ผ้าแส่ว :...

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาแรงบนดาลใจของสตรชาวผไทในการสรางสรรค

ลวดลายและวธจดเกบแมลายผาแพรวาโบราณ ใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ เครองมอทใช

ในการวจยคอแบบสมภาษณและแบบสนทนากลม กบสตรชาวผไทชวงอาย 50-80 ป จ�านวน

30 คน ทอาศยอยในจงหวดกาฬสนธ โดยคดเลอกแบบเจาะจง ผลการวจยพบวา การสรางสรรค

ลวดลายบนผนผาแพรวาของสตรชาวผไทมาจาก 4 แนวคด คอ 1) การสรางสรรคลวดลาย

ดวยแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปพฤกษา 2) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจจาก

การสงเกตรปและพฤตกรรมของคนและสตว 3) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจ

จากการสงเกตรปสงของเครองใช และ 4) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจจากการ

สงเกตสงแวดลอมรอบตว โดยสตรชาวผไทจะเกบรกษาแมลายผาแพรวาโบราณส�าหรบใช

เปนมรดกตกทอดแกลกหลานดวยวธใชดายสตาง ๆ ปกลวดลายทลงบนผนผาฝายสขาว

รปสเหลยมขนาดเลกเรยกวา “ผาแสว” นอกจากนผลการถอดแบบแมลายผาแพรวาโบราณ

จากผาแสวโดยใชเทคนคการสเกตซภาพดวยโปรแกรม Illustrator CS 6 สามารถใชเปน

เครองมอสงเสรมการเรยนรเพอสบสานและอนรกษลายผาแพรวาโบราณตอไป

ค�ำส�ำคญ: ผาแสว ผาแพรวา แมลายผา ภาพสเกตซแมลาย

ผาแสว : ตนแบบแหงลวดลายบนผนผาแพรวา

Pa Saew : Original of Designs on Pa Prae-wa

1 อาจารยประจ�าสาขาวชาการจดการทางวฒนธรรม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยกาฬสนธ

* Correspondent Author: [email protected]

ดร.สชานาถ บญเทยง1*

Suchanart Boontiang, Ph.D.1*

วารสารนานาชาต มหาวทยาลยขอนแกน สาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร 6 (3) : กนยายน - ธนวาคม 2559

ผาแสว: ตนแบบแหงลวดลายบนผนผาแพรวา57

AbstractThis research aimed to investigate the inspiration of original designs of the

ancient Prae-wa and how Pu-thai women were gathering and conserving those

designs. Qualitative research was used in this study. 30 Pu-thai women who are

50-80 years old living in Kalasin province were selected by purposive sampling.

The result indicated that the ancient design on Prae-wa could be classified into

4 concepts as follows: 1) the designs are inspired by creating plants 2) the designs

are inspired by creating man and animals 3) the designs are inspired by articles

and 4) the designs are inspired by creating environment. Traditionally, Pu-thai

women are conserved original designs by constructing through the weft brocade

technique onto Pa-saew to prefer by the mothers who wants to be conserved

by their daughters. In addition, the ancient design of Prae-wa by sketching

technique using Illustrator CS 6 software could be an assistant tool for learning

