“Trashëgimia Industriale në Gjirokastër –

mundësitë për ripërdorim”

"Industrial Heritage in Gjirokastra- Potentials for reuse".

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015

TRASHËGIMIA INDUSTRIALE

1

MINISTRIA E KULTURËS DREJTORIA RAJONALE E KULTURËS KOMBËTARE GJIROKASTËR

SHKOLLA INDUSTRIALE “THOMA PAPAPANO”.

Magdalena Margariti

DRKK GJIROKASTER, 29 TETOR 2015

Pse ky aktivitet ?

Ditet Europiane te Trashegimise Që nga viti 1985, në shtator/tetor të çdo

viti, 50 shtetet firmëtare të Konventës Kulturore Europiane marrin pjesë në “Ditët e Trashëgimisë Europiane”, një aktivitet i përbashkët i KËSHILLIT TË EUROPËS DHE KOMSIONIT EUROPIAN që nga 1999. Këshilli i Evropës ka një faqe të posacme për këtë aktivitet, në të cilin ngarkohen cdo vit eventet e organizuara në këtë kuadër, dhe ku vizitorët mund të hedhin dhe përshtypjet e tyre nëse kanë marrë pjesë në këto aktivitete. Gjeografia e projektit është e ndryshme çdo vit, në varësi të problematikës që fokuson vetë aktiviteti dhe përgjithësisht e përqëndruar rreth objekteve më të spikatura të trashëgimisë kulturore. Në Shqipëri ky aktivitet zhvillohet që nga viti 1998, dhe ka synuar të sensibilizojë jo vetëm opinionin e gjerë për vlerat reale që paraqet kjo trashëgimi, por edhe organizmat qeveritarë dhe joqeveritarë të të gjitha nivelet, me qëllim nxitjen e tyre për të kontribuar në mbrojtjen dhe restaurimin e monumenteve të kulturës.

MOMENTET KRYESORE

Qe do te trajtohen

KONCEPTI I TRASHEGIMISE INDUSTRIALE KUJTIMET E NJË TË

KALUARE TË PËRBASHKËT

(ELEMENTET E KULTURËS

JOMATERIALE)

MUNDËSITE PËR RIPËRDORIM 3

Duke vlerësuar objektet dhe peisazhet industriale lokale, si pjesë e qënësishme e të kaluarës që meriton të

vlerësohet, DRKK GJIROKASTËR E SHKOLLA INDUSTRIALE “ Thoma Papapano” organizojnë këtë tryezë

(ëorkshop) në vazhdën e ketyre rekomandimeve.

IN THE FRAMEWORK OF THE EHD-S, The Directorate of National Culture in Gjirokastra holds on 29th

October 2015, a workshop with representatives of institutions, students, specialists etc on industrial culture in

Gjirokastra at Industrial School.

Shumë e mrekullueshme është përse Trashëgima

Kulturore është kaq e rëndësishme: sepse ka një fuqi

të pamatshme të bashkojë popuj me background të

ndryshëm. Në kohëra të dhunës dhe

paqëndrueshmërisë, T.K mund të jetë një urë bashkimi

me njëri-tjetrin.Së bashku popujt mund të diskutojnë

për simbole të memorjes së tyre kolektive, të punojnë

së bashku për të ri-ndërtuar identitetetin e vet”.

(UNESCO)

Trashëgimia Botërore?

Trashëgimia është e gjithë ajo cfarë në kemi trashëguar nga e kaluara, jonë, trashëgimia me të cilën jetojmë sot dhe

ajo çfarë ne do t’u lëmë brezave të ardhshëm. Trashëgimia jonë kulturore dhe natyrore janë burimet e

pazëvendësueshme të jetës dhe frymëzimit.

Çfare eshte peisazhi (landscape)?

Çfarë është trashëgimia? (heritage)?

“Peisazhi (Landscape) është një zonë, e cila perceptuar nga njerëzit , karakteri I saj është rezultat I veprimit dhe ndërveprimit të forcave natyrore dhe njerëzore” “...monumentet , objektet arkeologjike, monumente të trashëgimisë kulturore, monumente arkitekturore, flora , fauna, habitate të jetës së egër, peisazhet natyrore, peisazhet ujore, kopshtet , parqet, rrënoja gjeologjike , dhe kanalet e lundrueshme” The Heritage Act 1995

Trashëgimia industriale Definition (draft joint iccomos):

The industrial heritage consists of sites, structures, complexes, areas and landscapes,

6

as ëell as the related machinery, objects or documents that provide evidence of past or ongoing industrial processes of production, the extraction of raë materials, their transformation into goods, and the related energy and transport infrastructures. Industrial heritage reflects the profound connection betëeen the cultural and natural environment, as industrial processes – ëhether ancient or modern – depend on natural sources of raë materials, energy and transportation netëorks to produce and distribute products to broader markets.

