Apelacja karna

Zagadnienia ogólne

dr Andrzej KiełtykaVII 2012

I. Wybrana literatura przedmiotu:

P. Hofmański, S. Zabłocki, Wzory pism procesowych w sprawach karnych, Warszawa 2000S. Waltoś, Proces karny. Zarys sytemu, LexisNexis 2009, s. 536 E. Samborski, Pisma procesowe w sprawach karnych, LexisNexis 2010A. Goździk, B. Michalski, Wzory pism prokuratora w sprawach karnych, LexisNexis 2008E. Samborski, Zarys metodyki pracy prokuratora, LexisNexis 2008M. Gabriel – Węglowski, Komentarz do Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, LEX 2009 (komentarz do §§ 253-255) – dot. Regulaminu już nieobowiązującego, zastąpionego nowym z 2010 r.A. Ferenc, Rewizja strony w postępowaniu karnym, Warszawa 1987

• Z. Doda, Zażalenie w procesie karnym, Warszawa 1985

• Środki zaskarżania w procesie karnym. Księga pamiątkowa ku czci prof. Zbigniewa Dody, (red.) A. Gaberle i S. Waltoś, Zakamycze 2000

• K. Łojewski, Apelacja karna, C.H. Beck 2005• S. Zabłocki (w: J. Bratoszewski i inni),

Komentarz do k.p.k., W-wa 1998

S. Jaworski, Apelacje cywilne i karne, C.H.Beck 2010R. Stefański, Pisma procesowe w sprawach karnych z objaśnieniami, Warszawa 2007Węzłowe problemy procesu karnego, pod red. Piotra Hofmańskiego, Wolters Kluwer 2010T. Razowski, Formalna i merytoryczna kontrola oskarżenia w polskim procesie karnym, Zakamycze 2005W. Wassermann, Zasady formułowania zarzutów apelacyjnych w obowiązującej procedurze karnej, Prokuratura i Prawo 2010, nr 6W. Grzeszczyk, Praktyczne aspekty gravamen w procesie karnym Prokuratura i Prawo 2008, nr 11W. Grzeszczyk, Reguły ne peius w postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2008, nr 2J. Brylak, Orzekania wbrew kierunkowi środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, Prokuratura i Prawo 2006, nr 7-8M. Syta, Gravamen jako przesłanka zażalenia w postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2004, nr 4

D. Świecki, Apelacja w postępowaniu karnym, Warszawa 2011Z. Doda, Uwagi na temat kierunku i granic środka odwoławczego w k.p.k., Palestra 1979, nr 2Z. Doda, A. Gaberle, Kontrola odwoławcza w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz t. 2, Warszawa 1997M. Klejnowska, Ograniczenia sądu odwoławczego orzekającego w sprawie karnej o wniesieniu środka odwoławczego, Rzeszów 2008M. Kondracki, Rola zarzutów odwoławczych w procesie karnym, Palestra 2009, nr 3 – 4Z. Muras, Bezwzględne przyczyny odwoławcze w polskim procesie karnym, Toruń 2004S. Pawela, Względne przyczyny odwoławcze, Warszawa 1970F. Prusak, Podstawy rewizji w procesie karnym, Bydgoszcz 1970M. Fingas, S. Steinborn, Glosa do post. SN z 16.11.2009, IV KK 101/09 (uzupełnienie apelacji) Prok. i Pr. 2011. nr 3

• D. Wysocki, Nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia wyroku jako uchybienie niestanowiące podstawy uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, Przegląd Sądowy 2011, nr 11 – 12,s. 27 – 36

• E. Samborski, Zarys metodyki pracy prokuratora, LexisNexis 2008

• A. Bojańczyk, O prawnej podstawie i procesowym zasięgu oddziaływania bezwzględnych przyczyn odwoławczych w procesie karnym, (w:) Węzłowe problemy procesu karnego (red.) P. Hofmański. Wolters Kluwer 2010, s. 935 - 962

• A. Horodyński, Skutki naruszenia przepisów o składzie sądu w polskim procesie karnym, Prokuratura i Prawo 2003, nr 1

• M. Figas, S. Steinborn, Glosa do postanowienia SN z dnia 16 listopada 2009, sygn. IV KK 101/09 (dot. uzupełnienia apelacji), Prokuratura i Prawo 2011, nr 3, s. 163-174

• J. Gurgul, Glosa do wyroku S.A. w Krakowie z dnia 5 listopada 2008 r., sygn. II AKa 87/08 (dot. zarzutów środków odwoławczych), Prokuratura i Prawo 2010, nr 4, s. 185-195

II. Apelacja jako pismo procesowe winna spełniać ogólne warunki pisma procesowego określone w art. 119 § 1 k.p.k.: oznaczenie strony, od której pochodzi, wskazanie nazwy sądu apelacyjnego, do którego jest skierowana oraz nazwę sądu pierwszej instancji, do którego się ją wnosi, oznaczenie daty wyroku, sądu, który go wydał i sprawy, w której wyrok zapadł.

Konstrukcja apelacja:

- kierunek, - zakres,- zarzuty,- wnioski,- uzasadnienie.

Dewolutywność i suspensywność apelacji

• Fakt wniesienia apelacji przez uprawniony podmiot we właściwym terminie nakłada na sąd odwoławczy obowiązek jej rozpoznania, a po stronie sądu pierwszej instancji zakaz uwzględnienia apelacji od własnego orzeczenia, a także zakaz dokonywania jakichkolwiek poprawek w zaskarżonym orzeczeniu (zasada suspensywności)

• Błędne oznaczenie podstawy prawnej skazania nie należy do kręgu tych omyłek, które podlegają sprostowaniu w ramach instytucji przewidzianej w art. 105 par.1 k.p.k., to jest jako oczywistej omyłki pisarskiej”.

• „Samo wyjaśnienie w pisemnych motywach sądu odwoławczego, że powołując w wyroku jedne przepisy, miał na myśli zastosowanie zupełne innych przepisów trudno przyjąć za usunięcie sprzeczności powstałej między orzeczeniem i jego uzasadnieniem”.

(wyrok SN z 3 lipca 2007 r., III KK 467/06)

• Sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty sprawy (art. 452 par. 1 k.p.k.), wyjątkowo może to uczynić, jeśli :

- przyczyni się to do przyspieszenia postępowania

- nie jest na nowo konieczne przeprowadzenie przewodu sądowego

„Zarówno w teorii procesu, jak i praktyce sądowej przez granice apelacji rozumie się wykazanie tych części wyroku, o których uchylenie lub zmianę strona wnosi.

Są to te części wyroku, które dotyczą poszczególnych przestępstw, kary, środków zabezpieczających, powództwa cywilnego”.

• Zgodnie z art. 433 par 1 k.p.k.: sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa tak przewiduje.

• Zakreślenie granic apelacji jest oświadczeniem woli jej autora, że domaga się od sądu drugiej instancji skontrolowania całego wyroku lub jego ściśle określonej części .

• Odpowiedzialność wnoszącego apelacje podmiotu „kwalifikowanego” (t.j.: oskarżyciela publicznego, pełnomocnika i obrońcy oskarżonego) polega na tym, że on sam decyduje o zakresie orzekania kontrolnego przez ten sąd, a jednocześnie określa granice zaskarżenia w apelacji pisemnej, traci w zasadzie prawo do ich rozszerzenia w oświadczeniu ustnym na rozprawie apelacyjnej .

Podstawy prawne apelacji:

art. 425 § 1 (niektórzy uważają, że w apelacji powoływanie tego przepisu jest zbędne, bowiem przepisem szczególnym jest wówczas art. 444 k.p.k.) i 2 k.p.k. ewentualnie § 3 i 4 k.p.k. (legitymacja czynna do wniesienia środka zaskarżenia, zakres zaskarżenia, gravamen, kierunek środka odwoławczego), art. 444 k.p.k. (legitymacja czynna do wniesienia apelacji, orzeczenia zaskarżalne apelacją), art. 447 § 1 – 3 k.p.k. (zakres apelacji), art. 438 k.p.k. (względne przyczyny odwoławcze), art. 439 k.p.k. (bezwzględne przyczyny odwoławcze), art. 427 k.p.k. (treść środka odwoławczego, wnioski odwoławcze i zarzuty, tzw. nowości), art. 437 § 1 k.p.k. (rodzaje orzeczeń sądu odwoławczego: reformatoryjne, kasatoryjne, umorzenie postępowania, przekazanie do ponownego rozpoznania), art. 454 § 1, 2, 3 k.p.k. (reguły ne peius), art. 456 k.p.k. (wyrok sądu odwoławczego).

Odwołujący powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga (art. 427 k.p.k.), wskazać czy zaskarża wyrok w całości, czy w części, a jeżeli tak to w jakiej oraz do jakiego orzeczenia sądu apelacyjnego dąży (wnioski odwoławcze – petitum) - według art. 433 § 2 sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski, wobec tego muszą one być w apelacji zawarte – jest to zakreślenie granic zaskarżenia. Brak wskazania zaskarżonego rozstrzygnięcia lub wniosków uniemożliwia rozpoznanie środka odwoławczego (wezwanie w trybie art. 120 k.p.k.) Apelacja może mieć granice podmiotowe (dotyczyć niektórych oskarżonych), przedmiotowe (dotyczyć tylko niektórych przestępstw lub elementów orzeczenia) i podmiotowo – przedmiotowe (dotyczyć niektórych oskarżonych i niektórych przestępstw). Zakres apelacji może odnosić się do uzasadnienia wyroku (art. 425 § 2 k.p.k.)

Wnioski odwoławcze (petitum) to podanie czego skarżący się domaga – uchylenia zaskarżonego wyroku czy tylko jego zmiany (reguły ne peius). Formułując żądania domagania się uchylenia lub zmiany wyroku należy, aby skutek ten osiągnąć, powołać się na takie uchybienia sądu pierwszej instancji, których stwierdzenie stanowi dla sądu apelacyjnego podstawę rozstrzygnięcia. Te konkretne uchybienia stanowią zarzuty apelacyjne, a ich rodzaj i treść zakreślają granice zarzutów apelacyjnych. Apelacje jako pismo należy oznaczyć tytułem „Apelacja”.

