraki dnemlerde bile blge Bithynia Thrakias olarak anlr15. .. 6. yzylda Dareios dneminde bu blge Paphlagonia, Phrygia, Mariandynler, Suriye ile birlikte nc satraplk blgesi haline getirilmitir16. Pers ordusunun saymnda Herodotos Bithyniallar anar ve Asyaya getikten sonra bu ad aldklarn belirtir17. Peloponnesos savalar srasnda Karadenizde bulunan Atinal komutan Lamakhos Herakleia yaknlarnda Kaleks ay (Gln ay) aznda saanak yamur ve selin sonucu tm gemilerini yitirmesi nedeni ile, askerleriyle yaya olarak Bithynia iinden yryerek Khalkedona varr18. .. 408 ylnda Alkibiades Byzantion ve Khalkedonu kuatr, Bithyniallar Alkibiades ile bar yapar19. . 404 ylnda Sparta ordusunun eline dmemek iin nce Bithyniaya ekilir, burada servetinin byk ksmn yitirdikten sonra da Artakserksesin sarayna gitmeye karar verir20. .. 400de On binler dn yolculuunda evreyi talan etmek iin Kalpe (Kefken) limanna karlar. Ancak Pers Satrab Pharnabazos ve Bithyniallar Yunanlara saldrr, sava on binler kazanr. Ordu karadan 6 gn sonra Khyrsopolise (skdar) varr.21 . 399398 knda Spartal komutan Derkyllidas ordusuyla Bithynia Thrakiasnda klam ve konaklama sresince yama aknlaryla, aslnda Pharnabazosa baml olmayan Bithyniallarn varlklarn talan etmitir22. Aleksandros, eski Pers ynetiminde olan satraplklarda herhangi bir deiiklik yapmam, yerlerine kendi uygun bulduu kiileri satrap olarak atayarak gerekte yeni bir Makedon devlet12

Herodotos 3.90, 1.28; Thuky. 4.75; Ksen. Hell. 1.3.1. , Hell. 3.2.2, Anab. 6.2.17, Anab. 6.4.1-3; Skylaks Peripl. 92; Apol. Rhod., Argo., II. I Homer. liad. 2.850861 Arrian. Anab. 1.29.5 Herodotos 3.90 Herodotos 7.75 Thuky. 4.75; Diod. 12.72 Ksen. Hell. 1.3.2; Plut. Alk. 29 Plut. Alk. 37 Ksen., Anab.6.4.1. Ksen. Hell. 3.2.2; Diod. 14.38

Diodor.14.3813 14 15 16 17 18 19 20 21 22

8 dzeni kurmak yerine, bir Pers kral olarak davranma yoluna gitmitir. Bu sebeple eski Daskyleion satraplna Kalas atamtr23. Kendisi hibir zaman Bithynia zerine yrmemitir. Kalas, Bithyniada yerel bir kral olarak glenmeye balayan Bias/Bas tarafndan yenilgiye uratmtr.

2.5. BITHYNIA KRALLII

2.5.1. Kurulu5. yzyln ikinci yarsnda, Doidalsos adndaki bir ynetici Bithynia hanedanlnn kurucusu olarak, Bithyniallar bir ynetim ats altnda birletirmeye balamtr24. .. 377327 yllar arasnda Bithyniada yerel bir kral olan Bias olduka glenmiti. Biasn olu Ziboetes (Zipoetes/Zipoites), Astakosu ve Khalkedonu . 315te, Antigonosun bir generali tarafndan durdurulana kadar kuatmtr25. Ziboetes Antigonosla ittifak kurmutur. Ziboetes Ziboetion kentini kurmutur26, ancak yeri gnmzde bilinmemektedir. Ipsos ve Kyroupedion savalar srasnda ( . 301281 ) Bithynia, Lysimakhosun payna dmtr. Ancak Ziboetese kar iki ordu gnderen Lysimakhos iki kere yenilmi ve . 297de Ziboetes kendisini kral ilan etmitir. Blgesini genileten Ziboetes Antiokhos I e kar da baarl olur ve blgedeki gcn pekitirir27. Kyroupedion savandan sonra, Bithyniann, Seleukoslarn topra olmas hedeflenmitir. Fakat Seleukoslar daha ok Thrakiay hkim olmak istiyordu. Seleukosun suikasta kurban gitmesinden sonra onun halefi Antiokhos I Herakleiaya, Bithyniallara kar bir g gnderir. Fakat Bithyniallar bu gc geri pskrtrler28.

23 24 25 26 27 28

Arrian. Anab. 1.17.1, 2.4.2 Strab. 12.4.2 Diod. 19.60 Mem.20 Magie, RRAM I,311 Mem. 1016

9

2.5.2. Nikomedes I (.. ca.280-ca.242)Ziboetesin lmnden sonra, onun en byk olu Nikomedes I kral oldu ve Ziboetes adndaki kardei hari geri kalan kardelerini ldrttr. Ziboetes Herakleiann kontroln ele alm, Nikomedes de kuzeybat Bithyniay kontrol etmitir. Nikomedes I, Seleukos kral Antiokhos Iin destekledii kardei Ziboetesin kendisine bakaldrmas zerine Galat Tetrarkhosu Leonnorios ile anlama yapar. Nikomedes kendisinin izni olmadka bakalaryla anlama yaplmamas, kendisiyle dost ve dmanlarn paylalmas ve Byzantion, Tieion, Herakleia, Khalkedon ve Kios ile mttefik olunmas hususunda anlar29 ve yars sava olmak zere 20.000 Galat Bosphoros zerinden Anadoluya geirir ( . ca. 278). Bu Galatlar Luturios nderliindeki Trokmiler kabilesi izler ve onlarnda Nikomedese tabi olmalaryla, Nikomedes kardeini kolayca bertaraf ederek Bithynia zerinde tek hkim olur30. Bastrlan isyandan sonra Nikomedes hem kendi blgesi hem de Karadeniz kentleri iin tehlike arz eden Antiokhos Ii gsz brakmak amacyla Galatlar Bat Anadoludaki Seleukos topraklarna yneltmitir31. Bir mddet bu blgede yamaclk yapan Galatlar, Nikomedes I ve Mithridates I onlar kendi topraklar dnda uygun bir mesafede ve Seleukos krall ile aralarnda tampon bir blge oluturacak ekilde, o sralarda Seleukos hkimiyetinde olan ancak otorite boluu bulunan Phyrigia blgesine yerletirmeyi uygun buldular. Bylece hem uzakta topraklarn yamalardan koruyacak, ayn zamanda olas bir yardm gerektii zaman yaknda olacaklard32. Nikomedes I daha nce Lysimakhos tarafndan yerle bir edilmi olan ve daha nce Megara ve Atinallarn bir koloni kenti olan Astakos kentinin kar kysna kendi adna izafeten Nikomedeia kentini kurmutur33. Astakos ile karlatrldnda daha merkezi konumda olan Nikomedeia kenti ile Nikomedes iyi bir liman ve ticari ilikilerden faydalanaca bir kent elde eder34. Nikomedes Bithynion ve Nikaiay da fethederek lkesini geniletir35. Nikomedes Iin ilk einden olan olu ile arasnda kan anlamazlk, Nikomedesin dier olu Zipoitesi varis ilan etmesiyle daha da alevlenir. Zialasn Galatlarn Tolistobog boyu efinden yardm istemesi zerine sorun daha da byr. Herakleia kentinin baba oul arasnda

29 30 31 32 33 34 35

Mitchell, Anatolia I 15 vd.; Magie RRAM I 5 dn.10 Strab. 12.5.12; Liv. 38.16.115; ayrca konuya ilikin Arslan, Galatlar 55, dn.175 Magie RRAM I 5 vd. Arslan, Galatlar 60 vd. , dn.198,199 Strab. 12.4.2; Mem. 20 Magie, RRAM I 305 Magie RRAM I 312; Rostovtzeff, Hellenistic World, 568 vd.; Jones, Greek City 17

10 arabuluculuk etmesiyle sorun zlr. Anlamazln zlmesi ile elleri bo kalan Galatlar ise Herakleia kentinin topraklarn yamalarlar36.

2.5.3. Zialas (. ca.250-ca.227)Nikomedesin lmnden sonra olu Zialas kralln bana geti. Kzn Antiokhos Hieraks ile evlendirerek kendine bir destek salad. Kral Zialas kendi dneminde barl bir siyaset izleyip Helen kentleri ile iyi ilikiler kurmay tercih etmesine kar37, Pergamon kralln kendisine rakip olarak grmeye balam ve bu sebeple Attalos Ie kar mcadele eden ayn zamanda da damad olan Antiokhos Hieraksa destek vermekten geri durmamtr. Zialas dneminde Bithynia krallnn topraklar geniledi, Mariandyn hinterlandndan, Phrygia ve Paphlogonia snr kentlerine kadarki alan Bithynia hkimiyetine girdi. Zialas, Krateia (Flavioupolis) kentini fethetti ve Kappadokiada bir kent () kurdu38. Kral Zialas .. ca.227 ylnda bir Galat tarafndan ldrld39.

2.5.4. Prusias I (.. ca.230-ca.187)Babasnn lmyle tahta geen Prusias I, ykselen Pergamon tehlikesine kar, Makedon kral Philippos V ile ittifak kurdu. 216/217 ylnda Pergamonlu Attalos tarafndan Avrupadan Anadoluya geirilen bir Galat kabilesi olan Aisosaglar Abydos civarnda bir terr havas estirmeye balad. Prusias mdahale etti, ocuk ve kadnlar da ldrerek bu olaya son noktay koydu40. .. 202 ylnda Philippos Kios ve Myrleia kentlerini ele geirmi ve bu yerleri kaynbiraderi Prusias Ie vermiti41. Prusias Phyrigia blgesini ele geirmitir, snrlarn Aizanoia kadar geniletmiti. Bithynia krallnn topraklarn geniletmesinden rahatsz olan Pergamonun Romadan yardm istemesi zerine, Galba komutasnda42 bir ordu Anadoluya gelerek olaya mdahale etmi36 37 38 39 40 41

Arslan, Galatlar, s.75.dn.268 bak. yazt nr.1, Kral Zialasn Koslulara Mektubu RE, Bithynia Phylarkh. Frg.50; Arslan, Galatlar, s.202, dn.789 Polyb. 5.78.56; ayrca bak. Arslan, Galatlar, dn. 317 Polyb. 15.22 vd.; Liv. 32.33.; Strab. 12.4.3; Magie, RRAM, dn.38

11 ve Mysia ve Phrygia43 Pergamona geri verilmiti. Bu olaydan sonra Bithynia-Pergamon ilikileri gerildi, Prusias II Phrygia Epiktetosu Eumenes IIden almak iin, bu meseleyi savaa dntrd. Bu sava srasnda Prusias IInin yannda Galatlar da yer almtr44. Prusias, Apameia barndan ksa bir sre sonra, Makedon kral Philipposdan ald destek ile45 ve yanna snm olan Hannibalin komutanlyla Mysiay ele geirmitir. Hannibalin Pergamona kar kazand bu zafer son zaferi olacaktr. Bu sava srasnda Eumenes II son anda esir olmaktan kurtulmutur. Ancak Pergamon ve Bithynia arasndaki bu sava .. 184 ylnda Pergamonun kesin zaferi ile sona ermitir46. Bu sava sonunda Eumenes (kurtarc) unvann almtr47. Bu tarihten sonra Hellespontos blgesi Pergamon egemenliine girmitir. Bu blgeyi Pergamon krall adna komutan Korrakos ynetmitir48. Prusada bulunan yazttan anlaldna gre komutan Korrakos bu blge halkna iyi davranm ve pek ok yararl hizmetlerde bulunmutur. Yaztn da Prusa kentinde bulunmas ilgi ekicidir. Prusa kenti ekirdek Bithynia kentidir. Yazt buraya sonra gelmi olmaldr. Uzak ihtimal ise Pergamon, hakimiyet alann bu blgeye kadar geniletmi olmasdr. Ancak yaztn buraya gelme ihtimali daha makul grnmektedir. .. 183 T. Quinctius Flaminius bakanlnda yaplan toplantda Apameia Antlamasnda Eumenes IIye verilen yerler zerinde haklarnn geerli olduu belirtilmi ve bu karara Prusias I ve Galat efi Ortiagonun da uymas zorunluluu konulmutur. Flaminius ayrca Romann dman Hannibali hizmetine almasndan tr Prusiasdan generalin teslim edilmesini istemitir. Hannibal ise teslim olmak yerine lmeyi tercih etmi ve intihar etmitir49. Hannibalin intiharnn zerinden ksa bir sre sonra Prusias I de ld ve yerine olu Prusias II geti.

