araŞtirma - tarimorman.gov.tr...apis totale ve apilarnil’in fiziksel, kimyasal ve biyolojik...

2813

2813

Bal Arılarında İki Yeni İhbari Mecburi Paraziter Sorun

Meyve Yetiştiriciliğinde Polinasyonun Önemi, Verim ve Kaliteye Etkisi

Arılarda Strese Girer

DERGİSİYIL: 7 SAYI : 14 ARALIK 2015

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

ARAŞTIRMA

Yıl: 7 Sayı: 14Aralık 2015

ISSN 2146 -2720

SahibiGıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü adınaFeyzullah KONAK

Müdür

Genel Yayın Yönetmeni &Yazı İşleri MüdürüGökhan AKDENİZ

Yayın KuruluGökhan AKDENİZ

Fazıl GÜNEYDilek KABAKÇIÜmit KARATAŞ

Ahmet KUVANCIFatih YILMAZ

Yönetim YeriArıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Ordu-Ulubey Karayolu, 12.km Dedeli Kampüsü, PK.10 Altınordu/ORDU

Tel: 0 452 256 23 41 Faks: 0 452 256 24 71arastirma.tarim.gov.tr/aricilik

[email protected]

Kapak Resmidalantech.deviantart.com

Grafik, BaskıOlay Ofset / Karapınar Mah. 1163. Sok.

No: 6 Altınordu - ORDU Tel: 0 452 233 53 71

İ Ç İ N D E K İ L E R

Arıcılık Araştırma Dergisi 6 ayda 1 Türkçe olarak yayınlanır.Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu yazar(lar)ına aittir.

Önsöz Feyzullah KONAK /Müdür 01

Bal Arılarında İki Yeni İhbari Mecburi Paraziter Sorun 02Prof. Dr. Levent AYDIN

Meyve Yetiştiriciliğinde Polinasyonun Önemi, Verim veKaliteye Etkisi 08Prof.Dr.Turan KARADENİZ

Arılarda Strese Girer 13Doç. Dr. Nazmiye GÜNEŞ

Arıcılığın Ordu Yöresi İçin Ekonomik Önemi 16Yrd. Doç. Dr. Recep SIRALI

Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması Projesi Kapsamında Kafkas Arı Irkının Halk Elinde Korunması Çalışmaları ve Yaygın Etkileri 19Muhsin KARA, Metin KESKİN, Ekrem MERTTÜRK, Cevdet DEMİR

Tanzanya’da Arıcılık & 1. Apimondia Afrika Arıları veArıcılık Sempozyumu İzlenimleri 28Yrd. Doç. Dr. Ayça ÖZKAN KOCA, Prof. Dr. İrfan KANDEMİR

Apis Totale ve Apilarnil’in Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri 32Dr. Bahri IŞIK

44. Apimondia Kongresi: İzlenimler ve Öneriler 34Dr. Murat EMİR

Kurumumuzdan Haberler 37

Morphometric Structure and Protein and Mineral Matter Contents of Apricot (Prunus armeniaca L.) Pollens 40Gökhan AKDENİZ, Mustafa KAPLAN, Şeref CINBIRTOĞLU, Ömer YILMAZ

Feyzullah KONAKEnstitü Müdürü

ÖNSÖZ

Değerli Okurlarımız,

AraştırmaveGeliştirmefaaliyetlerimizin2016yılındabaşta üreticilerimiz olmak üzere tüm sektör paşdaşlarınaçözümodaklıyeniufuklaraçarak,heyecanvemutluluklarsağlamasıdileklerimleyazımabaşlamakistiyorum.

Enstitümüzkuruluşundanbugünekadar21yılıgeridebıraktığımızı görüyoruz. 26 projenin sonuçlandırıldığı, 13projenindevamettiğiEnstitümüzüntarihçesiveçalışmalarıhakkında kısa bir değerlendirmeyi bilgilerinize sunmakistiyorum.

Enstitümüz,22Aralık1994tarihindekendisideOrdu’luolanRahmetliTarımveKöyişleriBakanımızRefaiddinŞahindönemindekurulmuştur.Kurumumuz,süreçiçindebazıisimdeğişikliklerineuğramışveenson23Haziran2015tarihinde;Gıda,TarımveHayvancılıkBakanlığıTarımsalAraştırmalarvePolitikalarGenelMüdürlüğü’nebağlıtekkonuAraştırmaEnstitüsüolarak “ArıcılıkAraştırmaEnstitüsüMüdürlüğü”olarakfaaliyetlerinedevametmektedir.

Enstitümüzçalışmalarıiçindearılarınbitkiselüretimeetkisi, arı yetiştiriciliği ve mekanizasyonu; laboratuvardabaşta bal olmak üzere arı ürünlerinin çeşitli analizleri, arııslahı,arıhastalıkvezararlılarıkonularındagenişyelpazeliproje ve çalışmalarımız bulunmaktadır. Projelerimiz veözetleri arastirma.tarim.gov.tr/aricilik web adremizde,“projeler” başlığında inceleyebilirsiniz. Bu projelerimizdendikkat çekenlerden bazılarını belirtmek gerekirse; MobilArıcılıkSistemi,ArılarınKivi,ÇilekveBademPolinasyonunaEtkisi, Arıcılıkta Akıllı Kontrol Sistemlerinin Geliştirilmesi,Esansiyel Yağ Karışımlarının Arı Davranışlarında Etkileri,BatıveOrtaKaradenizBalArılarınınIslahı,KafkasArısınınHijyenik Davranış Yönden Geliştirilmesi, Engerek OtununArıcılıkta Önemi, Arıların Tercih Ettikleri Bitki TürlerininBelirlenmesigibiherbiridiğerindendeğerliçalışmalarımızbulunmaktadır.

Bir düşüncenin projelendirilmesi ve çalışmanın

gerçekleştirilmesi bir dizi süreç gerektirmektedir.Öncelikleprojenin,3aşamadatartışılarakdeğerlendirmesiyapılmaktadır. Çalışmanın gerçekleştirilmesi ve sonuçraporunun tamamlanarak kitapçığın hazırlanması sürecibir proje için 2-5 yılı bulmaktadır. Dolayısıyla bilgininöğrenilmesiherşeyinötesindesabır ileeldeedilebilenbirdeğerlermanzumesidir.

Enstitümüz laboratuvarlarında Akreditasyonçalışmasına başladık. Bu çalışma süreci ile arıürünleri analizleri konusunda Bakanlığımızdan gerekli“yetkilendirme” almayı ve bu süreci Enstitümüzün görevtanımındabelirtildiğiüzerelabarotuvaraltyapısınısektöreaçmayıvearıürünlerianalizlerikonusundaaltyapımızıdahada geliştirmeyi planlıyoruz. Bu kapsamda AB–İPA (ArımBalımPeteğim)projemiziletümlaboratuvarsistemi2017yılı içinde yeni cihazlarla tamamlanmış olacak. Umarımbu çalışmalarımız, başta bal olmak üzere arı ürünlerindeakla gelen şüpheleri ortadan kaldıracak, dürüst üretici veKOBİ ile tüketiciye güvenilir ve izlenebilir arı ürünlerinebuluşturacağımızainanıyoruz.Olanveoluşabileceksorunlarıçözmek ve yeni inovatif ürünler geliştirme konusundakiçalışmalarımız da böylece daha da artacaktır. İhtiyacımıziseyeniaraştırmacılarımızıbünyemizekatmakolacaktır.

Arıcılık malzeme ve ekipmanları konusunda özelsektörümüzdetakdiredilecekgelişmelergözlemlemekteyiz.Şayet reklama girmeyecek şekilde geliştirdikleri ürünlerhakkında resim ve kısa bir kullanım alanları ile özelliklerikonusunda bir yazı gönderirlerse dergimizde bu bilgilerinpaylaşımınınuygunolacağınıdeğerlendirmekteyim.

Son olarak Bakanlığımızca Enstitü olarak çalışmalarımızasinerji katacak “uzman araştırmacı” düzenlemeleringerçekleşmesi ümidi ve sektöre katkılarımızın artaraksürdürmek isteğimizle hepinize saygılarımla, sağlıklı vebereketlibiryıldiliyorum.

Arıcılık Araştırma Dergisi / Aralık 2015

2

Balarılarında Küçük Kovan Böceği - Aethina Tumida (Small Hıve Bettle)

Anaç:Artropoda

AnaçBölümü:Antennata

Sınıf:İnsekta

Dizi:Coleoptera

Aile:Nitidulidae

Cins:Aethina

Tür:Aethinatumida(Murray)

Etkenin morfolojisi

Aethina tumida, Afrika kıtasındaBüyük Sahra’nın güneyinde kalan bölümdeyerleşmiş bir böcektir. Çilek ve fidanşeklindeki bitkilere saldıran, artıklarlabeslenendiğerböceklerleyakınakrabave/veyaonlardanbiridir.MeyvezararlısıolarakbilinenA. tumida,1940’taGüneyAfrika’daarı kovanlarında saptanmış, depolanmışpeteklere ve zayıf kolonilere ciddi zararvermiştir. Bu zararlı 1990’lı yılların sonunadoğru başta A.B.D. olmak üzere dünyanınbirçokbölgesinemeyvevearıkovanısatışıileyayılmayabaşlamış,bulunduğuülkelerdeVarroa’nın da önüne geçerek en önemlibalarısızararlısıolarakkabuledilmiştir.

Yayılışı

Aethina tumida, Afrika’nın sahra altıbölgesinde bulunmasına karşın, 1940’ta ilkkez arı kovanlarında görülmüştür. Temeldemeyvezararlısıolaraktanınanparazit,tropikiklime yakın bölgelerde saptanmıştır. Bubölgelerde arıcılık faaliyetleri,meyve (çilekvb.) yetiştiriciliği ve toprağın nem oranı,üremelerini etkilemiştir. Arı kolonileriningücü ve fenotipik davranış özelliğine görekoloniyi etkiler. Zayıf koloniler hemenetkilenir. Arı ürünlerini kirleten ve kraliçearının yumurtlama alanlarına yumurtalarıbirden çok bırakan parazit, balarısınınyaşamaalanlarını bozarakVarroa’dandahatehlikeliboyutlaraulaşır.

Hastalık etkeni sahra altı bölgesinde(Güney Afrika) ve Amerika BirleşikDevletleri’nin 11 güney eyaletinde 1996yılında görülmüş,Mısır (2000), Avustralya(2002) ve Kanada’da (2002) saptanmıştır.Larvaveyumurtaları2006yılındaPortekiz’dekraliçearıgözlerinde2014teOrtaveKuzeyİtalya’dakovanlardasaptanmıştır.Ülkemizdeşuanakadarsaptanmayanhastalıketkeni,A.B.D.’de1998’denitibarenbirinciderecedezararlı kabul edilmiştir. Bu nedenle AvrupaBirliği tarafından ciddi zarar verebilmepotansiyelinde kabul edilmektedir. Özellikleetkenin Kuzey Afrika’da görülmesi ülkemizgüneysınırlarındatakibinigerektirmektedir.

Bal Arılarında İki Yeni İhbari Mecburi Paraziter Sorun

Prof. Dr. Levent AYDIN

Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji

Anabilim Dalı, Bursa.


3 A. tumida’nın olgunları 5-7 mm uzunlukta, üç çiftayaklı, iki çift kanatlı, koyu kahve – siyaha yakın birrenktedir. Vücudunda güçlü kitin tabakası bulunduğu içinarılar sokamaz. Böceğin dorsal yüzü tüy ve dikenlerledoludur vegüçlü kanatları vardır. Yaklaşık15mil (24km)uçtuklarıiçinbirbölgedehızlayayılırlar.Parazityumurtalarıiğşeklindeolup,kovanınulaşılmasızordipköşelerevepetekgözlerinedüzensizşekildebırakırlar(Şekil1).

Larvaları uzun, oval, yaklaşık 11 mm uzunluktabeyazımtırak açık kahve renklidir. Petekgüvesi larvalarınabenzemesine karşın A. tumida larvalarında üç çift iyigelişmemiş bacak ve dorsal yüzde iyi gelişmiş dikenleriile ondan ayrılır. Larvalar polen ve balla beslenir. Peteklerüzerindedışkılarlar.

Belirtileri

-Polen ve balla beslenir. Petekler üzerine dışkılarınıbıraktığı için fermantasyon sonucu bal insan ve arıtüketimineuygunsuzhalegelir.

-Peteklerdelik,yıpranmışvearılar tarafındanbalveyavruiçinkullanılamazdurumdadır

-A.tumida bulunan kolonilerde petekler tahripolmakta,arı larva ve yumurtaları böcek tarafındantüketilmekte,çıkardıkları dışkı nedeniyle fermantasyonsonucu ekşimsi çürük portakal (narenciye) kokusuhissedilmektedir.

-Arılaryavruluveballıpetekleriterketmektedirler.

-Ballarkovandışınabırakıldıklarındabilediğerarıveböceklertarafındantüketilmemektedir.

-Petek gözlerinde çok sayıda A.tumida’nın larva veyumurtalarınarastlanmaktadır.

-Hemlarvalarhemerişkinlerarıyumurtalarınıyemeyiterciheder,bununyanındabalvepolenledebeslenirler

Buaileninbirçoktürüçürümüşmeyveler,bitkiözleri,mantarlar,fermenteyadaekşimiş/bozulmuşbitkisıvılarındabulunur.Birçoknitidulidlermeyvelerin,depolanmışgıdalarınzararlısıyken,küçükkovanböceğigibi türleri isebalarıları,yabanarıları ve karıncalar gibi sosyal hymenoptera ileyakındanilişkilidir.

Etkeningelişmesindedörtdönemvardırvebugelişim38-82gündetamamlanır.Ilımanve

rutubetliiklimesahipbölgelerdeyıldabeşnesiloluşturabilir.Ergin parazit çok sayıda yumurta bırakma kapasitesinesahiptir.

Afrikakıtasında,doğaldüşmanlarıveAfrikaArısının(Apis mellifera scutellata – Katil arı) hijyenik davranışlarınedeniyle büyük kayıplar oluşturmamıştır ve kontrolaltındadır.Ancakyenibulaştığıılımanalanlarda(A.B.D.gibi)birinciderecezararlıkonumunageçmiştir. A. tumidabulunan kolonilerde petekler tahrip olmakta, çıkardıklarıdışkılarının fermantasyonu sonucu kovanı açar açmazekşimsiçürükportakal(narenciye)kokusuhissedilmektedir.Arı larva ve yumurtaları ergin parazit tarafındantüketilmektedir.Arılaryavruluveballıpetekleriterketmekte,hattabuballıpeteklerkovandışınabırakıldığındadiğerarıvecanlılartarafındantüketilmemektedir.

GezginciarıcılıkyüzündenülkemizdeözellikleTrakyasınırı birinci derecede,suriye sınırı ikinci derecede tehditaltındadır.Varroadan daha yıkıcı ve hızlı çoğalıp yok ediciolabilir.Ülkemizde bulunmamasına karşın İhbarı mecburihastalıklararasınaalınmıştır

Küçükkovanböceğierginlerikitinlekaplıolduğuiçinbalarılarıtarafındankolaycasafdışıbırakılamazlarayrıca15mil(24km)uçabilmelerivearıkovanıbulamadıklarındameyvebahçeleriniseçmeleridahainvazifdurumagetirmektedir.

ABD ye 1998 yılında giren etken 11 eyalette Kolonilerin %30 ‘unu 3 sezon içinde yok etmiştir. Türkiye’de henüz saptanmamıştır. Konu hakkında uzman personel eğitimi görsel ve yazılı basında bilgilendirme ve Gümrüklerde meyve ıthalatı ile ilgili personelin yetiştirilmesi önemli maliyetlerdir.

Ayrıca erken uyarı sisteminin kurulması önemli bir maliyet olacaktır.

Olgun (kovan,serbest)6ayyaşar

Pupa(toprakta)

Larva (kovanda)

1 hafta

3-4.5hafta

10-16 gün

2-3 gün

Yumurta (kovanda)


4Tanısal Testler

Hastalığın tanısında direkt etkenin larvave erginlerinin görülmesi ile yumurtalarının arı

yumurtalarındanküçükveçoksayıdaolmasıdır.Özellikletipik koku bu etkenden şüphelendirirken 15x15 cm petektuzakları (en az üç gün kalacak) ile yakalanabilir. Rutinlaboratuvarvemolekülerteknikleregerekyoktur.

Eğer bir kolonide küçük kovan böceği görülüyorsaarıcı kovanı temizlerken kolaylıkla görülebilir. Böceklergenellikleışıkkoşullarındanetkilenmezlervehızlıbirşekildesığınak ararlar. Bu yüzden arıcılar kolonide görülen böceksayısıkonusundakovanıntepesinikontrolederekfikirsahibiolabilirler.Eğerkovanıntepesindeçoksayıdaböcekvarsatoplam böcek populasyonuyla ilgili daha iyi bir fikir eldeetmekiçinkuluçkabölmelerinindahaileribirinspeksiyonuöneriliyor.

KONTROL ÖNLEMLERİ

A. tumida’ya karşı birçok ilaç kullanılmasına karşınenciddisonuçcoumaphosşerittenalınmıştır.AyrıcakovanyanyüzünekonanPVCborutuzakyöntemiumutvericidir.GeneldeVarroakontrolündekikimyasallardenenebilir.

Korunmada hijyenik ve saldırgan arı ırklarının tercihedilmesi, kovanların polen tuzaklı olması önerilir. Arıkovanlarıyerden20-30cmyüksekte,+4dereceöneeğimliolmalıdır. Küçük kovan böceği bulunan petekler -12 °C’de24saat,-20°C’de6-8saatbekletilmelidir.Entomopatojenikmantarlardan Metarhizium anisopliae’den olumlu sonuçalınmıştır.

Etkenle bulaşık olduğu bilinen ülkelerden her türlüarıcılıkmalzemevedamızlıkalımıkontrolaltındaolmalıdır.Özellikle sınır bölgelerine (Suriye, Irak, Trakya) yakınkolonilerde şüpheli durumlar hemen bildirilmelidir. SabitarıcılarlaerkenuyArıcılarınsezontoplanmaodakları(Trakya,Muğlavb.)sıkıkontroledilmelidir.ÖzellikleA.B.D.’de1998-2004 yılları arasında 11 eyalette her üç kovandan birininsönmesineyolaçmışvetozlaşmadakullanılanbuarılardandolayı bitkisel üretimde ciddi kayıplar oluşmuştur. Balınkirlenmesi, fermantasyon vemücadelede kullanılan ilaçlarnedeniyleA.B.D.’yedışarıdanarıkolonisiithaletmekzorundakalmıştır.Kovanbaşına35$olandesteklemekatkısıkolonikayıplarıyüzünden2-3katartmıştır.

Hastalığın etkeninin şu an ülkemizde olmayışıgerekli hazırlık çalışmaları için fırsattır.Özellikle TrakyaveSuriyesınırındaerkenuyarısistemikurulmalıdır.15-20kmaralıklarlabubölgelerdesabitarılıklardansezondaaydabirnumunealınıpincelenmelidir.

Toplu mücadele(Yöresel, Bölgesel ve Ulusal Varroamücadele programı oluşturulması esas amaç olmalıdır.BöylebirprogramınolmasıülkemizitehditetmeyebaşlayanveihbarimecburihastalıklararasındayeralanTropilaelaps

clareae ve Aethina tumida(Küçük Kovan Böceği) gibivarroa’dan daha ciddi sorun olabilecek etkenlerekarşı hazırlıktır. ÜLKEMİZDE YOK ANCAK ÖNLEM ALINMALIDIR!

A. tumida’ya karşı birçok ilaç kullanılmasına karşınenciddisonuçcoumaphosşerittenalınmıştır.AyrıcakovanyanyüzünekonanPVCborutuzakyöntemiumutvericidir.GeneldeVarroakontrolündekikimyasallardenenebilir.

Korunmada hijyenik ve saldırgan arı ırklarının tercihedilmesi, kovanların polen tuzaklı olması önerilir. Arıkovanlarıyerden20-30cmyüksekte,+4dereceöneeğimliolmalıdır. Küçük kovan böceği bulunan petekler -12 °C’de24saat,-20°C’de6-8saatbekletilmelidir.Entomopatojenikmantarlardan Metarhizium anisopliae’den olumlu sonuçalınmıştır. Etkenle bulaşık olduğu bilinen ülkelerden hertürlü arıcılık malzeme ve damızlık alımı kontrol altındaolmalıdır. Özellikle sınır bölgelerine (Suriye, Trakya)yakın kolonilerde şüpheli durumlar hemen bildirilmelidir.Arıcılarınsezontoplanmaodakları(Trakya,Muğlavb.)sıkıkontroledilmelidir.ArıveilaçfirmalarınınperiyodikolarakKamu,Üniversite,Birlikler ile toplantılar yapması.TürkiyeLangstroth kovan standartına(TSE) tam olarak uyulması, GÜMRÜK ve RİSKLİ SINIRLARA TANITICI BROŞÜR HAZIRLANMASI.

Sağlıklı arı, sağlıklı ürün ve doğru mücadele içinönce üreticinin sonrada tüketicinin bilgilendirilmesi, Arıhastalıklarıileçalışanpersonelinsüreklieğitimveyeniliklerkonusundaeğitilmesigereklidir.

Kontrol için ERKEN UYARI SİSTEMİ OLUŞTURULMALIDIR

• 8 temel IPM (Entegre zararlı idaresi) arıcı prensipi:

1. Kabuledilebilirzararlıseviyesi2. Önleyicikültüruygulamaları3. İzlemeuygulamaları4. Genetikkontrol5. Mekanikkontrol6. Fizikselkontrol7. Biyolojikkontrol8. Kimyasalkontrol

BALARILARINDA TROPİLAELAPS SPP. ENFESTASYONLARI (İhbarı Mecburi)

Etiyoloji

• Anaç :Artropoda• Anaçaltı :Chelicerata• Sınıf :Arachnida• Sınıfaltı :Acarina• Dizi :Mezostigmata• Aile :Laelapidae• Soy :Tropielaps


5• Tür1 :Tropilealapsclarae (Apismellifera,Apisdorsata)• Tür2 :Tropilealapsmercedesae (Apismellifera,Apisdorsata)• Tür3 :Tropilealapkoenigerum(Apisdorsata)• Tür4 :Tropilealapsthaii(Apislaboriosa)

T.clareaedişileri1030µm×550µmbüyüklüğündeparlak kırmızımsı kahverenkliolup erkekleri dişilerine yakınbüyüklüktedir.T.mercedesae900µm,T.koenigerum700µm büyüklüktedir. Dişilerin ventral yüzünde anal plaklarvardır.TropilaelapsVarroa’yagöredahauzunvedarolmaklabirlikteVarroa’dandahahızlıhareketeder.

Tropilaelaps clarea. (OIE 2008)

TropilaelapsclareaeilkkezA.melliferakolonilerinde1961 yılında saptanmış önceleri tüm tropikal Asya’daproblem yaratırken giderek yaşam alanı genişletmiştir.Etkenve larvalarıhemyavruarıgözlerindehemdeerişkinbalarısındabulunur.BuözelliğiileVarroa’yabenzemesinekarşın T. clareae larvaları daha hareketli ve sık beslenenVarroa’nın aksine tamamen yumurta içinde gelişen tümüremesini yavru gözleri içinde tamamlayan ve olgunlarıerginarılardaforetikyaşayanbirparazittir.VarroaparazitinekarşıbaskınolanT.clareaebalarılarınınyavrusuzortamındaçokkısasürecanlıkalabilir.Varroa’nınaksineerginarılardauzun süre canlı kalamaz. T. clareae’nin yaygın olduğukovanlardagenellikleV.destructor’unyaşamortamıbozulur.ParazitVarroa’yagöregeometrikolarakdahahızlıyayılır.V.destructortropikbölgelerdışındayaygınolarakbulunurkenT. clareae hem tropik hem de subtopik bölgelerdeyayılmaktadır

Yayılışı

HastalıketkeniAsya’daAfganistan,Burma,Çin,HongKong,Java,Malezya,Pakistan,Filipinler,Tayvan,Tayland,Vietnam ve İran’da saptanmıştır. Kenya’da olgu sunumuolarak bildirilmiştir. Bu nedenle 2012 yılında ülkemizdeihbarımecburihastalıklarlistesindeyeralmıştır.A.mellifera

kolonilerindeV.destructorileberaberbulunduğuzamanlardaT.clareae%46’nınüzerindeolduğundaV.destructor%5’inaltındakalmıştır.BununlabirlikteaynıkolonilerdeVarroa,Tropilaelaps’tandahayoğunbulunmuştur.YavruarıgözlerindedahayoğunbulunmasıVarroa’dan daha hızlı ürediğini ve koloni tahribatının dahafazla olduğunu göstermiştir. Yapılan çalışmalar T. clareaeenfestasyonlarınındahahızlıolduğunugöstermişancakilaçuygulamalarındandahaçabuketkilendiğinigöstermiştir.

Parazitin gelişmesinde;

• Yumurta• Larva• Protonimf• Deutonimf• Olgundönemleribulunmaktadır

Bugünekadaryapılançalışmalardaparaziteülkemizderastlanmamıştır. Bal arılarında görülmeyen Tropilaelapskoenigerum Srilanka’da Apis dorsata’larda saptanmışözelliklekraliçearınınpupaveişçiarıgözlerindesaptanmışnadirenerginarılardadagörülmüştür.

