T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

ASANSRLERDE TAM OTOMATK KAPILAR

523EO0058

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ASANSRLERDE TAM OTOMATK KAPILARIN ALIMASI ................................. 3

1.1. Yatay Srme Kaplar ..................................................................................................... 4 1.1.1. ki Kanatl Kaplar ................................................................................................. 4 1.1.2. kiden ok Kanatl Kaplar .................................................................................... 7

1.2. Dey Srme Kaplar .................................................................................................... 8 1.3. Katlanr Kaplar .......................................................................................................... 10 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 16

RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 19 2. TAM OTOMATK KAPI PARALARI ........................................................................... 19

2.1. Kap Kilidi .................................................................................................................. 20 2.2. Ask Makaralar .......................................................................................................... 20 2.3. Kap Motoru ................................................................................................................ 22 2.4. Kap Arlk Halat...................................................................................................... 23 2.5. Kap Eik Ray ............................................................................................................ 24 2.6. Ik Baraj (Fotosel) .................................................................................................... 24 2.7. Fi-Kontak Sistemi ...................................................................................................... 26 2.8. Tam Otomatik Kaplarn Ayarlar ............................................................................... 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35 KAYNAKA ......................................................................................................................... 38

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR

KOD 523EO0058

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Elektromekanik Tayclar

MODLN ADI Asansrlerde Tam Otomatik Kaplar

MODLN TANIMI

Asansrn tam otomatik kaplarnn ve paralarnn deiimi ve onarm iin gerekli bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL

YETERLK Tam otomatik kaplarn bakm ve onarmn yapmak.

MODLN AMACI

Genel Ama Gerekli atlye ortam salandnda; asansrlerde tam otomatik kaplar seebilecek, kap paralarnn 95/16/AT asansr ynetmeliine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

Amalar 1. Asansrde tam otomatik kaplar seebileceksiniz. Tam

otomatik kaplarn eitlerini birbirinden ayrabilecek kontrol ve deiimini yapabileceksiniz.

2. Asansrde tam otomatik kaplarn paralarnn 95/16/AT asansr ynetmeliine uygun olarak bakmn ve deiimini yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Yatay srme kap, dey srme kap, katlanr kap, kap kilidi, ask makaralar, kap motoru, arlk halat, eik ray, fotosel ve fi kontak sistemi. Elektrik ve mekanik atlyesi

LME VE DEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Asansr dnyasnn kaplarndan ieri girdiin bu blmde zaman getike asansrlerin grndkleri gibi olmadn anlayacaksnz.

Makine Dairesi ve Elle Alan Kaplar modlnden sonra Tam Otomatik Kaplar modl ufkunuzu amaya devam edecektir. Gnmzde neredeyse asansr kaplarnn hepsi tam otomatik kaplara dnmtr. Yeni planlamalarda apartman asansr boluklar uygun ekilde izilmektedir. naat srasnda gerekli hazrlklar yaplarak asansr kuyu ii paralar ve kat kasalar yerletirilmektedir. Bylece asansr binann inasnda yaplmaya balar. Gnmzde akll asansrler kullanlmaya balanmtr.

Modl ieriinde tam otomatik kaplarn almasn ve paralarn greceksiniz. Bunlarn hepsi i hayatnza baladnzda size byk yardm dokunacaktr. Yenilikleri takip etmek iin internet gibi olanaklar iyi deerlendirmelisiniz. Her eyin temeli aratrmak bunu unutmaynz. Mesleinizle ilgili dokmanlar fuarlardan ve asansr firmalarndan mutlaka temin etmelisiniz.

GR

2

3

RENME FAALYET-1

Asansrde tam otomatik kaplar seebileceksiniz. Tam otomatik kaplarn eitlerini birbirinden ayrabilecek kontrol ve deiimini yapabileceksiniz.

Bu modln hazrlk aamasnda internet ortamndan, asansr firmalarndan ve ktphanelerden yaralanabilirsiniz. Aadaki talimatlar uygulayarak gerekli bilgileri bir rapor halinde snfta sununuz:

nternette bulunan arama motorlarna panoramik asansrler yazarak asansrler ve otomatik kaplar hakknda bilgi toplaynz. nternette asansr firmalarnn net sayfalarna baknz. Firmalar bulmak iin Asansr Dnyas Dergisi (www.asansordunyas.com), Asansr Yryen Merdiven Sanayiciler Dernei (www.aysad.org.tr), Ege Asansr ve Yryen Merdiven Sanayi Dernei (www.eaysad.org.tr), Bursa Asansr Sanayicileri Dernei (www.bursad.org) adreslerine girerek gerekli firma adreslerine ve

ynetmeliklere ulaabilirsiniz. ehir ktphanesinden panoramik asansrlerle ilgili kitaplardan asansrlerin

tarihesini aratrnz.

1. ASANSRLERDE TAM OTOMATK KAPILARIN ALIMASI

Gnmzde yeni binalarn tmnde tercih edilen bir kap sistemidir. Asansr saysnn ok olduu binalarda da tercih edilir. Resim 1.1de grld gibi asansrn grnen yzn oluturur. Tam otomatik kaplar genel olarak kapnn kapanma ya da alma ekline gre snflandrlr. Kaplar srme ekillerine gre yatay, dey ve katlanr kaplardr. Otomatik kaplarn zellii kendi kendilerine alp kapanmalardr. Tam otomatik kaplar ana balk altnda incelemek mmkndr. Bunlar:

Yatay srme kaplar Dey srme kaplar Katlanabilir kaplar

Resim 1.1: Yatay srme kap

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA

4

Asansrler, bir kabin ve platformdan oluan, klavuz raylar arasnda hareket eden, iki veya daha fazla durak arasnda insan ve/veya yolcu tayan sistem olduuna gre duraklarda emniyet asndan kap bulunmaldr. Daha nceki modlde elle alan kap eitlerini grmtnz. imdi ise, tam otomatik kap eitlerini greceiz.