2.5.5. Prusias II (.. ca.182149)Prusias II, Perseusun kz kardei Apameia ile evliydi. .. 179 ylnda Pontos kral Pharnakes I Bithynia topraklarna girdi. Bunun zerine Pharnakes, Prusias II, Kappadokia kral42 43

Cic., De mp.Gn.Pomp. 65 Strab.12.4.1, Strabon bu Phrygia blgesini Phrygia Epiktetos, laveten kazanlan Phrygia olarak tanmlar. Bu Iust.32 ayrca bak. Arslan, Galatlar 116 Strab. 12.4.3 OGIS 298; Magie RRAM I dn.59 Robert, Tralles, 284 dn.1; Magie, RRAM I dn.59; Arslan, Galatlar 116 bak. yazt nr. 3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas Liv. 34.5051; Magie RRAM I, 758, dn. 56

konu ile ilgili ayrca bak. ahin, Phrygia Epiktetos44 45 46 47 48 49

12 Ariarathes IV, Pergamon kral Eumenes IIye yapt savalar kaybetmi ve bar imzalamak zorunda kalmtr50. Seleukos IVn lmesiyle, kardei Antiokhos IV tahta geti (.. 175). Antiokhos hayran olduu Roma ve Helen kltrn yaygnlatrmak iin izledii politika sonucu pek ok Helen kenti ile dosta ilikiler kurmu, ve onlara kendi kentlerini gelitirmeleri iin para yardmnda bulunmutur51. Bu dnemde Makedoniadaki Roma kart politika zerine batdaki Helen kentlerinin bu tr politik desteklere ihtiya vard. Rhodos, Kyzikos, Lampsakos52 gibi kentlerin yannda bir Bithynia kenti olan Kalkhedon ile de bir ba kurduu aktr53. Kalkhedonda bulunan bir yaztta Seleukos kralnn, saray mensuplarndan Eudemosun Kalkhedonlulara gsterdii ilgi neticesinde, vatandalk hakk verilmi ve proksenos olarak onurlandrlmtr. 3. Makedonia Sava (. 171168) esnasnda, Bithynia ve Pergamon Romann yannda savaa katldlar. Bu savatan ksa bir sre sonra Pergamon kral Eumenesin kardei Attalos Romaya gitmi ve Senatusa Galatlar ikyet etmitir. Senatus isteklerinin yerine getirme sz vermesine ramen hibir ey yapmamtr. Attalosun Roma ziyaretinin ardndan Kral Prusias II de Roma Senatusuna giderek Eumenes IIi ikyet etmi ve Galatlarn topraklarnn egemenliinin kendine verilmesini istemitir. Ancak bu teklif Senatus tarafndan geri evrilmitir54. Ayrca Prusiasn baz Anadolu kentlerini de ikyet etmeleri konusunda ynlendirmi olmas muhtemeldir. zelikle o sralarda, Pompeius Trogusun55 belirttiine gre, Pergamon kral Eumenes Galatlar ve Pisidiadaki Selge (Zerk) ile savayordu ve Eumenesin lmnden sonra da Kral Attalos Selgeliler ile savamaya devam etti. Ambladada (Gnmzde Beyehir ile Seydiehir arasnda Yenice ky yaknlarnda) ele geen bir yazt56, Attalos IInin bir mektubunu iermektedir. Yaztn ieriinden anlaldna gre, Eumenesin, Apameia barndan sonra ele geirdii Pisidia blgesini Pergamon idaresine gemekte direnmesi zerine Selge ile savat dnlmektedir. Olay bilinmekle beraber nedeni tam olarak ak deildir. Ancak Pergamon kartlarnn tam bir kalesi durumunda olan Selge Strabonun da belirttii gibi daima Pamphylia ve Toroslarn i ksmnda bulunan krallarla sava halindeydi57. Strabonun Torosun i ksmndaki krallar tanm Pergamon krallarn dndrmektedir. Polybios58, Eumenes hakknda Romaya ikyette bulunan tek kent olarak Selgeyi sayar. Magie, Kilikia Aspera blgesinin Seleukos50 51 52 53 54 55 56 57 58

Polyb. 25.2.4; Magie RRAM I 765, dn.60 Liv. 41.20. I.v. Lampsakos, nr.6 bak. yazt nr.4 Eudemosun Onurlandrlmas. Polyb. 31.32.; Liv. 45.44.; Magie RRAM I 767,dn.65 Pomp. Trogus, Hist. Philipp., 34 Welles, Royal Corr., nr. 54 Strab. 12.7.3 Polyb. 30.1.3

13 ynetiminde olduu ve Seleukoslar ile Attaloslarn birleilmesinden korkmu olma olaslndan bahseder. Bu sebeple Prusiasn, Romann Eumenesi kontrol altna almas umuduyla ikyette bulunmu olduunu da ekler59. Amblada ise .. 188 ylndan beri Pergamona vergi vermekle ykmlyd. 168166 yllarndaki Galat isyanndan faydalanarak Pergamon igal kuvvetlerinden kurtulmak iin bir frsat yakalayarak isyana katldlar. Ancak isyankr Galatlarn yenilgisinden sonra tekrar Pergamon ynetimi kente geldi. Amblada, zararn denmesi (9000 talentlik tazminat) ve ek olarak yllk verginin 2 talentlik art ile cezalandrlmlardr. Selge grne gre bu olay ile kart. Pisidiallar bu ekilde Pergamona kar kmaya baladlar. ..164 ylnda Prusias II Romada Selge ile birlikte tekrar Pergamonu sulamaktayd60. Fakat Roma Senatusu bu ikyetleri tekrar geri evirmitir. Eumenes ve Attalos byk bir kararllkla Pisidiaya bir sefer dzenlemitir. Ambladada bulunan yazttan61 anlaldna gre, bu sefer srasnda Amblada da Pergamon tarafnda yer alm olmas zerine daha nce verilen cezalar affedilmitir. Yaztta Attalos, kentin pimanlna deinerek, krallk emirlerine seve seve uymu olduklarn belirterek 9000 talentlik tazminatn iptaline, vergiden 3000 drahmi dlmesine ve esirlerin serbest braklmasna karar vermitir. Wellese gre yazt Attalosun tahta getii tarih olan 159 ylna yakn bir tarihte yazlm olmaldr. .. 159 ylnda Pergamon kral Eumenes IIin lm zerine yerine kardei Attalos II gemiti. Prusias II, Pergamonun Galatlar ile ilikilerinin kt olmasn frsat bilip Pergamona saldrmtr. Bithynia ordusunun, Pergamon kentinin yer ald tepeye kadar ilerledii bilinmektedir. Attalos hemen Roma Senatusuna bavurmutur62. nce bunu pek inandrc bulmayan senatrler yaklak iki yl sonra olaya mdahale ederek Prusias silahlarn brakmaya, Attalosa tazminat demeye mecbur etmilerdir. Bu olaydan be yl sonra, ..149 ylnda Attalos II bir takm entrikalar ile Prusiasn olu Nikomedesi destekleyerek, tahta gemesine n ayak olmutur. Prusiasn bu olay zerine Romadan yardm ars karlksz kalmtr. Prusias II Nikomedeiada ldrlm63 ve yerine olu Nikomedes II gemitir.

59 60 61 62 63

Magie, RRAM I dn. 65 Polyb. 30.30.23 Welles, Royal Corr., nr.54 Polyb. 33.12.1.; Magie, RRAM I dn.80 App. Mithr.18.

14

2.5.6. Nikomedes II (..149-ca.127)Attalos IInin destei ile tahta geen Nikomedes II zamannda Pergamon ile Bithynia arasndaki dmanlk son bulmutur. Bunu takip eden yllarda uzun sre sorunsuz ve bar dolu gnler geiren Bithynia krall, Roma ile de ilikilerini iyi tuttu. Ancak ynetimi srasnda, Nikomedes IInin tahta gemesine yardmda bulunmu olan ve Prusias IInin kaynbiraderi olan Diegylis isimli bir kabile lideri Thrakia sahilinde bulunan baz Helen kentlerini igal etmi ve dier kentleri de kym ile tehdit etmiti. Bunun zerine Attalosun mdahalesi sonucu bu olay kapanmtr64. .. 133 ylnda Pergamon kral Attalos III kralln Romaya brakarak ld. Tahtta hak iddia eden Aristonikos isyann renen Roma, Anadoluda askeri birliinin olmamas sebebiyle Nikomedes IIye, Pontos kral Mithridates Ve, Kappadokia kral Ariarathes Ve ve Paphlagonia kral Pylaemenese yardm etmeleri iin haber gnderir. Bunun zerine istenen yardm gnderilir. Ancak bu yardm pek etkili olmaz. Roma, deneyimli komutan Perperna komutasnda bir ordu gnderir. Savan nc ylnda Aristonikosu Stratonikeiada malup eder ve esir alr. Perpernann hastalanp lmesi zerine, yarm kalan grevini tamamlamak zere .. 129 yl Consul M. Aquillius gelmi ve yapt dzenlemeler ile Pergamon krall topraklarn, Provincia Asia ad ile Asya Minordaki ilk Roma eyaleti haline getirmitir65. Aquillius, baz blgeleri isyan srasnda Romaya yardm eden krallklara vermitir. Buna gre Lykaoniay Kappadokia kralnn oullarna, Phrygia Epiktetosun baz ksmlarn Paphlogonia prenslerine, Byk Phyrigia ve Galatiay Pontos kral Mithridates Ve vermitir. Bu datmdan Nikomedes II pay alamamtr66.