„Pomimo dyskusji w tym zakresie Sąd Najwyższy od dawna ujmuje „granice środka odwoławczego” jako trójwymiarową konstrukcję wyznaczoną przez”

- kierunek zaskarżenia, czyli stosunek środka odwoławczego do interesów oskarżonego;

- zakres zaskarżenia, a więc wskazanie, czy środek zaskarżenia obejmuje całość, czy część orzeczenia;

- zarzuty odwoławcze, czyli zawarte w środku odwoławczym stwierdzenia dotyczące uchybień orzeczenia (wyrok SN z 12 kwietnia 2001 r., III KKN 354/00, LEX nr 51922)

Należy wskazać podstawy prawne apelacji przez powołanie przepisów art. 444 i 425 § 1 k.p.k., a gdy apelację wnosi oskarżyciel publiczny na korzyść także art. 425 § 4 k.p.k. Konieczne jest wymienienie imion i nazwisk oskarżonych, których apelacja dotyczy oraz ogólne oznaczenie jej zakresu (czy wyrok zostaje zaskarżony w całości czy w części). Na przykład: „zaskarżam powyższy wyrok w części uniewinnienia Jana Kowalskiego od czynu zarzuconego w pkt. I aktu oskarżenia”. Apelacja prokuratora winna wskazywać jej kierunek (na korzyść czy też na niekorzyść oskarżonego) – gravamen – stosunek apelacji do interesu prawnego oskarżonego. Art. 425 § 3 k.p.k. – rozstrzygnięcia lub ustalenia są niekorzystne dla skarżącego. Jeśli są obojętne – środek odwoławczy niedopuszczalny.

• Następnie należy przytoczyć zarzuty apelacyjne i wnioski. W tej części autor apelacji ma przekonać sąd apelacyjny o wadach i brakach postępowania sądu pierwszej instancji a zwłaszcza zapadłego wyroku, a następnie przedstawić sposób dokonania naprawy postępowania oraz prawidłowe, ostateczne rozstrzygniecie sprawy.

• Wnioski apelacyjne powinny być w istocie propozycją treści wyroku apelacyjnego.

• Postawienie zarzutów i sformułowanie wniosków wymaga pisemnej argumentacji ujętej w odrębnej części apelacji – uzasadnieniu.

• Apelacja musi być podpisana.

III. Zarzuty apelacyjne 1. Apelacja, która pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika powinna zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie (tzw. bezwzględne wymogi środka odwoławczego, art. 427 § 2 k.p.k.). Zarzuty - obok kierunku, zakresu, wniosków i uzasadnienia - stanowią cześć składową apelacji. Zarzuty odwoławcze to twierdzenia strony o uchybieniach popełnionych przez sąd pierwszej instancji. Art.. 427 § 2 k.p.k. nakłada na podmiot kwalifikowany obowiązek wskazania zarzutów. Zarzuty mają zawsze odcień subiektywny, bez względu na ich odbicie w faktach. Przepisy nie określają jak powinien być sformułowany zarzut odwoławczy i na czym polega. Natomiast „przyczyny odwoławcze” to uchybienia, które stwierdzone przez organ odwoławczy powodują określone następstwa procesowe w stosunku do zaskarżonego orzeczenia. W przeciwieństwie do „zarzutów”, uważa się, że „przyczyny” są do pewnego stopnia zobiektywizowane.

Domagając się uchylenia lub zmiany wyroku należy, aby skutek ten osiągnąć, powołać się na takie skonkretyzowane uchybienia sądu pierwszej instancji, których stwierdzenie stanowić będzie dla sądu apelacyjnego podstawę rozstrzygnięcia. Te konkretne uchybienia stanowią zarzuty apelacyjne. Szczegółowe przedstawienie uchybień nastąpi także w uzasadnieniu środka odwoławczego. Przede wszystkim poprzez sformułowane zarzuty autor apelacji ma przekonać sąd apelacyjny o wadach i brakach postępowania sądu pierwszej instancji, a zwłaszcza zapadłego wyroku, co w konsekwencji ma doprowadzić do dokonania naprawy postępowania oraz prawidłowego, ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd odwoławczy ma obowiązek rozpoznania wszystkich stawianych zarzutów. W toku postępowania odwoławczego można uzupełnić swoją argumentację oraz wskazać na uchybienia, które sąd odwoławczy winien uwzględnić z urzędu. Postawienie zarzutów, a następnie sformułowanie wniosków wymaga pisemnej argumentacji ujętej w odrębnej części apelacji – uzasadnieniu. Treść uzasadnienia winna w pełni odpowiadać postawionym zarzutom, a zwłaszcza nie może być z nimi sprzeczna.

W przypadku apelacji wniesionej na korzyść oskarżonego sąd odwoławczy nie jest związany granicami podniesionych w niej zarzutów, co oznacza, że w granicach zaskarżenia powinien skontrolować wyrok pod kątem wszystkich przyczyn odwoławczych pokreślonych w art. 438 k.p.k.

W konsekwencji, po upływie terminu do złożenia apelacji, można podnosić dodatkowe zarzuty odwoławcze w granicach zaskarżenia lub wskazywać na uchybienia podlegające uwzględnieniu z urzędu (poza granicami zaskarżenia), które sąd odwoławczy powinien rozpoznać i ustosunkować się do nich w uzasadnieniu wyroku (M. Fingas, S. Steiborn, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2009 r., sygn. IV KK 101/09, OSNKW 2010, nr 1, poz. 8, Prokuratura i Prawo 2011, nr 3, s. 163 – 174)

Środek odwoławczy od orzeczenia sądu pierwszej instancji przesyła do sądu prokurator, który skierował akt oskarżenia (§ 337 ust. 1 Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z 24 marca 2010 r., Dz. U. Nr 49, poz. 296).

Równocześnie w przesłaniem do sądu środka odwoławczego należy przekazać prokuratorowi, który będzie występował przed sądem odwoławczym, akta podręczne wraz z odpisem zaskarżonego orzeczenia i dodatkowym odpisem środka odwoławczego (§ 339 ust. 1 Regulaminu).

Należy unikać zarzutów mieszanych, a więc łączących w sobie elementy różnych rodzajowo zarzutów, co uważa się za błędne. Nie oznacza to, że w apelacji nie mogą być podnoszone różne rodzajowo zarzuty, jeżeli stan sprawy tego wymaga. Należy je jednak wysuwać jako zarzuty samodzielne, nie łączące się ze sobą. Ujecie zarzutów powinno być zwięzłe i jasne, a ich układ i kolejność odpowiadać porządkowi ustalonemu w art. 438 k.p.k. (jeżeli zarzuty odnoszą się do względnych przyczyn odwoławczych, co w praktyce występuje najczęściej). Są także inne poglądy w tym względzie, o czym później. Uważa się jednocześnie, że przy formułowaniu zarzutów strona winna być ograniczona jedynie przepisami ustawy. Dopuszcza się także „stopniowanie” zarzutów i formułowanie zarzutów, które w zależności od okoliczności sprawy mają większe lub mniejsze szanse powodzenia. Jeżeli zamierzony cel może być osiągnięty przez podniesienie wielu zarzutów, nie ma powodów do ich ograniczania.

„Nie jest właściwe formułowanie w apelacji czy zażaleniu zarzutu naruszenia prawa materialnego czy procesowego przez użycie określenia, że zarzut ten dotyczy „w szczególności” wymienionych przez skarżącego przepisów.

Takie sformułowanie oznacza, że skarżący sugeruje naruszenie także jakichś innych, nie wyszczególnionych w środku odwoławczym przepisów prawa. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że zwrot „w szczególności” jest semantycznie pusty.

Jeśli skarżący uważa, że sąd dopuścił się naruszenia innych jeszcze, poza wskazanymi w środku odwoławczym przepisów to powinien zarzuty te wyartykułować wprost”.

(post. SA w Katowicach z 17 lutego 2010 r., II AKz 80/10, LEX nr 574492).

• Nie jest dopuszczalne przypisanie oskarżonemu - jako wartości przedmiotu zagarnięcia - w sposób alternatywny różnych kwot z oznaczeniem górnej i dolnej granicy; jeżeli sądy, po wyczerpaniu wszystkich dowodów, nie są w stanie dokładnie ustalić wartości zagarniętego mienia, powinny przyjąć kwotę niebudzącą wątpliwości i taką przypisać sprawcy; wolno jest w takiej sytuacji oznaczyć tę kwotę zwrotem „co najmniej” albo „nie mniej”, o ile jest pewne, że faktyczna wartość była wyższa, ale niemożliwa do określenia

(post. SN z 4 stycznia 2011 r., III KK 184/10, OSNKW 2011/4/33, Biul.SN 2011/4/13).

Pamiętać jednak należy, że wybór właściwego zarzutu apelacyjnego wymaga przede wszystkim umiejętności uchwycenia w wyroku lub postępowaniu tego rodzaju błędu, który stał się przyczyną nieprawidłowego rozstrzygnięcia sądu. Chodzi więc o wykrycie „źródła błędu a nie jego skutków”. Na przykład błędna kwalifikacja prawna czynu może być następstwem wadliwego ustalenia faktów, wówczas to ustalenia faktyczne będą źródłem błędu, a ich skutkiem nieprawidłowa kwalifikacja prawna. Apelacja w takim wypadku winna więc zarzucać błąd w ustaleniach faktycznych.

W literaturze wskazuje się na pewne ogólne założenie, które mają ułatwić dokonanie właściwego wyboru zarzutów apelacyjnych.

• Dwa spośród zarzutów: obraza przepisów prawa materialnego, oraz rażąca niewspółmierność kary mają w zasadzie za podstawę fakty uznane przez sąd za udowodnione i przez apelację niekwestionowane. Także w przypadku zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych możemy mieć do czynienia z taką sytuacją, gdy istotą zarzutu będzie wadliwość wnioskowania z prawidłowo ustalonych faktów co do istnienia lub nieistnienia innego faktu. Różnice miedzy tymi grupami polegają przede wszystkim na tym, że: do obrazy praw materialnego należy sięgać wtedy, gdy błąd sądu polega na nieprawidłowej lub niepełnej ocenie faktów pod względem prawnym w zakresie norm prawa karnego; do błędu w ustaleniach faktycznych wtedy, gdy sąd z przyjętych faktów wysuwa błędne wnioski co do istnienia lub nieistnienia dalszych innych faktów lub błędnie ocenia wartość i znaczenie dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy; do rażącej niewspółmierności kary, gdy błędność oceny tych faktów odnosi się do wymiaru kary i wyraża się w orzeczeniu kary rażąco niewspółmiernej.