1.1. Yatay Srme Kaplar

Asansr teknolojisinin her modelinde son dnemde en ok kullanlan kap modelidir. Elle alan kaplara gre daha ok konfor bulunduran bir yaps vardr. Yatay hareket eden srme kaplarda elle herhangi bir mdahalede bulunulmaz. Bu kap modelinde hareket, kabindeki mekanizma sayesinde gerekletirilir. Resim 1.2de eitli yatay kap grnlerine baknz.

(a) (b) (c) (d)

Resim 1.2: eitli yatay srme kap modelleri

Akll asansrlerin icadyla kaplar, kabin katta olduu zaman nne gelindiinde hareket sensr yardmyla otomatik olarak almaktadr. Bylece kata arma zaman yarya inmektedir. Zaman ve i gc kazanc salanmaktadr. Yatay srme kaplar otomatik olarak altklar iin yeni sistem ve eski sistem asansrlere hzl uyum gstermilerdir. Sisteme sonradan montaj yaplsa bile, gerekli boluklara gre kanat saysn deitirerek gerekli adaptasyonu salamak mmkndr. Yatay srme kaplar kanat yapsna gre ikiye ayrlr:

1.1.1. ki Kanatl Kaplar

Yatay kaplarda tercih edilen kaplardr. Asansr modelinin gerei komple metalden, metal-cam karmndan ve komple camdan imal edilebilir (Resim 1.4). Model, binann yapsna ve mterinin isteine baldr. Panoramik asansrler ve hidrolik asansrlerde komple cam modelleri i merkezlerinde kullanlmaktadr. Kaplarn mekanizma ksmlar metalden olmaktadr (Resim 1.3).

5

(a) (b)

Resim 1.3: (a) Normal kap mekanizmas(b) Kavisli kap mekanizmas

ki kanatl kaplarda, kanatlarn hareketleri kontrol altnda olmaldr. Asansrlerde, nemli olan yolcu gvenliidir. Kapnn alma mekanizmas insan gvenliini n planda tutacak ekilde yaplr. Kapnn ak ya da kapal olmas durumu sensrlere baldr. Kap kanatlarn hareket ettiren mekanizma, sensrlerin sinyallerini kumanda sistemi ile ileyerek hareket salar.

Resim 1.4: Camdan yaplm asansr

ki kanatl kaplarda iki deiik kap ama modeli uygulanr;

Merkezden alan kaplar (Resim 1.4-a) Teleskopik alan kaplar (Resim 1.4-b)

6

Resim 1.5: Merkezden alan kanatl kaplarn stten grn

ki kanatl yatay srme kaplarda merkezden alan kap modeli tercih edilir. Dier modele gre insan trafiinde hzl alp-kapama salamaktadr. Resim 1.5te iki kanatl kaplarn stten grnmlerini inceleyiniz.

Resim 1.6: Merkezden alan iki kanatl kaplar

Teleskopik alan modelinde de alan kanatlar yer kaplamaktadr. Ancak merkezden alan kaplarda kasann her iki yannda kanat boluu gerekmektedir. Merkezden alan kaplarda tek ynl hareket olmasna ramen teleskopik alan kanatl kaplar sadan teleskopik ya da soldan teleskopik olarak alr. Hangi ynde alrsa alsn kanatlar toplanarak hareket eder. Alma annda ileri olan kanat geride olan kanatn yanna gelirken belirli bir noktadan sonra beraber geriye doru alr. Kabin kaps alrken kat kaps da beraber alabilmesi iin bakl bir sistem kullanlr. Bu bak sayesinde kat kaplar kabin kaps ile beraber alr. Kabin kaps kapanrken ve kabin katta ayrlrken kat kaps kapatc sayesinde (door closer) kap arl kapanmaya yardmc olur. Kat kapsnn kapatlmas iin motorlu bir mekanizma kullanlmaz. Resim 1.6da merkezden alan kaplarn rneklerine baknz.

7

1.1.2. kiden ok Kanatl Kaplar

ki kanatl kap yapsn iinde barndrr. Ancak kanat saysnn artrlmas ile elde edilir. Bu kanatlar l olarak ayn genilikte olur. Resim 1.7de ikiden ok kanatl kaplarn stten grnne baknz.

Resim 1.7: Teleskopik alan kanatl kaplarn stten grn

Kap kanatlar orantsal olarak gzkmesi istenir. kiden ok kanatl otomatik kaplarda mekanizma sistemindeki deiikliklerle kanat says arttrlabilir. Kanat says ka tane olursa olsun hareketleri uyumlu ve birbirini tamamlar ekilde olmaldr. ok kanatl otomatik kaplarda alma iki ekilde olmaktadr:

Merkezden alan teleskopik kaplar (Resim 1.8) Dier kaplar

8

Resim 1.8: Merkezden alan ikiden ok kanatl teleskopik kap

1.2. Dey Srme Kaplar

Asansrlerde az kullanlan kap modellerindendir. Yk asansrlerinde ve servis asansrlerinde daha ok kullanlr. Depo olarak kullanlan binalarda bulunan asansrlerin kap modelleri (Resim 1.9) dey srme kaplardr. Bu kaplarda kanatlar aa, yukar ve aa-yukar hareket eder. Bu hareketler dey kaplardaki kanat saysnn nemli olduunu gsteriyor.