2.5.7. Nikomedes III (.. ca.127-ca.94)Nikomedesden sonra yerine geen olu Nikomedes III, Mithridates ile birleerek .. 104 ylnda Paphlagonia blgesini igal ederek, aralarnda paylatlar67. Romann derhal Paphlagoniay terk etmesini istemesine ramen, Mithridates topraklarn geniletme politikasna Galatia ve Kappadokiaya saldrarak devam etti68.64 65 66 67 68

Strab.13.4.2.; App. Mithr.6 Strab.14.1.3842 App. Mithr. 1115; App. Mithr. 5657 Iust. 37.4., 38.7-10 Iust. 37.4., 38.7.

15 III. yzyln sonunda Suriye krallarnn Akdenizde gcnn azalmas ile ortaya kan korsanlk faaliyetleri, daha sonralar etkilerini Propontise (Marmara denizi) kadar uzanmt. Bu sebeble pek ok kent gibi Kalkhedon kenti de Tenedos ve Phokaia kentlerinden dokunulmazlk haklarnn kabuln talep etmi ve almtr69. Deniz trafiini etkileyen bu korsanlar, daha sonra Pompeiusun dzenledii bir sefer ile ay kadar bir srede ortadan kaldrlmtr (..67).

2.5.8. Nikomedes IV. (.. ca.94-ca.74 )Nikomedes IIIn .. 94 ylnda lmesi zerine olu Nikomedes IV kral oldu. Ancak kardei Sokrates ayaklanarak, Mithridates VIya bavurdu. Bunun zerine Mithridates bir saldr ile tahta Sokratesi geirdi. .. 89 ylnda Roma, .. 101 yl Consul M. Aquilliusu Nikomedes IV yeniden tahta geirmek iin gndermitir. Asya valisi Cassius ve Aquilliusun ordusuyla olaya mdahalesi sonucu, Mithridates VI Bithyniay terk etmek zorunda kald. Daha sonra krallnn bana dnen Nikomedes, Pontusa saldrd ve bu blgeyi yamalad. Nikomedes, Mithridatesin ordusuyla, Amnias (Gk Irmak) nehri yannda kar karya geldi ve yenildi. Nikomedes, Bithynia ve Pontus snrndaki Skoroba da eteinde kamp kurmu olan Roma generali Maniusun yanna kat70. Nikomedes, Bithynia ve Galatia snrn kollayan Cassiusa katlmak iin yanna gitti. Nikomedes, . 85 ylnda Sullann Mithridatesle yapt bara kadar Bithyniaya dnemedi71. Mithridates daha da glenerek .. 88 ylnda tm kentler tarafndan kurtarc olarak karlanmtr. Bir gnde Kk Asyada 80.000150.000 Romaly ldrtmtr72. Hatta Roma Consul M.Aquillisu ikence yaparak ldrtmtr73. Bu olay zerine Roma tarafndan gnderilen Sulla .. 8785 yllarnda Mithridatesi yapt savalarda yenilgiye uratr. Nikomedes tekrar Sulla tarafndan tahta karld ve lmne kadar Romaya tabi olarak kald.

69 70 71 72 73

bak. yazt nr. 2, Phokaia ve Tenedos Kentlerinin Kalkhedona Dokunulmazlk Hakk Tanmas App. Mithr.71 Plut. Sull. 23 Mem.31.4; Cic. De mp. Cn. Pomp. 7; Plut. Sull. 2324; App. Mithr.22-23.; ayrca bak. Arslan, Galatlar 136,dn.512 Cic. De mp. Cn. Pomp. 11; App. Mithr. 2021; ayrca bak. Arslan, Galatlar 137, dn.514

16

2.6. ROMA DNEM

2.6.1. Roma Dnemi TarihiNikomedes IV, Attalos IIIn yapt gibi Bithynia kralln .. 74te Romaya miras brakr74. Nikomedesin olu, kralln Romaya braklmas zerine Pontos Kral Mithridates VIden yardm istedi. Mithridates hazrlad bir ordu ile hibir glkle karlamadan Bithyniaya girdi75. Halkn sevgisi kazanm olan Mithridates kurtarc olarak karlanmtr. Daha sonra da Galatia, Kappadokia, Pisidia blgelerini ele geirmitir. Roma ordularn yenilgiye uratan Mithridates iin Lucullus komutasnda bir ordu gnderilmiti. Lucullus, Galatlar ile gcn birletirerek Kyzikos kentinin kuatmasn kaldrd ve Bithynia kentlerini geri ald76. Mithridatesin Prusa ad Olypiumda bulunan askerleri, Nikomedeiada bulunan Mithridatesin yanna katlar77. Lucullus .. 71-70 yllarnda Pontos krallnn Karadeniz kysndaki topraklarn Roma hakimiyeti altna almay baarmtr. .. 67 ylnda Lucullus Romaya geri dnd78, yerine Pompeius grevlendirildi. Pompeius, Mithridatesi Dasteira79 (Erzincan yaknlarnda bir kale) kentinde yaplan savata mutlak zafer kazanmtr. Mithridates Kolkhise80 kamtr. Olunun isyan etmesi ile gsz kalan Mithridates, komutan Bituitosdan kendini ldrmesini istemi ve o da bu istei yerine getirmitir81. Pompeius, .. 63 ylnda Pontos krallnn bat kesimlerini Bithynia eyaleti ile birletirerek Provincia Pontus et Bithynia, Pontus-Bithynia Eyaletini kurmutur. .. 47 ylnda Caesar Nikaia kentinde Asya Minor ile ilgili baz dzenlemeler yapmtr82. .. 36 ylnda Pompeiusun olu Sextus Pompeius, Oktavianus kar Sicilia yaknlarndaki deniz savan kaybetmesi zerine, Propontise kaarak Astakos Krfezine snmt. Nikomedeia

74 75 76 77 78 79 80 81 82

Liv. Perioch.93 Cic. De mp. Gn. Pomp. 5. Cic. De mp. Gn. Pomp. 20.; App.Mithr. 333334 FGrH 434.28.511(Memnon) Cic. De mp. Gn. Pomp. 5. Strab. 12.3.28. Strab. 11.1.6; Plut. Pomp. 3436 Plut. Pomp. 41.15; Liv. Perioch. 102; App. Mithr. 102, 107, 111 Caes. Bell. Alex. 78

17 ve Nikaia kentleri ile birlik olmutur83. M. Titus komutasndaki ordu karsnda baarsz olup, Armeniaya kamaya almtr. Ancak yakalanarak ldrlmtr. .. 29 ylnda Augustus, Bithyniallara, Nikomedeia ve Nikaia kentlerine, Tanra Roma ve Iulius Caesar adna bir tapnak yaplmasna izin verir84. mparator Augustus, Trakya Kralln ikiye bld. lkenin, zengin, bereketli topraklara sahip ksm eski kral Rhoimetalkesin olu Kotyse, Yabani kuzey topraklar ise Kotysn amcas Rheskouporise verildi. Rheskouporis yeeninin topraklarn ele geirmek iin ona saldrd ve yeenini ldrd. Roma mdahale etti, Rheskouporis yakaland ve zindana atld. skenderiyede tutuklu bulunan kral kamaya alt sulamasyla idam edildi (.S.19). Pandikapaion (Ker) kentinde bulunan bir yaztta85 Trakya Kral Rheskouporis, Bithyniann Prusias ad Hypium kenti tarafndan onurlandrlmtr ve hayrhah olarak tanmlanmtr. Yazttan anlaldna gre, Prusias kenti ticari ilikilerini Karadenizin kuzeyine kadar geniletmitir. Kral muhtemelen bir ktlk dneminde kente yardm etmitir ve kent de bu iyilie karlk kral onurlandrmtr. mparator Nero 57 ylnda Dou seferi balatt. Armenia ve Parthiaya dzenlenen sefer srasnda, pek ok yol onarm ve bakm grmtr. Bithyniada bulunan Nikaia-Apameia yolu da bu srada onarlm olmaldr86. Vespasianus, Rhodos, Samos ile birlikte Byzantionun da zerkliine son vererek Byzantionu Bithynia-Pontos eyaletine balad. Vespasianusun yapt bu deiiklerin ana nedeni mali skntdr. Neronun israf ve yaplan savalar sonucunda mali skntya giren Romann vergilerini ykselterek, bamsz kentlerin bu ayrcalklarna son verildi. Bunun sonucunda elde edilen paralar da Vespasianus, kamu binalarnn ve yollarnn onarlmasnda kulland87. Vespasianus ve Titusun ortak ynetimde (70-72) bulunduklar srada Bithynia Proconsul olarak karmza kan M. Plancius Varus88, hakknda ayrntl bilgi sahibi olduumuz ender Bithynia eyalet yneticilerinden biridir89. Aslen Latiumlu olup, daha sonra negotiatores olarak Pamphyliann Perge kentine gen nl ve zengin bir ailenin yesidir. 109111 yllar arasnda Bithynia eyalet valisi olarak karmza kan C. Plinius Caecilius Secundus mparator Traianusa yazd mektuplarda Bithyniann sorunlarndan bahsetmektedir. Pliniusun mektuplarnda Bithynia kentlerinin problemlerinden, genel olarak kt valiler83 84 85

App. Bell. civ. 5.1.2. Cas. Dio. 51.20.6 Boeck, Ges. Inscriften VI.460 f.nr.2; Latshv II nr.43; IGR I 888, Corpus Inscriptionum Regni Bosporani bak. yazt nr. 5, Nero Dneminde Nikaia-Apameia Yolunun Onarm Yazt; ayrca bak. Amastrisde bulunan yazt iin bak. yazt nr. 6 Vespasianus Dnemi Mil Ta; yazt nr. 7 Vespasianusun Dneminde Onarlan Yol bak. yazt nr. 8-14 Bithynia Proconsul Plancius Varus PIR P 443; Houston, M. Plancius Varus