Belirtileri

Yavru gözleri açıldığında çok sayıda farklı gelişmedöneminde parazitlerin görülmesi, kovan çıkış deliğindekanatsız, deforme bacaklı veya eksik ekstremiteli arılarıngörülmessienönemlibelirtilerdir.Abdomenkısalığıgörülür.Kovan koloni sayısı hızla düşer. Bal akım zamanı verimdüşüklüğü dikkat çekicidir. Özellikle tedavi yapılmayankolonilerde Varroa sayısının hızla azalması ve sonuçtakoloninin sönmesi veya kovanı terk görülebiliri. Tamamenyavru gözlerini tercih eder ergin arılardan hemolenfememezler. Etken Varroa ile birlikte olduğunda Varroa’yayaşamaşansıvermezonagöredahapatojendir.Parazitintamamen yavru gözlerine adapte olması nedeni ile aynıkolonide Varroa destructor ile birlikte bulunduğunda dahabaskın ve Varroa’nın gelişme ortamını bozar. Hızlı yavruölümlerine yol açıp sekonder bakteriyel ve vial etkenlereortam hazırlar. Tropilealaps enfestasyonları ergin arılardada görülmesine karşın ağız organelleri atrofik olduğuı içinhemolenfle iyi beslenemezler. BalarılarınaDWVvirusunu


6naklederek patojeniteyi şiddetlendirirler.Gezginci arıcılık yüzünden ülkemizde özellikleİransınırıbirinciderecederiskaltındadır

Epidemiyoloji

Ülkemizde bulunmamasına karşın İhbarı mecburihastalıklararasınaalınmıştır

Yavru gözleri açıldığında çok sayıda gelişme dönemindeparazitlerin görülmesi kanatsız, deforme bacaklı , eksikekstremiteli arılar ,Abdomen kısalığı, Kovan koloni sayısıazalmaveBalakımzamanıverimdüşer.Tedaviyapılmayankolonilerde varroanın hızla azalması sonuçolarak kovanıTERKgörülür.Varroanıninsidensigibidüşünülmesinekarşındahahızlıkovanısöndürür.

Genel Risk Faktörleri

Konuhakkındauzmanpersoneleğitimigörselveyazılıbasındaönemlimaliyetlerdir.Ayrıcaerkenuyarısistemininkurulmasıönemlibirmaliyetolacaktır.

Hastalık etkeninin görülmesi ve morfolojik olarakVarroa’danayrılmasıgereklidir.ParazitVarroa’danuzunvedaha hızlı hareket eder. Yaklaşık 100-200 ergin arı pudraşekeriiçinealınıpdoğrusalşekilde5dakikaçalkalanarak0,4mmeleklerdengeçirilerekparazitinvarlığıortayakonabildiğigibi kapalı yavru gözlerinde varlığı araştırılır. Özellikle balarılarının pupa döneminde varlığını ortaya koymak dahakolaydır. Kovan tabanına yapışkan bir açık renk kağıtkonmasıvekoloniyedumanverilmesiilekağıtüzerinedüşenparazitlergörülür.Hastalığınteşhisindeherhangibirserolojikyadamolekülertanıyokturvegereklideğildir.alkolleyıkamatekniği kullanılmaklabirlikte çok sayıda arı kaybınanedenolmaktadır. Esas olarak kapalı yavru gözlerinde aranmasıgereklidir.

Hastalığınsağıtımındabiyolojikvekimyasalmücadele

yöntemleri ile başarılı sonuç alınabilir. Biyolojik yöntemdekraliçe arının kovan içinde küçük bir göze hapsedilerekyeni yavru gözlerinin oluşması engellenip parazitin üremeortamı bozulur. Parazitin pozitif olduğu kolonilerde kapalıyavrugözlerininuzaklaştırlmasıiyibirseçenektir.Kimyasalmücadelede fluvalinat buharı, flumethrin, caumaphos veamitraz Varroa tedavisine benzer şekilde kullanılır. Sonyıllarda organik olarak tymol ve formik asitin kullanımıdenenmişformikasitintoplam80ml/4haftakullanımındanolumlu sonuç alınmıştır. Bu nedenle formik asit kullanımıdaha sağlıklı bulunmuştur. Korunmada hastalık etkenisaptandığında bildirimde bulunulmalı, koloniler güçlü vepolen tuzaklı olmalı, özellikle ülkemizin önemli bir gerçeğiolan gezginci arıcılık kontrollü yapılmalıdır. T. clareaeihbarı mecburi bir etken olduğu için arıcılar bu konudabilgilendirilmelidir. Oğul alma, koloninin yerini değiştirmebaşarılısonuçverir.

Hastalık etkeni Asya kıtasında sınırlı bir alandabulunmakla birlikte bulunduğu kolonilerde birinci derecezararlıhalinegelmiştir.Varroa’dandahatehlikelivehızlıbirşekildekolonileriyokeder.Potansiyelbirekonomikkayıpiletozlaşmakaybıgörülür.

• Uyguniklimveüremekoşulları• Varroanınürediğiheryerde• Kısazamandayayılma• Ekonomikzarar• Çokazyavrulualanolsabilekolonidevarlığınıdevam

ettirebilir.• Kışın• Küreselısınma

İklimdeğişikliğinebağlıolarakdahakuzeyeTürkiye’ye yönelecektir. Hastalığın etkeninin şu an ülkemizdeolmayışı gerekli hazırlık çalışmaları için fırsattır. Özellikleİran sınırında erken uyarı sistemi kurulmalıdır. 15-20 km


7

Kaynaklar

Amrine,J.Noel,B.,Mallow,H.,StasnyT.,SkidmoreR.2004.UsingessentialoilsforHoneybeemitecontrolWestVirginia.UnivExt.ServiceAndersonDL.,MorganMJ.2007GeneticandmorphologicalvariationofbeeparasiticTropilaelapsmites(Acari;Laelapidae)newandredefinedspecies.Exp.Appl.Acarol.431-24.Annonymus.2008.OIETerrestrialManualChapter2.2.6.-Tropilaelapsinfestationofhoneybees(Tropilaelapsspp.)419-423.BurgettM.,AkratanakulP.MorseR.A.1983.Tropilaelapsclareae:aparasiteofhoneybeesinsoutheastAsia.BeeWorld,64,25–28BüchlerR.,DrescherW.TornierI.1992.GroomingbehaviourofApiscerenaApismelliferaandApisdorsataanditseffectontheparasiticmitesVarroajacobsoniandTropilaelapsclareaeExperimentalAppliedAcarology16:313-319.CoffeyMF.2007.Parasitesofhoneybee.Ea-ascAgricultureandfoodUK32-34.Ellis,J.D.2004.Theecologyandsmallhivebeetles.PhDDissertation,RhodesUniv.,Grahamstown,SouthAfrica.Ellis,J.D.,Hepburn,H.R.,Luckman,B.,Elzen,P.J.2004.Theeffectsofsoiltype,moistureanddensityonpupationsuccessofAethinatumida.Enviro.Entomol.,33,794-798.Hood,M.V.2004.Thesmallhivebeetle,Aethinatumida,BeeWorld,85,51-59.HoppeH.,RıtterW.StephenE.1989.Thecontrolofparasiticbeemites:VarroajacobsoniandTropilaelapsclareaewithformicacid.Am.BeeJ.,129,739–742.MahmoodR.,WagohoureES.,RajaS.SarwarG.AslamM.2011Effectoftymolandformicacidagainsectoparasiticbrrod

miteTropilaelapsclareaeinApismelliferacoloniesPakhistanJ.Zool.43(1)91-95.MorseRA.,NowogrodzkiR.1990Honeybeepests,predatoranddiseases.SecondeditionCornellUniversityPress188-200.Muerrle,T.M.,Neumann,P.,Dames,J.F.,Hepburn,H.R.,Hill,M.P.2006.Susceptibilityofadultsmallhivebeetletoentomopathogenicfungi.J.EcenomicEntomol.,99,1-6.Pettis,J.S.,Shimanuki,H.A.2000.Observationsonthesmallhivebeetle,Aethinatumida,MurrayintheUnitedStates.Am.BeeJ.,140,152-155.Sammataro,D.,GersonU.,NeedhamG.2000.Parasiticmitesofhoneybees;Lifehistory,implicationsandimpact.Annu.Rev.Entomol.519-548SammataroD.,YolderJA.2012Honeybeecolonyhealth.CRCpress,37-54.ShimunakiH.,KnoxDA.2000.Diagnosisofhoneybeediseases.USADepert.Agri.No:690,57p.Spiewok,S.,Neumann,P.2006.Crypticlow-levelreproductionofsmallhivebeetlesinhoneybeecolonies.J.Apic.Res.,45,47-48.Spiewok,S.,Pettis,J.S.,Duncan,M.,Hart,R.S.,Westervelt,D.,Neumann,P.2007.Smallhivebeetle,Aethinatumida,populationsI:Infestationlevelsofhoneybeecolonies,apiariesandregions.Apidologie,38,595-605.Webster,TC.,DelaplaneKS.2001.MitesoftheHoneybee.Dadantandsonspublish.280p.WoykeJ.1993.PracticalcontrolmethodoftheparasiticbeemiteTropilaelapsclareae.Am.BeeJ.133510-511.WoykeJ.1994.RepeatedegglayingbythefemalesoftheparasitichoneybeemiteTropilaelaosclareaeApidologie25.327-330.Zeybek,H.1991:ArıHastalıklarıveZararlıları.T.K.BHayvanHastalıklarıArastırmaMüdürlügü96s.Etlik,Ankara.

Aethida tumida

Aethida tumida

Tropilaelaps spp.

Aethida tumida Tropikal Meyve ithalatı tüm gümrük kapıları risk

AethidatumidaMeyveithalatıkarahavavedenizgümrüklerigörselveyazılıbilgilendirilmeli-sıkıkontrol

Küçük kovan böceği ve Tropilalaes spp. Enfestasyonlarının Risk haritası ve Erken uyarı noktaları

aralıklarlabubölgelerdesabitarılıklardansezondaaydabirnumune alınıp incelenmelidir. ÜLKEMİZDE YOK ANCAK İRAN SINIRINDA SABİT ARICILAR TAKİP EDİLEREK ÖNLEM ALINMALIDIR

Kontrol Önlemleri

Biyolojik yöntem:

- Kraliçearınınkovaniçindeküçükbirgözehapsetmek.

- Kapalıyavrugözleriniuzaklaştırmak(parazitpozitif)

- Kolonilergüçlüvepolentuzaklıolmalı

- Gezginciarıcılık!

- Oğul alma, koloni yerini değitirme başarılı sonuçvermiştir.

- Bilgilendirilme

- T.clareae hastalığından şüphe eden veya hastalığınvarlığından haberdar olan arıcılar,veteriner hekimler,muhtarlar, köy koruyucuları, gemi kaptanları,gümrükmemurları tarafından yetkili otoritelere, yetkili otoritelertarafındanisederhalBakanlığabildirilir.

Etkenle bulaşık olduğu bilinen ülkelerdenher türlü arıcılık malzeme ve damızlık alımıkontrol altında olmalıdır. Özellikle sınır bölgelerine(İRAN) yakın kolonilerde şüpheli durumlar hemenbildirilmelidir. Arıcıların sezon toplanma odakları (Trakya,Muğlavb.)sıkıkontroledilmelidir.

Konu ile ilgili arıcıların bilgilendirilmesi(Özellikle iransınırı)önemlidir.

KONTROL İÇİN ERKEN UYARI SİSTEMİ OLUŞTURULMALIDIR!

Temel IPM (Entegre zararlı idaresi) arıcı prensipi:

KabuledilebilirzararlıseviyesiÖnleyicikültüruygulamalarıİzlemeuygulamalarıGenetikkontrol(Dirençliarıhatları)MekanikkontrolFizikselkontrolBiyolojikkontrol(varroaileaynı)Kimyasalkontrol(varroaileaynı)


8

Türkiyeuygunekolojisi,zenginflorasıve arı materyalindeki genetik varyasyonuile arıcılıkta 21.yy’da söz sahibi olacakülkelerden biridir. Aynı zamanda ülkemizdünyanınenönemli12genmerkeziarasındaolup, 10.000’in üzerinde doğal çiçekli bitkitürüvebölgesel koşullarauyumgöstermişarı ırk ve ekotipleri bulunmaktadır. Bir kıtaülke durumunda olan ülkemizde, farklıcoğrafi bölgelerin bulunması, birbirindendeğişik iklimlerin yaşanmasına, buna bağlıolarak da zengin bitki tür ve çeşitliliğinortayaçıkmasınaimkanvermiştir.

Tozlayıcı böcekler arasında enönemlisiarılardır.Dünyadayayılışgösteren250binden fazla çiçekli bitki türü arasındayaklaşık 20 bininin arılar tarafından ziyaretedildiği kaydedilmektedir. Türkiye’de doğalveya kültüre alınan yaklaşık 300 bitkitürününnektarlıolduğuvearıcılıkaçısındanönem taşıdığı bildirilmektedir. Arılar nektarvepolentoplamakamacıylaçiçekleriziyaretetmekte, nektarı karbonhidrat kaynağıolarak,polenleriisedahaçokproteinkaynağıolarakdeğerlendirmektedirler(Güler,2006).

Polinasyonda Bal Arılarının Rolü ve Önemi

Apis türleri önemli çiçek ziyaretçisive çeşitli bitkilerin tozlayıcısıdırlar. Tümbalarısı türleri içerisinde sadece Apismellifera, tarımsal ürünlerin ve diğer

bitkilerin ticari tozlaşması için yaygın birşekildekullanılmaktadır.Balarısıtarafındangerçekleştirilen tozlaşma meyve türlerindemeyve bağlama ve ürün için gerekli olup,uygun tozlaşma sadece bitkisel üretimacısından değil, aynı zamanda meyvekalitesiiledeyakındanilişkilidir.

Bal arıları idare edilebilme vetarım alanlarına kolayca taşınabilmeözelliklerine sahiptir. Bal arıları tarafındangerçekleştirilen tozlaşma hizmetlerinindeğeri genellikle milyarlarca dolarla ifadeedilmektedir.Yeryüzündedeğişikfamilyalaraait20.000’denfazlaarıtürübulunmaktaveApidae familyasındaki Apis cinsine girentürlere balarısı denmektedir (Özbek, 1979).Balarıları insanoğluna bal, balmumu, arızehiri, polen, arısütü ve propolis üretimiile büyük hizmet sunmaktadır (Free, 1970;McGregor,1976).

Çiçekli bitkilerin temel tozlayıcısıolarak kabul edilen rüzgâr, hem homojentozlaşma sağlayamaması, hem de ağırçiçektozlarını taşıyamaması yüzündenbirçok bitki türlerinde tozlaşma için yeterliolamamaktadır. Çiçeklerin tozlaşmasıiçin arılara, arıların da beslenmesi içinçiçeklereihtiyaçlarıvardır.Kaliteliveyüksekverimli ürun elde etmek, modern meyveyetiştiriciliğinin en önemli amacıdır. Bu

Meyve Yetiştiriciliğinde Polinasyonun Önemi, Verim ve Kaliteye EtkisiGiriş

Prof.Dr.Turan KARADENİZ

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi Bahçe Bitkileri

Bölümü, Bolu.


9amaçla, tozlanmavedöllenmeninbiyolojisi iyibilinmelidir.Yabancı tozlanan bitkilerin hemen hemen tamamında,kendine tozlanan bitkilerin ise birçoğunda arıların yapmışolduğu tozlaşma verim artışına neden olurken, ürünün dekalitesini artırmaktadır. Yetersiz tozlanma ve döllenmesonucundaşekilsiz,çarpık, tatsızvepazardeğerleridüşükmeyveleroluşmaktadır (McGregor,1976;Free,1993).Sertçekirdekli, yumuşak çekirdekli ve sert kabuklumeyvelerinyanında erselik yapıda çiçeklere sahip olan üzümsümeyvelerdekalitelivefazlameyvetutumuiçintozlaşmanınçokiyibirşekildegerçekleşmesigerekmektedir.

Türkiyeönemlibirarıcılıkpotansiyelinesahipolmasına,koloni bakımından dünyada ilk beş ülke arasında yeralmasınavefarklıbölgelerdeyürütülençalışmasonuçlarınagöre bitkisel üretimde artış kaydedildiği ortaya çıkartılmışolmasına rağmen, balarıları polinasyonda yeterincekullanılamamaktadır. Bu potansiyelin kullanılamamasıönemlibirekonomikkaybasebepolmaktadır.

Bitkisel üretimde ürün miktar ve kalitesininartırılmasındabalarısınınönemibirçokaraştırıcıtarafındanvurgulanmıştır (Pinzauti, 1990; Özbek 1992; DelaplaneveMayer, 2000). Öyle ki, yabani arıların yetiştirilmesi vesayılarınınazolmasıçoğubitkilerdebüyüktarımalanlarındabal arısının kullanılmasını daha avantajlı hale sokmuştur(Free1993).

Çoktitizvebüyükemekleortayaçıkarttığıürünleriniinsanınhizmetinesunmasınakarşın,buböceğinasılönemiyabanivekültürbitkilerindetozlaşmaaracılığıyladöllenmeyi

gerçekleştirerek meyve ve tohum bağlamayayardımcıolmasıdır(Doğaroğlu,1985).

Tozlanma,döllenmeyisağlayan ilkeylemveürün miktarını belirleyen en önemli faktör olup, aynızamanda,meyveşeklinivebüyüklüğünüdeetkilemektedir.Polenerkekbitkilerdeolduğuiçinbunlarındişiçiçeklerüzerinetaşınarakdöllenmeyisağlayabilmelerinde tozlanma faktörüönemli bir yere sahiptir. Bal, balmumu, arısütü, arı zehirivepropolisgibi gıdave farmakolojikdeğerleri çokyüksekolanürünleriüretenbalarısı,bunlardançokdahaönemlibireylemolan bitkilerdeki tozlaşmayı gerçekleştirerek ürününnicelik ve nitelik yönünden üstün olmasını sağlamakta,meyve şeklini ve büyüklüğünü etkilemektedir. Dünyaüzerindekibitkilerin%70’ininpolinasyonuarılar tarafındansağlanmakta,gerçekleşenpolinasyonun%80’nindenfazlasıda balarılarınca yapılmaktadır (Özbilgin, 1999). Şunu davurgulamak gerekir ki, arıların yaptığı tozlaşma sadeceyabancıtozlaşmaya ihtiyaçduyanbitkilerdedeğil,kendinedöllerolanlardadaürününkalitevemiktarınıetkilemektedir(FreeveWilliams,1976).

Günümüzde tarıma önem veren ülkeler, balarısını,moderntarımınenönemliunsuruolarakkabuletmektedirler.Balarısındanpolinasyondaazamiderecedeyararlanabilmekiçinarılığıntozlaşmasıistenenbitkilerebelirlibiruzaklıktanfazla olmaması gerekmektedir. Eckert (1983), bal arısının11.3 km mesafeye kadar gidebildiğini, ancak 800 m’ yekadar olan uzaklıkta yoğun olarak çalıştığını, Lecomte(1960), balarısının mecbur kalmadıkça 600 m’ den dahauzaklaragitmemeeğilimindeolduğunukaydetmektedirler.

ABD’de tozlaşma amacıyla ilk kovan kiralamanın1909’da gerçekleştirildiği belirtilmekte, ancak 1970’liyıllardanitibarenönemliartışgösterdiğivesonyıllardadaenyüksekdüzeyeulaştığıgörülmektedir.ABD’de1998’de2.5milyon adet arı kolonisinin kiralandığıABD’de, arı kolonisisayısının2.9milyonolduğugözönünealındığında,arılarıntozlaşmada kullanılmasına nedenli önem verildiği ortayaçıkmaktadır.Zira,dünyanınenönemlibademüretimalanlarıarasında yer alan Kaliforniya’da 1999 yılında 1milyon arıkolonisinin tozlaşmada kullanılmak amacıyla kiralandığıraporedilmektedir.ABD’de1995yılırakamlarınagörebalarılarınınbademüretiminekatkısının360,6Milyon$olduğu(Traynor, 1999), bademde polinasyonun tamamı arılartarafındangerçekleştirildiğikaydedilmektedir (Robinsonveark.1989).ABD’debalarılarınıntozlaşmadakullanılmasıilebitkisel üretime ekonomik katkısı 1989 yılında 9,3 milyardolar olarak belirtilirken, bumiktar 2000yılında15milyardolarolarakhesaplanmıştır.

Crane (1975), dünya genelinde arı polinasyonu ileeldeedilenürününoyılüretilenbalındeğerinin50katındanfazla olduğunu, Levin (1983), ABD’de 1980 yılında arıtozlaşması sonucu meydana gelen ürünün o yılki bal vebalmumu değerinin yaklaşık 143 katı olduğunu ve bununda 19milyar dolar değerine ulaştığını kaydetmektedir. Bu


10nedenle yeterli düzeydepolinasyonu sağlamakiçin çiçeklenme dönemlerinde arı kolonilerineihtiyaçduyulmaktadır.Dünyagıda ürünlerinin%

90’ı 82 bitki türünden elde edilmektedir. Bu bitkitürlerinden 63’ü (%77) arıların polinasyonuna ihtiyaç

duymaktadır(DelaplaneveMayer,2000).Özellikle39bitkitürüiçinarıpolinasyonumutlakagereklidir.Öylekitozlaşmaolmadığızamanbitkiselüretimde%30gibibirdüşüşolacağıgerçeğisözkonusudurİnsangıdasının1/3‘üdoğrudanveyadolaylı olarak arı polinasyonuna ihtiyaç duyan bitkilerdenoluşmaktadır.

ABD’deson20yıliçerisindeelmaüretimindeyaklaşık% 10 düzeyinde artış olduğu, bunun da polinasyondakullanılan arı kolonisi sayısının 250 binden 275 bineyükselmesinden kaynaklandığı, kiraz, vişne ve armut gibimeyvelerin üretiminde ise son 10 yılda artış olmadığı,bunun sebebini ise, bu meyve türlerinin polinasyonundaarılarınkullanılmadığıbilgisininbulunduğuifadeedilmektedir(MorseveCalderone,2000).

Benzer şekilde, başta çilek olmak üzere bir çoküzümsü meyveler ve kivi gibi çekirdek sayısı fazla olanmeyve türlerinde arı ziyaretinin defalarca olması çekirdeksayısında önemli düzeyde artış sağlamakta, bu dameyvelerdeşekillerinindüzgünolmasına,tatvearomalarınyüksek oluşmasına imkan vermektedir (Blanchet ve ark.,1991;Goodwinveark.,1991;Svensson,1991).

Yumuşak çekirdekli meyve türlerini ziyaret edenarıların % 45-90’ını, sert çekirdeklilerin % 81-97’sinibalarıları oluşturmaktadır (Özbek, 2003). Ancak, meyveyetiştiriciliğinde göz önüne alınması gereken önemli birhusus, hedef alınan bitki yeterince çiçeklenmeden arıkolonilerininbahçeyegötürülmemesidir.Zirabaşkabitkilereyönelen arıların tekrar tozlaşması istenen bitkiyi tercihetmelerisözkonusuolmayabilir(Corbet,1996).

Meyve bahçelerinde balarısı kolonilerinin verimiartırıcı yönde çok önemli katkılar sağladığı ve etkinkullanıldığıtakdirdemevcutbahçelerdenverimartışıolacağıaşikârdır.Ziraçiftçilertümkültürelişlemlerieksiksizyerinegetirip polinasyona önemvermezlerse, bol ve kaliteli ürüneldeedemeyeceklerdir.

Doğalmeralarınındışındagenişalanlardakiraz,elma,armut,kivi,turunçgil,badembahçeleri,doğalolarakyetişenyaban mersini, alıç, kocayemiş, kestane ormanları gibi

nektarvebalbakımındanzenginolanmeyvealanlarıarıcılığıngelişmesinevebalüretimineolumlukatkısağlamaktadır.

Günümüzde5milyonunüzerindekiarılıkovansayısı,82 bin ton bal üretimi ve 4500 ton bal mumu üretimi iledünya üretiminde üst sıralarda bulunmaktayız. Bu haliylearıcılığınülkeekonomisinebalvebalmumuolaraksağladığıkatkı150milyon liradanoldukça fazladır.Arıcılığınbitkiselüretime olan katkıları da dikkate alındığında bu faaliyetinekonomimizeolantoplamkatkısının500milyonliracivarındaolduğu tahmin edilmektedir (Sıralı, 2010). Ancak ülkemizarıcılığı, doğal kaynakların bu zenginliğinden yeterinceyararlanamamaktadır. Her yıl boşa akıp gitmekte olan bumilli serveti bal ve diğer arıcılık ürünlerine çevirmek içinarıcılıkeğitimvearaştırmalarınayoğunlukverilerek, teknikyöntemlerleyapılmasınısağlamakvearıcılığı teşviketmekhedeflenmelidir.

Diğeryandan,mevcutnektarvepolenkaynaklarımızınyalnızca 1/10’unu kullanmakta olduğumuz sık sık ifadeedilmektedir. Bu görüşe göre, ülkemize ait bal verimiortalamasınıartırmayayönelikçalışmalardamateryalolarakkullanılacak hammaddenin ülke potansiyelinde mevcutolduğuanlaşılmaktadır(Sıralı,2010).

Bunlarınyanında,sonyıllardatarımdayapılanyoğunkültürel işlemler,özelliklepestisitlerinkullanımısonucundayabani polinatörlerin sayısında önemli ölçüde azalmanınolduğu gözlenmektedir (Free, 1992). Yabani polinatörvarlığında ortaya çıkan bu azalma, tarım alanlarında veyabani bitki populasyonu düzeyinde de önemli azalmalarayolaçmaktadır.Polinatörvebitkidüzeyindekibuazalmayı


11giderecek olan yegane tozlayıcı ise bal arılarıdır (KorkmazveAydın,1999).Balarılarıkokular,nektarsalgıları,yapılarıvediğerbazıtanınmaözellikleriiletozlanmahizmetindeaçıkaraöndedir.

Etkili bir tozlaşma için, çiçeklenme zamanı 1 hektaralandaenaz3–4arıkovanıbulundurulmasıyeterlidir.Ancak,arıfaaliyetininyüksekolmasıiçin,bahçeninrüzgarakapalı,güneşlenmesi bol olmalıdır.Rüzgar vegölge arı faaliyetiniazaltmaktadır. Bu da çiçeklerin iyi tozlanamamasına,meyvelerinküçükkalmasınasebepolacaktır.

Yürütülen çalışmalarda polinasyonun verim vekaliteyeolanetkileriaraştırılmıştır.Nitekim,Orduyöresindekiviasmasındayürütülenbirçalışmada,balarılarınınmeyveveriminiönemliorandaartırdığı,arılarınpolinasyonuileeldeedilen meyvelerin nitelik ve nicelik yönünden albenisininyüksekolduğu,dahakolaypazarlanabildiği,balarısınaaçıkolanalandaneldeedilenmeyvelerdeCvitamininortalama111,85 mg/100g, arı girişine kapatılan meyvelerde ise83,99mg/100golduğubelirlenmiştir(Kuvancıveark.,2010).Yürütülenbaşkabirçalışmada,balarılarınınçilekbitkisinderüzgarveküçükböceklerletozlanmayagöreönemliorandaartışsağladığı,enyüksekverimin2320.8gr/m2ilebalarılarıgirişine serbest bırakılan birim alandan, 1387.8 gr/m2 ilemorfolojikolarakbalarılarındanküçükböceklerin,733.1gr/m2ilerüzgarınetkiliolduğualandaneldeedilmiştir(Kuvancıveark.,2010).