• Natomiast jeżeli w toku analizowania treści wyroku z uzasadnieniem okaże się, że nieprawidłowe rozstrzygnięcie jest następstwem uchybień tkwiących w postępowaniu i powoduje np. luki w materiale dowodowym, albo nieprawidłowym wyrokowaniu wskutek oparcia wyroku nie na wszystkich dowodach ujawnionych lub nie ujawnionych; w wadliwym uzasadnieniu lub braku uzasadnienia stanowiska sądu - to wówczas zarzut apelacyjny winien dotyczyć obrazy przepisów postępowania.

„Nie sposób naruszenia przepisu art. 7 k.p.k. argumentować dokonaniem nieprawidłowych ustaleń faktycznych. Wszak to zarzut błędu w ustaleniach faktycznych może być wywodzony z błędnej oceny materiału dowodowego, ale nie odwrotnie. Nie może przecież budzić wątpliwości, że to ocena materiału dowodowego generuje ustalenia faktyczne” (wyrok SA w Katowicach z 21 maja 2009 r., II Aka 120/09, Prok.i Pr.-wkł. 2010/4/28, KZS 2010/4/47).

• Przystępując do sporządzenia apelacji opartej na pierwszej lub trzeciej podstawie zaskarżenia autor powinien bardzo wnikliwie rozważyć co chce uczynić przedmiotem zarzutu apelacyjnego:

czy ustalenia faktyczne dokonane przez sąd, niezgodne z treścią prawidłowo przeprowadzonych i ocenionych dowodów, czy też jedną z postaci obrazy prawa materialnego polegającą na niewłaściwym rozumieniu przez sąd nieostrego wyrażenia ustawowego, niezgodnym ze znaczeniem nadanym przez ustawę” (prok. Z. Jeleń PA w Krakowie).

Formułowanie zarzutu rozpoczyna się od stwierdzenia: „zarzucam”. Dalsza część zarzutu jest zależna od jego przedmiotu i określają to kolejne punkty art. 438 k.p.k. lub art.439 § 1 k.p.k. Następnie należy wskazać konkretne uchybienie zawarte w rozstrzygnięciu lub ustaleniu sądu pierwszej instancji. Wskazanie takie powinno być stanowcze w formie i treści, a nadto należy określić, jeżeli zachodzi taka potrzeba, konkretny czyn i konkretnego oskarżonego.

• Układ i kolejność zarzutów: zgodna z porządkiem ustalonym w art. 438 k.p.k., jeżeli zarzuty odnoszą się do względnych przyczyn odwoławczych, co w praktyce występuje najczęściej. Uważa się także, że należy zachować kolejność, w której winien je rozpoznać sąd odwoławczy (zasada hierarchii).

• „Przepis art. 427 § 2 k.p.k. obliguje do wskazania w apelacji wszystkich zarzutów” (wyrok z 6 listopada 2008 r., II AKa 160/08, Prok. i Pr. - wkł. 2009/6/56).

Zasady formułowania zarzutów:

- zasada pierwszego ogniwa – zarzut z apelacyjny winien uderzać w pierwotną przyczynę uchybienia (należy dążyć do wyeliminowania przyczyny, a nie tylko samych skutków);- zasada pojedynczego zarzutu – wynika z poprzedniej zasady - ta sama okoliczność podnoszona w środku odwoławczym powinna znaleźć odzwierciedlenie tylko w jednym zarzucie; zakaz formułowania zarzutów mieszanych w odniesieniu do tej samej okoliczności;- zasada wszechstronności – wolno w środku odwoławczym przedstawić wiele różnych rodzajowo zarzutów, ale każdy musi dotyczyć innej okoliczności. Nie można wykluczyć jednoczesnego kwestionowania ustaleń faktycznych oraz prawidłowości subsumcji (obraza prawa materialnego), jeśli dotyczą różnych okoliczności (tzw. zarzut ewentualny). Sąd odwoławczy winien rozpoznać oba zarzuty, z tym, że w pierwszej kolejności zarzut błędu w ustaleniach faktycznych (?);- zasada hierarchii – zarzuty powinno się stawiać w kolejności, w której powinien jej rozpoznać sąd odwoławczy; najpierw bezwzględne przyczyn odwoławcze, potem względne stawiane wobec części faktycznej orzeczenia, a następnie odnoszące się do sfery prawa (?).

2. Zarzuty odnoszące się do względnych przyczyn odwoławczych:

a. Obraza przepisów prawa materialnego – error iuris (art. 438 pkt 1 k.p.k.) Dotyczy zarówno prawa karnego materialnego jak i innych gałęzi prawa (np. cywilnego, administracyjnego jeżeli taki przepis miał zastosowanie w rozstrzygnięciu karnym). Najczęściej zarzuty te odnoszą się do takich naruszeń norm prawa karnego, które polegają na błędnym zastosowaniu tego prawa lub jego niezastosowaniu w wypadkach, gdy istnieją ku temu podstawy.

Będą to więc najczęściej zarzuty: nadania czynowi błędnej kwalifikacji prawnej – (zastosowanie do niewadliwie ustalonego stanu faktycznego niewłaściwego przepisu – nieprawidłowa subsumpcja), uniewinnienia mimo istnienia znamion przestępstwa w czynie ustalonym przez sąd lub skazania mimo braku znamion przestępstwa w czynie, błędnej wykładni innych przepisów prawa karnego materialnego (zwłaszcza zawierających znamiona ocenne), konsekwencji prawnych czynu (orzeczenia lub nieorzeczenia - nieprawidłowego orzeczenia - kar lub środków karnych wbrew lub niezgodnie z przepisami prawa karnego). Decyzja o potrzebie podniesienia tego zarzutu musi się opierać na całym wyroku, a więc brać pod uwagę zarówno jego część dyspozytywną jak i uzasadnienie. Uważa się, że uzasadnienie odsłania tok rozumowania sądu i stwarza możliwości krytycznej oceny jego poglądów prawnych.

Obraza prawa materialnego może stanowić prawidłowo powołaną przyczynę odwoławczą jedynie wówczas, gdy ma charakter samoistny (nie można jej powoływać np. gdy wadliwość orzeczenia w zakresie subsumcji jest wynikiem błędnych ustaleń faktycznych). Należy unikać występującego dość często błędu „mieszania” tych dwóch zarzutów. Jeżeli ustawa stwarza jedynie możliwość zastosowania określonego przepisu prawa karnego materialnego, to przez niezastosowanie (lub też zastosowanie) tego przepisu sąd nie dopuszcza się obrazy przepisu prawa materialnego.

• „Obraza prawa materialnego nie polega na tym, że sąd nie zastosował jakiejś konstrukcji prawnej, jeżeli nie miał takiego obowiązku” (post. SN z 22 grudnia 2010 r., II KK 279/10, OSNwSK 2010/1/2550).

• „Przepis art. 69 § 1 k.k. ma charakter przepisu

fakultatywnego, a to dlatego, że ustawodawca nie nałożył na orzekający w sprawie sąd obowiązku jego zastosowania. Przepis ten więc nie może stać się podstawą sformułowania zarzutu obrazy prawa materialnego w żadnym układzie” (post. SN z 7 października 2010 r., II KK 246/10, OSNwSK 2010/1/1902).

„O obrazie prawa materialnego możemy mówić wtedy, gdy do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego (gdy ustalenia faktyczne nie są kwestionowane), sąd wadliwie zastosował normę prawną lub bezzasadnie jej nie zastosował, bądź gdy zarzut dotyczy zastosowania lub niezastosowania przepisu zobowiązującego sąd do jego bezwzględnego respektowania. Jeżeli zaś zarzucona wadliwość zaskarżonego orzeczenia polega na przyjęciu za jego podstawę błędnych ustaleń faktycznych, to ocenie instancyjnej podlega trafność ustaleń faktycznych, a nie obraza przepisów prawa materialnego” (wyrok SA w Krakowie z 4 sierpnia 2009 r., II AKa 143/09, KZS 2009/7-8/55).

• Apelacja zawiera sprzeczność, bo zarzucając obrazę przepisów prawa materialnego, a to nietrafność subsumcji przypisanego oskarżonemu czynu, kwestionuje ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę orzeczenia, a to sprawstwo oskarżonego” (wyrok SA w Krakowie z 5 października 2010 r., II AKa 10/10, KZS 2011/4/45).

Powszechna praktyka sądów uznaje od dawna, że zarzut obrazy prawa materialnego jest uprawniony wtedy tylko, gdy apelujący nie kwestionuje treści ustaleń poczynionych przez sąd I instancji albo gdy kwestionując je, jednocześnie zarzuca, że nawet w stosunku do faktów, które sąd ustalił, prawo materialne zastosował wadliwie (wyrok SA w Krakowie z 14 maja 2008 r., II AKz 49/08, KZS 2008/7-8/61, Prok. i Pr. - wkł. 2009/1/46).

• „Obie apelacje formułują zarzuty obrazy przepisu prawa materialnego - zaś apelacja sporządzona przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej - również zarzuty natury procesowej. Jako że zarzut obrazy prawa materialnego może być skutecznie postawiony jedynie w sytuacji dokonania w sprawie niekwestionowanych ustaleń faktycznych, przeto w pierwszej kolejności rozpoznaniu podlegać muszą zarzuty obrazy przepisów procedury, dopiero bowiem ich nieskuteczność otworzyć może drogę do badania prawidłowości dokonanej subsumcji” (wyrok SN z 14 lipca 2009 r., WA 22/09, OSNwSK 2009/1/1523)

• „Skarżący zawarł w jednym środku odwoławczym zarówno zarzut obrazy prawa materialnego, jak i zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mających wpływ na jego treść. Taka redakcja tego środka jest oczywiście wadliwa, bo dotknięta wewnętrzną sprzecznością. Istnieje jednak możliwość jej rozwiązania.

W takim przypadku sąd odwoławczy zobowiązany jest rozważyć w pierwszej kolejności zarzuty dotyczące błędnych ustaleń faktycznych i dopiero w wypadku uznania ich za bezskuteczne, może przejść do rozpoznania zarzutu obrazy prawa materialnego”.

(wyrok SN z 18 maja 2006 r., WA 9/06, OSNwSK 2006/1/1062).