and conservative the ancient design of Prae-wa

Keywords : Pa-seaw Pa-Prae-wa original clothing design sketching model

KKUIJ 6 (3) : September - December 2016

KKU International Journal of Humanities and Social Sciences58

บทน�ำ“แพรวา” เปนชอเรยกลายผาทอมอทเกดจากการผสมผสานเทคนคการทอดวยวธการ

เกบขดและวธการจก กอใหเกดลวดลายบนผนผาทมความงดงาม วจตรบรรจง และมความ เปนเอกลกษณเฉพาะตว จนไดรบการขนานนามวาเปน “ราชนแหงไหม” (Wannakuk Chart and Others,1998, Sriraksa Wacharin, 2000, and Rungchaya Chumsak, 2008) ผาแพรวา ถอเปนภมปญญาของกลมชาตพนธผไทซงแตเดมอาศยอยในเมองแถนหรอเมองแถง ศนยกลางอาณาจกรสบสองจไท (พนทบางสวนของประเทศเวยดนามและสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว (สปป. ลาว)) และเขามาสอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยในชวงตนรตนโกสนธร จนเกดเปนชมชนผไททปจจบนอาศยอยในจงหวดกาฬสนธ (63 ชมชน) สกลนคร (212 ชมชน) นครพนม (132 ชมชน) และมกดาหาร (68 ชมชน) (Wongkanha Wacharawon, 2015) อยางไรกตาม ชมชนผไททอาศยอยในจงหวดกาฬสนธถอเปนกลมทยงคงยดถอจารตประเพณและวฒนธรรมของผไทดงเดมไวอยางเหนยวแนน โดยเฉพาะอยางยงวฒนธรรมดานการแตงกายของสตรชาวผไท ซงสตรชาวผไทจะนยมสวมใสชดแตงกายพนบานเนองในโอกาสส�าคญหรองานบญประเพณตาง ๆ ประกอบดวยเสอผาฝายพนเมองยอมครามทขอบเสอตกแตงดวยผาลายขดหรอลายกะปนอยพนสแดง นงซนไหม แลวใชผาไหมแพรวาเปนสไบหมเฉยงไหลหรอใชเปนผาคลมไหล หรอใชเปนผาโพกศรษะ (ผาแพรมน) รวมกบเครองประดบ (เครองยองของเอ) อน ๆ อาท กองแขน (ก�าไลขอมอ) กระจอนยอย (ตมห) สรอยเมดมะยม ปนปกเกลา ฯลฯ (Sritares Poowadon,2015)

ความงดงามและความประณตของลวดลายบนผนผาไหมแพรวาโบราณทน�าเสนอ ผานงานฝมอของสตรชาวผไทนนสะทอนถงเอกลกษณและอตลกษณของกลมชาตพนธผเปน เจาของผนผา ประหนงเปนการจารกลายแทงขมทรพยแหงมรดกภมปญญาทองถนอนทรงคณคาไวใหลกหลานไดสบทอด อยางไรกตาม ผาสไบแพรวาโบราณในปจจบนนนเหลออยนอยมาก เนองจากสตรชาวผไททเปนชางฝมอทอผาแพรวาสวนใหญเสยชวตแลว สวนกลมทยงคงมชวตอยในปจจบนกลวนแลวแตเปนผสงวย จงเปนมลเหตทควรแกการศกษาถงแรงบนดาลใจ ในการสรางสรรคลวดลายและการอนรกษแมลายผาแพรวาโบราณของสตรชาวผไท รวมทง การศกษาวธถอดแบบแมลายผาแพรวาโบราณส�าหรบใชเปนเครองมอสงเสรมการเรยนรแมลายผาแพรวาโบราณแกเยาวชนรนหลงหรอผทสนใจเพอเปนการอนรกษ และสบสานมรดกภมปญญา

ทองถนอนทรงคณคานใหคงอยอยางยงยนตอไป



วตถประสงคกำรวจย1. เพอศกษาแรงบนดาลใจในการสรางสรรคลวดลายและวธการจดเกบแมลายผา

แพรวาโบราณของสตรชาวผไท

2. เพอถอดแบบแมลายผาแพรวาโบราณจากผาแสวส�าหรบใชเปนเครองมอสงเสรม

การเรยนรลายผาแพรวาโบราณตอไป

วธด�ำเนนกำรวจยงานวจยนใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ดงน

1. ศกษาแนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของกบโจทยวจย ไดแก ทฤษฎการขดเกลา

ทางสงคม (socialization) ทกลาวถงการถายทอดทางวฒนธรรม รวมกบแนวคดนเวศวทยา

ทางวฒนธรรม (Cultural ecology) ทกลาวถงกระบวนการปรบตวของสงคมภายใตอทธพล

ของสงแวดลอม เทคโนโลยและโครงสรางทางสงคม

2. ก�าหนดจดมงหมายการวจยเพอน�าไปสการสรางเครองมอส�าหรบใชรวบรวมขอมล

ประชำกรและกลมตวอยำงคดเลอกผใหขอมลแบบเจาะจง (Purposive sampling) กบสตรชาวผไทชวงอายระหวาง

