ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ

İLAHİYAT FAIZÜLTESİ DERGiSi

·'

9. Say:ı.

Atatürk Üniversitesi Basımevi-ERZURUM, 1990

YumJs .~ İÇ;~ DINİ vE PSiK<>LOJiı( - . -.y.Am.AşmiıLAıt 1 - . .

Prof. J>r. KePxD YAVuz.

insanı tammak ve. anlamak.: dün oldugu. gtbL bugün de · tnsariııgln ·çok dddt bir problemi olarak hala. tazeHgirii konmıaktadıi. Hele om.İ,·bir- sari' at eseri vasitasıyla <tamm.aya v:e aniarİıaya gfıişmek.. köniıyi:i biraz daha güçleşttrmektedtr. Çünkü biınida edebi bir eSerin

. sahibinin iç düıiyasını ne derece dışanya yansıttlgı sorusu. önemli bir · soru olarak karşıriııia çıkmaktadır •. Bu soninun· tartışmasını bir

. ~ .tarafa bırakaralt diyebiliriz ki, edebi bir:eser, edibininiçdünyasını, . . şahsiyetim~. hayat anlaYışı ve dünya. göı:fişürlü· •. dQri.eminin 'so8yaı.

·kültürel. ·ı)olltlk •. dini ve ahlaki _anlayışıİıi, çeşitli ğellşme ·ve .degtşmelerinin anlaşılmasııui büyük ölçüde yardııncı olan. önemli bir 1JCJge ruteligi:.taşımaktadır. · ·· ·

Buradan hareketle biz· Yunus · Emre'ye ö:dce bit fert ve bfr şahsiyet oiarak: bakttıalt zorundayız. o. herŞeyden önce bedeni ve _

.. ruhu lle bttllkte bı: ·büt~ük arz eder. Bu bakımdan Yunus'uı:ı . bedeni ve ruhi birlik ve bütünlllgünü birbirinden a~ mümkün . deg4dir. · Çüpkü. bunlar .hayat boyu birbirinden .aynlnıamak ·ve birbiritiiöfuifr boyu:lGıbyUenmek üzere bf!leşpıişlerdir. Yunus l:>iı outünlü gü i• ete kemfl]e bü:ründüm .Yıinus diye .görüruJ.iım" #"adesiyle, özetleniekl::edir ._BOylece canlı olmak:.içih beden ruha, iulı. da kendini göstermek· içih .. bedene lhtİy8;ç · duymuş. ve her -:.ı~ıst. birlikte . bütünleŞmişlerdir.'.Burada ruh, daracik bir ·kalıp. iÇiiıde, sinırsız bir gentşl:ik ve zenginl~e ken~ duyu~btl~n ·bii güce sahiptir. Bu. gücün aynı· zariıanda· ~- içiride. itici ve.yönlendj.rtci bir özelligl VaTpıi-, . . . .

·vwıus btrlik ve bütühıiik içiiıdeki bu. ~i. yine birlige sadık' kal.ara.k. sadece ."lien" kawamıyla. yanı "Bir .ben ixir. bende benden

. içeni' ifadesiyle-<ille getin:ı:İiştir. Ondan bu beden ve rtıh ikilisini ~·c4ş beri:'. ve ''iç ben"· olarcık nitelendirmek miimlqjndür: : .

. Bizburada Yunus;un< şiirlerini e~ alarak daha çok ontıİı ıÇ · _' · berıine yaklaşnıaga çalışacagız~ · ·

.ı· Bu yazı Atatürk Ü;u~ersitesi'~ce dOzenleneı;ı-:.. "Yunus E~- Sempo~u"nda veı:ilen bir t.t;:b~en oluşmaktadır. ·

12 . 1

Esasen Yunu~'un şiirleruıtn içme gırdigimiide~ ilk~baklşta, kendimiziifadelerle ·orülnıüŞ,_.en@lbfr.alem ·ıçmd~-bulupız. ··Burada, Yunus'un . duygulaiuiı, .aiiŞünceleıiıii. ariulatım. be}dep.tllerlİıi, 'şikayetler;lni; acılaniD.~ k5aca blııbii" ihtiyaç ve tutkuniin, haz ve

... • elerpin :iiJrıii kalıpia:ıil dökÜJinüş. ve tfttlü: kanşımlaidaıroluşmuş, . maiıc'idoliı ifad.clerJni ve o~danbe~enen canlı sahneleripi görürüz.