(1965)nr.55 [Pantikapaion (Ker Kenti-Ukrayna)]86

Dessau, ILS 5883=IGR III 8387 88 89

18 tarafndan ynetimin bozulmas ve kamu paralarnn gerekli gereksiz projelerde harcanmasndan bahseder. Pek ok kent ciddi sorunlarla boumakta ve acilen zm beklemektedir. Bu kentler arasna Nikomedeia, Nikaia, Prusia yer almaktayd. Plinius Traianusa yazd mektuplardan birinde srad bir projeden bahseder90. Bu Nikomedeia yaknndaki Sophon (Sapanca) gln krfeze balanmas ile ilgilidir. Plinius mektupta bu projenin daha nce bir Bithynia kral tarafndan uygulamaya balatldn da belirtir. Traianus projeye scak bakar, hatta bunun ile ilgili olarak Romadan bir mhendis gndereceini belirtir. Ancak bu projenin uygulanmas aamas ile ilgili bilgi edinebileceimiz bir kaynak yoktur. Daha sonra Bizans, Osmanl dnemlerinde de pek ok kez proje uygulanmak istenmi ise de baarl olunamamtr91. mparator Hadrianus 117 ylnn kasm aynda Antiokheiadan yola karak Ankyra zerinden Bithyniaya gelerek, k Nikomedeiada geirdi. Hadrianus 122123 ylnda tekrar Bithyniaya gelerek 120 ylnda meydana gelen depremle yklan Nikomedeia ve Nikaia kentlerine yardmlarda bulundu92. Bu geziler ile ilgili bilgiler antik kaynaklarn yannda, Bithynia blgesinin her yresinden mparator Hadrianus ile ilgili pek ok sayda bulunan yazt ile de desteklemektedir93. zellikle Antinoosun memleketi Klaudiupolis kenti Hadrianus yaztlar bakmndan zengindir. Kenti 123 ylnda ziyaret ettii de bilinmektedir. Marcus Aurelius-Lucius Verus dneminde (.S.161180) Bithynia-Pontus eyaleti stats deimitir. Daha nce Senato eyaleti iken, olaslkla Part sorunun kmas zerine imparatora bal askeri bir eyalet haline getirilmitir. Daha nce ise imparatora bal olan Lykia-Pamphylia eyaleti ise senato eyaleti statsne gemitir94. 194 ylnda Septimius Severus ve Pescennius Niger Roma mparatorluk taht iin savamaya balamtr. Niger Byzantionu merkez s olarak kullanmaya balamt. Ancak Nigerin komutan Severusun komutan Claudius Candidusa yenilmesi zerine baz Bithynia kentleri Severusun tarafna geti. Bunun zerine Nikaia, ezeli rakibi Nikomedeiann Severus tarafna gemesi zerine, Niger yannda yer alr. Askania (znik) gl yaknnda zorlu bir arpmadan sonra Severusun komutan Candidus Nigerin ordusunu yener95. Niger nce Antiokheia, sonra Frat kysna kat, ve burada yakalanp ldrld. Severus kendi yannda yer almayan kentleri cezalandrmaya balam, Byzantionu Perinthosa balam, Antiokheiay harabe haline getirmiti.

90 91 92 93 94

Plin. Epi.10.41 Ayrca bak. S. ahin, Bekpr 1985 Eus. Hier. Chron.198.9 bak. yazt nr.2033 Hadrianus dnemi yaztlar; Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis Stat deiikliinin tarihlendirilmesi tartmas iin bak. S. ahin, Statthalter der Provinzen Pamphylia-Lykia und Bithynia-

Pontus in der Zeit der Statusnderung beider Provinzen unter Mark Aurel und Lucius Verus; EA 20 (1992), 7790; C. Marek Das Datum einer Statthalterschaft in PontusBithynia: L. Hedius Rufus Lollianus Avitus, EA 23 (1994), 83-8695

Herod. 3.2.710; Cass. Dio. 74.6.46

19 Nikaiann da Niger tarafnda yer almasna kzan Severus kentin onursal unvanlarn yaztlardan kazmtr96. mparator Caracalla Aleksandrosa yknerek, Douya dzenledii sefer srasnda 214 215 yln Nikomedeia kentinde geirdi. Bu seyahatini yaztlardan da renmekteyiz97. Onurlandrlma yaztlarnda, mparatora refakat etmek byk bir onur vesilesi olmas nedeniyle nemle belirtilmitir. Caracallann Fulvia Plautilla ile evlenmesi zerine Nikaiallar, mparatorieyi bir yazt ile onurlandrmlardr98. Caracalladan sonra Macrinus imparator olmutur. Fakat ksa bir sre sonra Caracallann teyzesi olan Iulia Maesann torunu olan 14 yandaki Varius Avitus imparator ilan edildi (218). Tanr Elagabalusun insan sureti olarak tantlan yeni imparatoru ordu da desteklemiti. Macrinus Nikomedeiaya kat, oradan da Kalkhedona geti ve yakalanp ldrld. mparator Elagabalus annesi ve anneannesi ile birlikte Bithyniaya geldi ve 218219 kn Nikomedeiada geirdi99. Maximinus Thraxn imparatorluu srasnda, Afrikada ayaklanma balam ve eski valilerden Gordianus imparator olarak ilan edilmitir (238). Gordianus I, Kartacada olu Gordianusu ortak imparator olarak ilan etti. Maximiusun komutan ile savaan Gordianus II, savata ld. Gordianus I bu olay renince kendini ldrd. 20 kiilik bir ynetim kurulu seildi. Bu kurulun bana Asya valisi Pupienus Maximus ve daha nce Bithynia, Galatia valilikleri de yapm olan Balbinus getirildi. Bir grup Gordianus IInin torunu 13 yandaki ocua byk babasndan tr M. Antoninus Gordianus ad verdi ve imparator olarak tand100. Ordu Balbinus, Maximus ve Maximianus Thrax ldrmesi ile Gordianus III tek bana imparator oldu. mparatorun en byk yardmcs Praetorio Praefectusu, Asya eyaletinde proconsul, Bithynia-Pontos eyaletinde procurator olarak bulunmu Gaius Furius Sabinus Aquila Timesitheus idi. Gordianus, Timesitheusun kzyla evlenmiti. Gordianus III, douda kan sorunlar nedeniyle sefer dzenledi. Bu sefer srasnda ordunun getii yollar onarm grm olmal. Douya giderken izledii gzergah konusunda eitli grler101 olmasna kar, Gordianusun sefere giderken her zaman kullanlan Nikomedeiadan geen askeri yolu (Via Egnatia) kullanm olmaldr. Bithyniada Nikomedeia ve Prusada bulunan mil talar bu seferi epigrafik olarak desteklemektedir102. Balangta baarl olan mparator, bu savata kaynpederinin seferdeki baarsn vd103. Fakat96 97 98 99

Cass. Dio. 74.8.4; bak. yazt nr. 11, 12, 15, 28, 29, 30 bak. yazt nr. 39, 40, 42, 45 bak. yazt nr. 38 mparatorie Fulvia Pautillann Onurlandrlmas bak. yazt nr. 43 Elagabal Dnemine Ait Bir Onurlandrma Yazt Herod. VIII.10.89 Bosch, Rmischen Kaiserzeit, s.55; Krzyzanowska, dAntioche de Pisidie, s.63, dn.24; Ayrca bak. Gordianusun bak. yazt nr. 4849 Gordianus Dnemi Mil Talar Amm. Mar. 23.5.17

100 101

Pers seferi ile ilgili, Kaya, III. Gordianus102 103

20 daha sonraki atmalarda baarsz oldu, zira kaynpederi deneyimli komutan Timesitheus yakaland hastalktan ld. Timesitheusun yerine M. Iulius Philippusu (Arabs Philippus) atad. Daha sonra mparator orduda kan honutsuzluklar nedeni ile ldrld ve Arabs Philippus imparator ilan edildi104. Eusebios, Arabs Philippusun Hristiyan olduunu belirtir105. 257258 yllarnda Gney Rusyadan gelen Gothlar Bithynia kentlerini yamalarlar106. Bata Nikomedia olmak zere, Nikaia, Kios, Apameia, Prusia kentleri yamalanr. 260 ylnda Pers kral ile savarken mparator Valerianus tutsak edilmi ve Persler Roma ordusunu yenerek, Antiokheia bata olmak zere, Kilikia, Kappadokia, Suriyedeki pek ok kent talan edilmiti. Bu duruma mdahale etmek iin Komutan Callistus Kilikiann Korykos kenti yaknlarnda Persleri yenilgiye uratt. Daha sonra komutan Macrianus ve Callistus imparatora ballktan vazgeti ve Macrianus oullar T. Fulvius Iulius Macrianus ve T. Fulvius Iunius Quietusu imparator ilan etti. Karklk iinde bulunan dou illeri her ikisini de imparator olarak selamladlar. Ancak imparatorluklar ksa srd. Tuna blgesinde Gallienus ile yaplan savata ikisi birden ld. Ksa srm olmasna ramen Macrianuslarn mparatorluklar, tam bir karklk iinde olan dou blgelerinde bir umut ve sevin yaratm olmal. Apameiada bulunan bir yaztta kent mparatorlar Macrianusu yerin, denizin ve tm insanlarn efendisi olarak onurlandrmlardr107. Dou snrna nispeten daha uzak olan Bithynia blgesinde bu ekilde onurlandrlm olmalar, halkn gerekten bu kargaa dneminden ne denli yprandn gstermektedir. Claudius Gothicusun dneminde (268276) imparatorluk tam bir karklk iindeydi. talya Alemanlar, Balkanlar Goth aknlarnn etkisi altndayd. Gothlar ile savandan faydalanmak isteyen Palmyra mparatorluu Antiokheiay igal etti, daha byk bir sefer ile Kappadokiay ele geiren Zenobia, Bithyniay ele geirmeyi planladysa da baarl olamad. Bu igal srasnda Nikaiann surlar yeniden ina edildi108. Bu srada Gothlar Girit ve Kbrs istila ettiler, ancak Romallar saldrlar pskrtmeyi baardlar. Bithyniann Nikomedeia kenti mparator Diocletianus dneminde (284305) imparatorluun doudaki bakenti oldu109. Diocletianus ynetimi Maximianus ile paylamt110. Diocletianus yepyeni bir anlayla pek ok deiiklik yapt. mparatorluk bir imparatorun idare104

Gordianusun askerleri tarafndan ldrlmesinde Arabs Philippusun bir dzeni olduuna ilikin rivayetler iin

bak. Kaya, III. Gordianus, s.164166; Gordianusun Persler tarafndan ldrlmesine ilikin Sapor Iin randa bulunan dilli yazt iin bak. M.I. Rostovtzeff, Res Gestae Divi Saporis and Dura, Berytus 8, 19431944, 17-60105 106 107 108 109 110

Eus. Hist. Ecc. 6.34 Zos. 1.35.12 bak. yazt nr. 51 Macrianusun Onurlandrlmas bak. yazt nr.5253 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yaplmas Zos. 1.73.2. bak. yazt nr. 5455 Diocletianus Dnemi Yaztlar

