|| çréù ||

païcatantram (Version 1.51)

The text used for this edition comes from the following : (ed.) Ramchandra Jha. Vidyabhavan Sanskrit Grantha Mala, 17. Sixth edition. (Varanasi : Chowkhamba Vidyabhavan, 1991). There are considerable differences in various editions of the Panchatantra. I have also consulted (ed.) M.R. Kale. Delhi : Motilal Banarsidass, reprint. 1991 (original 1911), but clearly there are several differences. Eventually, a revised version based on Kosambi's 1949 critical edition should be prepared. Electronic text entered by Jan Brzezinski, 2003. This text is available freely, but we request all users to please acknowledge Gaudiya Grantha Mandir as its source. A few corrections have been made (2003-11-02) Corrections from Ulrich Stiehl entered 2003-11-05

païcatantram

kathä-mukham

oà namaù çré-çäradä-gaëapati-gurubhyaù | mahä-kavibhyo namaù |

brahmä rudraù kumäro hari-varuëa-yamä vahnir indraù kuberaç candrädityau sarasvaty-udadhi-yuga-nagä väyur urvé-bhujaìgäù |

siddhä nadyo’çvinau çrér ditir aditi-sutä mätaraç caëòikädyä vedäs térthäni yakñä gaëa-vasu-munayaù päntu nityaà grahäç ca ||

manave väcaspataye çukräya paräçaräya sa-sutäya |

cäëakyäya ca viduñe namo’stu naya-çästra-kartåbhyaù ||1|| sakalärtha-çästra-säraà jagati samälokya viñëuçarmedam | tantraiù païcabhir etac cakära sumanoharaà çästram ||2||

tad yathänuçrüyate | asti dakñiëätye janapade mahiläropyaà näma nagaram | tatra sakalärthi-särtha-kalpa-drumaù pravara-nåpa-mukuöa-maëim ajarécayacarcitacaraëa-yugalaù sakala-kalpa-päraìgato’maraçaktir näma räjä babhüva | tasya trayaù puträù parama-durmedhaso vasuçaktir ugraçaktir anekaçaktiç ceti nämäno babhüvuù | atha räjä tän çästra-vimukhän älokya sacivän ähüya proväca—bhoù jïätam etad bhavadbhir yan mamaite trayo’pi puträù çästra-vimukhä viveka-hénäç ca | tad etän paçyato me mahad api räjyaà na saukhyam ävahati | athavä sädhv idam ucyate—

ajäta-måta-mürkhebhyo måtäjätau sutau varam | yatas tau svalpa-duùkhäya yävaj-jévaà jaòo dahet ||3||

varaà garbha-sravo varam åtuñu naiväbhigamanaà

varaà jätaù preto varam api ca kanyaiva janitä | varaà bandhyä bhäryä varam api ca garbheñu vasatir

na cävidagdhän rüpa-draviëa-guëa-yukto’pi tanayaù ||4||

kià tayä kriyate dhenvä yä na süte na dugdhadä | ko’rthaù putreëa jätena yo na vidvän na bhaktimän ||5||

tad eteñäà yathä buddhi-prabodhanaà bhavati tathä ko’py upäyo’nuñöhéyatäm | atra ca mad-dattäà våttià bhuïjänänäà paëòitänäà païcaçaté tiñöhati | tato yathä mama manorathäù siddhià yänti tathänuñöhéyatäm iti |

tatraikaù proväca—deva dvädaçabhir varñair vyäkaraëaà çrüyate | tato dharma-çästräëi manv-ädéni artha-çästräëi cäëakyädéni käma-çästräëi vätsyäyanädéni | evaà ca tato darmärtha-käma-çästräëi jïäyante | tataù pratibodhanaà bhavati | atha tan-madhyataù sumatir näma sacivaù präha—açäçvato’yaà jévitavya-viñayaù | prabhüta-käla-jïeyäni çabda-çästräëi | tat saìkñepa-mätraà çästraà kiïcid eteñäà prabodhanärthaà cintyatäm iti | uktaà ca yataù—

anantapäraà kila çabda-çästraà svalpaà tathäyur bahavaç ca vighnäù |

säraà tato grähyam apäsya phalgu haàsair yathä kñéram ivämbudhyät ||6||

tad aträsti viñëuçarmä näma brähmaëaù sakala-çästra-päraìgamaç chätra-saàsadi labdha-kértiù | tasmai samarpayatu etän | sa nünaà dräk prabuddhän kariñyati iti | sa räjä tad äkarëya viñëuçarmäëam ähüya proväca—bho bhagavan mad-anugrahärtham etän artha-çästraà prati dräg yathänanya-sadåçän vidadhäsi tathä kuru | tadähaà tväà çäsana-çatena yojayiñyämi | atha viñëu-çarmä taà räjänam äha—deva çrüyatäà me tathya-vacanam | nähaà vidyä-vikrayaà çäsana-çatenäpi karomi | punar etäàs tava puträn mäsa-ñaökena yadi néti-çästrajïän na karomi tataù sva-näma-tyägaà karomi | athäsau räjä täà brähmaëasyäsambhävyäà pratijïäà çrutvä sa-sacivaù prahåñöo vismayänvitas tasmai sädaraà tän kumärän samarpya paräà nirvåtim äjagäma | viñëuçarmaëäpi tän ädäya tad-arthaà mitra-bheda-mitra-präpti-käkolükéya-labdha-praëäça-aparékñita-kärakäëi ceti païca-tanträëi racayitvä päöhitäs te räjaputräù | te’pi täny adhétya mäsa-ñaökena yathoktäù saàvåttäù | tataù prabhåty etat païcatantrakaà näma néti-çästraà bälävabodhanärthaà bhütale pravåttam | kià bahunä—

adhéte ya idaà nityaà néti-çästraà çåëoti ca | na paräbhavam äpnoti çakräd api kadäcana ||7||

iti kathä-mukham |

--o)0(o--

i.

mitra-bhedaù

vardhamäna-våttäntaù athätaù prärabhyate mitra-bhedo näma prathamaà tantram | yasyäyam ädimaù çlokaù—

vardhamäno mahän snehaù siàha-go-våñayor vane | piçunenätilubdhena jambukena vinäçitaù ||1||

tad yathänuçrüyate | asti dakñiëätye janapade mahiläropyaà näma nagaram | tatra dharmopärjita-bhüri-vibhavo vardhamänako näma vaëik-putro babhüva | tasya kadäcid rätrau çayyärüòhasya cintä samutpannä | tat prabhüte'pi vitte'rthopäyäç cintanéyäù kartavyäç ceti | yata uktaà ca—

nahi tad vidyate kiàcid yad arthena na siddhyati | yatnena matimäàs tasmäd artham ekaà prasädhayet ||2||

yasyäryas tasya miträëi yasyärthäs tasya bändhaväù | yasyärthäù sa pumäà loke yasyärthäù sa ca paëòitaù ||3||

na sä vidyä na tad dänaà na tac chilpaà na sä kalä | na tat sthairyaà hi dhaninäà yäcakair yan na géyate ||4||

iha loke hi dhaninäà paro'pi svajanäyate | svajano'pi daridräëäà sarvadä durjanäyate ||5||

arthebhyo'pi hi våddhebhyaù saàvåttebhya itas tataù | pravartante kriyäù sarväù parvatebhya iväpagäù ||6||

püjyate yad apüjyo'pi yad agamyo'pi gamyate | vandyate yad avandyo'pi sa prabhävo dhanasya ca ||7||

açanäd indriyäëéva syuù käryäëy akhiläny api | etasmät käraëäd vittaà sarva-sädhanam ucyate ||8||

arthärthé jéva-loko'yaà çmaçänam api sevate | tyaktvä janayitäraà svaà niùsvaà yacchati dürataù ||9||

gata-vayasäm api puàsäà yeñäm arthä bhavanti te taruëäù | arthe tu ye hénä våddhäs te yauvane'pi syuù ||10||

sa cärthaù puruñäëäà ñaòbhr upäyair bhavati bhikñäyä nåpa-sevayä kåñi-karmaëä vidyopärjanena vyavahäreëa vaëik-karmaëä vä | sarveñäm api teñäà väëijyenätiraskåto’rtha-läbhaù syät | uktaà ca yataù—

kåtä bhikñänekair vitarati nåpo nocitam aho kåñiù kliñöä vidyä guru-vinaya-våttyätiviñamä |

kusédäd däridryaà parakaragata-granthi-çamanän

na manye väëijyät kim api paramaà vartanam iha ||11||

upäyänäà ca sarveñäm upäyaù paëya-saàgrahaù | dhanärthaà çasyate he ekas tad-anyaù saàçayätmakaù ||12||

tac ca väëijyaà sapta-vidham arthägamäya syät | tad yathä gändhika-vyavahäraù, nikñepa-praveçaù, goñöhika-karma, paricita-grähakägamaù, mithyä-kraya-kathanam, küöa-tulä-mänam, deçäntaräd bhäëòänayanaà ceti | uktaà ca—

paëyänäà gändhikaà paëyaà kim anyaiù käïcanädibhiù | yatraikena ca yat krétaà tac chatena pradéyate ||13|| nikñepe patite harmye çreñöhé stauti sva-devatäm |

nikñepé mriyate tubhyaà pradäsyämy upayäcitam ||14|| goñöhika-karma-niyuktaù çreñöhé cintayati cetasä håñöaù |

vasudhä vasu-sampürëä mayädya labdhä kim anyena ||15|| paricitam ägacchantaà grähakam utkaëöhyä vilokayäsau |

håñyati tad-dhana-labdho yadvat putreëa jätena ||16|| anyac ca—

pürëäpürëe mäne paricita-jana-vaïcanaà tathä nityam | mithyä-krayasya kathanaà prakåtir iyaà syät kirätänäm ||17||

dviguëaà triguëaà vittaà bhäëòa-kraya-vicakñaëäù | präpnuvanty udyamäl lokä düra-deçäntaraà gatäù ||18||

ity evaà sampradhärya mathurä-gäméni bhäëòäny ädäya çubhäyäà tithau guru-janänujïätaù surathädhirüòhaù prasthitaù | tasya ca maìgala-våñabha saàjévaka-nandaka-nämänau gåhotpannau dhürvoòhärau sthitau | tayor ekaù saàjévakäbhidhäno yamunä-kaccham avatérëaù sampaìka-püram äsädya kalita-caraëo yuga-bhaìgaà vidhäya viñasäda | atha taà tad-avastham älokya vardhamänaù paraà viñädam ägamat | tad arthaà ca snehärdra-hådayas tri-rätraà prayäëa-bhaìgam akarot | atha taà viñaëëam älokya säåthikair abhihitam— bhoù çreñöhin ! kim evaà våñabhasya kåte siàha-vyäghra-samäkule bahv-apäye'smin vane samasta-särthas tvayä sandehe niyojitaù | uktaà ca—

na svalpasya kåte bhüri näçayen matimän naraù | etad evätra päëòityaà yat svalpäd bhüri-rakñaëam ||19||

athäsau tad avadhärya saàjévakasya rakñä-puruñän nirüpyäçeña-särthaà nétvä prasthitaù | atha rakñä-puruñä api bahv-apäyaà tad-vanaà viditvä saàjévakaà parityajya påñöhato gatvä'nyedyus taà särthavähaà mithyähuù— svämin, måto'sau saàjévakaù | asmäbhis tu särthavähasyäbhéñöa iti matvä vahninä saàskåtaù iti | tac chrutvä särthavähaù kåtajïatayä snehärdra-hådayas tasyaurdhva-dehika-kriyä våñotsargädikäù sarväç cakära | saàjévako'py äyuù-çeñatayä yamunä-salila-miçraiù çiçirataravätair äpyäyita-çaréraù kathaàcid apy utthäya yamunä-taöam upapede | tatra

marakata-sadåçäni bäla-tåëägräëi bhakñayan katipayair ahobhir hara-våñabha iva pénaù kakudmän balaväàç ca saàvåttaù | pratyahaà valméka-çikharägräëi çåìgäbhyäà vidärayan garjamäna äste | sädhu cedam ucyate—

arakñitaà tiñöhati deva-rakñitaà surakñitaà deva-hataà vinaçyati |

jévaty anätho'pi vane visarjitaù kåta-prayatno'pi gåhe vinaçyati ||20||

atha kadäcit piìgalako näma siàhaù sarva-måga-parivåtaù pipäsäkula udaka-pänärthaà yamunä-taöam avatérëaù saàjévakasya gambhératara-rävaà düräd eväçåëot | tac chrutvä'téva vyäkula-hådayaù sasädhvasam äkäraà pracchädya baöa-tale catur-maëòalävasthänenävasthitaù | caturmaëòalävasthänaà tv idaà— siàhaù siàhänuyäyinaù käkaraväù kivåttä iti | atha tasya karaöaka-damanaka-nämänau dvau çågälau mantri-putrau bhrañöädhikärau sadänuyäyinäv ästäm | tau ca parasparaà mantrayataù | tatra damanako'bravét— bhadra karaöaka, ayaà tävad asmat-svämé piìgalaka udaka-grahaëärthaà yamunä-kaccham avatérya sthitaù | sa kià nimittaà pipäsäkulo'pi nivåttya vyüha-racanäà vidhäya daurmanasyenäbhibhüto'tra baöa-tale sthitaù | karaöaka äha— bhadra kim ävayor anena vyäpäreëa uktaà ca yataù—

avyäpareñu vyäpäraà yo naraù kartum icchati | sa eva nidhanaà yäti kélotpäöéva vänaraù ||21||

kathä 1

kélotpäöi-vänara-kathä kasmiàçcin nagaräbhyäçe kenäpi vaëik-putreëa taru-khaëòa-madhye devatäyatanaà kartum ärabdham | tatra ca ye karmakaräù sthäpanädayaù | te madhyähna-beläyäm ähärärthaà nagara-madhye gacchanti | atha kadäcit tatränuñaìgikaà vänara-yütham itaç cetaç ca paribhramad ägatam | tatraikasya kasyacic chilpino'rdha-sphäöito'ïjana-våkña-därumayaù stambhaù khadira-kélakena madhya-nihitena tiñöhati | etasminn antare te vänaräs taru-çikhara-prasäda-çåìga-däru-paryanteñu yathecchayä kréòitum ärabdhäù | ekaç ca teñäà pratyäsanna-måtyuç cäpalyät tasminn ardha-sphoöita-stambhe upaviçya päëibhyäà kélakaà saàgåhya yävad utpädayitum ärebhe tävat tasya stambha-madhya-gata-våñaëasya sva-sthänäc calita-kélakena yad våttaà tat präg eva niveditam | ato'haà bravémi— avyäpäreñu iti | ävayor bhakñita-çeña ähäro'sty eva | tat kim anena vyäpäreëa | damanaka äha tat kià bhavän ähärärthé kevalam eva | tan na yuktam | uktaà ca—

suhådäm upakäraëäd dviñatäm apy apakäraëät | nåpa-saàçraya iñyate budhair jaöharaà ko na bibharti kevalam ||22||

kià ca—

yasmiï jévanti jévanti bahavaù so'tra jévatu | vayäàsi kià na kurvanti caïcvä svodara-püraëam ||23||

tathä ca— yaj jévyate kñaëam api prathitaà manuñyair vijïäna-çaurya-vibhavärya-guëaiù sametam |

tan näma jévitam iha pravadanti taj-jïäù käko'pi jévati ciräya balià ca bhuìkte ||24||

yo nätmanä na ca pareëa ca bandhu-varge déne dayäà na kurute na ca martya-varge | kià tasya jévita-phalaà hi manuñya-loke

käko'pi jévati ciräya balià ca bhuìkte ||25||

supürä syät kunadikä supüro müñikäïjaliù | susaàtuñöaù käpuruñaù svalpakenäpi tuñyati ||26||

kià ca—

kià tena jätu jätena mäöur yauvana-häriëä | ärohati na yaù svasya vaàçasyägre dhvajo yathä ||27||

parivartini saàsäre måtaù ko vä na jäyate | jätas tu gaëyate so'tra yaù sphurec ca çriyädhikaù ||28||

kià ca—

jätasya nadé-tére tasyäpi tåëasya janma-säphalyam | yat salila-majjanäkula-jana-hastälambanaà bhavati ||29||

tathä ca—

stimitonnata-saïcärä jana-santäpa-häriëaù | jäyante viralä loke jaladä iva sajjanäù ||30||

niratiçayaà garimäëaà tena

jananyäù smaranti vidväàsaù | yat kam api vahati garbhaà

mahatäm api yo gurur bhavati ||31||

aprakaöékåta-çaktiù çakto'pi janas tiraskriyäà labhate | nivasann antar-däruëi laìghyo vahnir na tu jvalitaù ||32||

karaöaka äha— äväà tävad apradhänau tat kim ävayor anena vyäpareëa | uktaà ca— apåñöo'träpradhäno yo brüte räjïaù puraù kudhéù | na kevalam asaàmänaà labhate ca viòambanam ||33||

tathä ca— vacas tatra prayoktavyaà yatroktaà labhate phalam | sthäyé bhavati cätyantaà rägaù çukla-paöe yathä ||34|| damaka äha— mä maivaà vada | apradhänaù pradhänaù syät sevate yadi pärthivam | pradhäno'py apradhänaù syäd yadi sevä-vivarjitaù ||35|| yata uktaà ca— äsannam eva nåpatir bhajate manuñyaà vidyä-vihénam akulénam asaàskåtaà vä | präyeëa bhümi-patayaù pramadä latäç ca yat pärçvato bhavati tat pariveñöayanti ||36|| tathä ca—

kopa-prasäda-vastüni ye vicinvanti sevakäù | ärohanti çanaiù paçcäd dhunvantam api pärthivam ||37||

vidyävatäà mahecchänäà çilpa-vikrama-çälinäm | sevä-våtti-vidäà caiva näçrayaù pärthivaà vinä ||38||

ye jäty-ädi-mahotsähän narendrän nopayänti ca | teñäm ämaraëaà bhikñä präyaçcittaà vinirmitam ||39||

ye ca prähur durätmäno durärädhyä mahébhujaù | pramädälasya-jäòyäni khyäpitäni nijäni taiù ||40||

sarpän vyäghrän gajän siàhän dåñövopäyair vaçékåtän | räjeti kiyaté mäträ dhématäm apramädinäm ||41|| räjänam eva saàçritya vidvän yäti paräà gatim |

vinä malayam anyatra candanaà na prarohati ||42|| dhavaläny ätapaträëi väjinaç ca manoramäù |

sadä mattäç ca mätaìgäù prasanne sati bhüpatau ||43|| karaöaka äha— atha bhavän kià kartumanäù ? so’bravét— adyäsmat-svämé piìgalako bhéto bhéta-pariväraç ca vartate | tadainaà gatvä bhaya-käraëaà vijïäya sandhi-vigraha-yäna-äsana-saàçraya-dvaidhé-bhävänäm ekatamena saàvidhäsye | karaöaka äha— kathaà vetti bhavän yad bhayäviñöo'yaà svämé ? so’bravét— jïeyaà kim atra ? yata uktaà ca—

udérito'rthaù paçunäpi gåhate hayäç ca nägäç ca vahanti coditäù | anuktam apy ühati paëòito janaù

pareìgita-jïäna-phalä hi buddhayaù ||44||

tathä ca manuù (8.26)—

äkärair iìgitair gatyä ceñöayä bhäñaëena ca | netra-vaktra-vikäraiç ca lakñyate'ntargataà manaù ||45||

tad adyainaà bhayäkulaà präpya sva-buddhi-prabhävena nirbhayaà kåtvä vaçékåtya ca nijäà säcivya-padavéà samäsädayiñyämi | karaöaka äha— anabhijïo bhavän sevä-dharmasya | tat katham enaà vaçékariñyasi ? so’bravét— katham ahaà sevänabhijïaù ? mayä hi tätotsaìge kréòatäbhyägata-sädhünäà néti-çästraà paöhatä yac chrutaà sevä-dharmasya säraà tad hådi sthäpitam | çrüyatäà tac cedam—

suvarëa-puñpitäà påthvéà vicinvanti naräs trayaù | çüraç ca kåta-vidyaç ca yaç ca jänäti sevitum ||46|| sä sevä yä prabhu-hitä grähyä väkya-viçeñataù | äçrayet pärthivaà vidväàs tad-dväreëaiva nänyathä ||47|| yo na vetti guëän yasya na taà seveta paëòitaù | na hi tasmät phalaà kiïcit sukåñöäd üñaräd iva ||48|| dravya-kåti-héno'pi sevyaù sevya-guëänvitaù | bhavaty äjévanaà tasmät phalaà käläntaräd api ||49|| api sthäëuvad äsénaù çuñyan parigataù kñudhä | na tv ajïänätma-sampannäd våttim éhate paëòitaù ||50|| sevakaù sväminaà dveñöi kåpaëaà paruñäkñaram | ätmänaà kià sa na dveñöi sevyäsevyaà na vetti yaù ||51|| yasyäçritya viçrämaà kñudhärtä yänti sevakäù | so'rkavan nåpatis tyäjyaù sadä puñpa-phalo'pi san ||52|| räja-mätari devyäà ca kumäre mukhya-mantriëi | purohite pratéhäre sadä varteta räjavat ||53|| jéveti prabruvan proktaù kåtyäkåtya-vicakñaëaù | karoti nirvikalpaà yaù sa bhaved räja-vallabhaù ||54|| prabhu-prasädajaà vittaà supräptaà yo nivedayet | vasträdyaà ca dadhäty aìge sa bhaved räja-vallabhaù ||55|| antaù-pura-caraiù särdhaà yo na mantraà samäcaret | na kalatrair narendrasya sa bhaved räja-vallabhaù ||56|| dyütaà yo yama-dütäbhaà häläà hälähalopamam | paçyed därän våthäkärän sa bhaved räja-vallabhaù ||57|| yuddha-käle'graëér yaù syät sadä påñöhänugaù pure | prabhor dväräçrito harmye sa bhaved räja-vallabhaù ||58|| sammato'haà vibhor nityam iti matvä vyatikramet | kåcchreñv api na maryädäà sa bhaved räja-vallabhaù ||59|| dveñi-dveña-paro nityam iñöänäm iñöa-karma-kåt | yo naro nara-näthasya sa bhaved räja-vallabhaù ||60||

proktaù pratyuttaraà näha viruddhaà prabhunä na yaù | na samépe hasaty uccaiù sa bhaved räja-vallabhaù ||61|| up raëaà çaraëaà tadvan manyate bhaya-varjitaù | praväsaà sva-puräväsaà sa bhaved räja-vallabhaù ||62|| na kuryän naranäthasya yoñidbhiù saha saàgatim | na nindäà na vivädaà ca sa bhaved räja-vallabhaù ||63||

karaöaka äha— atha bhaväàs tatra gatvä kià tävat prathamaà vakñyati tat tävad ucyatäm | damanaka äha—

uttaräd uttaraà väkyaà vadatäà samprajäyate | suvåñöi-guëa-sampannäd béjäd béjam iväparam ||64|| apäya-sandarçanajäà vipattim upäya-sandarçanajäà ca siddhim | medhävino néti-guëa-prayuktäà puraù sphurantém iva varëayanti ||65|| ekeñäà väci çukavad anyeñäà hådi mükavat | hådi väci tathänyeñäà valgu valgantiu süktayaù ||66||

na ca aham apräpta-kälaà vakñye | äkarëitaà mayä néti-säraà pituù pürvam utsaìgaà hi niñevatä |

apräpta-kälaà vacanaà båhaspatir api bruvan | labhate bahv-avajïänam apamänaà ca puñkalam ||67||

karaöaka äha— durärädhyä hi räjänaù parvatä iva sarvadä | vyäläkérëäù suviñamäù kaöhinä duñöa-sevitäù ||68||

tathä ca—

bhoginaù kaïcukäviñöäù kuöiläù krüra-ceñöitäù | suduñöä mantra-sädhyäç ca räjänaù pannagä iva ||69|| dvi-jihväù krüra-karmäëo'niñöhäç chidränusäriëaù | dürato'pi hi paçyanti räjäno bhujagä iva ||70|| svalpam apy apakurvanti ye'bhéñöä hi mahépateù | te vahnäv iva dahyante pataìgäù päpa-cetasaù ||71|| durärohaà padaà räjïäà sarva-loka-namaskåtam | svalpenäpy apakäreëa brähmaëyam iva duñyati ||72|| durärädhyäù çriyo räjïäà duräpä duñparigrahäù | tiñöhanty äpa ivädhäre ciram ätmani saàsthitäù ||73||

damanaka äha— satyam etat param | kintu—

yasya yasya hi yo bhävas tena tena samäcaret | anupraviçya medhävé kñipram ätma-vaçaà nayet ||74|| bhartuç cittänuvartitvaà suvåttaà cänujévinäm | räkñasäç cäpi gåhyante nityaà chandänuvartibhiù ||75|| saruñi nåpe stuti-vacanaà tad-abhimate prema tad-dviñi dveñaù | tad-dänasya ca çaàsä amantra-tantraà vaçékaraëam ||76||

karaöaka äha— yady evam abhimataà tarhi çiväs te panthänaù santu | yathäbhilañitam anuñöhéyatäm | so'pi praëamya piìgalakäbhimukhaà pratasthe | athägacchantaà damanakam älokya piìgalako dvästham abravét— apasäryatäà vetra-latä | ayam asmäkaà cirantano mantriputro damanako'vyähata-praveçaù | tat praveçyatäà dvitéya-maëòala-bhägé | iti | sa äha— yathävädéd bhavän iti | athopasåtya damanako nirdiñöa äsane piìgalakaà praëamya präptänujïa upaviñöaù | sa tu tasya naka-kuliçälaìkåtaà dakñiëa-päëim upari dattvä mäna-puraù-saram uväca— api çivaà bhavataù | kasmäc ciräd dåñöo'si ? damanaka äha— na kiàcid deva-pädänäm asmäbhiù prayojanam | paraà bhavatäà präpta-kälaà vaktavyam yata uttama-madhyamädhamaiù sarvair api räjïäà prayojanam | uktaà ca—

dantasya niñkoñaëakena nityaà karëasya kaëòüyanakena väpi | tåëena käryaà bhavatéçvaräëäà kim äìga väggha-stavatä nareëa ||77||

tathä vayaà deva-pädänäm anvayägatä bhåtyä äpatsv api påñöha-gämino yadyapi svam adhikäraà na labhämahe tathäpi deva-pädänäm etad yuktaà na bhavati | uktaà ca—

sthäneñv eva niyoktavyä bhåtyä äbharaëäni ca | na hi cüòämaëiù päde prabhaväméti badhyate ||78||

yataù—

anabhijïo guëänäà yo na bhåtyair anugamyate | dhanäòhyo'pi kuléno'pi kramäYäto'pi bhüpatiù ||79||

uktaà ca—

asamaiù saméyamänaù samaiç ca parihéyamäëa-sat-käraù | dhuri yo na yujyamänas tribhir artha-patià tyajati bhåtyaù ||80||

yac cävivekitayä räjïä bhåtyänuttama-pada-yogyän hénädhama-sthäne niyojayati, na te tatraiva sa bhüpater doño na teñäm | uktaà ca—

kanaka-bhüñaëa-saìgrahaëocito yadi maëis trapuëi pratibadhyate | na sa virauti na cäpi sa çobhate bhavati yojayitur vacanéyatä ||81||

yac ca svämy evaà vadati ciräd dåçyate | tad api çrüyatäm—

savya-dakñiëayor yatra viçeño nästi hastayoù | kas tatra kñaëam apyäryo vidyamäna-gatir bhavet ||82|| käce maëir maëau käco yeñäà buddhir vikalpate | na teñäà sannidhau bhåtyo näma-mätro'pi tiñöhati ||83||

parékñakä yatra na santi deçe närghanti ratnäni samudrajäni | äbhéra-deçe kila candrakäntaà tribhir varäöair vipaëanti gopäù ||84|| lohitäkhyasya ca maëeù padmarägasya cäntaram | yatra nästi kathaà tatra kriyate ratna-vikrayaù ||85|| nirviçeñaà yadä svämé samaà bhåtyeñu vartate | tatrodyama-samarthänäm utsähaù parihéyate ||86|| na vinä pärthivo bhåtyair na bhåtyäù pärthivaà vinä | teñäà ca vyavahäro'yaà paraspara-nibandhanaù ||87|| bhåtyair vinä svayaà räjä lokänugraha-käribhiù | mayükhair iva déptäàçus tejasvy api na çobhate ||88|| araiù sandhäryate näbhir näbhau cäräù pratiñöhitäù | svämi-sevakayor evaà våtti-cakraà pravartate ||89|| çirasä vidhåtä nityaà snehena paripälitäù | keçä api virajyante niùsnehäù kià na sevakäù ||90|| räjä tuñöo hi bhåtyänäm artha-mätraà prayacchati | te tu saàmäna-mätreëa präëair apy upakurvate ||91|| evaà jïätvä narendreëa bhåtyäù käryä vicakñaëäù | kulénäù çaurya-saàyuktäù çaktä bhaktäù kramägatäù ||92|| yaù kåtvä sukåtaà räjïo duñkaraà hitam uttamam | lajjayä vakti no kiïcit tena räjä sahäyavän ||93|| yasmin kåtyaà samäveçya nirviçaìkena cetasä | äsyate sevakaù sa syät kalatram iva cäparam ||94|| yo'nähütaù samabhyeti dväri tiñöhati sarvadä | påñöhaù satyaà mitaà brüte sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||95|| anädiñöo'pi bhüpasya dåñövä hänikaraà ca yaù | yatate tasya näçäya sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||96|| täòito'pi durukto'pi daëòito'pi mahébhujä |

yo na cintayate päpaà sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||97|| na garvaà kurute mäne näpamäne ca tapyate | sväkäraà rakñayed yas tu sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||98|| na kñudhä péòyate yas tu nidrayä na kadäcana | na ca çétätapädyaiç ca sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||99|| çrutvä säàgrämikéà värtäà bhaviñyäà sväminaà prati | prasannäsyo bhaved yas tu sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||100|| sémä våddhià samäyäti çukla-pakña ivoòuräö | niyoga-saàsthite yasmin sa bhåtyo'rho mahébhujäm ||101|| sémä saàkocam äyäti vahnau carma ivähitam | sthite yasmin sa tu tyäjyo bhåtyo räjyaà saméhatä ||102||

tathä çågälo'yam iti manyamänena mamopari sväminä yady avajïä kriyate tad apy ayuktam | uktaà ca yataù—

kauçeyaà kåmijaà suvarëam upaläd durväpi goromataù paìkät tämarasaà çaçäìka udadher indévaraà gomayät | käñöhäd agnir aheù phaëäd api maëir go-pittato rocanä präkäçyaà sva-guëodayena guëino gacchanti kià janmanä ||103|| müñikä gåha-jätäpi hantavyä sväpa-käriëé | bhakñya-pradänair järo hitakåt präpyate janaiù ||104|| eraëòa-bhiëòärka-nalaiù prabhütair api saïcitaiù | däru-kåtyaà yathä nästi tathaiväjïaiù prayojanam ||105|| kià bhaktenäsamarthena kià çakternäpakäriëä | bhaktaà çaktaà ca mäà räjan nävajïätuà tvam arhasi ||106||

piìgalaka äha— bhavatv evaà tävat | asamarthaù samartho vä cirantanas tvam asmäkaà mantri-putraù | tad viçrabdhaà brühi yat kiïcid vaktukämaù | damanaka äha— deva jijïäpyaà kiïcid asti | piìgalaka äha— tan nivedayäbhipretam | so’bravét—

api svalpataraà käryaà yad bhavet påthivé-pateù | tan na väcyaà sabhä-madhye proväcedaà båhaspatiù ||107||

tad aikäntike mad-vijïäpyam äkarëayantu deva-pädäù | yataù—

ñaö-karëo bhidyate mantraç catuñkarëaù sthiro bhavet | tasmät sarva-prayatnena ñaökarëaà varjayet sudhéù ||108||

atha piìgalakäbhipräyajïä vyäghra-dvépi-våka-puraùsarä sarve'pi tad-vacaù samäkarëya saàsadi tat-kñaëäd eva dürébhütäù | tataç ca damanaka äha— udaka-grahaëärthaà pravåttasya sväminaù kim iha nivåttyävasthänam | piìgalaka äha savilakña-smitam— na kiïcid api | so’bravét— deva yady anäkhyeyaà tat tiñöhatu | uktaà ca—

dariñu kiïcit svajaneñu kiïcid gopyaà vayasyeñu suteñu kiïcit | yuktaà na vä yuktam idaà vicintya vaded vipaçcin mahato'nurodhät ||[*100]

tac chrutvä piìgalakaç cintayämäsa— yogyo'yaà dåçyate | tat kathayämy etasyägre ätmano'bhipräyam | uktaà ca—

svämini guëäntarajïe guëavati bhåtye'nuvartini kalaye | suhådi nirantara-citte nivedya duùkhaà sukhé bhavati ||[*101]

bho damanaka çåëoñi çabdaà dürän mahäntam | so’bravét— svämin çåëomi | tat kim | piìgalaka äha— bhadra aham asmäd vanäd gantum icchämi | damanaka äha— kasmät | piìgalaka äha - yato'dyasmad-vane kim apy apürvaà sattvaà praviñöaà yasyäyaà mahä-çabdaù çrüyate | tasya ca çabdänurüpeëa paräkrameëa bhavitavyam iti | damanaka äha— yac-chabda-mäträd api bhayam upagataù svämé tad apy ayuktam | uktaà ca—

ambhasä bhidyate setus tathä mantro'py arakñitaù | paiçunyäd bhidyate sneho bhidyate vägbhir äturaù ||111||

tan na yuktaà sväminaù pürvopärjitaà vanaà tyaktum | yato bheré-veëu-vénä-mådaìga-täla-paöaha-çaìkha-kähalädi-bhedena çabdä aneka-vidhä bhavanti | tan na kevaläc chabda-mäträd api bhetavyam | uktaà ca—

atyutkaöe ca raudre ca çatrau präpte na héyate | dhairyaà yasya mahénätho na sa yäti paräbhavam ||112|| darçita-bhaye'pi dhätari dhairya-dhvaàso bhaven na dhéräëäm | çoñita-sarasi nidäghe nitaräm evoddhataù sindhuù ||113||

tathä ca—

yasya na vipadi viñädaù sampadi harño raëe na bhérutvam | taà bhuvana-traya-tilakaà janayati janané sutaà viralam ||114||

tathä ca— çakti-vaikalya-namrasya niùsäratväl laghéyasaù | jannimo mänahénasya tåëasya ca samä gatiù ||115||

api ca— anya-pratäpam äsädya yo dåòhatvaà na gacchati | jatujäbharaëasyeva rüpeëäpi hi tasya kim ||116||

tad evaà jïätvä sväminä dhairyävañöambhaù käryaù | na çabda-mäträd bhetavyam | api ca—

pürvam eva mayä jïätaà pürëam etad dhi medasä | anupraviçya vijïätaà yävac carma ca däru ca ||117||

piìgalaka äha— katham etat | so’bravét—

kathä 2

çågäla-dundubhi-kathä kaçcid gomäyur näma çågälaù kñutkñäma-kaëöhaù itas tataù paribhraman vane sainya-dvaya-saàgräma-bhümim apaçyat | tasyäà ca dundubheù patitasya väyu-vaçäd vallé-çäkhägrair hanyamänasya çabdam açåëot | atha kñubhita-hådayaç cintayämäsa aho vinañöo'smi | tad yävan näsya proccärita-çabdasya dåñöi-gocare gacchämi tävad anyato vrajämi | athavä naitad yujyate sahasaiva |

bhaye vä yadi vä harñe sampräpte yo vimarçayet | kåtyaà na kurute vegän na sa santäpam äpnuyät ||118||

tat tävaj jänämi kasyäyaà çabdaù | dhairyam älambya vimarçayan yävan mandaà mandaà gacchati tävad dundubhim apaçyat | sa ca taà parijïäya samépaà gatvä svayam eva kautukäd atäòayat | bhüyaç ca harñäd acintayat— aho ciräd etad asmäkaà mahodbhojanam äpatitam | tan nünaà mäàsa-medo'sågbhiù paripüritaà bhaviñyati | tataù paruña-carmävaguëöhitaà tat katham api vidäryaikadeçe chidraà kåtvä saàhåñöa-manä madhye praviñöaù | paraà carma-vidäraëato daàñöräbhaìgaù samajani | atha niräçébhütas tad-däru-çeñam avalokya çlokam enam apaöhat pürvam eva mayä jïätam iti | ato na çabda-mäträd bhetavyam | piìgalaka äha— bhoù paçyäyaà mama sarvo'pi parigraho bhaya-vyäkulita-manäù paläyitum icchati | tat katham ahaà dhairyäd avañöambhaà karomi |

so’bravét— svämin naiñäm eña doñaù | yataù svämi-sadåçä evaà bhavanti bhåtyäù | uktaà ca—

açvaù çastraà çästraà véëä väëé naraç ca näré ca | puruña-viçeñaà präptä bhavanty ayogyäç ca yogyäç ca ||119||

tat-pauruñävañöaà kåtvä tvaà tävad atraiva pratipälaya yävad aham etac chabda-svarüpaà jïätvägacchämi | tataù paçcäd yathocitaà käryam iti | piìgalaka äha— kià tatra bhavän gantum utsahate | sa äha— kià svämy-ädeçät sad-bhåtya kåtyäkåtyam asti | uktaà ca—

svämy-ädeçät subhåtyasya na bhoù saïjäyate kvacit | praviçen mukham äheyaà dustaraà vä mahärëavam ||120||

tathä ca—

svämy-ädiñöas tu yo bhåtyaù samaà viñamam eva ca | manyate na sa sandhäryo bhübhujä bhütim icchatä ||121||

piìgalaka äha— bhadraà, yady evaà tad gaccha | çiväs te panthänaù santu iti | damanako'pi tam praëamya saàjévaka-çabdänuñaré pratasthe | atha damanake gate bhaya-vyäkula-manäù piìgalakaç cintayämäsa— aho na çobhanaà kåtaà mayä | yat tasya viçväsaà gatvätmäbhipräyo niveditaù | kadäcid damanako'yam ubhaya-vetano bhütvä mamopari duñöa-buddhiù syäd bhrañöädhikäratvät | uktaà ca—