-·· -~ --B~nlaim İçfiide ·on~ diiD inan~: dtiygu,düşün:ce; tasa.vvur,- ariu ye . ~• · ·. thufaÇıarı Ç()K~tldli bir şekilde duY:uJ:ınaktadır. Şu halde· sözünü

.. :ettigitriız·_·aıeni ıÇinde oriun·inancı:nı buıılardaıi.·ayırmak: müri:ıkün ge~dfi. . · . ·

· ASimda ·biz şilİ"lerinde çizildigfiıi gö~dügümüz bu·· alemde, Yunus'un· tatılliıi ed1lmiş veya edilmemiş,_· fakat tatmii:ı. edilınesfiıi istedigi arzularıtll:9, ya da'. çok, çeşitli· ruh • ıialleriniİı·ifade. edilişiii e· . Şahit oluyoruz~ ''Yunus şiirlerinde -ifadelerle örülen bu aıeniı, ·kendi

... · istegıııe-inşaettıgui~ göre •• ·aynı zamanda bulla.ıtendliçdunyasının .. qit ölçÜde dışanya yansUIJası Olarak . bakabiliriz. · çünkii Yunus o:rcidaki ·duygti •. düşünce, : tasavyur; :tnaııç. beklenti ve başka ruhi hanert Je~düfeD.tiuıJ"Jl~rnıŞtır. ESasen: şiirlerinde dile gelen qünyanm

~ riıiılıafı l>~at kend.ısicıır: Bundan dolayı onu. öncelikle; kendi iç pelline dayariarak, keridi duytış, düşünüş ve beklerttlle~ görmüş ve iiişa eb:niştir. Bu bakımd~uı-onun dünyası:nı ve şahsiyet yapısı:nı eserind~n a~mürıı1tün degildir. . .

·öte yandan -runu~ Emre'nin şii!lertİıde-gördügüıiiüz şahsiyetini meydana getiren ·tesirlertn,··çok .. yöıİlüolınası .. _dogaldır. Buııların Yunus'u çeşitli degişmelere ugratmış oiınası da tabiidir~ Burada . · önenill olan, birçok gelişim_dönenilerinden geçetek oluşan Yunus'un gerçek şahsiyetinin ne oldugu konusudur.

Bilindigi gibi, şinidiye kadar Yunus Emre üzerinde çok şeyler söyleıiı::niş :ve yazılınıştır. · Btinunla. birlikte. yine de onun . tarihi -şahsiyetiniri. g~tçekten ~ksiltsiZ olaraıt ortaya Çumnldıgı:nı söylem~k oldukça güçtür; Çünkü bu konuda yapacaguruz basit bır: tesbite

. dayanarak, önümüzde genel çizgiler. içinde üç ayrı yunus Emre'd_en söz-edebiliriz: Bunla.İ";' - · · · ·

1) Halkın :içi:İıde·menkibelerle yaşB_yan Yunus,. 2) Araştıncılar arasında yaşayan Yunus, 3) Tarihi şahsiyetl içinde yaşamış. olan gerçelt Yunus'tur.

13

. ' '

. Gôrdügflmüz Imdanyl~., bu Yunu~'lami oirleştlrilerek gerçek : Yun~s · haline · getiı1,I<ligini .·ya da . tarihi tesbiijerl~ çizilıniş · gerçek şahs!Yetirıin.· ve eseİiıii:rl kesin· olarak• ortaya çıkaİıl~ını söylemek · oldukça güçtür .. MeselA d iili: Yunus Einre'jre 8if old-Qgllı.ıu sandıgımız şiirleriil ba.Zııan, bugün ont.in degildir: dene bilmektedir. B~da, . Yunus'un şürlel1he. sonradan bazi kanşmaların · olduguna inananlanny8nında, Şiirlerlııden Jm:Ybolanlarm olabilecegini kabul edenler de vaı"dır. Yunus'uıi.gerçektarUıi' kişflW butün döneçtileri ve ayTıntılanyla bfrlikie tesbit :e~edigf sdrece, onuıı· hakkında seylenenlerfiı hepsine kesin gözü :ıle bakttıaıt mümkün oianı:ıyacak:tlr.

':Haibıikfbilinısel ~ii ·araştİinianin. ilk. şarİi, bu konuda· kullanıla~ mateıyaun ilrıii güvenirlilik ve geçerlilik ölçjısürie sahip

· olmasıdır.· Bunu .gerÇekleştlrineden yapılacaJt tasVırler, ·analizler, ··: terkipler ·'ve tesbitler ·bilimsel · sonuçla11 olumsuz·· yönd~

etkileyebilecektir. :BWıdandolayı {)nce Yunus'uİitarihl şalıstyetlni ve eserleifui aslına en l.ıygun olabilecekderecede ve ayimtılaiına inecek . şeknqeorıaya koym~ gerekir. Aksi halde her zam_aıi muhtemel bazı ciddi biliı;nsel hatalarla:kaişı karşiya kalınarnız 1Ilnmkiindür. ·