Resim 1.9: Dey srme kaplar

9

Dey kaplarda aa-yukar hareketi, iki kanatla ya da daha fazla kanatla salanabilir. Kanat saysn artrmak yukar ya da aa eksende yer kaplamasn azaltacaktr. Ancak yatayda yer kaplayacaktr. Ancak aa veya yukar hareketlerde iki kanat kullanlr. Dey kaplarda katlanr ya da rulo eklinde toplanr olarak kullanlabilir. Dey srme kaplarda katlanr kap modeli kullanlabilir. Kanatlarn almasnda ilk kullanldklarnda elle hareket salanmaktayd. Gelien teknoloji sayesinde otomatik olarak almaktadr. Monarj (servis) asansrlerde otomatik dey kaplar kullanlr. Resim 1.10-11-12de kullanlan kap merkezden almaktadr.

Resim 1.10: Monarj asansr dey kaps

Dey kaplarda katlanr kap kanat hareketleri bir makara sistemi sayesinde aa ve yukar olarak yaplr. Kanat saysnn arttrlmas, aralarndaki balantnn da boydan boya byk bir mentee gibi birbirlerine balanmasn gerektirir. Bylece kabinin alt veya st tarafna rulo eklinde toplanmas salanr. Bu sayede alp kapanmada byk yer kaplamas nlenmi olur. Asansrlerin girileri ne kadar genilerse kaps o kadar bymek zorundadr.

Resim 1.11: Yukar-aa hareket eden dey kap

10

Yk ve araba asansrlerinde bu kap modeli tercih edilir. Kanat hareketlerini kontrol etmek bu kaplarda daha kolay olacaktr. Kanatlar rulo halinde, bir motorun dili sistemi kullanlarak mil ekseninde toplanr. Kap modellerinin hepsinde fi kontak, kap kilidi gibi unsurlar bu kaplar iinde geerlidir.

(a) (b)

Resim 1.12: Servis asansrde (a) Elle alan dey kap (b) Otomatik alan dey kap

1.3. Katlanr Kaplar

Asansrlerde kabin giriinde katlanr kaplar kullanlmaya balanmtr. Elle alan-kapanan ve yar otomatik kaplar katta kullanlrken, tam otomatik kaplar hem katta hem de kabinde kullanlmaktadr. Katlanr kaplar, yar otomatik ve elle alan-kapanan kat kaplarnn arkasnda kabin giriinde yer alr.

Resim 1.13: Katlanr kap mekanizmas ve resmi

Emniyet tedbirlerinin artmas nedeniyle bu kaplar artk binalardaki asansrlere sonradan monte edilmektedir.

11

Resim 1.14: kiden ok kanatl katlanr kap

Yatay katlanr kaplarn almas, akordeon (krkl alg) eklinde yan yana ya da st ste toplanarak olmaktadr. Kanatlar birbirine byk bir menteeymi gibi balanr. Kanatlarn toplanabilmesi iin en arkada kalan kanat bir tarafndan dairesel eksen izecek ekilde 90o dndrlr. Bu hareket bir motor sayesinde gerekletirilir. Motor bir src devresi yardmyla otomatik olarak kontrol edilir. Kanatlar alttan ve stten bir ray yardmyla hareket eder. Kanadn alt ksm ray ierisinde bir tekerlek vastasyla hareket eder. nnde hareket eden fra sayesinde ray ierisindeki yabanc maddeler temizlenmi olur. Kanatlar st ksmda da ayn ekilde rayn ierisinde hareket eder. Fakat orada fra bulunmaz. Birbirine bal olan kanatlar toplanarak hareket eder.

Resim 1.15: ki kanatl merkezden alan katlanr kaplarn alt ray

12

Kanatlarn toplanmas iki ekilde olmaktadr:

Merkezden alan kanatlar Sadan ya da soldan alan kanatlar

Merkezden alan kanatlar, her iki yana toplanarak hareket eder. Anacak kabin kaps olarak kullanldklar iin yerleebilecei bir oyuk bulunmamaktadr (Resim1.16). Kabin giriinde yer kaplar. Bu nedenle her iki tarafta iki kanatl olarak tercih edilir. Tam otomatik yatay srme kaplarda kabin boluklar kapya gre ayarlanmaldr. Ancak katlanr kaplarda hem hareket mekanizmas hem de sonradan kabine taklabilir olmas nedeniyle byle bir boluk bulunmamaktadr. Bina inaat halinde asansrn trafik hesab yaplrken buna dikkat edilerek kap modeli seilerek montaj yaplr. Katlanr kaplar sonradan eklendikleri zaman asansre inen-binen insan saysnn (trafiinin) giri-kn engellemeyecek ekilde en gvenli zm tercih edilir.

Sadan ya da soldan alan katlanr kaplar, tek tarafa toplanr. Merkezden alan katlanr kaplar gibi almaktadr. Ald tarafa gre motor mekanizmas yerletirilir. alma aynen yukardaki merkezden alan kap modeli gibidir. ster merkezden isterse sadan-soldan alan katlanr kaplar olsun, tek motorla iini yrtebilir. Kanatlarn buna uygun arlkta olmas istenir. Byle bir durum karsnda hafif (alminyum gibi) metaller seilir. Kanatlarn hem hareketleri kolay hem de hzl olmu olur.