Vithanage (1990), Avokadoda balarısı tozlaşmadakullanıldığındaağaçbaşınadüşenortalama788adetmeyveolmasına karşın, balarısının yokluğunda 227 adet meyveeldeetmiştir.

Ordu Yöresinde Bal Arılarının Elma Polinasyonu Üzerine Etkileri

2013 yılında Ordu ili Öceli Köyünde yürütülenbir çalışmada sağlıklı, tam verim çağında bir Sınapelma ağacından hasat edilen meyveler kalite sınıflarınaayrılarak,hersınıfınmeyvemiktarıveniteliğibelirlenmeyeçalışılmıştır. Meyvelerin %70’i şekil bozukluğu ve küçükoluşundan dolayı 2. Sınıf grupta değerlendirilmiştir.Elmadakişekilbozukluğuveküçükmeyveoluşununbirçoksebebiolabilir.Bunlararasındakusurludöllenme,çokfazlameyve tutumu, meyvenin beslenme yetersizliği, kültüreluygulamalardakieksiklikler,hastalıkvezararlılargibibirçoksebepsayılabilir.Orduyöresindefındıkiçkurduilemücadeledönemielmalarınçiçeklenmedöneminerastlamaktavebalarıları kimyasal ilaçtan zarar görmemesi amacıyla bölgedışına çıkartılmaktadır. Dolayısıyla, elmanın tozlanmadöneminde yetersiz arı meyvelerde şeklin tam olarakoluşmasınıengellemektetdir.Literatürlerdendeanlaşılacağıüzere, şekil bozukluğu ve küçükmeyve oluşu gibi meyvekalitesindekinoksanlıklargenelolaraktozlanmavedöllenmenoksanlığındankaynaklanmaktadır(Özbek1992;Delaplaneve Mayer, 2000; Morse ve Calderone, 2000; Free 1993;FreeveWilliams,1976).Bugruptakielmalarınpazardeğeri

2014 yılı fiyatlarına göre 10 krş olduğu gözönüne alındığında, elma üretimimizin önemlibir kısmı maalesef girdi maliyetlerini dahikarşılayamamaktadır. Ordu ili elma üretiminin9203 ton olduğu (Anonim, 2013 a), bunun %70’ninikincisınıfelmaolmasıdurumunda6442tonununpiyasada10 krş değerinde alıcı bulacağı varsayılmaktadır. Yine,Türkiye genelinde elma üretimin 3128000 ton (Anonim,2013a) olduğuve tozlanmayabağlı olarak şekli bozukveküçükmeyveoranının%70’lercivarındaolmasıdurumunda,pazarlanabilirEkstraveI.Sınıfelmamiktarımızın938400tondolayındaolacağı,geriyekalan2189600tonelmanınaslındameyve suyuna işlenmesi gereken meyve olduğu ortayaçıkmaktadır.Yada,içpiyasadatüketicilerimizeII.Sınıfelmayedirmeye devam etmekteyiz. Ülkemiz elma üretiminde,elma yetiştiriciliğinin yoğun yapıldığı yörelerde kültüreluygulamaların yerinde ve zamanında yapıldığını kabulederek,II.Sınıfelmaoranının%70’lerinaltındaolacağınıümitetmekteyiz.Yinedeelmadaihracatımızınnedençokdüşükdüzeylerdekaldığısorusununcevabıbulunmalıdır.

Yurtdışındayürütülençalışmalardabalarılarınınelmaüretiminde verimi olumlu yönde etkilediği, polinasyondakullanılan kolini sayısının artmasına bağlı olarak elmaüretiminde artışın olduğu ifade edilmektedir (Morse veCalderone, 2000). Benzer şekilde, kivi, çilek ve bir çoküzümsümeyvelerdearıziyaretinindefalarcaolmasıçekirdeksayısındaönemliartışsağlamakta,budameyvedeşekilindüzgün olmasına, tat ve aromaların yüksek oluşmasınaimkan vermektedir (Blanchet ve ark., 1991; Svensson,1991).

Sonuç olarak, elma yetiştiriciliğinde bal arılarınıntozlanmavedöllenmeüzerineetkileribilimselolarakortayakoyulmuş,ancakbununönemiyetiştiricilertarafındanhaleniyiceanlaşılamamıştır.Kaldıkibalarılarının,oransalolarakazdaolsabazıelmayetiştiricilerincebahçelerinezararverdiği,öyleki“değilbahçedenarı,yılandahigeçsebahçeyezararverir” şeklinde bir kanaatlerin olduğu bilinmektedir. Şunurahatlıkla ifadeedebilirizki,gerekelmagerekseböceklerletozlanan diğer meyve bahçelerinde bal arıları meyvetutumunu vemeyve kalitesini önemli düzeyde artırmakta,dolayısıyla pazarlanabilir meyve oranı artarken, ıskartaolarakifadeedilenyabahçedebırakılacakyadameyvesuyufabrikalarına 10 krş’a satılacak meyve miktarında önemlioranda azalma, diğer yandan, yüzlerce tonluk polen venektarlarımızdeğerlendirmeimkanınakavuşmuşolacaktır.

Arılar, sadece kültür bitkilerinde tozlaşma yaparakürünün nicelik ve nitelik yönünden artmasını sağlamaklakalmayıp, doğadaki yabani bitkilerde de tozlaşmayıgerçekleştirerek,bubitkilerinçoğalıpyayılmalarına, yabanhayatının gelişmesine, bitki ve hayvanlarda çeşitliliğinartmasınaimkansağlamaktadırlar.

Ülkemizde bal arısının bitkilerin tozlaşmasındakullanılması kavramı, son yıllarda telaffuz edilmeye


başlanmıştır. Türkiye’de arıcılığın bu sahadagelişmiş ülkelerin düzeyine çıkabilmesi

için arıların kültür bitkilerinin polinasyonundakullanılmasının üzerinde durulmalıdır. Diğer tarımtekniklerinin gereği gibi kullanılmasına ek olarakbalarısının tarımın vazgeçilmez unsuru olarakgörülmesi ve tozlaşmada başarılı bir şekildekullanılmasıgözardıedilmemelidir.Bitkiselüretimeyönelik görevlendirilen araştırma enstitülerindeüretim, verim artışı, adaptasyon gibi çalışmalardamutlaka balarılarının kullanılması zorunlu halegetirilmelidir. Böylece hemdaha bol hemde dahanitelikli ürün alınacak, aynı zamanda arıcılığıngelişmesine imkan sağlanmış olunacak, bal venektarkaybımızazalacaktır.

Sonuçolarakbalarılarıkendigıdaihtiyaçlarınıteminederken insanlığavedoğayaoldukçaönemlikatkıda bulunmaktadır. Bunların başında bitkiselüretimdemiktar ve kaliteyi artırmak, yaban hayatıiçin tozlaşma ve meyve tutumunu sağlamak,tohumların çimlenmesi ve bitkisel devamlılığısağlayarak erozyonu azaltmak, bitki tür ve çeşitzenginliğininortayaçıkmasınakatkıdabulunmakgibiçokönemliyararlarsağlamaktadır.Budenliyararlarıolanbalarılarınınmeyveyetiştiriciliğindepolinasyonamaçlıkullanılmasıülkemizmeyveciliğindekalitelivebolürünalınmasındaönemliartışsağlayacaktır.Yurtdışındageçmişi100yılıbulanbukültürünülkemizdede önemi anlaşılmış, günden güne yaygınlaşmayabaşlanmıştır. Modern meyveciliğin ilk adımındanbiri olan tozlanma ve döllenme biyolojisinintemelindearıfaaliyetleribulunmaktadır.Zira,sağlıklıbir tozlanma ve döllenmenin gerçekleşmesi içinbalarılarının kullanılması zorunludur. Başta TAGEMbünyesindeolmaküzere,meyveüretimalanlarındaarı kolonilerinin kullanılmasının mecburi tutulması,üreticilerin bu konuda bilgilendirilmesi ve teşvikedilmesi ülkemiz meyve yetiştiriciliğine olduğukadararıcılığımızadaönemlikatkısağlayacaktır.

12

KaynaklarBlanchet,P.,Ph.Douault,A.Pouvreau,1991.Kiwifruit(ActinidiadeliciosaChev.)pollination:Honey-beebehaviouranditsinfluenceonthefruit.The6thInternationalSymposiumonPollination,Tilburg,TheNetherlands,August1990.ActaHorticulturae288:376-381.Corbet,S.A.,1996.Whichbeesdoplantsneed?Proceedingsofasymposium“ConservingEurope’sBees”,London,April1995.InternationalBeeResearchAssociationandLinneanSocietyofLondon.Crane,E.,1975.Honey:AComprehensiveSurvey,Heinemann,London.Delaplane,K.S.,D.F.Mayer,2000.CropPollinationbyBees,CABIPublishing,UniversityPress,Cambridge,344pp.Doğaroğlu,M.,1985.BitkiselUretimdeVerimliliğiArtırmadaBalArısınınYeriveOnemi.YemSanayiDergisi.Sayı48.Sayfa11–15.Eckert,J.E.,1983.TheFlightRangeoftheHoneybee.J.Apric.Res.,47:257-285.Free,J.B.I.H.Williams,1976.Pollinationasafactorlimitingtheyieldoffieldbeans(ViciafabaL.)JournalofAgricultureScience(Cambridge)87:395-399.Free,J.B.,1970.InsectPollinationofFieldCrops.AcademicPres,LondonandNewYork.544pp.Free,J.B.,1992.InsectPollinationofCrops.AcademicPress.HareourtBrace.Free,J.B.,1993.InsectPollinationofCrops.2.Edition,AcademicPress,London,684pp.Goodwin,R.M.,A.TenHouten,J.H.Perry,1991.Feedingsugarsyruptohoneybeecoloniestoimprovekiwifruitpolencollection:AReview.The6thInternationalSymposiumonPollination,Tilburg,TheNetherlands,August1990.ActaHorticul.288:265-269.Güler,A.,2006.BalarısıOMUZiraatFakultesiDersKitabı.No:55S:9-11Korkmaz,A.,A.Aydın,1999.SurdurulebilirTarımdaBalArısı(ApismelliferaL.)’nınRolu.ZiraatMuhendisliğiSayı323.Sayfa24–26.Kuvancı,A.,B.Günbey,F.Konak,Y.Karaoğlan.2010.BalArısı(ApismelliferaL.)veDiğerBöceklerininÇilek(Fragariasp.)BitkisininPolinasyonunaOlanEtkileri.UludağArıcılıkDergisiSubat2010:10(1):28-34

Kuvancı,A.,A.İslam,B.Günbey,Ö.Yılmaz,F.Güney,2010.BalArısıİleTozlaşmanınKiviMeyvesindeCVitaminiİçeriğineEtkisi.Lecomte,J.,1960.Observationssurlacompotementdesabeillesbutineuses.AnnlsAbeille3(16):411-414.Levin,M.D.,1983.“ValueofbeepollinationtoU.S.agriculture”,BulletinoftheEntomologicalSocietyofAmerica,29:50-51.McGregor,S.E.,1976.InsectPollinationofCultivatedCropPlants.AgricultureHandbook496.WashingtonDc.,U.S.Depart.OfAgric.,411pp.Morse,R.A.,N.W.Calderone,2000.ThevalueofhoneybeesaspollinatorsofU.S.cropsin2000,CornellUniversity,Ithaca,NewYork.Özbek,H.,1992.Balarısı(ApismelliferaL.)’nınBitkilerinTozlaşmasındaKullanılması.DoğuAnadoluBolgesiI.ArıcılıkSemineri(3–4Haziran1992).Sayfa30–47.Erzurum.Özbek,H.,1979.KültürBitkilerininTozlaşmasındaBalArısı(ApismelliferaL.).AtatürkUniv.ZiraatFakültesiDergisi.Cilt10.Sayı1–2.Sayfa.171–177.Özbek,H.,2003.Türkye’deArılarVeTozlasmaSorunu.UludagArıcılıkDergisi42Agustos2003,Sayfa41-4.Özbilgin,N.,1999.BitkiselÜretimdeTozlaşmaveTozlaşmadaArılarınRolüveÖnemi.ETAE.PolinasyonProjesi(16–18Şubat1999).Menemen–İzmir.Robinson,W.S.,R.Nowogrodski,R.A.Morse,1989.ThevalueofhoneybeesaspollinatorsofUScrops,AmericanBeeJournal,128(6):411-423;129(7):477-487.Pinzauti,M.,1990.Kiwipollination:severalwaysofincreasingtheactivityofhoneybees.ActaHort.282:149-150.Sıralı,R.,2010.ArıcılığınTürkiyeİçinÖnemi.ArıcılıkAraştırmaDergisi,Yıl:2,Sayı:4Sayfa3-4.Svensson,B.,1991.Theimportanceofhoneybee-pollinationforthequalityandquantityofstrawberriesincentralSweden.The6thInternationalSymposiumonPollination,Tilburg,TheNetherlands,August1990.ActaHorticulturae288:260-264.Traynor,J.,1999.Providingsubsidiesforbeekeepers.BeeCulture,127(11):14.Vithanage,V.,1990.TheroleofEuropeanhoneybee(ApismelliferaL.)inavocadopollination.J.Hort.Sci.65,81-86.


13

Stres kelimesi günlük yaşamdayaygın bir şekilde kullanılmasına rağmentam anlamıyla tanımını yapmak oldukçazordur. Stres terim olarak organizmanınsağlığına veya yaşamına tehlike ve tehditolarak algılanabilecek çevresel uyarılarakarşı verilen cevap olarak tanımlanabilir.Buna benzer başka bir tanımlamadaise canlıların performansını azaltanonların kontrol mekanizmalarına ağır işyükleyen, çevre şartlarına verilen yanıtolduğu belirtilmektedir. Stres, hayvanyetiştiriciliğinde de kaçınılmaz sonuçlaraneden olabilen, hastalıklara yol açabilenve hatta ölümle sonuçlanabilen, zararlıçevre şartlarına organizmanın verdiğireaksiyonlarolarakdatanımlanabilmektedir.İyi ya da kötü olsun karşılaşılan yenidurumlar canlının sınırlarını zorlamaktave organizmanın bu yeni durumlara uyumsağlaması için tepkiye yol açmaktadır. Buetkiye karşı oluşturulan karşı cevap “strestepkisi” olarak tanımlanmaktadır. Stresenedenolantümetkenler“stresör”kelimesiile ifade edilmektedir. Genetik yapı, yaş,cinsiyet gibi canlı vücuduna ait olanlara“endojenstresörler”,sıcak,soğuk,kimyasalmaddeler, radyasyon, mikroorganizmalargibi vücut dışından gelenler “eksojenstresörler”olarakadlandırılmaktadır.

Selye (1956) çalışmasında, canlınınstresli durumlarda verdiği üç aşamalıtepkiyi “Genel Uyum Sendromu” olaraktanımlamıştır. Buna göre, organizmanınstrese tepkisi alarm, direnme veya

adaptasyon ve tükenme olmak üzere üçevredegelişmektedir.

Alarm Evresi: Merkezi sinir sistemininharekete geçtiği, vücut savunmasistemlerininaktiveedildiğievredir.Stresörhipofiz bezini ve sempatik sinir sisteminitetiklemektedir.

Direnme veya Adaptasyon Evresi:Yüksekdüzeyde kortizol, noradrenalin ve adrenalinsalınımıoluşmaktadır.

Tükenme Evresi: Adaptasyonun başarılıolamadığı ve stres etkenlerinin süreklilikgösterdiğibudönemdeisecanlımekanizmaalarm vermeye başlamaktadır. Bu evredeartık immün sistem baskılanabilir, kalprahatsızlıkları, böbrek problemleri ve tümcanlılardabirbirindenfarklı,birçokhastalıklarbaşlayabilir.

Sonzamanlardayapılanaraştırmalardastresecevabınstresöreözelolduğunadikkatçekilmektedir. Yapılan çalışmalarda bazıstresörler, plazma katekolamin (adrenalin,noradrenalin) seviyesini arttırıp, plazmakortizolveprolaktinseviyesinietkilemezken,bazılarıbununtamtersietkigöstermektedir.Ancak bazı araştırmalar ise bunun stresöryüzünden değil, canlının stresörü algılayışfarkındankaynaklandığınısavunmaktadır.

Stressüresincesempatiksinirsistemiaracılığı ile adrenal bez medullasındandolaşıma katekolaminler salıverilmektedir.Ön hipofiz bezinden prolaktin, büyümehormonu ve kortikotropin, arka hipofiz

Arılarda Strese Girer

Giriş

Doç. Dr. Nazmiye GÜNEŞ

Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı, Bursa.


14bezinden de antidiüretik hormon salınımıoluşmakta ve kortikotropin adrenal bezinkorteksini (kabuk, dış tabaka) stimüle ederek,kortizol salınımına teşvik etmektedir. Stres

cevabındabeyinanamerkezolarakişlevgörmektedir.Bukompleksişlemserebralkorteks,limbiksistem,talamus,hipotalamus,pitüiterbezve retiküleraktiveedicisisteminetkileşimiyle ortaya çıkmaktadır. Serebral korteks tetikteolma ve odaklanmış dikkatte rol alırken, limbik sistem(duygusalveiçgüdüseldavranışlarıyönetenmerkez)stresinduygusalkomponentlerinderolalmaktadır.Talamus,duyusalalgıların oluşumunda önemli birmerkez iken,Hipotalamusendokrin(içsalgıbezleri)veotonomsinirsistemicevabınıkoordineetmektedir.

Canlının yaşamını sürdürebilmesi için iç ortamındengedeolmasıveçevreyeuyumsağlamasıgerekmektedir.İç ve dış ortamdaki değişikliklere karşı doğada her canlıstrese girebilmektedir. Bu canlılardan birisi de doğadakidengelerinkorunmasıiçinçokbüyükönemesahiparılardır.Stresvestrescevapkavramısonyıllardaarılarınfizyolojikve davranışlarına yönelik olarak gösterdikleri tepkilerinianlamakiçinyararlıbiryaklaşımoluşturmaktadır.

Stres üzerine yapılan çeşitli çalışmalara göre, balarılarının genel stres cevabında yer alan elementler vebunlarınstresleilişkilietkilerişunlardır;

İnsanlarda olduğu gibi arılarda strese maruzkaldıklarında organizmanın cevabının çeşitli basamaklarlagerçekleştiğibildirilmektedir.Bunlarduyuorganlarıilestresoluşturanetkeninyanistresörünbelirlenmesi,arınınetkiyekarşı kendisini savunması ya da bu durumdan kaçması,stresönlenemezvedevamederseorganizmanıntükenmişlikdurumunagirmesivealarmçanlarınınçalmayabaşlamasıdır.

Arıların beynin dokusundan salgılanan oktapaminve dopamin maddelerinin sinirsel uyarıların iletilmesi vedüzenlenmesinde etki ektiği düşünülmektedir. Bunlarçeşitli uyarılara karşı duyarlılığı ve bilinçle ilgili uyarılarıartırmaktadırlar. Daha sonra beynin bir bölümü olanKorpora kardikanın nöyrosekretör hücreleri hemolenfiniçine metabolik olarak aktif hormonların salınımınıuyarmaktadır. Bunları korazonin, adipokinetik hormon ve

muhtemelendiüretikhormon-Ioluşturmaktadır.Hormonlarınbu karışımı vücut yağları ve orta bağırsaktan enerjininmobilize edilmesine yardımcı olmaktadır. Aynı zamandaallatostanin-A,insülinilişkilipeptidgibimetabolikhormonlarperifer sinir (ekstremiteler ve gövde, başın sahip olduğukaslarıhareketettiren,onlardanduyularıalıpbeynegötürensinirler) hücrelerinden salgılanarak, arılarda genel stressisteminindüzenlenmesinekatkıyapmaktadır.

Birbalarısıavlanmayadakötüiklimkoşullarıgibibirstresörileyüzyüzegeldiğizamananimetabolikihtiyaçlarınınortayaçıkmasıylaenerjimobilizasyonu(birmaddeninbağlıhalden serbest hale geçirilmesi) ve onların hareketindeartışaihtiyaçduymaktadır.Fizyolojisindekibuanideğişikliğeendokrin ve neuroendokrin cevabın düzenlenmesiyleulaşılmaktadır. Koklama, makanik yada görsel sensörlergibi uygun reseptörler (algılayıcılar) vasıtasıyla stresörleren kısa sürede belirlenmektedir. Bunu takiben beyin içineoktapaminvedopaminsalgılanmakta,uyarımlarartmaktadır.Kortikotropin salgılatıcı hormonu bağlayan protein gibiuyaranlardabeyindekibustrescevabınakatılmaktadır.Buaradaayrıcaoktapaminneurohemalhücrelerdenhemolenfiçinedesalgılanmaktadır.Buperiferaloktapaminkalpatışınıhızlandırmakta, havalandırmayı ayarlamakta ve kaslardanmobilizasyonu artırmaktadır. Böylece birçok organaetki ederek, stresöre fizyolojik cevabın düzenlenmesinisağlamaktadır.

Arılarda genel stres cevabı ve basamaklarıstresörün durumuna ve tipine bağlı olarak değişikliklergösterebilmektedir ve bireyler arasında ve kolonidenkoloniye değişebilmektedir. Bazen tek bir arıyı etkileyendurumzamanlatümkoloniyeyayılabilmektedir.

Arı yetiştiriciliğinde hastalıklar, parazitler, tarımarazilerinde kullanılan pestisitler, çevre kirliliği, aşırı iklimdeğişiklikleri,kırsalalanlarınveçevredekibesinkaynaklarınınazalması,kovaniçisıcaklıkvenemdeğişkenliği,kötükoloniyönetimi,kovanıtehditedenyırtıcılar,doğalafetlerarılarınbaşlıca stres kaynaklarını oluşturmaktadır. Arılarda stresaltında hastalıklara yatkınlığın gözlemlendiği, bal veriminindüştüğüvekolonininzayıfladığıhattakayıplarınavarankötüsonuçlarlakarşılaşıldığıbildirilmektedir.

Ana Elementler Stresle ilişkili etkileri*Oktapamin(OA) Uyarılarıartırma,kalpatışınıhızlandırmaKasaktivitelerinihafifletme*Dopamin(DA) Uyarılarıhafifletme*AdipokinetikHormon(AKH) Vücutyağlarındaenerjimobilizasyonu*KortikotropinsalgılatıcıHormon-Bağlayıcıprotein(CRH-BP) Hormonsalınımlarınınuyarılmasıyadabaskılanması*DiüretikHormon-IDiüreziaktiveetmek,arkabağırsağıboşaltmak*Korazonin(Crz)Metabolizmanınaktiveedilmesi*Allatostatin-A(AST-A) Kaskasılmalarınıaktiveetmek,Korazoninsekresyonunuinhibeetme*İnsülinbenzeripeptid(ILP) Enerjidepolarınıdüzenlemek*Isıstresproteinleri(HSP70) Oksidatifstreseveproteinlerinyanlışkatlanmalarınakarşıhücrelerikorumak*VitellogeninHasarlarakarşıhücrelerikorumak


15 Araştırmalar,beslenmeilestresarasındabirilişkininolduğunu göstermektedir. Beslenme düzenlerinin strestepkisinibaşlattığı,artırdığı,hattastresekarşıdahaduyarlıhalegetirdiğibilinmektedir.Örneğin;yetersizkalorialımıinsanorganizmasını zayıflatarak, stresli durumlarda hastalıklaradaha kolay yakalanmasına neden olabilmektedir. Benzerbir durum yeterince nektar akışının olmadığımevsimlerdearılarıngösterdiğisaldırganlıkvehırçınlığınmekanizmasınaışık tutmaktadır. Aynı zamanda ürettikleri ürünü korumaçabalarının katkısı da yer almaktadır. Uygun miktardayiyecek ve su temini canlı vücudunun toparlanmasınayardımedecekbirstratejioluşturmaktadır.

Vahşi koloniler doğal şartlara adaptasyonyaşamazken, konvansiyonel arıcık için kullanılankolonilerde iklimsel değişikliklerin neden olduğu etkilerstresi açığa çıkarabilmektedir. Soğuk iklimlerde kovan içihavalandırmanın yetersiz olduğu durumlarda artan rutubetnedeniylestresartışlarındansözedilmektedir.

Medyadasıksıkkolonikayıplarıhakkındakaygıvericihaberleryeralmaktaveçoğudurumdakayıplarınkarmaşıkve birden çok faktörü içeren nedenlerden kaynaklandığı

belirtilmektedir.Bryden(2013)adlıbiraraştırıcı,arılarınyaşadığıstresiçokağırbirçantataşımayabenzetmektedir. Eğer çantanın ağırlığı sürekliartarsa bir süre sonra taşınamaz hale gelecektir.Benzerolarakarıkolonileristresaltındabüyümeyedevamedememektedir. Aşırı stres, nihayetinde çöküşe nedenolmaktadır.Budurumlarınaraştırılmasındanyolaçıkılarak,bilimalanındakisongelişmelerleberaberarılarınstreslerinihücresel düzeyde belirleyebilen ölçümler yapılmayabaşlanmıştır.

Sonuçolarak,strestümcanlılariçinhayatınyanetkisikonumundayeralmaktadır.Doğumlabirliktecanlıhayatınagiren ve onu ölüme sürükleyebilecek kadar etki edebilen,stresörlerden kurtulmak günümüz şartlarında mümkünolmasada,tümcanlılargibiarılarınçevreşartlarının,bakımve besleme koşullarının iyileştirilmesi, stres kaynaklarınınmümkün olduğu kadar azaltılması, stresle baş etmelerinekatkı sağlayabilecektir. Konvansiyonel arıcılıkta dünyaülkeleri arasında önemli bir yere sahip olan ülkemizarıcılığının verimliliğini arttırmak adına stres kaynaklarınındikkatledeğerlendirilmesiönemtaşımaktadır.