· •- Sonra, 'bpdtgiln1Z kadanyla Yunus Eıılre Ahadolu'da en· çok mezan ·· olan' bir şairinıiZdir: Onun mezannın . Anadolu'nUn

. şurasında . ya ·da· burasında · ~ıılıasıpui . bize göre. psikolojikbir degeri vardır. Bu d.a Anadolu'da yaşayan iiısanıanı1 Y1lnus'u . gönftlden Se~ş ve yaşadıklan yerleı:de heı:n gönüllerinde he:Qıde topraklarındaonabir yer aYınruş olmalandır. Böylece onlarYunusile birlikte olmak ve onunlabirlild:e yaşamak isteınıŞierdiı:: Bu baklmdaı;ı. 4Jıadoluriniz . Yunus. sevgisiyle sanki ·yunuslaşmış. gibidir. Böyle olunca da Yunus'un Eskişehirli, Konyiili, Btirsalı, Mantsalı, · Erzurumlu,. Afyonlu (Sandıkıı). Ispartalı (K~çtbqrlu) ·ya da

, A:ıladolu'nuri bir başka .yöresinden olma5ı· önemli degilQir. Burada ö;rıeinll olan, müslüman Anadolu -halkıjun _gönlünde· besledigi .sevgiyle · Yunus'u bagruia bastriış C?lmasıdıt~ Çünkü:oriuıi eseri, /yahnzca kendi iç -be~ .ifade-edilmesi veya kendi ·ıç dünyasının dışa yansıtılması . degil, aynı zamanda onun kendisiyle. birlikte .Anadolu_ halkının iç­dünyasınada-tercüınan oİacak nitelikte o~ıdır.

Yunus her şeyden önce, devrıİıinve çevrestiıln inscuudır. o İslami bir kültür ve toplum iÇiilde dogup yetlştigi için genelde çevrelliıi .. kültürel ve· sosyal· havasını.·. cl,ilini, dinini, ahi~. lı?yat ·ve ·dü:nya

' . - -

14

a·nıayışim, gelenek ve· göfenekleitn{, '<i uygu ve dfışuD.celerini .ijrice · :_tenefftis ·etıniştlr~ H.atta. d~ndigirie-göre o, böyle .. bk gelişme tÇerlsinğe - döneniinin · ve' çewesiniıı kôttimsef _ · hav~smdan bile,· keııdini

·- koruyamamış ye hatta Yunus önce bu havadan iirkrnüşve<~rtıan zainaıi kötüriıseriJge laipıinııŞbi. çeh~şinden topladıgı bil~· ve t~rubelerin · lreridisini_ doytımladıguıı hissediiice; içiilde blııunğ1lgu · havadan ~aşılı~ .. ~te- <feiVIş olriıaya kara;r .verer~k J:aptuk . Emre'nin dexg~· girmiş, Allah'a sigıııarak ·siiküıive huzuru orada bulaeagıı:ıa:ınannııŞbr. · · · -· - · '- ·

. . . ·_ Ym:ı.us Emre henüz olgutıluk'seyiyesine.ulaşmadan,. baŞlangıçta kenğisinihem dış-heiri-de iç.dünyayaaçik ~utmuş, stirekli :topladıgı .hayati bilgiler ve tecrubelerle hetıı t4ş dunyaSını,hem de ıÇ dllııyaşıni yakından .ianimış. ve_ böYlece·. yal'adılış • gayesi içinde. keridi yerini~ve · _h~definı belirlem~e yöneliruştli. Bu, zamanlaJçinde yaşadıgı dönemin ketidi çevres4te hakını olan $neVi havasının/şartian ve. imkaniarı

· :ÖlÇüŞliri~e ve·_ -• dÜnyaya "geliTken -beı:-aheriı:}de · getırdıgi; ·yanı yara.dılışm~aki, ruhi istld~t ve kabileyellerin. tedticen iŞlenmesi ve gelişmesiyle giderek olgurılaşmış Ve belirgin ~llikler halinde kend:Jnl göst~tlr.. . . . . . . -

Bununyanmda o, hen.üz·olguniaŞma yolooda ile~lerken, kendi_ iÇ dünyasına.yöneldigi Sıralarda zaman ·zaman bir yandan beri kimim-, D:eyim~ dünyaya gelişimin sebebi nedir, ne oldum, ne olriıafn ve ne yapmam -·Iaiımdır~ .-diye- sorarak,' yaradılışınin sirrinı· çözmeye çalışırken, bir yandan da kulu oldugu·Ariaiı•m kim ve ne ·oldugunu sormuş ve.: arayışl3:rmın asıl.inanalanna nüfui ·ettikçe, iç "Qenini, bütünienginligi ve: engıriligflçilıdedeiinden-hiSseb:iıişttr. O pek çok-aleılıi • içine· _sıgdınibilecek genişlıkteki gönül alemlride ·.dolaşırken, neticede Yunus; kendiiii gerçektenbilenin inSmıın Rabbirii bilecegine ve O'nu b$cagina.ırianmış ve·sonurida gönül-rah~tııgıtÇfilde;