Przykłady obrazy prawa karnego materialnego:- skazanie oskarżonego pomimo, że jego zachowanie nie zawierało znamion przestępstwa;- uniewinnienie, pomimo że oskarżony swym zachowaniem wyczerpał znamiona przestępstwa;- wymierzenie kary poniżej lub powyżej ustawowego zagrożenia;- nie zastosowanie kwalifikowanej lub uprzywilejowanej kwalifikacji przestępstwa;- zaniechanie skazania za wszystkie zbiegające się przepisy ustawy karnej (art. 11 § 2 k.k.);- nie zastosowanie obligatoryjnego orzeczenia co do nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia, środka karnego, dozoru, naprawienia szkody;- obostrzenie lub złagodzenie kary w sposób nieprawidłowy;- błędne określenie okresu próby;- naruszenie zasad orzeczenia kary łącznej.

b. Obraza przepisów postępowania (jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia) - error in procedendo (art. 438 pkt 2 k.p.k.) Występuje głównie w toku postępowania sądowego. Może wystąpić także w postępowaniu przygotowawczym, wyjątkowo tylko wtedy, gdy uchybienia te nie usunięte w postępowaniu sądowym przerodziły się w konsekwencji w obrazę przepisów przed sądem (jest to działanie wtórne) – nieprzedstawienie zarzutów, brak obrońcy w przypadkach przewidzianych w ustawie, brak podpisu oskarżyciela w akcie oskarżenia. Obraza przepisów to niezgodność przebiegu postępowania z przepisami prawa procesowego, to jest niezastosowanie się do normy procesowej nakazującej dokonanie lub zakazującej dokonania czynności w określonej sytuacji procesowej. Zaniechanie wypełnienia konkretnych nakazów przepisów prawa procesowego oraz działanie sprzeczne z konkretnymi przepisami procedury. Na przykład obraza art. 5 § 2 k.p.k., gdy sąd pomimo wątpliwości nie rozstrzyga ich na korzyść oskarżonego.

Przy tego rodzaju zarzutu konieczne jest wskazanie na czym polega sprzeczność działania lub zaniechania sądu z ustawą procesową lub przepisem procesowym innej ustawy.

Skarga oparta na tym zarzucie (obrazy prawa procesowego) nie atakuje przedmiotu dowodów ani wyniku postępowania dowodowego, czyli ustalonego stanu faktycznego (jak to czyni w wypadku podstawy określonej w art. 438 pkt 3 k.p.k.), a jedynie sposób przeprowadzenia dowodów lub decyzję o zaniechaniu przeprowadzenia dowodów. Przepisy określają pewne zasady dotyczące metod oceny dowodów. Rażące naruszenie tych zasad, a więc błąd w konstruowaniu orzeczenia, również stanowić może podstawę zarzutu z art. 438 pkt. 2 k.p.k.

• Przy stosowaniu tego zarzutu, dla oceny czy obraza przepisów postępowania miała wpływ na treść orzeczenia, przydatny może być tzw. test

negatywny: • „stwierdzone uchybienie procesowe wtedy może być uznane za niestanowiące podstawy

do wzruszenia orzeczenia, gdy sąd dojdzie do zasadnego przekonania, że dane

uchybienie było na tyle nieistotne, iż gdyby go nie było musiałoby zapaść takie samo

orzeczenie jak to, które zapadło przy wystąpieniu danego uchybienia”.

Obraza przepisów postępowania może dotyczyć zarówno ogólnych zasad, jak i konkretnych przepisów procesowych, przy czym naruszenie zasady powinno być zawsze poparte konkretnymi przykładami, zasady procesowe mają zbyt ogólny charakter, by mogły stanowić samodzielne podstawy zaskarżenia. „Sumaryczne wyliczenie dowodów, na podstawie których sąd ustalił stan faktyczny w sprawie, stanowi obrazę przepisów procesowych” (wyrok SN z 13 marca 2008 r., III KK 242/07, LEX nr 406851).

• „Zawarty w przepisie art. 5 § 2 k.p.k. nakaz rozstrzygnięcia wątpliwości na korzyść oskarżonego naruszony jest jedynie wówczas, gdy sąd nabierze wątpliwości co do przebiegu inkryminowanego zdarzenia, lub co do interpretacji podlegającego zastosowaniu w sprawie przepisu, a następnie wobec braku możliwości usunięcia tych wątpliwości, rozstrzygnie je na niekorzyść oskarżonego.

Tylko niedające się usunąć wątpliwości (a nie wszystkie) i to wątpliwości, które zrodzą się u organu procesowego (sądu orzekającego), a nie te, które istnieją w ocenie stron postępowania, rozstrzyga się na korzyść oskarżonego” (wyrok SN z 8 września 2009 r., WA 26/09, OSNwSK 2009/1/1844).

• „Jeśli tezy opinii biegłego są wieloznaczne, to opinia nie może być uznana za jasną w rozumieniu art. 201 k.p.k.” (wyrok SA w Krakowie z 6 listopada 2008 r., II Aka 160/08, Prok. i Pr.-wkł. 2009/6/50).

• „Jeżeli prokurator uczestniczył w rozprawie, lecz nie stawił się na ogłoszeniu wyroku, kiedy jego obecność nie była obowiązkowa, nie zwalnia to od oznaczenia w wyroku oskarżyciela publicznego poprzez wskazanie tego oskarżyciela, który uczestniczył w rozprawie, w dacie gdy zamknięto przewód sądowy i udzielono stronom głosu. Zaniechanie oznaczenia w wyroku oskarżyciela niewątpliwie stanowi uchybienie, ale nie tego rodzaju, które mogłoby mieć jakikolwiek wpływ na treść wyroku”.

(wyrok SA w Katowicach z 21 maja 2009 r., II AKa 120/09, LEX nr 519633)

Uchybienia procesowe mogące mieć wpływ na treść wyroku to na przykład:

- obraza art. 410 k.p.k. przez oparcie wyroku na okolicznościach, które nie zostały ujawnione na rozprawie głównej, bądź też w razie pominięcia niektórych dowodów, nierozważenia treści zeznań, opinii i dokumentów, albo poczynienie ustaleń dowolnych lub sprzecznych z dowodami;

• - art. 413 par. 1 pkt 3 k.p.k.: pytanie:

„czy podanie w komparycji bądź sentencji wyroku imienia i nazwiska osoby innej niż ta, która w istocie była osoba oskarżoną w danej sprawie, jeśli wynika to z oczywistego błędu, może być korygowane jako oczywista omyłka pisarska w trybie art.. 105 k.p.k., czy też, naprawienie takiego błędu nastąpić może wyłącznie w drodze wniesienia i uwzględnienia zwykłego środka odwoławczego (lub gdy orzeczenie się uprawomocniło) w drodze wniesienia i uwzględnienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia”.

• Podanie w komparycji lub sentencji wyroku personaliów innych niż te, które nosi w rzeczywistości osoba, która była oskarżona w danej sprawie, może być skorygowane w trybie określonym w art.. 105 k.p.k. jedynie wówczas, gdy istota rozbieżności ma czysto pisarski (błąd co do oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny (błąd co do ustalenia tożsamości) charakter. To, czy korekta omyłki co do personaliów jest dopuszczalna w trybie określonym w art. 105 k.p.k., ocenić należy na tle niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy (uchwała SN z 28 marca 2012 r. I KZP 24/11).

- obraza art. 424 k.p.k., przez niezgodne z przepisami prawa sporządzenie uzasadnienia wyroku (nieuwzględnienie w ocenie całokształtu okoliczności sprawy opinii biegłego i nieustosunkowanie się do ujawnionych w toku rozprawy zeznań; niedokonanie oceny wszystkich dowodów; zanegowanie prawdziwości wyjaśnień oskarżonego bez wskazania dowodów na uzasadnienie tego twierdzenia; globalne powołanie się przez sąd na przeprowadzone dowody, lakoniczne, ogólnikowe ustalenia sprowadzające się w znacznej mierze do bezkrytycznego, a w niektórych częściach niemalże dosłownego, przytoczenia fragmentów uzasadnienia aktu oskarżenia; uzasadnienie zachodzących sprzeczności w zeznaniach na rozprawie i w postępowaniu przygotowawczym stwierdzeniem, że „protokół nigdy nie odzwierciedla relacji z zeznania”; niedokonanie kompleksowej oceny wyjaśnień oskarżonego i oparcie się wyłącznie na zeznaniach pokrzywdzonej; oparcie ustaleń na niektórych wyjaśnieniach bez wskazania, dlaczego inne wyjaśnienia sąd uznał za nie odpowiadające prawdzie; arbitralne stwierdzenie, że z dwóch sprzecznych wyjaśnień sąd wybiera jedno i jemu daje wiarę, bez wskazania dlaczego, a także sprzeczność między materiałem dowodowym a dokonanymi przez sąd ustaleniami, sprzeczność miedzy rozstrzygnięciem zawartym w wyroku a uzasadnieniem);

• Zob. także kontrowersyjne poglądy zawarte w artykule: D. Wysocki, Nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia wyroku jako uchybienie niestanowiące podstawy uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji w postępowaniu karnym, Przegląd Sądowy 2011, nr 11-12, s. 27 – 36.

• „Nawet przy potwierdzeniu braków formalnych w uzasadnieniu,

nie oznaczają one wprost braku trafności wyroku, bo uzasadnienie ma zawsze charakter sprawozdawczy, przedstawiający argumentację sądu z procesu wyrokowania i zostało sporządzone już po ogłoszeniu wyroku, a zatem nie mogło mieć bezpośredniego wpływu na jego treść, jak tego wymaga przepis art. 438 pkt 2 k.p.k.”

(wyrok SA w Katowicach z 8 grudnia 2010 r., II AKa 192/10, LEX nr 785442)

- ograniczenie stron w ich prawach (art. 370, 367, 399, 406 k.p.k.);

-brak informacji lub uprzedzeń dla uczestników postępowania (np. obraza art. 300 k.p.k.);

- uchybienia w zakresie postępowania dowodowego (np. obraza art. 167 i 366 k.p.k. przez zaniechanie przeprowadzenia przez sąd dowodów z urzędu)

c. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (jeżeli mógł on mieć wpływ na treść orzeczenia) – error facti (art. 438 pkt 3 k.p.k.) Jest związany z zasadą prawdy materialnej (art.. 2 k.p.k.). Obejmuje grupę zarzutów oderwanych od rozważań prawnych. Dotyczy oceny materiału dowodowego w pełni zabranego, nie mającego luk i poddanego rozważeniu i ocenie sądu w wyroku wydanym w postępowaniu nie dotkniętym uchybieniami procesowymi. Zarzuty te godzą w podstawę faktyczną wyroku. Apelacja ma wykazać, że sąd chociaż wziął pod uwagę wszystkie istotne dowody to jednak oceniając je i budując na nich swe ustalenia, popełnił błąd. Może się on wyrazić w niesłusznym uznaniu pewnego faktu za udowodniony lub przeciwnie za nieudowodniony, bądź w wadliwym wnioskowaniu z prawidłowo ustalonych faktów co do istnienia lub nieistnienia innego faktu.

