Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri• Geçmişte varolmuş veya hala varolan bir durumu olduğu şekliyle betimlemeyeçalışan yaklaşımdır.

• Araştırmacı olay, nesne, bireyleri değiştirmeden, onlara deneysel bir müdahaledebulunmadan oldukları gibi tanımlamaya çalışır.

• Amaçlar genelde soru cümleleriyle ifade edilir. Ne idi, nedir, ne ile ilgilidir,nelerden oluşmaktadır?

• Örneğinmilli takım düzeyindeki güreşçilerin vücut kompozisyonları nasıldır?

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri• Bu tür araştırmalarda iki temel sınırlılık vardır. Bunlar veri bulma ve kontrol’dür.

• Özellikle geçmişe dönük araştırmalarda veri bulmak zor olabilmektedir.

• Veri bulunsa da hangi değişkenlerin durum belirlediğine karar vermek,değişkenleri kontrol etmek zordur.

• Tarama modelleri genel ve örnekolay tarama modelleri olarak iki temel başlıkaltında incelenir.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Genel)• Genel tarama modelleri; çok sayıda elemanı olan bir evrende evrenin tamamıveya örneklem üzerinde yapılan, böylece evren hakkında genel bir yargıya varılantarama modelidir.

• Alt başlıkları:

• Tekil tarama modelleri [anlık, zamansal (izleme, kesit alma)]

• İlişkisel tarama modelleri (korelasyon, karşılaştırma)

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Genel)• Tekil tarama modeli: Değişkenlerin tek tek, tür veya miktar olarak oluşumlarınınbelirlenmesi amacı ile yapılır.

• Örneğin Ankara’da yaşayan memurların serbest zaman alışkanlıklarınınsaptanması.

• Bu model anlık olabileceği gibi zamansal gelişim ve değişimleri de belirleyebilir.

• Zamansal taramalar; izleme ve kesit alma yaklaşımlarıyla yapılır.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Genel)• İzleme yaklaşımında bir grup belli bir başlangıç noktasından itibaren sürekli veyabelli aralıklarla gözlenir.

• Kesit alma taramalarında ise çeşitli gelişmişlik evrelerini temsil ettiği düşünülengruplar üzerinde, bir anda yapılan araştırmalar zamansal değişim hakkında bilgiverir.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Genel)• İlişkisel taramalar ise iki veya daha çok değişken arasında birlikte veya değişiminvarlığını ve/veya derecesini belirlemeye çalışır.

• Örneğin; sigara içme aışkanlığı ile akciğer kanseri arasındaki ilişki, kültür düzeyi ileailedeki çocuk sayısı ilişkisi vb.

• Bunlar iki türlüdür. İlki korelasyon diğeri ise karşılaştırma türüdür.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Genel)• Korelasyon türü ilişki taramalarında değişkenlerin birlikte değişip değişmedikleri,değişim varsa bunun nasıl olduğu anlaşılmaya çalışılır.

• Örneğin zeka ile akademik başarı arasında ilişkinin incelendiği bir araştırmada üçdurum söz konusudur.

• İki değişken arasında ilişki yoktur.

• Değişkenler arasında ilişki vardır ve bu doğru orantılıdır (aynı yönde). Bu ilişki 0’dan büyükolmalıdır ancak en fazla 1 olabilir ve pozitiftir.

• Değişkenler arasında ilişki vardır ve bu ters orantılıdır (zıt yönde). Bu ilişki 0’dan büyükolmalıdır ancak en fazla 1 olabilir ve negatiftir.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Genel)• Karşılaştırmalı tarama modelinde ise öncelikle her iki durumun belli değişkenleraçısından betimlenmesi gerekir.

• İkinci aşamada betimlemeler karşılaştırılır. Üçüncü aşamada ise sonuçlaryorumlanır.

• Örneğin iki ülkenin eğitim sistemlerinin karşılaştırılması. Öncelikle hangideğişkenler belirleyici tanımlanır. Örneğin eğitimin merkezi-yerel olması, öğretimsüreleri vb. Sonra bunlar karşılaştırılır. En son olarak da yorumlanır.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Tarama Modelleri (Örnekolay)• Evrendeki belli bir ünite (kişi, okul, hastane vb.) derin şekilde incelenir.

• Bu incelemede toplanan bilgiler yalnızca o ünite için geçerlidir, evreni yansıtmaz.

• Genel taramalara göre daha detaylıdır, gerçeğe yakın bilgi verir. Genel taramanınyetersiz olduğu durumlarda yapılır.

• Büyük ölçüde nitelik araştırmalarıdır ve istatistikel çözümlemeye olanak vermez.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Deneme Modelleri• Neden-sonuç ilişkisinin saptanması için doğrudan araştırmacının kontrolündeolan, gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırmamodelleridir.

• Tarama modelinde varolan durum gözlenirken burada gözlenmek istenenaraştırmacı tarafından üretilir. Yani yeni veriler oluşturulur.

• Deneme araştırmaları şu üç koşulu sağlamalıdır;

• Denemeci değişkenleri değiştirebilmelidir.

• Değiştirmeler kontrollü olmalıdır.

• Denemeci durumu değiştirmesinin etkisini gözleyebilmelidir.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Deneme Modelleri• Deneme modellerinde önceleri yalnızca Tek Değişim Yasası kabul edilmiştir. Bunagöre değişime etki eden durum tektir. Tek neden-tek sonuç ilişkisi vardır.

• İki değişken rasında tüm durumların eşit kabul edildiği yalnızca tek bir sebebindeğişiklik yaratacağı kabul edilir.

• Ancak araştırmalar laboratuar dışına çıkıp, eşitliği, kontrolü sağlamak imkansızhale geldiğinde Çoklu Değişken Yasası kabul edilmiştir.

• Buna göre sonucu etkileyen birçok faktör olabilir. Bu nedenle sonuçlar olasılığadayalı gerçekler olarak açıklanır.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Deneme Modelleri• İki önemli ilişki türü vardır. Biri birlikte değişim ilişkisi (covariational) diğeri isenedensel (casual) ilişkidir.

• Birlikte değişimde, değişkenlerden hangisinin neden hangisinin sonuç olduğubilinmez. Sadece birlikte değişip değişmedikleri izlenir.

• Nedensel değişimde, hangisinin neden hangisinin sonuç olduğu bellidir vedeneme modelinin uygulama alanı bu nedenle nedensel değişimdir.

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Deneme Modelleri• Bir ilişkinin nedensel olarak kabul edilebilmesi için üç koşulun yerine gelmesigerekir.

• Değişkenler arasında yüksek bir ilişki vardır.

• Neden olarak düşünülen değişken önce sonuç değişkeni ise sonra değer değiştirir.

• İlişkiyi açıklayabilecek başka değişkenler yoktur.

• Nedensel ilişkiler iki türlüdür;

• Kesin ilişkiler

• Olasılığa dayalı ilişkiler

Araştırmanın Raporu – Yöntem - AraştırmaModeli - Deneme Modelleri• Nedenselliği kesin olarak belirleyebilen bir araştırmada bağımsız değişkenindeğerinin bilinmesi ile bağımlı değişken üzerinde etkisinin ne olacağı söylenebilir.Deneme tekrarlansa da sonuç değişmez.

• Çağdaş bilim anlayışında olasılığa dayalı ilişki kavramı egemendir. Bağımsızdeğişkenin değerinin bilinmesi bağımlı değişkenin alacağı değer hakkında tahminibir sonuç verir. Bu nedenle denemelerin sıkça tekrarlanması gerekir.