KaynaklarBrydenJ,GillRJ,MittonRAA,RaineNE,JansenVAA.Chronicsublethalstresscausesbeecolonyfailure.EcologyLetter,16,1463-1469,2013.CohenS,Janicki-DevertsD,MillerGE.PsychologicalstressandDisease.JAMA,298:1685-1687,2007.DeLoofA,LindemansM,LiuF,deGroefB,SchoofsL.Endocrinearcheology:DoinsectsretainancestrallyinheritedcounterpartsofthevertebratereleasinghormonesGnRH,GHRH,TRH,andCRF?Gen.Comp.Endocr.,177,18-27,2012.DuellM.E,AbramsonCI,WellsH,AptesT.E,HallNM,Pendergraft,L.J.;Zuniga,E.M.;Oruç,H.H.;Sorucu,A.;Çakmak,I.;etal.AnIntegrativeModelofCellularStressandEnvironmentalStressorsintheHoneyBee.Insects2012.EhlertU,GaabJ,HeinrichsM.Psychoneuroendocrinologicalcontributionstotheetiologyofdepression,posttraumaticstressdisorder,andstress-relatedbodilydisorders:theroleofthehypothalamus–pituitary–adrenalaxis.BiolPsychol,57:141-152,2001.

ErikssonPS,WallinL.Functionalconsequencesofstressrelatedsuppressionofadulthippocampalneurogenesis–anovelhypothesisontheneurobiologyofburnout.ActaNeurolScand,110:275–280,2004.EvenN,DevaudJM,and.BarronAB.GeneralStressResponsesintheHoneyBee.Insects,3,1271-1298;doi:10.3390/insects3041271,2012.FCengiz.HayvanlardaZorlanım(Stres)OluşturanEtkenler.JFacVetMed20,147-153,2001.KaçmazN.Tükenmişlik(Burnout)sendromu.İstTıpFakDerg,68:29-32,2005.McEwenBS.Thebrainisthecentralorganofstressandadaptation.NeuroImage,47,911-913,2009.NeumannP,CarreckN.Honeybeecolonylosses.J.Apic.Res.,49,1-6,2010.Selye,H.TheStressofLife,2nded.McGraw-Hill,NewYork,NY,USA,1956SertözÖÖ,BinbayT,MeteHE.TükenmişliğinNörobiyolojisi:Hipotalamus-Pituiter-AdrenalEkseniveDiğerBulgular.TürkPsikiyatriDergisi,19(3),318-328,2008.


16

Türkiye’nin kendine özgütopografyası, bitkilerin farklı bölgelerde veyılın değişik dönemlerinde çiçeklenmesineyolaçarakülkemiziarıcılıkaçısındanuygunbirekolojiyesahipkılmaktadır(Anonymous,2012).

Ordu yöresi de uygun ekolojisive engebeli topografyası ile özellikle balarısı kolonilerinin gelişmesinde oldukçayararı olan ve bal verimi açısından yöredeoldukça önem taşıyan bazı bitki türlerinibarındırmasıyla arıcılık için gerekli doğalortam ve kaynaklara sahip bulunmaktadır(Erarı,1994).

Arıcılık, ülkemiz genelinde olduğugibiOrduilindedeçokeskidenberiyapılanve oldukça gelişen önemli bir tarımsalfaaliyet olup, günümüzdedeOrdu’nun tümilçelerinde hızla yayılmaktadır (Aksoyak veark.,2001).

Ordu ilinde toplumun arıya vearıcılığa geleneksel bir önem vermesi,arıcılığın toprak varlığına bağlı olmaksızında yapılabilen tarımsal bir faaliyet olmasıve gezginci arıcılığın yarım asrı aşan birtecrübeye sahip bulunması ile sağlananbirikimilinarıcılıkpotansiyelininboyutlarınıgenişleten unsurları oluşturmaktadır(Anonymous,1985).

Arıcılığın az masraf ve işgücü

gerektirmesi, topraksız veya topraklıkırsal kesim üreticilerinin gelir düzeyiniyükseltmesi, zevkli bir uğraş olması,birbirinden değerli ürünlerin üretilmesi,ürünlerinin diğer tarımsal ürünlere görebozulmadan uzun süre saklanabilmesinedeniyle (Erarı, 1994), Ordu yöresindearıcılık sosyo-ekonomik bir önemtaşımaktadır(Anonymous,2001).

Arıcılığınkırsalkesimdeyaşayanlarınyaşamstandartlarınıyükseltebilmek,onlarabulundukları yerlerde istihdam sağlamanınyanı sıra (Gülpınar, 2000), kırsal alandaaçık ve gizli işsizliği önleme ve azaltmadadiğer tarımsal sektörlere göre daha büyükavantajlara sahiptir (Aral, 1989). Ordu’nunözellikle yüksek kesimlerinde yer alanilçelerindenönemlimiktardainsanarıcılıktangeçiminisağlamakta(Yılmaz,2005),Orduiliarıcıları arıcılığı asıl geçim kaynağı olarakyapmaktadırlar(Gökçe,1998).

Bu bağlamda Ordu Arı YetiştiricileriBirliğine kayıtlı üye sayısı 455 köy vemahallede 4500’lere ulaşmış (Anonymous,2014), il genelindearıcılıklauğraşan2.843aile bulunduğu bildirilmiştir (Anonymous,2012).

Ordu ilinde geleneksel yöntemlerdenmodern yöntemlerle üretime geçilmesi vearıların başka bölgelere taşınmasıyla buuğraşı dalı daha karlı hale gelmiş (Sarıca,2010), Ordu ili arıcılığı kovan sayısıbakımındanMuğla’dan ikincisırayıalmıştır(Anonymous,1985).

Türkiye’nin farklı yörelerinde florayıdeğerlendiren Ordulu arıcılar ürettikleri arıürünleri ile il ekonomisine önemli katkıdabulunmaktadırlar. Bu nedenle arıcılıkfaaliyeti Ordu’da fındık yetiştiriciliğindensonra en önemli tarımsal sektör halinegelmiştir.(Anonymous,2001).

Gezginci Arıcılık

İl genelinde 1940’lı yıllara kadarsadece ailelerin kendi ihtiyaçlarınıkarşılamak amacıyla ilkel kovanlarla

Arıcılığın Ordu Yöresi İçin Ekonomik Önemi

Yrd. Doç. Dr. Recep SIRALI

Namık Kemal Üniversitesi,Veteriner Fakültesi,

Zootekni Anabilim Dalı, Tekirdağ.

Giriş


17gerçekleştirilenarıcılıkfaaliyeti,1960yılındansonramodernkovanlarla,gezginciarıcılıkşeklindeyapılmayabaşlanmıştır(Anonymous,2001).Arıcılık ildüzeyinde1980’lerdeönemkazanmışvegittikçeyaygınlaşarakbinlercekişiiçinekveyaanakazançkapısıolmuştur(Yılmaz,2005).

Ordu ili florası yıl boyu arıcılık faaliyeti için yeterliolmamasınakarşınyeniliklereoldukçayatkınolanilarıcıları,arıcılığıgeliştirerekgezginciarıcılıksayesinde,Orduilinibalüretiminde Türkiye arıcılığında ilk sıraya yerleştirmişlerdir(Anonymous,2001).

Ordu ilinde sadeceMesudiye ilçesi gezginci arıcılıkiçin uygundur. Bu ilçeye ilin diğer ilçelerinden de arıcılargelmektedir. İlçenin florasında kekik, papatya, geven,kaynanadili, korunga ve çam bulunmaktadır (Anonymous,2012).

Ordu yöresinde arıcılar mayıs ayında, fındıkbahçelerinin ilaçlanmaya başlanmasından hemen önceköylerindenayrılarakkovanlarıilebirliktedoğuvegüneydoğuillerinegitmektedirler(Yılmaz,2005).

Ordu iliarıcıları,ülkenin farklıyörelerinegittiğindeobölgelerde yaz döneminde çok yüksek bir arıcılık etkinliğiile karşılaşılmaktadır. Ordu arıcıları böylece kolonilerinigüvence altına alan iyi bir gezginci arıcılık faaliyetindebulunmaktadırlar.(Doğaroğlu,1992).

Arıcıların bir kısmı sonbaharda köylerine dönerken,birkısmıdagittikleriyerdenMersin,AntalyaveMuğla’ya

geçerek kolonilerini oralarda kışlatmaktadırlar.Terör nedeni ile bazı doğu illerine gidiş sonyıllarda azalmakla birlikte gezginci arıcılık denilenbuhareketartarakdevametmektedir(Yılmaz,2005).

Ordu ili arıcıları, arılarını genellikle ilin sahilkesimlerindekışlatmaktabirkısmıisekışlatmaiçinAkdenizBölgesininsahilkesimlerinitercihetmektedir(Anonymous,2012). Kışlatma sonrası nisan-mayıs ayı başında karışıkçiçek balı üretimi için Yozgat, Sivas, Erzurum, Erzincan,Ağrı,Kars,Diyarbakır,HakkâriveMuşyaylalarınagitmekte,ağustos-eylülaylarındadageridönmektedirler(Anonymous,2003).Birkısımarıcıiseçambalıüretmekiçineylül-kasımaylarıarasındaBodrum,Muğla,Söke,Marmarisyörelerindekonaklamayıtercihetmektedir(Anonymous,2012).

Türkiye’nin çeşitli yörelerinde farklı tarihlerdeçiçeklenen nektar ve polen kaynaklarını yok olmaktankurtarıpdeğerliarıcılıkürünlerinedönüştürenOrduarıcılarıil ekonomisine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadırlar(Anonymous,2001).

Kovan Sayısı ve Üretim Miktarı

SonyıllardaarıcılığailgininoldukçaarttığıOrduilinde,kolonisayısındavebalüretimindebüyükartışlarsağlanmış(Erarı, 1994), Türkiye İstatistik Kurumunun verilerine göreOrdu ili özellikle 1990’lı yıllardan sonra toplambal üretimivekovanbaşınabalverimindeülkeçapında ilksıradayeralmıştır(Anonymous,2012).

1983 141.420 1.882 13.30 69.000 0.491989 274.850 4.395 16.00 293.000 1.061993 302.820 9.490 31.42 529.000 1.751994 301.011 7.530 25.01 448.000 1.491995 303.741 9.000 29.63 747.000 2.461996 302.361 7.615 25.19 1.262.000 4.171997 305.353 8.093 26.50 532.000 1.741998 317.134 9.633 30.38 532.000 1.681999 339.108 9.739 28.72 1.520.000 4.482000 343.468 9.647 28.09 1.627.000 4.742006 333.437 9.585 28.75 291.000 2.962007 343.054 9.818 28.62 315.000 0.912008 325.401 8.134 25.00 183.000 0.562009 406.164 9.644 23.75 176.000 0.432010 436.282 10.380 23.79 197.951 0.452011 458.037 11.820 25.81 212.834 0.462012 487.091 11.458 25.52 220.318 0.472103 519.836 12.864 24.75 199.523 0.382014 527.077 15.038 28.53 80.000 0.15

YıllarKovan Sayısı

(Adet)Bal Üretimi

(Ton)Kovan Başına

Bal Verimi (Kg)Balmumu

Üretimi (Kg)Kovan Başına

Balmumu Verimi (Kg)

*(Anonymous, 1985; Anonymous, 2001; Anonymous, 2010; Anonymous, 2014; Anonymous, 2015).

Tablo 1. OrduİlininFarklıYıllarİtibariyleKovanSayısıveÜretimDeğerleri*


18 Türkiye İstatistik Kurumunun 2010 yılıverilerine göre Ordu ilinin 19 ilçesinde arıcılıkyapılmaktadır. Altınordu ilçesinde 55 köyde

72.951adet,Gürgentepeilçesinde25köyde62.800adet, Ulubey ilçesinde 38 köyde 57.500 adet, Gölköy

ilçesinde 55 köyde 55.000 adet, Perşembe ilçesinde 43köyde40.000adet,Kabataşilçesinde12köyde29.500adet,Ünyeilçesinde40köyde26.581adet,Fatsailçesindeise60köyde26.000adetarılıkovanbulunmaktadır(Anonymous,2012).

Orduyöresinde1983-2014yıllarıarasındakidönemdetoplam koloni sayısının % 373 artarak 141.420 adetten527.077adeteulaştığı,toplambalüretimininde%799artışla1.882tondan15.038tona,kovanbaşınabalverimininise%214 artışla 13.3 kilodan 28.5 kiloya çıktığı görülmektedir.Balmumu üretimi ise aynı dönemler içinde toplam üretimmiktarı ve kovan başına verim bakımından dalgalanmalargöstermiştir.

TürkiyeİstatistikKurumuverilerinegöre,1983yılındaTürkiye bal üretiminin%5.7’siOrdu ili arıcıları aracılığıylaeldeedilirken(Anonymous,1985),1995yılındabumiktar%11.6,1997yılında%12.8olmuş(Anonymous,2001),2014yılındaise%14.7’yeyükselmiştir(Anonymous,2014).

Türkiye’de ortalama olarak kovan başına bal verimi15-16 kg civarında iken (Anonymous, 2001), 1993-2014yıllarına ait istatistikî verilere göre, Ordu ilindeki toplambal üretiminin ve dolayısıyla kovan başına verimin ülkeortalamasınınoldukçaüzerindeolduğugörülmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılı verilerine göreTürkiye genelinde kovan sayısı bakımından Muğla ili757.542kovan ile ilk sırada,Ordu ili iseyaklaşık519.836kovan ile ikinci sırada bulunmaktadır. Aynı yıl değerlerinegöreiseOrduili12.864tonbalüretimiileilksırada,Muğlaili ise 10.901 ton bal üretimi ile ikinci sırada yer almıştır(Anonymous, 2014). 2013 yılı istatistikî verilerine göreOrdu ili kovan sayısı bakımından Türkiye ikincisi, toplambalüretimivekovanbaşınabalverimiaçısındaniseTürkiyebirincisidir.

Pazarlama

Pazarlanan ürünlerin değerlendirilmesinde Ordu’nunbalpazarlamageliri%14.64 ilebütün illerarasındabirincisırayıalmaktadır.Pazarlamadeğeriolarakhayvansalürünleriçerisindeki bal üretiminin payı % 42.46’dır (Anonymous,1999).

Ordu ili arıcıları 1998 yılı itibariyle arıcılıktan 14.2milyon TL gelir elde etmişlerdir (Anonymous, 2000).ArıcılığınOrduilindekitarımsalgayrisafihâsılanıniçindekipayıodönemde%9olmuştur(Anonymous,2001).

Ancak Türkiye, üretim maliyetlerinin fazla oluşunedeniyle balı pahalı üreten ülkelerin başında gelmekte(Öztürk,1994),Budurumballarımızındışülkelerepazarlama

şansınıdaazaltmaktadır(GülerveDurmuş,1999).

Belirtilen maliyet artışı nedeninden dolayı ülkegenelindedışpazaradönüküretimyerineiçtüketimeyöneliküretimyapılmaktadır(Ulutaş,2003).Orduilindedeüretilenbalvediğerarıcılıkürünlerinintamamınayakını içpazardatüketilmektedir (GülerveDurmuş,1999;ŞahinveSorkun,2000).

Ordu ili üreticileri girdimaliyetleri ve pazarlamadakibirtakım zorluklar yüzünden ürettikleri balı değeri fiyattansatamamaktadırlar. Polen dışındaki diğer arıcılık ürünleriise talep olmadığı için Ordu arıcıları tarafından yeterinceüretilmemektedir(Anonymous,2015).

Sonuç

BurayakadaryapılantespitvebulgularagöreOrduiliekonomisinindeğerlendirilmesivekalkınması içinüzerindeönemleveöncelikledurulmasıgerekenhayvansalsektörünarıcılıkolduğuanlaşılmaktadır(Günlü,2001).

Ordu ilinde arıcılık sektörü son yıllarda büyükgelişmelergöstermiş,balüretimindedeartışgözlenmiştir.Toplambalüretimindesağlanangelişmeningenel kaynağıtoplam arılı kovan sayısının artması, toplam kovan varlığıiçindemodernkovanoranındakiiyileşmevemeslekitecrübeartışıdır.

Ancak sadece bal üretimiyle sınırlı kalınmamalı vediğerarıcılıkürünleri içinpazarlararaştırılmalıdır.Arıcılıktadışsatımın artırılması için girdi maliyetleri azaltılmalı,standartüretimyapılmalı,üretimmutlakakontroledilmelivestandartlara uygunambalajlamayapılmalıdır (Anonymous,2015).

Sonuç olarak; il düzeyinde arılı koloni sayısı ve balüretimini artırmak, arı ürünlerinde çeşitliliği ve kaliteyisağlamak içinaslaulaşılannokta ileyetinmemekvedahaçokçabasarfetmekgerekmektedir.

KaynaklarAksoyak,Ş.,İslam,A.,Dede,Ö.,Gökçe,M.,2001.OrduİlininTarımsalYapısıveFındığınEkonomisi.DündenBugüneOrduİli(Editör:ÖcalSerdarYıldırım).Sayfa221-243.Konya.Anonymous,1985.Türkiye’deArıcılıkveBalÜretimiSemineri(28Eylül1985).İktisadiAraştırmalarVakfı.137sayfa.İstanbul.Anonymous,1999.TarımİlMüdürlüğü1998YılıÇalışmaları.Ordu.Anonymous,2000.OrduİliveİlçelerindeArıcılık.TeknikArıcılık.Sayı69.Sayfa21-22.Ankara.Anonymous,2001.OrduTarımİlMüdürlüğü2000YılıÇalışmaları.Sayfa27-29.Ordu.Anonymous,2003.2002YılındaArıcılıkYüzGüldürdü.Ordu’daTarım.Yıl8,sayı38.Sayfa8.Ordu.Anonymous,2010.OrduTarımİlMüdürlüğü2009YılıÇalışmaRaporu.Sayfa17-19.Ordu.Anonymous,2012.OrduTarımveHayvancılığınınSektörelDeğerlendirilmesi.İlGıdaTarımveHayvancılıkMüdürlüğü.YayınNo:17.Sayfa17-18.Ordu.Anonymous,2014.Ordu’daBaldanBallıGelir.05.06.2014TarihliOrduHürsesGazetesi.Yıl23,sayı6166.Sayfa1-3.Ordu.Anonymous,2015.BalÜretimi2014YılındaİlkDefa100TonSınırınıGeçti.http://www.haberturk.com/ekonomi/ekonomi/haber/1043317-turkiye-bal-uretiminde-ilk-kez-100-bin-ton-sinirini-gecti.15.02.2015TarihliWebSayfasıErişimi.Aral,S.,1989.OrduİlindeHayvansalÜretiminYapısıveSektörünRasyonelleştirilmesindeAlınmasıGerekenÖnlemler.OrduİlininEkonomikKalkınmasıSemineri(26-27Mayıs1989).Ordu.Doğaroğlu,M.,1992.TrakyaArıcılığıSorunlarıveÇözümYolları.TrakyaBölgesi1.HayvancılıkSempozyumu.Sayfa165-176.İstanbul.Erarı,F.,1994.TürkiyeveBölgemizArıcılığınınEkonomidekiYeriveÖrgütlenmesi.DoğuKaradenizBölgesiBalPaneli(16Nisan1993)Bildirileri.Sayfa58-69.Trabzon.Gökçe,M.,1998.OrduArıcılıkAraştırmaEnstitüsü’nünÇalışmaları.TeknikArıcılık.Sayı59.Sayfa25.Ankara.Güler,A.,Durmuş,İ.,1999.BalArısı(ApismelliferaL.)’ndaŞekerinBeslemedekiYeriveÖnemi.Türkiye’dekiArıcılıkSorunlarıve1.UlusalArıcılıkSempozyumu(28-30Eylül1999).Sayfa162-170.Kemaliye/Erzincan.Gülpınar,V.,2000.Türkiye’deArıcılıkSorunlarveÇözümÖnerileri.TeknikArıcılık.Sayı69.Sayfa17-20.Ankara.Günlü,A.,2001.OrduİliEkonomisindeHayvansalÜretiminYeriveÖnemi.DündenBugüneOrduİli(Editör:ÖcalSerdarYıldırım).Sayfa244-259.Konya.Öztürk,Ş.,1994.BalıEnPahalıveTüketenÜlke,Türkiye.28.04.1994TarihliTürkiyeGazetesi.Sayfa6.İstanbul.Sarıca,M.,2010.KaradenizBölgesiHayvancılıkPotansiyeliOrduİliİçinBazıÖneriler.4.Aybastı-KabataşKurultayı.Sayfa15-32.Şahin,A.,Sorkun,K.,2000.MarmarisYöresindeÜretilenÇamBallarınınMikroskobikAnaliziÜzerineBirAraştırma.TeknikArıcılık.Sayı69.Sayfa14-16.Ankara.Ulutaş,Z.,2003.SütÜretimindeSütSığırcılığınınYeri.Aybastı-KabataşKurultayı3.Sayfa37-45.Ankara.Yılmaz,C.,2005.OrduİlininNüfusÖzellikleri.OrtaKaradenizKültürüSempozyumu(06-11Eylül2005Ordu)Bildirileri.Sayfa253-278.Ankara


19

Kafkas arı ırkı doğal yayılmaalanı olan bölge ve illerde koruma altınaalınmış; Hayvancılığın DesteklenmesiHakkında 2005/8503 Sayılı BakanlarKurulu Kararnamesinde yer almıştır. 2008Yılından beri Hayvancılığın DesteklenmesiKararnamesi Kapsamın da halk elindekoruma ve geliştirmeye alınmıştır. 2014yılı itibari ile çalışmalar aralıksız devametmektedir.

Bu araştırmada, projenin başladığıtarihten itibaren geçen 5 yıl içerisin de,Kafkas arı ırkının koruma alanı ve izolebölgeleri olan Ardahan ili Posof ilçesi vetüm köyleri ile Artvin ili Borçka İlçesinebağlı Camili havzasında bulunan 6 köydekiarıcılık faaliyetleri incelenmiştir. Kafkas arıırkının korunması ve gelişmesi projesininyaygınetkisiortayakonulmayaçalışılmıştır.Araştırmaalanındayapılanarazi çalışması,kurumlardaneldeedilenbilgilervearıcılarlayapılan görüşme sonuçları veri olarakkullanılmıştır. Bu bölgede arıcılık çok eskiyıllardan beri yapılmaktadır. Bu bölgeninsahipolduğucoğrafikonumvetabiatşartlarıKafkasarı ırkınıkorumayamüsaitdurumdave özellikle organik arıcılık faaliyetleri içinuygun bir potansiyel oluşturmaktadır.

Araştırmaalanı arıcılık faaliyetleri içinbitkitürü çeşitliliği bakımından da zengindir.Aynızamandayöreinsanıgelenekselolarakarıcılıkfaaliyetlerineuzakdeğildir.

Ancak bazı yıllarda görülen aşırıyağışlar,ayılarınsaldırısı,eğitimnoksanlığı,pazarlamadaki sorunlar üretim düzeyinisınırlamaktadır. Bu sorunlar giderildiğindeve teşvikler arttırıldığında bu bölgeler dearıcılıkistenilendüzeyegelecektir.

Halk elinde koruma desteklemelerikamuoyunun konuya ilgisini çekmişolduğunu, yetiştiricilerin binlerce yıldırbölgelerinde var olan Kafkas arı ırkınınönemini ve değerini daha iyi kavramalarınısağlamıştır.

Anahtar Kelimeler: Arıcılık, destek, genetikkaynakları,KafkasArısı

Apis mellifera Caucasica Garbosthov Protection Studies and Widespread Impacts Inside Of The Domestic Animal Genetic Resources Conservation Project

Abstract

ApisMelliferaCaucasicaGarbosthovbreed has been preserved in the naturalrangeaccordingtothedecreeof2005/8503

Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması Projesi Kapsamında Kafkas Arı Irkının Halk Elinde Korunması Çalışmaları ve Yaygın Etkileri

Özet

Muhsin KARA1

Metin KESKİN1

Ekrem MERTTÜRK2

Cevdet DEMİR3

1Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum.2Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Borçka İlçe Müdürlüğü, Artvin.3Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Posof İlçe Müdürlüğü, Ardahan.


20

which is about the supporting livestocksince 2008. The study is being continueduninterruptedly as of 2014. The honey beeproduction activities which had covered for five

years from theproject start date in the five villagesoftheArdahanprovincePosofDistrictwhichareprotectionregion were investigated in this study. Widespreadimpact of theApisMellifera CaucasicaGarbosthov breedconservationanddevelopmentprojectwastriedtoreveal.Thedatawereobtainedfromfieldwork,relevantinstitutionsandinterviewswithbeekeepers.Thebeekeepinghasbeenongoingsincetheveryearliestinthisarea.Thisregionhassuitable conditions for conservation of the ApisMelliferaCaucasicaGarbosthovandorganicbeekeeping.Thisregionhasveryrichplantdiversity.Atthesametimebeekeepingisknownastraditionallybythelocalpeople.Excessiverainfall,beardamages,lackoftrainingandmarketingproblemsarelimited the production level. If these problems are solvedandthesupportsareincreasedbeekeepingwillbeagoodlevel in the region. The public opinion of the Turkey hasinterestedintheconservationsupportsofthelocalpeople.ThesupportsprovidetounderstoodimportanceandvalueofApisMelliferaCaucasicaGarbosthov.