ye bhavanti mahépasya sammänita-vimänitäù | yatante tasya näçäya kulénä api sarvadä ||122||

tat tävad asya cikérñitaà vettum anyat sthänäntaraà gatvä pratipälayämi | kadäcid damanakas tam ädäya mäà vyäpädayitum icchati | uktaà ca—

na badhyante hy aviçvastä balibhir durbalä api | viçvastäs tv eva badhyante balavanto'pi durbalaiù ||123|| båhaspater api präjïo na viçväse vrajen naraù | ya icched ätmano våddhim äyuñyaà ca sukhäni ca ||124|| çapathaiù sandhitasyäpi na viçväse vrajed ripoù | räjya-läbhodyato våtraù çakreëa çapathair hataù ||125|| na viçväsaà vinä çatrur devänäm api siddhyati | viçväsät tridaçendreëa diter garbho vidäritaù ||126||

evaà sampradhärya sthänäntaraà gatvä damanaka-märgam avalokayann ekäké tasthau | damanako'pi saïjévaka-sakäçaà gatvä våñabho'yam iti parijïäya håñöa-manä vyacintayat—

aho çobhanam äpatitam | anenaitasya sandhi-vigraha-dväreëa mama piìgalako vaçyo bhaviñyatéti | uktaà ca—

na kaulényän na sauhärdän nåpo väkye pravartate | mantriëäà vävad abhyeti vyasanaà çokam eva ca ||127|| sadaiväpadgato räjä bhogyo bhavati mantriëäm | ataeva hi väïchanti mantriëaù säpadaà nåpam ||128|| yathä necchati nérogaù kadäcit sucikitsakam | tathäpad rahito räjä sacivaà näbhiväïchati ||129||

evaà vicintayan piìgalakäbhimukhaù pratasthe | piìgalako'pi tam äyäntaà prekñya sväkäraà rakñan yathä-pürva-sthitaù damanako'pi piìgalaka-sakäçaà gatvä praëamyopaviñöaù | piìgalaka äha - kià dåñöaà bhavatä tat sattvam ? damanaka äha— dåñöaà svämi-prasädät | piìgalaka äha— api satyam | damanaka äha— kià svämi-pädänäm agre'satyaà vijïäpyate | uktaà ca—

api svalpam asatyaà yaù puro vadati bhübhujäm | devänäà ca vinaçyate sa drutaà sumahän api ||130||

tathä ca— sarva-deva-mayo räjä manunä samprakértitaù | tasmät taà devavat paçyen na vyalékena karhicit ||131|| sarva-devamayasyäpi viçeño nåpater ayam | çubhäçubha-phalaà sadyo nåpäd deväd bhaväntare ||132||

piìgalaka äha— satyaà dåñöaà bhaviñyati bhavatä | na dénipari mahäntaù kupyantéti na tvaà tena nipätitaù | yataù—

tåëäni nonmülayati prabhaïjano mådüni nécaiù praëatäni sarvataù | svabhäva evonnata-cetasäm ayaà mahän mahatsv eva karoti vikramam ||133||

api ca—

gaëòasthaleñu mada-väriñu baddha-räga- matta-bhramad-bhramara-päda-talähato'pi | kopaà na gacchati nitänta-balo'pi nägas tulye bale tu balavän parikopam eti ||134||

damanaka äha— astv evaà sa mahätmä | vayaà kåpaëäù | tathäpi svämé yadi kathayati tato bhåtyatve niyojayämi |

piìgalaka äha socchväsam— kià bhavän çaknoty evaà kartum | damanaka äha— kim asädhyaà buddher asti | uktaà ca—

na tac chastrair na nägendrair na hayair na padätibhiù | käryaà saàsiddhim abhyeti yathä buddhyä prasädhitam ||135||

piìgalaka äha— yady evaà tarhy amätya-pade'dhyäropitas tvam | adya-prabhåti prasäda-nigrahädikaà tvayeva käryam iti niçcayaù | atha damanakaù satvaraà gatvä säkñepaà tam idam äha— ehy ehéto duñöa-våñabha | svämé piìgalakas tväm äkärayati | kià niùçaìko bhütvä muhur muhur nadasi våthä iti | tac chrutvä saïjévako'bravét— bhadra ko'yaà piìgalakaù | damanaka äha— kià sväminaà piìgalakam api na jänäsi ? tat-kñaëam pratipälaya | phalenaiva jïäsyasi | nanv ayaà sarva-måga-parivåto baöa-tale svämé piìgalaka-nämä siàhas tiñöhati | tac chrutvä gatäyuñam ivätmänam manyamänaù saïjévakaù paraà viñädam agamat | äha ca— bhadra bhavän sädhu-samäcäro vacana-paöuç ca dåçyate | tad yadi mäm avaçyaà tatra nayasi tad-abhaya-pradänena sväminaù sakäçät prasädaù kärayitavyaù | damanaka äha—bhoù satyam abhihitaà bhavatä | nétir eñä yataù—

paryanto labhyate bhümeù samudrasya girer api | na kathaïcin mahépasya cittäntaù kenacit kvacit ||136||

tattvam atraiva tiñöha yävad ahaà taà samaye dåñövä tataù paçcät tväm anayämi iti | tathänuñöhite damanakaù piìgalaka-sakäçaà gatvedam äha—svämin na tat präkåtaà sattvam | sa hi bhagavato maheçvarasya vähana-bhüto våñabha iti | mayä påñöa idam üce | maheçvareëa parituñöena kälindé-parisare çañpägräëi bhakñayituà samädiñöaù | kià bahunä mama pradattaà bhagavatä kréòärthaà vanam idam | piìgalaka äha sabhayam—satyaà jïätaà mayädhunä | na devatä-prasädaà vinä çañpa-bhojino vyäläkérëa evaàvidhe vane niùçaìkä nandato bhramanti | tatas tvayä kim abhihitam | damanaka äha—svämin etad abhihitaà mayä yad etad-vanaà caëòikä-vähana-bhütasya piìgalakasya viñayébhütam | tad bhavän abhyägataù priyo’tithiù | tat tasya sakäçaà gatvä bhrätå-snehenaikatra bhakñaëa-päna-viharaëa-kriyäbhir eka-sthänäçrayeëa kälo neyaù iti | tatas tenäpi sarvam etat pratipannam | uktaà ca saharñaà sväminaù sakäçäd abhaya-dakñiëä däpayitavyä iti | tad atra svämé pramäëam |

tac chrutvä piìgalaka äha—sädhu sumate sädhu | mantri çrotriya sädhu | mama hådayena saha saàmantrya bhavaedam abhihitam | tad dattä mayä tasyäbhaya-dakñiëä | paraà so’pi mad-arthe’bhaya-dakñiëäà yäcayitvä drutataram änéyatäm iti | atha sädhu cedam ucyate—

antaù-särair akuöilair acchidraiù suparékñitaiù | mantribhir dhäryate räjyaà sustambhair iva mandiram ||137||

tathä ca—

mantriëäà bhinna-sandhäne bhiñajäà sännipätike | karmaëi vyajyate prajïä svasthe ko vä na paëòitaù ||138||

damanako’pi taà praëamya saàjévaka-sakäça prasthitaù saharñam acintayat— aho prasäda-saàmukhé naù svämé vacana-vaçagaç ca saàvåttaù | tan nästi dhanyataro mama | uktaà ca—

amåtaà çiçire vahnir amåtaà priya-darçanam | amåtaà räja-saàmänam amåtaà kñéra-bhojanam ||139||

atha saàjévaka-sakäçam äsädya sa-praçrayam uväca—bho mitra prärthito’sau mayä bhavad-arthe svämy-abhaya-pradänam | tad-viçrabdhaà gamyatäm iti | paraà tvayä räja-prasädam äsädya mayä saha samaya-dharmeëa vartitavyam | na garvam äsädya sva-prabhutayä vicaraëéyam | aham api tava saìketena sarvä räjya-dhuram amätya-padavém äçrityoddhariñyämi | evaà kåte dvayor apy ävayo räja-lakñmé-bhägyä bhaviñyati | yataù—

äkheöakasya dharmeëa vibhaväù syur vaçe nèëäm | nå-prajäù prerayaty eko hanty anyo’tra mågän iva ||140 ||

tathä ca—

yo na püjayate garväd uttamädhama-madhyamän | nåpäsannän sa mänyo’pi bhraçyate dantilo yathä ||141 ||

saàjévaka äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 3

dantila-gorambha-kathä asty atra dharätale vardhamänaà näma nagaram | tatra dantilo näma nänä-bhäëòa-patiù sakala-pura-näyakaù prativasati sma | tena pura-käryaà nåpa-käryaà ca kurvatä tuñöià nétäs tat-pura-väsino lokä nåpatiç ca | kià bahunä, na ko’pi tädåk kenäpi caturo dåñöo çruto vä | athavä satyam etad uktam—

narapati-hita-kartä dveñyatäà yäti loke janapada-hita-kartä tyajyate pärthivendraiù | iti mahati virodhe vartamäne samäne

nåpati-jana-padänäà durlabhaù kärya-kartä ||142|| athaivaà gacchati käle dantilasya kadäcid vivähaù sampravåttaù | tatra tena sarve pura-niväsino räja-saànidhi-lokäç ca sammäna-puraùsaram ämantrya bhojitä vasträdibhiù sat-kåtäç ca | tato vivähänantaraà räjä säntaùpuraù sva-gåham änéyäbhyarcitaù | atha tasya nåpater gåha-sammärjana-kartä gorambho näma räja-sevako gåhäyäto’pi tenänucita-sthäna upaviñöo’vajïäyärdha-candraà dattvä niùsäritaù | so’pi tataù prabhåti niçvasann apamänän na räträv apy adhiçete | kathaà mayä tasya bhäëòapate räja-prasäda-häniù kartavyä iti cintayann äste | athavä kim anena våthä çaréra-çoñaëena | na kiàcin mayä tasyäpakartuà çakyam iti | athavä sädhv idam ucyate—

yo hy apakartum açaktaù kupyati kim asau naro’tra nirlajjaù | utpatito’pi hi caëakaù çaktaù kià bhräñörakaà bhaìktum ||143||

atha kadäcit pratyüñe yoga-nidräà gatasya räjïaù çayyänte märjanaà kurvann idam äha—aho dantilasya mahad dåptatvaà yad räja-mahiñém äliìgati | tac chrutvä räjä sa-sambhramam utthäya tam uväca—bho bho gorambha | satyam etat yat tvayä jalpitam | kià dantilena samäliìgitä iti | gorambhaù präha—deva ! rätri-jägaraëena dyütäsaktasya me balän nidrä samäyätä | tan na vedmi kià mayäbhihitam | räjä serñyaà sva-gatam—eña tävad asmad-gåhe’pratihata-gatis tathä dantilo’pi | tat kadäcid anena devé samäliìgyamänä dåñöä bhaviñyati | tenedam abhihitam | uktaà ca—

yad väïchati divä martyo vékñate vä karoti vä | tat svapne’pi tad-abhyäsäd brüte vätha karoti vä ||144||

tathä ca— çubhaà vä yadi päpaà yan nèëäà hådi saàsthitam | sugüòham api taj jïeyaà svapna-väkyät tathä madät ||145|| athavä stréëäà viñaye ko’tra sandehaù | jalpanti särdham anyena paçyanty anyaà sa-vibhramäù | håd-gataà cintayanty anyaà priyaù ko näma yoñitäm ||146|| anyac ca—

ekena smita-päöalädhara-ruco jalpanty analpäkñaraà vékñante’nyam itaù sphuöat-kumudiné-phullollasal-locanäù | dürodära-caritra-citra-vibhavaà dhyäyanti cänyaà dhiyä kenetthaà paramärthato’rthavad iva premästi väma-bhruväm ||147||

tathä ca—

nägnis tåpyati käñöhänäà näpagänäà mahodadhiù | näntakaù sarva-bhütänäà na puàsäà väma-locanä ||148|| raho nästi kñaëo nästi nästi prärthayitä naraù | tena närada näréëäà satétvam upajäyate ||149|| yo mohän manyate müòho rakteyaà mama käminé | sa tasyä vaçago nityaà bhavet kréòä-çakuntavat ||150|| täsäà väkyäni kåtyäni svalpäni sugurüëy api | karoti saù kåtair loke laghutvaà yäti sarvataù ||151|| striyaà ca yaù prärthayate sannikarñaà ca gacchati | éñac ca kurute seväà tam evecchanti yoñitaù ||152|| anarthitvän manuñyäëäà bhayät parijanasya ca | maryädäyäm amaryädäù striyas tiñöhanti sarvadä ||153|| näsäà kaçcid agamyo’sti näsäà ca vayasi sthitiù | virüpaà rüpavantaà vä pumän ity eva bhujyate ||154|| rakto hi jäyate bhogyo näréëäà çäöikä yathä | ghåñyante yo daçälambé nitambe viniveçitaù ||155|| alaktiko yathä rakto niñpéòya puruñas tathä | abaläbhir baläd raktaù päda-müle nipätyate ||156||

evaà sa räjä bahuvidhaà vilapya tat-prabhåti dantilasya prasäda-paräìmukhaù saàjätaù | kià bahunä räja-dvära-praveço’pi tasya niväritaù | dantilo’py akasmäd eva prasäda-paräìmukham avanipatim avalokya cintayämäsa—aho sädhu cedam ucyate— ko’rthän präpya na garvito viñayiëaù kasyäpado’staà gatäù

strébhiù kasya na khaëòitaà bhuvi manaù ko nämä räjïäà priyaù | kaù kälasya na gocaräntara-gataù ko’rthé gato gauravaà ko vä durjana-väguräsu patitaù kñemeëa yätaù pumän ||157||

tathä ca—

käke çaucaà dyüta-käreñu satyaà sarpe kñäntiù stréñu kämopaçäntiù | klébe dhairyaà madyape tattva-cintä räjä mitraà kena dåñöaà çrutaà vä ||158||

aparaà mayäsya bhüpater athavänyasyäpi kasyacid räja-sambandhinaù svapne’pi näniñöaà kåtam | tat kim etat-paräìmukho mäà prati bhüpatiù iti | evaà taà dantilaà kadäcid räja-dväre viñkambhitaà vilokya saàmärjana-kartä gorambho vihasya dvärapälän idam üce—bho bho dvärapäläù ! räja-prasädädhiñöhito’yaà dantilaù svayaà nigrahänugraha-kartä ca | tad anena niväritena yathähaà tathä yüyam apy ardha-candra-bhäjino bhaviñyatha | tac chrutvä dantilaç cintayämäsa—nünam idam asya gorambhasya ceñöitam | athavä sädhv idam ucyate—

akuléno’pi mürkho’pi bhüpälaà yo’tra sevate | api saàmänahéno’pi sa sarvatra prapüjyate ||159||

api käpuruño bhéruù syäc cen nåpati-sevakaù | tathäpi na paräbhütià janäd äpnoti mänavaù ||160||

evaà sa bahu-vidhaà vilapya vilakña-manäù sodvego gata-prabhävaù sva-gåhaà niçämukhe gorambham ähüya vastra-yugalena saàmänyedam uväca—bhadra ! mayä na tadä tvaà räga-vaçän niùsäritaù | yatas tvaà brähmaëänäm agrato’nucita-sthäne samupaviñöo dåñöa ity apamänitaù | tat kñamyatäm | so’pi svarga-räjyopamaà tad-vastra-yugalam äsädya paraà paritoñaà gatvä tam uväca—bhoù çreñöhin ! kñäntaà mayä te tat | tad asya saàmänasya kåte paçya me buddhi-prabhävaà räja-prasädaà ca | evam uktvä saparitoñaà niñkräntaù | sädhu cedam ucyate— stokenonnatim äyäti stokenäyäty adho-gatim | aho sasadåço ceñöä tuläyañöeù khalasya ca ||161|| tataç cänye-dyuù sa gorambho räja-kule gatvä yoga-nidräà gatasya bhüpateù saàmärjana-kriyäà kurvann idam äha—aho aviveko’smad-bhüpateù | yat puréñotsargam äcaraàç carbhaöé-bhakñaëaà karoti | tac chrutvä räjä sa-vismayaà tam uväca—re re gorambha ! kim aprastutaà lapasi | gåha-karmakaraà matvä tväà na vyäpädayämi | kià tvayä kadäcid aham evaàvidhaà karma samäcaran dåñöaù ? so’bravét—dyütäsaktasya rätri-jägaraëena saàmärjanaà kurväëasya mama balän nidrä samäyätä | tayädhiñöhitena mayä kiàcij jalpitam | tan na vedmi | tat prasädaà karotu svämé nidrä-paravaçasya iti | evaà çrutvä räjä cintitavän—yan mayä janmäntare puréñotsargaà kurvatä kadäpi cirbhaöikä na bhakñitä | tad yathäyaà vyatikaro’sambhävyo mamänena müòhena vyähåtaù | tathä dantilasyäpéti niçcayaù | tan mayä na yuktaà kåtaà yat sa varäkaù saàmänena viyojitaù | na tädåk-puruñäëäm evaàvidhaà ceñöitaà sambhävyate | tad-abhävena räja-kåtyäni paura-kåtyäni na sarväëi çithilatäà vrajanti | evam anekadhä vimåçya dantilaà samähüya nijäìga-vasträbharaëädibhiù saàyojya svädhikäre niyojayämäsa | ato’haà bravémi yo na püjayate garvät iti | saàjévaka äha—bhadra evam evaitat | yad bhavatäbhihitaà tad eva mayä kartavyam iti | evam abhihite damanakas tam ädäya piìgalaka-sakäçam agamat | äha ca—deva eña mayänétaù sa saàjévakaù | adhunä devaù pramäëam | saàjévako’pi taà sädaraà praëamyägrataù sa-vinayaà sthitaù | piìgalako’pi tasya pénäyata-kakudmato nakha-kuliçälaàkåtaà dakñiëa-päëim upari dattvä mäna-puraùsaram uväca—api çivaà bhavataù | kutas tvam asmin vane vijane samäyäto’si ? tenäpy ätmaka-våttäntaù kathitaù | yathä vardhamänena saha viyogaù saàjätas tathä sarvaà niveditam | tac chrutvä piìgalakaù sädarataraà tam uväca—vayasya na bhetavyam | mad-

bhuja-païjara-parirakñitena yathecchaà tvayädhunä vartitavyam | anyac ca nityaà mat-samépa-vartinä bhävyam | yataù käraëäd bahv-apäyaà raudra-sattva-niñevitaà vanaà gurüëäm api sattvänäm asevyam | kutaù çañpa-bhojinäm | evam uktvä sakala-måga-parivåto yamunä-kaccham avatéryodaka-grahaëaà kåtvä svecchayä tad eva vanaà praviñöaù | tataç ca karakaöa-damanaka-nikñipta-räjya-bhäraù saàjévikena saha subhäñita-goñöhém anubhavann äste | athavä sädhv idam ucyate—

yadåcchayäpy upanataà sakåt sajjana-saìgatam | bhavaty ajaram atyantaà näbhyäsa-kramam ékñate ||162||

saàjévakenäpy aneka-çästrävagähanäd utpanna-buddhi-prägalbhyena stokair evähobhir müòha-matiù piìgalako dhémäàs tathä kåto yathäraëya-dharmäd viyojya grämya-dharmeñu niyojitaù | kià bahunä pratyahaà piìgalaka-saàjévakäv eva kevalaà rahasi mantrayataù | çeñaù sarvo’pi måga-jano dürébhütas tiñöhati | karaöaka-damanakäv api praveçaà na labhete | anyac ca siàha-paräkramäbhävät sarvo’pi måga-janas tau ca çågälau kñudhä-vyädhi-bädhitä ekäà diçam äçritya sthitäù | uktaà ca— phala-hénaà nåpaà bhåtyäù kulénam api connatam | santy ajyäny atra gacchanti çuñkaà våkñam iväëòajäù ||163|| tathä ca— api saàmäna-saàyuktäù kulénä bhakti-tat-paräù | våtti-bhaìgän mahépälaà tyajanty eva hi sevakäù ||164|| anyac ca—

kälätikramaëaà våtteryo na kurvéta bhüpatiù | kadäcit taà na muïcanti bhartsitä api sevakäù ||165||

tathä ca kevalaà sevakä itthambhütä yävat samastam apy etaj jagat parasparaà bhakñaëärthaà sämädibhir upäyais tiñöhati | tad yathä—

deçänäm upari kñmäbhåd äturäëäà cikitsakäù | vaëijo grähakäëäà ca mürkhäëäm api paëòitäù ||166|| pramädinäà tathä caurä bhikñukä gåha-medhinäm | gaëikäù käminäà caiva sarva-lokasya çilpinaù ||167|| sämädi-sajjitaiù päçaiù pratékñante divä-niçam | upajévanti çaktyä hi jalajä jaladän iva ||168||

athavä sädhv idam ucyate—

sarpäëäà ca khalänäà ca para-dravyäpahäriëäm | abhipräyä na sidhyanti tenedaà vartate jagat ||169|| attuà väïchati çämbhavo gaëapater äkhuà kñudhärtaù phaëé taà ca krauïca-ripoù çikhé giri-sutä-siàho’pi nägäçanam | itthaà yatra parigrahasya ghaöanä çambhor api syäd gåhe

taträpy asya kathaà na bhävi jagato yasmät svarüpaà hi tat ||170|| tataù svämi-prasäda-rahitau kñut-kñäma-kaëöhau parasparaà karaöaka-damanakau mantrayete | tatra damanako brüte—ärya karaöaka | äväà tävad apradhänatäà gatau | eña piìgalakaù saàjévakänuraktaù sva-vyäpära-paräìmukhaù saàjätaù | sarvo’pi parijano gataù | tat kià kriyate | karaöaka äha—yadyapi tvadéya-vacanaà na karoti tathäpi svämé sva-doña-näçäya väcyaù | uktaà ca—

açånvann api boddhavyo mantribhiù påthivé-patiù | yathä sva-doña-näçäya vidureëämbikäsutaù ||171||

tathä ca—

madonmattasya bhüpasya kuïjarasya ca gacchataù | unmärgaà väcyatäà yänti mahämäträù samépagäù ||172||

tat tvayaiña çañpa-bhojé sväminaù sakäçam änétaù | tat svahastenäìgäräù karñitäù | damanaka äha—satyam etat | mamäyaà doñaù | na sväminaù | uktaà ca—

jambüko huòu-yuddhena vayaà cäñäòha-bhütinä | dütikä para-käryeëa trayo doñäù svayaà kåtäù ||173||

karaöaka äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 4

devaçarma-parivräjaka-kathä asti kasmiàçcid vivikta-pradeçe maöhäyatanam | tatra deva-çarmä näma parivräjakaù partivasati sma | tasyäneka-sädhu-jana-datta-sükñma-vastra-vikraya-vaçät kälena mahaté vitta-mäträ saïjätä | tataù sa na kasyacid viçvasiti | naktaà dinaà kakñäntarät täà mäträà na muïcati | athavä sädhu cedam ucyate—

arthänäm arjane duùkham arjitänäà ca rakñaëe | näçe duùkhaà vyaye duùkhaà dhig arthäù kañöa-saàçrayäù ||174||

athäñäòha-bhütir näma para-vittäpahäré dhürtas täm artha-mäträà tasya kakñäntara-gatäà lakñayitvä vyacintayat—kathaà mayäsyeyam artha-mäträ hartavyä iti |

tad atra maöhe tävad dåòha-çilä-saïcaya-vaçäd bhitti-bhedo na bhavati | uccaistaratväc ca dväre praveço na syät | tad enaà mäyä-vacanair viçväsyähaà chätratäà vrajämi yena sa viçvastaù kadäcid viçväsam eti | uktaà ca—

nispåho nädhikäré syän näkämé maëòana-priyaù | nävidagdhaù priyaà brüyät sphuöa-vaktä na vaïcakaù ||175||

evaà niçcitya tasyäntikam upagamya—oà namaù çiväya—iti proccärya säñöäìgaà praëamya ca sa-praçrayam uväca—bhagavan asäraù saàsäro’yam | giri-nadé-vegopamaà yauvanam | tåëägni-samaà jévitam | çarad-abhra-cchäyä-sadåçä bhogäù svapna-sadåço mitra-putra-kalatra-bhåtya-varga-sambandhaù | evaà mayä samyak parijïätam | tat kià kurvato me saàsära-samudrottaraëaà bhaviñyati | tac chrutvä deva-çarmä sädaram äha—vatsa ! dhanyo’si yat prathame vayasy evaà virakté-bhävaù | uktaà ca—

pürvaà vayasi yaù çäntaù sa çänta iti me matiù | dhätuñu kñéyamäëeñu çamaù kasya na jäyate ||176|| ädau citte tataù käye satäà saàjäyate jarä | asatäà ca punaù käye naiva citte kadäcana ||177||

yac ca mäà saàsära-sägarottaraëopäyaà påcchasi | tac chrüyatäm—

çüdro vä yadi vänyo’pi caëòälo’pi jaöädharaù | dékñitaù çiva-mantreëa sa bhasmäìgé çivo bhavet ||178|| ñaò-akñareëa mantreëa puñpam ekam api svayam | liìgasya mürdhni yo dadyän na sa bhüyo’bhijäyate ||179||

tac chrutväñäòha-bhütis tat-pädau gåhétvä sa-praçrayam idam äha—bhagavan, tarhi dékñayä me’nugrahaà kuru | devaçarmä äha—vatsa anugrahaà te kariñyämi | parantu rätrau tvayä maöha-madhye na praveñöavyam | yat-käraëaà niùsaìgatä yaténäà praçasyate tava ca mamäpi ca | uktaà ca—

durmanträn nåpatir vinaçyati yatiù saìgät suto lälasäd vipro’nadhyayanät kulaà kutanayäc chélaà khalopäsanät | maitré cäpraëayät samåddhir anayät snehaù praväsäçrayät stré garväd anavekñaëäd api kåñis tyägät pramädäd dhanam ||180||

tat tvayä vrata-grahaëänantaraà maöha-dväre tåëa-kuöérake çayitavyam iti | sa äha—bhagavan ! bhavad-ädeçaù pramäëam | paratra hi tena me prayojanam | atha kåta-çayana-samayaà devaçarma-nigrahaà kåtvä çästrokta-vidhinä çiñyatäm anayat | so’pi hasta-pädävamardanädi-paricaryayä taà paritoñam anayat | punas tathäpi muniù

kakñäntarän mäträà na muïcati | athaivaà gacchati käle äñäòha-bhütiç cintayämäsa—aho, na kathaïcid eña me viçväsam ägacchati | tat kià diväpi çastreëa märayämi, kià vä viñaà prayacchämi ? kià vä paçu-dharmeëa vyäpädayämi ? iti | evaà cintayatas tasya devaçarmaëo’pi çiñya-putraù kaçcid grämäd ämantraëärthaà samäyätaù | präha ca—bhagavan, paviträropaëa-kåte mama gåham ägamyatäm iti | tac chrutvä devaçarmäñäòhabhütinä saha prahåñöa-manäù prasthitaù | athaivaà tasya gacchato’gre käcin nadé samäyätä | täà dåñövä mäträà kakñäntaräd avatärya kanthä-madhye suguptäà nidhäya snätvä devärcanaà vidhäya tad-anantaram äñäòhabhütim idam äha—bho äñäòhabhüte ! yävad ahaà puréñotsargaà kåtvä samägacchämi, tävad eñä kanthä yogeçvarasya svävadhänatayä rakñaëéyä | ity uktvä gataù | äñäòhabhütir api tasminn adarçané-bhüte mäträm ädäya satvaraà prasthitaù | devaçarmäpi chätra-guëänuraïjita-manäù suviçvasto yävad upaviñöas tiñöhati tävat suvarëa-roma-deha-yütha-madhye huòu-yuddham apaçyat | atha roña-vaçäd dhuòu-yugalasya düram apasaraëaà kåtvä bhüyo’pi samupetya lälaöa-paööäbhyäà praharato bhüri rudhiraà patati | tac ca jambüko jihvä-laulyena raìga-bhümià präveçyäsvädayati | devaçarmäpi tad älokya vyacintayat—aho manda-matir ayaà jambükaù | yadi katham apy anayoù saìghaööe patiñyati tan nünaà måtyum aväpsyatéti vitarkayämi | kñaëäntare ca tathaiva raktäsvädana-laulyän madhye praviçaàs tayoù çiraù-sampäte patiot måtaç ca çågälaù | devaçarmäpi taà çocamäno mäträm uddiçya çanaiù çanaiù prasthito yävad äñäòhabhütià na paçyati tataç cautsukyena çaucaà vidhäya yävat kanthäm älokayati tävan mäträà na paçyati | tataç ca—hä hä muñito’smi iti jalpan påthivé-tale mürcchayä nipapäta | tataù kñaëäc cetanäà labdhvä bhüyo’pi samutthäya phütkartum ärabdhaù—bho äñäòhabhüte ! kva mäà vaïcayitvä gato’si ? tad dehi me prativacanam | evaà bahu vilapya tasya pada-paddhatim anveñayan çanaiù çanaiù prasthitaù | athaiva gacchan säyantana-samaye kaïcid grämam äsasäda | atha tasmäd grämät kaçcit kaulikaù sabhärhyo madya-päna-kåte samépa-vartini nagare prasthitaù | devaçarmäpi tam älokya proväca—bho bhadra vayaà süryoòhä atithayas taväntikaà präptäù | na kam apy atra gräme jänémaù | tad gåhyatäm atithi-dharmaù | uktaà ca—

sampräpto yo’tithiù säyaà süryoòhe gåha-medhinäm | püjayä tasya devatvaà prayänti gåha-medhinaù ||181||

tathä ca—

tåëäni bhümir udakaà väk-caturthé ca sünåtä | satäm etäni harmyeñu nocchidyante kadäcana ||182|| svägatenägnayas tåptä äsanena çatakratuù | päda-çaucena pitaraù arghäc chambhus tathätitheù ||183||

kauliko’pi tac chrutvä bhäryäm äha—priye, gaccha tv atithim ädäya gåhaà prati päda-çauca-bhojana-çayanädibhiù satkåtya tvaà tatraiva tiñöha | ahaà tava kåte prabhüta-madyam

äneñyämi | evam uktvä prasthitaù | säpi bhäryä puàçcalé tam ädäya prahasita-vadanä devadattaà manasi dhyäyanté gåhaà prati pratasthe | athavä sädhu cedam ucyate—

durdivase ghana-timire duùsaïcäräsu nagara-véthéñu | patyur videça-gamane parama-sukhaà jaghana-capaläyäù ||184||

tathä ca—

paryaìkeñv ästaraëaà patim anukülaà manoharaà çayanam | tåëam iva laghu manyante käminyaç caurya-rata-lubdhäù ||185||

tathä ca— kelià pradahati lajjä çåìgäro’sthéni cäöavaù kaöavaù | vandha-trayäù paritoño na kiàcid iñöaà bhavet patyau ||186|| kula-patanaà jana-garhäà bandhanam api jévitavya-sandeham | aìgékaroti kulaöä satataà para-puruña-saàsaktä ||187||

atha kaulika-bhäryä gåhaà gatvä deva-çarmaëe gatästaraëaà bhagnäà ca khaöväà samarpyedam äha—bho bhagavan ! yävad ahaà sva-sakhéà grämäd abhyägatäà sambhävya drutam ägacchämi tävat tvayä mad-gåhe’pramattena bhävyam | evam abhidhäya çåìgära-vidhià vidhäya yävad-devadattam uddiçya vrajati tävat tad-bhartä saàmukho mada-vihvaläìgo mukta-keçaù pade pade praskhalan gåhéta-madya-bhäëòaù samabhyeti | taà ca dåñövä sä drutataraà vyäghuöya sva-gåhaà praviçya nukta-çåìgära-veçä yathä-pürvam abhavat | kauliko’pi täà paläyamänäà kåtädbhuta-çåìgäräà vilokya präg eva karëa-paramparayä tasyäù çrutävapaväda-kñubhita-hådayaù sväkäraà nigühamänaù sadaiväste | tataç ca tathävidhaà ceñöitam avalokya dåñöa-pratyayaù krodha-vaçago gåhaà praviçya täm uväca—äù päpe puàçcali ! kva prasthitäsi ? sä proväca—ahaà tvat-sakäçäd ägatä na kutracid api nirgatä | tat kathaà madya-päna-vaçäd aprastutaà vadasi ? athavä sädhv idam ucyate—

vaikalyaà dharaëé-pätam ayathocita-jalpanam | saànipätasya cihnäni madyaà sarväëi darçayet ||188|| kara-spando’mbara-tyägas tejo-häniù sarägatä | väruëé-saìgajävasthä bhänunäpy anubhüyate ||189||

so’pi tac chrutvä pratiküla-vacanaà veça-viparyayaà cävalokya tam äha—puàçcali ! cira-kälaà çruto mayä taväpavädaù | tad adya svayaà saïjäta-pratyayas tava yathocitaà nigrahaà karomi | ity abhidhäya laguòa-prahärais täà jarjarita-dehäà vidhäya sthüëayä saha dåòha-bandhanena baddhvä so’pi mada-vihvalo vijïäya täà gatvedam äha—sakhi ! sa devadattas tasmin sthäne tväà pratékñate | tac chéghram ägamyatäm iti | sä cäha—paçya mamävasthäm | tat kathaà gacchämi ? tad gatvä brühi taà käminaà yad asyäà rätrau na tvayä saha samägamaù |

näpité präha—sakhi, mä maivaà vada | näyaà kulaöä-dharmaù | uktaà ca—

viñama-stha-svädu-phala-grahaëa-vyavasäya-niçcayo yeñäm | uñöräëäm iva teñäà manye’haà çaàsitaà janma ||190||

tathä ca—

sandigdhe para-loke janäpaväde ca jagati bahu-citre | svädhéne para-ramaëe dhanyäs täruëya-phala-bhäjaù ||191||

anyac ca— yadi bhavati deva-yogät pumän virüpo’pi bandhako rahasi | na tu kåcchräd api bhadraà nija-käntaà sä bhajaty eva ||192||

säbravét—yady evaà tarhi kathaya kathaà dåòha-bandhana-baddhä saté tatra gacchämi | sannihitaç cäyaà päpätmä mat-patiù | näpity äha—sakhi, mada-vihvalo’yaà sürya-kara-spåñöaù prabodhaà yäsyati | tad ahaà tvam unmocayämi | mäm ätma-sthäne baddhvä drutataraà deva-dattaà sambhävyägaccha | säbravét—evam astu iti | tad anu sä näpité täà sva-sakhéà bandhanäd vimocya tasyäù sthäne yathä-pürvam ätmänaà baddhvä täà devadatta-sakäçe saìketa-sthänaà preñitavaté | tathänuñöhite kaulikaù kasmiàçcit kñaëe samutthäya kiàcid gata-kopo vimadas täm äha—he paruña-vädini ! yad adya-prabhåti gåhän niñkramaëaà na karoñi, na ca paruñaà vadasi, tatas tväm unmocayämi | näpity api svara-bheda-bhayäd yävan na kiàcid üce, tävat so’pi bhüyo bhüyas täà tad eväha | atha sä yävat pratyuttaraà kim api na dadau, tävat sa prakupitas tékñëa-çastram ädäya näsikäm acchinat | äha ca—re puàçcali ! tiñöhedäném | tväà bhüyas toñayiñyämi | iti jalpan punar api nidrä-vaçam agät | devaçarmäpi vitta-näçät kñutkñäma-kaëöho nañöa-nidras tat sarvaà stré-caritram apaçyat | säpi kaulika-bhäryä yathecchayä devadattena saha surata-sukham anubhüya kasmiàçcit kñaëe sva-gåham ägataya täà näpitém idam äha—ayi ! çivaà bhavatyäù | näyaà päpätmä mama gatäyä utthitaù | näpity äha—çivaà näsikayä vinä çeñasya çarérasya | tad drutaà täà mocaya bandhanäd yävan näyaà mäà paçyati, yena sva-gåhaà gacchämi | tathänuñöhite bhüyo’pi kaulika utthäya täm äha—puàçcali ! kim adyäpi na vadasi ? kià bhüyo’py ato duñöataraà nigrahaà karëa-cchedena karomi ? atha sä sa-kopaà sädhikñepam idam äha—dhiì mahä-müòha ! ko mäà mahä-satéà dharñayituà vyaìgayituà vä samarthaù ? tac chåëvantu sarve’pi loka-päläù |

äditya-candra-hari-çaàkara-väsavädyäù

çaktä na jetum atiduùkha-karäëi yäni | tänéndriyäëi balavanti sudurjayäni ye nirjayanti bhuvane balinas ta eke ||193||

tad yadi mama satétvam asti, manasäpi para-puruño näbhilañitaù, tato devä bhüyo’pi me näsikäà tädåg-rüpäkñatäà kurvantu | athavä yadi mama citte para-puruñasya bhräntir api bhavati, mäà bhasmasän nayantu | evam uktvä bhüyo’pi tam äha—bho durätman ! paçya me satétva-prabhäveëa tädåçy eva näsikä saàvåttä | athäsäv ulmukam ädäya yävat paçyati, tävat tad-rüpäà näsikäà ca bhütale rakta-pravähaà ca mahäntam apaçyat | atha sa vismita-manäs täà bandhanäd vimucya çayyäyäm äropya ca cäöu-çataiù paryatoñayat | devaçarmäpi taà sarva-våttäntam älokya vismita-manä idam äha—