50 – 80 ป ซงเปนผทมความสามารถทอผาแพรวา สามารถจดจ�าชอเรยกของลายผาแพรวา

ปรากฏบนผนผาแสวไดอยางถกตอง และมภมล�าเนาอาศยอยในเขตอ�าเภอค�ามวง อ�าเภอ

สามชย และอ�าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ เนองจากเปนพนทไดรบการสนบสนนและสงเสรม

กจกรรมทอผาแพรวาจากโครงการศลปาชพพเศษในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

โดยคดเลอกผใหขอมลอ�าเภอละ 10 คน รวม 30 คน

เครองมอทใชในกำรวจยเครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลคอ แบบสมภาษณ และแบบสนทนากลม

โดยก�าหนดโครงสรางและเนอหาสาระของแบบสมภาษณและแบบสนทนากลม ใหสอดคลอง

กบวตถประสงคและครอบคลมเนอหาทตองการศกษา ภายใตค�าแนะน�าและขอเสนอแนะ

จากผเชยวชาญไมนอยกวา 2 คน



กำรเกบรวบรวมขอมลรวบรวมขอมลจากแบบสมภาษณ และแบบสนทนากลม (ระหวางเดอนมกราคม – มถนายน

พ.ศ. 2558)

กำรวเครำะหขอมล1. วเคราะหขอมลการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) และน�าเสนอขอมล

เชงพรรณาวเคราะห (Descriptive analysis)

2. ถอดแบบแมลายผาแพรวาโบราณดวยเทคนคการสเกตซภาพบนโปรแกรม Illustrator

CS 6

3. รวบรวมและจดเกบแมลายผาแพรวาเปนฐานขอมลในรปแบบไฟลภาพ (.JPG) ส�าหรบ

ใชเปนเครองมอสงเสรมการเรยนรลายผาแพรวาโบราณ

ผลกำรวจยการสรางสรรคลวดลายบนผนผาแพรวาของสตรชาวผไทนนเกดขนดวยแรงบนดาลใจ

จากการสงเกตธรรมชาต สงแวดลอมรอบตว ผสมผสานกบวถการด�าเนนชวตทยดโยงกบวฒนธรรม

ประเพณของชาตพนธผไทอยางเหนยวแนน ทงนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคลวดลายบน

ผนผาแพรวาของสตรชาวผไทมาจาก 4 แนวคดดวยกน คอ

1) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปพฤกษา อาท ลายดอก

มะสาน ลายดอกบว ลายดอกชอตนสน ลายดอกหมาก ลายชอดอกไม ลายดอกสมปอย

ลายกาบแบด ลายดอกแกว ลายดอกแกวนอย ลายผกแวนขาเข ลายดอกใบบนกานกอง

ลายกาบแบดตด ลายดอกจนกง ลายดอกพนมหา ลายดอกดาวไตเครอ ฯลฯ

2) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปและพฤตกรรมของ

คนและสตว อาท ลายตาบง ลายจมตนหมา ลายนาค ลายคนขชาง ลายคนขมา ลายตาบง

ขาแข ลายคน ลายกะปนอย ลายงลอยหาไม ฯลฯ

3) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปสงของเครองใช อาท

ลายชอตนพาน ลายขาเปย ลายขาเข ลายกง ลายเบด ฯลฯ



4) การสรางสรรคลวดลายดวยแรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว อาท