KUJTIMET E NJë Të KALUARE Të PëRBASHKëT

(ELEMENTET E KULTURëS JOMATERIALE)

7

It includes both material assets – immovable and movable –, and intangible dimensions such as technical knoë-hoë, the organisation of ëork and ëorkers, and the complex social and cultural legacy that shaped the life of communities and brought major organizational changes to entire societies and the ëorld in general.

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 8

VIDEO

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 9

Procesi Revolucioni industrial, modifikoi në mënyrë rrënjësore peisazhet dhe mënyrën tonë të jetesës. Ai mishëroi shpresën për një jetë më të mirë dhe një pjesmarrje më të madhe në politikë-bërje të komuniteteve. Kështu 30 vitet e fundit, u rrit ndërgjegjësimi mbi rëndësinë e historisë industriale dhe të kuptuarit mbi trashëgiminë. Eshtë e rëndësishme të theksohet se Trashëgimia Industriale, ka egzistuar në të gjithë fazat e zhvillimit njerëzor; duke filluar nga minierat neolitike të strallit, ujesjellësit romakë, kanalet e lundrueshëm, hekurudhat, etj.

Prodhimi artizanal

Prodhimi I manifakturave

Prodhimi industrial

PROCESI I INDUSTRIALIZIMIT Në GJIROKASTëR.

Një rol të madh në gjithë trashëgiminë lokale industriale , pati procesi I industrializimit në gjithë vendin dhe në

Gjirokastër në vecanti:zhvillimi ekonomiko-shoqëror dhe rritja e popullsisë, diktonin fillimin dhe zhvillimin e prodhimit industrial. Puna

artizanale dhe ajo e manifakturave e linte ekonominë në stanjacion dhe popullsinë pa punë. Prodhimi me makina në fabrika e uzina ishte nevojë

immediate. Deri në vitin 1950 , ato pak ndërtime industrial ekzistuese ishin të shpërdara pa kriter, nuk kishte ndonjë vend të vecantë të

përqëndruar. Në vitin 1951, zona e grykëderdhjes së Përroit të Cullos, u caktua nga qeveria e asaj kohe si zonë industrial por pa ndonjë studim.

Aty u ndërtua Fabrika Fermentimit të Cigareve, rrëzë kodrës Së Shtufit, e cila më vonë u përmbyt. Në vitin 1968 , u miratua si Zonë Industriale

vendi që quhej Haliq.

Fabrika e Shtyllave të Centrifuguara u ndërtua në një sipërfaqe rreth 2500 m2,

nën rrugë dhe afër lumit. Të tjera vepra me impakt të konsiderureshëm lokal ishin:

Fabrika e miellit, Baza e bujqësisë , Fabrika e pocerisë, Shkolla industriale

U ngritën vincat që ngrinin rreth 5 ton, sharra mekanike, etj

Mbi rrugë:

Ndërrmarrja ushqimore, Fabrika e cigareve, Uzina e fermentimit, Ndërrmarja tregëtare

Depot dhe Frigoriferi I qytetit etj.

Ky proces përfundoi në vitet 80’, impakti në komunitetin

lokal qe I konsiderueshëm dhe në këto drejtime

kryesore:

1- qyteti tashmë kishte një profil të qarte urban: zona

industriale , zona e mbrojtur historike dhe qyteti I ri, I

cili nisi të zhvillohej kryesisht në vitet 80’

2- u punësuan një pjesë e mirë e popullsisë

3- përvoja dhe eksperienca e jashtëzakonshme e

grumbulluar,, në projektim, menaxhim, dijebërja dhe

zanatet etj.

4- Marëdhëniet në punë : përsosja e produktit, mbështetja

me forcat e veta, marëdhëniet dhe miqësitë

individuale, grupet amatore artistike, aksionet etj.

Përgjithësisht është e rëndësishme të theksohet se nga ky proces industrial,

nuk trashëguam vetëm fabrikat dhe uzinat, por edhe një triumf social dhe

inxhinierik, të lindur nga teknologjia.

13

Në Përgjithësi : QYTETI SOT

“Zhvillimet kaotike dhe shpesh informale në territor, si dhe mungesa e

planifikimit dhe e kontrollit të territorit nga njësitë vendore, kanë dëmtuar

rëndë edhe peizazhin natyror “.

14

Ndersa vitet e komunizmit shënuan përpjekje për një industrializim në shkallë të gjerë, rënia e komunizmit në fund të

vitit 1990, e gjeti ekonominë e Gjirokastrës tashmë në rënie të shpejtë.

Pas rënies së sistemit komunist, hapja me tregun e ri, kalimi nga një ekonomi e centralizuar në duart e pushtetit, në

ekonominë e tregut dhe konkurrencës së lirë, ballafaqimi me teknologjinë e përparuar bëri që të falimentonin këto

aktivitete. Për të mbajtur punësim të plotë të popullsisë, rregjimi i kaluar ndiqte politikën e mbingarkimit me forcë

pune përtej nevojave, komplekset industriale të vjetruara dhe jo efiçente. Kështu që rënia e sistemit, shkaktoi

humbjen katastrofike të mijëra vendeve të punës.