çambarasya ca yä mäyä yä mäyä namucer api | baleù kumbhénasaç caiva sarväs tä yoñito viduù ||194|| hasantaà prahasanty etä rudantaà prarudanty api | apriyaà priya-väkyaiç ca gåhëanti käla-yogataù ||195|| uçanä veda yac chästraà yac ca veda båhaspatiù | stré-buddhyä na viçiñyete täù sma rakñyäù kathaà naraiù ||196|| anåtaà satyam ity ähuù satyaà cäpi tathänåtam | iti yäs täù kathaà véra saàrakñyäù puruñair iha ||197||

anyaträpy uktam—

nätiprasaìgaù pramadäsu käryo necched balaà stréñu vivardhamänam | atiprasaktaiù puruñair yatas täù kréòanti käkair iva lüna-pakñaiù ||198|| sumukhena vadanti vagunä praharanty eva çitena cetasä | madhu tiñöhati väci yoñitäà hådaye hälähalaà mahad-viñam ||199|| ata eva nipéyate’dharo hådayaà muñöibhir eva täòyate | puruñaiù sukha-leça-vaïcitair madhu-lubdhaiù kamalaà yathälibhiù ||200||

api ca— ävartaù saàçayänäm avinaya-bhavanaà pattanaà sähasänäà doñäëäà saànidhänaà kapaöa-çata-mayaà kñetram apratyayänäm | svarga-dvärasya vighnaà naraka-pura-mukhaà sarva-mäyä-karaëòaà stré-yantraà kena såñöaà viñam amåta-mayaà präëi-lokasya päçaù ||201|| kärkaçyaà stanayor dåços taralatälékaà mukhe çläghyate kauöilyaà kaca-saàcaye ca vacane mändyaà trike sthülatä | bhérutvaà hådaye sadaiva kathitaà mäyä-prayogaù priye yäsäà doña-gaëo guëo måga-dåçäà täù syur naräëäà priyäù ||202||

etä hasanti ca rudanti ca kärya-hetor

viçväsayanti ca paraà na ca viçvasanti | tasmän nareëa kula-çéla-samanvitena näryaù çmaçäna-ghaöikä iva varjanéyäù ||203|| tasmän nareëa kulaçélavatä sadaiva näryaù çmaçäna-vaöikä iva varjanéyäù | vyakérëa-kesara-karäla-mukhä mågendrä nägäç ca bhüri-mada-räja-viräjamänäù ||204|| kurvanti tävat prathamaà priyäëi yävan na jänanti naraà prasaktam | jïätvä ca taà manmatha-päça-baddhaà grastämiñaà ménam ivoddharanti ||205|| samudra-vécéva cala-svabhäväù sandhyäbhra-rekheva muhürta-rägäù | striyaù kåtärthäù puruñaà nirarthaà niñpéòotälaktakavat tyajanti ||206|| anåtaà sähasaà mäyä mürkhatvam atilubdhatä | açaucaà nirdayatvaà ca stréëäà doñäù svabhävajäù ||207|| sammohayantimadayanti viòambayanti nirbhartsayanti ramayanti viñädayanti | etäù praviçya saralaà hådayaà naräëäà kià vä na väma-nayanä na samäcaranti ||208|| antar-viña-mayä hy etä bahiç caiva manoramäù | guïjä-phala-samäkärä yoñitaù kena nirmitäù ||209||

evaà cintayatas tasya parivräjakasya sä niçä mahatä kåcchreëäticakräma | sä ca dütikä chinna-näsikä sva-gåhaà gatvä cintayämäsa—kim idänéà kartavyam ? katham etan mahac-chidraà sthagayitavyam ? atha tasyä evaà vicintayantyä bhartä kärya-vaçäd räja-kule paryuñitaù pratyüñe ca sva-gåham abhyupetya dvära-deça-stho vividha-paura-kåtyotsukatayä täm äha—bhadre çéghram änéyatäà kñura-bhäëòaà yena kñaura-karma-karaëäya gacchämi | säpi chinnanäsikä gåha-madhya-sthitaiva kärya-karaëäpekñayä kñura-bhäëòät kñuram ekaà samäkåñya tasyäbhimukhaà preñayämäsa | näpito’py utsukatayä tam ekaà kñuram avalokya kopäviñöaù san tad-abhimukham eva taà kñuraà prähiëot | etasminn antare sä duñöordhva-bähü vidhäya phutakartu-manä gåhän niçcakräma | aho paçyata päpenänena mama sad-äcära-vartinyäù näsikä-cchedo vihitaù | tat-pariträyatäà pariträyatäm |

aträntare räja-puruñäù samabhyetya taà näpitaà laguòa-prahärair jarjarékåtya dåòha-bandhanair baddhvä tayä chinnanäsikayä saha dharmädhikaraëa-sthänaà nétvä sabhyän ücuù—çåëvantu bhavantaù sabhäsadaù | anena näpitenäparädhaà vinä stré-ratnam etad vyaìgitam | tad asya yad yujyate tat kriyatäm | ity abhihite sabhyä ücuù—re näpita ! kim-arthaà tvayä bhäryä vyaìgitä | kim anayä para-puruño’bhilañitaù | unta svit präëa-drohaù kåtaù, kià vä caurya-karmäcaritam | tat kathyatäm asyä aparädhaù ? näpito’pi prahära-péòita-tanur vaktuà na çaçäka | atha taà tüñëéàbhütaà dåñövä punar ücuù—aho, satyam etad räja-puruñäëäà vacaù | päpätmäyam | aneneyaà nirdoñä varäké düñitä | uktaà ca—

bhinna-svara-mukha-varëaù çaìkita-dåñöiù samutpatita-tejäù | bhavati hi päpaà kåtvä sva-karma-santräsitaù puruñaù ||210||

tathä ca—

äyäti skhalitaiù pädair mukha-vaivarëya-saàyutaù | laläöa-sveda-bhäg bhüri-gadgadaà bhäñate vacaù ||211|| adho-dåñöir vadet kåtvä päpaà präptaù sabhäà naraù | tasmäd yatnät parijïeyäç cihnair etair vicakñaëaiù ||212||

anyac ca—

prasanna-vadano dåñöaù spañöa-väkyaù saroña-dåk | sabhäyäà vakti sämarñaà sävañöambho naraù çuciù ||213||

tad eña duñöa-caritra-lakñaëo dåçyate | stré-dharñaëäd vadhya iti | tac chüléyäm äropyatäm iti | atha vadhya-sthäne néyamänaà tam avalokya deva-çarmä tän dharmädhikåtän gatvä proväca—bho bhoù, anyänyenaiña varäko vadhyate näpitaù | sädhu-samäcära eñaù | tac chrüyatäà me väkyam—jambüko huòu-yuddhena iti | atha te sabhyä ücuù—bho bhagavan ! katham etat ? tato devaçarmä teñäà trayäëäm api våttäntaà vistareëäkathayat | tad äkarëya suvismita-manasas te näpitaà vimocya mithaù procuù—aho !

avadhyä brähmaëä gävo striyo bäläç ca jïätayaù | yeñäà cännäni bhuïjéta ye ca syuù çaraëägatäù ||214||

tad asyä näsikä-cchedaù sva-karmaëä hi saàvåttaù | tato räja-nigrahas tu karëa-cchedaù käryaù | tathänuñöhite devaçarmäpi vitta-näça-samudbhüta-çoka-rahitaù punar api svakéyaà maöhäyatanaà jagäma | ato’haà bravémi—jambüko huòu-yuddhena (1.174) iti | karaöaka äha—evaà-vidhe vyatikare kià kartavyam ävayoù ?

damanako’bravét—evaà-vidhe’pi samaye mama buddhi-sphuraëaà bhaviñyati, yena saïjévakaà prabhor viçleñayiñyämi | uktaà ca, yataù—

ekaà hanyän na vä hanyäd iñuù kñipto dhanuñmatä | präjïena tu matiù kñiptä hanyäd garbha-gatän api ||215||

tad ahaà mäyä-prapaïcena guptam äçritya taà sphoöayiñyämi | karaöaka äha—bhadra, yadi katham api tava mäyä-praveçaà piìgalako jïäsyati, saïjévako vä tadä nünaà vighäta eva | so’bravét—täta, maivaà vada | güòha-buddhibhir äpat-käle vidhure’pi daive buddhiù prayoktavyä | nodyamas tyäjyaù | kadäcid ghuëäkñara-nyäyena buddheù sämräjyaà bhavati | uktaà ca—

tyäjyaà na dhairyaà vidhure’pi daive dhairyät kadäcit sthitm äpnuyät saù | yäte samudre’pi hi pota-bhaìge säàyätriko väïchati karma eva ||216||

tathä ca— udyoginaà satatam atra sameti lakñmér daivaà hi daivam iti käpuruñä vadanti | daivaà nihatya kuru pauruñam ätma-çaktyä yatne kåte yadi na sidhyati ko’tra doñaù ||217||

tad evaà jïätvä sugüòha-buddhi-prabhäveëa yathä tau dväv api na jïäsyataù, tathä mitho viyojayiñyämi | uktaà ca—

suprayuktasya dambhasya brahmäpy antaà na gacchati | kauliko viñëu-rüpeëa räja-kanyäà niñevate ||218||

karaöaka äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 5

kaulika-rathakära-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne kaulika-rathakärau mitre prativasataù sma | tatra ca bälyät-prabhåti sahacäriëau parasparam atéva sneha-parau sadaika-sthäna-vihäriëau kälaà nayataù | atha kadäcit taträdhiñöhäne kasmiàçcid deväyatane yäträ-mahotsavaù saàvåttaù | tatra ca naöa-nartaka-cäraëa-saìkule nänä-deçägata-janävåte tau sahacarau bhramantau käïcid räja-

kanyäà kareëukärüòhäà sarva-lakñaëa-sanäthäà kaïcuki-varña-dhara-pariväritäà devatä-darçanärthaà samäyätäà dåñöavantau | athäsau kaulikas täà dåñövä viñärdita iva duñöa-graha-gåhéta iiva käma-çarair hanyamänaù sahasä bhütale nipapäta | atha taà tad-avastham avalokya rathakäras tad-duùkha-duùkhita äpta-puruñais taà samutkñipya sva-gåham änäyayat | tatra ca vividhaiù çétopacäraiç cikitsakopadiñöair mantra-vädibhir upacaryamäëaiç cirät kathaàcit sa-cetano babhüva | tato rathakäreëa påñöaù—bho mitra ! kim evaà tvam akasmäd vicetanaù saïjätaù ? tat kathyatäm ätma-svarüpam ? sa äha—vayasya ! yady evaà tac chåëu me rahasyaà yena sarväm ätma-vedanäà te vadämi | yadi tvaà mäà suhådaà manyase tataù käñöha-pradänena prasädaù kriyatäm | kñamyatäà yad vä kiïcit praëay>atirekäd ayuktaà tava mayänuñöhitam | so’pi tad äkarëya bäñpa-pihita-nayanaù sa-gadgadam uväca—vayasya, yat kiïcid duùkha-käraëaà tad vada yena pratékäraù kriyate, yadi çakyate kartum | uktaà ca—

auñadhärtha-sumanträëäà buddheç caiva mahätmanäm | asädhyaà nästi loke’tra yad brahmäëòasya madhyagam ||219||

tad eñäà caturëäà yadi sädhyaà bhaviñyati tadähaà sädhayiñyämi | kaulika äha—vayasya, eteñäm anyeñäm api sahasräëäm upäyänäm asädhyaà tan me duùkham | tasmän mama maraëe mä käla-kñepaà kuru | rathakära äha—bho mitra ! yadyapy asädhyaà tathäpi nivedaya yenäham api tad asädhyaà matvä tvayä samaà vahnau praviçämi | na kñaëam api tvad-viyogaà sahiñye | eña me niçcayaù | kaulika äha—vayasya, yäsau räja-kanyä kareëum ärüòhä tatrotsave dåñöä, tasyä darçanänantaraà makara-dhvajena mameyam avasthä vihitä | tan na çaknomi tad-vedanäà soòhum | tathä coktam—

mattebha-kumbha-pariëähini kuìkumärdre tasyäù payodhara-yuge rati-kheda-khinnaù | vakño nidhäya bhuja-païjara-madhya-varté svapsye kadä kñaëam aväpya tadéya-saìgam ||220||

tathä ca—

rägé bimbädharo’sau stana-kalaça-yugaà yauvanärüòha-garvaà nécä näbhiù prakåtyä kuöilakam alakaà svalpakaà cäpi madhyam | kurvatv etäni näma prasabham iha manaç cintitäny äçu khedaà yan mäà tasyäù kapolau dahata iti muhuù svacchakau tan na yuktam ||221||

rathakäro’py evaà sa-kämaà tad-vacanam äkarëya sa-smitam idam äha—vayasya ! yady evaà tarhi diñöyä siddhaà naù prayojanam | tad adyaiva tayä saha samägamaù kriyatäm iti | kaulika äha—vayasya, yatra kanyäntaùpure väyuà muktvä nänyasya praveço’sti tatra rakñä-puruñädhiñöhite kathaà mama tasyä saha samägamaù ? tat kià mäm asatya-vacanena viòambayasi ? rathakära äha—mitra, paçya me buddhi-balam | evam abhidhäya tat-kñaëät kéla-saïcäriëaà vainateyaà bähu-yugalaà väyuja-våkña-däruëä çaìkha-cakra-gadä-padmänvitaà sa-kiréöa-kaustubham aghaöayan | tatas tasmin kaulikaà samäropya viñëu-cihnitaà kåtvä kéla-saïcaraëa-vijïänaà ca darçayitvä proväca—vayasya, anena viñëu-rüpeëa gatvä kanyäntaùpure niçéthe täà räjakanyäm ekäkinéà sapta-bhümika-präsäda-pränta-gatäà mugdha-svabhäväà tväà väsudevaà manyamänäà svakéya-mithyä-vakroktibhé raïjayitvä vätsyäyanokta-vidhinä bhaja | kauliko’pi tad äkarëya tathä-rüpas tatra gatvä täm äha—räja-putri, suptä kià vä jägarñi ? ahaà tava kåte samudrät sänurägo lakñméà vihäyaivägataù | tat kriyatäà mayä saha samägamaù iti | säpi garuòärüòhaà caturbhujaà säyudhaà kaustubhopetam avalokya sa-vismayä çayanäd utthäya proväca—bhagavan ! ahaà mänuñé kéöikäçuciù | bhagaväàs trailokya-pävano vandanéyaç ca | tat katham etad yujyate | kaulika äha—subhage, satyam abhihitaà bhavatyä | paraà kià tu rädhä näma me bhäryä gopa-kula-prasütä prathama äsét | sä tvam aträvatérëä | tenäham aträyätaù | ity uktä sä präha—bhagavan, yady evaà tan me tätaà prärthaya | so’py avikalpaà mäà tubhyaà prayacchati | kaulika äha—subhage, nähaà darçana-pathaà mänuñäëäà gacchämi | kià punar äläpa-karaëam | tvaà gändharveëa vivähenätmänaà prayaccha | no cec chäpaà dattvä sänvayaà te pitaraà bhasmasät kariñyämi iti | evam abhidhäya garuòäd avatérya savye päëau gåhétvä täà sabhayäà salajjäà vepamänäà çayyäyäm änayat | tataç ca rätri-çeñaà yävad vätsyäyanokta-vidhinä niñevya pratyüñe sva-gåham alakñito jagäma | evaà tasya täà nityaà sevamänasya kälo yäti | atha kadäcit kaïcukinas tasyä adharoñöha-praväla-khaëòanaà dåñövä mithaù procuù—aho ! paçyatäsyä räja-kanyäyäù puruñopabhuktäyä iva çarérävayavä vibhävyante | tat katham ayaà surakñite’py asmin gåha evaàvidho vyavahäraù | tad räjïe nivedayämaù | evaà niçcitya sarve sametya räjänaà procuù—deva ! vayaà na vidmaù | paraà surakñite’pi kanyäntaù-pure kaçcit praviçati | tad devaù pramäëam iti | tac chrutvä räjätéva vyäkulita-citto vyacintayat—

putréti jätä mahatéha cintä kasmai pradeyeti mahän vitarkaù | dattvä sukhaà präpsyati vä na veti kanyä-pitåtvaà khalu näma kañöam ||222|| nadyaç ca näryaç ca sadåk-prabhäväs tulyäni küläni kuläni täsäm | toyaiç ca doñaiç ca nipätayanti nadyo hi küläni kuläni näryaù ||223|| janané-mano harati jätavaté parivardhate saha çucä suhådäm | para-sätkåtäpi kurute malinaà durita-kramä duhitaro vipadaù ||224||

evaà bahu-vidhaà vicintya devéà rahaù-sthäà proväca—devi, jïäyatäà kim ete kaïcukino vadanti ? tasya kåtäntaù kupito yenaitad evaà kriyate | devy api tad äkarëya vyäkulé-bhütä satvaraà kanyäntaùpure gatvä täà khaëòitädharäà nakha-vilikhita-çarérävayaväà duhitaram apaçyat | äha ca—äù päpe ! kula-kalaìka-käriëi ! kim eva çéla-khaëòanaà kåtam | ko’yaà kåtäntävalokitas tvat-sakäçam abhyeti | tat kathyatäà mamägre satyam | iti kopäöopa-visaìkaöaà vadatyäà mätari räja-putré bhaya-lajjänatänanaà proväca—amba, säkñän näräyaëaù pratyahaà garuòärüòho niçi samäyäti | ced asatyaà mama väkyam, tat sva-cakñuñä vilokayatu niguòhatarä niçéthe bhagavantaà ramä-käntam | tac chrutvä säpi prahasita-vadanä pulakäìkita-sarväìgé satvaraà räjänam üce—deva, diñöyä vardhase | nityam eva niçéthe bhagavän näräyaëaù kanyakä-pärçve’bhyeti | tena gändharva-vivähena sä vivähitä | tad adya tvayä mayä ca rätrau vätäyana-gatäbhyäà niçéthe drañöavyaù | yato na sa mänuñaiù sahäläpaà karoti | tac chrutvä harñitasya räjïas tad dinaà varña-çata-präyam iva kathaïcij jagäma | tatas tu rätrau nibhåto bhütvä räjïé-sahito räjä vätäyanas-stho gaganäsakta-dåñöir yävat tiñöhati, tävat tasmin samaye garuòärüòhaà taà çaìka-cakra-gadä-padma-hastaà yathokta-cihnäìkitaà vyomno’vatarantaà näräyaëam apaçyat | tataù sudhä-püra-plävitam ivätmänaà manyamänas täm uväca—priye ! nästy anyo dhanyataro loke mattas tvattaç ca | tat prasütià näräyaëo bhajate | tat-siddhäù sarve’smäkaà manorathäù | adhunä jämätå-prabhäveëa sakaläm api vasumatéà vaçyäà kariñyämi | evaà niçcitya sarvaiù sémädhipaiù saha maryädä-vyatikramam akarot | te ca taà maryädä-vyatikrameëa vartamänam älokya sarve sametya tena saha vigrahaà cakruù |

aträntare sa räjä devé-mukhena täà duhitaram uväca—putri, tvayi duhitari vartamänäyäà näräyaëe bhagavati jämätari sthite tat kim evaà yujyate yat sarve pärthivä mayä saha vigrahaà kurvanti | tat sambodhyo’dya tvayä nija-bhartä, yathä mama çatrün vyäpädayati | tatas tayä sa kauliko rätrau sa-vinayam abhihitaù—bhagavan, tvayi jämätari sthite mama täto yac chatrubhiù paribhüyate tan na yuktam | tat prasädaà kåtvä sarväàs tän çatrün vyäpädaya | kaulika äha—subhage ! kiyan-mäträs tv ete tava pituù çatravaù | tad-viçvastä bhava | kñaëenäpi sudarçana-cakreëa sarväàs tilaçaù khaëòayiñyämi | atha gacchatä kälena sarva-deçaà çatrubhir udväsya sa räjä präkära-çeñaù kåtaù | tathäpi väsudeva-rüpa-dharaà kaulikam ajänan räja nityam eva viçeñataù karpüräguru-kastürikädi-parimala-viçeñän nänä-prakära-vastra-puñpa-bhakñya-peyäàç ca preñayan duhitå-mukhena tam üce—bhagavan, prabhäte nünaà sthäna-bhaìgo bhaviñyati | yato yavasendhana-kñayaù saïjätas tathä sarvo’pi janaù prahärair jarjarita-dehaù saàvåtto yoddhum akñamaù pracuro måtaç ca | tad evaà jïätvätra käle yad ucitaà bhavati tad vidheyam iti | tac chrutvä kauliko’py acintayat—sthäna-bhaìge jäte mamänayä saha viyogo bhaviñyati ‘ tasmäd garuòam äruhya säyudham ätmänam äkäçe darçayämi | kadäcin mäà väsudevaà manyamänäs te säçaìkä räjïo yoddhåbhir hanyate | uktaà ca—

nirviñeëäpi sarpeëa kartavyä mahaté phaëä | viñaà bhavatu vä mäbhüt phaëäöopo bhayaìkaraù ||225||

atha yadi mama sthänärtham udyatasya måtyur bhaviñyati tad api sundarataram | uktaà ca—

gaväm arthe brähmaëärthe svämy-arthe svékåte’thavä | sthänärthe yas tyajet präëäàs tasya lokäù sanätanäù ||226|| candre maëòala-saàsthe vigåhyate rähuëä dinädhéçaù | çaraëägatena särdhaà vipad api tejasvinä çläghyä ||227||

evaà niçcitya pratyüñe danta-dhävanaà kåtvä täà proväca—subhage ! samastaiù çatrubhir hatair annaà pänaà cäsvädayiñyämi | kià bahunä, tvayäpi saha saìgamaà tataù kariñyämi | paraà väcyas tvayätma-pitä yat prabhäte prabhütena sainyena saha nagarän niñkramya yoddhavyam | ahaà cäkäça-sthita eva sarväàs tän nistejasaù kariñyämi | paçcät sukhena bhavatä hantavyäù yadi punar ahaà tän svayam eva südayämi tat teñäà päpätmanäà vaikuëöhéyä gatiù syät | tasmät te tathä kartavyä yathä paläyanto hanyamänäù svargaà na gacchanti | säpi tad äkarëya pituù samépaà gatvä sarvaà våttäntaà nyavedayat | räjäpi tasyä väkyaà çraddadhänaù pratyüñe samutthäya samunnaddha-sainyo yuddhärthaà niçcakräma | kauliko’pi maraëe kåta-niçcayaç cäpa-päëir gagana-gatir garuòärüòho yuddhäya prasthitaù |

aträntare bhagavatä näräyaëenätétänägata-vartamäna-vedinä, småta-mätro vainateyaù sampräpto vihasya proktaù—bho garutman ! jänäsi tvaà yan mama rüpeëa kauliko däru-maya-garuòe samärüòho räja-kanyäà kämayate | so’bravét—deva, sarvaà jïäyate tac ceñöitam | tat kià kurmaù sämpratam ? çré-bhagavän äha—adya kauliko maraëe kåta-niçcayo vihita-niyamo yuddhärthe vinirgataù sa nünaà pradhäna-kñatriyair militvä väsudevo garuòaç ca nipätitaù | tataù paraà loko’yam ävayoù püjäà na kariñyati | tatas tvaà drutataraà tatra däru-maya-garuòe saìkramaëaà kuru | aham api kaulika-çarére praveçaà kariñyämi | yena sa çatrün vyäpädayati | tataç ca çatru-vadhäd ävayor mähätmya-våddhiù syät | atha garuòe tatheti pratipanne çré-bhagavan-näräyaëas tac-charére saìkramaëam akarot | tato bhagavan-mähätmyena gagana-sthaù sa kaulikaù çaìkha-cakra-gadä-cäpa-cihnitaù kñaëäd eva lélayaiva samastän api pradhäna-kñatriyän nistejasaç cakära | tatas tena räjïä sva-sainya-parivåtena saìgräme jitä nihatäç ca te sarve’pi çatravaù | jätaç ca loka-madhye pravädo, yathä—anena viñëu-jämätå-prabhäveëa sarve çatravo nihatä iti | kauliko’pi tän hatän dåñövä pramudita-manä gaganäd avatérëaù san, yävad räjämätya-paura-lokäs taà nagara-västavyaà kaulikaà paçyanti tataù påñöaù kim etad iti | tataù so’pi müläd ärabhya sarvaà präg-våttäntaà nyavedayat | tataç ca kaulika-sähasänuraïjita-manasä çatru-vadhäd aväpta-tejasä räjïä sä räja-kanyä sakala-jana-pratyakñaà viväha-vidhinä tasmai samarpitä deçaç ca pradattaù | kauliko’pi tayä särdhaà païca-prakäraà jéva-loka-säraà viñaya-sukham anubhavan kälaà ninäya | atas tücyate suprayuktasya dambhasya (218) iti |

--o)0(o-- tac chrutvä karaöaka äha—bhadra, asty evam | paraà tathäpi mahan me bhayam | yato buddhimän saïjévako raudraç ca siàhaù | yadyapi te buddhi-prägalbhyaà tathäpi tvaà piìgalakät taà viyojayitum asamartha eva | damanaka äha—bhrätaù ! asamartho’pi samartha eva | uktaà ca—

upäyena hi yac chakyaà na tac chakyaà paräkramaiù | käké kanaka-sütreëa kåñëa-sarpam aghätayat ||228||

karaöaka äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 6

väyasa-dampati-kathä

asti kasmiàçcit pradeçe mahän nyagrodha-pädapaù | tatra väyasa-dampaté prativasataù sma | atha tayoù prasava-käle våkña-vivarän niñkramya kåñëa-sarpaù sadaiva tad-apatyäni bhakñayati | tatas tau nirvedäd anya-våkña-müla-niväsinaà priya-suhådaà çågälaà gatvocatuù—bhadra ! kim evaàvidhe saïjäta ävayoù kartavyaà bhavati | evaà tävad duñöätmä kåñëa-sarpo våkña-vivarän nirgatyävayor bälakän bhakñayati | tat kathyatäà tad-rakñärthaà kaçcid upäyaù |

yasya kñetraà nadé-tére bhäryä ca para-saìgatä | sa-sarpe ca gåhe väsaù kathaà syät tasya nirvåtiù ||229||

anyac ca— sarpa-yukte gåhe väso måtyur eva na saàçayaù | yad grämänte vaset sarpas tasya syät präëa-saàçayaù ||230||

asmäkam api tatra-sthitänäà pratidinaà präëa-saàçayaù | sa äha—nätra viñaye svalpo’pi viñädaù käryaù | nünaà sa lubdho nopäyam antareëa vadhyaù syät |

upäyena jayo yädåg ripos tädåì na hetibhiù | upäya-jïo’lpa-käyo’pi na çüraiù paribhüyate ||231||

tathä ca—

bhakñayitvä bahün matsyän uttamädhama-madhyamän | atilaulyäd bakaù kaçcin måtaù karkaöaka-grahät ||232||

täv ücatuù—katham etat ? so’bravét—

kathä 7

baka-kuléraka-kathä asti kasmiàçcid vana-pradeçe nänä-jala-cara-sanäthaà mahat saraù | tatra ca kåtäçrayo baka eko våddha-bhävam upägato matsyän vyäpädayitum asamarthaù | tataç ca kñutkñäma-kaëöhaù saras-tére upaviñöo muktä-phala-prakara-sadåçair açru-pravähair dharä-talam abhiñiïcan ruroda | ekaù kulérako nänä-jala-cara-sametaù sametya tasya duùkhena duùkhitaù sädaram idam üce—mäma ! kim adya tvayä nähära-våttir anuñöhéyate ? kevalam açru-pürëa-neträbhyäà sa-niùçväsena sthéyate | sa äha—vatsa ! satyam upalakñitaà bhavatä | mayä hi matsyädanaà prati parama-vairägyatayä sämprataà präyopaveçanaà kåtam | tenähaà samépägatän api matsyän na bhakñayämi |

kulérakas tac chrutvä präha—mäma, kià tad vairägya-käraëam ? sa präha—vatsa, aham asmin sarasi jäto våddhià gataç ca | tan mayaitac chrutaà yad dvädaça-varñikyänävåñöiù sampadyate lagnä | kuléraka äha—kasmät tac chrutam ? baka äha—daivajïa-mukhäd eña çanaiçcaro hi rohiëé-çakaöaà bhittvä bhaumaà çakraà ca prayäsyati | uktaà ca varäha-mihireëa—

yadi bhinte sürya-suto rohiëyäù çakaöam iha loke | dvädaça varñäëi tadä nahi varñati väsavau bhümau ||233||

tathä ca—

präjäpatye çakaöe bhinne kåtvaiva pätakaà vasudhä | bhasmästhi-çakaläkérëä käpälikam iva vrataà dhatte ||234||

tathä ca— rohiëé-çakaöam arka-nandanaç ced bhinnatti rudhiro’thavä çaçé | kià vadämi tad-aniñöa-sägare sarva-lokam upayäti saìkñayaù ||235|| rohiëé-çakaöa-madhya-saàsthite candram asya çaraëé-kåtä janäù | kväpi yänti çiçupäcitäçanäù sürya-tapta-bhidurämbu-päyinaù ||236||

tad etat saraù svalpa-toyaà vartate | çéghraà çoñaà yäsyati | asmin çuñke yaiù sahähaà våddhià gataù, sadaiva kréòitaç ca, te sarve toyäbhävän näçaà yäsyanti | tat teñäà viyogaà drañöum aham asamarthaù | tenaitat präyopaveçanaà kåtam | sämprataà sarveñäà svalpa-jaläçayänäà jalacarä guru-jaläçayeñu sva-svajanair néyante | kecic ca makara-godhä-çiçumära-jalahasti-prabhåtayaù svayam eva gacchanti | atra punaù sarasi ye jalacaräs te niçcintäù santi, tenähaà viçeñäd rodimi yad béja-çesa-mätram apy atra noddhariñyati | tataù sa tad äkarëyänyeñäm api jalacaräëäà tat tasya vacanaà nivedayämäsa | atha te sarve bhaya-trasta-manaso matsya-kacchapa-prabhåtayas tam abhyupetya papracchuù—mäma ! asti kaçcid upäyo yenäsmäkaà rakñä bhavati ? baka äha—asty asya jaläçayasya nätidüre prabhüta-jala-sanäthaà saraù padminé-khaëòa-maëòitaà yac caturviàçaty api varñäëäm avåñöyä na çoñam eñyati | tad yadi mama påñöhaà kaçcid ärohati, tad ahaà taà tatra nayämi | atha te tatra viçväsam äpannäù, täta mätula bhrätaù iti bruväëäù ahaà pürvam ahaà pürvam iti samantät paritasthuù | so’pi duñöäçayaù krameëa tän påñöha äropya jaläçayasya nätidüre

çiläà samäsädya tasyäm äkñipya svecchayä bhakñayitvä bhüyo’pi jaläçayaà samäsädya jalacarëäëäà mithyä-värtä—sandeçakair manäàsi raïjayan nityam evähära-våttim akarot | anyasmin dine ca kulérakeëoktaù—mäma ! mayä saha te prathamaù sneha-sambhäñaù saïjätaù | tat kià mäà parityajyänyän nayasi ? tasmäd adya me präëa-träëaà kuru | tad äkarëya so’pi duñöäçayaç cintitavän—nirviëëo’haà matsya-mäàsädanena tad adyainaà kulérakaà vyaïjana-sthäne karomi | iti vicintya taà påñöe samäropya täà vadhya-çiläm uddiçya prasthitaù | kulérako’pi düräd evästhi-parvataà çiläçrayam avalokya mastyästhéni parijïäya tam apåcchat—mäma, kiyad düre sa jaläçayaù ? madéya-bhäreëätiçräntas tvam | tat kathaya | so’pi manda-dhér jalacaro’yam iti matvä sthale na prabhavatéti sa-smitam idam äha—kuléraka, kuto’nyo jaläçayaù ? mama präëa-yätreyam | tasmät smaryatäm ätmano’bhéñöa-devatä | tväm apy anyäà çiläyäà nikñipya bhakñayiñyämi | ity uktavati tasmin sva-vadana-daàça-dvayena måëäla-näla-dhavaläyäà mådu-gréväyäà gåhéto måtaç ca | atha sa täà baka-gréväà samädäya çanaiù çanais taj jaläçayam äsasäda | tataù sarvair eva jalacaraiù påñöaù—bhoù kuléraka ! kià nivåttas tvam ? sa mätulo’pi näyätaù | tat kià cirayati ? vayaà sarve sotksukäù kåta-kñaëäs tiñöhämaù | evaà tair abhihite kulérako’pi vihasyoväca—mürkhäù ! sarve jalacaräs tena mithyä-vädinä vaïcayitvä nätidüre çilä-tale prakñipya bhakñitäù | tan mamäyuù-çeñatayä tasya viçväsa-ghätakasyäbhipräyaà jïätvä gréveyam änétä | tad alaà sambhrameëa | adhunä sarva-jala-caräëäà kñemaà bhaviñyati | ato’haà bravémi—bhakñayitvä bahün matsyän iti | väyasa äha—bhadra ! tat kathaya kathaà sa duñöa-sarpo vadham upaiñyati | çågäla äha—gacchatu bhavän kaïcin nagaraà räjädhiñöhänam | tatra kasyäpi dhanino räjämätyädeù pramädinaù kanaka-sütraà häraà vä gåhétvä tat-koöare prakñipa, yena sarpas tad-grahaëena vadhyate | tat-kñaëät käkaù käké ca tad äkarëyätmecchayotpatitau | tataç ca käké kiïcit saraù präpya yävat paçyati, tävat tan-madhye kasyacid räjïo’ntaùpuraà jaläsannaà nyasta-kanaka-sütraà mukta-muktähära-vasträbharaëaà jala-kréòäà kurute | atha sä väyasé kanaka-sütram ekam ädäya sva-gåhäbhimukhaà pratasthe | tataç ca kaïcukino varña-varäç ca tan-néyamänam upalakñya gåhéta-laguòäù satvaram anuyayuù | käky api sarpa-koöare tat-kanaka-sütraà prakñipya sudüram avasthitä | atha yävad räja-puruñäs taà våkñam äruhya tat-koöaram avalokayanti, tävat kåñëa-sarpaù prasärita-bhogas tiñöhati | tatas taà laguòa-prahäreëa hatvä kanaka-sütram ädäya yathäbhilañitaà sthänaà gatäù | väyasa-dampaté api tataù paraà sukhena vasataù | ato’haà bravémi—upäyena hi yat kuryät iti |

--o)0(o--

tan na kiàcid iha buddhimatäm asädhyam asti | uktaà ca—

yasya buddhir balaà tasya nirbuddhes tu kuto balam | vane siàho madonmattaù çaçakena nipätitaù ||237||

karaöaka äha—katham etat ? sa äha—

kathä 8

bhäsurakäkhya-siàha-kathä kasmiàçcid vane bhäsurako näma siàhaù prativasati sma | athäsau véryätirekän nityam evänekän måga-çaçakädén vyäpädayan nopararäma | athänyedyus tad-vanajäù sarve säraìga-varäha-mahiña-çaçakädayo militvä tam abhyupetya procuù—svämin ! kim anena sakala-måga-vadhena nityam eva, yatas tavaikenäpi mågeëa tåptir bhavati tat kriyatäm asmäbhiù saha samaya-dharmaù | adya-prabhåti tavätropaviñöasya jäti-krameëa pratidinam eko mågo bhakñaëärthaà sameñyati | evaà kåte tava tävat präëa-yäträ kleçaà vinäpi bhaviñyati | asmäkaà ca punaù sarvocchedanaà na syät | tad eña räja-dharmo’nuñöhéyatäm | uktaà ca—

çanaiù çanaiç ca yo räjyam upabhuìkte yathä-balam | rasäyanam iva präjïaù sa puñöià paramäà vrajet ||238|| vidhinä mantra-yuktena rükñäpi mathitäpi ca | prayacchati phalaà bhümir araëéva hutäçanam ||239|| prajänäà pälanaà çasyaà svarga-koçasya vardhanam | péòanaà dharma-näçäya päpäyäyaçase sthitam ||240|| gopälena prajädhenor vitta-dugdhaà çanaiù çanaiù | pälanät poñaëäd grähyaà nyäyyäà våttià samäcaret ||241|| ajäm iva prajäà mohäd yo hanyät påthivé-patim | tasyaikä jäyate tåptir na dvitéyä kathaïcana ||242|| phalärthé nåpatir lokän pälayed yatnam ästhitaù | däna-mänädi-toyena mäläkäro'ìkurän iva ||243|| nåpa-dépo dhana-snehaà prajäbhyaù saàharann api | äntara-sthair guëaiù çubhrair lakñyate naiva kenacit ||244|| yathä gaur duhyate käle pälyate ca tathä prajäù | sicyate céyate caiva latä puñpa-phala-pradä ||245|| yathä béjäìkuraù sükñmaù prayatnenäbhirakñitaù | phala-prado bhavet käle tadval lokaù surakñitaù ||246|| hiraëya-dhänya-ratnäni yänäni vividhäni ca | tathänyad api yat kiïcit prajäbhyaù syän mahépateù ||247||

lokänugraha-kartäraù pravardhante nareçvaräù | lokänäà saìkñayäc caiva kñayaà yänti na saàçayaù ||248||

atha teñäà tad-vacanam äkarëya bhäsuraka äha—aho satyam abhihitaà bhavadbhiù | paraà yadi mamopaviñöasyätra nityam eva naikaù çväpadaù samägamiñyati | tan nünaà sarvän api bhakñayiñyämi | atha te tathaiva pratijïäya nirvåti-bhäjas tatraiva vane nirbhayäù paryaöanti | ekaç ca pratidinaà krameëa yäti | våddho vä, vairägya-yukto vä, çoka-grasto vä, putra-kalatra-näça-bhéto vä, teñäà madhyät tasya bhojanärthaà madhyähna-samaya upatiñöhate | atha kadäcij jäti-kramäc chaçakasyävasaraù samäyätaù | sa samasta-mågaiù prerito'nicchann api mandaà mandaà gatvä tasya vadhopäyaà cintayan velätikramaà kåtvävyäkulita-hådayo yävad gacchati tävan-märge gacchatä küpaù sandåñöaù | yävat küpopari päti tävat küpa-madhya ätmanaù pratibimbaà dadarça | dåñövä ca tena hådaye cintitam—yad bhävya upäyo'sti | ahaà bhäsurakaà prakopya sva-buddhyäsmin küpe pätayiñyämi | athäsau dina-çeñe bhäsuraka-samépaà präptaù | siàho'pi velätikrameëa kñutkñäma-kaëöhaù kopäviñöaù såkkaëé parilelihad vyacintayat—aho ! pratär-ähäräya niùsattvaà vanaà mayä kartavyam | evaà cintayatas tasya çaçako mandaà mandaà gatvä praëamya tasyägre sthitaù | atha taà prajvalitätmä bhäsurako bhartsayann äha—re çaçakädhama ekas tävat tvaà laghuù präpto'parato velätikrameëa | tad asmäd aparädhät tväà nipätya prätaù sakaläny api måga-kuläny ucchedayiñyämi | atha çaçakaù sa-vinayaà proväca—svämin ! näparädho mama | na ca sattvänäm | tac chrüyatäà käraëam | siàha äha—satvaraà nivedaya yävan mama daàñöräntargato na bhavän bhaviñyati iti | çaçaka äha—svämin, samasta-mågair adya jäti-krameëa mama laghutarasya prastävaà vijïäya tato'haà païca-çaçakaiù samaà preñitaù | tataç cäham ägacchenn antaräle mahatä kenacid apareëa siàhena vivarän nirgatyäbhihitaù—abhéñöa-devatäà smarata | tato mayäbhihitam—vayaà sväminon bhäsuraka-siàhasya sakäçam ähärärthaà samaya-dharmeëa gacchämaù | tatas tenäbhihitam—yady evaà tarhi madéyam etad-vanam | mayä saha samaya-dharmeëa samastair api çväpadair vartitavyam | cora-rüpé sa bhäsurakaù | atha yadi so'tra räjä | viçväsa-sthäne caturaù çaçakän atra dhåtvä tam ähüya drutataram ägaccha | yena yaù kaçcid ävayor madhyät paräkrameëa räjä bhaviñyati sa sarvän etän bhakñayiñyati iti | tato'haà tenädiñöaù svämi-sakäçam abhyägataù | etad velä vyatikrama-käraëam | tad atra svämé pramäëam | tac chrutvä bhäsuraka äha—bhadra, yady evaà tat satvaraà darçaya me taà caura-siàhaù yenähaà måga-kopaà tasyopari kñiptvä svastho bhavämi | uktaà ca—

bhümir mitraà hiraëyaà ca vigrahasya phala-trayam | nästy ekam api yady eñäà na taà kuryät kathaïcana ||249|| yatra na syät phalaà bhüri yatra casyät paräbhavaù | na tatra matimän yuddhaà samutpädya samäcaret ||250||