_ . ''Ntteicim beit ~ :bild.tJ1L Yakın bil kim Hakk'ı .bul.dum. ·. . Korkum anı buiuncaydı; · şiİnd,C korkudan kurtuldum",. dlyebihııcldedir. . . ~

Şu <halde: Yunus · aitık. kendının 'kendi oldugunu- -aruamış, sınırlanm t3mmış, .. yerini ve. heçlefini_ belitleİniştlr .. Bütün. bunlarui · dest~ ile :Yunus't$ iç oluşnla, her g~n gün bir.iz dalia İıızlanarnk

• geliŞmlş ve. neticede .iç oluŞDıa ve olgtpılaşnia. onun iç dünyasm~a ·. -yerii aleriılere, oradan da sınır t~ayan ilahi a.Ieme dogru

·. ~ "'

15 .,

. ~ÇıJinasıila· sebep ôlıriuştur. BÖyleC!! Yiınus, ezeli ve ebedi btr' Varlık -.:olan Allah'a gönül vermiŞ, O'na bu}rük bir aşkla: baglannııştır.

Zamanla bu b~gıalııŞ· ve·· teslirilıyet ço~. zengin- bir iÇ yaŞayış~ ~.,., •.. dönuŞmüştür .. Işte Yunus, şiirlerınde · bıınli: 'hem ql.lymuŞ; hem ·ciuyuinıuş;_ hem düş{lnıriiiş,_ hem de _düşündürmüşNi. ö beni. yaşamlş hem ·de· yaşanlııasinda öriıe;k oiniuş, . he~. pişiİilŞ heırı: de ·

; pişinege· vesile o]riıuşfur. Cmıkıi'op.un." Ştirleriinsan ile hayat arasında samimf ;bir" pag ·kiırduguıidan.~.!ceridisfrılilıc_inde __ duydugu:çuı, düşüridügünü, i~tedıgiİıl veya ·bekledigiılı; başkası · da yaşamıŞ; dızymuş; düŞüfunüş, i.St~niiŞ ve b~klemiştlr. Burada Yoous sanki bize

· . başkalarıiiın.-diiııu. ktıllanıy<)inıuş,ve göniillerinl :btrleştiriyoimuŞ. ğıbi · gelir. ···. ·- ··

Bilindigi gi"bi .Yunus'un' ş~lerinde din. ve . dini :inançia: ilgili yaŞanD1iş·. diıyulinuş, tasavvu:r' ve idealize edilmiş··duygu:~ve ·.düşüncelerin zeiJgiıl ~Igelertyl~_~ılaşıyorui o bıı. şiirlerinde duygu_

· ve ;diişünceleimi ôrere~ sık sik diıiden, finandan. iSiarn dan, ısıfunın iman ve ibadet·· e~slaiından~ ~anın·· kendiSirtden yapması ya da·

. yapmaması iiu-susuıida~beklenen:einir ve 'yasaklardan,. k~tsal kitaplardan, peygaıribederden, orilaİın hayatlarından, fiill~I-4:ıden, · özellilde Hz: MUhSmmed'iri · hayatlndan,. Kur' an' dan. ayetlerden ve· . hadislerden SöZetmek!: edir. Yine Yunus.islru:ııırianc:ına uygun, olaralt

.- sık sık melekle~ en. onların göre'Vleriİıderi, ölü"Inden, öldjikteri sonra dirtİttıekten,. öliinmle ilg~ çeşitli Üıvsiyelerden: ahirçt hayatından; .dünyada yapılan iyilik. ve kotülükleritı' değeriendirlımesinden. sevap ve' günahtan.. riiükafat ve. cezadan, . farz ve süİıiıetten isiilm

· büyükl~rtndeJ;i, önen:ıli dini. gecelerden. şeriat. tarikat, ma'rifet ve . · ıiak:ilQltteİı~ ·kıSaca tsıartıı.ve ahiala ilgilendiren pek çok 'ımmilardan, dini ve aJrlaki· yaşayışın çeşitli görüİıtülerihden çeşitll ve~ilelerie söz . . ·etınekte<.lii. · ·· · · · · · · · · · · ·. ·· · ·· c

vl.mus __ ._bur~uia ·bır yandanbütüİı··.])unl~la. tasaVV'iifl_bıj­ahnc;>Sfer içinde yaptıgı teikınıei::ıyle tnsam cilııi ve. ahlakf hayata dogt:u yöruendinrtege çalışırken, bir· yandşn· da fsıaıha karşı kendi

· · tufumunu aç$ça ~belli· etlıiekte<lfr. Yine büt'ün bunla.r bıze· Yuıit.İs'un iç dün)rasını t~ ve·.aniruna imkanı verecekgüÇte ve zenginliktedir. o. bütün.btmlarla "i~gili duygu ve duşün,ceierulın' iıhaminı~. başta Kur'aiı'dan, hadisten; İslam'dan ve tasavVufi hayattan ahnaktadir. . .