ลายดาว ลายกระบวน ลายหอผาสาท ลายขอ ลายจะแก ฯลฯ

ลวดลายทสรางสรรคจากแรงบนดาลใจเหลานลวนถกถายทอดดวยฝมอการถกทอ

ของสตรชาวผไท ใหปรากฏเปนองคประกอบของลวดลายบนผนผาไหมแพรวา 3 สวนส�าคญ

ไดแก

1) ลายหลก เปนลวดลายแนวนอนทปรากฏบนพนทสวนใหญของผนผาแตละแถว

มความกวางประมาณ 8 - 12 เซนตเมตร ลายหลกเกดจากองคประกอบยอย 3 สวน ไดแก

ลายนอก คอ สวนทมลกษณะเปนรปทรงสามเหลยมปรากฏคขนานกบลายในไปตลอด

ความกวางของผนผา ลายใน คอ สวนทอยภายในกรอบสเหลยมขนมเปยกปนซงปรากฏอย

ตรงกลางของแถวหลกและลายเครอ เปนสวนทปรากฏแถวบนของกรอบสเหลยมขนมเปยกปน

ในแตละแนว โดยจดกงกลางของลายจะอยบรเวณสวนยอดของลายเครอ ทงนผาไหมแพรวา

แตละผนจะมลายหลกปรากฏอยประมาณ 13 แถว ตวอยางลวดลายทนยมน�ามาใชถกทอ

เปนลายหลก ไดแก ลายนาคสแขน ลายพนมหา ลายดอกสา ฯลฯ

2) ดอกออมคนลาย หรอลายคน เปน ลวดลายขนาดเลกทปรากฏตามแนวขวางบนผน

ผาไหมแพรวา แตละลายมความกวางประมาณ 4 - 6 เซนตเมตร ดอกออมคนลาย ท�าหนาท

เปนตวแบงลายใหญออกเปนชวง ๆ ตวอยางลวดลายทนยมน�ามาใชถกทอเปนดอกออมคนลาย

ไดแก ลายตาไก ลายงลอย ลายขาเข ฯลฯ

3) ลายชอปลายเชง หรอลายเชงผา เปน ลายตอจากดอกออมคนลาย แตละลาย

มความกวางประมาณ 4 - 10 เซนตเมตร ปรากฏอยบรเวณสวนปลายของผาทงสองขาง

ท�าหนาทเปนตวเรมและตวจบของลายผาแพรวา ตวอยางลวดลายทนยมน�ามาใชถกทอเปน

ลายชอปลายเชง ไดแก บายชอขนหมาก ลายดอกบวนอย ลายใบบนนอย ฯลฯ (ภาพท 1)



ภำพท 1 องคประกอบของลวดลายบนผนผาแพรวา

ทงน สตรชาวผไทยจะนยมเกบรกษาแมลายผาแพรวาทเกดจากความคดสรางสรรค

ผนวกกบจนตนาการของตนเองหรอแมลายทวไปทมความสวยงามและตนเองชนชอบโดยวธใช

เสนดายสด�า สคราม และสแดงปกแมลายตาง ๆ ลงเปนชอง ๆ (1 ชอง คอ 1 ลาย) บนผนผา

ฝายสขาวรปสเหลยมขนาดเลกเรยกวา “ผาแสว” (ภาพท 2)

4

2) ดอกออมคนลาย หรอลายคน เปน ลวดลายขนาดเลกทปรากฏตามแนวขวางบนผนผาไหมแพรวา แตละลายมความกวางประมาณ 4 6 เซนตเมตร ดอกออมคนลาย ทาหนาทเปนตวแบงลายใหญออกเปนชวง ๆ ตวอยางลวดลายทนยมนามาใชถกทอเปนดอกออมคนลาย ไดแก ลายตาไก ลายงลอย ลายขาเข ฯลฯ

3) ลายชอปลายเชง หรอลายเชงผา เปน ลายตอจากดอกออมคนลาย แตละลายมความกวางประมาณ 4 10 เซนตเมตร ปรากฏอยบรเวณสวนปลายของผาทงสองขาง ทาหนาทเปนตวเรมและตวจบของลายผาแพรวา ตวอยางลวดลายทนยมนามาใชถกทอเปนลายชอปลายเชง ไดแก บายชอขนหมาก ลายดอกบวนอย ลายใบบนนอย ฯลฯ (ภาพท 1)

ภาพท 1 องคประกอบของลวดลายบนผนผาแพรวา ทงนสตรชาวผไทยจะนยมเกบรกษาแมลายผาแพรวาทเกดจากความคดสรางสรรคผนวกกบจนตนาการของตนเอง