çaçäka äha—svämin ! satyam idam | sva-bhümi-hetoù paribhaväc ca yudhyante kñatriyäù | paraà sa durgäçrayaù durgän niñkramya vayaà tena viñkambhitäù | tato durgastho duùsadhyo bhavati ripuù | uktaà ca—

na gajänäà sahasreëa na ca lakñeëa väjinäm | yat kåtyaà sidhyati räjïäà durgeëaikena vigrahe ||251|| çatam eko'pi saàdhatte präkärastho dhanurdharaù | tasmäd durgaà praçaàsanti nétiçästravicakñaëäù ||252|| purä guroù samädeçädd hiraëyakaçipor bhayät | çakreëa vihitaà durgaà prabhäväd viçvakarmaëaù ||253|| tenäpi ca varo datto yasya durgaà sa bhüpatiù | vijayé syät tato bhümau durgäëi syuù sahasraçaù ||254|| daàñörävirahito nägo madahéno yathä gajaù | sarveñäà jäyate vaçyo durgahénas tathä nåpaù ||255||

tac chrutvä bhäsuraka äha | bhadra durgastham api darçaya taà caura-siàhaà yena vyäpädayämi | uktaà ca—

jäta-mätraà na yaù çatruà rogaà ca praçamaà nayet | mahäbalo'pi tenaiva våddhià präpya sa hanyate ||256||

tathä ca— uttiñöhamänas tu paro nopekñyaù pathyam icchatä | samau hi çiñöair ämnätau vartsyantäv ämayaù sa ca ||257||

api ca— upekñitaù kñéëa-balo'pi çatruù pramäda-doñät puruñair madändhaiù | sädhyo'pi bhütvä prathamaà tato'säv asädhyatäà vyädhir iva prayäti ||258||

tathä ca— ätmanaù çaktim udvékñya manotsähaà ca yo vrajet | bahün hanti sa eko'pi kñatriyän bhärgavo yathä ||259||

çaçaka äha—asty etat | tathäpi balavän sa mayä dåñöaù | tan na yujyate sväminas tasya tasya sämarthyam aviditvä gantum | uktaà ca—

aviditvätmanaù çaktià parasya ca samutsukaù | gacchann abhimukho vahnau näçaà yäti pataìgavat ||260||

yo balät pronnataà yäti nihantuà sabalo'py arim | vimadaù sa nivarteta çérëa-danto gajo yathä ||261||

bhäsuraka äha—bhoù kià tavänena vyäpäreëa | darçaya me taà durgastham api |1 atha çaçaka äha—yady evaà tarhy ägacchatu svämé | evam uktvägre vyavasthitaù | tataç ca tenägacchatä yaù küpo dåñöo'bhüt tam eva küpam äsädya bhäsurakam äha—svämin kas te pratäpaà soòhuà samarthaù ? tväà dåñövä dürato'pi caura-siàhaù praviñöaù svaà durgam | tad ägaccha yathä darçayäméti | bhäsuraka äha—darçaya me durgam | tad anu darçitas tena küpaù | tataù so'pi mürkhaù siàhaù küpa-madhya ätma-pratibimbaà jala-madhya-gataà dåñövä siàha-nädaà mumoca | tataù pratiçabdena küpa-madhyäd dvi-guëataro nädaù samutthitaù | atha tena taà çatruà matvätmänaà tasyopari prakñipya präëäù parityaktäù | çaçako'pi håñöa-manäù sarva-mågän änandya taiù saha praçasyamäno yathä-sukhaà tatra vane nivasati sma | ato'haà bravémi—yasya buddhir balaà tasya iti |

—o)0(o-- tad yadi bhavän kathayati tat tatraiva gatvä tayoù sva-buddhi-prabhäveëa maitré-bhedaà karomi | karaöaka äha—bhadra ! yady evaà tarhi gaccha | çiväs te panthänaù santu | yathäbhipretam anuñöhéyatäm | atha damanakaù saïjévaka-viyuktaà piìgalakam avalokya taträntare praëamyägre samupaviñöaù | piìgalako'pi tam äha—bhadra, kià ciräd dåñöaù ? damanaka äha—na kaïcid deva-pädänäm asmäbhiù prayojanam | tenähaà nägacchämi | tathäpi räja-prayojana-vinäçam avalokya sandahyamäna-hådayo vyäkulatayä svayam eväbhyägato vaktum | uktaà ca—

priyaà vä yadi vä dveñyaà çubhaà vä yadi väçubham | apåñöo'pi hitaà vakñyed yasya necchet paräbhavam ||262||

atha tasya säbhipräyaà vacanam äkarëya piìgalaka äha—kià vaktu-manä bhavän ? tat kathyatäà yat kathanéyam asti | sa präha—deva saïjévako yuñmat-pädänäm upari droha-buddhir iti | viçväsa-gatasya mama vijane idam äha—bho damanaka ! dåñöä mayäsya piìgalakasya säräsäratä | tad aham enaà hatvä sakala-mågädhipatyaà tvat-säcivya-padavé-samanvitaà kariñyämi | piìgalako'pi tad-

1 yady apy evaà tathäpi tvaà darçaya taà caurasiàhaà yathä vyäpädayämi |

vajra-sära-prahära-sadåçaà däruëaà vacaù samäkarëya moham upagato na kiïcid apy uktavän | damanako'pi tasya tam äkäram älokya cintitavän—ayaà tävat saïjévaka-nibaddha-rägaù | tan nünam anena mantriëä räjä vinäçam aväpsyati iti | uktaà ca—

ekaà bhümi-patiù karoti sacivaà räjye pramäëaà yadä taà mohäc chrayate madaù sa ca madäd däsyena nirvidyate | nirviëëasya padaà karoti hådaye tasya svatantra-spåhä- svätantrya-spåhayä tataù sa nåpateù präëän abhidruhyati ||263||

tat kim atra yuktam iti | piìgalako'pi cetanäà samäsädya katham api tam äha—saïjévakas tävat präëa-samo bhåtyaù | sa kathaà mamopari droha-buddhià karoti | damanaka äha—deva, bhåtyo'bhåtya ity anekäntikam etat | uktaà ca—

na so'sti puruño räjïäà yo na kämayate çriyam | açaktä eva sarvatra narendraà paryupäsate ||264||

piìgalaka äha—bhadra, tathäpi mama tasyopari citta-våttir na vikåtià yäti | athavä sädhv idam ucyate—

aneka-doña-duñöasya käyaù kasya na vallabhaù | kurvann api vyalékäni yaù priyaù priya eva saù ||265||

damanaka äha—ata eväyaà doñaù | uktaà ca—

yasminn evädhikaà cakñur äropayati pärthivaù | akulénaù kuléno vä sa çriyä bhäjanaà naraù ||266||

aparaà kena gaëa-viçeñeëa svämé saïjévakaà nirguëakam api nikaöe dhärayati | atha deva, yady evaà cintayasi mahä-käyo'yam | anena ripün vyäpädayiñyämi | tad asmän na sidhyati, yato'yaà çañpa-bhojé | deva-pädänäà punaù çatravo mäàsäçinaù | tad-ripu-sädhanam asya sähäyyena na bhavati | tasmäd enaà düñayitvä hanyatäm iti | piìgalaka äha—

ukto bhavati yaù pürvaà guëavän iti saàsadi | tasya doño na vaktavyaù pratijïä-bhaìga-bhéruëä ||267||

anyac ca | mayäsya tava vacanenäbhaya-pradänaà dattam | tat kathaà svayam eva vyäpädayämi | sarvathä saïjévako'yaà suhåd asmäkam | na taà prati kaçcin manyur iti | uktaà ca—

itaù sa daityaù präpta-çrér neta evärhati kñayam | viña-våkño’pi saàvardhya svayaà chettum asämpratam ||268|| ädau na vä praëayinäà praëayo vidheyo

datto’thavä pratidinaà paripoñaëéyaù | utkñipya yat kñipati tat prakaroti lajjäà bhümau sthitasya patanäd bhayam eva nästi ||269|| upakäriñu yaù sädhuù sädhutve tasya ko guëaù | apakäriñu yaù sädhuù sa sädhuù sadbhir ucyate ||270||

tad-droha-buddher api mayäsya na viruddham äcaraëéyam | damanaka äha—svämin ! naiña räja-dharmo yad droha-buddhir api kñamyate | uktaà ca—

tulyärthaà tulya-sämarthyaà marmajïaà vyavasäyinam | ardha-räjya-haraà bhåtyaà yo na hanyät sa hanyate ||271||

aparaà tvayäsya sakhitvät sarvo'pi räja-dharmaù parityaktaù räja-dharmäbhävät sarvo'pi parijano viraktià gataù | yaù saïjévakaù çañpa-bhojé | bhavän mäàsädaù | tava prakåtayaç ca yat tavävadhyavyasäya-bähyaà kutas täsäà mäàsäçanam | yad-rahitäs tväà tyaktvä yäsyanti | tato'pi tvaà vinañöa eva | asya saìgatyä punas te na kadäcid äkheöake matir bhaviñyati | uktaà ca—

yädåçaiù sevyate bhåtyair yädåçäàç copasevate | kadäcin nätra sandehas tädåg bhavati püruñaù ||272||

tathä ca—

santaptäyasi saàsthitasya payaso nämäpi na jïäyate mukta-käratayä tad eva naliné-patra-sthitaà räjate | svätau sägara-çukti-kukñi-patitaà taj jäyate mauktikaà präyeëädhama-madhyamottama-guëaù saàväsato jäyate ||273||

tathä ca—

asatäà saìga-doñeëa saté yäti matir bhramam | eka-rätri-praväsena käñöhaà muïje pralambitam ||274||

ata eva santo néca-saìgaà varjayanti | uktaà ca—

na hy avijïäta-çélasya pradätavyaù pratiçrayaù | mat-kuëasya ca doñeëa hatä manda-visarpiëé ||275||

piìgalaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 9

manda-visarpiëé-näma-yükä-kathä

asti kasyacin mahépater manoramaà çayana-sthänam | tatra çvetatara-paöa-yugala-madhya-saàsthitä manda-visarpiëé yükä prativasati sma | sä ca tasya mahépate raktam äsvädayanté sukhena kälaà nayamänä tiñöhati | anye-dyuç ca tatra çayane kvacid bhrämyann agnimukho näma matkuëaù samäyätaù | atha taà dåñövä sä viñaëëa-vadanä proväca | bho'gnimukha kutas tvam atränucita-sthäne samäyätaù | tad yävan na kaçcid vetti tävac chéghraà gamyatäm iti | sa äha—bhagavati gåhägatasyäsädhor api naitad yujyate vaktum | uktaà ca—

ehy ägaccha samäviçäsanam idaà kasmäc ciräd dåçyase kä värteti sudurbalo’si kuçalaà préto’smi te darçanät | evaà ye samupägatän praëayinaù pratyälapanty ädarät teñäà yuktam açaìkitena manasä harmyäëi gantuà sadä ||276||

aparaà mayäneka-mänuñäëäm aneka-vidhäni rudhiräëy äsväditäny ähära-doñät kaöu-tikta-kañäyämla-rasäsvädäni na ca kadäcin madhura-raktaà samäsväditam | tad yadi tvaà prasädaà karoñi tad asya nåpater vividha-vyaïjanänna-päna-coñya-lehya-svädv-ähära-vaçäd asya çarére yan miñöaà raktaà saàjätaà tad-äsvädanena saukhyaà sampädayämi jihväyä iti | uktaà ca—

raìkasya nåpater väpi jihvä-saukhyaà samaà småtam | tan-mätraà ca småtaà säraà tad-arthaà yatate janaù ||277|| yady eva na bhavel loke karma jihvä-pratuñöidam | tan na bhåtyo bhavet kaçcit kasyacid vaçago'tha vä ||278|| yad asatyaà vaden martyo yad väsevyaà ca sevate | yad gacchati videçaà ca tat sarvam udarärthataù ||279||

tan mayä gåhägatena bubhukñayä péòyamänenäpi tvat-sakäçäd bhojanam arthanéyam | tan na tvayaikäkinyäsya bhüpate rakta-bhojanaà kartuà yujyate | tac chrutvä mandavisarpiëy äha—bho matkuëa ! asya nåpater nidrä-vaçaà gatasya raktam äsvädayämi | punas tvam agnimukhaç capalaç ca—tad yadi mayä saha rakta-pänaà karoñi tat tiñöha | abhéñöatara-raktam äsvädaya | so'bravét—bhagavaty evaà kariñyämi | yävat tvaà näsvädayasi prathamaà nåpa-raktaà tävan mama deva-guru-kåtaù çapathaù syäd yadi tad äsvädayämi | evaà tayoù parasparaà vadatoù sa räjä tac-chayanam äsädya prasuptaù | athäsau matkuëo jihvä-laulyotkåñöautsukyäj jägratam api taà mahé-patim adaçat | atha vä sädhv idam ucyate |

svabhävo nopadeçena çakyate kartum anyathä | sutaptam api pänéyaà punar gacchati çétatäm ||280|| yadi syäc chétalo vahniù çétäàçur dahanätmakaù |

na svabhävo'tra martyänäà çakyate kartum anyathä ||281||

athäsau mahépatiù sücy-agra-viddha iva tac-chayanaà tyaktvä tat-kñaëäd evotthitaù | aho jïäyatäm atra pracchädana-paöe matkuëo yükä vä nünaà tiñöhati yenähaà dañöa iti | atha ye kaïcukinas tatra sthitäs te satvaraà pracchädana-paöaà gåhétvä sükñma-dåñöyä vékñäà cakruù | aträntare sa matkuëaç cäpalyät khaöväntaà praviñöaù sä mandavisarpiëy api vastra-sandhy-antar-gatä tair dåñöä vyäpäditä ca | ato'haà bravémi—na hy avijïäta-çélasya iti |

—o)0(o-- evaà jïätvä tvayiña vadhyaù | no cet tväà vyäpädayiñyatéti | uktaà ca—

tyaktäç cäbhyantarä yena bähyäç cäbhyantarékåtäù | sa eva måtyum äpnoti yathä räjä kakud-drumaù ||282||

piìgalaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 10

caëòarava-näma-çågäla-kathä asti kasmiàçcid vanoddeçe caëòaravo näma çågälaù prativasati sma | sa kadäcit kñudhäviñöo jihvä-laulyän nagara-madhye praviñöaù | atha taà nagara-väsinaù särameyä avalokya sarvataù çabdäyamänäù paridhävya tékñëa-daàñöåägrair bhakñitum ärabdhäù | so'pi tair bhakñyamäëaù präëa-bhayät pratyäsanna-rajaka-gåhaà praviñöaù | tatra nélé-rasa-paripürëaà mahä-bhäëòam sajjékåtam äsét | tatra särameyair äkränto bhäëòa-madhye patitaù | atha yävan niñkräntas tävan nélé-varëaù saïjätaù | taträpare särameyäs taà çågälam ajänanto yathäbhéñöa-diçaà jagmuù | caëòaravo'pi dürataraà pradeçam äsädya känanäbhimukhaà pratasthe | na ca néla-varëena kadäcin nija-raìgas tyajyate | uktaà ca—

vajra-lepasya mürkhasya näréëäà karkaöasya ca | eko grahas tu ménänäà nélémadyapayor yathä ||283||

atha taà hara-gala-garala-tamäla-sama-prabham apürvaà sattvam avalokya sarve siàha-vyäghra-dvépi-våka-prabhåtayo'raëya-niväsino bhaya-vyäkulita-cittäù samantät paläyana-kriyäà kurvanti | kathayanti ca—na jïäyate'sya kédåg viceñöitaà pauruñaà ca | tad dürataraà gacchämaù | uktaà ca—

na yasya ceñöitaà vidyän na kulaà na paräkramam | na tasya viçvaset präjïo yadécchec chriyam ätmanaù ||284||

caëòaravo'pi bhaya-vyäkulitän vijïäyedam äha—bho bhoù çväpadäù ! kià yüyaà mäà dåñövaiva saàtrastä vrajatha | tan na bhetavyam | ahaà brahmaëädya svayam eva

såñöväbhihitaù—yac chväpadänäà kaçcid räjä nästi, tat tvaà mayädya sarva-çväpada-prabhutve'bhiñiktaù kakud-drumäbhidhaù | tato gatvä kñiti-tale tän sarvän paripälayeti | tato'ham aträgataù | tan mama cchatra-cchäyäyäà sarvair api çväpadair vartitavyam | ahaà kakuddrumo näma räjä trailokye'pi saïjätaù | tac chrutvä siàha-vyäghra-puraù-saräù çväpadäù svämin prabho samädiçeti vadantas taà parivavruù | atha tena siàhasyämätya-padavé pradattä | vyäghrasya çayyä-pälakatvam | dvépinas tämbülädhikäraù | våkasya dvära-pälakatvam | ye cätméyäù çågäläs taiù sahäläpa-mätram api na karoti | çågäläù sarve'py adharma-candraà dattvä niùsäritäù | evaà tasya räjya-kriyayäà vartamänasya te siàhädayo mågän vyäpädya tat-purataù prakñipanti | so'pi prabhu-dharmeëa sarveñäà tän pravibhajya prayacchati | evaà gacchati käle kadäcit tena samägatena düra-deçe çabdäyamänasya çågäla-våndasya kolähalo'çrävi | taà çabdaà çrutvä pulakita-tanur änandäçru-pürëa-nayana utthäya tära-svareëa virotum ärabdhavän | atha te siàhädayas taà tära-svaram äkarëya çågälo'yam iti matvä lajjäyädho-mukhäù kñaëaà sthitvä procuù—bhoù ! vähitä vayam anena kñudra-çågälena | tad vadhyatäm iti | so'pi tad äkarëya paläyitum icchaàs tatra sthäna eva siàhädibhiù khaëòaçaù kåto måtaç ca | ato'haà bravémi—tyaktäç cäbhyantarä yena iti |

—o)0(o-- tad äkarëya piìgalaka äha—bho damanaka ! kaù pratyayo'tra viñaye yat sa mamopari duñöa-buddhiù | sa äha—yad adya mamägre tena niçcayaù kåto yat prabhäte piìgalakaà vadhiñyämi | tad atraiva pratyayaù | prabhäte'vasara-veläyäm ärakta-mukha-nayanaù sphuritädharo diço'valokayann anucita-sthänopaviñöas tväà krüra-dåñöyä vilokayiñyati | evaà jïätvä yad ucitaà tat kartavyam | iti kathayitvä saïjévaka-sakäçaà gatas taà praëamyopaviñöaù | saïjévako'pi sodvegäkäraà manda-gatyä samäyäntaà tam udvékñya sädarataram uväca—bho mitra ! svägatam | ciräd dåñöo'si | api çivaà bhavataù | tat kathaya yenädeyam api tubhyaà gåhägatäya prayacchämi | uktaà ca—

te dhanyäs te viveka-jïäs te sabhyä iha bhütale | ägacchanti gåhe yeñäà käryärthaà suhådo janäù ||285||

damanaka äha—bhoù ! kathaà çivaà sevaka-janasya |

sampattayaù paräyattäù sadä cittam anirvåtam | sva-jévite'py aviçväsas teñäà ye räja-sevakäù ||286||

tathä ca—

sevayä dhanam icchadbhiù sevakaiù paçya yat kåtam |

svätantryaà yac charérasya müòhais tad api häritam ||287|| tävaj janmäti-duùkhäya tato durgatatä sadä | taträpi sevayä våttir aho duùkha-paramparä ||288|| jévanto'pi måtäù païca çrüyante kila bhärate | daridro vyädhito mürkhaù praväsé nitya-sevakaù ||289|| näçnäti svacchayotsukyäd vinidro na prabudhyate | na niùçaìkaà vaco brüte sevako'py atra jévati ||290|| sevä çva-våttir äkhyätä yais tair mithyä prajalpitam | svacchandaà carati svätra sevakaù para-çäsanät ||291|| bhü-çayyä brahmacaryaà ca kåçatvaà laghu-bhojanam | sevakasya yater yadvad viçeñaù päpa-dharmajaù ||292|| çétätapädi-kañöäni sahate yäni sevakaù | dhanäya täni cälpäni yadi dharmän na mucyate ||293|| mådunäpi suvåttena suçliñöenäpi häriëä | modakenäpi kià tena niñpattir yasya sevayä ||294||

saïjévaka äha—atha bhavän kià vaktu-manäù ? so’bravét—mitra, sacivänäà mantra-bhedaà na yujyate | uktaà ca—

yo mantraà svämino bhidyät säcivye san-niyojitaù | sa hatvä nåpa-käryaà tat svayaà ca narakaà vrajet ||295|| yena yasya kåto bhedaù sacivena mahépateù | tenäçastra-vadhas tasya kåta ity äha näradaù ||296||

tathäpi mayä tava sneha-päça-baddhena mantra-bhedaù kåtaù | yatas tvaà mama vacanenätra räja-kule viçvastaù praviñöaç ca | uktaà ca—

viçrambhäd yasya yo måtyum aväpnoti kathaïcana | tasya hatyä tad-utthä sä prähedaà vacanaà manuù ||297||

tat tavopari piìgalako’yaà duñöa-buddhiù kathitaà cädyänena mat-purataç catuñkarëatayä—yat prabhäte saïjévakaà hatvä samasta-måga-pariväraà cirät tåptià neñyämi | tataù sa mayoktaù—svämin ! na yuktam idaà yan mitra-droheëa jévanaà kriyate | uktaà ca—

api brahma-vadhaà kåtvä präyaçcittena çudhyati | tad-arthena vicérëena na kathaïcit suhåd-druhaù ||298||

tatas tenähaà samarñeëoktaù—bho duñöa-buddhe, saïjévakas tävac chañpa-bhojé, vayaà mäàsäçinaù | tad asmäkaà sväbhävikaà vairam iti kathaà ripur upekñyate ? tasmät sämädibhir upäyair hanyate | na ca hate tasmin doñaù syät | uktaà ca—

dattväpi kanyakäà vairé nihantavyo vipaçcitä | anyopäyair açakyo yo hate doño na vidyate ||299||

kåtyäkåtyaà na manyeta kñatriyo yudhi saìgataù | prasupto droëa-putreëa dhåñöadyumnaù purä hataù ||300||

tad ahaà tasya niçcayaà jïätvä tvat-sakäçam ihägataù | sämprataà me nästi viçväsa-ghätaka-doñaù | mayä sugupta-mantras tava niveditaù | atha yat te pratibhäti tat kuruñva iti | atha saïjévakas tasya tadvajra-päta-däruëaà vacanaà çrutvä moham upagataù | atha cetanäà labdhvä sa-vairägyam idam äha—bho sädhv idam ucyate—

durjana-gamyä näryaù präyeëäsnehavän bhavati räjä | kåpaëänusäri ca dhanaà megho giri-durga-varñé ca ||301|| ahaà hi saàmato räjïo ya evaà manyate kudhéù | balévardaù sa vijïeyo viñäëa-parivarjitaù ||302|| varaà vanaà varaà bhaikñaà varaà bhäropajévanam | varaà vyädhir manuñyäëäà nädhikäreëa sampadaù ||303||

tad yuktaà mayä kåtaà tad anena saha maitré vihitä | uktaà ca—

yayor eva samaà vittaà yayor eva samaà kulam | tayor maitré vivähaç ca na tu puñöa-vipuñöayoù ||304||

tathä ca—

mågä mågaiù saìgam anuvrajanti gävaç ca gobhis turagäs turagaiù | mürkhäç ca mürkhaiù sudhiyaù sudhébhiù samäna-çéla-vyasanena sakhyam ||305||

tad yadi gatvä taà prasädayämi, tathäpi na prasädaà yäsyati | uktaà ca—

nimittam uddiçya hi yaù prakupyati dhruvaà sa tasyäpagame praçämyati | akäraëa-dveña-paro hi yo bhavet kathaà naras taà paritoñayati ||306||

aho sädhu cedam ucyate—

bhaktänäm upakäriëäà para-hita-vyäpära-yuktätmanäà sevä-saàvyavahära-tattva-viduñäà droha-cyutänäm api | vyäpattiù skhalitäntareñu niyatä siddhir bhaved vä na vä tasmäd ambupater ivävani-pateù sevä sadä çaìkiné ||307||

tathä ca—

bhäva-snigdhair upakåtam api dveñyatäà yäti loke säkñäd anyair apakåtam api prétaye copayäti | durgrähyatvän nåpati-manasäà naika-bhäväçrayäëäà sevä-dharmaù parama-gahano yoginäm apy agamyaù ||308||

tat parijïätaà mayä mat-prasädam asahamänaiù samépavartibhir eña piìgalakaù prakopitaù | tenäyaà mamädoñasyäpy evaà vadati | uktaà ca—

prabhoù prasädam anyasya na sahantéha sevakäù | sapatnya iva saìkruddhäù sapatnyäù sukåtair api ||309||

bhavati caivaà yad guëavatsu samépa-vartiñu guëa-hénänäà na prasädo bhavati | uktaà ca—

guëavattara-pätreëa chädyante guëinäà guëäù | rätrau dépa-çikhä-käntir na bhänäv udite sati ||310||

damanaka äha—bho mitra ! yady evaà tan nästi te bhayam | prakopito’pi sa durjanais tava vacana-racanayä prasädaà yäsyati | sa äha—bhoù ! na yuktam uktaà bhavatä | laghünäm api durjanänäà madhye vastuà na çakyate | upäyäntaraà vidhäya te nünaà ghnanti | uktaà ca—

bahavaù paëòitäù kñudräù sarve mäyopajévinaù | kuryuù kåtyam akåtyaà vä uñöre käkädayo yathä ||311||

damaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 11

madotkaöa-siàha-kathä asti kasmiàçcid vanoddeçe madotkaöo näma siàhaù prativasa ti sma | tasya cänucarä anye dvépi-väyasa-gomäyavaù santi | atha kadäcit tair itas tato bhramadbhiù särthäd bhrañöaù krathanako nämoñöro dåñöaù | atha siàha äha—aho apürvam idaà sattvam | taj jïäyatäà kim etad äraëyakaà grämyaà veti | tac chrutvä väyasa äha—bhoù svämin ! grämyo'yam uñöra-nämä jéva-viçeñas tava bhojyaù | tad vyäpädyatäm | siàha äha—nähaà gåham ägataà hanmi | uktaà ca—

gåhaà çatrum api präptaà viçvastam akutobhayam | yo hanyät tasya päpaà syäc chatabrähmaëaghätajam ||312||

tad abhaya-pradänaà dattvä mat-sakäçam änéyatäà yenäsyägama-käraëaà påcchämi | athäsau sarvair api viçväsyäbhaya-pradänaà dattvä madotkaöa-sakäçam änétaù praëamyopaviñöaç ca | tatas tasya påcchatas tenätma-våttäntaù särtha-bhraàça-samudbhavo

niveditaù | tataù siàhenoktam—bhoù krathanaka ! mä tvaà grämaà gatvä bhüyo'pi bhärodvahana-kañöa-bhägé bhüyäù | tad atraiväraëye nirviçaìko marakata-sadåçäni çañpägräëi bhakñayan mayä saha sadaiva vasa | so'pi tathety uktvä teñäà madhye vicaran na kuto'pi bhayam iti sukhenäste | tathänyedyur madotkaöasya mahä-gajenäraëya-cäriëä saha yuddham abhavat | tatas tasya danta-musala-prahärair vyathä saïjätä | vyathitaù katham api präëair na viyuktaù | atha çaréräsämarthyän na kutracit padam api calituà çaknoti | te sarve käkädayo'py aprabhutvena kñudhäviñöäù paraà duùkhaà bhejuù | atha tän siàhaù präha—bhoù ! anviñyatäà kutracit kiàcit sattvaà yenäham etäm api daçäà präptas tad dhatvä yuñmad-bhojanaà sampädayämi | atha te catväro'pi bhramitum ärabdhä yävan na kiàcit sattvaà paçyanti tävad väyasa-çågälau parasparaà mantrayataù | çågäla äha—bho väyasa ! kià prabhüta-bhräntena | ayam asmäkaà prabhoù krathanako viçvastas tiñöhati | tad enaà hatvä präëa-yäträà kurmaù | väyasa äha—yuktam uktaà bhavatä | paraà sväminä tasyäbhaya-pradänaà dattam äste na vadhyo'yam iti | çågäla äha—bho väyasa ! ahaà sväminaà vijïäpya tathä kariñye yathä svämé vadhaà kariñyati | tat tiñöhantu bhavanto'traiva, yävad ahaà gåhaà gatvä prabhor äjïäà gåhétvä cägacchämi | evam abhidhäya satvaraà siàham uddiçya prasthitaù | atha siàham äsädyedam äha—svämin ! samastaà vanaà bhräntvä vayam ägatäù | na kiàcit sattvam äsäditam | tat kià kurmo vayam | samprati vayaà bubhukñayä padam ekam api pracalituà na çaknumaù | devo'pi pathyäçé vartate | tad yadi devädeço bhavati tat krathanaka-piçitenädya pathya-kriyä kriyate | atha siàhas tasya tad däruëaà vacanam äkarëya sa-kopam idam äha—dhik päpädhama ! yady evaà bhüyo'pi vadasi | tatas tväà tat-kñaëam eva vadhiñyämi | tato mayä tasyäbhayaà pradattam | tat kathaà vyäpädayämi | uktaà ca—

na go-pradänaà na mahé-pradänaà na cänna-dänaà hi tathä pradhänam | yathä vadantéha budhäù pradhänaà sarva-pradäneñv abhaya-pradänam ||313||

tac chrutvä çågäla äha—svämin yady abhayapradänaà dattvä vadhaù kriyate tad eña doño bhavati | punar yadi devapädänäà bhaktyä sätmano jévitavyaà prayacchati tan na doñaù | tato yadi sa svayam evätmänaà vadhäya niyojayati tad vadhyo'nyathäsmäkaà madhyäd ekatamo vadhya iti yato devapädäù pathyäçinaù kñunnirodhäd antyäà daçäà yäsyanti |

tat kim etaiù präëair asmäkaà ye svämyarthe na yäsyanti | aparaà paçcäd apy asmäbhir vahni-praveçaù käryo yadi svämi-pädänäà kiàcid aniñöaà bhaviñyati | uktaà ca—

yasmin kule yaù puruñaù pradhänaù sa sarva-yatnaiù parirakñaëéyaù | tasmin vinañöe sva-kulaà vinañöaà na näbhi-bhaìge hy arakä vahanti ||314||

tad äkarëya madotkaöa äha—yady evaà tat kuruñva yad rocate | tac chrutvä sa satvaraà gatvä tän äha—bhoù ! svämino mahaty avasthä vartate | tat kià paryaöitena ? tena vinä ko'träsmän rakñayiñyati ? tad gatvä tasya kñud-rogät para-lokaà prasthitasyätma-çaréra-dänaà kurmo yena svämi-prasädasya anåëatäà gacchämaù | uktaà ca—

äpadaà präpnuyät svämé yasya bhåtyasya paçyataù | präëeñu vidyamäneñu sa bhåtyo narakaà vrajet ||315||

tad-anantaraà te sarve bäñpa-pürita-dåço madotkaöaà praëamyopaviñöäù | tän dåñövä madotkaöa äha—bhoù ! präptaà dåñöaà vä kiàcit sattvam | atha teñäà madhyät käkaù proväca—svämin ! vayaà tävat sarvatra paryaöitäù paraà na kiàcit sattvam äsäditaà dåñöaà vä | tad adya mäà bhakñayitvä präëän dhärayatu svämé, yena devasyäçväsanaà bhavati mama punaù svarga-präptir iti | uktaà ca—

svämy-arthe yas tyajet präëän bhåtyo bhakti-samanvitaù | sa paraà padam äpnoti jarä-maraëa-varjitam ||316||

tac chrutvä çågäla äha—bhoù ! svalpa-käyo bhavän | tava bhakñaëät sväminas tävat präëa-yäträ na bhavati | aparo doñaç ca tävat samutpadyate | uktaà ca—

käka-mäàsaà tathocchiñöaà stokaà tad api durbalam | bhakñitenäpi kià tena yena tåptir na jäyate ||317||

tad darñitä svämi-bhaktir bhavatä gataà ca änåëyaà bhartå-piëòasya präptaç cobhaya-loke sädhu-vädaù | tad apasarägrataù | ahaà sväminaà vijïäpayämi | tathänuñöhite çågälaù sädaraà praëamyopaviñöaù präha—svämin ! mäà bhakñayitvädya präëa-yäträà vidhäya mamobhaya-loka-präptià kuru | uktaà ca—

svämy-äyattäù sadä präëä bhåtyänäm arjitä dhanaiù | yatas tato na doño'sti teñäà grahaëa-sambhavaù ||318||

atha tac chrutvä dvépy äha—bhoù sädhüktaà bhavatä punar bhavän api svalpa-käyaù sva-jätiç ca nakhäyudhatväd abhakñya eva | uktaà ca—

näbhakñyaà bhakñayet präjïaù präëaiù kaëöha-gatair api | viçeñät tad api stokaà loka-dvaya-vinäçakam ||319||

tad darçitaà tvayätmanaù kaulényam | atha vä sädhu cedam ucyate— etad-arthaà kulénänäà nåpäù kurvanti saìgraham | ädi-madhyävasäneñu na te gacchanti vikriyäm ||320||

tad apasarägrataù, yenähaà sväminaà vijïäpayämi | tathänuñöhite dvépé praëamya madotkaöam äha—svämin ! kriyatäm adya mama präëaiù präëa-yäträ | déyatäm akñayo väsaù svarge | mama vistäryatäà kñiti-tale prabhütaà yaçaù | tan nätra vismayaù käryaù | uktaà ca—

måtänäà sväminaù kärye bhåtyänäm anuvartinäm | bhavet svarge akñayo väsaù kértiç ca dharaëé-tale ||321||

tac chrutvä krathanakaç cintayämäsa—etais tävat sarvair api çobhä-väkyäny uktäni na caiko'pi sväminä vinäçitaù | tad aham api präpta-kälaà vakñyämi citrakaà yena mad-vacanam ete trayo'pi samarthayanti | iti niçcitya proväca—bhoù satyam uktaà bhavatä paraà bhavän api nakhäyudhaù | tat kathaà bhavantaà svämé bhakñayati | uktaà ca—

manasäpi svajätyänäà yo'niñöäni pracintayet | bhavanti tasya täny eva iha loke paratra ca ||322||

tad apasarägrataù, yenähaà sväminaà vijïäpayämi | tathänuñöhite krathanako'gre sthitvä praëamyoväca—svämin ! ete'bhakñyäs tava tan mama präëaiù präëa-yäträ vidhéyatäà yena mamobhaya-loka-präptir bhavati | uktaà ca—

na yajväno'pi gacchanti täà gatià naiva yoginaù | yäà yänti projjhita-präëäù svämy-arthe sevakottamäù ||323||

evam abhihite täbhyäà çågäla-citrakäbhyäà vidäritobhaya-kukñiù krathanakaù präëän atyäkñét | tataç ca taiù kñudra-paëòitaiù sarvair bhakñitaù | ato'haà bravémi—bahavaù paëòitäù kñudräù iti |