Keywords: beekeeping, support, geneticresources,Caucasianhoneybee

Giriş

Bal arıları (ApismelliferaL.) Avrupa, Afrika ve Asyakıtasını kapsayan doğal yayılma alanlarında çok değişikekolojik koşullara uyum sağlamışlardır. Bu geniş doğalyayılmaalanlarıiçindebalarılarınaaitmorfolojik,fizyolojik,davranışvegenetikolarakfarklılıkgösterençoksayıdaalttürveekotip tanımlanmıştır.Bazıalt türlergenişalanlardayaşamlarını sürdürürken, bazı alt türler ve bütün ekotiplerisenispetendahaküçükcoğrafikalanlardavedahaküçükpopulasyonlar ile yayılış göstermektedirler.(Ruttner, 1988;Sheppardetal,1997;SheppardandMeixner,2003;Strangeetal2008;Bougaetal,2011;Gösteritveark2012)

Ülkemiz yedi coğrafik bölgeye ayrılır. Her bölgeninkendi içinde iklim koşulları ve bitki çeşitliliği farklıdır.DolayısıylaTürkiyeçokçeşitliiklimdeseninedeniylearıgenkaynakları bakımından oldukça zengindir. Yapılan bilimselçalışmalar Türkiye’de beş farklı arı ırkı (A.m.anatoliaca,A.m.meda, A.m.caucasica, A.m.syriaca, A.m.carnica)’nınbulunduğundan söz etmektedir (Ruttner, 1988; Smith,1997;Palmerveark,2000;Kandemirveark,2006;Kekeçoğluveark.,2007)

Bu ırk ve ekotiplere ilave olarak, bazı özellikleribakımından bulundukları bölgelerin ekolojik koşullarınauyumsağlamışyerelbalarısıpopülasyonlarınınolduğudabilinmektedir(Ruttner,1988;Gençveark,1999;Gösteritveark,2012)

Genetik çeşitlilik ıslah ve seleksiyon çalışmalarının

temel taşıdır. Bugün koloni başına bal verimi bakımındanönde giden ülkelerin hepsinde gen kaynaklarının kontrollüolarak kullanıldığı ıslah ve seleksiyon çalışmalarına önemverildiği görülür (Lodesanive Costa, 2003; Möbus, 1981).Dolayısıyla Türkiye’nin arı gen kaynaklarındaki bollukdiğer gen kaynaklarında olduğu gibi arıcılığın gelecektekigarantisidir(Kekeçoğluveark,2007).Türkiyebalarılarındakigenetik çeşitlilik bakımından gerçekten de Dünya’dakibirçok Ülkenin gıpta edeceği bir hazineye sahiptir. Buhazinenin büyük bir titizlikle korunması gelecek kuşaklarakarşıbiryükümlülükvesorumluluktur.(Kence,2006;KaraveKeskin2013)

Anadolu, dünyada geniş bir yayılma alanına sahipbal arısının (Apismellifera L.) önemli gen merkezlerindenbiridir. Türkiye’de mevcut farklı ekolojik koşullar altındayüzyıllardır süregelen doğal seleksiyonun sonucu olarakçeşitli arı ekotipleri ortaya çıkmıştır. Bu çeşitlilik ülkedeson yıllarda iyice artan göçer arıcılığın etkisi ile daha daartmıştır ve artmaya devam etmektedir. Ne var ki göçerarıcılık saf populasyonların kaybolması tehlikesini deberaberinde taşımaktadır. İşte bu nedenlerle ırk veyatipleri belirleyici çalışmalar sonucu farklı olduklarına kararverilecekgenotiplerin,arınınbiyolojisineuygunyöntemlerlekorunması gerekmektedir. Bu amaçla en uygun çözümizole bölgelerin oluşturulması ve tanımlanmış genotiplerinburalardayetiştirilmesidir.(ErtuğrulveArk,2005)

Arı gen kaynaklarının korunması öncelikli önemesahiptir.KafkasarıırkıÜlkemizdekidoğalyaşamalanlarıolan,Ardahan iliPosof ilçesive tümköyleri ileArtvin iliBorçkailçesi camili havzasınabağlı 6 köydebakanlık kontrolündeizolebölgeleroluşturularakkorumaaltınaalınmıştır.

TarımsalAraştırmalarGenelMüdürlüğünce(TAGEM)yürütülen Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarını KorumaProjesinde, öncelikle kaybolma riski ile karşı karşıya olanyerli arı ırkımız olan Kafkas arısını korumaaltına alınması,bu genotiplerin yok olma sürecinin dışında tutulmasıçalışmalarınıbaşlatmış,halkelindeyetiştirilmektedir.Kafkasarıırkıdoğalyayılmaalanıolanbölgeveillerdekorumaaltınaalınmış.HayvancılığınDesteklenmesiHakkında2005/8503SayılıBakanlarKuruluKararnamesindeyeralmıştır.

Destekleme kapsamına alınacak arı ırkı, yayılmaalanları, yetiştiricileri ile proje liderleri belirlenmiş ve herırk için projeler hazırlanarak yetiştiricilerle sözleşmeleryapılmıştır.

Kafkas Arı Irkı, 2008 Yılından beri HayvancılığınDesteklenmesiKararnamesiKapsamındahalkelindekorumave geliştirmeye alınmıştır. 2014 yılı itibari ile çalışmalararalıksızdevametmektedir.Buçalışmadaprojeninbaşladığıtarihten itibaren geçen 5 yıl içerisin de, Proje çalışmalarıdoğrultusunda yapılan tespitler, gözlemler, alınan verilerile Kafkas arı ırkının korunması ve gelişmesi kapsamındameydanagelendeğişiklikleri,projeninyaygınetkisiniortayakoymayaçalıştık.


21KAFKAS ARI IRKININ GENETİK KAYNAĞI OLARAK ÖNEMİ

Çok çeşitli iklim koşullarına sahipolması, bölgedenbölgeye büyük farklılık gösteren jeolojik yapısı ve Afrika,AvrupaveAsyaarasındadoğalbirköprüoluşturmasınedeniilebalarılarıiçingenmerkeziolanTürkiye’ninkuzeydoğusundaA.m. caucasica(Kafkas arısı), güneydoğusundaA.m. meda(İran arısı) ve A.m. syriaca(Suriye arısı),Trakyabölgesinde A.m. carnica(Karniyol arısı) ve geriyekalan diğer alanlarda iseA.m.anatoliaca(Anadolu arısı) alttürleri dağılım göstermektedir (Ruttner, 1988; KandemirveKence,1995;Smithetal,1997;Kandemirveark,2000;Palmeretal,2000;Gülerveark,2011).Yayılışgösterdiklerikendidoğalalanlarındabalüretimiaçısındanüstünözelliklersergileyen Anadolu ve Kafkas arısı ırkları bu özelliklerinedeniyle Türkiye’de ticari ana arı üretimi amacıyladamızlık olarakenyoğunkullanılanbal arısı genotipleridir.Bu nedenle Türkiye’deki bal arısı populasyonlarının buiki genotip ve bunların karşılıklı melezlerinden oluşmasıkaçınılmazbirsonuçtur.KuzeydoğuAnadolu’nundoğalarısıolanKafkasarısıuysaldavranışveyüksekbalverimiözelliğiilebilinmekteolupdünyanınbirçokyerindeözellikleyüksekrakımlı bölgelerde yoğun olarak yetiştirilmektedir. (Gençveark,1999;Adletal,2007;Güler,2010;Gösteritveark,2012)

Çok değerli özelliklere sahip olan Kafkas arılarıdünyanın her yerinde hiybrid yetiştirmede yaygın olarakkullanılmaktadır. Kafkas arıları birinci ve ikinci, dünyasavaşları arasında Rusya’dan batıya ithal edilerek diğeresmer ırklarlaveözelliklekendisineçokbenzeyenKarniyolarılarıilemelezlenmişlerdir.Rusya’dabuırküzerindeyoğunçalışmalar yapılmaktadır. Amerika’da İtalyan arısıyla vediğerarılarlayapılanmelezlemeçalışmalarındaniyisonuçlaralınmıştır.(Gençveark.2003)Kafkasarısı,ABD’ninkuzeyeyaletlerinde,Kanada’da,OrtaveKuzeyAvrupaülkelerinde,Rusya’nın hemen her yerinde, Çin’de, Mançurya veMoğolistan’da,OrtaAsyacumhuriyetlerindevesoğukiklimesahipdiğerbazıülkelerdebaşarıilekullanılanenönemliarıırkıdır.(Anon2008/2;Karaveark,2012;)

Kafkas arısının (ApisMelliferaCaucasıca)Türkiye deyayılma alanı Kuzey Doğu Anadolu’ da Kars, Ardahan veArtvin illerine kadar uzanmaktadır. (Anon2004) ArdahanveArtvinİlleritamamendışarıdanarıgirişinekapatılmıştır.Ardahan İli,Posofİlçesive tümköyleri ileArtvin İliBorçkaİlçesine bağlı Camili havzasında bulunan 6 köy Kafkasarıırkının farklıekotiplerinibarındırdığı içinTarımveKöyişleriBakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü2000YılındabirgenelgeilebubölgeleriKafkasArıIrkıİçinizolebölgeilanetmişvekorumaaltınaalmıştır.

Kafkas Arısının (Apis mellifera Caucasica Gorbatshov) Özellikleri

Kafkas Arısı (Apis mellifera Caucasica)

Apis mellifera caucasica Gorb’un ana vatanıOrtaKafkasya’nınyüksekvadileriolarakbilinir.(Karacaoğluveak,1992;Gençveark,2003;Güler,2006;Dogaroğlu,1999)Türkiye’de Doğu Anadoluyaylalarında ve Kafkasya sınır bölgelerinde saf veyamelez olarak rastlanmaktadır. Kuzey Doğu Anadolu’daArdahanveArtvinillerinekadaruzanmaktadır.(Anon,2004)Kafkasırkınındağveovatipiolmaküzereikitipimevcuttur.Dağ Kafkas ırkı (A. m. Caucasica Gorbatshov), gri renkliKafkas arısı olup, Alp Karniyol arılarına benzerler, EsmerDağKafkasarısıdahaküçükyapılıdırvedahafazlapropolistaşır.Kafkas ırkınınova tipiolanSarıOvaKafkasarısı (A.m.RemipesGerstöcker)diyebilinenovatipiKafkasarılarıdaKafkasya’nınalçakarazilerineuyumsağlamıştır.Dağtipidahaçoktercihedilir.(Gençveark,2003;Karaveark,2012;)

Morfolojik Özellikler

Dağ tipi Kafkas Arısı (Apis mellifera CaucasicaGarbasthov); Kafkasya’nın yüksek rakımlı, kışları uzunve karlı bölgelerine adapte olmuştur. Biçim, büyüklük vekıl örtüsü bakımından karniyol arılarına benzerler. Vücutyapısı orta irilikte ince uzun, karın incedir. Kitin koyuesmer renktedir. Kıl uzunluğu kısa olup (0,30–0,40 mm),KılÖrtüsü(Tomentum)geniştir,Karniyolarılarınagöredahaaçıkgridir.İşçiarılarınkılrengikurşunigridir,erkekarlarıngöğüslerininkılrengisiyahtır.DağtipiKafkasarıırkınıntümabdomenhalkalarısiyahtır.Fakatbirinciabdominalhalkalarüzerindekahverengibeneklergörülebilir.DilUzunluğu,6.7–7.2mmolup,Enuzundillibalarısıdır.BunedenleKafkasarıları derin tüplü (nektarı derinde olan) çiçeklerden dahaiyi yararlanırlar. ( Dogaroğlu,1999; Genç ve ark.,2003;Anon.,2004;)Adam (1983),gri vücut tüyleri veuzundilleriileKafkas ırkınınKarniyol’ebenzediğini fakat fazlapropoliskullanarakesmerpetekvepetekaralarınakilityaptıklarıbuözelliklerden ötürü Karniyol’den ayrıldığını belirtmektedir.Tregobov (1926); ve Gorbachev (1928); yine bu ırkınnektar kaynaklarının kıt olduğu yer ve dönemlerde diğerırklardan daha verimli olduğunu bildirmektedir, (Bilashvd,1976; Crane,1979;) bu ırkın uzun dilleri sayesinde kısadilli arılarınulaşamadığıderin tüplüçiçeklerdendaha fazlayararlandığını vedeğişik kompozisyondabal ürettiğini ilerisürmektedir.(Karacaoğluveak,1992)Kübitalİndeks Ortadüzeydeolup,1.7–2.2 (2.16±0.31)dir.T3+T4Genişliği,4.547±0.118 mm, Ön Kanat Uzunluğu, 9.319±0.183mm,ArkaBacakUzunluğu,8.296±0.180mm,Metatarsusİndeksi ,57.68±2.10, Tomentum İndeksi, 2.79±0.4 tür.(Anon,2004;Karaveark,2012;)

Davranış ve Fizyolojik Özellikleri

Kafkas ırkı arıların başta gelen özelliklerinden biriside petek üzerinde çok sakin olmalarıdır. Güçlü kolonileroluştururlar; fakat baharda yavaş gelişme gösterdikleriiçin maksimum koloni gücüne yaz ortasında ulaşırlar,(Vinogrodova 1976). Ayrıca bu ırkın ve melezlerininoğul verme eğitimlerinin düşük olması Kafkas arısının


22üstün özelliklerindendir.(Karacaoğlu veak.1992), ( Dogaroğlu M.1999), ( Genç veark.2003),(Anon.2004) Koloninin gelişme

sürecinde ana arı bir günde 1100–1500 yumurtayumurtlayabilmektedir.1günlükanaarınınağırlığı90mg,Çiftleşmemiş ana arının ağırlığı 180 mg, Çiftleşmiş anaarınınağırlığı200mg’dır.(Anon2008/1)Hırçınvesokucuolmayıpçokuysaldırlar.Kolonikontrolündenençok1-2saatsonraoluşanyenidüzeneuyumsağlayaraknormalçalışmadüzeninegeçerler.BazıAvrupa ırklarındabudurumancak2-3 günde gerçekleşir. Yüksek düzeyde propolis toplarlarve kullanırlar, sonbaharda kovan girişinde küçük bir delikbırakırlar. Nosema hastalığına duyarlı olduklarından kuzeybölgelerdekışlamaözellikleri iyi değildir. (Dogaroğlu,1999;Gençveark.2003;Anon,2004)AmerikayavruÇürüklüğü’nekarşı diğer standart arı ırklarından daha dayanıklıdırlar.(Abushâdy,1960) Yağmacılık ve şaşırma eğilimleriyüksektir.Uzundilioluşlarınedeniyleyoncavebenzeriderintüplübitkiler için iyibir tozlayıcıdırlar.KışazayıfkadrolarlagirenKafkasarılandüzgünpetekörerlervesırlarlar.Peteksırlarıkoyurenkteveiçbükey’dir.Balverimleriyüksektir.Kışiçinfazlabaldepoederler.(DogaroğluM.1999),(Gençveark.2003),(Anon.2004),yiyecekdepolarınıçokiyikorurvetutumlukullanırlar.(Karaveark,2012;)

Diğer Özellikleri

Üçgülden çok iyi yararlanır. Düşük sıcaklıkta veelverişsiziklimkoşullarındaçalışabilir.Düzensiz-köprüpetekyapma eğilimi vardır. Petek gözlerini sırlarken bal ve sırarasındahavaboşluğubırakmadığıiçinpeteklibalıkoyuvenemlibirgörünümesahiptir.(Anon.,2004;)

Materyal ve Metot

Hayvan Genetik Kaynaklarının Yerinde Korunmasıve Geliştirilmesi Desteklemeleri Kafkas Arı Irkının yerindekorunması alt projesi materyali Kafkas arı ırkının izolebölgelerisayılanArdahaniliPosofilçemerkeziköylerindekiveArtviniliBorçkailçesicamilihavzasındabulunan6köydemevcutKafkasırkıarıkolonileridir.

Genetik kaynakların korunması çalışmalarının ilkadımını mevcut durumun belirlenmesi, başka bir deyişlebugenotiplerinenvanterlerininçıkarılmasıoluşturmaktadır.Koruma çalışmalarında bir sonraki adımı, envanterçalışmasınadayalıolarakkorumaaltınaalınacakgenotiplerinbelirlenmesioluşturmaktadır.Türkiye’dekorumaaltınaalınanırklarınbelirlenmesindemevcutveriler,değerlendirmelervesahadayapılanincelemelerışığındahareketedilmiştir

TarımsalAraştırmalarGenelMüdürlüğünce(TAGEM)yürütülen Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarını KorumaProjesinde, öncelikle kaybolma riski ile karşı karşıya olanyerli ırklarımızı temsil edenörneklerinmevcut yöntemlerlekorumaaltınaalınması,bugenotiplerinyokolmasürecinindışında tutulması ve ırklarımız için tanımlayıcı bilgilersağlanmasıamaçlanmıştır.Ülkemizde iki lokasyonda farklı

ekotipleri bulunan ve izolasyonu sağlanmış olan Kafkasarı ırkı genetik kaynağını muhafaza için yerinde (in situ)korunmayöntemiseçilmiştir.

HayvancılığınDesteklenmesihakkında2009/44sayılıBakanlar Kurulu kararının Uygulama Esasları tebliğinin 21maddesiesasalınarakaşağıdakigibiyapılmıştır.

Kafkas Arı Irkının yerinde korunması alt projesikapsamında; Kafkas arı ırkının izole bölgeleri sayılanArdahaniliPosofilçemerkeziveköyleriileArtviniliBorçkailçesi camili havzasında bulunan 6 köy proje kapsamınaalınarakbuyerleşimbirimlerinde ikametedenenaz20veüzerisağlıklıkoloniyesahip,ArıcılıkKayıtSisteminekayıtlıikiildetoplam8000koloniyigeçmemeküzerearıkolonilerivearıyetiştiricileritespitedildi.(2011yılındabusayı10000koloni ye çıkarılmıştır.) Tespit sonrası seçim komisyonuoluşturuldu. Desteklemeler içinde destekleme kapsamınaalınacak çiftçilerin seçimini Seçim komisyonu yapar.SeçimkomisyonuTarımsalAraştırmalarGenelMüdürlüğünHayvancılık ve Su ürünleri Araştırmaları Dairesi DaireBaşkanı Başkanlığında, Enstitü Müdürü, Enstitü HayvanGenetikKaynaklarınıKorumaProjesiLideri/GeliştirmeProjeLideri,İlMüdürüveİlçeMüdüründenoluşur.

Bulgular

Araştırma Alanının Özellikleri ve Arıcılık

Posof

Coğrafi Konumu

Posofilçesi,DoğuAnadoluBölgesi’ninenkuzeyindeyer alır. Kuzeyinde ve doğusunda Gürcistan Devleti,batısında Şavşat (Artvin) ilçesi, güneyinde ise Hanak veDamal ilçeleri ile sınırdır. Posof’un deniz seviyesindenyüksekliği 1583m, yüzölçümü 606 km²’dir. Etrafı yer yeryükseklikleri 3000m’ yi aşan yüksek dağlarla çevrili olanilçeninortakesimleribudağlardaninenakarsulartarafındanderin vadilerle parçalanmıştır. Doğu-batı istikametindedevamedenbuvadininrakımı1200m’yekadarinmektedir.İlçenin güneyinde Ilgar Dağı, güney batısında Arsiyan veCinDağlarıyeralır.KaynağınıbudağlardanalanPosofÇayıilçeninenönemliakarsuyudur. İlçedeiriliufaklıbirçokgölbulunmaktadır.BugöllerdenAlabalıkGölü’nde,ismindendeanlaşılacağıgibialabalıküretilmektedir.

Posof ilçesindebir ilçemerkezi,49köy,17mahallevardır. Toplam yerleşim birimi sayısı 67’dir. Mevsimlikolarakyararlanılan38yaylayerleşimyerideyeralmaktadır.Posofköylerigüzergâhıbeşanagrupüzerindetoplanmıştır.Bunlar; Aşıkzülali, Binbaşıeminbey, Gönülaçan, Günlüce,Yeniköydür.

İklimi

Posof ilçesi Diğer ilçelerden farklı olarak Karadenizikliminiandıranmikroklimatipibiriklimesahiptir.BunedenleArdahan’ındiğerbölümlerinenazarandahasıcakveyağışlı


23

olup,meyvevesebzeüretimiyapılmaktadır.Hermevsimdeyağışgörülür.Yıllıkortalamasıcaklık13-15°C’dir.Temmuzayıortalamasıcaklığı21-23°C’dir.Yıllıksıcaklıkfarkı13-15°C’dir.Doğalbitkiörtüsüormandır.YüksekalanlardaAlpinçayırlargörülür.

Bitki örtüsü

Posofilçesigürbirbitkiörtüsünesahiptir.Genelolarakorman ile kaplıdır. Yılın büyük bir bölümünde bitki örtüsüyeşilliğinimuhafazaeder.İlçeninbitkiörtüsücoğrafiözelliğibulunduğuyöreyegöreşekillenmiştir.İlçedoğalormanalanıiçerisinde kalmaktadır. Bu ormanları meşe, çam, köknar,ladin,kayın,karaağaç,gürgenvefındıkağaçlarıoluşturur.

Hayvancılık

Halkın geçim kaynağı hayvancılığa dayalı olmaklaberaber, geçim standardı için yeterli değildir. Hayvancılıkhalen eski usullerle yapılmaktadır. En çok sığır, koyunbeslenir. Elde edilen süt ürünleri; Peynir, tereyağı vb.olarak değerlendirilir. Süt ürünlerinden önemli gelirelde edilmez. Genellikle yöre halkının kendi ihtiyaçlarıdoğrultusundadeğerlendirilir.Kafkasırkıarı(ApisMelliferaCaucasica Gorb)’nın Türkiye’deki gen merkezinden biridePosof’tur. Arıcılık faaliyetleri bal üretimine yönelik olaraksürdürülmektedir. Posof ilçesinde üretilmekte olan kaliteliballar,arıkolonileri,3500-4000adetanaarılarİlçeveyaİldışındakitalepsahiplerinesatılmaktadır.(Anon2014/1)

Proje Başlangıcı

Posof İlçesinde çayır mera alanları iyi kalitede vebol bulunmakta, yem bitkileri yetiştiriciliği yaygın olarakyapılmaktadır. İlçe flora kapasitesi bakımından sonderece zengin ve arıcılık bakımından oldukça uygundur.Yörede küçük ve büyük-baş hayvancılığın yanında arıcılıkfaaliyetleri de önemli derecede yapılmaktadır. Tarımsalüretim faaliyetlerinde yok denecek kadar kimyasal gübrekullanılmakta, tarla ve bahçe tarımında kimyasal gübreve zirai mücadelelerde pestisitleri kullanılmamaktadır.Ayrıcakentselvesanayiatıklarıbulunmamaktadır.Bilinenenönemlidörtarı ırkındanolanKafkasArı Irkının farklıbirekotipiinibarındırmaktadır.Coğrafikonumuvetabiatartlarımevcutırkıkorumayaveorganikarıcılığaoldukçamüsaittir.Bölge, nitelikli arı ırkı nedeniyle bakanlık tarafından izolebölgeilanedilmiştir.

ArıcılıkgeneldeYangelireldeetmekiçindiğerfaaliyetlerinyanındayapılmaktaydı.2009yılındayaptığımız tespittePosof ilçesinde tümköylerinde 143 işletmede 5075 adet kolonitespit edilmiştir. Bu işletmelerin % 66’sı (112Adedi) 4 – 49 adet aralığında koloniye, % 44’ü(31 Adedi) 50- 200 adet aralığında koloniye sahipti. (200Adetkolonisiolan2,100adetkolonisiolan9 işletmevardı.) Arıcılık işletmeleri gezilerek kontrol edilip arıcılarlabirebir görüşülmüştür. İşletmelerde genelde kovanlarınstandartolmadığı,birarılıktafarklıtipkovanlarınkullanıldığı,kolonilerin bir kısmının yeterli güçte olmadığı, bakımbeslemenoksanlıklarınınolduğuKolonisayısınınazlığı,Arıyetiştiricileribirliğinekayıtalmamagibinoksanlıklar tespitedilmiştir.2009yılında38işletme3707adetkoloniileprojeşartlarınauygunbulunarakprojeyedâhiledilmiştir.

Gelişmeler

Her yıl yapılan kontrol ve tespit çalışmaları ile işletmelergezilmekte, arıcılarla bire bir görüşülmektedir. İşletmelerindurumu tetkik edilerek, modern arıcılıkta işlerin nasılyapılmasıgerektiği telkinedilereknoksanlıklargiderilmeyeçalışılmaktadır. 2009 yılından itibaren yapılan çalışmalarneticesindeyörehalkıKafkasarı ırkıvearıcılıkkonusundadaha da bilinçlenmiş daha duyarlı hale gelmiştir. Arıcılığayeni başlayanlar olduğu gibi, mevcut arıcılarda kolonisayılarınıartırmış, işlerinidahadüzgünyapmaktadırlar.Arıyetiştiricileribirliğineüyeolanveprojeşartlarını sağlayanarıcısayısındayıllaritibariileartışolmuştur.

Yılı Yetiştirici Sayısı

Fenni Kovan

Teşvik Miktarı Koloni/ TL.

Verilen destek miktarı TL.

2009 36 2.707 5 13.5352010 73 4.642 6 27.8522011 94 5.652 10 56.5202012 96 5.666 25 141.6202013 91 5737 40 229.480

Tablo:1YıllaritibariileKafkasarısıgenetikkaynaklarıprojeşartlarınauyanveprojeyedahilolanarıyetiştiricilerivekolonisayılarıArdahanİliPosofİlçesiveKöyleri


24 Yörede koloni fiyatları proje başlamadanönceki yıllarda civar iller ile aynı iken şimdi

Posof Kafkas arısının fiyatı civar illere göre iki üçmisliartmıştır.2013yılındaErzurumdabirarılıkovan

200-250TL,Posof’taKafkasarısınınbirarılıkovanı500-600TLyesatılmaktadır.Yörede ikiadetanaarıüretici işletmefaal olarak bulunmakta, yılda yaklaşık 3500- 4000 safKafkasarısıanaarıüretilmektedir.Yetiştirilenanaarılar,arıkolonileri,ballarilçedâhilindevedışındantalepgörmektevesatılmaktadır.

Tablo 1’ de yıllar itibari ile sürü kompozisyonugörülmektedir. Tabloya bakıldığında yıllar itibari ileyetiştirici sayıları ve koloni sayıları giderek artmıştır. SonüçyıldırarıcılıksezonununiyigeçmemesinerağmenKafkasarısınıngenkaynağıolmabilinciveKolonidesteğietkisiyleyetiştiricilerkolonilerinimuhafazaetmişlerdir.

Tablo 2’de Posof İlçesinin Yıllar itibari ile Tüm Arıyetiştiricileri(İlçede Arıcılık faaliyetinde bulunan arıcılarıntamamı) veKoloni sayıları görülmektedir. 2010Yılı arıcılıksezonu mükemmel geçen bir yıl olmuştur. Bir kolonininortalama bal verimi 20 kg’ın üzerinde olmuştur. Birçokarılıkta kolonilerin çoğuna ikinci ballık konmuş, arı üretimibakımından da iyi bir sezon geçirilmiş, koni sayısı bir katdaha artmıştır. Son üç yılda arıcılık sezonunda günaşırıyağışların olması nedeniyle arıcılıktan pek gelir eldeedilememiştir.Budurumgenetikkaynağıdesteğialmayanyetiştiricilerinarıcılığıyapamayacakdurumageldiğitablodaaşikârgörülmektedir.