21 edemeyecei kadar geniti, eyaletler dank ve kimi zaman yeteneksiz valiler tarafndan ynetiliyordu. Sivil ve askeri tekilatn da ayrlmas gerekiyordu. 286 ylnda Diocletianus Maximianusu Augustus ilan etti. mparatorluk blnmedi, bununla beraber Maximianus Milanoda, Diocletianus, Nikomedeiada oturuyorlard. 293 ylnda Diocletianus iki Augustus ve iki Caesardan oluan thetrarkhi dzenine gemeye karar verdi. Bunun zerine Diocletianus C. Flavius Valerius Constantiusu batda Maximianusa Caesar olarak, Galerianus Valerius Maximianusu kendisine Caesar olarak seti. Msr, Libya, Arabia ve Bithynia ile douyu Diocletianus, Illyricum ve Asyann bat ksmlarn Galerius, Roma, talya, Sicilya, Afrika, spanyay Maximianus, Gallia ve Britanyay Constantius idare etmeye balad. Diocletianus 1 Mays 305 ylnda Nikomediada tahttan ekildiini aklad111. 298 ylnda Constantius Chlorus, Rhen Nehri civarnda Alemanlara kar savamtr. Bu tehlikeyi atlatan Bithynia kentlerinden Nikomedeia bir onurlandrma yazt dikmilerdir112. Constantinus dneminde, Hristiyanlarn arasndaki anlamazlklar zmek amac ile, 325 ylnda Bithynia kenti Nikaiada, Hristiyan Consili toplanr113. Uzun zamandr Romann askeri ve siyasi bir merkez olamayacann farkna varlmt. Roma nehirlerden ok uzakt ve denizle ilikisi ok kolay kesile biliniyordu. Bu dezavantajlar gz nnde tutulunca Constantinoupolis kurulana kadar pek ok ehir bakent olarak kullanlmtr. III. yzylda mparatorlar Roma dna kmaya baladlar. Valerianus Perslerle savamaya douya gidince, olu Gallienus kararghn Mediolanumda (Milano) kurmutu. Mediolanum kuzey snrna ve Romaya eit uzaklkta bulunuyordu. Maximianus da ynetimini Mediolanumdan yrtmt. Diocletianus nce Sirmiumu (Sremska Mitrovia) daha sonra da Nikomedeiay bakent olarak semiti. Nikomedeiann bakentlii bir kuak boyunca srd. Nikomedeia douya giden ana yolun zerindeydi, iyi bir liman ve verimli topraklar vard. Ancak srekli kark olan kuzey snrlarna uzak kalyordu. Senato hala Romadayd fakat tamamen ilevini yitirmiti. Tm kararlar imparator tarafndan alnyordu. Constantinus nce Serdicay (Sofya) sonra Troya kalntlarn yeni bakent olarak dnd, fakat en sonunda Byzantionu114 seti. Byzantionda inaat 324 ylnda balad ve 330 ylnda byk elencelerle al treni yapld. Yeni bir forum yaplm (Forum Constantini) ve burada zerinde Constantinusun tuntan bir heykelinin bulunduu bir stun (emberlita) dikilmitir. ehir imparatorluun eitli yerlerinden gelen pagan heykellerle sslenmiti.

111 112 113114

Eus. Hier. Chron. 228.12; Zonar. 12.32 (3.163) bak. yazt nr. 56 Constantius Chlorus Eus. De Vita Cons.3.6.1 Byzantion Megaral kolonistler tarafndan .. 660659 yllarnda kurulmutu. Adn balarnda bulunan lider

Byzasn adndan ald sylenir.

22 Delphiden Apollonun heykeli ile Ylanl stun getirilmiti115. Byzantionun konumunun avantaj ile yap malzemesi sorunu kolayca zlmt. Belgrad ormanlarndan kereste, Prokonnesosdan (Marmara adas) mermer getirildi. Yeni bakent iin yle ok masraf yaplmt ki Constantinus dan sonra bakent deitirilmek istense bile artk ok geti116. Romadan senatrler getirildi ve ehrin yeni bir senatosu oldu. Resmi ad Roma Nova olmutu. Ancak 330dan sonra kente kurucusuna izafeten Constantinoupolis denilmeye baland. Constantinus yaarken Caesar unvann alan oullar, lmnden sonra Augustus ilan edildiler. spanya, Britania ve Gallia Constantinusa; talya, Afrika, Illyricum ve Trakya Constansa; Propontisin gneyinden Kk Asya ve Dou, Msr, Armenia ve mttefik kabileler Constantiusa verildi. Constantius 338 yl balarnda babasnn cenazesinin Constantinoupolise getirilmesinden hemen sonra, askerlerini kkrtarak Constantinusun kardelerini ve yeenlerini ldrtt. Bu katliamdan o srada hasta olan Gallus ve henz 6 yanda olan Iulianus sa olarak kurtulabildi. Babasnn ldrlmesinden sonra kimsesiz kalan Iulianus, Constantius tarafndan Nikomedeiaya gnderildi. Burada anneannesi ve piskopos Eusebius tarafndan yetitirildi. Bu srada bir ara Constantinopolise gelmi ancak mparator Constantius tarafndan Nikomedeiaya geri gnderilmitir117. Bu srada hatip Libaniusun derslerini gizlice takip etmeye balamtr. Bu srada oktanrcln etkisine girmeye balad. Daha sonra Kappadokiada kardei Gallus ile birlikte neredeyse bir hapis hayat yaad. Constantinoupolise dnmesi izin verildiinde kardei Gallusa Caesarlk verildi, Iulianus da eitimine devam etmek zere Pergamona gitti. Oradan Ephesos ve yine Nikomedeiaya geri dnd. Constantius tarafndan Caesar olarak Galiaya gnderildi. Constantius Mopsukrenede (Mezaroluk-Gzeloluk) lmesi zerine Iulianus imparator oldu ( 3 Kasm 361). 362 ylnn haziran aynda Antiokheiaya gitmek iin Constantinoupolisten ayrlmtr. mparator Kalkhedon, Libyssa zerinden Nikomedeiaya geldi. 358 ylnda byk bir deprem geirmi olan Nikomedeia yklm durumdayd118. Uzun zaman geirdii bu kenti bu halde grnce ok zld ve kentin onarm iin byk bir bata bulundu. Daha sonra Nikaia, Iuliopolis, Pessinus (Sivrihisar-Ballhisar) kentlerine urayarak Ankyra ve Kappadokia zerinden Antiokheiaya vard.

115

.. 479 ylnda Delphideki Apollon Tapna nnde duran stun, Yunanllarn Perslere kar kazandklar

Palataia zaferinin bir ans olarak ele geirilen silahlarn eritilmesi ile yaplmtr. Bu stun birbirine sarlm ylan figrnn balar zerinde tadklar kazandan meydana geliyordu ve stun kvrmlarnda 31 Yunan kolonisinin adlar yazmaktayd.116 117 118

Grant, from Rome to Byzantion, s.20 Foss, Anadolu, s.8 Amm. Mar. 17.7.1; Eus. Hier. Chron. 241.3; Socrat. Hist. Ecc. 2.39.2,4.11.14; Sozom. 4.16.3; Chron. Min. 1.239;

Theoph. Chron. 45.25; Libanius Orat. 61

23 362 ylndaki deprem. Aralk aynda meydana gelen bir deprem, Nikomedeiada 358 ylnda meydana gelen depremden salam kalan binalar ve Nikaiann byk blmn yerle bir etti119. 364 ylnda Nikaiada len mparator Iovianus yerine geecek olan imparator seimi yaplmtr120. Seim sonunda ise Valentinianus imparator olmutur. 368 ylnda Nikaia tekrar iddetli bir deprem yaar ve byk hasar grr121. Bizans mparatorluu zamannda Bithynia blgesi Optimaton, Opsikion, Bukellarion olarak Themaya122 ayrlmtr. Nikomedeia ve Nikaia 1326 ylnda Osmanllar tarafndan fethedildi.

2.6.2. Roma Phylai SistemiKlasik Atinada, bir atadan km, zamanla evlenmek suretiyle eitli ailelere ayrlm olan genos (slale)ler ortak amalarn korumak iin zamanla birlemiler ve phratriai (karde birlikleri) ve kan ba tayan phylai (kabile birlikleri) kurmulardr. Yetikin erkekler tarafndan oluturulan phyleler belirli zamanlarda toplanarak kabile ii meseleleri grr, eitli kararlar alrlard. Klasik Atinada phyle bakanlarna basileus ad verilirdi. Bu basileus Aka dnemi mstahkem saraylarda oturan basileuslar ile kartrlmamaldr. Phyleyi temsil eden basileus kabile ii sorunlar zmek ve sava zamannda kabileyi sevk ve idare etmek ile grevli bir memur gibi alglanmaldr123. Klasik Atinada grlen Phylai sistemi, Romada da tribes olarak karmza kar ve Yunan phylai sistemi ile benzer zelikler tar. Roma mparatorluk dnemi eyaletlerinde grlen Phylai Sistemi, Klasik Atina rneinde olduu gibi yerel birim zelliini koruyan bir organizasyondur. Ancak Atinada basileus adn tayan bakan phylarkhos olarak anlr. Boluda bir sre nce bulunan Roma dnemine ait olan bir yaztta Klaudioupolis kentinin Phyle isimleri tam liste halinde verilmitir124. Yazt .S. 198 ylna tarihlenen bir onur yaztdr. Yaztta mparator Septimius Severus o yln Phyle bakanlar tarafndan onurlandrmaktadrlar. Bu tam liste eine az rastlanlr bir listedir. Bu almada ad geen Phyle isimleri:119 120 121 122

Amm. Mar. 22.13.5 Amm. Mar. 26.1.3 Soz. Hist. Ecc. 6.10.2., 4.11.14 Kons.Porph. De Them.,4-6; Roma dneminde ki eyaletlerin askeri birliklerin yerletirildii idari blgelere Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, s. 198 Marek, Die Phylen von Klaudioupolis

dnmesiyle aldklar isim. Themalarn banda strategoslar ve proconsuller yeralrd.123 124

24

Apollonis Phylesi125, Sebaste Phylesi126, Traiane Phylesi, Dionysias Phylesi, Antonine Phylesi, Hermesias Phylesi, Dia Phylesi, Demetrias Phylesi, Asklepias Phylesi, Hadriane Phylesi, Antonois Phylesi, Aureliane Phylesi127 Klaudioupolis

Hadriane Phylesi128 Prusa ad Olympum Sebastene Phylesi, Thebai Phylesi, Phaustinia Phylesi, Sabeinia Phylesi, Dionysiados Phylesi, Tiberiane Phylesi, Prousias Phylesi, Hadriane Phylesi, Iouliane Phylesi, Antoniane Phylesi129, Megaris Phylesi, Germanike Phylesi, 130 Prusias ad Hypium

2.7. BLGENN DN YAPISIBithyniada Roma ncesi dini yaps Anadolunun geneli ile paralellik gsterir. Yerel klt Kybele ve Men klt yannda Yunan tanrlarndan Zeus, Hermes, Athena, Dionysos, Asklepios, Demeter, Thykhe ve deprem ile ilikilendirebileceimiz Poseidion tapnmlar grlmektedir. .. 3 yyda Bithyniada Msr kkenli tanr tapnmlar dikkat ekmektedir131. sis, Sarapis, Anubis ve bunun yannda yaztlarda132 ve dier tanrlara ibaresinden anlaldna gre Osiris ve Ammon tapnmlar da yaygnd ve Msr tanrlar kltlerinin Roma mparatorluk dneminde de devam ettii gzlenmitir. Roma mparatorluk Dneminde en belirgin tapnm mparatorluk klt ve tanra Roma tapnmdr. .. 29 ylnda Nikomedeia kenti, Pergamon ile birlikte bu kltn ilk uygulaycs olma hakkn elde ederler133. Daha sonra Anadoluda olduka byk bir ilgi grr. Bunun ile birlikte Tanra Roma ve Tanrlatrlan Caesar klt de Nikaia bata olmak zere zamanla dier Bithynia kentlerinde de tapnm balamtr. Birinci yzyldan itibaren neokoros tapnak muhafzl unvan yaygnlamaya balad. Bu kentin Augustus klt ile ilgili senatoya bavurma