—o)0(o-- tad bhadra, kñudra-pariväro'yaà te räjä mayä samyag jätaù | satäm asevyaà ca | uktaà ca—

açuddha-prakåtau räjïi janatä nänurajyate | yathä gådhra-samäsannaù kalahaàsaù samäcaret ||324||

tathä ca— gådhräkäro'pi sevyaù syäd dhaàsäkäraiù sabhäsadaiù | haàsäkäro'pi santyäjyo gådhräkäraiù sa tair nåpaù ||325||

tan nünaà mamopari kenacid durjanenäyaà prakopitaù, tenaivaà vadati | athavä bhavaty etat | uktaà ca—

mådunä salilena khanyamä nänyavad dhåñyanti girer api sthaläni | upajäpavidäà ca karëa-jäpaiù kim u cetäàsi mådüni mänavänäm ||326|| karëa-viñeëa ca bhagnaù kià kià na karoti bäliço lokaù | kñapaëakatäm api dhatte pibati suräà naraka-pälena ||327||

athavä sädhv idam ucyate—

pädähato'pi dåòha-daëòa-samähato'pi yaà daàñörayä spåçati taà kila hanti sarpaù | ko'py eña eva piçunogra-manuñya-dharmaù karëe paraà spåçati hanti paraà samülam ||328||

tathä ca—

aho khala-bhujaìgasya viparéto vadha-kramaù | karëe lagati cänyasya präëair anyo viyujyate ||329||

tad evaà gate'pi kià kartavyam ity ahaà tväà suhåd-bhävät påcchämi | damanaka äha—tad-deçäntara-gamanaà yujyate | naivaà-vidhasya kusväminaù seväà vidhätum | uktaà ca—

guror apy avaliptasya käryäkäryam ajänataù | utpatha-pratipannasya parityägo vidhéyate ||330||

saïjévaka äha—asmäkam upari svämini kupite gantuà na çakyate, na cänyatra gatänäm api nirvåtir bhavati | uktaà ca—

mahatäà yo'parädhyena dürastho'sméti näçvaset | dérghau buddhimato bähü täbhyäà hiàsati hiàsakam ||331||

tad yuddhaà muktvä me nänyad asit çreyaskaram | uktaà ca—

na tän hi térthais tapasä ca lokän svargaiñiëo däna-çataiù suvåttaiù | kñaëena yän yänti raëeñu dhéräù präëän samujjhanti hi ye suçéläù ||332|| måtaiù sampräpyate svargo jévadbhiù kértir uttamä |

tad ubhäv api çüräëäà guëäv etau sudurlabhau ||333|| laläöa-deçe rudhiraà sravat tu çürasya yasya praviçec ca vaktre | tat somapänena samaà bhavec ca saìgräma-yajïe vidhivat pradiñöam ||334||

tathä ca—

homärthair vidhivat pradäna-vidhinä sad-vipra-våndärcanair yajïair bhüri-sudakñiëaiù suvihitaiù sampräpyate yat phalam | sat-térthäçrama-väsa-homa-niyamaiç cändräyaëädyaiù kåtaiù pumbhis tat-phalam ähave vinihitaiù sampräpyate tat-kñaëät ||335||

tad äkarëya damanakaç cintayämäsa—yuddhäya kåta-niçcayo'yaà dåçyate durätmä | tad yadi kadäcit tékñëa-çågäläbhyäà sväminaà prahariñyati tan mahän anarthaù sampatsyate | tad enaà bhüyo'pi sva-buddhyä prabodhya tathä karomi, yathä deçäntara-gamanaà karoti | äha ca—bho mitra ! samyag abhihitaà bhavatä | paraà kaù svämi-bhåtyayoù saìgrämaù | uktaà ca—

balavantaà ripuà dåñövä kilätmänaà pragopayet | balavadbhiç ca kartavyä çarac-candra-prakäçatä ||336||

anyac ca— çatror vikramam ajïätvä vairam ärabhate hi yaù | sa paräbhavam äpnoti samudrañ öiööibhäd yathä ||337||

saïjévaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 12

öiööibha-dampaté-kathä

kasmiàçcit samudraika-deçe öiööibha-dampaté vasataù | tato gacchati käla åtu-samayam äsädya öiööibhé garbham ädhatta | äsanna-prasavä saté sä öiööibham üce—bhoù känta ! mama prasava-samayo vartate | tad vicintyatäà kim api nirupadravaà sthänaà yena taträham aëòaka-mokñaëaà karomi | öiööibhaù präha—bhadre ramyo'yaà samudra-pradeçaù | tad atraiva prasavaù käryaù | sä präha—atra pürëimä-dine samudra-velä carati | sä matta-gajendrän api samäkarñati | tad düram anyatra kiàcit sthänam anviñyatäm | tac chrutvä vihasya öiööibha äha—bhadre na yuktam uktaà bhavatyä | kä mäträ samudrasya yä mama düñayiñyati prasütim | kià na çrutaà bhavatyä—

baddhvämbara-cara-märgaà vyapagata-dhümaà sadä mahad bhayadam | manda-matiù kaù praviçati hutäçanaà svecchayä manujaù ||338|| mattebha-kumbha-vidalana-kåta-çramaà suptam antaka-pratimam | yama-loka-darçanecchuù siàhaù bodhayati ko näma ||339|| ko gatvä yama-sadanaà svayam antakam ädiçaty ajäta-bhayaù | präëän apahara matto yadi çaktiù käcid asti tava ||340|| präleya-leça-miçre maruti präbhätike ca väti jaòe | guëa-doña-jïaù puruño jalena kaù çétam apanayati ||341||

tasmäd viçrabdhätraiva garbhaà muïca | uktaà ca—

yaù paräbhava-santrastaù sva-sthänaà santyajen naraù | tena cet putriëé mätä tad vandhyä kena kathyate ||342||

tac chrutvä samudraç cintayäm äsa—aho garvaù pakñi-kéöasyäsya | atha vä sädhv idam ucyate—

utkñipya öiööibhaù pädäv äste bha gabhayäd divaù | sva-citta-kalpito garvaù kasya näträpi vidyate ||343||

tan mayäsya pramäëaà kutühaläd api drañöavyam | kià mamaiño'ëòäpahäre kåte kariñyati | iti cintayitvä sthitaù | atha prasavänantaraà präëayäträrthaà gatäyäñ öiööibhyäù samudro velävyäjenäëòäny apajahära | athäyätä sä öiööibhé prasavasthänaà çünyam avalokya pralapanté öiööibham üce—bho mürkha ! kathitam äsén mayä te yat samudravelayä aëòänäà vinäço bhaviñyati tad dürataraà vrajävaù paraà müòhatayähaàkäram äçritya mama vacanaà na karoñi | athavä sädhv idam ucyate |

suhådäà hitakämänäà na karotéha yo vacaù | sa kürma iva durbuddhiù käñöhäd bhrañöo vinaçyati ||344||

öiööibha äha—katham etat ? säbravét—

kathä 13

kambugréväkhya-kürma-kathä asti kasmiàçcij jaläçaye kambu-grévo näma kacchapaù | tasya ca saìkaöa-vikaöa-nämné mitre haàsa-jätéye parama-sneha-koöim äçrite nityam eva saras-téram äsädya tena sahäneka-devarñi-maharñéëäà kathäù kåtvästa-maya-veläyäà sva-néòä-saàçrayaà kurutaù | atha gacchatä kälenävåñöi-vaçät saraù çanaiù çanaiù çoñam agamat | tatas tad-duùkha-duùkhitau täv ücatuù—bho mitra ! jambäla-çeñam etat-saraù saïjätam | tat kathaà bhavän bhaviñyatéti vyäkulatvaà no hådi vartate |

tac chrutvä kambugréva äha—bhoù, sämprataà nästy asmäkaà jévitavyaà jaläbhävät | tathäpy upäyaç cintyatäm iti | uktaà ca—

tyäjyaà na dhairyaà vidhure’pi käle dhairyät kadäcid gatim äpnuyät saù | yathä samudre’pi ca pota-bhaìge säàyätriko väïchati tartum eva ||345||

aparaà ca—

miträrthe bändhavärthe ca buddhimän yatate sadä | jätäsv äpatsu yatnena jagädedaà vaco manuù ||346||

tad änéyatäà käcid dåòha-rajjur laghu-käñöhaà vä | anviñyatäà ca prabhüta-jala-sanäthaà saraù, yena mayä madhya-pradeçe dantair gåhéte sati yuväà koöi-bhägayos tat-käñöhaà mayä sahitaà saìgåhya tat-saro nayathaù | täv ücatuù—bho mitra ! evaà kariñyävaù | paraà bhavatä mauna-vratena sthätavyam | no cet tava käñöhät päto bhaviñyati | tathänuñöhite gacchatä kambugréveëädhobhäga-vyavasthitaà kiàcit puram älokitam | tatra ye pauräs te tathä néyamänaà vilokya savismayam idam ücuù—aho cakräkäraà kim api pakñibhyäà néyate | paçyata paçyata | atha teñäà kolähalam äkarëya kambugréva äha—bhoù ! kim eña kolähalaù ? iti vaktu-manä ardhokte patitaù pauraiù khaëòaçaù kåtaç ca | ato’haà bravémi—suhådäà hita-kämänäm iti | tathä ca—

anägata-vidhätä ca pratyutpanna-matis tathä | dväv etau sukham edhete yad-bhaviñyo vinaçyati ||347||

öiööibha äha—katham etat ? säbravét—

kathä 14

anägata-vidhätädi-matsya-traya-kathä kasmiàçcij jaläçaye’nägata-vidhätä pratyutpanna-matir yad-bhaviñyaç ceti trayo matsyäù santi | atha kadäcit taà jaläçayaà dåñövä gacchadbhir matsya-jévibhir uktam—yad aho bahu-matsyo’yaà hradaù | kadäcid api näsmäbhir anveñitaù | tad adya tävad ähära-våttiù saïjätä | sandhyä-samayaç ca saàvåttaù | tataù prabhäte’trägantavyam iti niçcayaù |

atas teñäà tat-kuliça-pätopamaà vacaù samäkarëyänägata-vidhätä sarvän matsyän ähüyedam üce—aho, çrutaà bhavadbhir yan matsya-jévibhir abhihitam | tad räträv api gamyatäà kiïcin nikaöaà saraù | uktaà ca—

açaktair balinaù çatroù kartavyaà prapaläyanam | saàçritavyo’thavä durgo nänyä teñäà gatir bhavet ||348||

tan nünaà prabhäta-samaye matsya-jévino’tra samägamya matsya-saìkñayaà kariñyanti | etan mama manasi vartate | tan na yuktaà sämprataà kñaëam apy aträvasthätum | uktaà ca—

vidyamänä gatir yeñäm anyaträpi sukhävahä | te na paçyanti vidväàso deha-bhaìgaà kula-kñayam ||349||

tad äkarëya pratyutpanna-matiù präha—aho satyam abhihitaà bhavatä | mamäpy abhéñöam etat | tad anyatra gamyatäm iti | uktaà ca—

para-deça-bhayät bhétä bahu-mäyä napuàsakäù | sva-deçe nidhanaà yänti käkäù käpuruñä mågäù ||350||

yasyästi sarvatra gatiù sa kasmät sva-deça-rägeëa hi yäti näçam | tätasya küpo’yam iti bruväëäù kñära-jalaà käpuruñäù pibanti ||351||

atha tat samäkarëya proccair vihasya yad-bhaviñyaù proväca—aho, na bhavadbhyäà mantritaà samyag etad iti, yataù kià väì-mätreëäpi teñäà pitå-paitämahikam etat saras tyaktuà yujyate | yady äyuù-kñayo’sti tad anyatra gatänäm api måtyur bhaviñyaty eva | uktaà ca—

arakñitaà tiñöhati daiva-rakñitaà surakñitaà daiva-hataà vinaçyati | jévaty anätho’pi vane visarjitaù kåta-prayatno’pi gåhe na jévati ||352||

tad ahaà na yäsyämi bhavadbhyäà ca yat pratibhäti tat kartavyam | atha tasya taà niçcayaà jïätvänägata-vidhätä pratyutpanna-matiç ca niñkränau saha parijanena | atha prabhäte tair matsya-jévibhir jälais taj jaläçayam äloòya yad-bhaviñyeëa saha tat-saro nirmatsyatäà nétam | ato’haà bravémi—anägata-vidhätä ceti | tac chrutvä öiööibha äha—bhadre, kià mäà yadbhaviñya-sadåçaà sambhävayasi | tat paçya me buddhi-prabhävaà yävad enaà duñöa-samudraà sva-caïcvä çoñayämi | öiööibhy äha—aho kas te samudreëa saha vigrahaù | tan na yuktam asyopari kopaà kartum | uktaà ca—

puàsäm asamarthänäm upadraväyätmano bhavet kopaù |

piöharaà jvalad-atimätraà nija-pärçvän eva dahatitaräm ||353||

tathä ca— aviditvätmanaù çaktià parasya na samutsukaù | gacchann abhimukho vahnau näçaà yäti pataìgavat ||354||

öiööibha äha—priye, mä maivaà vada | yeñäm utsäha-çaktir bhavati te svalpä api gurün vikramante | uktaà ca—

viçeñät paripürëasya yäti çatror amarñaëaù | äbhimukhyaà çaçäìkasya yathädyäpi vidhuntudaù ||355||

tathä ca—

pramäëäd adhikasyäpi gaëòa-çyäma-mada-cyuteù | padaà mürdhni samädhatte kesaré matta-dantinaù ||356||

tathä ca—

bälasyäpi raveù pädäù patanty upari bhübhåtäm | tejasä saha jätänäà vayaù kutropayujyate ||357||

hastau sthülataraù sa cäìkuça-vaçaù kià hasti-mätro’ìkuço dépe prajvalite praëaçyati tamaù kià dépa-mätraà tamaù | vajreëäpi hatäù patanti girayaù kià vajra-mätro giris tejo yasya viräjate sa balavän sthüleñu kaù pratyayaù ||358||

tad anayä caïcväsya sakalaà toyaà çuñka-sthalatäà nayämi | öiööibhy äha—bhoù känta ! yatra jähnavé nava-nadé-çatäni gåhétvä nityam eva praviçati, tathä sindhuç ca | tat kathaà tvam añöädaça-nadé-çataiù püryamäëaà taà vipruña-vähinyä caïcvä çoñayiñyasi ? tat kim açraddho yenoktena | öiööibha äha—priye !

anirvedaù çriyo mülaà caïcur me loha-sannibhä | aho-räträëi dérghäëi samudraù kià na çuñyati ||359|| duradhigamaù para-bhägo yävat puruñeëa pauruñaà na kåtam | jayati tuläm adhirüòho bhäsvän api jalada-paöaläni ||360||

öiööibhy äha—yadi tvayävaçyaà samudreëa saha vigrahänuñöhänaà käryam | tad anyän api vihaìgamän ähüya suhåj-jana-sahita evaà samäcara | uktaà ca—

bahünäm apy asäräëäà samväyo hi durjayaù | tåëair äveñöyate rajjur yathä nägo’pi baddhyate ||361||

tathä ca—

caöakäkäñöha-küöena makñikä-dardurais tathä |

mahäjana-virodhena kuïjaraù pralayaà gataù ||362|| öiööibha äha—katham etat ? sä präha—

kathä 15

kuïjara-caöaka-dampaté-kathä kasmiàçcid vanoddeçe caöaka-dampaté tamäla-taru-kåta-nilayau prativasataù sma | atha tayor gacchatä kälena santatir abhavat | anyasminn ahani pramatto vana-gajaù kaçcit taà tamäla-våkñaà gharmärtaç chäyärthé samäçritaù | tato madotkaåñät täà tasya çäkhäà caöakäçritäà puñkarägreëäkåñya babhaïja | tasyä bhaìgena caöakäëòäni sarväëi viçérëäni | äyuù-çeñatayä ca caöakau katham api präëair na viyuktau | atha caöakä säëòa-bhaìgäbhibhütä praläpän kurväëä na kiïcit sukham äsasäda | aträntare tasyäs tän praläpän çrutvä käñöha-küöo näma pakñé tasyäù parama-suhåt-tad-duùkha-duùkhito’bhyetya täm uväca—bhagavati ! kià våthä praläpena | uktaà ca—

nañöaà måtam atikräntaà nänuçocanti paëòitäù | paëòitänäà ca mürkhäëäà viçeño’yaà yataù småtaù ||363||

tathä ca—

açocyänéha bhütäni yo müòhas täni çocati | tad-duùkhäl labhate duùkhaà dväv anarthau niñevate ||364||

anyac ca—

çleñmäçru bändhavair muktaà preto bhuìkte yato’vaçaù | tasmän na roditavyaà hi kriyäù käryäç ca çaktitaù ||365||

caöakä präha—astv etat | paraà duñöa-gajena madän mama santäna-kñayaù kåtaù | tad yadi mama tvaà suhåt-satyas tad asya gajäpasadasya ko’pi vadhopäyaç cintyatäm | yasyänuñöhänena me santati-näça-duùkham apasarati | uktaà ca—

äpadi yenopakåtaà yena ca hasitaà daçäsu viñamäsu | upakåtya tayor ubhayoù punar api jätaà naraà manye ||366||

käñöha-küöa äha—bhagavati, satyam abhihitaà bhavatyä | uktaà ca—

sa suhåd-vyasane yaù syäd anya-jäty-udbhavo’pi san | våddhau sarvo’pi mitraà syät sarveñäm eva dehinäm ||367|| sa suhåd-vyasane yaù syät sa putro yas tu bhaktimän | sa bhåtyo yo vidheyajïaù sä bhäryä yatra nirvåtiù ||368||

tat paçya me buddhi-prabhävam | paraà mamäpi suhåd-bhütä véëäravä näma makñikästi | tat täm ähüyägacchämi, yena sa durätmä duñöa-gajo badhyate | athäsau caöakayä saha makñikäm äsädya proväca—bhadre, mameñöeyaà caöakä kenacid duñöa-gajena paräbhütäëòa-sphoöanena | tat tasya vadhopäyam anutiñöhato me sähäyyaà kartum arhasi | makñikäpy äha—bhadra ! kim ucyate’tra viñaye | uktaà ca—

punaù pratyupakäräya miträëäà kriyate priyam | yat punar mitra-mitrasya käryaà mitrair na kià kåtam ||369||

satyam etat | paraà mamäpi bheko meghanädo näma mitraà tiñöhati | tam apy ähüya yathocitaà kurmaù | uktaà ca—

hitaiù sädhu-samäcäraiù çästrajïair mati-çälibhiù | kathaïcin na vikalpante vidvadbhiç cintitä nayäù ||370||

atha te trayo’pi gatvä meghanädasyägre samastaà våttäntaà nivedya tasthuù | atha sa proväca—kiyan mätro’sau varäko gajo mahäjanasya kupitasyägre | tan madéyo mantraù kartavyaù | makñike, tvaà gatvä madhyähna-samaye tasya madoddhatasya gajasya karëe véëä-rava-sadåçaà çabdaà kuru | yena çravaëa-sukha-lälaso nimélita-nayano bhavati | tataç ca käñöha-küöa-caïcvä sphoöita-nayano’ndhébhütas tåñärto mama garta-taöäçritasya saparikarasya çabdaà çrutvä jaläçayaà matvä samabhyeti | tato gartam äsädya patiñyati païcatvaà yäsyati ceti | evaà samaväyaù kartavyo yathä vaira-sädhanaà bhavati | atha tathänuñöhite sa matta-gajo makñikä-geya-sukhän nimélita-netraù käñöha-küöa-håta-cakñur madhyähna-samaye bhrämyan maëòüka-çabdänusäré gacchan mahatéà gartam äsädya patito måtaç ca | ato’haà bravémi—caöakä käñöha-küöena iti | öiööibha äha—bhadre, evaà bhavatu | suhåd-varga-samudäyena saha samudraà çoñayiñyämi | iti niçcitya baka-särasa-mayürädén samähüya proväca—bhoù paräbhüto’haà samudreëäëòakäpahareëa | tac cintyatäm asya çoñaëopäyaù | te sammantrya procuù—açaktä vayaà samudra-çoñaëe | tat kià våthä prayäsena | uktaà ca—

abalaù pronnataà çatruà yo yäti mada-mohitaù | yuddhärthaà sa nivarteta çérëa-danto yathä gajaù ||371||

tad asmäkaà svämé vainateyo’sti | tasmai sarvam etat-paribhava-sthänaà nivedyatäm, yena svajäti-paribhava-kupito vairänåëyaà gacchati | athaväträvalepaà kariñyati tathäpi nästi vo duùkham | uktaà ca—

suhådi nirantara-racite guëavati bhåtye’nuvartini kalatre |

svämini çakti-samete nivedya duùkhaà sukhé bhavati ||372|| tad yämo vinateya-sakäçaà yato’säv asmäkaà svämé | tathänuñöhite sarve te pakñiëo viñaëëa-vadanä bäñpa-pürita-dåço vainateya-sakäçam äsädya karuëa-svareëa phütkartum ärabdhäù—aho ! abrahmaëyam abrahmaëyam ! adhunä sadäcärasya öiööibhasya bhavati näthe sati samudreëäëòäny apahåtäni tat-pranañöam adhunä pakñi-kulam | anye’pi svecchayä samudreëa vyäpädiñyante | uktaà ca—

kva kasya karma saàvékñya karoty anyo’pi garhitam | gatänugatiko loko na lokaù päramärthikaù ||373|| cäöu-taskara-durvåttais tathä sähasikädibhiù | péòyamänäù prajä rakñyäù kaöücchadmädibhis tathä ||374|| prajänäà dharma-ñaò-bhägo räjïo bhavati rakñituù | adharmäd api ñaò-bhägo jäyate yo na rakñati ||375|| prajä-péòana-santäpät samudbhüto hutäçanaù | räjïaù çriyaà kulaà präëän nädagdhvä vinivartate ||376|| räjä bandhur abandhünäà räjä cakñur acakñuñäm | räjä pitä ca mätä ca sarveñäà nyäya-vartinäm ||377|| phalärthé pärthivo lokän pälayed yatnam ästhitaù | däna-mänädi-toyena mäläkäro’ìkurän iva ||378|| yathä béjäìkuraù sükñmaù pratnenäbhirakñitaù | phala-prado bhavet käle tadval lokaù surakñitaù ||379|| hiraëya-dhänya-ratnäni yänäni vividhäni ca | tathänyad api yat kiïcit prajäbhyaù syän nåpasya tat ||380||

athaivaà garuòaù samäkarëya tad-duùkha-duùkhitaù kopäviñöaç ca vyacintayat—aho ! satyam uktam etaiù pakñibhiù | tad adya gatvä taà samudraà çoñayämaù | evaà cintayatas tasya viñëu-dütaù samägatyäha—bho garutman ! bhagavatä näräyaëenähaà tava pärçve preñitaù | deva-käryäya bhagavän amarävatyäà yäsyatéti | tat satvaram ägamyatäm | tac chrutvä garuòaù säbhimänaà präha—bho düta ! kià mayä kubhåtyena bhagavän kariñyati | tad gatvä taà vada yad anyo bhåtyo vähanäyäsmat-sthäne kriyatäm | madéyo namaskäro väcyo bhagavataù | uktaà ca—

yo na vetti guëän yasya na taà seveta paëòitaù | na hi tasmät phalaà kiïcit sukåñöäd üñaräd iva ||381||

düta äha—bho vainateya ! kadäcid api bhagavantaà prati tvayä naitad abhihitam édåk | tat kathaya, kià te bhagavatäpamäna-sthänaà kåtam ?

garuòa äha—bhagavad-äçraya-bhütena samudreëäsmaö öiööibhäëòäny apahåtäni | tad yadi nigrahaà na karoti tad ahaà bhagavato na bhåtya ity eña niçcayas tvayä väcyaù | tad drutataraà gatvä bhavatä bhagavataù samépe vaktavyam | atha düta-mukhena praëaya-kupitaà vainateyaà vijïäya sammäna-puraùsaraà tam änayämi | uktaà ca—

bhaktaà çaktaà kulénaà ca na bhåtyam avamänayet | putraval lälayen nityaà ya icchec chriyam ätmanaù ||382||

anyac ca—

räjä tuñöo’pi bhåtyänäm artha-mätraà prayacchati | te tu sammänitäs tasya präëair apy upakurvate ||383||

ity evaà sampradhärya rukma-pure vainateya-sakäçaà satvaram agamat | vainateyo’pi gåhägataà bhagavantam avalokya trapädhomukhaù praëamyoväca—bhagavan ! tvad-äçrayonmattena samudreëa mama bhåtyäsyäëòäny apahåtya mamäpamäno vihitaù | paraà bhagaval-lajjayä mayä vilambitam | no ced enam ahaà sthaläntaram adyaiva nayämi | yataù svämi-bhayäc chravaëo’pi prahäro na déyate | uktaà ca—

yena syäl laghutä vätha péòä citte prabhoù kvacit | präëa-tyäge’pi tat karma na kuryät kula-sevakaù ||384||

tac chrutvä bhagavän äha—bho vainateya ! satyam abhihitaà bhavatä | uktaà ca—

bhåtyäparädhajo daëòaù svämino jäyate yataù | tena lajjäpi tasyotthä na bhåtyasya tathä punaù ||385||

tad ägaccha yenäëòäni samudräd ädäya öiööibhaà sambhävayävaù | amarävatéà ca gacchävaù | tathänuñöhite samudro bhagavatä nirbhartsyägneyaà çaraà sandhyäyäbhihitaù—bho durätman ! déyantäà öiööibhäëòäni | no cet sthalatäà tväà nayämi | tataù samudreëa sa-bhayena öiööibhäëòäni täni pradattäni | öiööibhenäpi bhäryäyai samarpitäni | ato’haà bravémi—çatror balam avijïäya iti | tasmät puruñeëodyamo na tyäjyaù | tad äkarëya saïjévakas tam eva bhüyo’pi papraccha—bho mitra ! kathaà jïeyo mayäsau duñöa-buddhir iti | iyantaà kälaà yävad uttarottara-snehena prasädena cähaà dåñöaù | na kadäcit tad-vikåtir dåñöä | tat kathyatäà yenäham ätma-rakñärthaà tad-vadhäyodyamaà karomi | damanaka äha—bhadra, kim atra jïeyam ? eña te pratyayaù | yadi rakta-netras triçikhäà bhrükuöià dadhänaù såkkaëé parilelihan tväà dåñövä bhavati, tad duñöa-buddhiù | anyathä suprasädaç ceti | tad äjïäpaya mäm | sväçrayaà prati gacchämi | tvayä ca yathäyaà mantra-

bhedo na bhavati tathä käryam | yadi niçämukhaà präpya gantuà çaknoñi tad-deça-tyägaù käryaù | yataù—

tyajed ekaà kulasyärthe grämasyärthe kulaà tyajet | grämaà janapadasyärthe svätmärthe påthivéà tyajet ||386|| äpad-arthe dhanaà rakñed därän rakñed dhanair api | ätmänaà satataà rakñed därair api dhanair api ||387||

balavatäbhibhütasya videça-gamanaà tad-anupraveço vä nétiù | tad-deça-tyägaù käryaù | athavätmä sämädibhir upäyair äbharakñaëéyaù | uktaà ca— api putra-kalatrair vä präëän rakñeta paëòitaù | vidyamänair yatas taiù syät sarvaà bhüyo’pi dehinäm ||388|| tathä ca—

yena kenäpy upäyena çubhenäpy açubhena vä | uddhared dénam ätmänaà samartho dharmam äcaret ||389|| yo mäyäà kurute müòhaù präëa-tyäge dhanädiñu | tasya präëäù praëaçyanti tair nañöair nañöam eva tat ||390||

evam abhidhäya damanakaù karaöaka-sakäçam agamat | karaöako’pi tam äyäntaà dåñövä proväca—bhadra ! kià kåtaà tatrabhavatä ? damanaka äha—mayä tävan néti-béja-nirväpaëaà kåtam | parato daiva-vihitäyattam | uktaà ca—

paräìmukhe’pi daive’tra kåtyaà käryaà vipaçcitä | ätma-doña-vinäçäya sva-citta-stambhanäya ca ||391||

tathä ca—

udyoginaà puruña-siàham upaiti lakñmér daivena deyam iti käpuruñä vadanti | daivaà nihatya kuru pauruñam ätma-çaktyä yatne kåte yadi na sidhyati ko’tra doñaù ||392||

karaöaka äha—tat kathaya kédåk tvayä néti-béjaà nirväpitam | so’bravét—mayänyonyaà täbhyäà mithyä-prajalpena bhedas tathä vihito yathä bhüyo’pi mantrayantäv eka-sthäna-sthitau na drakñyasi | karaöaka äha—aho, na yuktaà bhavatä vihitaà yat parasparaà tau snehärdra-hådayau sukhäçrayau kopa-sägare prakñiptau | uktaà ca—

aviruddhaà sukha-sthaà yo duùkha-märge niyojayet | janma-janmäntare duùkhé sa naraù syäd asaàçayam ||393||

aparaà tvaà yad bheda-mätreëäpi håñöas tad apy ayuktam, yataù sarvato’pi jano virüpa-karaëe samartho bhavati nopakartum | uktaà ca—

ghätayitum eva nécaù para-käryaà vetti na prasädayitum | pätayitum asti çaktir väyor våkñaà na connamitum ||394||

damanaka äha—anabhijïo bhavän néti-çästrasya, tenaitad bravéñi | uktaà ca yataù—

jäta-mätraà na yaù çatruà vyädhià ca praçamaà nayet | mahä-balo’pi tenaiva våddhià präpya sa hanyate ||395||

tac-chatru-bhüto’yam asmäkaà mantri-padäharaëät | uktaà ca—

pitå-paitämahaà sthänaà yo yasyätra jigéñate | sa tasya sahajaù çatrur ucchedyo’pi priye sthitaù ||396||

tan mayä sa udäsénatayä samänéto’bhaya-pradänena yävat tävad aham api tena säcivyät pracyävitaù | athavä sädhv idam ucyate—

dadyät sädhur yadi nija-pade durjanäya praveçaà tan-näçäya prabhavati tato väïchamänaù svayaà saù | tasmäd deyo vipula-matibhir nävakäço’dhamänäà järäpi syäd gåha-patir iti çrüyate väkyato’tra ||397||

tena mayä tasyopari vadhopäya eva viracyate | deça-tyägäya vä bhaviñyati | tac ca tväà muktvänyo na jïäsyati | tad uktam etat te svärthäyänuñöhitam | uktaà ca—

nistriàçaà hådayaà kåtvä väëém ikñu-rasopämäm | vikalpo’tra na kartavyo hanyät taträpakäriëam ||398||

aparaà måto’py asmäkaà bhojyo bhaviñyati | tad ekaà tävad vara-sädhanam | aparaà säcivyaà ca bhaviñyati tåptiç ceti | tad-guëa-traye’sminn upasthite kasmän mäà düñayasi tvaà jäòya-bhävät | uktaà ca—

parasya péòanaà kurvan svärtha-siddhià ca paëòitaù | müòha-buddhir na bhakñeta vane caturako yathä ||399||

karaöaka äha—katham etat ? sa äha—

kathä 16

vajra-daàñöra-näma-siàha-kathä

asti kasmiàçcid vanoddeçe vajra-daàñöro näma siàhaù | tasya caturaka-kravyamukha-nämänau çågäla-våkau bhåtya-bhütau sadaivänugatau tatraiva vane prativasataù | athänya-dine siàhena kadäcid äsanna-prasavä prasava-vedanayä sva-yüthäd bhrañöoñöry upaviñöä kasmiàçcid vana-gahane samäsäditä | atha täà vyäpädya yävad udaraà sphoöayati, tävaj jévan laghu-däseraka-çiçur niñkräntaù | siàho’pi däserakyäù piçitena sapariväraù paräà tåptim upägataù | paraà snehäd bäla-däsekaà tyaktaà gåham änéyedam uväca—bhadra, na te’sti måtyor bhayaà matto nänyasmäd api | tataù svecchayätra vane bhrämyatäm iti | yatas te çaìku-sadåçau karëau | tataù çaìkukarëo näma bhaviñyati | evam anuñöhite catväro’pi na eka-sthäne vihäriëaù parasparam aneka-prakära-goñöhé-sukham anubhavantas tiñöhanti | çaìkukarëo’pi yauvana-padavém ärüòhaù kñaëam api na taà siàhaà muïcati | atha kadäcid vajra-daàñörasya kenacid vanyena matta-gajena saha yuddham abhavat | tena mada-véryät sa danta-prahärais tathä kñata-çaréro vihito yathä pracalituà na çaknoti | tadä kñut-kñäma-kaëöhas tän proväca—bhoù ! anviñyatäà kiïcit sattvaà yenäham evaà sthito’pi taà vyäpädyätmano yuñmäkaà ca kñut-praëäçaà karomi | tac chrutvä te trayo’pi vane sandhyä-kälaà yävad bhräntäù, paraà na kiïcit sattvam äsäditam | atha caturakaç cintayämäsa—yadi çaìkukarëo’yaà vyäpädyeta tataù sarveñäà katicid dinäni tåptir bhavati | paraà nainaà svämé mitratväd äçraya-samäçritatväc ca vinäçayiñyati | athavä buddhi-prabhäveëa sväminaà pratibodhya tathä kariñye yathä vyäpädayiñyati | uktaà ca—

avadhyaà väthavägamyam akåtyaà nästi kiàcana | loke buddhimatäm atra tasmät täà yojayämy aham ||400||

evaà vicintya çaìkukarëam idam äha—bhoù çaìkukarëa ! svämé tävat pathyaà vinä kñudhayä paripéòyate | svämya-bhäväd asmäkam api dhruvaà vinäça eva | tato väkyaà kiïcit svämy-arthe vadiñyämi | tac chrüyatäm | çaìkukarëa äha—bhoù çéghraà nivedyatäà, yena te vacanaà çéghraà nirvikalpaà karomi | aparaà sväminohite kåte mayä sukåta-çataà kåtaà bhaviñyati | atha caturaka äha—bho bhadra ! ätma-çaréraà dviguëa-läbhena svämine prayaccha, yena te dviguëaà çaréraà bhavati | sväminaù punaù präëa-yäträ bhavati | tad äkarëya çaìkukarëaù präha—bhadra ! yady evaà tan madéya-prayojanam etad ucyatäm | svämy-arthaù kriyatäm iti | param atra dharmaù pratibhüù iti | te vicintya sarve siàha-sakäçam äjagmuù | tataç caturaka äha—deva ! na kiïcit sattvaà präptam | bhagavän ädityo’py astaà gataù | tad yadi svämé dviguëaà çaréraà prayacchati | tataù çaìkukarëo’yaà dviguëa-våddhyä sva-çaréraà prayacchati dharma-pratibhuvä |

siàha äha—bhoù, yady evaà tat sundarataram | vyavahärasyäsya dharmaù pratibhüù kriyatäm iti | atha siàha-vacanänantaraà våka-çågäläbhyäà vidäritobhaya-kukñiù çaìkukarëaù païcatvam upägataù | atha vajra-daàñöraç caturakam äha—bhoç caturaka ! yävad ahaà nadéà gatvä snänaà devatärcana-vidhià kåtvägacchämi, tävat tvayäträpamattena bhävyam ity uktvä nadyäà gataù | atha tasmin gate caturakaç cintayämäsa—kathaà mamaikäkino bhojyo’yam uñöro bhaviñyati iti vicintya kravyamukham äha—bhoù kravyamukha ! kñudhälur bhavän | tad yävad asau svämé nägacchati, tävat tvam asyoñörasya mäàsaà bhakñaya | ahaà tväà svämino nirdoñaà pratipädayiñyämi | so’pi tac chrutvä yävat kiïcin mäàsam äsvädayati tävac caturakeëoktam—bhoù kravyamukha ! samägacchati svämé | tat tyaktvainaà düre tiñöha, yenäsya bhakñaëaà na vikalpayati | tathänuñöhite siàhaù samäyäto yävad uñöraà paçyati tävad riktékåta-hådayo däserakaù | tato bhåkuöià kåtvä paruñataram äha—aho kenaiña uñöra ucchiñöatäà néto, yena tam api vyäpädayämi | evam abhihite kravyamukhaç caturaka-mukham avalokayati | atha caturako vihasyoväca—bhoù ! mäm anädåtya piçitaà bhakñayitvädhunä man-mukham avalokayasi | tad-äsvädayäsya durëaya-taroù phalam iti | tad äkarëya kravyamukho jéva-näça-bhayäd düra-deçaà gataù | etasminn antare tena märgeëa däseraka-särtho bhäräkräntaù samäyätaù | tasyägresaroñörasya kaëöhe mahaté ghaëöä baddhä | tasyäù çabdaà durato’py äkarëya siàho jambukam äha—bhadra, jïäyatäà kim eña raudraù çabdaù çrüyate’çruta-pürvaù ? tac chrutvä, caturakaù kiïcid vanäntaraà gatvä satvaram abhyupetya proväca—svämin ! gamyatäà gamyatäà yadi çaknoñi gantum | so’bravét—bhadra, kim evaà mäà vyäkulayasi | tat kathaya kim etat ? iti caturaka äha—svämin, eña dharmaräjas tavopari kupitaù | yad anenäkäle däserako’yaà madéyo vyäpäditaù | tat sahasra-guëam uñöram asya sakäçäd grahéñyämi | iti niçcitya båhan-mänam ädäyägresarasyoñörasya gréväyäà ghaëöäà baddhvä badhya-däseraka-saktän api pitå-pitämahän ädäya vaira-niryätanärtham äyäta eva | siàho’pi tac chrutvä sarvato düräd evävalokya måtam uñöraà parityajya präëa-bhayät praëañöaù | caturako’pi çanaiù çanais tasyoñörasya mäàsaà bhakñayämäsa | ato’haà bravémi—parasaya péòanaà kurvan (399) iti |

atha damanake gate saïjévakaç cintayämäsa—aho kim etan mayä kåtam ? yac chañpädo’pi mäàsäçitas tasyänugaù saàvåttaù | athavä sädhv idam ucyate—

agamyäni pumän yäti yo’sevyäàç ca niñevate | sa måtyum upagåhëäti garbham açvataré yathä ||401||

tat kià karomi ? kva gacchämi ? kathaà me çäntir bhaviñyati ? athavä tam eva piìgalakaà gacchämi | kadäcin mäà çaraëägataà rakñati | präëair na viyojayati | yata uktaà ca—

dharmärthaà yatatäm apéha vipado deväd yadi syuù kvacit tat täsäm upaçäntaye sumatibhiù käryo viçeñän nayaù | loke khyätim upägatätra sakale lokoktir eñä yato dagdhänäà kila vahninä hita-karaù seko’pi tasyodbhavaù ||402||