13

Resim 1.16: Katlanr kaplar

14

UYGULAMA FAALYET Aadaki verilen ynergeleri uygulaynz:

Asansr kapsnn alna gre merkezden mi yoksa teleskopik mi alan kap olup olmadna karar veriniz.

Kapnn hareketlerine gre dey, yatay ve katlanr kap modelinden hangisi olduuna karar veriniz.

Kapnn almasn kontrol ediniz. Aksaklklar varsa kaydediniz.

lem Basamaklar neriler Asansr yatay kaplarnn kontroln

yapmak.

Asansr dey kaplarnn kontroln yapmak.

Asansr katlanr kaplarnn kontroln yapmak.

Tam otomatik yatay kaplarda kat kapsn mekanik olarak altn unutmamalsnz.

Tam otomatik yatay kaplarn eitlerini grmek iin evrenizde bulunan alveri merkezleri ve asansr bakm onarm firmalarna giderek katalog ve grsel inceleme yapabilirsiniz.

Tam otomatik kaplarda yatay kap modeli en ok tercih edilen modeldir.

Yatay kap modellerinde kat kaplarn elle amadan nce asansr devre d brakmalsnz.

Elle atnz kapy durdurmak iin aparat bulundurmay unutmamalsnz.

Tornavida gibi ele aletleri ile kapy durdurmaya almamalsnz.

Dey kaplarda alma ekline dikkat etmelisiniz.

Dey kaplarn aa veya yukar ya da her iki yne toplanabilme zellii olduunu unutmamalsnz.

Dey kaplar asansrn kullanlma amacna gre kaplar kk ya da byk olabilir.

Monarj asansrlerde dey kaplarn eski modelleri elle alan olabilir.

Dey kaplarda kapnn kar arl olduunu unutmamalsnz.

Katlanr kaplarn kanat saysna gre altn unutmamalsnz.

Kabin kaplarnn eiklerini temizleyen fra sistemine dikkat etmelisiniz.

UYGULAMA FAALYET

15

Katlanr kaplarn kap motorlarnn almasna dikkat ediniz.

Kapnn mekanizmasnda kullanlan kollarn duru pozisyonlarn takip etmelisiniz.

16

LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI

Aadaki sorular doru veya yanl olarak cevaplaynz.

1. Tam otomatik kaplarda kap, kasadaki mentee yardmyla tutturulur. 2. Tam otomatik kaplarda dey ve yatay kaplar beraber bulunur. 3. Tam otomatik kaplar yatay, dey ve katlanr olarak e ayrlr. 4. Yatay srme kaplarda da kap kilidi ve fi kontak bulunur. 5. Dey kaplar ekilde alabilir. 6. Yatay kaplar sadece merkezden alr. 7. Yatay kaplarda teleskopik kap kullanlmaz. 8. Dey kaplarda teleskopik kaplar da kullanlr. 9. Katlanr kaplarn kanat says herhangi bir kurala bal deildir. 10. Katlanr kaplarda st tarafta da ray sistemi bulunur.

LME VE DEERLENDRME

17

PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1 Asansr tam otomatik kat kaplar ile kabin kaplarnn ayn ekilde aldn grebildiniz mi?

2 Tam otomatik kaplarn eitlerini kavrayabildiniz mi?

3 Tam otomatik kaplarn al ekillerine gre ayrt edebildiniz mi?

4 Tam otomatik kaplarda asansrn kullanm amacna gre kap

seiminin yaplmas gerektiini kavrayabildiniz mi?

5 Katlanr kaplarn otomatik olarak almasn kavrayabildiniz mi?

PERFORMANS DEERLENDRME

18

PERFORMANS TEST

Modln Ad Konu

Ama

Asansrlerde tam otomatik kaplar Tam otomatik kaplarn almas Asansrde tam otomatik kaplar seebilecektir.

Modl Eitimini Alann:

Ad ve Soyad

AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.

Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1 nln giyip, gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?

2 Ortam temizliini kontrol ettiniz mi?

3 Yatay kaplar zelliklerine gre ayrt edebildiniz mi?

4 Dey kaplarn eitlerini ayrabildiniz mi?

5 Katlanr kaplarn kullanld yerlere gre tiplerini ayrt edebildiniz mi?

6 Yatay kaplarda kat kapsnn kabin kapsyla beraber altn kontrol ettiniz mi?

7 Dey kaplarda katlanr modelin nasl toplanarak altn grebildiniz mi?

8 Katlanr kaplarda kanatlarn nasl toplanarak altn grebildiniz mi?

DNCELER

...

DEERLENDRME

Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

UYGULAMA DEERLENDRMES

Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise yeterlik lme testine geiniz.

PERFORMANS TEST

19

RENME FAALYET-2

Asansrde tam otomatik kaplarn paralarnn 95/16/AT asansr ynetmeliine uygun olarak bakmn ve deiimini yapabileceksiniz.

Bu modln hazrlk aamasnda internet ortamndan, asansr firmalarndan ve ktphanelerden yaralanabilirsiniz. Aadaki talimatlar uygulayarak gerekli bilgileri bir rapor halinde snfta sununuz:

nternette bulunan arama motorlarna hidrolik asansrler yazarak asansrler ve otomatik kaplar hakknda bilgi toplaynz. nternette asansr firmalarnn net sayfalarna baknz. Firmalar bulmak iin Asansr Dnyas Dergisi (www.asansordunyas.com), Asansr Yryen Merdiven Sanayiciler Dernei (www.aysad.org.tr), Ege Asansr ve Yryen Merdiven Sanayi Dernei (www.eaysad.org.tr), Bursa Asansr Sanayicileri Dernei (www.bursad.org) adreslerine girerek gerekli firma adreslerine ulaabilirsiniz.

ehir ktphanesinden hidrolik asansrlerle ilgili kitaplardan tarihesini aratrnz.