หรอแมลายทวไปทมความสวยงามและตนเองชนชอบโดยวธใชเสนดายสดา สคราม และสแดงปกแมลายตาง ๆ ลงเปนชอง ๆ (1 ชอง คอ 1 ลาย) บนผนผาฝายสขาวรปสเหลยมขนาดเลกเรยกวา “ผาแสว” (ภาพท 2)

ภาพท 2 ผาแสว: ตนแบบแหงลวดลายบนผนผา



ภำพท 2 ผาแสว: ตนแบบแหงลวดลายบนผนผา

นอกจากนผลการถอดแบบแมลายผาทเกดจากแรงบนดาลใจและความคดสรางสรรค

ของสตรชาวผไทบนผนผาแสว โดยใชเทคนคการสเกตซภาพบนโปรแกรม Illustrator CS 6

จ�าแนกออกเปน 4 กลม คอ 1) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคด

สรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปพฤกษา (ภาพท 3)

4

2) ดอกออมคนลาย หรอลายคน เปน ลวดลายขนาดเลกทปรากฏตามแนวขวางบนผนผาไหมแพรวา แตละลายมความกวางประมาณ 4 6 เซนตเมตร ดอกออมคนลาย ทาหนาทเปนตวแบงลายใหญออกเปนชวง ๆ ตวอยางลวดลายทนยมนามาใชถกทอเปนดอกออมคนลาย ไดแก ลายตาไก ลายงลอย ลายขาเข ฯลฯ

3) ลายชอปลายเชง หรอลายเชงผา เปน ลายตอจากดอกออมคนลาย แตละลายมความกวางประมาณ 4 10 เซนตเมตร ปรากฏอยบรเวณสวนปลายของผาทงสองขาง ทาหนาทเปนตวเรมและตวจบของลายผาแพรวา ตวอยางลวดลายทนยมนามาใชถกทอเปนลายชอปลายเชง ไดแก บายชอขนหมาก ลายดอกบวนอย ลายใบบนนอย ฯลฯ (ภาพท 1)

ภาพท 1 องคประกอบของลวดลายบนผนผาแพรวา ทงนสตรชาวผไทยจะนยมเกบรกษาแมลายผาแพรวาทเกดจากความคดสรางสรรคผนวกกบจนตนาการของตนเอง

หรอแมลายทวไปทมความสวยงามและตนเองชนชอบโดยวธใชเสนดายสดา สคราม และสแดงปกแมลายตาง ๆ ลงเปนชอง ๆ (1 ชอง คอ 1 ลาย) บนผนผาฝายสขาวรปสเหลยมขนาดเลกเรยกวา “ผาแสว” (ภาพท 2)

ภาพท 2 ผาแสว: ตนแบบแหงลวดลายบนผนผา



ภำพท 3 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจ

จากการสงเกตรปทรงพฤกษา ก. ลายดอกมะสาน ข. ลายดอกบว ค. ลายดอกชอตนสน

ง. ลายดอกหมาก จ. ลายชอดอกไม ฉ. ลายดอกสมปอย ช. ลายกาบแบด ซ. ลายดอกแกว

ฌ. ลายดอกแกวนอย ญ. ลายผกแวนขาเข ฎ. ลายดอกใบบนกานกอง ฏ. ลายกาบแบดตด

ฐ. ลายดอกจนกง ฑ. ลายดอกพนมหา และ ฒ. ลายดอกดาวไตเครอ

2) ภาพสเกตซกลมแมลายผาไหมแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรค

และแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปและพฤตกรรมของคนและสตว (ภาพท 4)

5

นอกจากนผลการถอดแบบแมลายผาทเกดจากแรงบนดาลใจและความคดสรางสรรคของสตรชาวผไทบนผนผาแสว

โดยใชเทคนคการสเกตซภาพบนโปรแกรม Illustrator CS 6 จาแนกออกเปน 4 กลม คอ 1) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปพฤกษา (ภาพท 3)