tathä ca— loke’thavä tanu-bhåtäà nija-karma-päkaà nityaà samäçritavatäà suhita-kriyäëäm | bhävärjitaà çubham athäpy açubhaà nikämaà yad bhävi tad bhavati nätra vicära-hetuù ||403||

aparaà cänyatra gatasyäpi me kasyacid duñöa-sattvasya mäàsäçinaù sakäçän måtyur bhaviñyati | tad varaà siàhät | uktaà ca—

mahadbhiù spardhamänasya vipad eva garéyasé | danta-bhaìge’pi nägänäà çläghyo giri-vidäraëe ||404||

tathä ca—

mahato’pi kñayaà labdhvä çläghyaà néco’pi gacchati | dänärthé madhupo yadvad gaja-karëa-samähataù ||405||

evaà niçcitya sa sthalita-gatià mandaà gatvä siàhäçrayaà paçyann apaöhat—aho, sädhv idam ucyate—

antar-léna-bhujaìgamaà gåham iväntaùsthogra-siàhaà vanaà grähäkérëam iväbhiräma-kamala-cchäyä-sanäthaà saraù | kälenärya-janäpaväda-piçunaiù kñudrair anäryaiù çritaà duùkhena pravigähyate sa-cakitaà räjïäà manaù sämayam ||406||

evaà paöhan damanakoktäkäraà piìgalakaà dåñövä pracakitaù saàvåta-çaréro dürataraà praëäma-kåtià vinäpy upaviñöaù | piìgalako'pi tathävidhaà taà vilokya damanaka-väkyaà çraddadhänaù kopät tasyopari papäta | atha saïjévakaù khara-nakha-vikartita-påñöhaù çåìgäbhyäà tad-udaram ullikhya katham api tasmäd apetaù çåìgäbhyäà hantum icchan yuddhäyävasthitaù | atha dväv api tau puñpita-

paläça-pratimau paraspara-vadha-käìkñiëau dåñövä karaöako damanakam äha—bho müòha-mate ! anayor virodhaà vitanvatä tvayä sädhu na kåtam | na ca tvaà néti-tattvaà vetsi | nétividbhir uktaà ca—

käryäëy uttama-daëòa-sähasa-phaläny äyäsa-sädhyäni ye prétyä saàçamayanti néti-kuçaläù sämnaiva te mantriëaù | niùsärälpa-phaläni ye tv avidhinä väïchanti daëòodyamais teñäà durnaya-ceñöitair narapater äropyate çrés tuläm ||407||

tad yadi svämy-abhighäto bhaviñyati tat kià tvadéya-mantra-buddhyä kriyate | atha saïjévako na badhyate tathäpy abhavyam | yataù präëa-sandehät tasya ca vadhaù | tan müòha ! kathaà tvaà mantri-padam abhilañasi | säma-siddhià na vetsi | tad våthä manoratho'yaà te daëòaruceù | uktaà ca—

sämädi-daëòa-paryanto nayaù proktaù svayambhuvä | teñäà daëòas tu päpéyäàs taà paçcäd viniyojayet ||408||

tathä ca— sämnaiva yatra siddhir na tatra daëòo budhena viniyojyaù | pittaà yadi çarkarayä çämyati ko'rthaù paöolena ||409||

tathä ca—

ädau säma prayoktavyaà puruñeëa vijänatä | säma-sädhyäni käryäëi vikriyäà yänti na kvacit ||410|| na candreëa na cäuñadhyä na süryeëa na vahninä | sämnaiva vilayaà yäti vidveña-prabhavaà tamaù ||411||

tathä yat tvaà mantritvam abhilañasi, tad apy ayuktam | yatas tvaà mantri-gatià na vetsi | yataù païca-vidho mantraù | sa ca karmaëäm ärambhopäyaù, puruña-dravya-sampat, deça-käla-vibhägaù, vinipäta-pratékäraù, kärya-siddhiç ceti | so'yaà svämy-amätyayor ekatamasya kià vä dvayor api vinipätaù samutpadyate lagnaù | tad yadi käcic chaktir asti tad vicintyatäà vinipäta-pratékäraù | bhinna-sandhäne hi mantriëäà buddhi-parékñä | tan mürkha ! tat kartum asamarthatvaà yato viparéta-buddhir asi | uktaà ca—

mantriëäà bhinna-sandhäne bhiñajäà säànipätike | karmaëi vyajyate prajïä susthe ko vä na paëòitaù ||412||

anyac ca— ghätayitum eva nécaù para-käryaà vetti na prasädhayitum | pätayitum eva çaktir näkhoruddhartum anna-piöakam ||413||

athavä na te doño'yam | svämino doñaù | yas te väkyaà çraddadhäti | uktaà ca—

narädhipä néca-janänuvartino budhopadiñöena pathä na yänti ye |

viçanty ato durgama-märga-nirgamaà samasta-sambädham anartha-païjaram ||414||

tad yadi tvam asya mantré bhaviñyasi tadänyo'pi kaçcin näsya samépe sädhu-janaù sameñyati | uktaà ca—

guëälayo'py asan mantré nåpatir nädhigamyate | prasanna-svädu-salilo duñöa-grähyo yathä hradaù ||415||

tathä ca çiñöa-jana-rahitasya svämino'pi näço bhaviñyati | uktaà ca—

citräsväda-kathair bhåtyair anäyäsita-kärmukaiù | ye ramante nåpäs teñäà ramante ripavaù çriyä ||416||

tat kià mürkhopadeçena | kevalaà doño na guëaù | uktaà ca—

nänämyaà namate däru näçmani syät kñura-kriyä | sücé-mukhaà vijänéhi näçiñyäyopaçyate ||417||

damanaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 17

vänara-yütha-kathä asti kasmiàçcit parvataika-deçe vänara-yütham | tac ca kadäcid dhemanta-samaye'tikaöhora-väta-saàsparça-vepamäna-kalevaraà tuñära-varñoddhata-pravarña-ghana-dhärä-nipäta-samähataà na kathaïcic chäntim agamat | atha kecid vänarä vahni-kaëa-sadåçäni guïjä-phaläny avacitya vahni-väïchayä phütkurvantaù samantät tasthuù | atha sucémukho näma pakñé teñäà taà våthäyäsamavalokya proväca—bhoù, sarve mürkhä yüyam | naite vahni-kaëäù guïjä-phaläni etäni | tat kià våthä çrameëa | naitasmäc chéta-rakñä bhaviñyati | tad anviñyatäà kaçcin nirväto vana-pradeço guhä giri-kandaraà vä | adyäpi sa-öopä medhä dåçyante | atha teñäm ekatamo våddha-vänaras tam uväca—bho mürkha ! kià tävad anena vyäpäreëa | tad gamyatäm | uktaà ca—

muhur vighnita-karmäëaà dyüta-käraà paräjitam | näläpayed viveka-jïo yadécchet siddhim ätmanaù ||418||

tathä ca—

äkheöakaà våthäkleçaà mürkhaà vyasanasaàsthitam |

samäläpena yo yuìkte sa gacchati paräbhavam ||419|| so'pi tam anädåtya bhüyo'pi vänarän anavaratam äha—bhoù ! kià våthä kleçena ? atha yävad asau na kathaïcit pralapan viramati tävad ekena vänareëa vyartha-çramatvät kupitena pakñäbhyäà gåhétvä çiläyäm äsphälita uparataç ca | ato'haà bravémi—nänamyaà namate däru ity ädi | tathä ca—

upadeço hi mürkhäëäà prakopäya na çäntaye | payaù-pänaà bhujaìgänäà kevalaà viña-vardhanam ||420||

anyac ca—

upadeço na dätavyo yädåçe tädåçe nare | paçya vänaramürkheëa sugåhé nirgåhékåtä ||421||

damanaka äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 18 kasmiàçcid vane çamé-våkña-çäkhälambita-vasathaà kåtväraëya-caöaka-dampaté prativasataù sma | atha kadäcit tayoù sukha-saàsthayor hemanta-megho mandaà mandaà varñitum ärabdhaù | aträntare kaçcic chäkhä-mågo vätäsära-samähataù proddhüñita-çaréro dantavéëäà vädayan vepamänas tasyäù çamyä mülam äsädyopaviñöaù | atha taà tädåñam avalokya caöakä präha—bho bhadra !

hasta-päda-samopeto dåçyase puruñäkåtiù | çétena bhidyase müòha kathaà na kuruñe gåham ||422||

etac chrutvä täà vänaraù sakopam äha—adhame kasmän na tvaà mauna-vratä bhavasi ? aho dhärñöyam asyäù | adya mäm upahasati—

sücé-mukhi duräcärä raëòä paëòita-vädiné | näçaìkate prajalpanté tat kim enäà na hanmy aham ||423||

evaà pralapya täm äha—mugdhe ! kià mama cintayä tava prayojanam ? uktaà ca—

väcyaà çraddhä-sametasya påcchateç ca viçeñataù | proktaà çraddhä-vihénasya araëya-ruditopamam ||424||

tat kià bahunä tävat | kuläya-sthitayä tayä punar apy abhihitaù | sa tävat täà çamém äruhya tasyäù kuläyaà çatadhä khaëòaço'karot | ato'haà bravémi—upadeço na dätavyaù iti |

tan mürkha ! çikñäpito'pi na çikñitas tvam | athavä na te doño'sti, yataù sädhoù çikñä guëäya sampadyate, näsädhoù | uktaà ca—

kià karoty eva päëòityam asthäne viniyojitam | andhakära-praticchanne ghaöe dépa ivähitaù ||425||

tad-vyartha-päëòityam äçritya mama vacanam açåëvann ätmanaù çäntim api vetsi | tan nünam apajätas tvam | uktaà ca—

jätaù putro'nujätaç ca atijätas tathaiva ca | apajätaç ca loke'smin mantavyäù çästra-vedibhiù ||426|| mätå-tulya-guëo jätas tv anujätaù pituù samaù | atijäto'dhikas tasmäd apajäto'dhamädhamaù ||427|| apy ätmano vinäçaà gaëayati na khalaù para-vyasana-håñöaù | präyo mastaka-näçe samara-mukhe nåtyati kabandhaù ||428||

aho, sädhv idam ucyate—

dharma-buddhiù kubuddhiç ca dväv etau viditau mama | putreëa vyartha-päëòityät pitä dhümena ghätitaù ||429||

damanaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 20

kåñëa-sarpa-kathä kasmiàçcid deçe dharmabuddhiù päpabuddhiç ca dve mitre prativasataù | atha kadäcit päpabuddhinä cintitaà yad—ahaà tävan mürkho däridryopetaç ca | tad enaà dharmabuddhim ädäya deçäntaraà gatvä asyäçrayeëärthopärjanäà kåtvainam api vaïcayitvä sukhébhavämi | athänyasminn ahani päpabuddhir dharmabuddhià präha—bho mitra ! värdhaka-bhäve kià tv ätma-viceñöitaà smarasi | deçäntaram adåñövä käà çiñöa-janasya värttäà kathayiñyasi ? uktaà ca—

deçäntareñu bahu-vidha-bhäñä-veñädi yena na jïätam | bhramatä dharaëé-péöhe tasya phalaà janmano vyartham ||430||

tathä ca— vidyäà vittaà çilpaà tävan näpnoti mänavaù samyak | yävad vrajati na bhümau deçäd deçäntaraà håñöaù ||431||

atha tasya tad-vacanam äkarëya prahåñöa-manäs tenaiva saha guru-janänujïätaù çubhe'hani deçäntaraà prasthitaù | tatra ca dharmabuddhi-prabhäveëa bhramatä päpabuddhinä prabhütataraà vittam äsäditam | tataç ca tau dväv api prabhütopärjita-dravyau prahåñöau sva-gåhaà praty autsukyena prasthitau | uktaà ca—

präpta-vidyärtha-çilpänäà deçäntara-niväsinäm | kroça-mätro'pi bhü-bhägaù çata-yojanavad bhavet ||432||

atha sva-sthäna-samépa-vartinä päpabuddhinä dharmabuddhir abhihitaù—bhadra ! na sarvam etad dhanaà gåhaà prati netuà yujyate | yataù kuöumbino bändhaväç ca prärthayiñyante | tad atraiva vana-gahane kväpi bhümau nikñipya kiïcin mätram ädäya gåhaà praviçävaù | bhüyo'pi prayojane saïjäte tan-mätraà sametyäsmät sthänän neñyävaù | uktaà ca—

na vittaà darçayet präjïaù kasyacit svalpam apy aho | muner api yatas tasya darçanäc calate manaù ||433||

tathä ca— yathämiñaà jale matsyair bhakñyate çväpadair bhuvi | äkäçe pakñibhiç caiva tathä sarvatra vittavän ||434||

tad äkarëya dharmabuddhir äha—bhadra evaà kriyatäm | tathänuñöhite dväv api tau sva-gåhaà gatvä sukhena saàsthitavantau | athänyasminn ahani päpabuddhir niçéthe'öavyäà gatvä tat sarvaà vittaà samädäya gartaà pürayitvä sva-bhavanaà jagäma | athänyedyur dharmabuddhià sametya proväca—sakhe bahu-kuöumbä vayaà vittäbhävät sédämaù | tad gatvä tatra sthäne kiàcin mätraà dhanam änayävaù | so'bravét—bhadra, evaà kriyatäm | atha dväv api gatvä tat sthänaà yävat khanatas tävad riktaà bhäëòaà dåñöavantau | aträntare päpabuddhiù çiras täòayan proväca—bho dharmabuddhe ! tvayä håtam etad dhanaà, nänyena | yato bhüyo'pi gartäpüraëaà kåtam | tat prayaccha me tasyärdham | anyathähaà räja-kule nivedayiñyämi | sa äha—bho durätman ! mä maivaà vada | dharmabuddhiù khalv aham | naitac caura-karma karomi | uktaà ca—

mätåvat para-däräëi para-dravyäëi loñöavat | ätmavat sarva-bhütäni vékñante dharma-buddhayaù2 ||435||

evaà dväv api vivadamänau dharmädhikäriëaà gatau ? procatuç ca parasparaà düñayantau | atha dharmädhikaraëädhiñöhita-puruñair divyärthaà yävan niyojitau tävat päpabuddhir äha—

2 (alt.) yaù paçyati sa paçyati

aho na samyag-dåñöo nyäyaù | uktaà ca—

viväde anviñyate patraà tad-abhäve'pi säkñiëaù | säkñy abhävät tato divyaà pravadanti manéñiëaù ||436||

tad atra viñaye mama våkña-devatäù säkñi-bhütäs tiñöhanti | tä apy ävayor ekataraà cauraà sädhuà vä kariñyanti | atha taiù sarvair abhihitam—bho yuktam uktaà bhavatä | uktaà ca—

antyajo’pi yadä säkñé viväde samprajäyate | na tatra yujyate divyaà kià punar vana-devatäù ||437||

tad asmäkam apy atra viñaye mahat kautühalam vartate | pratyüña-samaye yuväbhyäm apy asmäbhiù saha tatra vanoddeçe gantavyam iti | etasminn antare päpabuddhiù sva-gåhaà gatvä sva-janakam uväca—täta, prabhüto'yaà mayärtho dharmabuddheç coritaù | sa ca tava vacanena pariëatià gacchati | anyathäsmäkaà präëaiù saha yäsyati | sa äha—vatsa, drutaà vada yena procya tad dravyaà sthiratäà nayämi | päpabuddhir äha—täta, asti tat-pradeçe mahä-çamé | tasyäà mahat koöaram asti | tatra tvaà säàpratam eva praviça | tataù prabhäte yadähaà satya-çrävaëaà karomi, tadä tvayä väcyaà yad dharmabuddhiç caura iti | tathänuñöhite pratyüñe snätvä päpabuddhiù dharmabuddhi-puraù-saro dharmädhikaraëakaiù3 saha täà çamém abhyetya tära-svareëa proväca |

ädityacandräv anilo'nalaç ca dyaur bhümir äpo hådayaà yamaç ca | ahaç ca rätriç ca ubhe ca sandhye dharmo hi jänäti narasya våttam ||438||

bhagavati vana-devate ! ävayor madhye yaç caura tat kathayata | atha päpabuddhi-pitä çamé-koöara-sthaù proväca—bho, dharmabuddhinä håtam etad dhanam | tad äkarëya sarve te räja-puruñä vismayotphulla-locanä yävad dharmabuddher vitta-haraëocitaà nigrahaà çästra-dåñöyävalokayanti tävad dharmabuddhinä tac chamé-koöaraà vahni-bhojya-dravyaiù pariveñöya vahninä sandépitam | atha jvalati tasmin çamé-koöare'rdha-dagdha-çaréraù sphuöitekñaëaù karuëaà paridevayan päpabuddhi-pitä niçcakräma | tataç ca taiù sarvaiù påñöaù—bho kim idam ? ity ukte idaà sarvaà kukåtyaà päpabuddheù käraëäj jätam ity uktvä måtaù | tatas te räja-puruñäù päpabuddhià çamé-çäkhäyäà pratilambya dharmabuddhià praçaàsyedam ücuù—

3 (alt.) räja-puruñaiù

aho sädhv idam ucyate—

upäyaà cintayet präjïas tathäpäyam api cintayet | paçyato baka-mürkhasya nakulair bhakñitäù sutäù ||439||

dharma-buddhiù präha—katham etat ? te procuù—

kathä 21

jérëadhana-näma-vaëik-putra-kathä asti kasmiàçcid vanoddeçe bahu-baka-sanätho vaöa-pädapaù | tasya koöare kåñëa-sarpaù prativasati sma | sa ca baka-bälakän ajäta-pakñän api sadaiva bhakñayan kälaà nayati | athaiko bakas tena bhakñitäny apatyäni dåñövä çiçu-vairägyät saras-téram äsädya bäñpa-püraita-nayano'dho-mukhas tiñöhati | taà ca tädåk-ceñöitam avalokya kulérakaù proväca—mäma kim evaà rudyate bhavatädya ? sa äha—bhadra kià karomi ? mama manda-bhägyasya bälakäù koöara-niväsinä sarpeëa bhakñitäù | tad-duùkha-duùkhito'haà rodimi | tat kathaya me yady asti kaçcid upäyas tad-vinäçäya | tad äkarëya kulérakaç cintayämäsa—ayaà tävad asmat-sahaja-vairé | tathopadeçaà prayacchämi satyänåtaà yathänye'pi bakäù sarve saìkñayam äyänti | uktaà ca—

navanéta-samäà väëéà kåtvä cittaà tu nirdayam | tathä prabodhyate çatruù sänvayo mriyate yathä ||440||

äha ca—mäma, yady evaà tan matsya-mäàsa-khaëòäni nakulasya bila-dvärät sarpa-koöaraà yävat prakñipa yathä nakulas tan-märgeëa gatvä taà duñöa-sarpaà vinäçayati | atha tathänuñöhite matsya-mäàsänusäriëä nakulena taà kåñëa-sarpaà nihatya te'pi tad-våkñäçrayäù sarve bakäç ca çanaiù çanair bhakñitäù | ato vayaà brümaù—upäyaà cintayed iti | evaà müòha ! tvayäpy apäyaç cintito nopäyaù päpa-buddhivat | tan na bhavasi tvaà sajjanaù | kevalaà päpa-buddhir asi | jïäto mayä sväminaù präëa-sandehänayanät | prakaöékåtaà tvayä svayam evätmano duñöatvaà kauöilyaà ca | athavä sädhv idam ucyate—

yatnäd api kaù paçyec chikhinäm ähära-niùsaraëa-märgam | yadi jalada-dhvani-muditäs ta eva müòhä na nåtyeyuù ||441||

yadi tvaà sväminam enäà daçäà nayasi tad asmad-vidhasya kä gaëanä ? tasmän mamäsannena bhavatä na bhävyam | uktaà ca—

tuläà loha-sahasrasya yatra khädanti müñakäù | räjaàs tatra harec chyeno bälakaà nätra saàçayaù ||442||

damanaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 22

jérëadhana-näma-vaëik-putra-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne jérëadhano näma vaëik-putraù | sa ca dravya-kñayäd deçäntara-gamana-manä vyacintayat—

yatra deçe atha vä sthäne bhogän bhuktvä svavéryataù | tasmin vibhavahéno yo vaset sa puruñädhamaù ||443||

tathä ca—

yenähaàkärayuktena ciraà vilasitaà purä | dénaà vadati tatraiva yaù pareñäà sa ninditaù ||444||

tasya ca gåhe sahasra-loha-bhära-ghaöitä pürva-puruñopärjitä tuläsét | täà ca kasyacid chreñöino gåhe nikñepa-bhütäà kåtvä deçäntaraà prasthitaù | tataù suciraà kälaà deçäntaraà yathecchayä bhräntvä punaù sva-puram ägatya taà çreñöhinam uväca—bhoù çreñöhin ! déyatäà me sä nikñepa-tulä | sa äha—bho ! nästi sä tvadéyä tulä | müñikair bhakñitä | jérëadhana äha—bhoù çreñöhin ! nästi doñas te yadi müñikair bhakñiteti | édåg eväyaà saàsäraù | na kiàcid atra çäçvatam asti | param ahaà nadyäà snänärthaà gamiñyämi | tat tvam ätméyaà çiçum enaà dhanadeva-nämänaà mayä saha snänopakaraëa-hastaà preñayeti | so'pi caurya-bhayät tasya çaìkitaù sva-putram uväca—vatsa, pitåvyo'yaà tava snänärthaà nadyäà yäsyati | tad gamyatäm anena särdhaà snänopakaraëam ädäyeti | aho sädhv idam ucyate—

na bhaktyä kasyacit ko'pi priyaà prakurute naraù | muktvä bhayaà pralobhaà vä kärya-käraëam eva vä ||445||

tathä ca—

atyädaro bhaved yatra kärya-käraëa-varjitaù | tatra çaìkä prakartavyä pariëäme’sukhävahä ||446||

athäsau vaëik-çiçuù snänopakaraëam ädäya prahåñöa-manäs tenäbhyägatena saha prasthitaù | tathänuñöhite vaëik snätvä taà çiçuà nadé-guhäyäà prakñipya tad-dväraà båhac-chilayäcchädya satvaraà gåham ägataù | påñöaç ca tena vaëijä—bho'bhyägata tat kathyatäà kutra me çiçur yas tvayä saha nadéà gataù iti | sa äha—nadé-taöät sa çyenena håta iti | çreñöhy äha—mithyä-vädin ! kià kvacic chyeno bälaà hartuà çaknoti ? tat samarpaya me sutam, anyathä räja-kule nivedayiñyäméti | sa äha—bhoù satyavädin ! yathä çyeno bälaà na nayati tathä müñikä api loha-bhära-ghaöitäà tuläà na bhakñayanti | tad arpaya me tuläà yadi därakeëa prayojanam | evaà vivadamänau dväv api räja-kulaà gatau | tatra çreñöhé tära-svareëa proväca—bho'brahmaëyam abrahmaëyam | mama çiçur anena caureëäpahåtaù | atha dharmädhikäriëas tam ücuù—bhoù samarpyatäà çreñöhi-sutaù | sa äha—kià karomi ? paçyato me nadé-taöäc chyenenäpahåtaù çiçuù | tac chrutvä te procuù—bho na satyam abhihitaà bhavatä | kià çyenaù çiçuà hartuà samartho bhavati ? sa äha—bho bhoù çrüyatäà mad-vacaù |

tuläà loha-sahasrasya yatra khädanti müñikäù | räjaàs tatra harec chyeno bälakaà nätra saàçayaù ||447||

te procuù—katham etat ? tataù çreñöhé sabhyänäm agre sarvaà våttäntaà nivedayämäsa | tatas tair vihasya dväv api tau parasparaà sambodhya tulä-çiçu-pradänena santoñitau |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—tuläà loha-sahasrasya iti | tan mürkha ! saïjévaka-prasädam asahamänena tvayaitat kåtam | aho sädhv idam ucyate—

präyeëätra kulänvitaà kukulajäù çré-vallabhaà durbhagä dätäraà kåpaëä åjün anåjavo vitte sthitaà nirdhanäù | vairüpyopahåtäç ca känta-vapuñaà dharmäçrayaà päpino nänä-çästra-vicakñaëaà ca puruñaà nindanti mürkhäù sadä ||448||

tathä ca— mürkhäëäà paëòitä dveñyä nirdhanänäà mahädhanäù | vratinaù päpa-çélänäm asaténäà kula-striyaù ||449||

tan mürkha tvayä hitam apy ahitaà kåtam | uktaà ca—

paëòito’pi varaà çatrur na mürkho hita-kärakaù | vänareëa hato räjä vipräç céreëa rakñitäù ||450||

damanaka äha--katham etat ? so'bravét—

kathä 23 kasyacid räjïo nityaà vänaro'tibhakti-paro'ìga-sevako'ntaù-pure apy apratiñiddha-prasaro'tiviçväsa-sthänam abhüt | ekadä räjïo nidräà gatasya vänare vyajanaà nétvä väyuà vidadhati räjïo vakñaù-sthalopari makñikopaviñöä | vyajanena muhur muhur niñidhyamänäpi punaù punas tatra evopaviçati | tatas tena svabhäva-capalena mürkheëa vänareëa kruddhena satä tékñëaà khaògam ädäya tasyä upari prahäro vihitaù | tato makñikoòòéya gatä, paraà tena çita-dhäreëäsinä räjïo vakño dvidhä jätaà räjä måtaç ca | tasmäc ciräyur icchatä nåpeëa mürkho'nucaro na rakñaëéyaù | aparam ekasmin nagare ko'pi vipro mahä-vidvän paraà pürva-janma-yogena cauro vartate | tasmin pure'nya-deçäd ägatäàç caturo viprän bahüni vastüni vikréëato dåñövä cintitavän—aho kenopäyenaiñäà dhanaà labhe | iti vicintya teñäà puro'nekäni çästroktäni subhäñitäni cätipriyäëi madhuräëi vacanäni jalpatä teñäà manasi viçväsam utpädya sevä kartum ärabdhä | athavä sädhv idam ucyate—

asaté bhavati salajjä kñäraà néraà ca çétalaà bhavati | dambhé bhavati viveké priyavaktä bhavati dhürtajanaù ||451||

atha tasmin seväà kurvati tair vipraiù sarva-vastüni vikréya bahu-mülyäni ratnäni krétäni | tatas täni jaìghä-madhye tat-samakñaà prakñipya sva-deçaà prati gantum udyamo vihitaù | tataù sa dhürta-vipras tän viprän gantum udyatän prekñya cintä-vyäkulita-manäù saàjätaù— aho dhanam etan na kiàcin mama caöitam | athaibhiù saha yämi | pathi kväpi viñaà dattvaitän nihatya sarva-ratnäni gåhëämi | iti vicintya teñäm agre sa-karuëaà vilapyedam äha—bho miträëi ! yüyaà mäm ekäkinaà muktvä gantum udyatäù | tan me mano bhavadbhiù saha sneha-päçena baddhaà bhavad-viraha-nämnaiväkulaà saïjätaà yathä dhåtià kväpi na dhatte | yüyam anugrahaà vidhäya sahäya-bhütaà mäm api sahaiva nayata | tad-vacaù çrutvä te karuëärdra-cittäs tena samam eva sva-deçaà prati prasthitäù | athädhvani teñäà païcänäm api pallé-pura-madhye vrajatäà dhväìkñäù kathayitum ärabdhäù—re re kirätäù ! dhävata dhävata | sa-päda-lakña-dhanino yänti | etän nihatya dhanaà nayata |

tataù kirätair dhväìkña-vacanam äkarëya satvaraà gatvä te viprä laguòa-prahärair jarjaré-kåtya vasträëi mocayitvä vilokitäù, paraà dhanaà kiàcin na labdham | tadä taiù kirätair abhihitam—bhoù pänthäù ! purä kadäpi dhväìkña-vacanam anåtaà näsét | tato bhavatäà saànidhau kväpi dhanaà vidyate tad arpayata | anyathä sarveñäm api vadhaà vidhäya carma vidärya pratyaìgaà prekñya dhanaà neñyämaù | tadä teñäm édåçaà vacanam äkarëya caura-vipreëa manasi cintitam—yadaiñäà vipräëäà vadhaà vidhäyäìgaà vilokya ratnäni neñyanti, tadäpi mäà vadhiñyanti tato'haà pürvam evätmänam aratnaà samarpyaitän muïcämi | uktaà ca—

måtyor bibheñi kià bäla na sa bhétaà vimuïcati | adya väbda-çatänte vä måtyur vai präëinäà dhruvaù ||452||

tathä ca—

gavärthe brähmaëärthe ca präëa-tyägaà karoti yaù | süryasya maëòalaà bhittvä sa yäti paramäà gatim ||453||

iti niçcityäbhihitaà—bhoù kirätäù ! yady evaà tato mäà pürvaà nihatya vilokayata | tatas tais tathänuñöhite taà dhana-rahitam avalokyäpare catväro'pi muktäù |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—paëòito'pi varaà çatruù iti | athaivaà saàvadatoù saïjévakaù kñaëam ekaà péìgalakena saha yuddhaà kåtvä tasya khara-nakhara-prahäräbhihito gatäsur vasundharä-péöhe nipapäta | atha taà gatäsum avalokya piìgalakas tad-guëa-smaraëärdra-hådayaù proväca—bhoù, ayuktaà mayä päpena kåtaà saïjévakaà vyäpädayatä | yato viçväsa-ghätäd anyan nästi päpataraà karma | uktaà ca—

mitra-drohé kåtaghnaç ca yaç ca viçväsa-ghätakaù | te narä narakaà yänti yävac candra-diväkarau ||454||

bhümi-kñaye räja-vinäça eva bhåtyasya vä buddhimato vinäçe | no yuktam uktaà hy anayoù samatvaà nañöäpi bhümiù sulabhä na bhåtyäù ||455||

tathä mayä sabhä-madhye sa sadaiva praçaàsitaù | tat kià kathayiñyämi teñäm agrataù | uktaà ca—

ukto bhavati yaù pürvaà guëavän iti saàsadi | na tasya doño vaktavyaù pratijïä-bhaìga-bhéruëä ||456||

evaà-vidhaà pralapantaà damanakaù sametya saharñam idam äha—deva, kätaratamas tavaiña nyäyo yad droha-käriëaà çañpa-bhujaà hatvetthaà çocasi | tan naitad upapannaà bhübhujäm | uktaà ca—

pitä vä yadi vä bhrätä putro bhäryäthavä suhåt | präëa-drohaà yadä gacched dhantavyo nästi pätakam ||457||

tathä ca—

räjä ghåëé brähmaëaù sarva-bhakñé stré cätrapä duñöamatiù sahäyaù | preñyaù pratépo’dhikåtaù prasädé tyäjyä amé yaç ca kåtaà na vetti ||458||

api ca— satyänåtä ca paruñä priya-vädiné ca hiàsrä dayälur api cärtha-parä vadänyä | bhüri-vyathä pracura-vitta-samägamä ca veçyäìganeva nåpa-nétir aneka-rüpä ||459||

api ca— akåtopadravaù kaçcin mahän api na püjyate | püjayanti narä nägän na tärkñyaà näga-ghätinam ||460||

tathä ca—

açocyän anvaçocas tvaà prajïä-vädäàç ca bhäñase | gatäsün agatäsüàç ca nänuçocanti paëòitäù ||461||

evaà tena sambodhitaù piìgalakaù saïjévaka-çokaà tyaktvä damanaka-säcivyena räjyam akarot |

iti çré-viñëu-çarma-viracite païcatantre mitra-bhedo näma

prathamaà tantram ||1||

--o)0(o--

ii.

atha mitra-sampräptiù athedam ärabhyate mitra-sampräptir näma dvitéyaà tantram | yasyäyam ädyaù çlokaù—

asädhanä api präjïä buddhimanot bahu-çrutäù | sädhayanty äçu käryäëi käkäkhu-måga-kürmavat ||1||

tad yathänuçrüyate—

prastävanä-kathä

laghupatanaka-citragréva-våttäntaù asti däkñiëätye janapade mahiläropyaà näma nagaram | tasya nätidürastho mahocchräyavän nänä-vihaìgopabhukta-phalaù kéöair ävåta-koöaraç chäyäçväsita-pathika-jana-samüho nyagrodha-pädapo mahän | athavä yuktam—

chäyä-supta-mågaù çakunta-nivahair viñvag-vilupta-cchadaù kéöair ävåta-koöaraù kapi-kulaiù skandhe kåta-praçrayaù | viçrabdhaà madhupair nipéta-kusumaù çläghyaù sa eva drumaù sarväìgair bahu-sattva-saìga-sukhado bhü-bhära-bhüto’paraù ||2||

tatra ca laghupatanako näma väyasaù prativasati sma | sa kadäcit präëa-yäträrthaà puram uddiçya pracalito yävat paçyati, tävaj jäla-hasto’tikåñëa-tanuù sphuöita-caraëa ürdhva-keço yama-kiìkaräkäro naraù saàmukho babhüva | atha taà dåñövä çaìkita-manä vyacintayat—yad ayaà durätmädya mamäçraya-vaöa-pädapa-sammukho’bhyeti | tan na jïäyate kim adya vaöa-väsinäà vihaìgamänäà saìkñayo bhaviñyati na vä | evaà bahuvidhaà vicintya tat-kñaëän nivåtya tam eva baöa-pädapaà gatvä sarvän vihaìgamän proväca—bhoù ! ayaà durätmä lubdhako jäla-taëòula-hastaù samabhyeti | tat sarvathä tasya na viçvasanéyam | eña jälaà prasärya taëòulän prakñepsyati | te taëòulä bhavadbhiù sarvair api kälaküöa-sadåçä drañöavyäù | evaà vadatas tasya sa lubdhakas tatra baöa-tala ägatya jälaà prasärya sindu-vära-sadåçäàs taëòulän prakñipya nätidüraà gatvä nibhåtaù sthitaù | atha ye pakñiëas tatra sthitäs te laghu-patanaka-väkyärgalayä niväritäs täàs taëòulän hälähäläìkurän iva vékñamäëä nibhåtäs tasthuù |

aträntare citragrévo näma kapotaräjaù sahasra-pariväraù präëa-yäträrtha-paribhramaàs täàs taëòulän dürato’pi paçyan laghupatanakena niväryamäëo’pi jihvä-laulyäd bhakñaëärtham apatat | sa-pariväro nibaddhaç ca | athavä sädhv idam ucyate—

jihvä-laulya-prasaktänäà jala-madhya-niväsinäm | acintito vadho’jïänäà ménänäm iva jäyate ||3||

athavä daiva-pratipatikülatayä bhavaty evam | na tasya doño’sti | uktaà ca—

paulastyaù katham anya-dära-haraëe doñaà na vijïätavän rämeëäpi kathaà na hema-hariëasyäsambhavo lakñitaù | akñaiç cäpi yudhiñöhireëa sahasä präpto hy anarthaù kathaà pratyäsanna-vipatti-müòha-manasäà präyo matiù kñéyate ||4||

tathä ca—

kåtänta-päça-baddhänäà daivopahata-cetasäm | buddhayaù kubja-gäminyo bhavanti mahatäm api ||5||

aträntare lubdhakas tän baddhän vijïäya prahåñöa-manäù prodyata-yañöis tad-vadhärthaà pradhävitaù | citragrévo’py ätmänaà sa-pariväraà baddhaà matvä lubdhakam äyäntaà dåñövä tän kapotän üce—aho, na bhetavyam | uktaà ca—

vyasaneñv eva sarveñu yasya buddhir na héyate | sa teñäà päram abhyeti tat-prabhäväd asaàçayam ||6|| sampattau ca vipattau ca mahatäm eka-rüpatä | udaye savitä rakto raktaç cästa-maye tathä ||7||

tat sarve vayaà helayoòòéya sa-päça-jälä asyädarçanaà gatvä muktià präpnumaù | no ced bhaya-viklaväù santo helayä samutpätaà na kariñyatha | tato måtyum aväpsyatha | uktaà ca—

tantavo’py äyatä nityaà tantavo bahuläù samäù | bahün bahutväd äyäsän sahantéty upamä satäm ||8||

tathänuñöhite lubdhako jälam ädäyäkäçe gacchatäà teñäà påñöhato bhümistho’pi paryadhävat | tata ürdhvänanù çlokam enam apaöhat |

jälam ädäya gacchanti saàhatäù pakñiëo’py amé | yävac ca vivadiñyante patiñyanti na saàçayaù ||9||

laghupatanako’pi präëa-yäträ-kriyäà tyaktvä kim atra bhaviñyantéti kutühalät tat-påñöhato’nusarati | atha dåñöer agocaratäà gatän vijïäya lubdhako niräçaù çlokam apaöhan nivåttaç ca—

nahi bhavati yan na bhävyaà bhavati ca bhävyaà vinäpi yatnena | karatala-gatam api naçyati yasya hi bhavitavyatä nästi ||10||

tathä ca—

paräìmukhe vidhau cet syät kathaïcid draviëodayaù | tat so’nyad api saìgåhya yäti çaìkha-nidhir yathä ||11||

tad ästäà tävad vihaìgämiña-lobho yävat kuöumba-vartanopäya-bhütaà jälam api me nañöam | citragrévo’pi lubdhakam adarçanébhütaà jïätvä tän uväca—bhoù ! nivåttaù sa durätmä lubdhakaù | tat sarvair api svasthair gamyatäà mahiläropyasya präg-uttara-dig-bhäge | tatra mama suhåd dhiraëyako näma müñakaù sarveñäà päça-cchedaà kariñyati | uktaà ca—

sarveñäm eva martyänäà vyasane samupasthite | väì-mätreëäpi sähäyyaà miträd anyo na sandadhe ||12||

evaà te kapotäç citragréveëa sambodhitä mahiläropye nagare hiraëyaka-bila-durgaà präpuù | hiraëyako’pi sahasra-mukha-bila-durgaà praviñöaù sann akutobhayaù sukhenästa | athavä sädhv idam ucyate—

daàñörä-virahitaù sarpo mada-héno yathä gajaù | sarveñäà jäyate vaçyo durga-hénas tathä nåpaù ||13||