2. TAM OTOMATK KAPI PARALARI

Resim 2.1: Tam otomatik kap mekanizmas

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

20

Tam otomatik kaplarn almasn salayan paralar tek tek anlamaya alacaz. Bu paralarn bazlar grnr ksmlarnda yer alamasa da her biri kendi yerinde nemlidir. Paralarn birbiriyle olan ahengi nemlidir. Yoksa ya kapnz almaz ya da kapanmaz.

Asansr kabininde alma yapacanzdan alma alannzdaki gvenlik kurallarna mutlaka uyunuz. nsanlarn hayatn tehlikeye atmamak iin geici zmlerle tamirat yapmaynz. Asansrleri geici olarak hizmete almaynz.

2.1. Kap Kilidi

Tam otomatik kaplarda bulunan kilit modeli, elle alan kaplardakiler ile ayn ii grr. O kaplarda kullanlan kilitler bu kaplarda da kullanlr. Resim 2.2de grld gibi kap kilidi ayn zelliktedir. Ama kabin ierisindeki yolcunun gvenliini salayabilmek ve kapnn tam olarak kapanp kapanmadn kontrol etmektir. Tam otomatik kaplarda kanatlar kapanma pozisyonuna geldiinde kilit devreye girerek kabin hareketine izin verir. Unutulmamaldr ki kabinin hareketine izin veren sadece kilit sistemi deildir. Kap kilidinin lirpomp sayesinde hareket edeceini nceki modlde renmitiniz.

Resim 2.2: Kap kilidi

2.2. Ask Makaralar

Tam otomatik kaplarda kanatlar yukardan tutan paralarn hareket etmesini salayan tekerleklerdir. Sert silikon ya da sert plastikten imal edilir. Kapnn modeline gre boyutlar deimektedir. Her bir kanad tamak iin iki makara kullanlr. Mekanik paralar olduklar iin anmalar doaldr. Resim 2.3te ask makaralarnn resmi mekanizma ile birlikte grlmektedir.

21

Resim 2.3: Ask makaralar (teleskopik kap)

Ask makaralar yatay srme kaplarda kat kapsnn kapanmasnda kullanlan arl tamaktadr. Dey srme kaplarda kanatlarn hareketleri de bu makaralar sayesinde yaplr. Kaplarn boyutlar ile arln kilosu makarann (Resim 2.4) boyutunu da deitirir.

Resim 2.4: Kap kanatlarn ve arlk halatn tutan ask makaralar

22

2.3. Kap Motoru

Resim 2.5: Kap motoru src devreleri

Asansrn kap kanatlarn hareket ettirecek olan ana parasdr. Asansr kaplar, modeline gre alma sistemi farkllk gsterse de prensibi ayndr. Ama kapnn kanatlarn hareket etmesidir. Kap modellerinde motorlarn (Resim 2.5) bir src devresi bulunur. Bylece motoru kumanda etmek daha kolay ve gvenli olacaktr. Src devreleri firmalar tarafndan motorun modeline gre retilmektedir.

Resim 2.6: Kap motoru

Her gn yeni kumanda sistemleri icat edilmektedir. Bunlar hem motorun kumandasn hem de asansrn kumandasn salayabilir. Motorlar, rettikleri mekanik enerjiyi aktarmak iin kay-kasnak sistemi ve makaralar yardmyla (Resim 2.6) kap kanatlarna iletir. Ya da direk olarak kay yardmyla kap kanadna hareket verir. Dey kaplarda hareketi salamak iin motor kanat halatn tayan makaray tahrik edecek ekilde yerletirilebilir. Resim 2.7de kap motorunun durduu nokta grlmektedir.

23

Resim 2.7: Kap kanatlarn tutan ask makaralar

2.4. Kap Arlk Halat

Asansr makinelerinde ask halat olarak ounlukla paralel sarml halatlar kullanlmaktadr. Paralel sarml halatlar olarak Seale veya Warrington halat yaygn kullanlmaktadr. nsan tayan asansrlerde en az iki halat kullanlmal ve halat ap 8 mm'den az olmamaldr. Paralel sarml halatn kordonlarndaki eit sarml halatlarda kordon iindeki teller ayn uzunlua sahiptir. Bu tip halatlar, apraz sarml veya dz sarml kordonlardan meydana gelmektedir. Resim 2.8de eitli halat kvrmlar grlmektedir.

Resim 2.8: eitli asansr ask halatlar

Kat kaplarnn otomatik olarak kapanmas elektrik motoru yardmyla yaplmaz. Bunun yerine kap kapatclar (door closer) yardmyla bir arlk kullanlr. Ask makaras sayesinde arlk halatla asl konumda kalr. Kabindeki kap motorunun kaldrabilecei kadar arlk taklr. Kanatlarn kilosu fazla olmak zorundadr. Arlk, kap kapatc ile beraber hareket ederek kabin gitmeden kapnn kapanmasn salar. Halatlar sadece arlk tamada kullanlmaz. Yatay kaplarn kanatlarnn hareketlerinde de halat nemli rol oynar. Kanatlarn hepsine motorla kumanda etmek yerine gerilmi bir halat yardmyla hareket salanabilir. Dey kaplarda kanatlar hareket ettirmek iin yine halat kullanlr.