Arıcıların eğitim durumu ile yörede bazı yıllar etkiliolanaşırıyağışlar,ayızararı,güvenlivekorunaklıarılıklarınolmaması, arı evlerinin olmaması yöre arıcılığını olumsuzyöndeetkileyensorunlardır.Arıcılıklailgilikursveseminerler

düzenlemesi, aşırı yağışlardan ve ayı zararından koruyucuarıbarınaklarının,dahahijyenikşartlardabalüretimiiçinarıevlerininyapılması,genetikkaynağıdesteklemesiningününşartlarına göre artırılarak devam etmesi yöre arıcılığınıolumluyöndeetkileyecekveKafkasarısıgenetikkaynağınınmuhafazasınınsürekliliğinisağlayacaktır.

CAMİLİ

Coğrafi Konumu

Camili(Macahel)yöresiüç tarafıKarçaldağsilsilesi,bir tarafıGürcistansınırı ileçevrelenmişdoğalolarak izoleolmuş bir bölgedir. Artvin’in Borçka ilçesi sınırları içindeyeralır.Havza,Borçka’ya45kmuzaktadır.CamilininKarçalDağları’ylaçevriliolması,coğrafîkonumuveikliminin;doğalve toplumsal yapının şekillenmesinde büyük etkisi var.Havza hiç el değmemiş değişik ekosistemler ile sucul veormanekosistemlerininbulunduğu,farklıtürlerinvarolduğuönemlibir ekolojikalanasahiptir.KafkasArısınındünyadasaflığınıkaybetmemiş2-3yerindenbiridir.

Camili havzasında bulunan altı köydeki 268 hanedesürekli olarak 1,280 kişi yaşıyor. Yöre insanının başlıca

Yılı Arıcı Sayısı Koloni Sayısı

Bal Üretimi Yapılan Koloni ayısı

Bal Üretimi Kg

Açıklama

2009 104 4812 3500 50000 Normalbirsezonyaşanmıştır.2010 206 8130 4500 90000 İyibirsezonyaşanmıştır.2011 186 8300 4500 22500 Sezoniyigeçmemiştir.2012 110 8494 4500 - Sezonkötügeçmiştir.2013 102 5844 4000 - Sezonkötügeçmiştir.

Tablo:2 ArdahanİliPosofİlçesiYıllaritibariileTümarıcılarkolonisayılarıvebalüretimbilgileri


25geçim kaynakları fındık başta olmak üzere tarım vehayvancılık. Tarım faaliyetleri ise organik. Son yıllardaturizmgelişiyor,yenipansiyonlaraçılıyor.ÇokuzunyıllardırkarakovanbalıüretilenCamilideanaarıvebalüretimideönemlifaaliyetlerdendir.Yöreinsanıyüzyıllardırkendiyaşambiçimlerini, ahşap yerel mimariyi, yöresel yemeklerini,danslarını, çoksesli müziklerini, geleneklerini korumuşve sürdürmüştür. Tüm bu ekolojik ve kültürel özellikleri,CamilininTürkiye’ninilkbiyosferrezerviolmasınısağlamıştır.

İklim

Camili(Macaheli)vadisi,Gürcistan‘ıngüneybatıucuile Türkiye’nin kuzeydoğu ucunda, iki ülke sınırına yayılır.VadininKaradeniz‘euzaklığı25kilometrekadardır.Macaheliyazınserinveılıman,kışınsaaksinesoğukvenemlidir.Ocakayında bazen ısının geceleri eksi 2 °C’den eksi 17 °C’yekadar düştüğü görülür. Ancak gündüzleri genelde ılık birhavavardır.Kışaylarıgenelliklekarlıgeçer,karınüçmetreyeulaştığızamanlarolur.

Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı

Camili (Macaheli) vadisi, değişik türde yaşlıAğaçlarıyla ünlüdür. Vadinin bütün bayırları ağaçlarla veçayırlarlakaplıdır.Vadininyaklaşık%70’iormanlarvemeyveağaçlarından oluşur. Macaheli’de 1-5 yüzyıllık ağaçlararastlanır.Vadidedahaçokgürgen,kestane,ıhlamur,çamgibiağaçtürlerivardır.Öteyandantaflandağçileği,muşmula,fındık, elma, hurma, ayva, vişne, kiraz, dut, ceviz gibifarklı bitkiler yetişir.Çayburadayetişenbitkilerdenbiridir.Vadidepekçokmeyveağacı, bir ormangörünümüalacakkadar çok ve yoğunluktadır. Camili(Macaheli) vadisi, tambiryeşilcennetsayılır.Yabanihayvanvarlığıveakarsularınekolojikolaraktemizolmasıbugörünümütamamlar.Vadide

yabani hayvanlar ve kuşlar yaşarlar. Yabanihayvanlar vadiye uyum sağlamışlardır. Vadininağaçlarla kaplı yüksek yerlerinde, yaşlı ağaçlarınve kayalıkların olduğu bölgelerde yabani hayvanlaryaşar.Bubölgedeyabandomuzu,ayı,çakal,tilki,ceylan,tavşan,yabankeçisigibihayvanlarayöreninhayvanvarlığınıtamamlar.(Anon2014/2,Anon2014/3,Anon2014/4)

Proje Başlangıcı

Camili(Macahel) vadisi üç tarafı Karçal dağ silsilesi,bir tarafı Gürcistan sınırı ile çevrelenmiş doğal olarakizole olmuş bir bölgedir. Havza hiç el değmemiş değişikekosistemlerilesuculveormanekosistemlerininbulunduğu,farklı türlerin var olduğu önemli bir ekolojik alana sahiptir.Yöre insanınınbaşlıcageçimkaynakları fındıkbaştaolmaküzeretarımvehayvancılık.Tarımfaaliyetleri iseorganiktir.Sonyıllardaturizmgelişiyor,yenipansiyonlaraçılıyor.ÇokuzunyıllardırkarakovanbalıüretilenCamilideanaarı,arıvebalüretimideönemlifaaliyetlerdendir.

Vadi flora kapasitesi bakımından son derece zenginvearıcılıkbakımındanoldukçauygundur.Arıcılıkfaaliyetleribirinci derecede önemli görülmekte ve yapılmaktadır.Tarımsalüretimfaaliyetlerindeyokdenecekkadarkimyasalgübre kullanılmakta, tarla ve bahçe tarımında kimyasalgübreveziraimücadelelerdepestisitlerikullanılmamaktadır.Ayrıca kentsel ve sanayi atıkları bulunmamaktadır.Bilinenen önemli dört arı ırkından olan Kafkas Arı Irkının farklıbir ekotipiini barındırmaktadır. Kafkas Arısının dünyadasaflığınıkaybetmemiş2-3yerindenbiridir.Coğrafikonumuvetabiatşartlarımevcut ırkıkorumayaveorganikarıcılığaoldukçamüsaittir.Bölge,nitelikliarıırkınedeniylebakanlıktarafındanizolebölgeilanedilmiştir.

Yılı Yetiştirici Sayısı

Fenni Kovan

Teşvik Miktarı Koloni/ TL.

Verilen destek miktarı TL.

2009 34 2318 5 115902010 34 2318 6 139802011 37 2348 10 234802012 40 2441 25 610252013 56 3517 40 140680

Tablo:3 YıllaritibariileKafkasarısıgenetikkaynaklarıprojeşartlarınauyanveprojeyedahilolanarıyetiştiricilerivekolonisayılarıArtvinİliBorçkailçesiCamiliHavzasıKöyleri

Yılı Arıcı Sayısı

Kütük Kovan Sayısı

Toplam Koloni Sayısı

Koloni Sayısı

Bal Üretimi Yapılan Koloni ayısı

Bal Üretimi Kg Açıklama

2009 188 3410 506 3749 2500 27500 Sezonkötügeçmiştir.2010 195 3945 692 4637 3000 48000 Sezoniyigeçmiştir.2011 198 3945 692 4637 3000 33000 Sezonkotügeçmiştir.2012 198 3827 714 4541 3000 36000 SezonNormal2013 204 3991 748 4739 3500 45500 SezonNormal

Tablo:4 ArtvinİliBorçkaİlçesiCamiliHavzasıYıllaritibariileTümarıcılarkolonisayılarıvebalüretimbilgileri

Not:Kolonilerinbirkısmıanaarıüretimindekullanılmakta,birkısmıdaoğularıolduğuiçinoyılbalüretimiyapılmamaktadır.


26 Arıcılıkyörearıcılarınınyaşamtarzıolmuşdurumda, arıcılarımız oldukça bilgili ve işlerini

severekyapıyorlar.YöreninKafkasarıırkınıngenetikmerkezlerinden biri olduğu şuurundalar ve Kafkas

arısının önemini daha iyi kavramış durumdalar. 2009yılındayaptığımız tespitteCamiliVadisinde188 işletmede3739adetkolonitespitedilmiştir.Buişletmelerin%88,67’si(167Adedi)2–49adetaralığındakoloniye,%8,49’u (16Adedi) 50- 100 adet Aralığında , % 2,65’i(5 Adedi) 101-400adetaralığındakoloniyesahipti. (Bunlardan200Adetkolonisiolan1,400adetkolonisiolan1işletmevardı.)

Arıcılık işletmeleri gezilerek kontrol edilip arıcılarlabirebirgörüşülmüştür.İşletmeleringeneldemodernstandartkovanlarınyanındayöreselkütükkovanlarkullanılmaktadır.Bazı arılıklarda farklı tip kovanların kullanıldığı, kolonilerinbir kısmının yeterli güçte olmadığı, bazı arıcıların bakımbeslemenoksanlıklarınınolduğu,Kolonisayısınınazlığı,Arıyetiştiricileribirliğinekayıtalmamagibinoksanlıklar tespitedilmiştir.2009yılında34işletme2318adetkoloniileprojeşartlarınauygunbulunarakprojeyedâhiledilmiştir.

Gelişmeler

Her yıl yapılan kontrol ve tespit çalışmaları ileişletmeler gezilmekte, arıcılarla bire bir görüşülmektedir.İşletmelerin durumu tetkik edilerek, modern arıcılıktaişlerinnasıl yapılmasıgerektiği telkinedilereknoksanlıklargiderilmeye çalışılmaktadır. 2009 yılından itibaren yapılançalışmalar neticesinde Kafkas arı ırkının genetik kaynağıolmasıvekorunmasıhususundaduyarlıolanyörehalkıdahadabilinçlenmişKafkasarıırkınınÜlkemizveyöreiçinönemliolduğunu daha iyi kavramışlardır. Yörede arılar arıcılarınkendi imkânları ile ahşaptan çok katlı üzeri çatılı olarakyaptıkları arılıklarda barındırılmaktadır. Bu arılıklar bölgeyağışlıolduğuiçinarılarıaşırırutubettenkoruyor,hemdeayızararındamuhafazaediyor.Arıcılığayenibaşlayanlarolduğugibi,mevcutarıcılardakolonisayılarınıartırmış,işlerinidahadüzgün yapmaktadırlar. Arı yetiştiricileri birliğine üye olanve proje şartlarını sağlayan arıcı sayısında yıllar itibari ileartışolmuştur.

Yörede koloni fiyatları oldukça yüksek vadide vedışarıdan mevsiminde her daim alıcısı bulunmaktadır. Biradetarılıkovan900-1000TL’yesatılmaktadır.YöredeAltı

adet ana arı üretici işletme faal olarak bulunmakta, yıldayaklaşık5000-6000safKafkasarısıanaarıüretilmektedir.Yetiştirilenanaarılar, arı kolonileri,ballar ilçedâhilindevedışındantalepgörmektevesatılmaktadır.

Tablo 3’de yıllar itibari ile sürü kompozisyonugörülmektedir.Tabloyabakıldığındayıllaritibariileyetiştiricisayılarıvekolonisayılarıgiderekartmıştır.ArıcılarınkolonisayılarınıartırmalarıvearıyetiştiricileribirliğineüyeolmalarıProje şartlarına uygun hareket etmeleri ile projeye dâhilolmuşlardır.

Yörearıcılarınçoğunluğununeğitimseviyesi,arıcılıkbilgivebecerilerioldukçaiyidurumdaKafkasarısıgenetikkaynağını koruma ve geliştirme hususunda müşterekhareketetmeleri,birarayagelerekörgütlenmeleri,arıcılıklailgili festival ve seminerler düzenlemeleri yöre arıcılığınıolumlu yönde etkileyen faaliyetlerdir. Ancak yağışlar veayı zararı arıcılığı olumsuz etkileyen sorunlardır. Her nekadar arıcılarımız kendi imkânları ile arılıklar yapmış isede,bunlarındesteklenerekdahasağlam,düzgünveyeterlidurumagetirtilmelerisürekliliğisağlayacaktır.

SONUÇ

Türkiye’dekibalarısıpopulasyonlarıarasındakigenetikfarklılıklar ülke arıcılıgınıngelismesi açısından önemli biravantajdır(Akyolveark,2006).Türkiye’deyayılısgösterenbalarısıırklarıveekotiplerideğişikekolojikkoşullarauyumsağlamışlardır(Ruttner,1988;Smithetal,1997;Palmeretal,2000).AnadoluveKafkasarısıırklarıilebunlarınkarşılıklımelezleri Türkiye’deki bal arısı populasyonunun büyük birbölümünüoluşturmaktadır.(Gösteritveark,2012)

Arı gen kaynaklarının korunması öncelikli önemesahiptir.KafkasarıırkıÜlkemizdekidoğalyaşamalanlarıolan,Ardahan iliPosof ilçesivetümköyleri ileArtvin iliBorçkailçesi camili havzasınabağlı6köydebakanlık kontrolündeizolebölgeleroluşturularakkorumaaltınaalınmıştır.

TarımsalAraştırmalarGenelMüdürlüğünce(TAGEM)yürütülen Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarını KorumaProjesinde, öncelikle kaybolma riski ile karşı karşıya olanyerli arı ırkımız olanKafkasarısını korumaaltına alınması,bu genotiplerin yok olma sürecinin dışında tutulmasıçalışmalarınıbaşlatmış,halkelindeyetiştirilmektedir.Kafkasarıırkıdoğalyayılmaalanıolanbölgeveillerdekorumaaltınaalınmış.HayvancılığınDesteklenmesiHakkında2005/8503SayılıBakanlarKuruluKararnamesindeyeralmıştır.

Ülkemizdeiki lokasyondafarklıekotipleribulunanveizalasyonusağlanmışolanKafkasarıırkıgenetikkaynağınımuhafazaiçinyerinde(insitu)korunmayöntemiseçilmiştir.

Projenin başlangıç yılı 2009’da durum tespitiyapılmışyapılansahaçalışmasında;arıcılığımeslekolarakprofesyonelce yapanların sayısının çok az olduğu, birçokişletmede standart dışı farklı tip kovanların kullanıldığı,yetiştiricilerin çoğunluğunun koloni sayılarının az olduğu,arıcılıkbilgivebecerilerininsınırlıolduğu,münferithareketettikleri, arı yetiştiricileri birliğine kayıt olamadıkları tespitedilmiştir. Yörenin Kafkas arısının koruma alanı ve izolebölge olduğu bilindiği halde ırkın önemi tam anlamıylabilinmemekteydi.

Her yıl yapılan kontrol ve tespit çalışmaları ileişletmeler gezilmiş, arıcılarla bire bir görüşülmüştür.İşletmelerin durumu tetkik edilerek, modern arıcılıktaişlerinnasıl yapılmasıgerektiği telkinedilereknoksanlıklargiderilmeyeçalışılmıştır.


27 Yukarıda Tablo 1’de Posof ilçesinde 2009’da 36yetiştirici elinde 2707 koloni projeye dâhil olmuş, gidereksayı artmış 2013 yılında 91 yetiştirici elinde 5737 koloniprojeye dâhil olmuştur. Tablo 3’de Camili havzasında2009’da 34 yetiştirici elinde 2318 koloni projeye dâhilolmuş,gidereksayıartmış2013yılında56yetiştiricielinde3517koloniprojeyedâhilolmuştur.

2009yılındanitibarenyapılançalışmalarneticesindeyöre halkı Kafkas arı ırkı ve arıcılık konusunda dahada bilinçlenmiş daha duyarlı hale gelmiştir. Arıcılığayeni başlayanlar olduğu gibi, mevcut arıcılarda kolonisayılarınıartırmış, işlerinidahadüzgünyapmaktadırlar.Arıyetiştiricileri birliğineüyeolanveprojeşartlarını sağlayanarıcısatısındayıllaritibariileartışolmuştur.

Bu çalışmalarla;

1-YörehalkıKafkasarıırkınıngenetikkaynağıolarakönemi ve arıcılık konusunda daha da bilinçlenmiş dahaduyarlıhalegelmiştir.

2- Proje çalışmaları neticesinde yöreiçerisindevedışındaKafkasarınsatalepartmış,koloni ve ana arı üretimi ve satışları artmıştır.Ayrıca yörenin coğrafi durumu ve tabiat şartlarıorganikarıcılığaoldukçamüsaitolması,yörenintemizolmasıbalatalebiartırmıştır.

3-Koloni genetik kaynağı desteğimiktarının artmasıyetiştiricininilgisinidahadaartırmıştır.

Arıcılıkla ilgili kurs ve seminerler düzenlemesi, aşırıyağışlardan ve ayı zararından koruyucu arı barınaklarının,daha hijyenik şartlarda bal üretimi için arı evlerininyapılması,genetikkaynağıdesteklemesiningününşartlarınagöreartırılarakdevametmesiyörearıcılığınıolumluyöndeetkileyecekveKafkasarısıgenetikkaynağınınmuhafazasınınsürekliliğinisağlayacaktır.Halkelindekorumadesteklemelerikamuoyununkonuyailgisiniçekmiş,yetiştiricilerinbinlerceyıldır bölgelerinde var olan Kafkas arı ırkının önemini vedeğerinidahaiyikavramalarınısağlamıştır.

KaynaklarABUSHÂDY,A.2.(1960)Racesofbees.TheHiveandtheHoneyBee.DadantandSons(s.11,20).AKYOL,E.,SAHİNLER,N.,ÖZKÖK.D.2006.Honeybee(Apismellifera)Races,EcotypesandTheirGeneralCharacteristicsinTurkey.JournalofAnimalandVeterinaryAdvances,5(9):771-774.ALPATOV,V.V.,1948,Theracesofhoneybeesandtheiruseinagriculture(inRussian)SirediPrirody4.1-65.,ADAM,B.,1983.Insearchofbeststrainsofhoneybees.2ndEdition,NorthernBeeBooks,UK.206p.ADL,M.B.F.,GENÇER,H.V.,FİRATLİ,Ç.,BAHREİNİ,R.2007.MorphometricCharacterizationofIranian(Apismelliferameda),CentralAnatolian(Apismelliferaanatoliaca)andCaucasian(Apismelliferacaucasica)HoneyBeePopulations.JournalofApiculturalResearchandBeeWorld46(4):225–231.ANONİM,2004.http://rega.basbakanlik.gov.tr/Eskiler/2004/12/20041212.htmANONİM,2008./1http://www.tarim.gov.tr/uretim/Aricilik,Ana_Ari_Yetistiricilik.htmlANONİM,2008./2http://www.macahelas.com/Proje/KafkasArisi.htmAnon2014/1http://tr.wikipedia.org/wiki/PosANON2014/2http://www.macahelgreenroofotel.com/macahel/ANON2014/3http://www.yesilufuklar.info/mercek/99-mercek/595-turkiyenin-ilk-biyosfer-rezervi-artvin-camili-

ANON2014/4http://www.karadenizgezi.net/artvin_dogal_guzellikleri.htmBLASH,G.D.MAKAROV,I.I.VESEDİKH,A.V.,1976ZonalDistributionofbeeracesinUSSR.Symposiumonbeebbiolgy.Moscow.134-142.BOUGA,M.,ALAUX,C.,BİENKOWSKA,M.,BÜCHLER,R.,CARRECK,N.L.,CAUİA,E.,CHLEBO,R.,DAHLE,B.,DALL’OLİO,R.,DELARUA,P.,GREGORC,A.,IVANOVA,E.,KENCE,A.,KENCE,M.,KEZİC,N.,KİPRİJANOVSKA,H.,KOZMUS,P.,KRYGER,P.,LECONTE,Y.,LODESANİ,M.,MURİLHAS,A.M.,SİCEANU,A.,SOLAND,G.,UZUNOV,A.,WİLDE,J.2011.AReviewofMethodsforDiscriminationofHoneyBeePopulationsasAppliedtoEuropeanBeekeeping.JournalofApiculturalResearch,50(1):51-84.CRANE,E.(1979)Honeyfromotherbees.İn“Ridhererer.BeeGeneticsandBreeding”AkademicPressİnc.London.Pp235-254.DOĞAROĞLUM.,1999.ModernArıcılıkTeknikleriTekirdağ.ERTUĞRUL,M;DELLAL,G;ELMACI,C;AKIN,O;KARACA,O;ALTIN,T;CEMAL,İ;2005http://web.adu.edu.tr/user/icemal/Papers/30-HayvGenKayn-2005.pdfGENÇF.,DODOLOĞLUA.,2003ArıcılığıntemelEsasları,DersKitabı.AtataürkÜniversitesiZiraatFakültesiOfsettesisiErzurum-2003GENÇ,F.,DÜLGER,C.,DODOLOGLU,A.,KUTLUCA,S.1999.Kafkas,OrtaAnadoluveErzurumBalarısı(ApismelliferaL.)GenotiplerininErzurumKosullarındakiBazıFizyolojikÖzelliklerininKarsılastırılması.TurkishJournalofVeterinaryandAnimalScience,23:645-650.GOBAÇHEV,K.A.,1928Kabaklıtapinskiepchely.OputnajapasekaNr.8-9Tula.Alınmıstır.GÖSTERİT,A.,KEKEÇOGLU,M.,ÇIKILI,Y.,2012.YıgılcaYerelBalArısınınBazıPerformansÖzellikleriBakımındanKafkasveAnadoluBalArısıIrkıMelezleriileKarsılastırılması.SüleymanDemirelÜniversitesiZiraatFakültesiDergisi7(1):107-114,2012ISSN1304-9984,ArastırmaMakalesi.

GÜLERA.,2006.BalarısıOndokuzMayısÜniversitesiZiraatFakültesiDersKitabıNo:55.Samsun2006GÜLER,A.2010.AMorphometricsModelforDeterminingtheEffectofCommercialQueenBeeUsageontheNativeHoneybee(ApismelliferaL.)PopulationinTurkishProvince.Apidologie,41:622-635.

GÜLER,A.,BIYIK,S.,GÜLER,M.2011.BatıKaradenizBölgesiBalarısı(ApismelliferaL.)PopulasyonununMorfolojikÖzellikleri.7.UlusalZootekniBilimKongresi,14-16Eylül,Adana.KANDEMİR,I.,KENCE,A.1995.AllozymeVariabilityinaCentralAnatolianHoneybee(ApismelliferaL.)Population.Apidologie,26:503-510.KANDEMİR,I.,KENCE,M.,KENCE,A.2000.GeneticandMorphometricVariationinHoneybee(ApiselliferaL.)PopulationsofTurkey.Apidologie,31:343-356.KANDEMİRVEARK.,2006.MitochonrialDNAvariationinhoneybee(ApismelliferaL.)populationfromTurkey.JournalofApiculteralresearchandbeeworld45(1):33-38.PALMER,M.N.,SMİTH,D.R.,KAFTANOGLU,O.,2000.TurkishHoneybees:GeneticVariationandEvidenceforaFourthLineageofApismelliferamtDNA.JournalofHeredity,91:42-46.KARACAOĞLLUM.,FIRATLIÇ.1992ArdahanİzoleBölgeArılarınınbazıMorfolojikÖzellikleriKARAM,KARAA,SEZGİNE2012ImportanceofCaucasianHoneybeeandItsCharacteristicsasaGeneResourceJournalofAgriculturalScienceandTechnologyAVolume2,Number10,October2012(SerialNumber18)KaraM,KaraA,SezginE2012ArıcılıkAraştırmaDergisis.20-25,Yıl:4Sayı:8AralıkKARA,M;KESKİN,M;2013TürkiyeninMevcutBalArısıGenetikVarlığıIslahıveSeleksiyondaKullanılanKoloniperformansKarakterleriArıcılıkaraştırmaDergisi20139.SayıSa.30-34KEKEÇOĞLU,M.,GÜRCAN,E.K.,SOYSAL,M.İ.,2007.TürkiyeArıYetiştiriciliğininBalÜretimiBakımındanDurumuTekirdağZiraatFakültesiDergisiKekeçoğluveark.,20074(2)JournalofTekirdagAgriculturalFaculty227KENCE,A.,2006.TürkiyeBalArılarındaGenetikÇeşitlilikveKorunmasınınÖnemi.UludağArıcılıkDergisiŞubat2006,25-32.LODESANİ,M.,COSTA,C.,2003.BeebreedingandgeneticsinEurope.BeeWorld,64(2):6985.MÖBUS,B.,1981.PedigreeBeeBreedinginWesternEurope.BIBBA;Derby,PALMER,M.N.,SMİTH,D.R.,KAFTANOGLU,O.2000.TurkishHoneybees:GeneticVariationandEvidenceforaFourthLineageofApismelliferamtDNA.JournalofHeredity,91:42-46.RUTTNER,F.,1988.BiogeographyandTaxonomyofHoneyBees.SpringerVerlag.Berlin.193pp.SHEPPARD,W.S.,ARİAS,M.C,GRECH,A.,MEİXNER,M.D.1997.Apismelliferaruttneri,aNewHoneyBeeSubspeciesfromMalta.Apidologie,28:287–293.SHEPPARD,W.S.,MEİXNER,M.D.2003.Apismelliferapomonella,aNewHoneyBeeSubspeciesfromCentralAsia.Apidologie,34:367–375.SMİTH,D.R.,SLAYMAKER,A.,PALMER,M.,KAFTANOGLU,O.1997.TurkishHoneyBeesBelongtotheEastMediterraneanMitochondrialLineage.Apidologie,28:269-274.STRANGE,J.P.,GARNERY,L.,SHEPPARD,W.S.2008.MorphologicalandMolecularCharacterizationoftheLandesHoneyBee(ApismelliferaL.)EcotypeforGeneticConservation.JournalofInsectConservation,12:527–537.TREGUBOV,V.I.,1926BarbaszasukhoivprecehelovodstvenayugheUkraine.PasekaNo.63-6.Alınmıstır.VİNOGRODOVA,V.M.,1976.İnfluenceofcaucasianbee.SymposiumonbeebiologyMoscow.229-232.