Błąd ma tkwić w sposobie rozumowania. Nie narusza to zasady swobodnej oceny dowodów, gdyż nie może ona polegać na dowolności. Zasada swobodnej oceny dowodów odnosi się także do sądu apelacyjnego. Sąd pierwszej instancji może się jednak powołać na wrażenia odniesione w związku z bezpośrednim zetknięciem się z dowodem, jako przesłanką oceny dowodów. Można jednak wyjątkowo wnosić o uzupełnienie przewodu przez ponowne bezpośrednie przeprowadzenie dowodu. Zarzut ten nie może się sprowadzać jedynie do polemiki z ustaleniami sądu, lecz wskazywać jakich mianowicie konkretnych uchybień w zakresie zasad logicznego rozumowania dopuścił się sąd w ocenie zebranego materiału dowodowego. Jeżeli sąd odwoławczy ma zmienić ocenę faktów, to musi wytłumaczyć w uzasadnieniu na jakich oparł się przesłankach, odrzucając ocenę dokonaną przez sąd I instancji i nadając faktom tym ocenę własną, odmienną od tamtej.

• „Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku nie może sprowadzać się do samej polemiki z ustaleniami sądu wyrażonymi w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, lecz powinien zmierzać do wykazania, jakich konkretnie uchybień w zakresie logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego dopuścił się sąd, oceniając zebrany materiał dowodowy. Sama możliwość przeciwstawienia ustaleniom sądu orzekającego odmiennego poglądu w kwestii ustaleń faktycznych, opartego na innych dowodach od tych, na których oparł się sąd I instancji, a zwłaszcza tylko na wyjaśnieniach oskarżonego, nie może prowadzić do wniosku o popełnieniu przez sąd błędu w ustaleniach faktycznych”.

(wyrok SA w Krakowie z 29 października 2010 r., II Aka 162/10, KZS 2011/3/47).

Zadaniem skarżącego nie jest przedstawienie własnej wersji wydarzeń, błędnego ustalenia przez sąd faktów z punktu widzenia swobodnej oceny dowodów Przy zarzucie błędu w ustaleniach faktycznych, który z natury jest zwięzły, ogólnikowy, wysiłek sporządzenia apelacji przesuwa się na jej uzasadnienie, w którym należy szerzej rozwinąć konieczną argumentację. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wypracowano wymogi, którym podlegać musi ocena dowodów, aby nie przekształciła się w „dowolną”. Przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną art. 7 k.p.k. wtedy, gdy:

- jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy (art. 410 k.p.k.) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 2 k.p.k.),

- stanowi wyraz rozważenia wszystkich tych okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 k.p.k.),

- jest wyczerpujące i logiczne – z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego – uargumentowane w uzasadnieniu wyroku (art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k.).

„Błąd ustaleń faktycznych istotnych w orzekaniu zachodzi, gdy treść dokonanych ocen i wyników wyprowadzonych przez sąd nie odpowiada zasadom rozumowania, a błąd ten mógł mieć wpływ na treść orzeczenia. Zarzut takiego błędu nie jest uzasadniony, gdy sprowadza się do samego zakwestionowania stanowiska sądu, czy do polemiki z ustaleniami sądu. Sama możliwość przeciwstawienia ustaleniom sądu odmiennego poglądu nie wystarcza do wniosku o popełnieniu przez sąd istotnego błędu ustaleń. Zarzut taki powinien wskazać nieprawidłowości w rozumowaniu sądu w zakresie istotnych ustaleń”.(wyrok SA w Krakowie z 14 maja 2008 r., II AKa 50/08, Prok. i Pr. 2009/1/29).

Uważa się także, że błąd w ustaleniach faktycznych nie jest zarzutem samodzielnym, bowiem w praktyce każdy taki błąd jest skutkiem naruszenia przepisów postępowania (?) - lecz nie odwrotnie :

- sąd ustalił stan faktyczny pomijając zeznania kluczowego świadka (obraza art. 7 i art. 410 k.p.k.);

- ustalono stan faktyczny w oderwaniu od zasad logiki i doświadczenia życiowego, a także wskazań wiedzy (błąd dowolności) – naruszenie art. 7 i art. 424 1 k § k.p.k.;

- sąd ustalił stan faktyczny i nie sięgnął (pominął) po określony dowód (błąd braku) - obraza art. 2 § 2, art. 167, 170, 193 lub art. 201 k.p.k.

• W przypadku zbiegu podstaw odwoławczych w postaci błędu w ustaleniach faktycznych i obrazy przepisów postępowania zarzut apelacji należy wiązać z oceną charakteru stwierdzonego uchybienia, a więc, czy było to uchybienie o charakterze pierwotnym czy pochodnym.

d. Rażąca niewspółmierność kary lub niesłuszne zastosowanie albo niezastosowanie środka zabezpieczającego lub innego środka – error in puniendo (art. 438 pkt 4 k.p.k.) Stosuje się wówczas, gdy ustalenia faktyczne konieczne do oceny orzeczenia o karze, oparte na prawidłowym zastosowaniu przepisów prawa materialnego, nie są w apelacji kwestionowane.

Niewspółmierność kary – to przede wszystkim dyrektywy z art. 53 i 54 k.k. Kara powinna uwzględniać w równym stopniu stronę przedmiotową i podmiotową przestępstwa.

Ustawa wymaga by niewspółmierność była rażąca. Jeżeli pominięto lub orzeczono fakultatywne elementy kary pojętej jako całość dolegliwości, które sprawcę powinny dotknąć – odbiera się tak pojętej karze cechę współmierności i istnieją wówczas podstawy do zarzutu rażącej niewspółmierności kary. Suma zastosowanych kar i środków za przypisane przestępstwo nie uwzględnia należycie stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz nie realizuje w wystarczającej mierze celu kary w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, z jednoczesnym uwzględnieniem celów zapobiegawczych i wychowawczych, jakie kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego. Niewspółmierność kary to pojęcie ocenne. Chodzi o dysproporcję znaczną „bijącą wręcz w oczy”. W trybie instancyjnym nie może dochodzić do zmian nieistotnych czy wręcz kosmetycznych.

„Nie każda różnica w ocenie wymiaru kary może uzasadniać zarzut rażącej niewspółmierności kary, ale tylko taka, która jest natury zasadniczej, to znaczy jest niewspółmierna w stopniu nie dającym się zaakceptować” . (wyrok SA w Lublinie z 26 maja 2008 r., II AKa 109/08, LEX nr 466403).

• Ustawodawca obostrzył pojęcie „niewspółmierności kary”, uzasadniającej zmianę orzeczenia o karze w ramach czwartej podstawy odwoławczej, zawężającym znamieniem „rażącej” po to, by pewne różnice w ocenie łagodności lub surowości kary między sądem a stroną skarżącą (skądinąd naturalne) nie prowadziły w każdym takim wypadku do zmiany w II instancji wysokości kary, a nawet do wnoszenia odwołania od oceny sądu I instancji. Pojęcie „rażącej niewspółmierności” zostało sprecyzowane w praktyce, jako różnica „wyraźna”, „bijąca w oczy” czy „oślepiająca”

(wyrok SA w Krakowie z 28 maja 2010 r., II Aka 82/10).

• „Kara rażąco niewspółmierna to taka, która nawet gdy mieści się w ustawowych granicach zagrożenia, to nie uwzględnia w sposób właściwy zarówno okoliczności popełnienia przestępstwa, jak i osobowości sprawcy. Należy podkreślić, iż miarą surowości kary nie jest ilościowe oznaczenie czasu pozbawienia wolności, ale stopień wykorzystania sankcji karnej przewidzianej za dane przestępstwo” (wyrok SA w Lublinie z 25 marca 2010 r., II Aka 59/10, OSA 2011/9/3).

Przykładowe przesłanki mogące stanowić podstawę zarzutu rażącej surowości lub łagodności kary:

- kierowanie się przez sąd orzekający nie zasadami wymiaru kary, ale zasadami przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności; - wzgląd na wychowawczą funkcję kary nie oznacza łagodnego traktowania sprawców młodocianych i nieletnich; niekiedy konieczne jest orzeczenie kary surowej z uwagi na potrzebę dłuższego okresu resocjalizacji;- dotychczasowa niekaralność oskarżonego ma znaczenie przy wymiarze kary;- działanie sprawcy pod wpływem alkoholu z reguły zwiększa stopień zawinienia;- wzgląd na społeczne oddziaływanie kary nie oznacza orzekania tyko kar surowych;- istotną okolicznością łagodzącą wymiar kary jest ujawnienie przed organami ścigania wszystkich okoliczności czynu;- orzeczenie o warunkowym zawieszeniu wykonania kary jest orzeczeniem o karze w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k.

Niektórzy (np. S. Waltoś, Proces karny…, s. 542) dodają jeszcze dwie przyczyny odwoławcze:

- ujawnienie nowych faktów i dowodów po wydaniu orzeczenia, ale przed jego uprawomocnieniem się; (Wskazanie nowych faktów i dowodów - art. 427 § 3 k.p.k. – ujawnionych po wydaniu orzeczenia przez sąd I instancji. Nowe fakty – nieanalizowane dotychczas w postępowaniu okoliczności.Nowe dowody – nieprzeprowadzone dotychczas (nieznane wcześniej), z którymi sąd I instancji się nie zetknął)

„W środku odwoławczym można wskazywać na nowe fakty lub dowody (art. 427 § 3 k.p.k.), ale skutecznie jedynie wtedy, gdy zostaną one nie tylko podane, ale i wykazane, a przy tym muszą mieć znaczenie dla kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia” (post. SN z 19 marca 2009 r., III KZ 17/09, LEX nr 491176).

- zaniedbanie dokumentacji procesu, a zwłaszcza niesporządzenie lub złe sporządzenie wyroku albo jego uzasadnienia, jeżeli takie zaniedbanie uniemożliwi sprawdzenie, czy zostało popełnione uchybienie podniesione przez stronę w środku odwoławczym

(w takim wypadku – jak się wydaje – możemy mieć raczej do czynienia z obrazą art. 424 k.p.k., art. 413 k.p.k., art. 143 § 1 pkt 11 k.p.k. i innych k.p.k.)