24

2.5. Kap Eik Ray

Yatay kap kanatlarnn hareket etmesini salayan hem kabinde hem de katta bulunabilen bir paradr. Kat kaps ve kabin kaplarnn aadan ve yukardan hareketi buna baldr. Raylar, ilenmesi kolay olmas bakmndan alminyum yaplr. Grnm metalik olmas, ekil verme ve kolay kaplanmalar nedeniyle tercih edilir. Raylar kap modellerine gre yaplr. Yatay srme kaplarda kanatlar aadaki ray ierisinde fralar yardmyla hareket eder. Ancak katlanr kap modelinde kanatlar raya (Resim 2.9) hem alttan hem de stten tekerlekler sayesinde tutunabilecektir.

Resim 2.9: Katlanr kap eik ray

2.6. Ik Baraj (Fotosel)

Kabinlerde kaplarn almas ve kapanmasnda nemli rol oynarlar. Yolcu gvenliinin temel elemanlarndan biridir. Ik baraj (fotosel) kabine giren-kan yolcu trafiini denetler. Asansr hareket etmeden yolcularn isteklerine cevap verir. Kabin ierisinde yolcular katlarn semi bile olsalar kat ve kabin kaplarnn kapanmas fotoselin verecei 1(bir) ya da 0(sfr) durumuna baldr. Genellikle 1-yolcu var anlamnda; 0-yolcu yok anlamnda kullanlr. Baz asansr firmalar iin bunlarn terside olabilir. Ancak ilk verilene gre hareket edersek; sinyal durumlarn deerlendiren bir ana kart bulunmaktadr. ok katl ve drtten fazla asansr kullanlan binalarda PLC cihaz ile de ynetmek mmkn olmaktadr. Ana kart fotoselden gelen durumlar deerlendirir. Gelen sinyal 0 ise; belirli bir sre (rnein 10-20 sn.) bekledikten sonra

25

kaplara kapanma komutunu verir. Ancak kaplar tam kapanana kadar fotoselden alaca 1 sinyalini srekli denetler. Kumanda devresi, fotoseli kap kapanana kadar srekli enerji altnda tutar. Kap kapanmaya balad andan itibaren herhangi bir cisim, yk ya da insan k barajnn nnden geerse 1 sinyal durumu oluur ki kumanda sistemi hemen kanatlarn kapanmasn durdurarak alma komutu verir. Ancak k baraj grmezde yine de kapda skma olursa; kapy kapatan mekanizma skmay bir sre (5-10 sn.) devam ettirir. Mekanizma mekanik olarak alt iin, kapatan mekanik sistem konum deitirerek kaplarn almas salanr. Resim 2.10da fotosel nlar ile srcs grlmektedir.

Resim 2.10: Ik baraj ve kontrol devresi

Fotoseller asansrde reflektrl ya da reflektrsz olarak kullanlr. Reflektrsz olanlarda kabin giriine yukardan aaya belirli aralklarla yerletirilir. Yeni asansrlerin ounda artk sadece kap giriini deil kap nn de kontrol eden sensrler kullanlmaktadr. Asansrlerde reflektrl fotosel kullanlrsa genelde bir tane orta boylu bir insann diz alt hizasna gelecek ekilde yerletirilir. Bu yrmeye yeni balayan bir bebein yaklak bala gs hizasna denk gelecektir. Bylece ocuk yolcularnda gvenlii salanm olacaktr. Ik barajnda oluacak arzalarn banda reflektrn yerinden oynamas, fotoselin yerinden oynamas ve fotoselin veri gndermemesi sralanabilir. lk ikisi ayarlama ile dzeltilebilir. Ancak ncsnde fotosel yenisi ile deitirilmesi arttr. Bu yolcu gvenliini salayacaktr.

26

2.7. Fi-Kontak Sistemi

Asansrlerin kaplarnda bulunan emniyet kontaklarnn en nemlisidir. Kap kilidi ile ortak alr. Elle alan kap modelinde fi kontak sistemi kap kilidi zerinde bulunabilirken, tam otomatik kaplarda ayr olarak da montaj yaplabilir. Yatay srme kaplarda merkezden alan kanatlara yerletirilir. Teleskopik alanlarda ise fi hareketli kapda bulunur. Fi-kontak sisteminde elektriin devresini tamamlamas gerekir. Asansrn hareket edebilmesi oradan geen akma baldr. Akmn gememesi emniyet asndan kapnn kapanmad anlamna gelir ki bu, kabindeki yolcular iin hayati tehlike demektir. Asansr kabinin hareketine izin verilmez. Resim 2.11de fi kontak sistemi grlmektedir.

Resim 2.11: Fi kontak sistemi

2.8. Tam Otomatik Kaplarn Ayarlar

Tam otomatik kap kanatlar sadan; 1 dey 1 yatay olmak zere 2 ayar vidas ile ve soldan; 1 dey 1 yatay olmak zere 2 ayar vidas ile tutturulmutur. Kabin kaps yerine monte edildikten sonra bu sa ve sol ayar vidalar ile gerekli ayarlama yaplmaldr. Bunun iin kap meksefelerindeki geveklik giderilinceye kadar vidalar sklr. Ayarlama ok zel bir durum olmadka genellikle asansr ilk iletmeye alnrken yaplr ve bir daha ayar gerekmez. Vidalar skarken alyen anahtar takm kullanlr.