28 Tanzanya’da Arıcılık & 1. Apimondia Afrika Arıları ve Arıcılık Sempozyumu İzlenimleri1. Apimondia Afrika Arıları ve Arıcılık Sempozyumu İzlenimleri

Tanzanya’da arıcılık sosyo-ekonomikgelişme için büyük bir rol oynamakta olupözellikle kırsal kesimde yaşayan topluluklariçin önemli gelir kaynağıdır (Mwakatobeve Machumu, 2011). Sadece Tanzanya’dadeğil, Afrika’da arıcılık yapılan ülkelerde debu durum geçerlidir. Arıcılığı geliştirmekamacıylakıtagenelindebirçokülkedeprojelersürdürülmektedir.BuamaçlaTanzanyaDoğalKaynaklar ve TurizmBakanlığı ve TanzanyaOrman Hizmetleri (TFS) Ajansı tarafındanKasım2014’teArushaUluslararasıKonferansMerkezi’nde, arıcılığın nasıl geliştirileceğiniiçeren bilimsel sunumlar, deneyimler veteknik bilgilerin paylaşıldığı bir sempozyumdüzenlenmiştir(Resim1).

Resim 1. Kongrenin düzenlendiği ArushaUluslararası Konferans Merkezi’ndengörüntüler.

Sempozyuma Tanzanya’nın birçokbölgesinden ve diğer Afrika ülkelerindenarıcıların yoğun katılımı olmuştur.Sempozyuma çoğunluğu Tanzanya’danolmaküzereAfrika(Etiyopya,GüneyAfrika,Kenya, Nijerya ve Uganda), ve Avrupa

kıtası (Almanya, Belçika, Danimarka,Fransa, İngiltere ve İtalya) ülkelerinden,A.B.D, İsrail, Mısır ve Pakistan’dan bilimadamları sunumları ile katılmıştır. İlk günaçılış konuşmaları sırasında ApimondiaBaşkanı, Gilles Ratia Dünya çapındakiarıcılık problemleri ve çözümleri üzerinekonuştu (Resim 2). Bilimsel programda 3gün boyunca farklı konularda toplamda 44bilimsel sunum (3 çağrılı konuşma ve 41sözlü sunum) yapıldı. Bilimsel sunumlarsözlü sunumların yanı sıra poster sunumlarşeklinde oldu. Ayrıca sempozyum boyuncahergünarıcılıkseminerleridüzenlendi.Gerekbilimsel programda gerekse seminerlerdeyapılan sunumların genel kapsamlarını şuşekildebelirtebiliriz:

4Arıcılığınönemivekırsalkalkınma4 Afrika ülkelerinde ve gelişmekte olanülkelerdearıcılık4 Bölgesel arıcılık projeleri (Tanzanya vediğerülkelerde)vekorumabölgeleri4 İklim değişikliklerinin arıcılık üzerineetkileri4 Tanzanya’da arıcılık politikaları ve yasalyapı4Tanzanya’daarıürünleriçeşitleri,kullanımıvepazardurumu4Tanzanya’daarıcılıkteknolojileri4Arıcılıkekipmanları4 Kovan geliştirme, kovan boyutları vekovanlarınkonumlandırılması4 Arı hastalıkları, arı zararlıları kontrolü veönlemler4Arıdavranışı

Resim 2. ApimondiaBaşkanıGillesRatia(a)veçalışmaortağımızAngelaMwakatobe(b)sunumlarınıyaparken.

Bu sempozyuma biz de (AyçaÖzkan Koca,İrfan Kandemir ve Angela Mwakatobe-Tanzanya Yaban Hayatı AraştırmaMerkezi,

Yrd. Doç. Dr. Ayça ÖZKAN KOCA1 Prof. Dr. İrfan KANDEMİR2

1Maltepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi,

Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü, İstanbul.

2Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi,

Biyoloji Bölümü, Ankara .

*Buyazı10-16Kasım2014tarihleriarasındaTanzanya’nınArushaşehrindedüzenlenen“1.ApimondiaAfrikaArılarıveArıcılıkSempozyumu”ve

Tanzanya’dakiarıcılıkhakkındabilgileri,KilimanjaroBölgesi’ndeiğnesizarılardanbalüretimiyapılanbölgedekiarıcılık

gezisisırasındakiizlenimlerikapsamaktadır.


29

Tawiri) Tanzanya’da bulunan Apis mellifera alttürleriüzerinde yaptığımız ortak çalışmamızın sözlü sunumuylakatıldık. Kongreye Tanzanya ve Afrika’da bulunan arıcılıkürünleri, arıcılık malzemeleri, bal ve diğer kovan ürünleriile ilgili faaliyet gösteren firmalar ve konseyler katıldı.Çadır şeklinde düzenlenmiş fuar alanında, bu firma vekuruluşlar ürünlerini sergileyerek hem ürünleri hakkındahemdemodernarıcılıkbaştaolmaküzereçeşitlikonulardabilgilerverdi.Fuaralanındaaçılanstandlarınkatılımcılarilefirmaların buluşması için uygun bir ortam oluşturduğu vebilgipaylaşımıaçısındançokbüyükkatkısağladığıgözlendi(Resim 3). Fuar alanının, geleneksel kovanlar ile yaygınolarakarıcılıkyapanarıcılarınmodernkovanlariletanışmasıve bunlar hakkında bilgi edinmesi açısından son dereceyararlı olduğu gözlendi. Kongreye katılan bölge arıcılarınınmodernarıcılıktakullanılançeşitli arıcılıkmalzemelerinideyenigördüklerivebumalzemeler ileyakından ilgilendiklerigözlemlendi. Kongreye ülkemizden de ApiMaye firmasıyetkililerikatıldı.

Resim 3.Fuaralanındangörüntüler:Çadırşeklindekurulanfuar alanı girişi (a), Çeşitli firmalara ait standlar (b-c-d-e),TanzanyaOrmanHizmetleri(TFS)Ajansı’nın(f)veTanzanyaYabanHayatıAraştırmaMerkezi’ninstandı(g),Birbayanbal

üreticisineaitstand(h).

Tanzanya’da Arıcılık ve Gezi Notları

Kongrenin bilimsel etkinlikleri sonrasında, songün iğnesiz arılarla bal üretiminin yapıldığı, KilimanjaroDağı’nın eteklerinde yer alan verimli volkanik topraklarüzerine kurulmuş, Siha Bölgesi’ndeki Ngarony Köyü’nü veKilimanjaro Milli Parkı’nı ziyaret ettik. Ngarony Köyü’ndeuzunyıllardırarıcılıkileuğraşanBarakaeliMathayoMkini’ninbahçesine giderek B. M. Mkini’ye misafir olduk (Resim4-6). TFSAjansı çalışanları gezi sırasındabizlereeşlikettive çalışanlardan Ufoo Christopher Lema (UCL) bölgedekiarıcılık ve iğnesiz arılarla yapılan arıcılık hakkında bilgileraktardı(Resim4).

Resim 4.Ngarony Köyü (a),UfooChristopher Lema (TFSAjansı) bölgedeki arıcılık hakkında bilgilendirme yaparken(b-c),arıcılıkyapanbirçiftçiaileveKocaÖ.A.(d).

Tanzanya’da arıcılık hem iğneli arılarla (Apiculture)hem de iğnesiz arılarla (Meliponiculture) yapılmaktadır.İğneliarılar(Apismelliferaalttürleri)olarakTanzanya’nınkıyıkesimlerindeA.m.litorea,içkesimlerdeA.m.scutellatavedağlıkbölgelerindeA.m.monticolaalttürleribulunmaktadır(Ruttner, 1988). Ayrıca iğnesiz arılar olarak farklı türlerbulunmakta olup bu türler ile ilgili ayrıntılı çalışmalaryapılmamıştır.İğnesizarılar,DünyaüzerindeGüneyAmerika,Hindistan, Tayland ve tropiklere yakın diğer ülkeler olmaküzere tropik alanlarda yayılışa sahiptir (Chuttong ve ark.,2014). Bunlar tropik ekosistemlerde birçok çiçekli bitkinintozlaşması için büyük önem taşımaktadır (Slaa ve ark.,2000).GeziyaptığımızKilimanjaroBölgesi’ndedehemiğneliarılar,hemdeiğnesizarılarlaarıcılıkyapılmaktadır.BölgedeiğneliarılardanA.m.monticolaalttürüilebalüretimiyaygınolarak yapılmaktadır. İğnesiz arı olarak iki farklı grubunolduğuUBLtarafındanbildirilmiştir.İğnesizarılarileyapılanarıcılığın iğneli arılarla yapılanarıcılığa karşı avantajları vedezavantajları bulunmaktadır. İğnesiz arılar iğneye sahipolmadığı içinbuarılarlaçalışırkençokfazladikkatliolmayıgerektirmez. Bu arılardan elde edilen bal, diğer arılardaneldeedilenbaldandahadeğerliolupbalınfiyatıikikatdahafazladır. Fakat kolonilerden elde edilen bal ürününün azolması,buarıcılığınenbüyükdezavantajıdır(UCL).

a

a

a

c

c

e

g

b

b

b

d

d

f

h


30 Ülke genelinde hem modern, hemde geleneksel ağaç kovanlar ile arıcılıkyapılırken Kilimanjaro bölgesindeki iğneli

arılarla arıcılıkta geleneksel ağaç kovanlarkullanılmaktadır. İğnesiz arılarla yapılan arıcılıkta

ağaç gövdelerinden silindir şeklinde oyularak yaklaşık 20cmçapındave1mboyundahazırlanankütükkovanlarınveyineağaçlardanyapılmışkutukovanlarınçiftçilertarafındankullanıldığı gözlenmiştir (Resim 5). Bu bölgedeki organikarıcılıkyapanarıcıların(küçükçiftçiler)iğnesizarılardanbalüretmekiçinikifarklıtiptekovankullandığıUCLtarafındanbelirtilmiştir:gelenekselarıkovanımodeli(a),orta(mid)-tiptasarım(b).Gelenekselkovanmodelibubölgedetipikolarak“Gogo Tip” olarak bilinmektedir. Çiftçilerin çoğu nispetendahaucuzolduğuiçinbutipikullanmaktadır.Orta(mid)tipkovanise“MzingawaKati”olarakbilinmektedir.Bukovantipi tasarımını, geleneksel tip ve modern kovan tipi olanLangstroth’danalmıştır.Orta(mid)tipkovanlarınikiönemliavantajıvardır.Bunlardanilkikovanbaşınaeldeedilenürünverimininartması;diğeriise,balhasadızamanıpetekleriilekovanın zarargörmemesi veaynı zamandabal üretimindedevamlılığınsağlanmasıdır.Ayrıcakovanazararvermedenbal mumu elde etmek bu kovan tipinde mümkündür(Mbeiyererwa,2014).Bölgedearıcılıkgelenekselmetotlarlayapılmakla beraber arıcılar bal hasadı ve işlenmesi içinyeterliekipmanlarasahipdeğildir.Bölgedeiğnesizarıcılığınyapıldığıkovanlaraherarıcıyaaitbahçe içerisinde,evlerinkümes ve ahırın duvarlarında, ağaçların dalları arasında,kısacasıkovanlarınyerleştirilebileceğiheryerderastlamakmümkündür (Resim 5). Bölge tropik ormanların içerisindeyeralmaktaolupevlerinçevresindetropikmeyveağaçlarıveküçükağaçformundakahveüretilenbitkilervardır.Arılarbutropikmeyveağaçlarınınvekahvebitkilerininçiçeklerindenektaralmaktadır(Resim6).

Resim 5. Kilimanjaro Bölgesi’ndeki Siha Bölgesi-NgaronyKöyü’ndefarklıyerlereyerleştirilengelenekseltip“GogoTip”

kovanlar.

Resim 6. Arıların nektar aldığımuz ağacı çiçekleri (a) vekahvebitkisi(b).

Tanzanya’nınbüyükbircoğrafyadabulunmasıvesıcakiklimkuşağındayeralmasıarıcılıkuygulamalarıiçinçokuygunbirzeminhazırlamaktadır.Tanzanya%4.53’ütarımaelverişlialanlardanoluşanve%6.2’si sularla kaplı 945.203km2’liktoplamaraziyesahiptir.Tanzanya’daormanörtüsüülkeninher tarafındadağılmıştır vegenelaraziörtüsünün%55’ini(48milyonha)oluşturmaktadır(Kagya,2014).Buormanlarveormanlıkalanlararıcılıkendüstrisiningelişmesindeidealortamlarolmuştur(MwakatobeveMlingwa,2005).Özellikleorganikarıcılığıngelişimindeönemlibiryeresahiptir.Ormanalanlarıarılariçinçokiyifloralkaynaklarasahipoluparıcılıkiçinyeterlimiktardanektarvepolensağlamaktadır.Bununyanı sıra bu alanlar arıcılığın gelişmesine yardımcı olacakmodern kovanların yapımının sağlanabileceği çok sayıdaağacıyapısındabulundurmaktadır.

Arıcılık ülke genelinde yapılmaktadır, fakat üretimpotansiyeli ülke genelinde bölgeden bölgeye değişiklikgöstermektedir. Arıcılık sektörü, gıda kaynağı, ilaç, hammadde (bazı endüstriler için) olarak ve bazı arıcılar içingelirolarakönemlibirroloynamaktadır.Ülkedegünümüzdearıcılıkerkekişiolarakgörülmemektedir.Arıcılıkileuğraşankadınların sayısı da gün geçtikçe artmakta olup bunlarmodern teknolojileri kullanmayı tercih etmektedir (Kagya,2014).Kadınlaraarıcılığıöğretmekveçocuklaradaarıcılığıbir uğraş olarak sevdirmek amacıyla bölgesel projelergeliştirilmiştir.

Arıcılar ülke genelinde toplam bal ve bal mumuüretiminin %99’unu geleneksel metotları kullanarakgerçekleştirmektedir.Tümkovanların%95’ini,ağaçkabuğuvekütüğündenyapılangelenekselkovanlaroluşturmaktadır.Diğer tipler ise, çömlekten kamış ve benzeri bitkiler ileyapılanlardır (Mbeiyererwa, 2014). Tanzanya’da kovanürünlerinin üretimpotansiyeli, bal için 138.000 ton ve balmumu için 9.200 tondur (Gedi ve Kabialo, 2014). Gezisırasında (UCL) tarafından Siha Bölgesi’nde de organikarı üreticileri tarafındanbal vebalmumuüretimi yapıldığıbelirtilmiştir. Mbeiyererwa (2014) tarafından hazırlananverileregöreSihaBölgesi’nde(NgaronyKöyü’dedahil)1.690arıcıbulunmaktaoluptoplam(ilkelvemodern)kovansayısı14.000’dir. Siha Bölgesi’nde iğneli arılardan elde edilenortalamabalürünümiktarıkovanbaşına3.28litreikeniğnesizarılardaneldeedilenortalamaürünmiktarı,1.79litredir.FAOistatistiklerine göre, Tanzanya arıcılığı Etiyopya’dan sonra

a b


31tüm Afrika’da ikinci büyük arıcılık sektörüdür. Kandemirve ark. (2015) Tanzanya’da istatistiklerde belirtilenlerdendaha büyük arıcılık potansiyeli olduğunu vurgulamaktadır.Arıcıların çoğunluğu sadece bal üretimine odaklanmıştır.Eğerballar iyi işlenir vehijyenik koşullardaşişelenirsedışpiyasadaki değeri yüksektir. Tanzanya’da arılar üzerinde,dolayısıylaüründekimyasaltehditbulunmamaktadır.Budadışpiyasadaürününalıcıbulmasıiçinsondereceönemlidir.Arıcılarbalmumuvepropolisgibidiğerarıürünlerindeneldeedilenürünvepazarpotansiyelininfarkındadeğildir.Organikarıcılıkyapanarıcılarbalüretimiyanısırabalmumuüretimideyapmaktadır(Mbeiyererwa,2014).

Tanzanya, arıcılığın gelişmesi açısından birçok avantaja sahiptir. Bunlardan en önemlileri:

4Tarımarazileriveormanlararılariçinfloralkaynakolarakve arıcılıkmalzemelerinin (modern kovan) yapımında hammaddeolarakönemliyertutmaktadır.

4Yılboyunca,ılımanbiriklimhakimolduğuiçinkışkayıplarıolmadantümyılboyuncaarıcılıkfaaliyetidevametmektedir.

4Ülkedeikitiparıcılıkfaaliyeti(hemiğnesizarılar,hemdeiğneli arılar ile arıcılık) yapıldığı için arıcılık ve elde edilenbalvebalmumuürünpotansiyelifazladır.Ülkedearıcılığıngeliştirilmesi ile bu potansiyelin ve ürün çeşitliliğininarttırılmasısağlanabilir.

Günümüzde Tanzanya’da hala gelenekselyollar ile arıcılık yapılmaktadır. Modern arıcılıkuygulamaları ve ekipmanları yaygın olarakbulunmamaktadır. Elde edilen ürünlerin (bal ve balmumu) işlenmesi geleneksel şekilde ve hijyenik olmayankoşullarda yapılmaktadır. Ayrıca ürünlerin taşınması vedeğerlendirilmesi süreçlerinde sorunlar yaşanmaktadır.Ülkede özellikle iğnesiz arılarla organik bal üretimiyapılmaktadır. Bu ürünün modern koşullarda üretimi veişlenmesi gerçekleşirse, bölgesel olarak yürütülen projelerilemodernarıcılıkuygulamalarıdahayaygınhalegetirilirse,dış pazardaürününalıcı bulması kolayvepazar fiyatı sondereceiyiolacaktır.

Arıcılığın geliştirilmesi ve sürdürülebilirliği içinarıcılığın yoğun olarak yapıldığı bölgelerde başlatılanprojeler sayesinde eğitim ve modernizasyon çalışmalarıyapılmaktadır. Bu çalışmaların sürdürülmesi son dereceönemarzetmektedir.Ayrıcaenönemlinoktaülkedearıcılığıngeliştirilmesivesürdürülebilirliğiiçinyeterlifinansalkaynakbulunmamaktadır.Bununiçinülkedışındanfinansaldestekolacakkuruluşlarınveyatırımcılarınarıcılığadestekolmasıarıcılıksektörününgelişmesiaçısındangerekmektedir.

KAYNAKLARChuttong,B.,Chanbang,Y.,Burgett,M.2014.Meliponiculture.BeeWorld,91:2,41-45.Gedi,L.,Kabialo,D.2014.StatusofbeeproductsdiversificationinTanzania.1stApimondiaSymposiumonAfricanBeesandBeekeeping,Arusha,Tanzania,November2014,p.19.Kagya,M.A.2014.BeekeepinginTanzania:Countrysituationpaper.ApiExpoAfrica2014,Harare,Zimbabwe,October2014.Kandemir,I.,Baban,O.,Mwakatobe,A.2015.ObservationonapicultureandmeliponicultureinTanzania.BeesforDevelopment/ResourcesforBeekeepers/InformationPortal.http://www.beesfordevelopment.org/resourcesforbeekeepers/informationportal/file/3059?tmpl=component&start=20.

Mbeiyererwa,A.G.2014.Finalreport:ForhoneyvaluechainmappinginNjombeandSihaDistricts.TheUnitedNationsDevelopmentProgrammeDarEsSalaam,March2014,85p.Mwakatobe,A.R.,Mlingwa,C.2005.Tanzania-ThestatusofTanzanianhoneytrade:domesticandinternationalmarkets.BeesforDevelopmentHoneyTradeWorkshop,Dublin,Ireland,August2005.Mwakatobe,A.R.,Machumu,R.M.2011.Beekeepingforpovertyreductionandbiodiversityconservation.BeesforDevelopmentJournal101:4-7.Ruttner,F.1988.Biogeographyandtaxonomyofhoneybees.Springer-Verlag,Berlin,Heildelberg.284p.Slaa,E.J.,Sanchez,La.,Sandi,M.,Salzar,W.2000.Ascientificnoteontheuseofstinglessbeesforcommercialpollinationinenclosures.Apidologie31:141-142.


32 Apis Totale ve Apilarnil’in Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri

Dr. Bahri IŞIK

Beykoz Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü

İstanbul.

İnsan hastalıkları tedavisinde kullanımıçokazbilinenApistotale,işçiveerkekarılarınvücudundan elde edilir. İnsan organizmasıüzerine olumlu etkilerinden bahsedilen Apistotale; karmaşık, natürel, biyolojik aktifmaddelerkompleksidir.

Bal arıları aktif sezonda 35-40 güntarlacılık faaliyeti yapmakta ve gıda olarak;nektar ve çiçek tozu, koruyucumadde olarakisepropolisikovanlarınagetirmektedir.Arılarınkendileri ise içeriğinde tedavi edici peptidler,vitaminler, hormonlar, feromonlar ve çokdeğişik, insan sağlığı için önemli maddelerinbulunduğu arı zehiri, bal mumu ve arı sütüüretmektedirler.

Apis totale, dışardan getirilen ve arılartarafından hayat boyunca üretilen biyolojikaktifmaddelerdir.Ekstraktın içerisindearılarınsinirveendokrinsistemlerivardır.Sonyıllardabu ürün özel çağdaş teknoloji kullanılarakölen arıların vücutlarından elde edilmektedir.Bu işlemler ustalık gerektirecek metotlarla,yaşlı işçi arılar ile erkek arıların vücutlarıliyofilize edilerek (dondurularak kurutma)elde edilmektedir. İyi sonuç alınabilmesi içinkullanılan arılar; güçlü ve sağlıklı organikkovanlardanseçilmelidir.

Temmuz ve Ağustos aylarındakovanlardan yaşlı arılar plastik kutularatoplanarak 15-20 oC’de dondurulurlar. Dahasonra mikserle homojenize edilirler. Yüksekvakum ve düşük sıcaklıkta - 30 ile -50 oCarasındadondurularakkurutulurlar.Eldeedilenliyofilizantcamkavanoziçersinde0-4oCısısıolanbirortamdamuhafazaedilir.

Apis Totale’nin Fiziki Özellikleri ve Kimyasal İçeriği

Arının bünyesinden elde edilen zenginekstraktdahilolmaküzerearıürünlerinintümüayrıveçoközelbiretkiyesahiptir.ApisTotale,grirenkte,6,5Phdeğerinesahiptozhalindebirmadde olup, kendine has kokusu vardır.Apistotale, içerisinde barındırdığı karbonhidratlar,proteinler, sentezlenebilenvesentezlenmeyenaminoasitler, yağlar, makro ve mikroelementler, vitaminler, antibiyotik maddeler,enzimler, hormonlar, heparin ve heparoidlerbakımından çok zengin bir kimyasal içeriğesahiptir.

Apis Totale İle Tedavi ve Kullanıım

Artrit, Hipertoni ve Aterosklerozhastalıklarınakarşıvücudunbağışlıksisteminigüçlendirmek amacıyla genellikle oral(ağızdan)olaraktüketilmektedir.Deriveeklem(artrit) hastalıklarında ise merhem şeklindekullanılmaktadır.

Halk Tıbbının Önerdiği Apis Totales İle İlgili Reçeteler

- Apis Totale Ekstraktın Hazırlanması:

Apis Totale ekstraktı prostathastalıklarının tedavisindedekullanılmaktadır.Bir çorba kaşığı arı vücudu, kısık ateşte 1 lt.sudabirsaatkaynatılır.Süzüldüktensonrahergünyemektenöncebirçorbakaşığıoralolaraktüketilmelidir.

- Apis Totalenin Haşlanarak Hazırlanması:

100 gr. taze ölmüş arıların üzerine


33kaynamanoktasınagelmemiş sıcak sudökülür ve15dakikabekletilir.Dahasonrahaşlanmışarılarsargıbeziveyatülbentiçinekonularaksüzülür.Üçkatsargıbeziveyatülbentağrının(iltihap ve çatlaklar) olduğu bölgeye uygulanır ve üzerinesüzülmüşarılarkonarakveüzeriselofanileörtülerekbanlanır.Buşekildehazırlanankompressoğuyuncayakadarbekletilir.

- Apis Totale Merheminin Hazırlanması:

Eklemhastalıklarıvetromboflebitlerdekullanılmaküzereölmüşarılarınvücutlarıtozhalinegetirilir.Dahasonrabirçorbakaşığı bu tozdan alınarak 200 ml. zeytinyağı ile karıştırılır.Hazırlanan bumerhembuzdolabında siyah renkli cam şişedemuhafaza edilir. Kullanılmadan önce merhem muhakkakısıtılmalıdır.

- Apis Totale Ekstraktının Alkol İle Hazırlanması:

Daha çok kan basıncının sabitleştirilmesinde, vücutdirencininarttırılmasında,kalpvebeyindamarhastalıklarındakullanılmaktadır.1-2ayboyuncayemektensonraekstrakttan15-20 damla alınır. Yaşlılar için 6-12 ay boyunca alınmasıtavsiyeedilir.Herbiryaşiçinbirdamlaönerilmektedir.Örneğin70yaşındakibirhastaiçin70damlaönerilir.

Birçorbakaşığıtozhalinegetirilmişarıölülerininüzerinebirçaybardağı400Calkoleklenerekikihaftabekletilmelidir.Hazırlanan ekstraktın prostat hastalarında ve seksüelbozukluklardakullanılabileceğibelirtilmiştir.ApisTotale’nin,arızehirinekarşıalerjisiolanhastalardakullanılmasıyasaktır.

Erkek Larva Sütü - Apilarnil

Arıkolonileridoğalkoşullarda;çoğalma,oğuldavranışınayönelme,peteklerdeboşyavrugözlerininvarlığında,anasızlık,anaarıyenileme,gıdakaynaklarının(nektarvepolen)zenginliğivehavasıcaklığıgibiçevreselkoşullardaerkekarıyetiştirmeihtiyacı duyar (Cobey, 2004). İhtiyaç duyduğunda peteklerüzerindeyenierkekarıgözleriinşaedebildiğigibimevcutişçiarı gözlerini de erkek arı gözlerine dönüştürebilir. Yumurtasüresi 3 gün, larva süresi 6-7 gün, pupa süresi 11-12 günolmaklabirlikteerkekarınınerginolmasüresi21gündür.

Erkek arı larvasının bir ürünü olan Apilarnil, birçokülkede ticariolarak ilaçvekozmetiksanayindeyaygınolarakkullanılmaktadır.Ağırlığı250-300mgolanerkeklarvasütününiçeriğindeki biyolojik aktif maddeler, erkek gözlü petekler

sırlanmadan bir gün önce optimum düzeydedir.Bu dönemdeki larvanın üreme organları tamolarakgelişmiştir.