3. Zarzuty odnoszące się do bezwzględnych przyczyn odwoławczych (art. 439 § 1 pkt 1 – 11 k.p.k.) – jest to grupa zarzutów odnoszących się również do uchybień procesowych (za wyjątkiem pkt 5):a. udział w orzeczeniu osoby nieuprawnionej, niezdolnej do orzekania lub podlegającej wyłączeniu na zasadzie art. 40 k.p.k. (osoba nie posiadająca legitymacji ustawowej do orzekania, stany spowodowane alkoholem lub środkami odurzającymi, zaśnięcie sędziego podczas rozprawy itp.); „Użyte w art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k. sformułowanie „...w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona...” odnosi się do sytuacji, w której członek składu sądu, nie mając uprawnień do orzekania, wykonuje funkcje sędziowskie, aż do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, które kończy etap wyrokowania - narada nad wyrokiem, głosowanie członków składu orzekającego i ogłoszenie wyroku zredagowanego w formie pisemnej niezwłocznie po ukończeniu głosowania. Natomiast nie dotyczy czynności związanych z opracowaniem uzasadnienia, które sporządza się na wniosek strony, poza wypadkami, gdy następuje to z urzędu” (post. SN z 31 marca 2011 r., II KK 265/10, OSNKW 2011/7/59, Biul.PK 2011/6/25);

• b. nienależyta obsada sądu (obsada nieznana ustawie, niewłaściwe proporcje czynnika zawodowego i społecznego, orzekanie przez sędziego bez wymaganej delegacji itp.). „W sytuacji zbiegu bezwzględnych przyczyn odwoławczych określonych w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. i art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k., pierwszeństwo zastosowania będzie miała ta określona w pkt. 8 art. 439 § 1 k.p.k., jako powodująca dla procesu nieodwracalne, a przez to zdecydowanie dalej idące, skutki” (post. SN z 31 maja 2011 r., V KK 412/10, LEX nr 848188).

• „Sąd był nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., jeżeli w jego składzie orzekał sędzia sądu rejonowego, na którego delegowanie do pełnienia obowiązków sędziego na obszarze właściwości tego samego sądu okręgowego, prezes sądu okręgowego nie uzyskał zgody kolegium sądu dotyczącej imiennie tego sędziego” (wyrok SN z 17 maja 2011 r., III KK 104/11, LEX nr 795788);

• c. orzekanie przez sąd powszechny w sprawie należącej do sądu wojskowego lub odwrotnie (wydanie wyroku przez sąd niewłaściwy powoduje stan rzeczy osądzonej, który trwa do czasu uchylenia orzeczenia przez sąd odwoławczy – wyrok SN z 4 lutego 1999 r., WZ 82.98, SNKW, nr 5-6, poz. 32

d. orzekanie przez sąd niższego rządu w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rządu (sądem właściwym nie jest ten sąd, które został wskazany jako właściwy przy nieprawidłowej kwalifikacji prawnej czynu, ale ten który powinien być właściwy przy prawidłowej kwalifikacji);e. orzeczenie kary, środka karnego lub zabezpieczającego nieznanego ustawie (kara, która w ogóle nie została wymieniona w katalogu kar prawa karnego materialnego); f. wydanie orzeczenia z naruszeniem zasady większości głosów lub brak jego podpisania przez osobę biorącą udział w jego wydaniu (z uwagi na tajemnicę narady nad wyrokiem ujawnienie uchybień w głosowaniu jest utrudnione); „Pojęcie nie podpisania orzeczenia w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 6 k.p.k., jak i inne uchybienia wskazane w art. 439 § 1 k.p.k., nie może być interpretowane rozszerzająco, zatem trzeba je rozumieć jako rzeczywisty brak podpisu pod treścią orzeczenia osoby biorącej udział w jego wydaniu, tj. nie opatrzenie orzeczenia znakiem graficznym, stanowiącym zapis imienia i nazwiska, względnie tylko nazwiska, o określonych cechach wyróżniających, w tym pod względem złożoności i czytelności, sporządzonym odręcznie przez tę osobę” (post. SN z 28 kwietnia 2011 r., V KK 3/11, LEX nr 817556).

g. sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie (dotyczy to części dyspozytywnej wyroku a nie sprzeczności pomiędzy wyrokiem i jego uzasadnieniem oraz sprzeczności samego uzasadnienia; dotyczy to sprzeczności, których nie można wyjaśnić w trybie art. 13 k.k.w.);

h. res iudicata (zawisłość sprawy nie stanowi bezwzględnej przyczyn odwoławczej);i. występują okoliczności przewidziane w art. 17 § 1 pkt 5, 6, i 8-11 k.p.k. (oskarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności, sprawca nie podlega orzecznictwu sądów polskich, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku, zachodzą inne okoliczności wyłączające ściganie);j. sprawę rozpoznano pod nieobecność obrońcy, którego udział był obowiązkowy (art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k., a także - do nowelizacji k.p.k., która weszła w życie w czerwcu 2010 r. – również art. 517i § 1 k.p.k.);

k. sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa (uchybienie to dotyczy całości rozprawy; jeżeli oskarżony nie był obecny na jej fragmencie, np. co do jednego zarzutu, to tylko w tym zakresie postępowanie jest dotknięte tych uchybieniem).

• „Naruszenie obowiązku zapewnienia oskarżonemu możliwości osobistego uczestniczenia w rozprawie głównej i obrony na niej swoich praw i interesów trzeba ocenić jako uchybienie o charakterze rażącym. W sytuacji gdy strona oskarżana nie była w ogóle reprezentowana w fazie procesu sądowego bez możliwości wyrażenia swej woli w tym zakresie, uchybienie powyższe mogło wywrzeć istotny wpływ na treść wyroku” (wyrok SN z 18 maja 2011 r., LEX nr 817548).

• „Uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. ma indywidualny charakter i nie powoduje skutków procesowych wobec innych oskarżonych, w sprawach złożonych podmiotowo. Uchybienie to powinno być podobnie oceniane w sprawach złożonych przedmiotowo i powodować skutek przewidziany w art. 439 § 1 k.p.k. jedynie w odniesieniu do tej przedmiotowej części procesu, której dotyczyła prowadzona pod nieobecność oskarżonego część rozprawy, pod warunkiem że realia konkretnego procesu na takie wyodrębnienie pozwalają” (post. SN z 6 kwietnia 2011 r., III KK 216/10, OSNKW 2011/8/71, Biul.SN 2011/8/9).

• „W procesie złożonym podmiotowo większość uchybień określonych w art. 439 § 1 k.p.k. dotyczy całego wyroku, a więc także wszystkich oskarżonych, wobec czego ich wystąpienie musi spowodować uchylenie orzeczenia także na korzyść współoskarżonych, którzy nie wnieśli środka odwoławczego (art. 435 k.p.k.). Są jednak wśród nich także takie, które mogą dotyczyć, w konkretnej sprawie, tylko niektórych oskarżonych (art. 439 § 1 pkt 5, 8, 9, 10 i 11 k.p.k.). W tych ostatnich wypadkach orzeczenie należy uchylić tylko na korzyść tego oskarżonego, którego takie uchybienie dotyczy (post. SN z 17 listopada 2004 r., V KK 158/04, OSNKW 2004/11-12/107, Biul.SN 2004/12/15, Wokanda 2005/5/16, OSP 2005/9/103).

Uchylenie orzeczeń wyłącznie z powodów określonych w art. 439 § 1 pkt 9 – 11 k.p.k. może nastąpić wyłącznie na korzyść oskarżonego (art. 439 § 2 k.p.k.). Formułując zarzuty w oparciu o art. 439 § 1 k.p.k. należy wprost odwołać się do okoliczności wymienionych w tym przepisie, przy jednoczesnym wskazaniu tych okoliczności, które uzasadniają konkretną przesłankę. Wskazanie tych okoliczności polegać powinno tylko na ich zasygnalizowanie, bez przytaczania motywów. Zarzut oparty na bezwzględnej przesłance odwoławczej może w apelacji występować obok zarzutów opartych na przesłankach względnych. Czasami może wystąpić kilka zarzutów o charakterze bezwzględnym.

• „Stwierdzenie jednej z przyczyn zaliczonych przez ustawodawcę do katalogu bezwzględnych przesłanek uchylenia orzeczenia nie tylko nie zobowiązuje, ale nawet nie zezwala na badanie możliwości wpływu tej wadliwości na treść tego orzeczenia” (wyrok SN z 31 sierpnia 2011 r., II KK 99/11, LEX nr 898597).

Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia (art. 440 k.p.k.)Nie jest to przyczyna samodzielna (strona nie może niesprawiedliwości orzeczenia jako takiej uczynić przedmiotem jedynego zarzutu w środku odwoławczym)„Zgodnie z treścią (...) art. 440 k.p.k., (….) stan rażącej niesprawiedliwości, uniemożliwiający utrzymanie orzeczenia w mocy zachodzi wówczas, gdy w toku procedowania doszło do takich uchybień, które rażąco naruszają poczucie sprawiedliwości. W grę wchodzi więc każda ze względnych przyczyn odwoławczych stwierdzona poza granicami zaskarżenia, pod warunkiem, że wpłynęła ona na orzeczenie, a jej natężenie jest takie, iż w rażący sposób czyni to orzeczenie niesprawiedliwym (post. SN z 1 października 2010 r., V KK 71/10, Biul. PK 2010/8/20).

Kluczowe znaczenie ma przepis art. 443 k.p.k. odczytywany w powiązaniu z art.. 434 par. 1 k.p.k. zezwalający - co do zasady – na wydanie przy ponowny rozpoznaniu sprawy surowszego orzeczenia jedynie w stosunku do tych rozstrzygnięć sądu pierwszej Instancji, które zostały wcześniej zaskarżone na niekorzyść oskarżonego.

• Ta część orzeczenia sądu a quo, która nie została zaatakowana w złożonej apelacji nie może być w wyniku ponownego postępowania ukształtowana surowiej (wyrok SN z 29.06.2011 r.,

V KK 238/10) oraz z 26.08.2010, VKK 67/10, R-OSNKW 2010 poz. 1610.