Yunus ilk bakışta kendi ıÇ dÜnyası içiıide ıiıaımıiş bir kin:ise ~ . ~ . :· . ' . . .

16

ı j

olafak Aı!alı 'ı gönülden kabJ.I}ve fa8<lik etiiıiş; -büyiik bir baglilik ~e tesiliniyetle ilalii aıen:ıe_ aç~ 1Jütün scıİnırnıyçtıeQ'nun:hizmetln~ #ınişlli", Artık(). Rabbınden geie~ektalepJerilriibtille:ninek ve .O'nun · d~d:lgini yapmak üzere niheii hazrr Vcl?iyette -beıdenield;edir/. ·

. " "' " . . ' . . . . . " ~ ,. . . . . . - --"' . -~ - ' --. - - --- ~ '; ..

Yunus'un ~alı·~ olan hlancl. Öylekunı. basit-.111knasiz ye· _degersiz bir iman degildfr. Zira onunşiirlerinde Allalıinancı ruhunuiı · . :derlnlikleİme Iyice kök salmı~ bir' itıanÇtıt. ·B~~ onun. ru.~tiiıd~ . derinderı_duyull1P yaşaıirugıiçm, vazgçilılıez birdegere salıiptır~ .. :öyle ki Yunus; ruıiundaJti nltlyaçlaımı, antılapni~ ümitleriiı.i. dileklerini. iClerol erini,.· h ai ve elemlerini; sevgi. ve . korıWıamiı;· .. ~ikciye1: '\Te ittrazlannı;:yaıii bd tü~ hallerini .dile' getlıirken; ·şuna veyii b~na . teşebbüŞ ederken, oiılarıh hiç hırisırir manemtlan ayırm~$tı{ O

· buniara:·yakia,şırken; Allahile:ya:klaşmış, tılaşma:k istedikıertiie Yfue . Allah .ne_ ulaşmak. istenıiıŞtir. Ka.rş~aşbgı_._.probleıipere. b.ir "Çözüm .· · .. ararken yine o Allah ile •aramış ve .O'nunla b~İmaya çaliŞmışbr.: Şu halde Yt.mus bütün· bilnları_Allah in~cı ile duynri:iş,·· O'nuhla.

.··• düŞÜnmuŞ, . on uhla. çözmeye çalişınJ.ş_ ~e bekied~erıiır )T!ne hep d ımİıla bekİemiştir. çünkü Yunus .· oııların aİl;cak. Aıiab. ·.ne

. gerçekleşebilecegiri~ .gönÜldeir ·inanmış bir ~sediı". -Ztra, _ onun hayatın~ ve dünyasırta yön veren, yalnıZ Allah •tıi. Bt.i ınanç olıiıadaıı

·· Ytiİıus'u~. düşünmek müiİıkün degildir. Göruldügü üzere onun hayatrbincıJnşı içerisinde· dini ifuuıcın; .f.ını ·iınaİuiı taYın edici ve itici bir -gücü··._ vardır. . Özellikle~ Q.ini .Q.uygular ·Yum.is'tin.: hayatında . vazgeçilnie~. bir de gere sahiptir: ~üılku. o-ac~ı. d'na. sıgırinıakıci ·

· gfderebfiecegiiie, O'ri1lııla giiÇleiıebilecegfne. iiıkmştır.· Z1ia cma gört:: bütfınçaresizliklen~ Çarebulıın:~·A1lah'tıi. ·. ., ··· . · ·

. ~ ~ ..

EsasenYurius'a: göre iniaiıııi sad~e dil lle ifade ~dilmesi yeterli degilqrr~·JriHm, ~önce gönt1İe yerleşir orada uyanır; sonra. orada

· · gelişinege baŞlar; Cfuıkü gömııAiiiılı'in teceru eitigı: ya:ı:ır ilahı sırların Çözhldügü vediıyuJdugu bir yerdir~ Şu ~,alde Allah~a iiiıan ·gönülde

. duYlllur veorada:Yaşanır. Onuniçin Allah· insan.ın.dışında degil, .. içindedir. Bubakıiııdaİı ·yuiıu~~ iiısam devcıriılı kendi içine dö~t'!g~.