tathä ca—

na gajänäà sahasreëa na ca lakñeëa väjinäm | tat karma sidhyate räjïäà dureëaikena yad raëe ||14|| çatam eko’pi sandhatte präkärastho dhanurdharaù | tasmäd durgaà praçaàsanti néti-çästra-vido janäù ||15||

atha citragrévo bilam äsädya tära-svareëa proväca—bho bho mitra hiraëyaka ! satvaram ägaccha | mahaté me vyasanävasthä vartate | tac chrutvä hiraëyako’pi bila-durgäntargataù san proväca—bhoù ! ko bhavän ? kim artham äyätaù ? kià käraëam ? kédåk te vyasanävasthänäm ? tat kathyatäm iti | tac chrutvä citragréva äha—bhoù ! citragrévo näma kapota-räjo’haà te suhåt | tat satvaram ägaccha | gurutaraà prayojanam asti | tad äkarëya pulakita-tanuù prahåñöätmä sthira-manäs tvaramäëo niñkräntaù | athavä sädhv idam ucyate—

suhådaù sneha-sampannä locanänanda-däyinaù | gåhe gåhavatäà nityaà nägacchanti mahätmanäm ||16|| ädityasyodayaà täta tämbülaà bhäraté kathä | iñöä bhäryä sumitraà ca apürväëi dine dine ||17|| suhådo bhavane yasya samägacchanti nityaçaù | citte ca tasya saukhyasya na kiïcit pratimaà sukham ||18||

atha citraà grévaà sapariväraà päça-baddham älokya hiraëyakaù sa-viñädam idam äha—bhoù, kim etat ? sa äha—bhoù, jänann api kià påcchasi ? uktaà ca yataù—

yasmäc ca yena ca yadä ca yathä ca yac ca yävac ca yatra ca çubhäçubham ätma-karma | tasmäc ca tena ca tadä ca tathä ca tac ca tävac ca tatra ca kåtänta-vaçäd upaiti ||19||

tat präptaà mayaitad bandhanaà jihvä-laulyät | sämpräptaà tvaà satvaraà päça-vimokñaà kuru | tad äkarëya hiraëyakaù präha—

ardhärdhäd yojana-çatäd ämiñaà vékñate khagaù | so’pi pärçva-sthitaà daiväd bandhanaà na ca paçyati ||20||

tathä ca— ravi-niçäkarayor graha-péòanaà gaja-bhujaìga-vihaìgama-bandhanam | matimatäà ca nirékñya daridratä vidhir aho balavän iti me matiù ||21||

tathä ca— vyomaikänta-vicäriëo’pi vihagäù sampräpnuvanty äpadaà badhyante nipuëair agädha-salilän ménäù samudräd api | durnétaà kim ihästi kià ca sukåtaà kaù sthäna-läbhe guëaù kälaù sarva-janän prasärita-karo gåhëäti düräd api ||22||

evam uktvä citragrévasya päçaà chettum udyataà sa tam äha—bhadra, mä maivaà kuru | prathamaà mama bhåtyänäà päça-cchedaà kuru | tad anu mamäpi ca | tac chrutvä kupito hiraëyakaù präha—bhoù ! na yuktam uktaà bhavatä | yataù svämino’nantaraà bhåtyäù | sa äha—bhadra, mä maivaà vada | mad-äçrayäù sarva ete varäkäù | aparaà sva-kuöumbaà parityajya samägatäù | tat katham etävan-mätram api saàmänaà na karomi | uktaà ca—

yaù saàmänaà sadä dhatte bhåtyänäà kñitipo’dhikam | vittäbhäve’pi taà dåñövä te tyajanti na karhicit ||23||

tathä ca—

viçväsaù sampadäà mülaà tena yüthapatir gajaù | siàho mågädhipatye’pi na mågaiù pariväryate ||24||

aparaà mama kadäcit päça-cchede kurvatas te danta-bhaìgo bhavati | athavä durätmä lubdhakaù sambhyeti | tan nünaà naraka-päta eva | uktaà ca—

sadäcäreñu bhåtyeñu saàsédatsu ca yaù prabhuù | sukhé syän narakaà yäti paratreha ca sédati ||25||

tac chrutvä prahåñöo hiraëyakaù präha—bhoù, vedmy ahaà räja-dharmam | paraà mayä tava parékñä kåtä | tat sarveñäà pürvaà päça-cchedaà kariñyämi | bhavän apy anena bahu-kapota-pariväreëa bhaviñyati | uktaà ca—

käruëyaà saàvibhägaç ca yathä bhåtyeñu lakñyate | cittenänena te çaìkyä trailokyasyäpi näthatä ||26||

evam uktvä sarveñäà päça-cchedaà kåtvä hiraëyakaç citragrévam äha—mitra, gamyatäm adhunä sväçrayaà prati | bhüyo’pi vyasane präpte samägantavyam iti | tän sampreñya punar api durgaà praviñöaù | citragrévo’pi sapariväraù sväçrayam agamat | athavä sädhv idam ucyate—

mitravän sädhayaty arthän duùsädhyän api vai yataù | tasmän miträëi kurvéta samänäny eva cätmanaù ||27||

laghupatanako’pi väyasaù sarvaà taà citragréva-bandhu-mokñam avalokya vismitamanä vyacintayat—aho buddhir asya hiraëyakasya çaktiç ca durga-sämagré ca | tad édåg eva vidhi-vihaìgänäà bandhana-mokñätmakaù | ahaà ca na kasyacid viçvasimi cala-prakåtiç ca | tadäpy enaà mitraà karomi | uktaà ca—

api sampürëatä-yuktaiù kartavyäù suhådo budhaiù | nadéçaù paripürëo’pi candrodayam apekñate ||28||

evaà sampradhärya pädapäd avatérya bila-dväram äçritya citragrévavac chabdena hiraëyakaà samähütavän—ehy ehi bho hiraëyaka, ehi | tac chabdaà çrutvä hiraëyako vyacintayat—kim anyo’pi kaçcit kapoto bandhana-çeñas tiñöhati yena mäà vyäharati | äha ca—bhoù ! ko bhavän ? sa äha—ahaà laghupatanako näma väyasaù | tac chrutvä viçeñäd antarléno hiraëyaka äha—bhoù ! drutaà gamyatäm asmät sthänät | väyasa äha—ahaà tava pärçve guru-käryeëa samägataù | tat kià na kriyate mayä saha darçanam ? hiraëyaka äha—na me’sti tvayä saha saìgamena prayojanam iti |

sa äha—bhoù ! citragrévasya mayä tava sakäçät päça-mokñaëaà dåñöam | tena mama mahaté prétiù saïjätä | tat kadäcin mamäpi bandhane jäte tava pärçvän muktair bhaviñyati | tat kriyatäà mayä saha maitré | hiraëyaka äha—aho tvaà bhoktä | ahaà te bhojya-bhütaù | tat kä tvayä saha mama maitré ? tad gamyatäm | maitré virodha-bhävät katham ? uktaà ca—

yayor eva samaà vittaà yayor eva samaà kulam | tayor maitré vivähaç ca na tu puñöa-vipuñöayoù ||29||

tathä ca— yo mitraà kurute müòha ätmano’sadåçaà kudhéù | hénaà väpy adhikaà väpi häsyatäà yäty asau janaù ||30||

tad gamyatäm iti | väyasa äha—bho hiraëyaka ! eño’haà tava durga-dvära upaviñöaù | yadi tvaà maitré na karoñi tato’haà präëa-mokñaëaà tavägre kariñyämi | athavä präyopaveçanaà me syät iti | hiraëyaka äha—bhoù ! tvayä vairiëä saha kathaà maitréà karomi ? uktaà ca—

vairiëä na hi sandadhyät suçliñöenäpi sandhinä | sutaptam api pänéyaà çamayaty eva pävakam ||31||

väyasa äha—bhoù ! tvayä saha darçanam api nästi | kuto vairam ? tat kim anucitaà vadasi ? hiraëyaka äha—dvividhaà vairaà bhavati | sahajaà kåtrimaà ca | tat sahaja-vairé tvam asmäkam | uktaà ca—

kåtrimaà näçam abhyeti vairaà dräk kåtrimair guëaiù | präëa-dänaà vinä vairaà sahajaà yäti na kñayam ||32||

väyasa äha—bhoù ! dvividhasya vairasya lakñaëaà çrotum icchämi | tat kathyatäm | hiraëyaka äha—bhoù ! käraëena nirvåtaà kåtrimam | tat-tad-arhopakära-karaëäd gacchati | sväbhävikaà punaù katham api na gacchati | tad yathä nakula-sarpäëäà, çañpabhuì-nakhäyudhänäà, jala-vahnyoù, deva-daityänäà, särameya-märjaräëäà, éçvara-daridräëäà, sapatnénäà, siàha-gajänäà, lubdhaka-hariëänäà, çrotriya-bhrañöa-kriyäëäà, mürka-paëòitänäà, pativratä-kulaöänäà, sajjana-durjanänäm | na kaçcit kenäpi vyäpäditaù, tathäpi präëän santäpayanti | väyasa äha—bhoù ! akäraëam etat | çrüyatäà me vacanam—

käraëän mitratäm eti käraëäd yäti çatrutäm | tasmän mitratvam evätra yojyaà vairaà na dhématä ||33||

tasmät kuru mayä saha samägamaà mitra-dharmärtham | hiraëyaka äha—bhoù, çrüyatäà néti-sarvasvam—

sakåd duñöam apéñöaà yaù punaù sandhätum icchati | sa måtyum upagåhëäti garbham açvataré yathä ||34||

athavä guëavän ahaà, na me kaçcid vaira-yätanäà kariñyati | etad api na sambhävyam | uktaà ca—

siàho vyäkaraëasya kartur aharat präëän piryän päëiner mémäàsä-kåtam unmamätha sahasä hasté munià jaiminim | chando-jïäna-nidhià jaghäna makaro velä-taöe piìgalam ajïänävåta-cetasäm atiruñä ko’rthas tiraçcäà guëaiù ||35||

väyasa äha—asty etat | yathäpi çrüyatäm—

upakäräc ca lokänäà nimittän måga-pakñiëäm | bhayäl lobhäc ca mürkhäëäà maitré syäd darçanät satäm ||36|| måd-ghaöa iva sukha-bhedyo duùsandhänaç ca durjano bhavati | sujanas tu kanaka-ghaöa iva durbhedaù sukara-sandhiç ca ||37|| ikñor agrät kramaçaù parvaëi parvaëi yathä rasa-viçeñaù | tadvat sajjana-maitré-viparétänäà tu viparétä ||38||

tathä ca—

ärambha-gurvé kñayiëé krameëa laghvé purä våddhimaté ca paçcät | dinasya pürvärdha-parärdha-bhinnä chäyeva maitré khala-sajjanänäm ||39||

tat sädhur aham | aparaà tväà çapathädibhir nirbhayaà kariñyämi | sa äha—na me’sti te çapathaiù pratyayaù | uktaà ca—

çapathaiù sandhitasyäpi na viçväsaà vrajed ripoù | çrüyate çapathaà kåtvä våtraù çakreëa süditaù ||40|| na viçväsaà vinä çatrur devänäm api sidhyati | viçväsät tridaçendreëa diter garbho vidäritaù ||41||

anyac ca— båhaspater api präjïas tasmän naivätra viçvaset | ya icched ätmano buddhim äyuñyaà ca sukhäni ca ||42||

tathä ca—

susükñmeëäpi randhreëa praviçyäbhyantaraà ripuù | näçayec ca çanaiù paçcät plavaà salila-püravat ||43|| na viçvased aviçvaste viçvaste’pi na viçvaset | viçväsäd bhayam utpannaà müläny api nikåntati ||44|| na badhyate hy aviçvasto durbalo’pi balotkaöaiù | viçvastäç cäçu badhyante balavanto’pi durbalaiù ||45|| sukåtyaà viñëu-guptasya miträptir bhärgavasya ca | båhaspater aviçväso nétir-sandhis tridhä sthitaù ||46||

tathä ca— mahatäpy artha-säreëa yo viçvasiti çatruñu | bhäryäsu suviraktäsu tad-antaà tasya jévitam ||47||

tac chrutvä laghupatanako’pi niruttaraç cintayämäsa—aho, buddhi-prägalbhyam asya néti-viñaye | athavä sa eväsyopari maitré-pakñapätaù | sa äha—bho hiraëyaka !

satäà säptapadaà maitram ity ähur vibudhä janäù | tasmät tvaà mitratäà präpto vacanaà mama tac chåëu ||48||

durgasthenäpi tvayä mayä saha nityam eväläpo guëa-doña-subhäñita-goñöhé-kathäù sarvadä kartavyäù, yady evaà na viçvasiñi | tac chrutvä hiraëyako’pi vyacintayat—vidagdha-vacano’yaà dåçyate laghupatanakaù satya-väkyaç ca tad yuktam anena maitré-karaëam | paraà kadäcin mama durge caraëa-päto’pi na käryaù | uktaà ca—

bhéta-bhétaiù purä çatrur mandaà mandaà visarpati | bhümau prahelayä paçcäj jära-hasto’ìganäsv iva ||49||

tac chrutvä väyasa äha—bhadra, evaà bhavatu | tataù-prabhåti tau dväv api subhäñita-goñöhé-sukham anubhavantau tiñöhataù | parasparaà kåtopakärau kälaà nayataù | laghupatanako’pi mäàsa-çakaläni medhyäni baliçeñäëy anyäni vätsalyähåtäni pakvänna-viçeñäëi hiraëyakärtham änayati | hiraëyako’pi taëòulän anyäàç ca bhakñya-viçeñäl laghupatanakärthaà räträv ähåtya tat-käläyätasyärpayati | athavä yujyate dvayor apy etat | uktaà ca—

dadäti pratigåhëäti guhyam äkhyäti påcchati | bhuìkte bhojäyate caiva ñaò-vidhaà préti-lakñaëam ||50|| nopakäraà vinä prétiù kathaïcit kasyacid bhavet | upayäcita-dänena yato devä abhéñöadäù ||51|| tävat prétir bhavel loke yävad dänaà pradéyate | vatsaù kñéra-kñayaà dåñövä parityajati mätaram ||52|| paçya dänasya mähätmyaà sadyaù pratyaya-kärakam | yat-prabhäväd api dveño mitratäà yäti tat-kñaëät ||53||

puträd api priyataraà khalu tena dänaà manye paçor api viveka-vivarjitasya | datte khale tu nikhilaà khalu yena dugdhaà nityaà dadäti mahiñé sasutäpi paçya ||54||

kià bahunä— prétià nirantaräà kåtvä durbhedyäà nakha-mäàsavat | müñako väyasaç caiva gatau kåtrima-mitratäm ||55||

evaà sa müñakas tad-upakära-raïjitas tathä viçvasto yathä tasya pakña-madhye praviñöas tena saha sarvadaiva goñöhéà karoti | athänyasminn ahani väyaso’çru-pürëa-nayanaù samabhyetya sagadgadaà tam uväca—bhadra hiraëyaka, viraktiù saïjätä me sämprataà deçasyäsyopari tad anyatra yäsyämi | hiraëyaka äha—bhadra kià virakteù käraëam | sa äha—bhadra, çrüyatäà | atra deçe mahatyänävåñöyä durbhikñaà saïjätam | durbhikñatväj jano bubhukñä-péòitaù ko’pi bali-mätram api na prayacchati | aparaà gåhe gåhe bubhukñita-janair vihaìgänäà bandhanäya päçäù praguëékåtäù santi | aham apy äyuù-çeñatayä päçena baddha uddharito’smi | etad virakteù käraëam ‘| tenähaà videçaà calita iti bäñpa-mokñaà karomi | hiraëyaka äha—atha bhavän kva prasthitaù ? sa äha—asti dakñiëä-pathe vana-gahana-madhye mahäsaraù | tatra tvatto’dhikaù parama-suhåt kürmo mantharako näma | sa ca me matsya-mäàsa-khaëòäni däsyati | tad-bhakñaëät tena saha subhäñita-goñöhé-sukham anubhavan sukhena kälaà neñyämi | näham atra vihaìgänäà päça-bandhanena kñayaà drañöum icchämi | uktaà ca—

anävåñöi-hate deçe sasye ca pralayaà gate | dhanyäs täta na paçyanti deça-bhaìgaà kula-kñayam ||56|| ko’tibhäraù samarthänäà kià düraà vyavasäyinäm | ko videçaù savidyänäà kaù paraù priya-vädinäm ||57|| vidvattvaà ca nåpatvaà ca naiva tulyaà kadäcana | sva-deçe püjyate räjä vidvän sarvatra püjyate ||58||

hiraëyaka äha—yady evaà tad aham api tvayä saha gamiñyämi | mamäpi mahad duùkhaà vartate | väyasa äha—bhoù ! tava kià duùkham ? tat kathaya | hiraëyaka äha—bhoù ! bahu vaktavyam asty atra viñaye | tatraiva gatvä sarvaà savistaraà kathayiñyämi | väyasa äha—ahaà tävad äkäça-gatiù | tat kathaà bhavato mayä saha gamanam ?

sa äha—yadi me präëän rakñasi tadä sva-påñöham äropya mäà tatra präpayiñyasi | nänyathä mama gatir asti | tac chrutvä sänandaà väyasa äha—yady evaà tad dhanyo’haà yad bhavatäpi saha tatra kälaà nayämi | ahaà sampätädikän añäv uòòéna-gati-viçeñän vedmi | tat samäroha mama påñöhaà, yena sukhena tväà tat-saraù präpayämi | hiraëyaka äha—uòòénänäà nämäni çrotum icchämi | sa äha—

sampätaà vipra-pätaà ca mahä-pätaà nipätanam | vakraà tiryak tathä cordhvam añöamaà laghu-saàjïakam ||59||

tac chrutvä hiraëyakas tat-kñaëäd eva tad upari samärüòhaù | so’pi çanaiù çanais tam ädäya sampätoòòéna-prasthitaù krameëa tat-saraù präptaù | tato laghupatanakaà müñakädhiñöhitaà vilokya dürato’pi deça-käla-vida-sämänya-käko’yam iti jïätvä satvaraà mantharako jale praviñöaù | laghupatanako’pi térastha-taru-koöare hiraëyakaà muktvä çäkhägram äruhya tära-svareëa proväca—bho mantharaka ! ägacchägaccha | tava mitram ahaà laghupatanako näma väyasaç cirät sotkaëöhaù samäyätaù | tad ägatyäliìgaya mäm | uktaà ca—

kià candanaiù sa-karpürais tuhinaiù kià ca çétalaiù | sarve te mitra-gätrasya kaläà närhanti ñoòaçém ||60||

tathä ca— kenämåtam idaà såñöaà mitram ity akñara-dvayam | äpadäà ca pariträëaà çoka-santäpa-bheñajam ||61||

tac chrutvä nipuëataraà parijïäya satvaraà salilän niñkramya pulakita-tanur änandäçru-pürita-nayano mantharakaù proväca—ehy ehi mitra, äliìgaya mäm | cira-kälän mayä tvaà na samyak parijïätaù | tenähaà saliläntaù-praviñöaù | uktaà ca—

yasya na jïäyate véryaà na kulaà na viceñöitam | na tena saìgatià kuryäd ity uväca båhaspatiù ||62||

evam ukte laghupatanako våkñäd avatérya tam äliìgitavän | athavä sädhv idam uktam—

amåtasya pravähaiù kià käya-kñälana-sambhavaiù | cirän mitra-pariñvaìgo yo’sau mülya-vivarjitaù ||63||

evaà dväv api tau vihitäliìgitau parasparaà pulakita-çaréré våkñäd adhaù samupaviñöau procatur ätma-caritra-våttäntam | hiraëyako’pi mantharakasya praëämaà kåtvä väyasäbhyäçe samupaviñöaù | atha taà samälokya mantharako laghupatanakam äha—bhoù hiraëyako näma müñako’yam | mama suhåd-dvitéyam iva jévitam | tat kià bahunä—

parjanyasya yathä dhärä yathä ca divi tärakäù | sikatä-reëavo yadvat saìkhyayä parivarjitä ||64||

guëäù saìkhyä-parityaktäs tadvad asya mahätmanaù | paraà nirvedam äpannaù sampräpto’yaà taväntikam ||65||

mantharaka äha—kim asya vairägya-käraëam ? väyasa äha—påñöo mayä, param anenäbhihitaà, yad bahu vaktavyam iti | tat tatraiva gataù kathayiñyämi | mamäpi na niveditam | tad bhadra hiraëyaka ! idänéà nivedyatäm ubhayor apy ävayos tad ätmano vairägya-käraëam | so’bravét—

kathä 1

hiraëyaka-tämracüòa-kathä asti dakñiëätye janapade mahiläropyaà näma nagaram | tasya nätidüre maöhäyatanaà bhagavataù çré-mahädevasya | tatra ca tämracüòo näma parivräjakaù prativasati sma | sa ca nagare bhikñäöanaà kåtvä präëa-yäträà samäcarati | bhikñä-çeñaà ca tatraiva bhikñä-pätre nidhäya tad-bhikñä-pätraà nägadante’valambya paçcäd rätrau svapiti | pratyüñe ca tad-annaà karmakaräëäà dattvä samyak tatraiva devatäyatane saàmärjanopalepana-maëòanädikaà samäjïäpayati | anyasminn ahani mama bändhavair niveditam—svämin, maöhäyatane siddham annaà müñaka-bhayät tatraiva bhikñä-pätre nihitaà nägadante’valambitaà tiñöhati sadaiva | tad vayaà bhakñayituà na çaknumaù | sväminaù punar ägamya kim api nästi | tat kià våthäöanenänyatra | adya tatra gatvä yathecchaà bhuïjämahe tava prasädät | tad äkarëyähaà sakala-yütha-parivåtas tat-kñaëäd eva tatra gataù | utpatya ca tasmin bhikñä-pätre samärüòhaù | tatra bhakñya-viçeñäëi sevakebhyo dattvä paçcät svayam eva bhakñayämi | sarveñäà tåptau jätäyäà bhüyaù sva-gåhaà gacchämi | evaà nityam eva tad annaà bhakñayämi | parivräjako’pi yathä-çakti rakñati | paraà yadaiva nidräntarito bhavati, tadähaà taträruhyätma-kåtyaà karomi | atha kadäcit tena mama rakñaëärthaà mahän yatnaù kåtaù | jarjara-vaàçaù samänétaù | tena supto’pi mama bhayäd bhikñä-pätraà täòayati | aham apy abhikñite’py anne prahära-bhayäd apasarpämi | evaà tena saha sakaläà rätrià vigraha-parasya kälo vrajati | athänyasminn ahani tasya maöhe båhatsphiì-nämä parivräjakas tasya suhåt tértha-yäträ-prasaìgena pänthaù präghuëikaù samäyätaù | taà dåñövä pratyutthäna-vidhinä sambhävya pratipatti-pürvakam abhyägata-kriyayä niyojitaù | tataç ca räträv ekatra kuça-saàstare dväv api prasuptau dharma-kathäà kathayitum ärabdhau | atha båhasphik-kathä-goñöhéñu sa tämracüòo müñaka-träsärthaà vyäkñipta-manä jarjara-vaàçena bhikñä-pätraà täòayaàs tasya çünyaà prativacanaà prayacchati | tan-mayo na kiïcid udäharati | athäsäv abhyägataù paraà kopam upägatas tam uväca—bhos tämracüòa ! parijïätaù na tvaà samyak suhåt | tena mayä saha sählädaà na jalpasi | tad-räträv api tvadéyaà maöhaà tyaktvänyatra maöhe yäsyämi | uktaà ca—

ehy ägaccha samäviçäsanam idaà kasmäc ciräd dåçyase kä värteti sudurbalo’si kuçalaà préto’smi te darçanät | evaà ye samupägatän praëayinaù pratyälapanty ädarät teñäà yuktam açaìkitena manasä harmyäëi gantuà sadä ||66||

gåhé yaträgataà dåñövä diço vékñeta väpy adhaù | tatra ye sadane yänti te çåìga-rahitä våñäù ||67|| säbhyutthäna-kriyä yatra näläpä madhuräkñaräù | guëa-doña-kathä naiva tatra harmyaà na gamyate ||68||

tad eka-maöha-präptyäpi tvaà garvitaù | tyaktaù suhåt-snehaù | naitad vetsi yat tvayä maöhäçraya-vyäjena narakopärjanaà kåtam | uktaà ca—

narakäya matis te cet paurohityaà samäcära | varñaà yävat kim anyena maöha-cintäà dina-trayam ||69||

tan-mukhaà, çocitavyas tvaà garvaà gataù | tad ahaà tvadéyaà maöhaà parityajya yäsyämi | atha tac chrutvä bhaya-trasta-manäs tämracüòas tam uväca—bho bhagavan ! maivaà vada | na tvat-samo’nyo mama suhåt kaçcid asti | paraà tac chrüyatäà goñöhé-çaithilya-käraëam | eña durätmä müñakaù pronnata-sthäne dhåtam api bhikñä-pätram utplutyärohati, bhikñä-çeñaàca tatrasthaà bhakñayati | tad-abhäväd eva maöhe märjana-kriyäpi na bhavati | tan müñaka muhur muhus täòayämi | nänyat käraëam iti | aparam etat kutühalaà paçyäsya durtätmano yan märjära-markaöädayo’pi tiraskåtä asyotpatanena | båhatsphig äha—atha jïäyate tasya bilaà kasmiàçcit pradeçe | tämracüòa äha—bhagavan na vedmi samyak | sa äha—nünaà nidhänasyopari tasya bilam | nidhänoñmaëä prakürdate | uktaà ca—

üñmäpi vittajo våddhià tejo nayati dehinäm | kià punas tasya sambhogas tyäga-dharma-samanvitaù ||70||

tathä ca—

näkasmäc chäëòilé mätar vikréëäti tilais tilän | luïcitän itarair yena hetur atra bhaviñyati ||71||

tämracüòa äha—katham etat ? sa äha—

kathä 2

tilacürëa-vikraya-kathä yadähaà kasmiàçcit sthäne prävåö-käle vrata-grahaëa-nimittaà kaïcid brähmaëaà väsärthaà prärthitavän | tataç ca tad-vacanät tenäpi çuçrüñitaù sukhena devärcana-paras tiñöhämi | athänyasminn ahani pratyüñe prabuddho’haà brähmaëa-brähmaëé-saàväde dattävadhänaù çåëomi | tatra brähmaëa äha—brähmaëi, prabhäte dakñiëäyana-saìkräntir ananta-däna-phaladä bhaviñyati | tad ahaà pratigrahärthaà grämäntaraà yäsyämi | tvayä brähmaëasyaikasya bhagavataù süryasyoddeçena kiïcid bhojanaà dätavyam iti | atha tac chrutvä brähmaëé paruñatara-vacanais taà bhartsayamänä präha—kutas te däridryopahatasya bhojana-präptiù | tat kià lajjasa evaà bruväëaù | api ca na mayä tava hasta-lagnayä kvacid api labdhaà sukham | na miñöhännasyäsvädanam | na ca hasta-päda-kaëöhädi-bhüñaëam | tac chrutvä bhaya-trasto’pi vipro mandaà mandaà präha—brähmaëi ! naitad yujyate vaktum | uktaà ca—

gräsäd api tad ardhaà ca kasmän no déyate’rthiñu | icchänurüpo vibhavaù kadä kasya bhaviñyati ||72|| éçvarä bhüri-dänena yal labhante phalaà kila | daridras tac ca käkiëyä präpnuyäd iti na çrutiù ||73|| dätä laghur api sevyo bhavati na kåpaëo mahän api samåddhyä | küpo’ntaù-svädu-jalaù prétyai lokasya na samudraù ||74||

tathä ca—

akåta-tyäga-mahimnäà mithyä kià räja-räja-çabdena | goptäraà na nidhénäà mahayanti maheçvaraà vibudhäù ||75||

api ca—

sadä däna-parikñéëaù çasta eva karéçvaraù | adänaù péna-gätro’pi nindya eva hi gardabhaù ||76|| suçélo’pi suvåtto’pi yäty adänäd adho ghaöaù | punaù kubjäpi käëäpi dänäd upari karkaöé ||77|| yacchan jalam api jalado vallabhatäm eti sakala-lokasya | nityaà prasärita-karo mitro’pi na vékñituà çakyaù ||78||

evaà jïätvä daridryäbhibhütair api svalpät svalpataraà käle pätre ca deyam | uktaà ca—

sat-pätraà mahaté çraddhä deçe käle yathocite | yad déyate viveka-jïais tad anantäya kalpate ||79||

tathä ca—

atitåñëä na kartavyä tåñëäà naiva parityajet | atitåñëäbhibhütasya çikhä bhavati mastake ||80||

brähmaëy äha—katham etat ? sa äha—

kathä 3

çavara-çükara-kathä asti kasmiàçcid vanoddeçe kaçcit pulindaù | sa ca päparddhià kartuà vanaà prati prasthitaù | atha tena prasarpatä mahän aïjana-parvata-çikharäkäraù kroòaù samäsäditaù | taà dåñövä karëäntäkåñöa-niçita-säyakena samähataù | tenäpi kopäviñöena cetasä bälendu-dyutinä daàñörägreëa päöitodaraù pulindo gatäsur bhütale’patat | atha lubdhakaà vyäpädya çükaro’pi çara-prahära-vedanayä païcatvaà gataù | etasminn antare kaçcid äsanna-måtyuù çågäla itas tato nirähäratayä péòitaù paribhramaàs taà pradeçam äjagäma | yävad varäha-pulindau dväv api paçyati tävat prahåñöo vyacintayat—bhoù ! sänukülo me vidhiù | tenaitad apy acintitaà bhojanam upasthitam | athavä sädhv idam uktam—

akåte’py udyame puàsäm anya-janma-kåtaà phalam | çubhäçubhaà samabhyeti vidhinä saàniyojitam ||81||

tathä ca—

yasmin deçe ca käle ca vayasä yädåçena ca | kåtaà çubhäçubhaà karma tat tathä tena bhujyate ||82||

tad ahaà tathä bhakñayämi yathä bahüny ahäni me präëa-yäträ bhavati | tat tävad enaà snäyu-päçaà dhanuñkoöi-gataà bhakñayämi | uktaà ca—

çanaiù çanaiç ca bhoktavyaà svayaà vittam upärjitam | rasäyanam iva präjïair helayä na kadäcana ||83||

ity evaà manasä niçcitya cäpa-ghaöita-koöià mukha-madhye prakñipya snäyuà bhakñituà pravåttaù | tataç ca truöite päçe tälu-deçaà vidärya cäpa-koöirmastaka-madhyena niñkräntä | so’pi tadvad enayä tat-kñaëäntan måtaù | ato’haà bravémi—atitåñëä na kartavyä iti |

--o)0(o-- sa punar apy äha—brähmaëi, na çrutaà bhavatyä |

äyuù karma ca vittaà ca vidyä nidhanam eva ca | païcaitäni hi såjyante garbhasthasyaiva dehinaù ||84||

athaivaà sä tena prabodhitä brähmaëy äha—yady evaà tad asti me gåhe stokas tila-räçiù | tatas tilän luïcitvä tila-cürëena brähmaëaà bhojayiñyämi iti | tatas tad-vacanaà çrutvä brähmaëo grämaà gataù | säpi tilänuñëodakena sammardya kuöitvä süryätape dattavaté | aträntare tasyä gåha-karma-vyagräyäs tilänäà madhye kaçcit särameyo mütrotsargaà cakära | taà dåñövä sä cintitavaté—aho naipuëyaà paçya paräìmukhébhütasya vidheù | yad ete tilä abhojyäù kåtäù | tad aham etän samädäya kasyacit gåhaà gatvä luïcitair aluïcitän änayämi | sarvo’pi jano’nena vidhinä pradäsyati iti | atha yasmin gåhe’haà bhikñärthaà praviñöas tatra gåhe säpi tilän ädäya praviñöä vikrayaà kartum | äha ca—gåhëätu kaçcid aluïcitair luïcitäàs tilän | atha tad-gåha-gåhiëé-gåhaà praviñöä yävad aluïcitair luïcitän gåhëäti tävad asyäù putreëa kämandaké-çästraà dåñövä vyähåtam—mätaù ! agrähyäù khalv ime tiläù | näsyä aluïcitair luïcitä grähyäù | käraëaà kiïcid bhaviñyati | tenaiñäluïcitair luïcitän prayacchati | tac chrutvä ayä parityaktäs te tiläù | ato’haà bravémi—näkasmäc chäëòilé-mätaù iti |

--o)0(o-- etad uktvä sa bhüyo’pi präha—atha jïäyate tasya kramaëa-märgaù | tämracüòa äha—bhagavan, jïäyate | yata ekäké na samägacchati, kintv asaìkhya-yütha-parivåtaù paçyato me paribhramann itas tataù sarva-janena sahägacchati yäti ca | abhyägata äha—asti kiïcit khanitrakam | sa äha—bäòham asti | eñä sarva-loha-mayé sva-hastikä | abhyägata äha—tarhi pratyüñe tvayä mayä saha sthätavyam | yena dväv api jana-caraëa-malinäyäà bhümau tat-padänusäreëa gacchävaù | mayäpi tad-vacanam äkarëya cintitam—aho vinañöo’smi, yato’sya säbhipräya-vacäàsi çrüyante | nünaà, yathä nidhänaà jïätaà tathä durgam apy asmäkaà jïäsyati | etad abhipräyäd eva jïäyate | uktaà ca—

sakåd api dåñövä puruñaà vibudhä jänanti säratäà tasya | hasta-tulayäpi nipuëäù pala-pramäëä vijänanti ||85|| väïchaiva sücayati pürvataraà bhaviñyaà puàsäà yad anya-tanujaà tv açubhaà çubhaà vä | vijïäyate çiçur ajäta-kaläpa-cihnaù pratyudgatair apasaran saralaù kaläpé ||86||

tato’haà bhaya-trasta-manäù sapariväro durga-märgaà parityajyänya-märgeëa gantuà pravåttaù | saparijano yävad agrato gacchämi tävat sammukho båhatkäyo märjäraù samäyäti |

sa ca müñaka-våndam avalokya tan-madhye sahasotpapäta | atha te müñakä mäà kumärga-gäminam avalokya garhayanto hata-çeñä rudhira-plävita-vasundharäs tam eva durgaà praviñöäù | athavä sädhv idam ucyate—

chittvä päçam apäsya küöa-racanäà bhaìktvä baläd väguräà paryantägni-çikhä-kaläpa-jaöilän nirgatya düraà vanät | vyädhänäà çara-gocaräd api javenotpatya dhävan mågaù küpäntaù-patitaù karotu vidhure kià vä vidhau pauruñam ||87||

athäham eko’nyatra gataù | çeñä müòhatayä tatraiva durge praviñöäù | aträntare sa duñöa-parivräjako rudhira-bindu-carcitäà bhümim avalokya tenaiva durga-märgeëägatyopasthitaù |

yad utsähé sadä martyaù paräbhavati yaj janän | yad uddhataà vaded väkyaà tat sarvaà vittajaà balam ||88||

athähaà tac chrutvä kopäviñöo bhikñä-pätram uddiçya viçeñäd utkürdito’präpta eva bhümau nipatitaù | tac chrütväsau me çatrur vihasya tämracüòam uväca—bhoù ! paçya paçya kautühalam | äha ca—

arthena balavän sarvo’py artha-yuktaù sa paëòitaù | paçyainaà müñakaà vyarthaà sajäteù samatäà matam ||89||

tat svapihi tvaà gata-çaìkaù | yad asyotpatana-käraëaà tad ävayor hasta-gataà jätam | athavä sädhv idam ucyate—

daàñörä-virahitaù sarpo mada-héno yathä gajaù | tathärthena vihéno'tra puruño näma-dhärakaù ||90||

tac chrutvähaà manasä vicintitavän—yato'ìguli-mätram api kürdana-çaktir nästi, tad dhig artha-hénasya puruñasya jévitam | uktaà ca—

arthena ca vihénasya puruñasyälpa-medhasaù | vyucchidyante kriyäù sarvä gréñme kusarito yathä ||91|| yathä käka-yaväù proktä yathäraëya-bhaväs tiläù | näma-mäträ na siddhau hi dhana-hénäs tathä naräù ||92|| santo'pi na hi räjante daridrasyetare guëäù | äditya iva bhütänäà çrér guëänäà prakäçiné ||93|| na tathä bädhyate loke prakåtyä nirdhano janaù | yathä dravyäëi sampräpya tair vihéno'sukhe sthitaù ||94|| çuñkasya kéöa-khätasya vahni-dagdhasya sarvataù | taror apy üñarasthasya varaà janma na cärthinaù ||95|| çaìkanéyä hi sarvatra niñpratäpä daridratä | upakartum api hi präptaà niùsvaà santyajya gacchati ||96|| unnamyonnamya tatraiva daridräëäà manorathäù | patanti hådaye vyarthä vidhavästréstanä iva ||97||

vyakte'pi väsare nityaà daurgatya-tamasävåtaù | agrato'pi sthito yatnän na kenäpéha dåçyate ||98||

evaà vilapyähaà bhagnotsähas tan-nidhänaà gaëòopadhänékåtaà dåñövä svaà durgaà prabhäte gataù | tataç ca mad-bhåtyäù prabhäte gacchanto mitho jalpanti—aho, asamartho'yam udara-püraëe'smäkam | kevalam asya påñöha-lagnänäà viòälädi-vipattayaù tat kim anenärädhitena ? uktaà ca—

yat-sakäçän na läbhäù syät kevaläù syur vipattayaù | sa svämé düratas tyäjyo viçeñäd anujévibhiù ||99||

evaà teñäà vacäàsi çrutvä sva-durgaà praviñöo'ham | yävan na kaçcin mama saàmukhe'bhyeti tävan mayä cintitam—dhig iyaà daridratä | athavä sädhv idam ucyate—