• „Stosowanie art. 440 k.p.k. przez sądy odwoławcze musi być wyjątkowe, gdy stan rażącej niesprawiedliwości uniemożliwia utrzymanie wyroku w mocy. Nie każdy zatem błąd sądu I instancji i nie każde uchybienie skutkować musi zmianą lub uchyleniem orzeczenia na podstawie art. 440 k.p.k., a tylko takie, które mają rzeczywisty wpływ na treść orzeczenia, wskutek czego staje się ono niesprawiedliwe. Nie sposób zatem uważać, że brak precyzyjnego opisu czynu przypisanego, winien być naprawiony przez zastosowanie art. 440 k.p.k., trudno bowiem uznać, aby w efekcie tego naruszenia przepisów prawa karnego procesowego, utrzymanie w mocy wyroku sądu I instancji jest rażąco niesprawiedliwe” (wyrok SA w Katowicach z 12 lutego 2009 r., II AKa 2/09, Prok. i Pr. wkł 2009/11-12/46).

• „Z brzmienia przepisu art. 440 k.p.k. wynika że przewidziany w nim zakres rozpoznania sprawy niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, może prowadzić, poprzez uchylenie zaskarżonego orzeczenia, także do rozstrzygnięcia w dalszym postępowaniu niekorzystnego w porównaniu z treścią orzeczenia zaskarżonego. Nie stoi temu na przeszkodzie art. 443 k.p.k., który dopuszcza wydanie orzeczenia surowszego niż uchylone, gdy było ono zaskarżone na niekorzyść”.

• „Przepis art. 440 k.p.k. przewiduje przecież nie tylko zmianę orzeczenia na korzyść oskarżonego, jeżeli utrzymanie go w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, ale także uchylenie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów z tego samego powodu. Do tego drugiego typu rozstrzygnięcia nie odnosi się ukierunkowanie „na korzyść oskarżonego”, co wynika z samej natury orzeczenia uchylającego, jako nie rozstrzygającego merytorycznie. Z brzmienia przepisu wynika zatem, że przewidziany w nim zakres rozpoznania sprawy, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, może prowadzić, poprzez uchylenie zaskarżonego orzeczenia, także do rozstrzygnięcia w dalszym postępowaniu niekorzystnego w porównaniu z treścią orzeczenia zaskarżonego”. (wyrok SN z 20 stycznia 2011 r., V KK 366/10, Prok.i Pr.-wkł. 2011/6/16, LEX nr 736405).

4. Przykłady zarzutów apelacyjnych:

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 1 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucam obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 86 § 1 k.k., polegającą na wymierzeniu oskarżonemu XY za dwa przypisane mu przestępstwa kary łącznej pozbawienia wolności w rozmiarze 1 roku, a więc powyżej sumy orzeczonych kar jednostkowych: 6 i 5 miesięcy pozbawienia wolności za poszczególne przestępstwa;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2 k.p.k., zaskarżonemu wyrokowi zarzucam obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wydanego orzeczenia, a to art. 201 k.p.k. polegającą na zaniechaniu powołania nowych biegłych z zakresu techniczno – kryminalistycznej rekonstrukcji wypadków drogowych, pomimo istnienia w rozpatrywanej sprawie dwóch różnych, sprzecznych ze sobą, opinii biegłych, oraz obrazę art. 170 § 1 pkt 3 k.p.k. poprzez niezasadne oddalenie przez sąd pierwszej instancji, na tej podstawie, wniosku dowodowego prokuratora w tym zakresie;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 3 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucam błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść wydanego orzeczenia, a polegający na uznaniu, że oskarżony XY nie popełnił zarzucanego mu przestępstwa, podczas gdy prawidłowa ocena zgromadzonego materiału dowodowego, a w szczególności zeznań świadków ZY i XZ pozwala uznać, że zamknięty łańcuch poszlak prowadzi do wniosku, iż oskarżony dokonał zarzucanej mu zbrodni zabójstwa;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 4 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucam rażącą niewspółmierność kary, wyrażającą się w wymierzeniu oskarżonemu uprzednio karanemu, którego rola w popełnieniu przestępstwa wspólnie z innymi osobami była znaczna, zbyt niskiej kary 3 lat pozbawienia wolności za przypisane mu przestępstwo tzw. kwalifikowanego rozboju, w stosunku do społecznej szkodliwości czynu oraz winy, co powoduje, że kara ta nie spełnia swej funkcji w zakresie prewencji ogólnej i szczególnej oraz nie spełnia celów w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 4 in fine k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucam niezasadne odstąpienie od orzeczenie na podstawie art. 42 § 1 k.p.k. fakultatywnego środka karnego określonego w art. 39 pkt 3 k.k., chociaż oskarżony rażąco i umyślnie naruszył podstawowe zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, jest sprawcą tragicznego w skutkach wypadku drogowego, a z okoliczności sprawy wynika, że dalsze prowadzenie przez niego pojazdów samochodowych będzie zagrażać bezpieczeństwu w komunikacji;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2 k.p.k. zaskarżonemu uzasadnieniu zarzucam naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść części motywacyjnej wyroku, a mianowicie art. 424 § 2 k.p.k., poprzez zaniechanie odniesienia się przez sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku do całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i poprzestaniu na sumarycznym wyliczeniu dowodów będących podstawą ustaleń faktycznych oraz zaniechaniu wskazania, którym konkretnie zeznaniom świadków i w jakim zakresie dał wiarę, a w jakim odmówił wiarygodności oraz wskazania przyczyn powyższych decyzji, co uniemożliwia prawidłową kontrolę zaskarżonego wyroku;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 427 § 3 k.p.k. wskazuję nowe dowody, które nie były znane sądowi I instancji i w rezultacie nie zostały uwzględnione przy ferowaniu zaskarżonego orzeczenia, co doprowadziło do obrazy art. 209 § 1 k.k., polegającej na skazaniu XY za przestępstwo tzw. niealimentacji jego córki, gdy obowiązek alimentacyjny już wygasł.

Wnioski apelacyjne to propozycje rozstrzygnięcia sądu odwoławczego, decydują o nich przepisy art.: 427 § 1, 437 1 i § 2, 454 § 1, 2 i 3, art. 456 k.p.k. Rodzaj orzeczenia drugo instancyjnego nie jest uzależniony od rodzaju wniosku zawartego w środku odwoławczym. Rodzaj orzeczenia zależy od warunków wymienionych w art. 437 § 2 k.p.k. Zmiana zaskarżonego orzeczenia polega na odmiennym orzekaniu co do istoty, jeżeli pozwalają na to dowody zebrane w postępowaniu pierwszo instancyjnym i uzupełniającym postępowaniu dowodowym przed instancją odwoławczą (art. 452 § 2 k.p.k.).

• Uchylenie zaskarżonego orzeczenia może powodować:• - umorzenie postępowania,• - przekazanie sprawy instancji a quo do ponownego

rozpoznania• Zmiana wyroku i taki wniosek – dopuszczalne

tylko wówczas, gdy pozwalają na to zebrane dowody.• Wniosek o uchylenie wyroku w całości lub części,

gdy zebrane dowody nie pozwalają na rozstrzygnięcie.• Reguły ne peius (art. 454 k.p.k.)

Sąd odwoławczy, w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w aktach w trakcie postępowania, ma możliwość, zgodnie z art. 437 § 2 k.p.k. wydania orzeczenia reformatoryjnego. Ustawowe granice takiego orzekania nie stoją na przeszkodzie ani odmiennej ocenie dowodów, ani nawet modyfikacji ustaleń faktycznych. Jednakże podstawowym warunkiem podjęcia innego rozstrzygnięcia co do istoty jest to, aby pozwalał na to stan przeprowadzonych dowodów, które winny mieć jednoznaczną wymowę, a ocena ich przez sąd pierwszej instancji jest rażąco wadliwa, zwłaszcza, gdy obarczona jest błędami logicznymi w rozumowaniu. Dokonywanie jednakże przez sąd odwoławczy odmiennych ustaleń od dokonanych przez sąd pierwszej instancji wymaga daleko posuniętej ostrożności ze względu na brak bezpośredniego przeprowadzenia dowodów oraz ze względu na to, że ustalenia takie nie podlegają już sprawdzeniu w toku dalszego postępowania instancyjnego (wyrok SN z 9 czerwca 2009 r., III KK 444/08, OSNwSK 2009/1/1295).

Możliwość podjęcia innego rozstrzygnięcia co do istoty istnieje

tylko wtedy, gdy przeprowadzone dowody mają jednoznaczną wymowę, a ocena ich przez sąd a quo jest rażąco wadliwa, zwłaszcza, gdy obarczona jest błędami logicznymi w rozumowaniu. W przeciwnym razie, a szczególnie, gdy z całokształtu dowodów wyłaniają się różne wersje przebiegu zdarzenia, stanowiącego substrat faktyczny oskarżenia, dające w kontradyktoryjnym procesie sposobność wykazywania ich zgodności z rzeczywistością, sąd odwoławczy powinien powstrzymać się od wydania odmiennego merytorycznie orzeczenia, co wyłączałoby praktycznie możliwość jego instancyjnej kontroli. W takim wypadku, celowe staje się, na podstawie tego samego przepisu art. 437 § 2 k.p.k., uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (wyrok SN z 17 października 2007 r., V KK 28/07, OSNwSK 2007/1/2243).

Zgodnie z treścią art. 437 § 2 k.p.k. Sąd odwoławczy, jeżeli pozwalają na to zebrane dowody, może zmienić zaskarżone orzeczenie, orzekając odmiennie co do istoty, pod warunkiem respektowania wymogów art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. (wyrok SN z 2 września 2009 r., WK 11/09, OSNwSK 2009/1/1782).

III. Uzasadnienie akt oskarżenia jest pismem procesowym o charakterze sprawozdawczym . apelacja jest pismem o charakterze polemicznym.

Treść i zakres uzasadnienia wyznacza jego cel procesowy, z czego autor apelacji powinien zdawać sobie sprawę unikając w tym piśmie wszelkich zbędnych rozważań nie związanych ściśle z przedmiotem zaskarżania .

• Uzasadnienie apelacji powinno mieć zarysowane dwie części:

- przedstawienie tematu sprawy, która ma być przedmiotem rozpoznania;

- właściwą argumentację, wywód mający na celu przekonanie sądu apelacyjnego o słuszności zarzutów i wniosków apelacyjnych.