Allah'ı~kenqııÇmde. aı:aıriaya ve orada bulup yaşanıaya çagırrr2 ~ Öyle ise iman Yalnız kcılpğe hissedilİr~ Ancak l:m . ifadeler halifide dudaktap.. döltülereJ:t k~!).dini gösterir: · tmandaki ekSiklilt, iiiiahın kendisf:ride de~n: insanın kendfsmdediİ'. lman gönlün tasd~ ·ne bütftriJ~şmeU ve sagla:nıJ~Ş'nıa4~ır.; E8aseiı lıısaıİın iiiianını saglam kuŞanniası ·gerekir .. çünkü · o." .. göhÜle 'yerleşirtce. ·orada· k.t'!sinlikıe

2, "Hakk'ı ~.Iseg kalbinde ara;Kudüs't~;:Mekk~'de.Hac'da degu."

-.ştiphe İohumlan. banncm.ıaz~Jkrar ye tas~ birleşerek gönülele .. bütilnJeşmesi, iİıscmı birlige· ve:bütünlüge götürür; Bi.ınıija Yunus · insant iı$ıç yönüilden Sammıı.yetıe birlik lııaiıcına davet eder·~ .-0,

Iriutlak aıihmida insanın inançsız olabilece~ ka.bul etniez., Yunus· kendiletlni. küfür .yoİuıida -~nanıara bile,· inanan· inSan ·gözüyle _ bakar. Aynca, onlara inianlaiını yaialarnaii1alaİmı söyler.· Çünkü her · insa!iırı görilünde az da olsa· Allah · se\Tgisivardır. F3kat bazuan içlerindeki bu. sevgideri habersizqirler, 'Asıl iman sevgiyle olur; 'Onu canciarı ~vıneyep kişinin imam • ıruru. cansız ya ·da taş ·olmaya

. irfahkt.ıı:nd11r .. Ne yazık ki tnsmıJann:çogunun seV-er gibi görüi:uitikleri dip. ve imam aşkdan ınahniniciur. Dinirıve imamn gönüİde aşkla

· dtiyulması ve yaŞarınüı~ı :gerekir. Orada samirniyetle duyıılmayan ve yaŞaTirrıayan.inlamn_degerL·yoktur; Yunus aşkın karişmadıgi dine "" :iıriana ihtiyaç oimadigıin söylemektedir; · ·

Görüldügü· üzere: Yunus bunida görünüşe_dayşnan. ama ,göiıülde·a:şkJi'beslenmeyen•veyakayıiali:lanmayan. dindarlıga··dege.i ·veriıu!mektedir. Ona. göre ·ın5an dindar golıilliİlege degil, 'dindar. olmaya ve~ diiıı yaşamaya deger vermelidir .. Çünkü Yunus'a göre asıl ·, olan, dininve imanın': içte aşkla yaŞanı:iıası:clıi. Böyle oldugti takcİirde

· ·dili Jle iman:insanıarm.iki öneinJt.yol9aşlolur. ·:Alliıh din ile imanı insanlan ·koruması için veriniştiİ-. Onlann fktsi- de insam terbiye. ederek. ön u kötü .ve _zararlı duygtılard~· vttdüş1.üıcelerd.en teniizler. Böylece. insaru dogiu ve saglıklı yola iletir; Sonta;_. ahirethayatında · frıSaiıa · sad~c~ Kur' an. lle iman yoldaş olacaktır~· Netlee -itibariyle iman . sahibi o}an ·kimse ~tte lrurtuluşa_erenlerden:olacakve böylece o. _orada onürte çıkacak engelleri koİayea aşabile~ktlr. · _: · ·

Escisen ezelde. (levh-i mcıhfuz): insandgıu:n.tin Allah'ı k~ndisine Rab Olarak ~bul V~ tasdİk ettıgini>ve .onun-buna, _yani ezelde btldiri:lene ·.ve kabul e~ene-ne •derece. ·.sadık_ ·kaldıgıru. ve.dolayi_Sıyla ·dinine ve .imanina ıie derece sahip çıktıgıriı. k~ndtnde mevcut olaiı: ruhi güçleri,.ne derece .harek.ete· geçirip geliştirdfgini ve· k~ndisiiıden beklenenleri ne derece yerin'e:.getirip getlnİıedİglııi göstermek tçiri g~hnişttr.; Bu . ba]rundan. o, önce- imanini korumak ve onun ·

. rehber~ginde gitmekle ·görevlidir~ önc_e insariın onu koruması gerekir ki o cjakendiSini kon.ıyp.bilSiİl. · · · ·

