ARTIKULACIJA ODGOJNO-ARTIKULACIJA ODGOJNO-OBRAZOVNOG PROCESAOBRAZOVNOG PROCESA

DidaktikaDidaktika

Sveučilište Jurja Dobrile u Sveučilište Jurja Dobrile u PuliPuli

Dr. sc. Elvi PiršlDr. sc. Elvi Piršl

UvodUvod

Pod pojmom artikulacije situacije nastave i učenja podrazumijevamo raščlanjivanje i strukturiranje, oblikovanje procesa nastave i učenja u pojedinim situacijama odgojno-obrazovnog rada.Proces učenja i nastave, kao vrlo složeni prces i aktivnost, sastoji se od više jednostavnijih procesa, faza i operacija, više komponenti koji čine njegovu strukturu.

1. Struktura razredno-1. Struktura razredno-predmetnog sistemapredmetnog sistema

Struktura i funkcija procesa učenja i nastave može se razmatrati na globalnoj (makro) i pojedinačnoj (mikro) razini.Za makrostrukturu procesa učenja i nastave bitne su temeljne (opće) komponente i odrednice tipoloških struktura situacija nastave i učenja (usvajanje znanja, vježbanja, evaluacije...) što zavisi od zakonitosti i uopće logike procesa nastave i učenja.

Mikrostrukturu situacije nastave i učenja određuje pak konkretnost svake pojedinačne situacije i determinira je svaki konkretan sadržaj, ciljevi i zadaci, sudionici i kompleks didaktičko-metodičkih postupaka u njihovoj ukupnosti.

Mikrosituacija nastave i učenja u svojoj ukupnosti čini vrlo dinamičan, promjenjiv i neponovljiv fenomen. Ta dinamičnost i neponovljivst proizalzi iz specifičnosti:psihostrukture sudionika tih procesa (učenika i nastavnika);sociostrukture (uvjeta u kojima se ti procesi događaju);ciljeva i sadržaja nastave i učenja, didaktičko-metodičke i tehnološke podrške te drugih brojnih faktora.

Pod optimalnim učinkom situacije nastave i učenja podrazumijevamo racionalan i svrhovit proces koji osigurava sistematsko usvajanje, stjecanje znanja, vještina i navika, razvoj sposobnosti, posebice spoznajnih i sposobnosti primjene i osposobljavanja za samostalno učenje.

Proces nastave i učenja sastoji se od više komponenti i faktora uvjetovanosti, dijelova i etapa:od uvođenja i pripremanja procesa nastave i učenja do usvajanja novih znanja, vježbanja, ponavljanja, sistematiziranja i generaliziranja i evaluacije postignutih rezultata.

U nastavnim situacijama prevladavju pojedini aspekti, komponente procesa učenja i nastave, te se stoga može govoriti o različitim tipovima (tipološkim strukturama) situacija nastave i učenja.U razredno-predmetno-satnom sistemu nastave i učenja kao temeljna situacija učenja i nastave uzima se nastavni sat kao osnovna vremenska jedinica u kojoj se strukturira proces učenja.

Razredno-predmetno-satni sistem, koji je još uvijek dominantan u procesima nastave i učenja u školi, temelji se na tome da su učenici grupirani u razrede prema dobi a programski sadržaji raščlanjeni na nastavne predmete i unutar toga na niz sadržajnih jedinica – nastavnim satovima koji su raspoređeni po određenom redoslijedu i traju 45 minuta.

Nastavni sat zauzima centralno mjesto, on je temeljna jedinica, temeljna situacija procesa nastave i učenja.U okviru nastavnog sata strukturiraju se sve druge komponente i elementi nastave i učenja (ciljevi, zadaci, sadržaji, metode, oblici rada, izvori znanja itd.).

1.1. Kritike razredno-1.1. Kritike razredno-predmetnog sistemapredmetnog sistema

Uniformiranje dinamičkog procesa nastave učenja i nastave i usmjeravanje cjelokupnog procesa na prosječnog učenika;Nefleksibilnost organizacije pri čemu se ne uzima u obzir razlike u kognitivnim, afektivnim i psihomotornim osobinama ličnosti učenika.

2. Temeljni strukturni 2. Temeljni strukturni element – situacija učenja i element – situacija učenja i nastavenastave

Bit je u cjelovitosti i logičkoj povezanosti sadržaja učenja, u procesima učenja (usvajanja) tih sadržaja, u smišljenom odabiru i racionalnoj primjeni odgovarajućih didaktičko-metodičkih postupaka i tehnologije učenja u racionalno korištenom vremenu u kojem se ostvaruju zadaci učenja i nastave.