125 126 127 128 129 130 131 132 133

yazt nr.25 yazt nr. 25, 38 yazt nr. 35 yazt nr. 28, 39 yazt nr. 39 yazt nr. 39, 45 I.v. Kios, nr.21, 22, 23 I.v. Kios, nr. 23 Price, Ritual and Power, s.58

25 srecinde baarl olduunu gsteren bir unvana dnt ve vn kayna olarak kullanlmaya baland134. Bithynia kentlerinden Nikomedeia ve Nikaia bu unvan kullanmlardr135. Roma dneminde devam eden Yunan tanrlar tapnmlar eitlilik gsterir. Zeus, Hermes, Ares, Poseidon, Aphrodite, Dionysos, Artemis, Apollon, Eros, Nemesis, Eirene, Hephaistos gibi Yunan tanrlar tapnmlar bilinmektedir. Roma dneminde Anadolu kkenli tanr tapnmlar younluunu srdrr, Kybele (Magna Mater) ve Men tapnmlarnn yannda Sabazios136 tapnm yaygndr. Sabazios, Dionysos gibi bereket, ba, bahe ile ilikilendiren bir tanr olarak bilinmektedir. Bereket tanrs olarak dier bir tanr olan Zeus klt ise farkl epithetonlar ile tapnm eitlenmitir. Zeus Bronton137 en ok tapnm gren klttr138. Bununla birlikte Zeus Sarnendos139 nadiren Zeus Bennios140 gibi epithetonlar ile Zeus klt devam etmitir. Hristiyanlk, Bithynia blgesine olduka erken bir dnemde girmi ve yaygnlamtr. Eyalet valilii srasnda Pliniusun mparator Traianusa yazd mektuplarda Hristiyanlardan bahsetmektedir141. Bu mektup, Anadoluda Hristiyanln yaylmasna ilikin ilk belgelerden biridir. Plinius, Traianusa yazd mektubunda, Hristiyanlarn sorgulanmasnn nasl yapmas gerektiini bilmediini belirterek, mparatora danmay uygun grdnden bahseder142. Plinius yapt soruturma hakknda bilgi vererek, ilk Hristiyanlarn nasl ibadet ettiklerini da aktarr. mparator ise cevap olarak143, Pliniusun doru bir yol izlediini belirtir.

134 135 136 137

Price, Ritual and Power, s.64 bak. yazt nr. 28, 29, 30, 41 TAM IV, nr.59, 60, 79 Zeus Bronton klt iin ayrca bak. N. Eda Akyrek ahin, Zeus Bronton. Die bildliche Reprsentation des groen

Bauerngottes Phrygiens, Mnster 1997, (baslmam) Y. Lisans Tezi; N. Eda Akyrek ahin, Phrygia'da ifti Tanrs: "Dii Brontonti Eukhen" , Antalya 2002, (baslmam) Doktora Tezi138

I.v. Nikaia, nr. 10801105, 1504, 15071511; I.v. Prusa ad Olympum, nr. 1014, 1015; TAM IV, nr. 58; I.v. I.v. Nikaia, nr.1128 I.v. Nikaia, nr. 1503 Plin. Epi. 10.9697 Plin. Epi. 10.96 Plin. Epi. 10.97

Klaudiupolis, nr. 60139 140 141 142 143

26

3- YAZITLAR

3.1 BITHYNIA KRALII DNEM

1 Kral Zialasn Koslulara Mektubu .. 246242Ed: TAM IV, nr.1

1

{} .

5

,

10

[]

15

,

27 20 , , 25 , 30 , , 35 , [] [] 40 [] [], [] .[]

28 45 [] ,[] [] [] [] 50 . .

Bithynia kral Zialas Kos danma ve halk meclislerini selamlar. Sizin tarafnzdan gnderilen Diogitos, Aristolokhos ve Theudotos; Asklepiosa ina edilen tapnak iin size dokunulmazlk verilmesini ve (dahas) bundan baka babamz Nikomedesin halknza dosta yapt gibi kentinize dostluk gsterilmesini talep ettiler. Biz nne kar az olmayacak ekilde bu, bize gelen Helenlerin tmne ihtimam gsteriyoruz. Sizin vatanmzla balayan tanklnz vesilesiyle halknza kar dost ve mttefikimiz olan kral Ptolemaios araclyla size kar olan eylerin dosta dzenlenmesi iin bunun yannda sizin tarafnzdan gnderilen kiiler de bize kar tadnz iyi niyeti byk bir onur severlikle tam olarak ifade ettikleri iin babamzn birok dostlar iin pek ok eyi ok zen gstererek zellikle yerine getiriyoruz. Bundan sonraki zamanda bizden talep ettiiniz zere mmkn mertebe elimizden geldii kadar tek tek her bir kimseye ve mterek olarak herkese dostluk gstermeye ve sizlerden egemenliimiz altndaki blgelerin denizine, denizcilerden her kim gelecek olursa onlara gvenlik salanmas iin zen gstermeye uraacaz. Ayrca bunlarn yan sra bizim denize girmek zere ktklar yolculuk esnasnda bir kaza meydana geldii zaman onlara bir ey olursa hibir kimse tarafndan zarar grmesinler diye her eyin hemen yaplmas iin uraacaz. Tapnanza da olmasn istediiniz ekilde dokunulmazlk statsn tanyoruz ve Diogitos, Aristolokhos ve Theudotosa bunlar ve dier eyler hakknda size bilgi vermesi iin emirler verdik. Esen kaln.

2 Phokaia ve Tenedos Kalkhedonun Dokunulmazlk Statsn Tanyor ..3.YY Sonu2.YY BaEd: I.v. Kalchedon, nr. 5

[] []

29 [ ] [] [ ] [][] 5 [][,] [ ] [] [] , [ ] [],, [] [ ] [] 10 [ ] [] [], [ [] [,] [][ [][] [ 15 [][ [][][] [] [],[]

30 20 [ ] [] [ ] [][] [],[,] [][] [],[] 25 [][] ][] [],[][] [][] [],[,] 30 Phokaiallarn (karar) Danma ve halk meclisleri tarafndan alnan karar. Mademki Kalkedonlular, atalarmzn zamannda bile ehrimize dost ve iyi niyetli olmutur ve bize elileri Antikrates ve Demylos ile bir halk karar gndermilerdir (ve) ve bizi kahin Apollonun verdii kehanetlerden haberdar ediyorlar, ve mademki, bu (kehanetlerde) Kalkedonlularn Apollon ehrine sahip kyor ve tm insanlar iin kutsal ve dokunulmaz olduunu sylyor; ve (onlar) bizi, Tanrnn erefini, bize yakr bir ekilde oaltmaya, Kalkedonlarn ehrini, tanrnn kehanetlerine uygun, kutsal ve dokunulmaz olarak tanmaya aryor; ve mademki eliler de encmen ve halkn nne kp, halk kararnda yazlanlara uygun konumulardr; o halde hayrl uurlu olmas dilei ile Phokaia halknn ve Kalkedonlarn selameti iin danma ve halk meclisleri karar vermelidirler. Kalkhedonlar bildirmelidir ki; Phokaia halk ehirlerini kutsal ve dokunulmaz olarak tanyor ve onu Tanrya kar olan dindarlndan, ki bu bizde atalarmzn zamanndan beri sregelir, ve Kalkhedonlara kar olan iyi niyet ve dostluktan, bizim, Tanrnn erefini arttrmak isteimizden dolay, Tanrnn kehanetlerine istinaden, bu dereceye ykseltiyor.elilere, yasalarda ngrlen misafir hediyelerini versinler. Tenedoslularn karar Danma ve halk meclisleri karar verdi. Encmen meclisi yelerinin dilekesi zerine; Madem ki Kalkhedon halk, eski zamanlardan beri Tenedos halknn dostlar, itimat edilen arkadalar ve mttefikleridir, ve bize bir halk karar ve eli Demylosu gndererek bize bildirmilerdir ki, Apollonun kehanetlerinde sylendii gibi, Kalkhedonlarn ehrini onlarn olduu ve tm insanlar iin kutsal ve dokunulmaz olduunu, Kalkhedonlarn [][][][

31 bizim halkmz, onlarla birlikte Tanrnn erefini oaltmaya ve Kalkehedonlarn ehrini, Tanrnn kehanetlerine gre kutsal ve dokunulmaz olarak ilan etmeye aryorlar, onlardan bize gnderdikleri elinin halkn nne kp, halk kararnda yazlanlara uygun olarak konumu ve bu srada hibir ekilde eref iin gayret ve azimde eksiklik gstermemitir, danma ve halk meclisleri iyi ans ve hayr iin karar vermelidir

3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas .. 188171Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, band II, nr. 1001

1

, ,

5

, [] , []

10

[] , []

15

,[] [] , []

20

,

32 , 25 ,[] [] ,[] [] 30 [...

Arkelaos olu Menemakhosun teklifi zerine danma ve halk meclisleri karar verdi. Mademki, Aristomakhos olu Makedon Korrakos, Hellespontos blgesinde komutanl srasnda, tm iyi niyet ve tm gayretini halkn desteklenmesine sunarak, hem birlikte, hemde tek bana halkn ondan yardm talebini karlam, kraln istei zerine, kentin ynetimini zerine aldktan sonra, yasalar, atadan kalan kanunlar, kutsal alan ve kentin parasnn, genler iin zeytinya ve daha baka eyleri verdii gibi, halka ait olanlar da geri verdi. Sava srasnda halkn ihtiyac olan eyleri temin ederek, onun ltfu ile halka adak hayvanlar, kutsal hediyeler iin zahmet ekmi ve tohumluk buday, gda ve her bir kimsenin geimini krala hatrlatmak sureti ile salam, her bir yurttan sahip olduu mlkiyeti srdrmesi ve hibirey olmadan, kraliyet kasasndan verilmesini, kral tarafndan yllna verilen vergi muafiyetinin iki yl daha uzatlmas iin aba gstermi, yurttalara olan iyi niyet ve isteyerek gsterdii aba kral ile mutabakata varmak sreti ile gerekletirdii iin. Onun bu iyiliklerine kranln gstermek iin halk karar verdi; komutan Korrakosun onurlandrlmasna ve altn ta ile talandrlmasna . . .

4 Seleukial Eudemosun Onurlandrlmas .. ca.172Ed: I.v. Kalchedon nr. 1

65

..[] ,

33 70 [] [] , [] 75 [] [] [][] , 80 .

Kalkhedon danma ve halk meclisi karar verdi; Madem ki, Seleukial Nikon olu Eudamos, kraln dostu ve ona iyi niyetli ve kente faydal olmu, halk tarafndan karar verilmitir; halka kar olan iyi niyetinden dolay vlmesine ve altn ta ile talandrlmasna, agonathetin bu talandrmay, tiyatroda Dionysios bayram srasnda ilan etmesine, ve kendisine vatandalk hakknn verilmesine ve kesintilerde, danma ve halk meclislerindeki toplantlarna, klt ile ilgili konularn tartlmasndan sonra, ayn muameleyi grmesine, proksenos olmas iin ikinci yln nc dneminde makamnda bulunan generaller, yasalar gerei encmene dilee vermelidirler. Seilen eliler onunla konuarak, halkn buna eritii zaman teekkr edeceini ve bunun yaplan iyilik nispetinde olaca aklamaldr.