Çevr~sinin iSİai:nl egıtftnı ve yaşayışı içinde yetişen. ve onu hem · < .~ • • ,.· • _,· • • : • ' • • ••• - •

18

~~ ~ ~~ ~ ~ '" ' "~ ' ~ ~~ ·~ ~ ·~~ ~:" :- '~ ~ ~~ ' ,~ ~ ~ ' ' '

~···· duymu·ş~ve ya.şamış· olan Ytinusj Allah'ın kendisiiidenbekled,igive . ·be~etrı~digt taıepleıiri Şullnm.dadıi"/O __ bu· hususta; ·"~üslüman kişi _şart;.nedir bilse. gerelc; Tann'nuı b~uruı.:rutııp{beş Vciidt namaz : kıl§a gerek'' 4 • -demektetir~· GÖrüldügü u~ei-e ,Yuııus. kendisiili RablJiııe veı;fuiş, Tann'nm taleplerine uygun olarakhareket eden ve ·_baş~~-da hakyolunda Sadakat göst~rmesJni istem~ıdedir. İşte . · o,: pö}rle ·b tr: dini. ınanç ve·· hayat .aniayışmdan • hareketle~; bize. öyie _. geliyor ki-Onun_zarnanıa olgunlaştırdıgı tasavvl:ıfi hayatiböyle bil- dini anlaYış ve yaşayıŞa. (iay~akta ve te!Jlelde ondan kaynak1amp beslennıektedir. _Boylece. o> her· :ildsini, birbtri •ı~mde ertierek' . bütünleştlrm.e:ktedir. ·

. .

··.AsıındaYuiıus'a.göre insanınAllah'm.tmili-lerini.yerinecgetirriıesı ·- gerektr ~ Çünkü cli:D: irlsaiı tıınu -ıçın gereklidtr: ttısan-onsuz olamaz ..

Burada önemli olan,. cüı:ıiıe aleinin dili Ue imam ıSterken bunlan . · gönülden gelen.I?ti- Sfunmıiy'etıe isteıİıeJ~I14f!: Aksi haid~ ınsan dirnnf: terkederse. killuı:-yoliınu 5eçriİiŞ-·oltii: -ki bu ona: ktırtt:lluŞ• yolunun··· kapanması demekf::tr>: · · ·

lıepilriizm bildlgt gibi Ytinus'un yolu, kendi içinden~-gelen btr ·istekle seçtlgiliak ve. ha.kJkit yoludur:·.Başlai btr deyişle onlın yolu .•

_ .scıdece Aııaıı•a]ciıvuşriıa yolpd11r. Bu. yol•·dinin;· emir ve. yasaklannin ~dış manatan .yabıiıda· 'gerÇek aruairida ·.srrlannm.·çozülmesini·ve

.. =:Nıalı·ıtiJrulundiiı .bekledigi · errıtrledn. dıŞ'yüiünden·ıç.yüZune~yailı asılnıarialariiia:nüfui edilmesihi e~s·alan bfr hareket tariıdır: -B~. d.ıŞtanAçe dogni .tedricen, fakaf si;ireJdi gelişen b_fr~ derirlıeş~e

·· sürect_denebUecegı gibi, .aşagtdan yukarıyadogru tedricenyükSelenve netiCede lreinai derecesfAe ul~şniayı kendine -hedef edin~ıi b tr· smeç olarak da bakılabflii-5. Böyle_ blr gelişme _süreciride Yunus,_ bütün yarlıg!: İle Allah'a. yönelmiş vaziyettedtr; Art~· o düıi:revi huzlli:si~luklarda.il; _Çaııaiıanınciliir ve gayesizliklerden riiakıaşınış, ilahi aıemfkendine lıeder edinerek göillünÇie:dini ve ahlaki oirJW bir

:.ıç ffiir,nİoniye d.örıüştiiierek kericUni Alliıli'a teslim etinfşttr. ·

·· :·şu..btr.gerçektirJii,YunusEinre_herŞeyclen önce Allah'a ve ·­O'nun elçiSicHz.Mtilımnmed'e gönüiden, irianmış ve baglcimmştır. · Ken<lli;irii Allaii'ıh ira:desiiie terkederek O'na biitün varlıgı ile teslim/

. '- "• " . -- '

4:Y~u~buria:nave.ôiarak)'KUn~l1~1ı1mıin ve.beş: Vakit namaz .kıJ.;,~zsa, }>Üı;ın ki. mı1Slılrrian olmayanm yeri ceJıenneiiı olsa gerek tıemektedir. · . · . . ·

· 5. Bu Yunus'un ke.ndl ifadesiyle: ~şeriat ta.ıikata,- tarikat ıruirifete, ci da . hakikata _ . . . yQkseiCcek,\ıe .kemalderecesin': ulaşacakqr. . . . .· . .

olm~şb.ir .. Hz.Peygamberı,·Allah'a :en. kısa yoldan onuri vasıtasıyla· ' ·. tıiaşıiacagma fııandıgı içm sevinıştlr.: Niteldiıı Yunus A1Jah'a dua ~ttlgi

· bir sırada içten gelerek; · : - : · · . "Yuniis gib( dilşküne; Akh gitmiş. şaşkuİa, . . .