27

UYGULAMA FAALYET

Aadaki verilen ynergeleri uygulaynz:

Kap kilidinin tam otomatik kapdaki yerini tespit ediniz. Tam otomatik kaplarn kanatlarn tutan ve hareket etmesini salayan

makaralarn almasn inceleyiniz. Tam otomatik kaplarn motorlarnn almasn kontrol ediniz. Kanatlarn kapanmas iin kullanlan kar arlk halatnn rg tipini

kataloglar yardmyla bulunuz. Eiklerde bulunan raylarn nasl temizlendiklerini tespit ediniz. Kap modeline gre fotoselleri kontrol ediniz. Fi kontak sistemini kap kilidinden ayr olduunu grnz. Yerini kaydederek

almasn inceleyiniz. Tam otomatik kaplarn ayarlarn yapnz.

lem Basamaklar neriler

Tam otomatik kaplarn kap kilidini kontrol etmek

Tam otomatik kaplarn ask makaralarn kontrol etmek

Tam otomatik kaplarn kap motorunu kontrol etmek

Tam otomatik kaplarn kap arlk halatn kontrol etmek

Kap kilidini kontrol ederken tij ve somunlara dikkat ediniz.

Kap kilidinin almasn kontrol ediniz.

Ask makaralarn kontrol ederken kap mekanizmas ile balaynz.

Kap kar arlnn makarasnn kanat makarasndan ayr zellikte olduunu unutmaynz.

Makaralarn yerlerini tespit ediniz.

Kanatlarn hareketini motorlarla saladmz unutmaynz

Katta bulunan kaplarda kap motoru kullanlmaz.

Src devreleri genellikle motorla beraber ayn mekna yerletirilir.

Motorlardan g kay vastasyla aktarlr.

Kanatlardan sadece ana kanat itilir ve ekilir.

Halatlar sadece asansrn kabinini tamak iin kullanlmaz.

Kat kapsn kapatmak iin arlk sistemi kullanlr.

UYGULAMA FAALYET

28

Tam otomatik kaplarn kap eik rayn kontrol etmek

Tam otomatik kaplarn kap fotoselini kontrol etmek

Tam otomatik kaplarn fi kontak sistemini kontrol etmek

Tam otomatik kaplarn ayarlarn

yapmak

Kanatlarn hareket ettiklerinde eik raynda ilerlemesine dikkat ediniz.

Kap modeline gre fralar eik rayn temizlemelidir.

st rayda temizlemeye gerek yoktur. Yatay srme kaplarda kanatlar

fralar yardmyla eik raynda ilerler.

Tam otomatik kaplarda firmalara gre fotosel say deiebilir.

Fotoseller boydan boya yerletirilmi olabilir.

Yeni asansrlerde kap nne gelen ya da kap kapanrken yaklaan yolcular fark edebilecek ada fotoseller yerletirilmi olacaktr.

Tam otomatik kaplarda fi konyak sistemi kap kilidinden ayr olarak yerletirilmi olabilir. Ek fi kontak kullanlr.

Fi kontak sisteminin iyi oturmas gereklilii unutulmamaldr.

Markalara gre fi kontak yaps deiik yapda olabilir.

Kap ayar vidalarn uygun alyen anahtar takmyla skmalsnz.

29

LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI

Aadaki sorular doru veya yanl olarak cevaplaynz.

1. Tam otomatik kaplarda kabin kaps ask makaras yardmyla elle alr. 2. Tam otomatik kaplarda kat kapsn kapatmak iin ask makaras ve arlk yardmyla

beraber kapanr. 3. Ask makaralar kap motorunu tamak iin kullanlr. 4. Tam otomatik kaplarda kap motoru makine dairesinde bulunur. 5. Kap motoru kanatlara gcn dili grubu ile verir. 6. Kap eik raylar her kap iin ayn retilir. 7. Kap eik raylarn temizlik irketi temizler. 8. Dey kaplarda kap eik ray bulunmaz. 9. Ik baraj, insan gvenliini n planda tutar. 10. Tam otomatik kaplarda yatay srme kaplarda fi kontak sistemi kullanlmaz. 11. Tam otomatik kaplarn ayarlarnda alyen anahtar takm kullanlr.

LME VE DEERLENDRME

30

PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1 Asansr tam otomatik kat kaplar ile kabin kaplarnn kilitlerinin yerini tespit edebildiniz mi?

2 Tam otomatik kaplarn ask makaralarnn yerini tespit

edebildiniz mi?

3 Tam otomatik kaplarn kap motorlarn kontroln srcleri

yardmyla yapabildiniz mi?

4 Tam otomatik kaplarda asansrn kullanm amacna gre ask

makaralarnn yerini tespit edebildiniz mi?

5 Ask makaras yardmyla kap arlk halatn kullanabildiniz

mi?

6 Kap eik raylarn kap modellerine gre eitlerini ayrabildiniz

mi?

7 Kap blgesinde kullanlan fotosellerin yerlerini tespit

edebildiniz mi?

8 Tam otomatik kaplarda fi kontan yerini tespit edebildiniz mi?

9 Tam otomatik kapnn kap ayarn yapabildiniz mi?

PERFORMANS DEERLENDRME

31

PERFORMANS TEST

Modln Ad Konu

Ama

Asansrlerde tam otomatik kaplar

Tam otomatik kap kompanentleri Tam otomatik kap kompanentlerinin bakm ve onarmn yapabileceksiniz.

Modl Eitimini Alann:

Ad ve Soyad

AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.

Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1 nln giyip, gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?