ภาพท 3 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจ จากการสงเกตรปทรงพฤกษา ก. ลายดอกมะสาน ข. ลายดอกบว ค. ลายดอกชอตนสน ง. ลายดอกหมาก จ. ลายชอดอกไม ฉ. ลายดอกสมปอย ช. ลายกาบแบด ซ. ลายดอกแกว ฌ. ลายดอกแกวนอย ญ. ลายผกแวนขาเข ฎ. ลายดอกใบบนกานกอง ฏ. ลายกาบแบดตด ฐ. ลายดอกจนกง ฑ. ลายดอกพนมหา และ ฒ. ลายดอกดาวไตเครอ

2) ภาพสเกตซกลมแมลายผาไหมแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรป

และพฤตกรรมของคนและสตว (ภาพท 4)



ภำพท 4 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาล

ใจจากการสงเกตรปและพฤตกรรมของสตว ก. ลายตาบง ข. ลายจมตนหมา

ค. ลายนาค ง. ลายคนขชาง จ. ลายคนขมา ฉ. ลายตาบงขาแข ช. ลายคน ซ. ลายกะปนอย

และ ฌ. ลายงลอยหาไม

3) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและ

แรงบนดาลใจจากการสงเกตรปสงของเครองใช (ภาพท 5)

5

นอกจากนผลการถอดแบบแมลายผาทเกดจากแรงบนดาลใจและความคดสรางสรรคของสตรชาวผไทบนผนผาแสว

โดยใชเทคนคการสเกตซภาพบนโปรแกรม Illustrator CS 6 จาแนกออกเปน 4 กลม คอ 1) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปพฤกษา (ภาพท 3)

ภาพท 3 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจ จากการสงเกตรปทรงพฤกษา ก. ลายดอกมะสาน ข. ลายดอกบว ค. ลายดอกชอตนสน ง. ลายดอกหมาก จ. ลายชอดอกไม ฉ. ลายดอกสมปอย ช. ลายกาบแบด ซ. ลายดอกแกว ฌ. ลายดอกแกวนอย ญ. ลายผกแวนขาเข ฎ. ลายดอกใบบนกานกอง ฏ. ลายกาบแบดตด ฐ. ลายดอกจนกง ฑ. ลายดอกพนมหา และ ฒ. ลายดอกดาวไตเครอ

2) ภาพสเกตซกลมแมลายผาไหมแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรป

และพฤตกรรมของคนและสตว (ภาพท 4)



ภำพท 5 ภาพสเกตซกลมแมลายผาไหมแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและ

แรงบนดาลใจ จากการสงเกตรปทรงสงของเครองใช ก. ลายขนหมากเบง ข. ลายขอ

ค. ลายขาเข และ ง. ลายใบมดโกน

4) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและ

แรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว (ภาพท 6)

6

ภาพท 4 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจาก การสงเกตรปและพฤตกรรมของสตว ก. ลายตาบง ข. ลายจมตนหมา ค. ลายนาค ง. ลายคนข ชาง จ. ลายคนขมา ฉ. ลายตาบงขาแข ช. ลายคน ซ. ลายกะปนอย และ ฌ. ลายงลอยหาไม 3) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปสงของ เครองใช (ภาพท 5) ภาพท 5 ภาพสเกตซกลมแมลายผาไหมแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจ จากการสงเกตรปทรงสงของเครองใช ก. ลายขนหมากเบง ข. ลายขอ ค. ลายขาเข และ ง. ลายใบมดโกน 4) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว (ภาพท 6)

ภาพท 6 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรค และแรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว ก. ลายหอปราสาท ข. ลายดาว และ ค. ลายดาวนอย