34

3.2. ROMA MPARATORLUU DNEM

5 Nero Dneminde Nikaia-Apameia Yolunun Onarm Yazt .S. 5758Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.13

[Nero C]laudius Divi 2 4 6 [Claudi filius] Germanici Caesaris Nepos [Ti. Caesaris Aug.] pronepos, Divi Aug. abnepos, Caesar [Augustus Germanicus p]on[t. max.] trib. pot. IIII, [imp. V,] cos. III [viam Apamea Nicae]a[m collapsa]m vetustate restituit, muniendam curavit [per C. Iulium] Aquilam proc. suum

[],, 8 [],[], [],, 10 ,[][],, [] [] [] 12 [][][][] [] Nero Claudius, Tanr Claudiusun olu, Germanicus Caesarn torunu, Tiberius Caesar Augustusun torununun olu, tanr Augustusun soyundan, Caesar Augustus Germanicus, pontifex maximus, hkmdarlnn drdnc ylnda, 3. kez consul, Apameiadan Nikaiaya giden ve eskilii nedeniyle bozulmu olan yolu yeniledi ve tekrar yapm iin zel procuratoru Gaius Iulius Aquilay grevlendirdi.

35

6 Proconsul Plancius Varus 6979Ed: TAM IV, nr.22

1

[][][] [][][][] [],[][] [][][][],

5

mparator Vespasianus Caesar Augustus, tapnak ve armatr evini, armatrler, Proconsul Marcus Plancius Varusun inaata onay vermesinden sonra ina ettiler,, proconsul (yaplar) vakfetti

7 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072Ed: S. ahin, I.v. Nikaia, nr.51

., . G(aius) Cassius Chrestus, dostu proconsul ve ehrin patronu M. Plancius Varusu (onurlandrd).

8 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072Ed: S. ahin, I.v. Nikaia, nr.52

. .[]

36 Ti. Claudius Quintianus, dostu, proconsul ve ehrin patronu M.Plancius Varusu (onurlandrd).

9 Vespasianus Dnemi Mil Ta 7778Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, nr. 9

1

Imp (erator) Caesar Vespasianus Aug(usto) Pontife(x) Maximus) trib(unicia) pot(estate) VIIII Imp (erator) XIIX p(ater) p(atriae) co(n)s(ul) IIX design(atus) VIII

5

Imp(erator) T(itus) Caesar Aug(usti) f(ilius) co(n)s(ul) VI des(ignatus) VII Domitianus Caesar Aug(usti) f(ilius) co(n)s(ul) V desig(natus) VI vias vac. a novo munierunt per L. Antoninum Nasonem proc(uratorem) eorum

10

vac. vac.

mparator Caesar Vespasianus Augustus pontifex maximus, 9 yldr hkmdar, 18 kez imparator olarak selamlanm, vatann babas, 9 kez consul, 9 kez designatus, mparator Titus Caesar Augustusun olu, 5 kez consul, Domitianus Caesar, Augustusun olu, 5 kez consul, 6 kez designatus, yolu procuratorlar Lucius Antoninus Naso vastasyla yenilettiler.

10 Vespasianusun Dneminde Onarlan Yol 78Ed: Corsten, I.v. Kios, nr. 14

1 [] [] []

37 [] 5 [][] [] []. [] [] 10 [] [] [] [] .[] 15 [] [] mparator Caesar Vespasianus Augustus Pontifex Maximus, 9 yldr hkmdar, 18 kez imparator olarak (selamlanm) , vatann babas, 8 kez consul , 9 kez consul designatus, ve mparator Caesar Titus Augustusun olu, 6 kez consul, 7 kez consul designatus, ve Domitianus Caesar Augustusun olu, 5 kez consul, 6 kez consul designatus; zamannda yollar procuratorlar L. Antoninus Naso aracl ile tamir ettidiler.

11 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.25

1

[[ [ ]]]

2 . [ ].

38 C. Cassius Chrestusun ihtimam ile yaplan (bu yapy), proconsul M. Plancius Varus mparatorlarn yce evine ve eyaletin baehri (birinci) Nikaiaya (adad).

12 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)Ed: S.ahin, I.v. Nikaia nr.26

1

T [] [[ [] [] []] [][]

2

.

[][

]

[][][]. C. Cassius Chrestusun abas ile yaplan (bu binay) Proconsul M.Plancius Varus mparatorlarn yce evine ve eyaletin bakenti Nikaiaya adad.

13 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.27

1

[] [][]

2

[[

[.

][]

[][]

[.]]] C. Cassius Chrestusun abas ile yaplan (bu binay) Proconsul M.Plancius Varus mparatorlarn yce evine ve eyaletin bakenti Nikaiaya adad.

39

14 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.28

1

[] [][] [][][]

2

[[[. .]]]

G(aius) Cassius Chrestusun abas ile yaplan (bu binay) Proconsul M.Plancius Varus mparatorlarn yce evine ve eyaletin bakenti Nikaiaya adad.

15 Gaius Iulius Bassusun Onurlandrlmas 97/9898/99Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.53

[][] 2 [[]] [[]] 4 [] [][][] 6 [][] []|[][] 8 [] [] Uurlu olsun: [Eyaletin baehri] Nikaia,[nl?] [Proconsul?] Gaius Iulius Bassusa teekkrlerini sunar.

40

16 Traianusun Heykeli 102116Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, nr. 3

1

[], ,[] [] ()[]

5

()[] [], [](sic.)

vac.

Demos ve boule yazman Titus Flavius Phidiskosun olu, Gymnasiarkh Titus Flavius Silon kendi kesesinden mparator Caesar tanr Nervann olu, Nerva Traianus Augustus Germanicus Dacicusun (heykelini) diktirdi.

17 Traianus in Atf 102116Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.31

2

mparator Nerva Traianus Caesar Augustus Germanicus Dacicusa ve kutsal Roma senatosuna ve halkna

41

18 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116Ed: TAM IV, nr.11

[[Imp. Caesar Divi Nervae]] [[fi. Nerva Traianus Optumus]], [[Aug., Germanicus, Dacicus]], [[Parthicus, pontifex maximus]], 5 [[trib. potest. XX, imp. XIII]], [[con. VI]], p. p. viam vetstate co[llap]sam restituit a Nicomed[ia].

[] 10 [][,] [][,], [],[],[], [],[] [][][],[], 15 , [[]]. mparator Caesar Tanr Nervann olu, Nerva Traianus Aristos, Augustus, Germanicus, Dacicus, Parthicus, pontifex maximus, 20 yldr hkmdar, 13. kez imparator, 6. kez consul, vatann babas, yolu zamann neden olduu eskimeden dolay yeniden yaptrd. Nikomedeiadan 4 (mil)

ligatr, ligatr, ligatr, []ligatr

42

19 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116Ed: TAM IV, nr.12

Imp. Caesar Divi Nervae fi. Nerva Traianus Optumus, Aug., Germanicus, Dacicus, Parthicus, pontiex max5 imus, trib. potest. XX, imp. XI, con. VI, p. p. via[m vetusta]t[e] col[lapsam r]e[stituit a Nicome[dia ----------------------]. 10 [][,] [,], [,,], [,] [,], 15 [,] [] [] []. mparator Caesar, Tanr Nervann olu, Nerva Traianus Aristos Augustus, Germanicus, Dacicus, Parthicus, Pontifex Maximus, 20 yldr hkmdar, 11. kez imparator, 6. kez consul, vatann babas, yolu zamann neden olduu eskimeden dolay yeniden yaptrd. Nikomedeiadan NervaeNe ligatr, Optumusmu ligatr, pontifexnt ligatr, ligatr

43

20 mparator Hadrianus 119138Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.55

1 2

[Imp. Caesar divi Traiani Part]hici fil. divi [Nervae nepos Traianus Hadrianus] [Aug. pont. max. trib. pot. - c]os. III, aquam n[ ----

[mp(arator) Caesar tanr Traianus Part]hicusun olu, [Nervann torunu Traianus Hadrianus] [Aug(ustus), Pontifex Maximus, yldr hkmdar, ]3. kez Consul, suyu [ - - -

21 Hadrianus Mektubu 119138Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, nr. 4

1 [,],[] [,],[,] [...,] [] 5 [,][] [.][ [][] [].vac.[ [ ]n qua Terentii Eros et Meno[

mparator Caesar, Tanr Traianus Particusun olu, Tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus, pontifex maximus, yldr hkmran, 3 kez consul, vatann babas Prusia ad Olympium yneticilerini, danma ve halk meclislerini selamlar. Sizin bana gnderdiiniz ve scak sular (thermal) ihtilaf

44

22 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123Ed: Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis, nr.1

A B

[][ ],[

mparator Caesar tanr Traianus Particusun olu, tanr Nervann torunun Traianus Hadrianus Augustusa

23 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123Ed: Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis, nr.2

],[

s, tanr Traianus Particusun (olu)

24 Hadrianus Heykeli 123Ed: Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis, nr.51

1

,

5

, , ,

45 , 10 ,

Uurlu olsun mparatorlar Caesar tanr Trianus Particusun olu, tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus, Pontifex Maximus, 15 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasnn (heykelini) boule ve demos meclisleri (dikti).

25 Hadrianus Heykeli 123Ed: Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis, nr.52

1

5

, , , ,

10

46 Uurlu olsun Apollonis Phylesi mparatorlar Caesar tanr Trianus Particusun olu, tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus, Pontifex Maximus, 18 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasnn (heykelini) dikti.

26 Hadrianus Heykeli 123Ed: Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis, nr.53

1

,,

5

, ,

10

[] . []

15 . .

Uurlu olsun

47 mparatorlar Caesar tanr Trianus Particusun olu, tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus, Pontifex Maximus, 18 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasna (bu heykeli) Sebaste Phylesi kendi keselerinden adadlar. Ti. Cludius Domitianus Euemeros ve oullar Claudius Domitianus Proklus, Claudius Domitianus Ponticus, Gn. Claudius Domitianus Severus, Gn. Claudius Domitianus

27 Hadrianus Heykeli 123131/2Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, nr. 5

1

[]

5

. ,

Uurlu olsun mparator Caesar Traianus Hadrianus Augustusa, Hadriane (phylesi) Gerusias hayrhahlar iin adad. Eski Arkhonlardan Aurelius Hermes eski haznedarlardan Claudius Chrestus

28 Hadrianus in Atf Yazt 123Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.29

1

,[], , []

2

[[[][][]]],[],[[

48 [][] [][] , [][] [ ][][][]][]]] mparator Caesar, Tanr Traianus Parthicusun olu, Tanr Nervann torunun, Traianus Hadrianus Augustus,1 yldr hkmdar, Augustuslarn en dindar neokoru, Dionysos ve Herakles soyundan gelen, Bithynia ve Pontusun birinci ehri, imparatorlarn ve kutsal senatosunun kararlar uyarnca metropolis (sundu).