W pierwszej części należy wskazać jakiej treści i jakiej części wyroku apelacja dotyczy. Następuje to przez przytoczenie treści wyroku – w całości jeżeli apelacja go zaskarża w całości oraz w części, jeżeli jest on zaskarżony w części. (Przyjmuje się także, że zaskarżony wyrok winien być w uzasadnieniu apelacji jedynie zasygnalizowany, bez przytaczania jego opisu) Akt oskarżenia przytacza się tylko wówczas, gdy wyrok zapadł niezgodnie z aktem oskarżenia, a apelacja domaga się wydania orzeczenia zgodnego z oskarżeniem. Należy przytoczyć fragmenty uzasadnienia wyroku przedstawiające stanowisko sądu w interesującym nas zakresie. Ta część uzasadnienia zamyka się stwierdzeniem, że wyrok ten jest niesłuszny w takiej to a takiej części.

W drugiej części uzasadnienia winno nastąpić rozwinięcie argumentacji odpowiedniej do rodzaju zarzutu zmierzające do wykazania nieprawidłowości oraz w razie potrzeby ich wpływu na treść wyroku. Można powołać się na argumentację zdania odrębnego jeżeli zostało zgłoszone. Wywody powinna cechować zwięzłość i jasność. Unikać należy ogólników mogących odnosić się do każdej sprawy. Powoływanie się na dowody powinno być wsparte wskazaniem kart i tomów akt sprawy. Gdy poodnosimy problematykę prawną należy oprzeć się na orzecznictwie sądowym i literaturze prawniczej. Towarzyszyć nam powinna troska o szatę językowa.

• Błędy:

- sporządzanie uzasadnień apelacji wedle wymogów jakim powinno odpowiadać uzasadnienie wyroku, a także bezkrytycznym posługiwaniu sformułowaniami jakimi sąd zazwyczaj uzasadnia swoje stanowisko

- sporządzanie uzasadnień według wymogów aktu oskarżenia

Język apelacji: język sądowy, to język polski. Musi być poprawny. Apelacja powinien być napisana (zwłaszcza uzasadnienie) w sposób zrozumiały dla stron, nie powinien to być jednak język potoczny, odbiegający od języka prawniczego, musi być pozbawiony emocji.

„Niestosowne jest posługiwanie się w apelacji oskarżyciela publicznego argumentami o „zdziwieniu” autorki bądź jej „zbulwersowaniu” ustaleniami Sądu Okręgowego zamiast argumentami racjonalnymi, które jedynie mogą się liczyć w kontroli odwoławczej, a nie uczucia osób pełniących funkcje organów procesowych. Te ostatnie są ich osobistą sprawą, niezasługującą na wyrażanie w dokumentach procesowych” (wyrok SA w Krakowie z 29 grudnia 2006 r., II AKa 234/06, KZS 2007/2/43). 

• Apelacja jest oczywiście bezzasadna, gdy została sporządzona bardzo skrótowo, a większość jej uzasadnienia powtarza przebieg zdarzenia, a więc ustalony przez Sąd stan faktyczny oraz skrótowo przedstawia treść wyjaśnień oskarżonego i zeznań pokrzywdzonego, a w końcowej części wskazuje na niektóre okoliczności, mające stanowić argumenty za wersją oskarżonego, zresztą także rozważone przez Sąd Okręgowy.

(wyrok SA w Krakowie z 4 listopada 2009 r., II AKa 188/09, KZS 2009/12/65).

Przy powoływaniu się na dowód należy w uzasadnieniu środka odwoławczego wskazać numer karty akt sprawy, a także postanowienia o ujawnieniu dowodu. Jeżeli w środku odwoławczym powołuje się na dowody objęte wnioskiem o sprostowanie protokołu rozprawy, a w kwestii tej nie nastąpiło jeszcze rozstrzygnięcie, treść dowodów można także podać w brzmieniu określonym we wniosku o sprostowanie protokołu rozprawy (§ 338 ust. 1 i 2 Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z 24 marca 2010 r.).

Apelację od orzeczenia sądu I instancji przesyła do sądu prokurator, który skierował akt oskarżenia, a wiec autor aktu oskarżenia (§ 337 ust. 1 Regulaminu).

IV. Ocena sporządzonej dla celów szkoleniowych apelacji winna obejmować:

- zasadność merytoryczną wniesienia apelacji,

- prawidłowość konstrukcji pisma procesowego,

- prawidłowość zastosowania przepisów prawa (przytoczenie podstawy prawnej),a w zakresie uzasadnienia apelacji:

- prawidłowość ustaleń faktycznych rozstrzygnięcia i ocenę dowodów,

- prawidłowość zastosowanych przepisów i ich wykładnię,

- przytoczone orzecznictwo, język, styl i staranność pracy.

V. (Wzór apelacji wg prok. M. Łuczkowskiej – Czerwińskiej)

Sygnatura akt sprawy Miejscowość, data….. dnia……………………prokuratorska oraz sądowa Sąd Okręgowy (lub Apelacyjny) w …………………. za pośrednictwem Sądu Rejonowego (lub Okręgowego) w ……………………. Wydział……………..

Apelacja

Prokuratora Rejonowego (Okręgowego) w …………………od wyroku Sądu (pełna nazwa sądu I instancji) z dnia …………. sygn. akt ……….. w sprawie przeciwko XY oskarżonemu o popełnienie przestępstwa z art. …………..

I. Na zasadzie art. 425 § 2 k.p.k., art. 444 k.p.k. i 447 § …. k.p.k. zaskarżam powyższe orzeczenie w całości (w części dotyczącej orzeczenia o ……), w stosunku do …… (jeśli nie wszystkich oskarżonych obejmuje apelacja), na korzyść, (niekorzyść) oskarżonego (oskarżonych):

- Art. 444 – prawo stron do apelacji;- Art. 425 § 1- prawo do środka odwoławczego;- Art. 425 § 2 – granice środka odwoławczego;- Art. 447 § 1 – apelacja od winy;- Art. 447 § 2 – apelacja od kary i środków karnych;- Art. 447 § 3 – zarzuty nie stanowiące przedmiotu zażalenia;

II. na zasadzie art. 427 § 2 k.p.k. i art. 438 pkt …… k.p.k. (lub 439 § 1 pkt…. k.p.k.) wyrokowi temu zarzucam obrazę prawa materialnego, a to art. …. polegającą na ……, lub obrazę prawa procesowego, a to art. ….. k.p.k. mającą wpływ na treść orzeczenia a polegającą na….., lub błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na treść orzeczenia, a polegający na ……., lub rażącą niewspółmierność orzeczonej wobec oskarżonego kary ….., wyrażającą się w orzeczeniu wobec niego …… (ewentualnie zarzut co do środka).

- Art. 427 § 2 k.p.k. – oskarżyciel publiczny wskazuje zarzuty i je uzasadnia;- Art. 438 i 439 k.p.k. – zarzuty.

III. na zasadzie art. 427 § 1 k.p.k., art. 437 § …. k.p.k. (ewentualnie art. 454 § 1, 2 lub 3 k.p.k.) i art. 456 k.p.k. wnoszę o zmianę zaskarżonego orzeczenia lub przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

- Art. 427 § 1 k.p.k. – wniosek skargi;- Art. 437 §1 i 2 k.p.k. – rodzaje orzeczeń sądu odwoławczego;- Art. 454 § 1 k.p.k. – reguły ne peius; § 2 – surowsza kara; § 3 dożywocie;- Art. 456 k.p.k. – sąd odwoławczy orzeka wyrokiem.

Uzasadnienie

•Prezentacja wyroku sądu I instancji;•Własna ocena orzeczenia;•Wskazanie błędów sądu i argumentacja faktyczna na poparcie ich zaistnienia;•Argumentacja prawna – wywód prawny, dotyczący poparcia własnego stanowiska w sprawie; (zasadniczo nie wymaga uzasadnienia podstawa zaskarżenia);•Wskazanie stanowisk judykatury lub doktryny, wspierających naszą argumentację;•Reasumpcja;•Wniosek.

Podpis

VI. Wybrane orzecznictwo sądowe:• wyrok SA w Krakowie z 28 maja 2010 r., II AKa 82/10, KZS 2010/6/45• wyrok SA w Krakowie z 18 lutego 2010 r., II AKa 258/09, KZS 2010/4/34• wyrok SA w Krakowie z 10 lutego 2010 r., II AKa 267/09, KZS 2010/4/33• postanowienie SA z 24 listopada 2009 r., III KK 148/09, LEX nr 560583• wyrok SA w Katowicach z 5 listopada 2009 r., II AKa 297/09, LEX nr 553884• wyrok SA w Lublinie z 13 października 2009 r., II AKa 118/09, LEX nr

550536• wyrok SA w Krakowie z 4 sierpnia 2009 r., II Aka 143/09, KZS 2009/7-8/60• wyrok SN z 30 czerwca 2009 r., WA 19/09, OSNwSK 2009/1/1255• wyrok SA w Krakowie z 17 czerwca 2009 r., II AKz 220/09, KZS 2009/10/52• wyrok SA w Łodzi z 27 czerwca 2006 r., II AKa 104/06, Prok. i Pr.

2007/9/36• wyrok SA w Łodzi z 20 marca 2002 r.. II AKa 49/02, Prok. i Pr. 2004/5/20

• wyrok SA w Łodzi z 10 maja 2001 r., II AKa 80/01, Prok. i Pr. 2002/11/27• postanowienie SN z 16 czerwca 2005 r., II KK 479/04, OSNwSK

2005/1/1188• wyrok SA w Krakowie z 28 września 2006 r., II AKa 135/06, Prok. i Pr.

2007/4/30• postanowienie SN z 17 kwietnia 2007 r., V KK 79/07, LEX nr 280729• wyrok SN z 6 października 2005 r., WA 19/05, OSNwSK 2005/1/1813• postanowienie SA w Łodzi z 16 stycznia 2002 r., I AKa 243/01, Prok. i Pr.

2004/6/24• postanowienie SN z 8 stycznia 2002 r., V KKN 214/01, LEX nr 53005• wyrok SN z 27 listopada 2003 r., WA 54/03, OSNwSK 2003/1/2560• wyrok z 5 kwietnia 2001 r., IV KKN 579/00, LEX nr 51503• wyrok SA w Łodzi z 28 lutego 2001 r., II Aka 13/01, Prok. i Pr. 2002/11/26• postanowienie SN z 27 maja 2002 r., V KKN 314/01, LEX nr 53334