ภำพท 6 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรค

และแรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว ก. ลายหอปราสาท

ข. ลายดาว และ ค. ลายดาวนอย

สรปและอภปรำยผลแมลายผาแพรวาโบราณทสตรชาวผไทบนทกไวบนผาแสวซงเปนตนแบบของลวดลาย

อนสวยงาม วจตรบรรจงบนผาแพรวาดงปรากฏอยในปจจบน ลวนเกดขนจากแรงบนดาลใจ

ทยดโยงกบธรรมชาต สงแวดลอมรอบตว สงสมผานจนตนาการและวถการด�าเนนชวตบนฐาน

วฒนธรรมประเพณของตนเองอยางเขมแขงจากรนสรน ผาแสวจงเปนมรดกภมปญญาทจบตองได

ซงคนกลมชาตพนธผไทใชบนทกและจดเกบแมแบบลายขด (แมลายผาแพรวา) ผานกระบวนการ

ถกทอดวยเทคนคการเกบขด (Weft brocade) หรอการสะกดดายเสนยนขน - ลง ดวยวธ

การจก (ยก - ขม) พรอมกบการเพมดายเสนพงพเศษไปตามจงหวะทก�าหนด ทงนการใชดาย

ผาฝายยอมครามมาเปนเสนพงพเศษหรอตวสรางลวดลายลายนนบนผนผาสขาวยงชวยใหเกด

ลวดลายของดายผาฝายยอมครามมลกษณะยกนนอยางเดนชด (ภาพท 2)

คณคาของผาแสวนนเปรยบเสมอนตวแทนแหลงทรพยสนทางปญญาหรอมรดก

ประจ�าตระกลของครอบครวทสตรชาวผไททไดคดคน สงสม และเกบรกษาไวเพอใหลกหลาน

ไดสบทอดเรยนรการทอผาแพรวา ตามทฤษฎขดเกลาทางสงคม โดยใชผาแสวเปนทจดเกบ

6

ภาพท 4 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจาก การสงเกตรปและพฤตกรรมของสตว ก. ลายตาบง ข. ลายจมตนหมา ค. ลายนาค ง. ลายคนข ชาง จ. ลายคนขมา ฉ. ลายตาบงขาแข ช. ลายคน ซ. ลายกะปนอย และ ฌ. ลายงลอยหาไม 3) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตรปสงของ เครองใช (ภาพท 5) ภาพท 5 ภาพสเกตซกลมแมลายผาไหมแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจ จากการสงเกตรปทรงสงของเครองใช ก. ลายขนหมากเบง ข. ลายขอ ค. ลายขาเข และ ง. ลายใบมดโกน 4) ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว (ภาพท 6)

ภาพท 6 ภาพสเกตซกลมแมลายผาแพรวาโบราณทเกดจากความคดสรางสรรค และแรงบนดาลใจจากการสงเกตสงแวดลอมรอบตว ก. ลายหอปราสาท ข. ลายดาว และ ค. ลายดาวนอย



และถายทอดแมลายตาง ๆ ทงแมลายพนฐานและแมลายทมความสลบซบซอน ไวส�าหรบถายทอด

สรนลกหลานชาวผไท (Samanchat Sitthichai, 2010) เรมตนจากการฝกทอแมลายท

ผเปนแมยาหรอยาย หรอญาตผใหญเปนผถายทอดใหฝกฝนจนเกดความช�านาญ ซงสะทอน

ใหเหนถงสายสมพนธอนใกลชดภายในครอบครวและเครอญาตของชาวผไทอยางเดนชด

อกดานหนงของกจกรรมการทอผาแพรวาและผลตภณฑผาไหมแพรวาไดกลายเปนสนคา

สรางรายไดเสรมแกชมชนควบครายไดหลกทมาจากการท�าอาชพเกษตรกรรม รวมทงยงเปน

แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมและโฮมสเตยทมชอเสยงและเปนหนงในจดขายส�าคญของจงหวด

กาฬสนธ (Kam-nuan, 2000 and Muneenam Bundit, 2013) สอดคลองกบแนวคดนเวศวทยา

ทางวฒนธรรม (Marx, 1954) ทกลาววา งานฝมอ (Handmade) เปนหนงในตวชวดคณคา

และมลคาของสนคายงใชเวลาในการท�านานเทาใด คณคาและมลคาของสนคานนกจะยงเพม

ขนดวย นอกจากน การทชาวผไทพยามใชวฒนธรรมทองถนแสดงความเปนอตลกษณและ

เปนจดขายทางการตลาด หรอพยายามใชความโดดเดนของวฒนธรรม ผไทดงดดนกทองเทยว

ทแสวงหาความแปลกใหมในชวต หรอเสาะแสวงหาสงทไมสามารถหาไดในทองถนของตน

เปนอกปจจยหนงทสนบสนนความส�าเรจของชมชนตามแนวคดของ MacCannell (1973)