15

• Premisat

• ZONA INDUSTRIALE SOT ruan një gjendje fizike të mirë

• pasqyron vlerat ndërtimore të epokës kur u ndërtua

• është një vend prodhimi që është ndryshuar vazhdimisht duke ndjekur ndryshimet e shoqërisë.

• përcjell ende mesazhe shpirtërore në komunitetin lokal.

• ka humbur elementet e të qenit “industry në punë”, nuk ruhet në gjendjen e saj fillestare , POR KEMI EDHE

TENDENCA PER INDUSTRI TE REJA

• është e copëtuar , pjesërisht me probleme pronësie dhe me funksione të diversifikuara.

Qyteti e ka një zonë të mbrojtur, që është Qendra Historike.

Zna Industriale, në planet afatgjata është parashikuar të mbetet po zonë e lirë për për zhvillim (Plani I Përgjithshëm

Rregullues, Bashkia Gjirokastër )

Qellimi përfundimtar:

Vlerat e trashëgimisë industriale si potencial I fuqishëm që gjenerojnë të ardhura për komunitetet përkatëse

lokale, duke ruajtur të paprekura burimet natyrore dhe njerëzore për brezat e ardhshëm (Zhvillimi I

Qëndrueshëm)

·

Impakti “sic është “ dhe “sic do të jetë”, QASJE TE REJA

për managimin e trashëgimisë dhe konservimin e peisazhve të përfshira

Lidhet thjesht dhe vetëm me konservimin dhe mbrojtjen e

trashëgimisë.

Kemi një hendek në kuptueshmërinë midis trashëgimisë

natyrore dhe kulturore, nuk I shohim si të lidhura së

bashku.

Manaxhuar kryesisht për vizitorët dhe turistët (trashëgimia

kulturore)

Zhvillimi I zonës , me objektiva social dhe ekonomikë

Manaxhim dhe zhvillim për arsye shkencore, ekonomike dhe

kulturore, I kësaj trashëgime

Qasje të reja të integruara dhe ndërdisiplinore

Komuniteti lokal vlerëson dhe merr iniciativa dhe bëhet pjesë e

vendimarrjes lokale.

17

‘Pjesmarrja e komunitetit faktor kyç në suksesin e proçesit :

the public, as a rule, is more sensitive to visible operations than to

plans’ (…) the public takes most notice ‘during the actual

implementation of projects in the field,...[ëhen] decisions are made to

build or carry out ëorks, the often irreversible character of ëhich ëill have

an impact on the environment, ëhether on landscape, soil or biological

diversity.’

Michel Prieur

Faleminderit!

NDËRTIMI I STRATEGJIVE –MUNDËSITE PËR

RIPËRDORIM

• bazohen në :

- ndërtimin e kuadrit të nevojshëm ligjor (ligje ndërkombëtare, kombëtare, lokale)

- në një interpretim historik dhe praktikat më të mira botërore në ri-shftytëzimin e trashëgimisë industriale

- Marrjen në konsideratë në Planet Zhvillimore Lokale, të kësaj trashëgimie, përndryshe ato nuk do të ishin të plota.

- Me pjesmarrjen e domosdoshme të Komunitetit në gjithë këtë proces : “….It should be borne in mind , that the public and local communities in particular are the key custodians of culture and heritage resources”. Principles 4 and 5 of the ICOMOS Cultural Tourism Charter (reproduced in Appendix 1)

18

BIBLIOGRAFIA:

Ing Sotiraq Mantho”me ndërtuesit duarartë të qytetit tim”

Revista Gjirokastra ville musee - “ Edition 8 Nëntori” Tiranë 1978

Revista Ylli , Qershor 1975

Gazeta lokale “Pararoja” Maj 1965

Plani I Përgjithshëm Urbanistik – Bashkia Gjirokastër

Draft Joint ICOMOS – TICCIH Principles for the Conservation of Industrial Heritage Sites, Structures,

Areas and Landscapes

Muzeu I Armeve , Bashkia Gjirokaster

Ndërtimet historike të Gjirokastrës: Karaktere historiko-ndërtuese dhe perspektiva e gjallërimit urban” –

rischio sismico nei centri storici a cura di Fabrizio Torresi. Fq 165 – quaderno di piano nr 3

Faleminderit!

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 19

This little studio inside a 19th century Victorian ruin is part of a world-famous musical campus Snape Maltings, which

has been built primarily in abandoned industrial buildings in Suffolk, England.

MODELE- RIPERDORIMI

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 20

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 21

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 22

http://www.messynessychic.com/2012/07/30/the-abandoned-ruins-given-new-life/

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 23

DITËT EUROPIANE TË TRASHËGIMISË KULTURORE 2015 TRASHËGIMIA INDUSTRIALE 24

https://www.google.al/search?q=INDUSTRIAL+MUSEUM&espv=2&biw=1366&bih=623&tbm=isch&tbo=

u&source=univ&sa=X&ved=0CCQQ7AlqFQoTCMiUkeyS5sgCFQkPGgodtygECA#imgrc=hbtAEmtXDxig5

M%3A