Erkekarıgözündekiarısütü,polenvelarvayısaranderi,çokiyibirşekildekarıştırılaraktozhalinegetirilir.Karışım,siyah cam kavanoza konulduktan sonra buzdolabında 10-12gün saklanabilir. Bal ile 1:1 oranında karıştırılarak biyolojikaktivitesini40-50gün;liyofilize(dondurularakkurutma)edilerekiseikiyıldanfazlamuhafazaedilebilir.

-Fiziksel ve Kimyasal İçeriği

Taze elde edilmiş erkek larva sütü açık sarı renginde,hoş ve özel bir kokuya sahiptir. pH’ı 5,5-6,5 arasındadeğişmektedir. 6-7 günlük erkek larvanın proteini % 46-48,karbonhidratveselüloz%9-9,5veyağlar%2,5-3,1oranındadır.Larvanın hemofimfasında bağışıklık sistemini destekleyen vehormonların sentezlenmesine yardımcı olan gliserin, argin,tirozin,lizin,prolinveglutamingibiaminoasitlerbulunmaktadır.İçeriğinde; D,B,PP,CveHvitaminleri,enzimler,mineraller,kobalt,bakır,molibden,nikelgibimikroelementlerveandrojenmaddeleri(üremehormonları)bulunmaktadır.

-Apilarnilin Biyolojik Etkisi

Erkeklarvasütüözellikleerkekvekadınüremebezlerivevegetatifsinirsistemiyaşlılardaisekalp-damarsistemiüzerineetkilidir.BuürünRomanya’daerkeklarvasütüdrajeyadaerkeklarvasütü+propolis karışımıolanapilarnilprobdraje şeklindekullanılmaktadır. Dünyada birçok insan erkek larva sütününbiyolojikuyarıcıetkisineinanmaktadır.

Halk Tıbbının Önerdiği Apilarnil İle İlgili Reçeteler

Erkek arı gözlerinden çıkarılan 6 günlük larvalar birkaşıkta yâda havanda ezilir. Bu şekilde toz haline gelmişmateryalbirbardaksuyabirçorbakaşığıkarıştırılaraktüketilir.Başkabirtüketimşekliisebirkilogrambala40-60adetezilmişlarvakarıştırılırvekaranlık-soğukortamdaveyabuzdolabındamuhafazaedilir.Yemeklerdenöncebirçorbakaşığıkarışımbirbardaksuilekarıştırılarakiçilir.Diğerbiryöntemiseerkekarılarvalarıayçiçeğiyadazeytinyağındakavrularakyemeklerden20-30dakikaöncebirçorbakaşığıtüketilir.

Tozhalinegetirilmişerkeklarvalar(1birimtozlarva+6birimşeker)şekerilekarıştırılarak,3dakika4-6°C’dekurutulur.Buşekildehazırlanankarışımodasıcaklığındaüçyılmuhafazaedilebilir.

Apis Totale ve Apilarnil’in Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri adlı makale tamamen aşağıda verilen kaynaklardan çeviri yapılarak hazırlanmıştır. Hastalıkların tedavisinde ve destekleyici olarak tavsiye edilen bu ürünlerin bir doktora danışılmadan kullanılması KESİNLİKLE doğru bir yaklaşım değildir.

KAYNAKLAR1. Kirilov, N., Pçelnite Produkti, Hrana İ Leçebna Sila. İzdatelstvo “Enyovçe” 2007. Sayfa 108-110. Sofya. Bulgariya.

2. Physıco-Chemıcal Composıtıon Of Apılarnıl (Bee Drone Larvae). Lavinia-Ioana Bărnuţiu, L.Al. Mărghitaş, D. Dezmirean, Otilia Bobiş, Cristina Mihai, Crenguţa Pavel. University of Agricultural Sciences and Veterinary Medicine Cluj-Napoca, Romania.


34

DünyaArıcılık(Apimondia)Kongresi’nin44.sü G.Kore’de 15-19 Eylül 2015 tarihindedüzenlendi. Açılış programında protokolkonuşmalarının kısa ve sahneye çıkan kişisayısının az olması alışık olmadığımız birdurumdu.

Kongre merkezinin yanında kurulanbir diğer alandaki fuar (ApiExpo) ile arıürünleri, alet ve ekipmanlar vb. sergilenerekpazarlanma imkanı oluşturuldu. ApiExpoalanında gözlemlenen en net durummarkalaşmanın önemini kavramış katılımcılaridi. Ambalajlamaya son derece önemveren katılımcıların kaliteli bir ürünün iyiambalajlanmadığında hakettiği değerigörmeyeceğinin farkında olarak birbirindenfarklı ambalajlamaya yönelmiş olmalarıülkemizde son iki yıldaki ona yakın eğitimve seminerimize katılan yüzlerce arıcıyaverdiğimiz mesajı da doğrulamış oldu.Özellikle bal üretimine yoğunlaşan ülkearıcıları ve pazarlayıcı firmaların gerekkavanoz tasarımında gerekse etiketlemeve diğer ambalajlama unsurlarında almasıgerekenyolunolduğugörüldü.Arıcılariçinbalısadece kavanoza koymanın yeterli olmadığı,pazarlayıcıfirmalariçindekavanozveambalajtasarımındafarklılaşmagerektiğitespitedildi.

Bal yarışmasına ülkemizden iki firmakatıldı, lakin katılımcılardan biri ürününüsergileyemediğinden yarışma safhasınakatılamadı yalnızca analiz sonuçlarını aldı.Bal üretiminde dünya ikincisi olan ve kalitelibalları olduğu iddiasında olan ülkemizdendaha fazlakatılımgerçekleşmeli idi.Firmalar,paketlenmiş balları uluslararası ve objektif

kuruluşlarca da analiz ettirerek tesciledilebilirdi. Arıcılık ürünlerinde bir firmamızınödülalmasısevindirdi.

Kongre oturum başlıklarında “ArıcılıkTeknolojisi ve Kalitesi” oturumlarındabilgisayarveelektronikmühendisliğialanındakiakademisyenlerin sunumu önceki kongreleregörefarklılıktıveülkemizdedebualandaçalışanveyaçalışacakolanmühendisleriçinufukaçanve yol gösterebilecek sunumlar oldu. Arıcılıkaraştırmalarında uzun yıllardır çalışan değerliakademisyenlere özellikle tıp,mühendislik veekonomialanındanaraştırmacılarıneklenmesiçalışmaları daha güçlü kılabilecektir. Arıcılıkteknolojisi ve kalitesi oturumunun yanındaapiterapi ve arıcılık ekonomisi alanlarındasunumlarımız sınırlı düzeyde kaldı. Dünyadaçambalının%92’siniüretenbirülkeolmamızarağmenuluslararasıanlamdaçambalı tebliği

44. Apimondia Kongresi:İzlenimler ve Öneriler

Dr. Murat EMİR

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Samsun Meslek Yüksek Okulu,

Samsun.


35

vediğermevzuatına ilişkingeçkalmışlığımızüzüntüvericidir.Bu alanda çalışabilecek İİBF ve Tarım ekonomistleri baştaçambalıolmaküzerediğerarıürünleriiçinönemlibirboşluğudoldurabileceklerdir.

Bir sonraki organizasyona (Apimondia 2017) evsahipliğiyapacakülkeolarakönemlidüzeydetemsiledildiğimizkongreninbizdensonraki(Apimondia2019)evsahipliğiniiçin

yarışanABD’nin38oyunakarşı77oyileKanadakazandı ve kongre yerinin Montreal olacağı ilanedildi.

Herorganizasyonunartılarıveistenmesedeeksikyanları olabilmektedir. Önemli olan bir araya gelebilmektirki bu kongreye 54 farklı ülkeden katılımcı geldi. Kongrenindeğerlendirmesiaşağıdakitablodaözetlenmiştir.

ARTILAR•Yayınlanançoksayıdabülten

•G.Kore’yekomşuülkelerdenkatılımınınyüksekliği

•DaejeonConventionalCenter(kongremerkezi-DCC)alanınınkongreveexpoiçinuygunluğu

•Kongreçalışanlarınınyardımsevervegüleryüzlülüğü

•Kongrealanınagirişteyönlendirmelerinkolaylığıilekayıtvediğerişlemlerinbasitşekildetamamlanması

•Kongreözetkitabınınbasılmasıvekitaptangelemeyenkatılımcılarileilgilileriçindealabilmeimkanı

•Kongrekatılımbelgesininotomatikolarakilgililercebasılabilmesi

•Daejeonşehrininotobüslerininbirkısmıkongreresmiilegiydirilmiş,metroduraklarındakongreafişi,içindeisekongrenintanıtımfilmidönüyor.AyrıcaSeulhavaalanındakongreafişiasılmış.

•Açılışprogramınarenkkatanmüzikveyöreseloyunlar

•Akademikcamianınmütevazıtutumvedavranışları

•Heralandainsanınmeslektaşlarıiletanışabilmeimkanınınoluşması

•Uluslararasıprojeişbirlikleriiçinfırsatlar

•Kapanıştakongrekonubaşlıklarınagöredeğerlendirmelerinyapılması,eksikveiyiyanlarınbelirtilmesi

•DünyaArıcılıkYarışmasındabalanalizdeğerlendirmelerindekalıntılarveantibiyotiklerdahil30testinyapılması

•ApiExpoalanınıngirişindehazırlanmışharitailetümstantlarınyerinibiraradagörebilmekolaylığı

•ApiExpoalanınınikiayrıalandanoluşması,girişinardındanikincialandaaynıülkekatılımcılarınınstantlarınınberaberolmasındandolayıülkearıcılıklarınailişkinkanaatsahibiolmaimkanı

•ApiExpo’daG.Koretanıtımıiçinhazırlananstanttayöreselkıyafetlerilefotoğrafçektirmevehediyesunumu

•ApimondiaBilimselKomiteseçimlerindeTürkiye’denadaylarınolması

EKSİLER•Websayfasındayeterlibilgilendirmeolmaması

•Kongreyekabuledilenbildirileriçinonaylamaduyurusununkongrebaşlangıcınaazbirsürekalailanedilmesindendolayıkongreyekayıttagecikmeler

•Sekretaryaileyazışmalardageridönüşlerdegecikmeler

•Kongrekatılımücretininyüksekliği

•ÜlkemizveAvrupaülkeleriiçinuzakbirmesafedeolmasınedeniylekongreyeözellikleAvrupalılarınkatılımınındüşüklüğü

•Daejeon’unuluslararasıhavalimanınasahipolmamasınedeniyleSeul’denaktarmayapılmasıveulaşımınyoruculuğu

•DCC’yeyakınmesafedemetrodurağınınbulunmaması

•Açılışprogramınınuzunluğuvetanıtımfilmindeİngilizcealtyazıolmaması

•Kongredeekonomialanındauzmaneksikliği

•Kongresunumlarınınpaylaşılmaması

•Kongredebazıoturumlarınkonuşmacılarınıngelmemesindendolayıiptaledilmesi

•Kapanışprogramında46.Kongreyidüzenleyecekülkeoylamasınınprogramınınsonundaolmasıdahauygunvekatılımcılarısonunakadarprogramdatutabilecekken;seçiminönceyapılmasındandolayı45.sinidüzenleyeceğimizkongretanıtımınınarzuedilenşekildeanonsununyapılmaması

•Programdatümkatılımcılarınilgisiniçekecekyemekveyageziprogramınınolmaması

•DünyaArıcılıkYarışmasınaTürkiye’denkatılımındüşüklüğü

•DünyaArıcılıkYarışmadeğerlendirmesindeABkriterleriyerineG.Korebalkriterlerininalınması,ödüldeğerlendirmeninhangiölçülerileyapıldığınınbelirtilmemesi

•DünyaArıcılıkYarışmasındabazıbranşlardakatılımınyetersizliği

•Ukrayna’yagöreG.KoreApiExpo’dakikatılımcıyoğunluğununazolması

•ApimondiaBilimselKomitesindearıcılıktadünyakolonivebalüretimindeilksıralardayeralanÇinveTürkiyegibiülkelerdentemsilcilerinbulunmaması


36

Bir sonraki organizasyona ev sahipliğiyapacak ülkemiz arıcılığı tablodaki olumluyönleri geliştirmeli, 44. Kongrede eksik kalmışyanlardaisetamamlamayolundaadımlaratmalıyız.

BununyanındaApiExpo’daçambalınıntanıtımıyerindeolurken,diğerballarındatanıtımı içinnumuneveyaposterlervebilgilendirmebroşürlerihazırlanabilirdi.Bazıülkeleriniddialıolduğu ürünlerdeki özellikle Brezilya stantlarında çok farklıtürdenpropolisgörüldüvebuüründeuzmanlaşmayagittiklerimesajını katılımcılara verdiler. Türkiye de otuza yakın balçeşidinin en azından birkaç tanesini dünyada öne çıkaracaktanıtım çalışmaları için proje ve programlar oluşturabilir. Bukonuda arı ürünlerinde pazarlama, yöresel balların tanıtımıiçin teknik destekler, bal çeşitlerinde kalite sınıflandırmasıve yöresel balların nektar kaynaklarının belirleneceği projeler

kamu otoritesi tarafından çağrıya çıkabilirse sektöre ivmekazandırılabilir.

Uluslararasıkongreleröncesindeakademisyenler,birliktemsilcileri, kamu temsilcileri ve fuara katılacak firmalarınkongre öncesinde belirlenecek tarihte online seminer veyaAnkara’dabirtoplantıdüzenlemeleriveortakhedefekilitlenip,beraber hareket ederek ortak akıl ekosistemi için adımatmaları kongrelerdeki etkinliğimizi artırabilir. Kongre yerindedeprogramdahilindebirgünbirarayagelerek fikir alışverişiyapılması,kongrebitimindeöncesindeolduğugibikazanımlarıve bundan sonraki hedeflerin masaya yatırıldığı bir toplantıetkinlikveverimlilikaçısındanülkekazanımıoluşturabilir.

International Apicultural Congressİstanbul - TURKEY

September 29 - October 4, 2017

45 th

APIMONDIA


37

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nin ev sahipliğinde 23-28 Ağustos 2015 tarihlerinde düzenlenen kongre’de gün-cel araştırmaları içeren 8 eşzamanlı oturum (Analiz, Sentez, İlaç ve Kozmetik, Malzeme, Yüzey ve Kataliz, Çevre ve Ener-ji, Gıda ve Doğal Ürünler ile Eğitim, İş ve Kültür) gerçekleşti-rilmiştir. Kimya ile ilgili katkı sunabilecek her kesimin yer bu-labileceği alt konu başlıkları ile oturumların zenginleşmesi ve farklı alanlarda olup benzer konularda çalışanların tanış-ma zemininin oluşturulduğu kongre’de Enstitümüz ve Ordu Üniversitesi ortaklığında hazırlanan “Karadeniz Bölgesi Kes-tane Ballarının Toplam Fenolik İçerikleri, Antioksidan Akti-viteleri ve Dna Hasarını Önleme Etkinliklerinin İncelenmesi ”isimli sözlü bildirinin sunumu gerçekleştirilmiştir.

Gıda Güvenliği, bal, arı sütü, polen ve propolis dahil olmak üzere arı ürünlerinin orijinalliğine odaklanan ilk ulus-lararası kongre olan “Kovandan Sofraya 2015; Arı Ürünleri, Gıda Güvenliği ve Otantisitesi Kongresi” 21-22 Mayıs 2015 tarihleri arasında İstanbul Maslak Steigenberger Hotel’de gerçekleştirildi. İstanbul Kalkınma Ajansı himayesinde, İstan-bul Teknik Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi Gıda Mü-hendisliği Bölümleri, Selanik Aristotle Üniversitesi Tarım Fa-kültesi ve CRA-API (Honey Bee and Silkworm Unit of the Co-uncil for Research and Experimentation in Agriculture) tara-fından gerçekleştirilen bu iki günlük etkinlikte, arı ürünleri-nin gıda güvenliği ve otantisitesi konularında güncel geliş-meler ele alınarak, yeni fikirler ve bilgiler paylaşılmıştır. Ordu Üniversitesi ve Enstitümüz ortaklığıyla hazırlanan Karadeniz Bölgesi Kestane Ballarının Enzim İçerikleri, Prolin ve Protein Miktarlarının Belirlenmesi ve Lamiaceae Familyasına Ait Bazı Bitki Polenlerinin Önemli Morfolojik Yapıları isimli bildirilerin sunumu gerçekleştirilmiştir.

Tarla Bitkileri Yetiştirme ve Islahı, Bahçe Bitkileri ve Is-lahı, Hastalık, Zararlı ve Yabancı Otlar, Tarımsal Biyoteknolo-ji, Tarımsal Mekanizasyon, Bitki Besleme ve Toprak Yönetimi, Drenaj, Kuraklık ve Tuzluluk Yönetimi, Sulama Teknikleri ve Sulama Yönetimi, Hasat ve Hasat Sonrası Fizyolojisi, Tarım-sal Ürünlerin Üretimi ve Pazarlanması, Tarımsal Ürün İşleme ve Teknolojileri, Organik Ürünlerin Üretimi, Hayvan Yetiştir-me, Besleme, Biyometri ve Genetik, Kırsal Kalkınma konula-rının işlendiği kongrede 200 bilim adamı tarafından 69 sunu ve 79 poster olmak üzere toplam 150 bildiri sunulmuştur.

Enstitümüz kongre’ye Çiçekli Bitki Polenlerinin Bal Arıları (Apis mellifera L.)’nın Gelişim ve Yaşam Dönemlerindeki Et-kisi ve Bal Arıları (Apis mellifera L.) için Fındık Bitkisi (Cory-lus sp.) Poleninin Önemi adlı 2 bildiri ile katılım sağlamıştır.

27. Ulusal Kimya Kongresi

Uluslararası Arı Ürünlerinin Gıda Güvenliği ve Otantisite Kongresi

GAP VII. Tarım Kongresi

HABERLER HABERLER HABERLERHABERLER HABERLER HABERLER


38İç Anadolu Bölgesi 2. Tarım ve Gıda Kongresi

9. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi

Uluslararası Katılımlı Apiterapi ve Arı Ürünleri Sempozyumu

Birçok disiplinin kesişme noktası olan tarım ve gıda alanında kullanılan yeni teknolojileri ve geliş-

meleri gündeme getirmek, yeni işbirliklerine olanak-lar sağlamak amacıyla düzenlenen Kongrede, farklı üniver-sitelerden ortak alanlarda çalışan bilim insanlarının, kamu ve özel sektör temsilcilerinin bir araya gelerek tanışmaları, kar-şılıklı bilgi alış-verişinde bulunabilmeleri ve güçlerini birleş-tirerek daha etkin çözümler üretebilmeleri hedeflenmiştir. Ordu İli’nde Bal Arıları (Apis mellifera L.) için Polen Kaynağı Olan Bazı Bitki Türleri ile Polenlerinin Morfolojik Özellikleri adlı bildiri ile yer aldığımız kongre’ye tarım ve gıda alanların-da çalışan pek çok araştırmacı katılım sağlamıştır.

Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü organizatörlüğünde 3 - 5 Eylül 2015 tarihleri arasında yapı-lan Kongreye konusunda uzman akademisyenler, öğrenciler, ilgili kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör temsilcileri ka-tılım sağlamıştır. 1992 yılından bu yana iki yılda bir düzen-lenen ve ülke genelinde Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Akademisyenlerinin araştırma ve tecrübelerini sözlü ve pos-ter sunumları ile ifade ettikleri 9. Ulusal Zootekni Bilim Kong-resi‘ nde ülkemiz hayvancılığını sürdürülebilirlik ilkesi doğ-rultusunda daha verimli ve modern konuma taşıyacak hay-vansal üretim teknolojilerini geliştirmek için yapılan çalışma-lar paylaşılmıştır. Kongre’ye Enstitümüz 3 adet bildiri ile katı-lım sağlamıştır.

Gezgin Arıcılık İşletmelerinin Ana Arı Tercihleri Üzerine Bir Araş-tırma

Bal Arısı (Apis mellifera L.)’nın Dut Ağacı (Morus sp.)’ndan Po-len Toplama Aktivitesi

TiO2 Nanopartikülünün Apis mellifera (Bal Arısı)’da Akut Toksik Etkilerinin Belirlenmesi

21-22 Kasım 2015 tarihleri arasında Marmaris Ticaret Odası (MTO) ve Marmaris Bal Evi tarafından düzenlenen “Uluslara-rası Katılımlı Marmaris Apiterapi ve Arı Ürünleri Sempozyu-mu” tıp hekimlerinin, tıp alanı dışında Apiterapi ve arı ürün-leri konusunda çalışan diğer bilim insanlarının, basının, arı üreticilerinin katılımı ile Marmariste gerçekleştirilmiştir.Sempozyumda açılış konuşmalarının ardından bilimsel su-numlara geçilmiş, Türkiye’nin yanı sıra, Çin, Romanya, Maca-ristan ve Hindistan’dan bilim insanları sözlü ve poster bildiri sunumlarında; Apiterapinin tanımı, önemi, Dünyadaki ve ül-kemizdeki durumu, tarihçesi, kültürümüzdeki yeri, arı ürün-lerininyapısı, içeriği, kalitesi, üretim koşulları, etki mekaniz-ması, tıpta kullanımı hakkında bilgiler sunmuşlardır. Apite-rapinin tanımı yapılarak, arı ürünleri olan bal, polen, arı ek-meği, arı sütü, apilarnil, arı zehiri ve propolisin değişik doz ve terkiplerde hazırlanarak tıbbi tedavide“ tamamlayıcı ve des-

tekleyici” amaçla kullanılması olduğu ifade edilmiştir. Ensti-tümüz sempozyuma “Ihlamur (Tilia sp.) Bitkisi ve Poleninin Morfolojik Yapısı” adlı bildiri ile katılım sağlamıştır.


39

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakülte-si Tarla Bitkileri Bölümü ve Tarla Bitkileri Bilimi Derneği or-taklığında 7-10 Eylül 2015 tarihleri arasında düzenlenen 11. Tarla Bitkileri Kongresinde tahıllar, endüstri bitkileri, yemek-lik dane baklagiller, tıbbi ve aromatik bitkiler ile çayır-mera ve yem bitkilerinin yetiştiriciliği, ıslahı, biyoteknolojik çalış-maları ile bu temel konularla bağlantılı diğer bilimsel eserle-re yer verilmiştir. 157 sözlü ve 406 poster olmak üzere toplam 563 bildirinin sunumu yapılan Kongre’ye Kurumumuz “Bala-rılarının (Apis mellifera L.) Bitki Tercihinde İskenderiye Üçgü-lü (Trifolium alexandrinum L.) ve Fazelya (Phacelia tanaceti-folia B.)’nın Yeri” ve “Fabaceae Familyasına Ait Bazı Bitki Türle-rinin Polenlerinin Morfolojik Özellikleri” adlı bildiriler ile katı-lım sağlamıştır.

11. Tarla Bitkileri Kongresi

VII. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi

5. ULUSLARARASI MUĞLA ARICILIK VE ÇAM BALI KONGRESİ

1-5 KASIM 2016LIBERTY HOTELS LYKIA ÖLÜDENİZ

MUĞLA - TÜRKİYE

“Sağlıklı Arı, Sağlıklı Yaşam”

Çanakkale Deniz Savaşlarının 100. Yılında, Ça-nakkale 18 Mart Üniversitesi, Bakanlığımız ve Bah-çe Bitkileri Derneğinin katkılarıyla düzenlenen kongre 25-29 Ağustos 2015 tarihlerinde Çanakkale’de gerçekleşti-rilmiştir. Kongre programı süresince 3 ayrı salonda, 32 ayrı oturumda, 147 sözlü sunum, 10 farklı projeksiyonda, 17 ayrı oturumda, 564 poster sunum e-poster olarak gerçekleştiril-miştir. Bakanlığımıza bağlı birçok Enstitünün katılım sağladı-ğı kongrede kurumumuz 2 adet bildiri ile yer almıştır.Bal Arısının Kilis İli Ekolojik Şartlarında Yetiştiriciliği Yapılan Fer-ragnes ve Ferradual Badem Çeşitlerinin Meyve Tutumuna EtkisiMutualist Bir İlişki - Bal Arısının Bitkisel Üretimdeki Yeri


40

Derginin tüm hakları Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne aittir. Kaynak gösterilmesi koşuluyla alıntı yapılabilir. Yayınlanması istenilen eser [email protected] adresine gönderilmelidir.


ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 2 SAYI : 4 ARALIK 2010


Bombus Arıları ve Bitkisel Üretim Açısından Önemleri

Ülkemizdeki Bal Arısı Kayıplarında 3 Farklı Arı Virüs Hastalığının Rolü

Ordu İli Bal Üreticilerinden Elde Edilen Balların Biyokimyasal Yapısının İncelenmesi

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 1 SAYI :2 ARALIK 2009


Bal Arısı, Biyoçeşitlilik ve Koruma ÇalışmalarıBal Arılarında Görülen Mutasyonlar

Bal Arılarının Polinasyona (Tozlaşma) Olan Etkisi

Discover Animal www.maxihayat.net

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 3 SAYI : 5 HAZİRAN 2011


ISSN 2146 -2720

Bal Arısı İle Tozlaşmanın Kivi Meyvesinde C Vitamini İçeriğine EtkisiAkut Arı Paraliz-İsrail Akut Arı Paraliz ve Kaşmir Arı Virüs KompleksiArı Ürünlerinde Kalıntı Sorunu

Wolf Readwww.redbuble.com

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 4 SAYI : 7 HAZİRAN 2012

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Bal Arısı Koloni Kayıpları ve Çözüm YollarıAvrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Arıcılık BAL: Besin ve Şifa Kaynağı Olarak

ww

w.n

atur

al-h

ealt

h-an

d-ho

me-

busi

ness

.com

DERGİSİYIL: 6 SAYI : 12 ARALIK 2014

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

ARAŞTIRMA

Ola

y O

fset

/045

2 23

3 53

71

arastirma.tarim.gov.tr/[email protected]

Arıcılık Araştırma Enstitüsü MüdürlüğüTelefon : 0 452 256 22 13 0 452 256 23 41 0 452 256 24 53Faks : 0 452 256 24 71

araŞtirma - tarimorman.gov.tr...apis totale ve apilarnil’in fiziksel, kimyasal ve biyolojik...

Documents