· Doşt Mu1ıaınriiedaşkına.BiZi Tnahrurri eyleme/" diYe ıiiyazda · '· buiUnnıuştur: · · - · ·

. _Şu. hatde önce Kur' an. ve Hz.Peygam'berin, s6:nia ıİıiirşidinin ~hberligl altında_ Yurius~·.gerçek Yunus ·oıma yolunda hızla ilerleyerek

··gittikçe "hamlıktan" uiaklaşrriıŞ-_ve riet).cede_ kendini ilahi aşkın dalga.Iandıgı ve coşup taştıgı aşk deryasına bireıkarak oraqa pişmege ve piştlkçe de' Qlgtııilaşrruiya koyulmuştur~ Yurius artık içinde~ıyice . uyanan, hatta yanan aşk ateşinden ço~ memnundtır. () Uahi aşk içinde öyle sıcacık yaşai:nak.tadır ki · sariki o~ onunla hay~t bulmaktadıt. Artık O ·ne _derSe, o ·almaktacııi~ Allah'm,iste~i. kendi istedigidir\ Yunus bütün, görilünü saran· iman ~teşini, kendini k~ıidinden alan aşk ·ateşiyle köriikleyerek yükselmiŞ, yüzyıllatın aJoşı, . içinde kendini tanıyanlarm görilünde taht lrunnuş, kendi· ateşiyle_ sadece kendini ateşlememiş, . ayı:ıı zamanda O, başkalannı . da

· .. yüzyıllardır- ateŞieyebilmiştli~ Yuıius Allııh'a .olan aşkinı o kadar· uerı _ ·götürmek isteiniştir ki kendisiyle ·Allah atasinQ.aki behllgı ortadan kaldırmak suretiyle Me\rla'smın huzuruna bensiz çıkmayı aızulamış ve. Mevla'sına· Mevla ile bakmak ~e böylece sevgginin ~arlıgmda hiçligli1i gösteniıek iSteiııiŞttr. Onun-için-Rabbine içteiı gelerek, "Ben ·şenin fu:ı.zretine bensiZ varayım Mevldl''. " •.. Senin ile ~iikayzm, · seiıi

· göreyim Mevlaf' demekten hiç çekinnıemi.ştlr. Böylec;e- O yİllarca · sevgllinih aşkını büyük bir zevkle terenn~ etmiştlr ... Çünkü sevdigfrıi kendi içinde ve dışmda-bulmuş ·o da daima.·onurıia beraber olinuştur. Yunus iıerwe veya neye. baksa, orada hep Allah'ı duyuyozl.ve yin~ hep :o•nu- O'nunla yaŞıyordU~ O buniı yB.şadıkça da her zaman "elhamdü lillah" diYerek karşılık vertyoi:'du. Çünkü aşk şerbetini içiren,. gönlunü · . aşkla. doldtıi:"aiı. kullarının aşkıiıı ·pmaı:-ıar. gibi akıtan, arilan nehirler .

_·.gibi ~ıl hedefine ulaştıran~ aşk denizine kavuştiıgunda arılan deniz ·: yapan ve aslımt götüren ve~ orada kabına' s®ziayacak şekilde dolup . taşıran O idi. İşte ilahi . aşkla· dolup taştıgı bir sırada Yunus aŞk:. , denizinde :trendini kendinden alıp götÜren Rabbiiıe böyle bir ruh -hali

. içinde ·şükrediyor v~ sonunda O'na. dönüşünü şöyle tasvir ediyor :

2.0

:,_

" "• .,

H cıktan gelen şerbett· içdük · el-htıındü ·lilliih Ş ol kudret deniztiıi. geçtiüc el-1uundii lilliıh Derildük pınar·Ölduk. ·ukUd:üie ımıiık olduk Aktuk denize dolduk. taşdıik el-harndü .. lilliiJı .

' .

''Ywrus Ernrem kflin.d oldu ilnarum Hazret-i Hakk'ci vasıl oidıi. cdnım Ui rtıekqrr şehridir şimdi mekarnm . ·Beka l:!illlıh olc1wn el-hamdü lilldh" .

. 1

21

.... -