2 Ortam temizliini kontrol ettiniz mi?

3 Ask makaralarnn yerlerini tespit edebildiniz mi?

4 Kap motorunu altrabildiniz mi?

5 Kap arln ve halatnn almasn kavrayabildiniz mi?

6 Kap raylarnn modele gre temizlenmesini kavrayabildiniz mi?

7 Kap blgesinde bulunan fotoselin almasn kavrayabildiniz mi?

8 Tam otomatik kaplarda bulunan fi kontak sisteminin kap kilidinden ayr olduunu kavrayabildiniz mi?

9 Tam otomatik kapnn kap ayarn yapabilmeyi rendiniz mi?

DNCELER

...

DEERLENDRME

Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

UYGULAMA DEERLENDRMES

Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise yeterlik lme testine geiniz.

PERFORMANS TEST

32

MODL DEERLENDRME

LME SORULARI

Aadaki sorular doru veya yanl olarak cevaplaynz.

1. Tam otomatik kaplarda kat ve kabin kaps beraber alr. 2. Tam otomatik kaplarda kat kaps yataysa kabin kaps da yatay kaplardr. 3. Tam otomatik yatay kaplar e ayrlr. 4. Tam otomatik kaplarda amortisr bulunmaz. 5. Yatay kaplar ekilde alabilir. 6. Yatay kaplar sadece teleskopik alr. 7. Yatay srme kaplarda katlanr kap kullanlmaz. 8. Dey kaplarda teleskopik kaplar kullanlmaz. 9. Katlanr kaplarn iki ekilde alr. 10. Katlanr kaplarda alt tarafta ray sistemi bulunmaz. 11. Tam otomatik kaplarda kat kaps motor yardmyla almaz. 12. Tam otomatik kaplarda kat kapsn kapatmak iin ask makaras ve arlk yardmyla

beraber kapanr. 13. Ask makaralar kap motorundan gelen gc arla aktarr. 14. Tam otomatik kaplarda kap motoru kabin stnde bulunur. 15. Kap motoru kanatlara gcn kay sistemi ile verir. 16. Kap eik raylar kanada takl fralar yardmyla temizlenir. 17. Kap eik raylar katlanr kaplarda alt ve st ksmda bulunur. 18. Dey kaplarda kap eik ray bulunur. 19. Ik baraj, sadece kabin iindeki yolcuyu kontrol eder. 20. Merkezden alan yatay srme kaplarda fi kontak sistemi kullanlmaz. 21. Otomatik kap ayarlar, dey ve yatay ayar vidalarnn sklmas ile yaplr.

MODL DEERLENDRME

33

MODL YETERLK LME, DERECELEME LE

Modln Ad Konu

Ama

Asansrlerde tam otomatik kaplar

Tam otomatik kaplarn almas Tam otomatik kap kompanentleri Gerekli atlye ortam salandnda; asansrlerde tam otomatik kaplar seebilecek, kap kompanentlerinin 95/16/AT asansr ynetmeliine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

Modl Eitimini Alann:

Ad ve Soyad

AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.

Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.

GZLENECEK DAVRANILAR

DEER LE

0 1 2 3

1 nln giyme

2 i zamannda bitirebilme

3 Yatay srme kaplardan merkezden alan kap modelini altrabilme

4 Yatay srme kaplardan teleskopik alan kap modelini altrabilme

5 Dey srme kaplardan merkezden alan kap modelini altrabilme

6 Dey srme kaplardan teleskopik alan kap modelini altrabilme

7 Katlanr kaplardan merkezden alan kap modelini altrabilme

8 Katlanr kaplardan teleskopik alan kap modelini altrabilme

9 Yatay srme kaplarda kap kilidini altrabilme

10 Dey srme kaplarda kap kilidini altrabilme

11 Yatay srme kaplarda ask makarasn altrabilme

12 Dey srme kaplarda ask makarasn altrabilme

13 Yatay srme kaplarda ask makarasn altrabilme

14 Dey srme kaplarda ask makarasn altrabilme

34

15 Yatay srme kaplarda kap motorunu altrabilme

16 Dey srme kaplarda kap motorunu altrabilme

17 Katlanr kaplarda kap motorunu altrabilme

18 Yatay srme kaplarda k barajn altrabilme

19 Dey srme kaplarda k barajn altrabilme

20 Katlanr kaplarda k barajn altrabilme

21 Yatay srme kaplarda fi kontak sitemini altrabilme

22 Dey srme kaplarda fi kontak sitemini altrabilme

23 Tam otomatik kaplarn ayarlarn yapabilme

TOPLAM PUAN

DNCELER ..

DEERLENDRME

Arkadanz derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

35

CEVAP ANAHTARLARI

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz (deerlendirme ltleri) karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI

1 Y

2 Y

3 D

4 D

5 D

6 Y

7 Y

8 D

9 D

10 D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 Y

2 D

3 Y

4 Y

5 Y

6 Y

7 Y

8 D

9 D

10 Y

11 D

CEVAP ANAHTARLARI

36

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 D

2 D

3 Y

4 D

5 Y

6 Y

7 D

8 Y

9 D

10 Y

11 D

12 D

13 Y

14 D

15 D

16 D

17- D

18 Y

19 Y

20 Y

21 D

37

NERLEN KAYNAKLAR

Asansr firmalar malzeme kataloglar nternette asansr kompanentleri Sat ve Tantm yapan Firmalarn Siteleri

NERLEN KAYNAKLAR

38

KAYNAKA

SOMER Hseyin, Ders Notlar MRAK C. Erdem, smail GERDEML, Asansrler ve Yryen Merdivenler

Kitab, stanbul, 2000.

KAYNAKA