29 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.30

1

[ ][, ] [] [] [, ][ ][], [] []

2

[][ [[ ] ]], [[,[] []]]

3

[]

mparator Caesar, Tanr Traianus Parthicusun olu, Tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus, 1 yldr hkmdar, Augustus (kltnn) en dindar neokoru, Dionysos ve Herakles soyundan gelen, Bithynia ve Pontusun birinci ehri, imparatorlarn ve kutsal senatosunun kararlar uyarnca metropolis (sundu). Hayrla

30 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.30a

1

[[ [ , , ,

49 2 , , ] ]] [[ [] [ ] ]]

mparator Caesar, Tanr Traianus Parthicusun olu, Tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus, 1 yldr hkmdar, Augustus (kltnn) en dindar neokoru, Dionysos ve Herakles soyundan gelen, Bithynia ve Pontusun birinci ehri, imparatorlarn ve kutsal senatosunun kararlar uyarnca metropolis (sundu). Hayrla

31 mparator Hadrianus in Adak 123Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.32

2 3

Kurtarc Olymposlu Zeus mparator Hadrianusa

32 Hadrianus Dnemi Hamam Yazt 128129Ed: Corsten, I.v. Apameia, nr.4

Numini 2 4

Domus et

Augustor[um]

Imp(erotori) Caesari, Divi Traiani Parthic[i fil(io)] divi Nervae nepoti, Traiano Hadriano Au[g(usto)] pont(ifici) max(imo), trib(unicia) pot(estate) XIII, co(n)s(uli) III p(atri) p(atriae), Sabinae Au[g(ustae)], 5 Senatui populoq(ue) Rom(anorum) Col(onia) Iul(ia) Conc(ordia) Apamea balineum Hadrianum ex p(ecunia) publ(ica) dedicavit

50

mparatorluk ailesi ve imparator Caesar, tanr Traianus Particusun olu, tanr Nervenn torunun, Traianus Hadrianus Augustus, pontifex maximus, 13 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasna, mparatorie Sabinaya, Roma Senatosuna, Koloni Iulia Concordia Apameia kenti kendi kesesinden (yaptrd) bu Hadrianus hamamn adad.

33 Hadrianusun Mektubu 128138Ed: S. t Polat- S. ahin, EA 5, Katalog der Bithynishen Inschriften, 97127, nr.1

[][] [,],[] [,][,] [,][], 5 [][] [.][] , 10 [] [] mparator Caesar, Particus Tanr Traianusun olu, Tanr Nervann torunun, Traianus Hadrianus Augustus, Pontifex Maximus, kez hkmdar, 3. kez Consul, vatann babas, Nikomedeia yneticilerini, danma ve halk meclislerini selamlar,

51

34 Commodusu Onurlandrma Yazt 185Ed: Ameling, I.v. Prusias ad Hypium, nr.38

1

u , . []

5 10

- - - - Pius, Felix, Germanicus, Sarmaticus, byk Britanicus fatihi, (mparator Commodus)u, ynetiminin on nc ylnda, arhonlar; iki kez birinci arhon ve Zeus Olympos rahibi T.Domitius Paulianus Phalkon, Memmius Saturninus, Iulianus olu Tertullus, Aurelius Khrysippos, Menekrates olu Asklepiodotos onurlandrdlar.

35 Septimius Severusun Onurlandrlmas 198Ed: Marek, Die Phylen von Klaudioupolis

[] [] []

52 4 [] 8

,. [] [] . .

[] []

[.] [] 12

[] [?] [, .] []

16

[ ] [].

[] ,[]. []

...[.] [][] 20 vacat [] [] 24 []. []

.[] . ,[.] []

28

[.] [][] vacat

53 32 {},. . .

. () 36

Uurlu olsun; mparator Caesar Lucius Septimius Severus Pertinax Augustusu, ynetiminin 6. ylnda Phyle Bakanlar tarafndan (onurlandrld): Traiane Phylesi Phy. Domitius olu Domitius, Str.Marcellus olu Marcellus, Sebaste Phylesi Khrysos olu Khrusos?, Str.Khrysianos olu Khrysianos, Dionysias Phylesi Flavius Gaius IO..P? Str., Rodonianos olu Hermogenes, Apollonis Phylesi Phy. Gnesioulanos olu Demos,, Str. Pauleinos olu Rufinus, Antonine Phylesi Phy. Caecelianus olu Khyripos, Str. Perdikkas olu Khrispeinos, Hermesias Phylesi Antipatros olu Basileides, Str. Barilleinos olu Domitius, Dia Phylesi Phy. Menandros olu Khrysianos, Str. Khrysianos olu Khrysion, Demetrias Phylesi Phy. Akylaolu Akylas, Str. Aristokratos olu Aristeides, Domitius olu Serapion, Asklepias Phylesi Phy. Sousos olu Sousos, Str. Deiphilos olu Herakleides, Hadriane Phylesi Longus olu Longus, Str. Philippianos olu Philippianos, Antonois Phylesi, Euskhemon olu Gn. Flavius; Str. Arkhelaos olo Arkhelaos, Aureliane Phylesi Magnus olu Asklepiodotos, Str. Cl. Antoninus olu Ailius Marcianus, Str. Kent karar uyarnca

36 Septimius Severus Dnemine Ait Mil Ta 198/9Ed: S. t Polat- S. ahin, EA 5, Katalog der Bithynishen Inschriften, 97127, nr.5

B.F. Imp. Caesar L. Septimius Severus Pius Pertinax Augg., Arabicus, Adiabenicus, Parthicus, pontifex 5 maximus, tribuniciae potestatis VI, imperator XI, cos. II, p. p., proconsul et imp. Caesar M. Aurelius Antoninus Aug. tribuniciae potestatis [[et imp.]] P. Septimius [[Geta]]

54 10 restituerunt per Q. Tineium Sacerdotem leg. Augg. propraetore. Uurlu olsun! mparator Caesar L. Septimius Severus Pius Pertinax Augustus, Arabicus, Adiabenicus, Parthicus, pontifex maximus, 6 yldr hkmdar, 11 kez imparator, 2. kez consul, vatann babas, proconsul ve imparator Caesar M.Aurelius Antoninus Augustus, 2 (yldr) hkmdar ve imparator P. Septimius Geta, askeri valileri Q. Tineius Sacerdos aracl ile (yolu) onarttlar. 1 (mil)

37 Septimius Severus Dnemi Mil ta 199Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, nr. 10

1

Imperator Caesar [L(ucius)] Septimius Sever[us Pi]us Pertinax Augus[tus] Arabicus Adiabenicus

5

pontifex maximus [tri]buniciae potestatis VI imp(erator) XI co(n)s(ul) II p(ater) p(atriae) proco(n)sule et imperator Caesar M(arcus) Aurelius Antoninus

10

Aug(ustus) tribuniciae potestatis II et P(ublius) Septimius [[ G[eta] ]] Caesar restituerunt per Q(uintum) Tineium Sacerdotem legatum pro praetore

15

vac. vac.

IIII

vac. vac.

mparator Caesar Lucius Septimius Severus Pius Pertinax Augustus Arabicus, Adiabenicus, pontifex maximus, 6 yldr hkmran, 11 kez imparator olarak selamlanm, 2 kez consul, vatann babas, proconsul ve imparator Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus, 2 yldr hkmran ve Publius Septimius Geta Caesar, legatus pro praetore Q.Tineius Sacerdos vastasyla yolu onartt. 4 mil

55

38 mparatorie Fulvia Plautillann Onurlandrlmas 202205Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.59

[[[][]]] 5 , , 10 [] [] [..] [] 15 [] [][][

Uurlu olsun. mparatorie [[ [Ful] via Plautillay]] Nikaiallarn nl ve yce, dost ve mttefik, Roma Ulusuna sadk ve mpratorlarn eviyle atadan kalma balar olan, Aureliane Antoniniane, dindar ehri, Ti[b(erius) Cl(audius)]Callipianus I[talicus]un, nl [pat]ronunun eyaleti ynettii srada (onurlandrd).

56

39 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 202212Ed: Ameling, I.v. Prusias ad Hypium, nr.1

1

, , , 5 , , , , 10 ,.[] , 15 ,[] [] [][] [][]

20

57 25 []

30 .

Uurlu Olsun Vatann seven ve tm asaletiyle grkemli bir biimde Gymnasiarkhlk yapm, gsterili bir biimde Agoronomosluk yapm, dikkate deer bir biimde yazmanlk grevi yapm, zeytin paralarnn Argurotamiasln yapm, en st makamda nl bir ekilde grev yapm, efendimiz imparatorlarmza ve onlarn kutsal ordularna sk sk refakat etmi ve vatanna dier grevler ile gnll ilerle (leiturgia) de hizmet etmi olan Claudius Tineius Asklepiodotusu, ba Arkhonlua aday gsterilmi, Zeus Olymposun rahipliini ve agonothetliini yapm, ynetime aday gsterilmi, birliin phyle bakanlar Claudius Tneius Asklepiodotusu (onurlandrlmlardr). Sebastene Phylesi; Eukrates Claudianus, Aristanetos olu Bassus; Thebai Phylesi; Sakerdos olu Sokrates, Thryphon olu Thryphon, Germanike Phylesi; Epigon olu Sertorianos, Arkhedemos olu Ephigenes, Phaustinia Phylesi; Herakles olu Torkuatos, Khrysion olu Menekrates, Sabeinia Phylesi; L. Straberius Manius, Domitius Ailius Sophos, Dionysiados Phylesi; Khrysion olu Timokrates, Khyrision olu Khrysippos, Tiberiane Phylesi; Themistogenos olu Themistos, Iason olu Epiktetos, Prousias Phylesi; Marcus olu Marcianus, Anutos olu Teimokrates, Hadriane Phylesi; Khrysippos olu Antoninus, Timokrates olu Diomedes, Megaris Phylesi; Krispos olu Philippos, Marcus olu Marcianus, Iouliane Phylesi; Timokrates olu Arkhedemos, Aristeidos olu Domitianus, Antoniane Phylesi; Antoninus Proklos, Sanktos olu Asklepiodotos

58

40 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 211Ed: Ameling, I.v. Prusias ad Hypium, nr.9

1 [] [][][] [], [],[] 5 [][][] [],[] [],[] [].[] . 10 [] [,] .[] , 15 [] ,[,] [] ,, 20 .[]

59 25 []

yi insan ve kent sever birinci arkhon ve Zeus Olympios rahibi ve agonotheti, en gerekli zamanlarda parlak ve gsterili bir ekilde agoronomosluk yapm, zeytin paralarnn haznedarln yapm, Efendimiz, Marcus Aurelius Antoninus ve Tanrsal L. Septimius Severusa refakat etmi ve kendilerinin kutsal ordusu, ynetimi srasnda, douda iken Tanrsal L. Septimius Severusa elilik hizmetinde bulunmu, censorluk yapm ve censorl srasnda Plateiann inat iin gm para balam, mr boyu