ดวยเหตนชาวผไทและจงหวดกาฬสนธจงพยายามอยางยงในการทจะอนรกษและสบทอด

ภมปญญาดานการทอผาไหมแพรวา โดยเฉพะอยางยงการสงเสรมใหเยาวชนไดเรยนรวธการ

ทอผาแพรวาจากสตรชาวผไทผเปนแมหรอญาตผใหญทเปนชางฝมอทอผาแพรวา (ในรปแบบ

ทไมเปนทางการ) รวมทงการผลกดนใหบรรจไวเปนสวนหนงของหลกสตรหรอกจกรรม

การเรยนร (ในรปแบบทเปนทางการ) ของสถาบนการศกษาในทองถนทกระดบ ดงนนผลการ

ศกษาแรงบนดาลใจในการสรางสรรคลวดลายและวธการจดเกบแมลายผาแพรวาโบราณ

ของสตรชาวผไทรวมทงภาพสเกตแมลายผาแพรวาโบราณ (JPG) ทไดรวบรวมไวเปนชดฐาน

ขอมลแมลายผาแพรวาโบราณ สามารถน�าไปใชเปนเครองมอสงเสรมการเรยนรลายผาแพรวา

โบราณแกเยาวชนและผสนใจทวไปใหสามารถเขาถงและเรยนรรายละเอยดของแมลาย

แตละประเภทและรายละเอยดของแมลายแตละลายไดดยงขน อนจะเปนแนวทางหนงในการ

อนรกษและสบทอดมรดกภมปญญาทองถนอนล�าคาของชาวผไทใหคงอยอยางยงยนสบไป



กตตกรรมประกำศผวจยขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.จ�านง วงษชาชม มหาวทยาลยราชภฏ

สกลนคร รองศาสตราจารย ดร.นยม วงศพงษค�า มหาวทยาลยขอนแกน อาจารยภวดล ศรธเรศ

สาขาวชาการจดการทางวฒนธรรม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยกาฬสนธ

ทไดใหค�าแนะน�าและขอเสนอแนะ งานวจยนไดรบทนสนบสนนจากส�านกงานคณะกรรมการ

การวจยแหงชาต ประจ�าปงบประมาณ พ.ศ. 2557

เอกสำรอำงองWannakuk Chart and Others. (1998). “A study on Prae-wa silk in Kalasin province,”

Journal of National Research Concil Thailand. 30(1/2) : 97-116.

Sriraksa Wacharin. (2000). “Fantastic design of Prae-wa in Kalasin,” Journal of

Academic Service Centre Knon Kaen University. 8(4) : 31-33.

Rungchaya Chumsak. (2008). “Prae-wa cloth,” Thai Culture. 47(4) : 46.

Wongkanha Wacharawon. (2015). Artistic Prae-wa: Wisdom Inheritance into

queen of silk; Away from home Thai people from muang-la-fa-tan to

muang-loom-lid-lieng. Khon Kaen : Siriphan.

Sritares Poowadon. (2015). Artistic Prae-wa: Wisdom Inheritance into queen

of silk; Seu dam (black blouse), prae being (shawl), sin mai (Thai silk

sarong)…Pu-thai ladies’ accessories in two banks of Khong river.

Khon Kaen : Siriphan.

Samanchat Sitthichai. (2010). “Intellectual cultural heritage: Artistic Prae-wa of

Pu-thai living in Kalasin province,” Thai Culture. 49(2) 22-24.

Kam-nuan. (2000). “Prae-wa Silk at Kalasin Provinec,” Journal of Non-formal

System. 6(3) : 48-50.

Muneenam Bundit. (2013). “Success of community enterprise: The ban pone

Prae-wa silk weavers group,” Local Administration Journal. 6(2) : 12-24.



Carl Marx. (1954). “Capital: A critique of political economy. Vol. 1: the process

of production of Capital,” London : Lawrence & Wishart.

MacCannell D. (1973). “Staged authenticity: arrangement of social space in tour-

ist settings,” American Journal of Sociology. 79 (3): 589-603.

ผ้าแส่ว :...

Documents