Dakle, situacija učenja i nastave (u predmetno-razredno-satnom sistemu je nastavni sat) predstavlja cjelinu, element nastave i učenja.Sve situacije učenja i nastave povezuju ciljevi, zadaci, sadržaji, konkretne dobne i druge megućnosti učenika, sociokulturni i drugi uvjeti u kojima se odvija proces učenja i nastave.

Situacija učenja i nastave ne predstavlja zatvorenu cjelinu već vrlo promjenjivu, dinamičku, uvijek u konkretnim uvjetima višestruko uvjetovanu, kreativno oblikovanu i neponovljivu jedinicu u kojoj se ostvaruju etapni ciljevi nastave i učenja.

U fleksibilnoj organizaciji nastave situacija učenja nije unaprijed određena fiksnim vremenskim intervalom već vremensko trajanje ovisi o cjelokupnoj strukturi situacije učenja (ciljeva, zadataka, sadržaja, spoznajnih i drugih mogućnosti učenika, njihove motivacije i interesa, strategija, rješenja i konkretnih uvjeta u kojima se odvija proces učenja).

3. Klasifikacija (tipologija) 3. Klasifikacija (tipologija) situacije nastave i učenjasituacije nastave i učenja

Iako nema mogućnosti da se prema didaktičkim funkcijama odredi “čista” klasifikacija, tipologija nastave i učenja, ipak se mogu izdvojiti sljedeći “tipovi” situacija nastave i učenja.

1. uvođenje učenika u proces nastave i učenja (veće sadržajne cjeline, novo područje nastave i učenja);

2. situacije učenja i nastave u kojima je dominantno stjecanje, usvajanje, prenošenje znanja (proces učenja u užem smislu);

3. situacije u kojima je dominantno vježbanje i primjena usvojenog znanja (razvitak i usavršavanje sposobnosti, vještina i navika);

4. situacije u kojima je dominantno ponavljanje, utvrđivanje i sistematiziranje usvojenih znanja;

5. situacije u kojima je dominantna kontrola, evaluacija procesa i rezultata nastave i učenja.

Pri tome je važno da svaka klasifikacija mora polaziti od toga da “tip” situacije učenja i nastave bude određen bitnom didaktičkom funkcijom i da se njime izdvajaju glavni zadaci u okviru kompleksa cjelovitih didaktičkih zadataka nastave i učenja.Konkretna struktura i artikulacija određuje ciljeve i sadržaje, metode i sredstva, spoznajne procese u njihovoj cjelovitosti za svaki dio, etapu situacije nastave i učenja.

Proces učenja i nastave pretpostavlja spremnost, gotovost, mogućnost učenika da shvati i prihvati ono što očekuje u procesu učenja (adekvatnost didaktičko-metodičkih rješenja, primjerenost programskih sadržaja, adekvatnost spoznajnih procesa...).Dakle, situacije nastave učenja treba artikulirati tako da u procesu učenja učenik traži osobne puteve učenja i rješenja.

U strukturiranju situacije nastave i učenja valja polaziti od sljedećih elemenata:

1. potrebno je precizno utvrditi i raščlaniti cilj i zadatke nastavne situacije;

2. cilj i zadaci moraju biti potpuno jasni i nastavniku i učeniku kako bi se mogao ostvariti temeljni didaktički zadatzak procesa učenja;

Bitno je postaviti pitanja: 1. što učenik treba naučiti? 2. na kojoj razini treba usvojiti

znanja, vještine i navike?3. koje sposobnosti treba razvijati u

neposrednoj situaciji učenja?4. koje kvalitete ličnosti i ponašanja

treba razvijati i afirmirati u procesu učenja i nastave?

Od analize tih pitanja i odgovora na njih uz zajedničko sudjelovanje nastavnika i učenika zavisit će koliko će u procesu nastave i učenja ciljevi i zadaci biti operacionalizirani kao osobni i zajednički ciljevi učenika i nastavnika prema kojima će biti usmjereni učenici koji su motivirani za njihovo ostvarenje.

Temeljnim strukturnim elementima situacije nastave i učenja pripada sadržaj nastave i učenja koji čini osnovu procesa učenja. Struktura sadržaja i učenja zavisi prije svega od ciljeva i zadataka situacije učenja.Sadržaji trebaju predstavljati doživljajno – spoznajnu cjelinu, da je sadržaj takvog opsega, razine i dubine da ga učenici u skladu sa svojim mogućnostima i predznanjem mogu spoznati i doživjeti kao cjelinu.

Značajni element strukture i artikulacije situacije nastave i učenja je didaktičko-metodička podrška, tj. metode učenja i nastave, oblici rada i učenja, mediji i tehnologija, itd.Različitost didaktičko-metodičkih odluka i podrške doprinosi dinamičnosti i efikasnosti učenja u situacijama nastave i učenja. Omogućuju svakom učeniku da uči po mjeri svojih mogućnosti, potreba i interesa.