måto daridraù puruño måtaà maithunam aprajam | måtam açrotriyaà çräddhaà måto yajïas tv adakñiëam ||100|| vyathayanti paraà ceto manoratha-çatair janäù | nänuñöhänair dhanair hénäù kulajäù vidhavä iva ||101|| daurgatyaà dehinäà duùkham apamäna-karaà param | yena svair api manyante jévanto'pi måtä iva ||102|| dainyasya pätratäm eti paräbhåteù paraà padam | vipadäm äçrayaù çaçvad daurgatya-kaluñé-kåtaù ||103|| lajjante bändhaväs tena sambandhaà gopayanti ca | miträëy amitratäà yänti yasya na syuù kapardakäù ||104|| mürtaà läghavam evaitad apäyänäm idaà gåham | paryäyo maraëasyäyaà nirdhanatvaà çarériëäm ||105|| ajä-dhülir iva trastair märjané-reëuvaj janaiù | dépa-khaövottha-cchäyeva tyajyate nirdhano janaù ||106|| çaucävaçiñöayäpy asti kiïcit käryaà kvacin mådä | nirdhanena janenaiva na tu kiïcit prayojanam ||107|| adhano dätu-kämo’pi sampräpto dhaninäà gåham | manyate yäcako’yaà dhig däridryaà khalu dehinäm ||108|| sva-vitta-haraëaà dåñövä yo hi rakñaty asün naraù | pitaro'pi na gåhëanti tad-dattaà saliäïjalim ||109||

tathä ca— gavärthe brähmaëärthe ca stré-vitta-haraëe tathä | präëäàs tyajati yo yuddhe tasya lokäù sanätanäù ||110||

evaà niçcitya rätrau tatra gatvä nidrävaçam upägatasya peöäyäà mayä chidraà kåtaà yävat, tävat prabuddho duñöa-täpasaù | tataç ca jarjara-vaàça-prahäreëa çirasi täòitaù kathaïcid äyuù-çeñatayä nirgato'ham, na måtaç ca | uktaà ca—

präptavyam arthaà labhate manuñyo devo'pi taà laìghayituà na çaktaù | tasmän na çocämi na vismayo me

yad asmadéyaà na hi tat pareñäm ||111|| käka-kürmau påcchataù—katham etat ? hiraëyaka äha—

kathä 4

sägaradatta-kathä asti kasmiàçcin nagare sägaradatto näma vaëik | tat-sünunä rüpaka-çatena vikréyamäëaà pustakaà gåhétam | tasmiàç ca likhitam asti—

präptavyam arthaà labhate manuñyo devo'pi taà laìghayituà na çaktaù | tasmän na çocämi na vismayo me yad asmadéyaà na hi tat pareñäm ||111||

tad dåñövä sägaradattena tanujaù påñöaù—putra, kiyatä mülyenaitat pustakaà gåhétam ? so'bravét—rüpaka-çatena | tac chrutvä sägaradatto'bravét—dhiì mürkha ! tvaà likhitaika-çlokaà rüpaka-çatena yad gåhëäsi, etayä buddhyä kathaà dravyopärjanaà kariñyasi | tad adya-prabhåti tvayä me gåhe na praveñöavyam | evaà nirbhartsya gåhän niùsäritaù | sa ca tena nirvedena viprakåñöaà deçäntaraà gatvä kim api nagaram äsädyävasthitaù | atha katipaya-divasais tan-nagara-niväsinä kenacid asau påñöaù—kuto bhavän ägataù ? kià näma-dheyo vä ? iti | asäv abravét—präptavyam arthaà labhate manuñya iti | athänyenäpi påñöenänena tathaivottaraà dattam | evaà ca tasya nagarasya madhye präptavyamartha iti tasya prasiddha-näma jätam | atha räja-kanyä candravaté nämäbhinava-rüpa-yauvana-sampannä sakhé-dvitéyaikasmin mahotsava-divase nagaraà nirékñamäëästi | tatraiva ca kaçcid räja-putro'téva-rüpa-sampanno manoramaç ca katham api tasyä dåñöi-gocare gataù | tad-darçana-sama-kälam eva kusuma-bäëähatayä tayä nija-sakhy-abhihitä—sakhi ! yathä kilänena saha samägamo bhavati tathädya tvayä yatitavyam | evaà ca çrutvä sä sakhé tat-sakäçaà gatvä çéghram abravét—yad ahaà candravatyä taväntikaà preñitä | bhaëitaà ca tväà prati tayä yan mama tvad-darçanän manobhavena paçcimävasthä kåtä | tad yadi çéghram eva mad-antike na sameñmasi tadä me maraëaà çaraëam |

iti çrutvä tenäbhihitaà—yady avaçyaà mayä taträgantavyaà, tat kathaya kenopäyena praveñöavyam ? atha sakhyäbhihitam—rätrau saudhävalambitayä dåòha-varatrayä tvayä taträroòhavyam | so'bravét—yady evaà niçcayo bhavatyäs tad aham evaà kariñyämi | iti niçcitya sakhé candravaté-sakäçaà gatä | athägatäyäà rajanyäà sa räja-putraù sva-cetasä vyacintayat—aho mahad akåtyam etat | uktaà ca—

guroù sutäà mitra-bhäryäà svämi-sevaka-gehiném | yo gacchati pumäàl loke tam ähur brahma-ghätinam ||112||

aparaà ca—

ayaçaù präpyate yena yena cädho-gatir bhavet | svärthäc ca bhraçyate yena tat karma na samäcaret ||113||

iti samyag vicärya tat-sakäçaà na jagäma | atha präptavyamarthaù paryaöan dhavala-gåha-pärçve räträv avalambita-varaträà dåñövä kautukäviñöa-hådayas täm älambyädhirüòhaù | tayä ca räja-putryä sa eväyam ity äçvasta-cittayä snäna-khädana-pänäcchädanädinä sammänya tena saha çayana-talam äçritayä tad-aìga-saàsparça-saïjäta-harña-romäïcita-gätrayoktaà—yuñmad-darçana-mätränuraktayä mayätmä pradatto'yam | tvad-varjam anyo bhartä manasy api me na bhaviñyati iti | tat kasmän amyä saha na bravéñi ? so'bravét— präptavyam arthaà labhate manuñyaù | ity ukte tayänyo'yam iti matvä dhavala-gåhäd uttärya muktaù | sa tu khaëòa-päçakaù präptaù | tävad asau khaëòa-deva-kule gatvä suptaù | atha tatra kayäcit svairiëyä datta-saìketako yävad daëòa-päçakaù präptaù, tävad asau pürva-suptas tena dåñöo rahasya-saàrakñaëärtham abhihitaç ca—ko bhavän ? so'bravét—präptavyam arthaà labhate manuñyaù | iti çrutvä daëòa-päçakenäbhihitam—yac chünyaà deva-gåham idam | tad atra madéya-sthäne gatvä svapihi | tathä pratipadya sa matir viparyäsäd anya-çayane suptaù | atha tasya rakñakasya kanyä vinayavaté näma rüpa-yauvana-sampannä kasyäpi puruñasyänuraktä saìketaà dattvä tatra çayane suptäsét | atha sä tam äyätaà dåñövä sa eväyam asmad-vallabha iti rätrau ghanatarändhakära-vyämohitotthäya bhojanäcchädanädi-kriyäà kärayitvä gändharva-vivähenätmänaà vivähayitvä tena samaà çayane sthitä vikasita-vadana-kamalä tam äha—kim adyäpi mayä saha viçrabdhaà bhavän na bravéti | so'bravét—präptavyam arthaà labhate manuñyaù |

iti çrutvä tayä cintitam—yat käryam asamékñitaà kriyate tasyedåk-phala-vipäko bhavati iti | evaà vimåçya sa-viñädayä tayä niùsärito'sau | sa ca yävad-véthé-märgeëa gacchati tävad anya-viñaya-väsé vara-kértir näma varo mahatä vädya-çabdenägacchati | präptavyamartho'pi taiù samaà gantum ärabdhaù | atha yävat pratyäsanne lagna-samaye räja-märgäsanna-çreñöhi-gåha-dväre racita-maëòapa-vedikäyäà kåta-kautuka-maìgala-veçä vaëik-sutästi, tävan mada-matto hasty-ärohakaà hatvä praëaçyaj-jana-kolähalena lokam äkulayaàs tam evoddeçaà präptaù | taà ca dåñövä sarve varänuyäyino vareëa saha praëaçya diço jagmuù | athäsminn avasare bhaya-tarala-locanäm ekäkinéà kanyäm avalokya—mä bhaiñéù | ahaà pariträteti sudhéraà sthirékåtya dakñiëa-päëau saìgåhya mahä-sähasikatayä präptavyamarthaù puruña-väkyair hastinaà nirbhartsitavän | tataù katham api daiva-yogäd apäye hastini sa-suhåd-bändhavenätikränta-lagna-samaye vara-kértir nägatya tävat täà kanyäm anya-hasta-gatäà dåñöväbhihitam—bhoù çvaçura, viruddham idaà tvayänuñöhitaà yan mahyaà pradäya kanyänyasmai pradattä iti | so'bravét—bhoù ! aham api hasti-bhaya-paläyitobhavadbhiù sahäyäto na jäne kim idaà våtam ity abhidhäya duhitaraà prañöum ärabdhaù—vatse, na tvayä sundaraà kåtam | tat kathyatäà ko'yaà våttäntaù | so'bravét—yad aham anena präëa-saàçayäd rakñitä, tad enaà muktvä mama jévantyä nänyaù päëià grahéñyati iti | anena värtä-vyatikareëa rajané vyuñöä | atha prätas tatra saïjäte mahä-jana-samaväye värtä-vyatikaraà çrutvä räja-duhitä tam uddeçam ägatä | karëa-paramparayä çrutvä daëòapäçaka-sutäpi tatraivägatä | atha taà mahäjana-amaväyaà çrutvä räjäpi tatra eväjagäma | präptavyamarthaà präha—bhoù viçrabdhaà kathaya | kédåço'sau våttäntaù ? atha so'bravét—präptavyamarthaà labhate manuñyaù iti | räja-kanyä småtvä präha—devo'pi taà laìghayituà na çakta iti | tato daëòapäçaka-sutäbravét—tasmän na çocämi na vismayo me iti | tam akhilaloka-våttäntam äkarëya vaëik-sutäbravét—yad asmadéyaà na hi tat pareñäm iti | tato'bhaya-dänaà dattvä räjä påthak påthag våttäntän jïätvävagata-tattvas tasmai präptavyam arthäya sva-duhitaraà sa-bahu-mänaà gräma-sahasreëa samaà sarvälaìkära-parivära-yutäà dattvä tvaà me putro'séti nagara-viditaà taà yauvaräjye'bhiñiktavän | daëòa-päsakenäpi sva-duhitä sva-çaktyä vastra-dänädinä sambhävya präptavyamarthäya pradattä |

atha präptavyamarthenäpi svéya-pitå-mätarau samasta-kuöumbävåtau tasmin nagare sammäna-puraùsaraà samänétau | atha so'pi sva-gotreëa saha vividha-bhogänupabhuïjänaù sukhenävasthitaù | ato'haà bravémi—präptavyam arthaà labhate manuñyaù iti | tad etat sakalaà sukha-duùkham anubhüya paraà viñädam upägato'nena mitreëa tvat-sakäçam änétaù | tad etan me vairägya-käraëam | mantharaka äha—bhadra, bhavati suhåd ayam asandigdhaà yaù kñut-kñämo'pi çatru-bhütaà tväà bhakñya-sthäne sthitam evaà påñöham äropyänayati na märge'pi bhakñayati | uktaà ca yataù—

vikäraà yäti no cittaà vitte yasya kadäcana | mitraà syät sarva-käle ca kärayen mitram uttamam ||114|| vidvadbhiù suhådäm atra cihnair etair asaàçayam | parékñä-karaëaà proktaà homägner iva paëòitaiù ||115||

tathä ca—

äpat-käle tu sampräpte yan mitraà mitram eva tat | våddhi-käle tu sampräpte durjano’pi suhåd bhavet ||116||

tan mamäpy adyäsya viñaye viçväsaù samutpanno yato néti-viruddheyaà maitré mäàsäçibhir väyasaiù saha jalacaräëäm | athavä sädhv idam ucyate—

mitraà ko'pi na kasyäpi nitäntaà na ca vaira-kåt | dåçyate mitra-vidhvastät käryäd vairé parékñitaù ||117||

tat svägataà bhavataù | sva-gåha-vadäsyatäm atra saras-tére | yac ca vitt-näço videça-väsaç ca te saïjätas tatra viñaye santäpo na kartavyaù | uktaà ca—

abhrac-chäyä khala-prétiù samudränte ca mediné | alpenaiva vinaçyanti yauvanäni dhanäni ca ||118||

ata eva vivekino jitätmäno dhana-spåhäà na kurvanti | uktaà ca—

susaïcitair jévanavat surakñitair nije'pi dehe na viyojitaiù kvacit | puàso yamäntaà vrajato'pi niñöhurair etair dhanaiù païcapadé na déyate ||119||

anyac ca—

yathämiñaà jale matsyair bhakñyate çväpadair bhuvi | äkäçe pakñibhiç caiva tathä sarvatra vittavän ||120|| nirdoñam api vittäòhya doñair yojayate nåpaù | nidhanaù präpta-doño'pi sarvatra nirupadravaù ||121|| arthänäm arjanaà käryaà vardhanaà rakñaëaà tathä | bhakñyamäëo nirädäyaù sumerurapi héyate ||122|| arthärthé yäni kañöäni müòho’yaà sahate janaù |

çatäàçenäpi mokñärthé täni cen mokñam äpnuyät ||123||

ko dhérasya manasvinaù sva-viñayaù ko vä videçaù småto yaà deçaà çrayate tam eva kurute bähu-pratäpärjitam | yad daàñöränakhaläìgula-praharaëaiù siàho vanaà gähate tasmin eva hata-dvipendra-rudhirais tåñëäà chinatty ätmanaù ||124||

artha-hénaù pare deçe gato'pi yaù prajïävän bhavati sa kathaïcid api na sédati | uktaà ca—

ko'tibhäraù samarthänäà kià düraà vyavasäyinäm | ko videçaù suvidyänäà kaù paraù priya-vädinäm ||125||

tat prajïä-nidhir bhavän na präkåta-puruña-tulyaù | athavä—

utsäha-sampannam adérgha-sütraà kriyä-vidhijïaà vyasaneñv asaktam | çüraà kåtajïaà dåòha-sauhådaà ca- lakñméù svayaà väïchati väsa-hetoù ||126||

aparaà präpto'py arthaù karma-präptyä naçyati | tad etävanti dinäni tvadéyam äsét | muhürtam apy anätméyaà bhoktuà na labhyate | svayam ägatam api vidhinäpahriyate |

arthasyopärjanaà kåtvä naiväbhägyaù samaçnute | araëyaà mahadäsädya müòhaù somilako yathä ||127||

hiraëyaka äha--katham etat ? sa äha—

kathä 5

somilaka-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne somilako näma kauliko vasati sma | so'neka-vidha-paööa-racanäraïjitäni pärthivocitäni sadaiva vasträëy utpädayati | paraà tasya cäneka-vidha-paööa-racana-nipuëasyäpi na bhojanäcchädanäbhyadhikaà katham apy artha-mätraà sampadyate | athänye tatra sämänya-kaulikäù sthüla-vastra-sampädana-vijïänino mahardhi-sampannäù | tän avalokya sa sva-bhäryäm äha—priye ! paçyaitän sthüla-paööa-kärakän dhana-kanaka-samåddhän | tad adhäraëakaà mamaitat sthänam | tad anyatropärjanäya gacchämi | sä präha—bhoù priyatama ! mithyä pralapitam etad yad anyatra-gatänäà dhanaà bhavati, sva-sthäne na bhavati | uktaà ca—

utpatanti yad äkäçe nipatanti mahétale | pakñiëäà tad api präptyä nädattam upatiñöhati ||128||

tathä ca— na hi bhavati yan na bhävyaà bhavati ca bhävyaà vinäpi yatnena | kara-tala-gatam api naçyati yasya tu bhavitavyatä nästi ||129|| yathä dhenu-sahasreñu vatso vindati mätaraà | tathä pürva-kåtaà karma kartäram anugacchati ||130|| çete saha çayänena gacchantam anugacchati | naräëäà präktanaà karma tiñöhati tu sahätmanä ||131|| yathä chäyä-tapau nityaà susambaddhau parasparaà | evaà karma ca kartä ca saàçliñöäv itaretaram ||132||

kaulika äha—priye ! na samyag abhihitaà bhavatyä | vyavasäyaà vinä na karma phalati | uktaà ca—

yathaikena na hastena tälikä saàprapadyate | tathodyama-parityaktaà na phalaà karmaëaù småtam ||133|| paçya karma-vaçät präptaà bhojyakäle'pi bhojanam | hastodyamaà vinä vaktre praviçen na kathaïcana ||134||

tathä ca—

udyoginaà puruña-siàham upaiti lakñmér daivena deyam iti käpuruñä vadanti | daivaà nihatya kuru pauruñam ätma-çaktyä yatne kåte yadi na sidhyati ko’tra doñaù ||135||

tathä ca— udyamena hi sidhyanti käryäëi na manorathaiù | na hi suptasya siàhasya viçanti vadane mågäù ||136|| udyamena vinä räjan na sidhyanti manorathäù | kätarä iti jalpanti yad bhävyaà tad bhaviñyati ||137|| sva-çaktyä kurvataù karma na cet siddhià prayacchati | nopälabhyaù pumäàs tatra daiväntarita-pauruñaù ||138||

tan mayävaçyaà deçäntaraà gantavyam | iti niçcitya vardhamäna-puraà gatvä tatra varña-trayaà sthitvä suvarëa-çata-trayopärjanaà kåtvä bhüyaù sva-gåhaà prasthitaù | athärdha-pathe gacchatas tasya kadäcid aöavyäà paryaöato bhagavän ravir astam upägataù | tatra ca vyäla-bhayät sthülatara-vaöa-skandha ärühya prasupto yävat tiñöhati tävan niçéthe dvau puruñau raudräkärau parasparaà jalpantäv açåëot | tatraika äha—bhoù kartaù tvaà kià samyaì na vetsi yad asya somilakasya bhojanäcchädanäd åte'dhikä samåddhir nästi | tat kià tvayäsya suvarëa-çata-trayaà dattam |

sa äha—bhoù karman mayävaçyaà dätavyaà vyavasäyinäà tatra ca tasya pariëatis tvad äyatteti | atha yävad asau kaulikaù prabuddhaù suvarëa-granthim avalokayati tävad riktaà paçyati | tataù säkñepaà cintayämäsa | aho kim etat ? mahatä kañöenopärjitaà vittaà helayä kväpi gatam | yad vyartha-çramo'kiïcanaù kathaà sva-patnyä miträëäà ca mukhaà darçayiñyämi | iti niçcitya tad eva pattanaà gataù | tatra ca varña-mätreëäpi suvarëa-çata-païcakam upärjya bhüyo'pi sva-sthänaà prati prasthitaù | yävad ardha-pathe bhüyo'öavé-gatasya bhagavän bhänur astaàjagämätha suvarëa-näça-bhayät suçränto'pi na viçrämyati kevalaà kåta-gåhotkaëöhaù satvaraà vrajati | aträntare dvau puruñau tädåñau dåñöi-deçe samägacchantau jalpantau ca çåëoti | tatraikaù präha—bhoù kartaù ! kià tvayaitasya suvarëa-çata-païcakaà dattam ? tat kià na vetsi yad bhojanäcchädanäbhyadhikam asya kiàcin nästi | sa äha—bhoù karman ! mayävaçyaà deyaà vyavasäyinäm | tasya pariëämas tvad-äyattaù | tat kià mäm upälambhayasi ? tac chrutvä somilako yävad granthim avalokayati tävat suvarëaà nästi | tataù paraà duùkham äpanno vyacintayat—aho kià mama dhana-rahitasya jévitena ? tad atra vaöa-våkña ätmänam udbadhya präëäàs tyajämi | evaà niçcitya darbha-mayéà rajjuà vidhäya sva-kaëöhe päçaà niyojya çäkhäyäm ätmänaà nibadhya yävat prakñipati tävad ekaù pumän äkäça-stha evedam äha—bho bhoù somilaka ! maivaà sähasaà kuru | ahaà te vittäpahärako na te bhojanäcchädanäbhyadhikaà varäöikäm api sahämi | tad gaccha sva-gåhaà prati | anyac ca bhavadéya-sähasenähaà tuñöaù | tathä me na syäd vyarthaà darçanam | tat prärthyatäm abhéñöo varaù kaçcit | somilaka äha—yady evaà tad dehi me prabhütaà dhanam | sa äha—bhoù ! kià kariñyasi bhoga-rahitena dhanena yatas tava bhojanäcchädanäbhyadhikä präptir api nästi ? uktaà ca—

kià tayä kriyate lakñmyä yä vadhür iva kevalä | yä na veçyeva sämänyä pathikair upabhujyate ||139||

somilaka äha—yady api bhogo nästi tathäpi bhavatu me dhanam | uktaà ca—

kåpaëo'py akuléno'pi sadä saàçrita-mänuñaiù | sevyate sa naro loke yasya syäd vitta-saïcayaù ||140||

tathä ca—

çithilau ca subaddhau ca patataù patato na vä |

nirékñitau mayä bhadre daça varñäëi païca ca ||141||

puruña äha—kim etat ? so'bravét—

kathä 6

tékñëa-viñäëa-çågäla-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne tékñëaviñäëo näma mahä-våñabho vasati | sa ca madätirekät parityakta-nija-yüöhaù çåìgäbhyäà nadé-taöäni vidärayan svecchayä marakata-sadåçäni çañpäëi bhakñayann araëya-caro babhüva | atha tatraiva vane pralobhako näma çågälaù prativasati sma | sa kadäcit sva-bhäryayä saha nadé-tére sukhopaviñöas tiñöhati | aträntare sa tékñëaviñäëo jalärthaà tad eva pulinam avatérëaù | tataç ca tasya lambamänau våñaëäv älokya çågälyä çågälo'bhihitaù—svämin ! paçyäsya våñabhasya mäàsa-piëòau lambamänau yathä sthitau | tataù kñaëena prahareëa vä patiñyataù | evaà jïätvä bhavatä påñöha-yäyinä bhävyaà | çågäla äha—priye ! na jïäyate kadäcid etayoù patanaà bhaviñyati vä na vä | tat kià våthä çramäya mäà niyojayasi ? atra-sthas tävaj jalärtham ägatän müñakän bhakñayiñyämi samaà tvayä | märgo'yaà yatas teñäm | atha yadä tväà muktväsya tékñëaviñäëasya våñabhasya påñöhe gamiñyämi tadägatyänyaù kaçcid etat sthänaà samäçrayiñyati | naitad yujyate kartum | uktaà ca—

yo dhruväëi parityajyädhruväëi niñevate | dhruväëi tasya naçyanti adhruvaà nañöam eva ca ||142||

çågäly äha—bhoù käpuruñas tvaà yat kiàcit präptaà tenäpi santoñaà karoñi | uktaà ca—

supürä syät kunadikä supüro müñikäïjaliù | susantuñöaù käpuruñaù svalpakenäpi tuñyati ||143||

tasmät puruñeëa sadaivotsähavatä bhävyam | uktaà ca—

yatrotsäha-samärambho yaträlasya-vinigrahaù | naya-vikrama-saàyogas tatra çrér acalä dhruvaà ||144|| tad daivam iti saïcintya tyajen nodyogam ätmanaù | anuyogaà vinä tailaà tilänäà nopajäyate ||145||

anyac ca—

yaù stokenäpi santoñaà kurute mandadhér janaù | tasya bhägya-vihénasya dattä çrér api märjyate ||146||

yac ca tvaà vadasi | etau patiñyato na veti | tad apy ayuktam | uktaà ca—

kåta-niçcayino vandyäs tuìgimä nopabhujyate | cätakaù ko varäko'yaà yasyendro värivähakaù ||147||

aparaà müñaka-mäàsasya nirviëëäham | etau ca mäàsa-piëòau patana-präyau dåçyete | tat sarvathä nänyathä kartavyam iti | athäsau tad äkarëya müñaka-präpti-sthänaà parityajya tékñëaviñäëasya påñöham anvagacchat | atha vä sädhv idam ucyate—

tävat syät sarva-kåtyeñu puruño'tra svayaà prabhuù | stré-väkyäìkuça-vikñuëëo yävan no dhriyate balät ||148|| akåtyaà manyate kåtyaà agamyaà manyate sugam | abhakñyaà manyate bhakñyaà stré-väkya-prerito naraù ||149||

evaà sa tasya påñöhataù sa-bhäryaù paribhramaàç cira-kälam anayat | na ca tayoù patanam abhüt | tataç ca nirvedät païcadaçe varñe çågälaù svabhäryäm äha—çithilau ca subaddhau ca (141) ityädi | tayos tat-paçcäd api päto na bhaviñyati | tat tad eva sva-sthänaà gacchävaù | ato'haà bravémi—çithilau ca subaddhau ca (141) iti |

--o)0(o-- puruña äha—yady evaà tad gaccha bhüyo'pi vardhamäna-puram | tatra dvau vaëik-putrau vasataù | eko gupta-dhanaù | dvitéya upabhukta-dhanaù | tatas tayoù svarüpaà buddhvaikasya varaù prärthanéyaù | yadi te dhanena prayojanam abhakñitena tatas tväm api gupta-dhanaà karomi | athavä datta-bhogyena dhanena te prayojanaà tad upabhukta-dhanaà karométi | evam uktvädarçanaà gataù | somilako'pi vismita-manä bhüyo'pi vardhamäna-puraà gataù | atha sandhyä-samaye çräntaù katham api tat-puraà präpto guptadhana-gåhaà påcchan kåcchräl labdhvästamita-sürye praviñöaù | athäsau bhäryä-putra-sametena guptadhanena nirbhartsyamäno haöhäd gåhaà praviçyopaviñöaù | tataç ca bhojana-veläyäà tasyäpi bhakti-varjitaà kiàcid açanaà dattam | tataç ca bhuktvä tatraiva yävat supto niçéthe paçyati tävat täv api dvau puruñau parasparaà mantrayataù | tatraika äha—bhoù kartaù ! kià tvayäsya guptadhanasyänyo'dhiko vyayo nirmito yat somilakasyänena bhojanaà dattam | tad ayuktaà tvayä kåtam | sa äha—bhoù karman ! na mamätra doñaù | mayä puruñasya läbha-präptir dätavyä | tat-pariëatiù punas tvad-äyatteti | athäsau yävad uttiñöhati tävad guptadhano visücikayä khidyamäno rujäbhibhütaù kñaëaà tiñöhati | tato dvitéye'hni tad-doñeëa kåtopaväsaù saïjätaù | somilako'pi prabhäte tad-gåhän niñkramya upabhuktadhana-gåhaà gataù | tenäpi cäbhyutthädinä sat-kåto vihita-bhojanäcchädana-saàmänas tasyaiva gåhe bhavya-çayyäm äruhya suñväpa | tataç ca niçéthe yävat paçyati tävat täv eva dvau puruñau mitho mantrayataù |

atra tayor eka äha—bhoù kartaù ! anena somilakasyopakäraà kurvatä prabhüto vyayaù kåtaù | tat kathaya katham asyoddhäraka-vidhir bhaviñyati | anena sarvam etad vyavahäraka-gåhät samänétam | sa äha—bhoù karman ! mama kåtyam etat | pariëatis tvad-äyatteti | atha prabhäta-samaye räja-puruño räja-prasädajaà vittam ädäya samäyäta upabhukta-dhanäya samarpayäm äsa | tad dåñövä somilakaç cintayämäsa | saïcaya-rahito'pi varam eña upabhuktadhano näsau kadaryo guptadhanaù | uktaà ca—

agnihotra-phalä vedäù çéla-våtta-phalaà çrutam | rati-putra-phalä därä datta-bhukta-phalaà dhanam ||150||

tad vidhätä mäà datta-bhukta-dhanaà karotu | na käryaà me guptadhanena | tataù somilako dattabhuktadhanaù saàjätaù | ato'haà bravémi—arthasyopärjanaà kåtvä iti |

gåha-madhya-nikhätena dhanena dhanino yadi | bhavämaù kià na tenaiva dhanena dhanino vayaà ||151||

tad bhadra ! hiraëyakaivaà jïätvä dhana-viñaye santäpo na käryaù | atha vidyamänam api dhanaà bhojya-bandhyatayä tad-avidyamänaà mantavyam | uktaà ca—

upärjitänäm arthänäà tyäga eva hi rakñaëam | taòägodara-saàsthänäà paréväha ivämbhasäm ||152||

tathä ca— upärjitänäm arthänäà tyäga eva hi rakñaëam | taòägodara-saàsthänäà pariväha ivämbhasäm ||153||

anyac ca— dänaà bhogo näças tisro gatayo bhavanti vittasya | yo na dadäti na bhuìkte tasya tåtéyä gatir bhavati ||154||

evaà jïätvä vivekinä na sthity-arthaà vittopärjanaà kartavyaà yato duùkhäya tat | uktaà ca—

dhanädikeñu vidyante ye'tra mürkhäù sukhäçayäù | tapta-gréñmeëa sevante çaityärthaà te hutäçanam ||155|| sarpäù pibanti pavanaà na ca durbaläs te çuñkais tåëair vana-gajä balino bhavanti | kandaiù phalair muni-varä gamayanti kälaà santoña eva puruñasya paraà nidhänam ||156|| santoñämåta-tåptänäà yat sukhaà çänta-cetasäm | kutas tad-dhana-lubdhänäm itaç cetaç ca dhävatäm ||157||

péyüñam iva saàtoñaà pibatäà nirvåtiù parä | duùkhaà nirantaraà puàsäm asaàtoñavatäà punaù ||158|| nirodhäc cetaso'kñäëi niruddhäny akhiläny api | äcchädite ravau meghaiù saïchannäù syur gabhastayaù ||159|| väïchä-vicchedanaà prähuù svästhyaà çäntä maha-rñayaù | väïchä nivartate närthaiù pipäsevägni-sevanaiù ||160|| anindyam api nindanti stuvanty astutyam uccakaiù | sväpateya-kåte martyäù kià kià näma na kurvate ||161|| dharmärthaà yasya vittehä tasyäpi na çubhävahä | prakñälanädd hi paìkasya düräd asparçanaà varam ||162|| dänena tulyo nidhir asti nänyo lobhäc ca nänyo'sti paraù påthivyäm | vibhüñaëaà çéla-samaà na cänyat santoña-tulyaà dhanam asti nänyat ||163|| däridryasya parä mürtir yan mäna-draviëälpatä | jarad-gava-dhanaù çarvas tathäpi parameçvaraù ||164||

evaà jïätvä bhadra tvayä santoñaù kärya iti | mantharakavacanam äkarëya väyasa äha—bhadra mantharako yad evaà vadati tat tvayä citte kartavyam | athavä sädhv idam ucyate—

sulabhäù puruñä räjan satataà priya-vädinaù | apriyasya ca pathyasya vaktä çrotä ca durlabhaù ||166|| apriyäëy api pathyäni ye vadanti nåëäm iha | ta eva suhådaù proktä anye syur näma-dhärakäù ||167||

athaivaà jalpatäà teñäà citräìgo näma hariëo lubdhaka-träsitas tasminn eva sarasi praviñöaù | athäyäntaà sa-sambhramam avalokya laghupatanako våkñam ärüòhaù | hiraëyakaù çarastambaà praviñöaù | mantharakaù saliläçayam ästhitaù | atha laghupatanako mågaà samyak parijïäya mantharakam uväca—ehy ehi sakhe mantharaka ! mågo'yaà tåñärto'tra samäyätaù sarasi praviñöaù | tasya çabdo'yaà na mänuña-sambhava iti | tac chrutvä mantharako deça-kälocitam äha—bho laghupatanaka ! yathäyaà mågo dåçyate prabhütam ucchväsam udvahann udbhränta-dåñöyä påñöhato'valokayati tan na tåñärta eña nünaà lubdhaka-träsitaù | taj jïäyatäm asya påñöhe lubdhakä ägacchanti na veti | uktaà ca—

bhaya-trasto naraù çväsaà prabhütaà kurute muhuù | diço'valokayaty eva na svästhyaà vrajati kvacit ||168||

tac chrutvä citräìga äha—bho mantharaka ! jïätaà tvayä samyaì me träsa-käraëam | ahaà lubdhaka-çara-prahäräd uddhäritaù kåcchreëätra samäyätaù | mama yüthaà tair lubdhakair

vyäpäditaà bhaviñyati | tac charaëägatasya me darçaya kiàcid agamyaà sthänaà lubdhakänäm | tad äkarëya mantharaka äha—bhoç citräìga ! çrüyatäà néti-çästram |

dväv upäyäv iha proktau vimuktau çatru-darçane | hastayoç cälanäd eko dvitéyaù päda-vega-jaù ||169||

tad gamyatäà çéghraà ghanaà vanaà yävad adyäpi nägacchanti te durätmäno lubdhakäù | aträntare laghupatanakaù satvaram abhyupetyoväca—bho mantharaka ! gatäs te lubdhakäù sva-gåhonmukhäù pracura-mäàsa-piëòa-dhäriëaù | tac citräìga ! tvaà viçrabdho jaläd bahir bhava | tatas te catväro'pi mitra-bhävam äçritäs tasmin sarasi madhyähna-samaye våkña-cchäyädhastät subhäñita-goñöhé-sukham anubhavantaù sukhena kälaà nayanti | athavä yuktam etad ucyate—

subhäñita-rasäsväda-baddha-romäïca-kaïcukaà | vinäpi saàgamaà stréëäà kavénäà sukham edhate ||170|| subhäñita-maya-dravya-saìgrahaà na karoti yaù | sa tu prastäva-yajïeñu käà pradäsyati dakñiëäm ||171||

tathä ca— sakåd uktaà na gåhëäti svayaà vä na karoti yaù | yasya saàpuöikä nästi kutas tasya subhäñitam ||172||

athaikasminn ahani goñöhé-samaye mågo näyätaù | atha te vyäkulébhütäù parasparaà jalpitum ärabdhäù | aho kim adya suhån na samäyätaù | kià siàhädibhiù kvacid vyäpädita uta lubdhakair atha vänale prapatito gartä-viñame vä nava-tåëa-laulyäd iti | athavä sädhv idam ucyate—

sva-gåhodyäna-gate'pi snigdhaiù päpaà viçaìkyate mohät | kim u dåñöa-bahv-apäya-pratibhaya-käntära-madhya-sthe ||173||

atha mantharako väyasam äha—bho laghupatanakähaà hiraëyakaç ca tävad dväv apy açaktau tasyänveñaëaà kartuà mandagatitvät | tad gatvä tvam araëyaà çodhaya yadi kutracit taà jévantaà paçyaséti | tad äkarëya laghupatanako nätidüre yävad gacchati tävat palvala-tére citräìgaù küöa-päça-niyantritas tiñöhati | taà dåñövä çoka-vyäkulita-manäs tam avocat | bhadra kim idam ? citräìgo'pi väyasam avalokya viçeñeëa duùkhita-manä babhüva | athavä yuktam etat—

api mandatvam äpanno nañöo väpéñöa-darçanät | präyeëa präëinäà bhüyo duùkhävego'dhiko bhavet ||174||

tataç ca väñpävasäne citräìgo laghupatanakam äha—bho mitra saàjäto'yaà tävan mama måtyuù | tad yuktaà sampannaà yad bhavatä saha me darçanaà saïjätam | uktaà ca—

präëätyaye samutpanne yadi syän mitra-darçanaà | tad dväbhyäà sukha-daà paçcäj jévato'pi måtasya ca ||175||

tat kñantavyaà yan mayä praëayät subhäñita-goñöhéñv abhihitaà | tathä hiraëyaka-mantharakau mama väkyäd väcyau |

ajïänäj jïänato väpi duruktaà yad udähåtam | mayä tat kñamyatäm adya dväbhyäm api prasädataù ||176||

tac chrutvä laghupatanaka äha—bhadra na bhetavyam asmad-vidhair mitrair vidyamänaiù | yävad ahaà drutataraà hiraëyakaà gåhétvägacchämi | aparaà ye sat-puruñä bhavanti te vyasane na vyäkulatvam upayänti | uktaà ca—

sampadi yasya na harño vipadi viñädo raëe na bhérutvaà | taà bhuvana-traya-tilakaà janayati janané sutaà viralaà ||177||

evam uktvä laghupatanakaç citräìgam äçväsya yatra hiraëyaka-mantharakau tiñöhatas tatra gatvä sarvaà citräìga-päça-patanaà kathitavän | hiraëyakaà ca citräìga-päça-mokñaëaà prati kåta-niçcayaà påñöham äropya bhüyo'pi satvaraà citräìga-samépe gataù | so'pi müñakam avalokya kiàcij jévitäçayä saàçliñöa äha—

äpan-näçäya vibudhaiù kartavyäù suhådo’maläù | na taraty äpadaà kaçcid yo’tra mitra-vivarjitaù ||178||

hiraëyaka äha—bhadra tvaà tävan néti-çästra-jïo dakña iti | tat katham atra küöa-päçe patitaù ? sa äha—bho na kälo'yaà vivädasya | tan na yävat sa päpätmä lubdhakaù samabhyeti tävad drutataraà kartayemaà mat-päda-päçaà | tad äkarëya vihasyäha hiraëyakaù—kià mayy api samäyäte lubdhakäd bibheñi tataù çästraà prati mahaté me viraktiù sampannä yad bhavad-vidhä api néti-çästra-vida etäm avasthäà präpnuvanti | tena tväà påcchämi | sa äha—bhadra karmaëä buddhir api hanyate | uktaà ca—

kåtänta-päça-baddhänäà daivopahata-cetasäà | buddhayaù kubja-gäminyo bhavanti mahatäm api ||179|| vidhäträ racitä yä sä laläöe'kñara-mälikä | na täà märjayituà çaktäù sva-çaktyäpy atipaëòitäù ||180||

evaà tayoù pravadatoù suhåd-vyasana-santapta-hådayo mantharakaù çanaiù çanais taà pradeçam äjagäma | taà dåñövä laghupatanako hiraëyakam äha—aho na çobhanam äpatitam | hiraëyaka äha—kià sa lubdhakaù samäyäti ? sa äha—ästäà täval lubdhaka-värtä | eña mantharakaù samägacchati | tad anétir anuñöhitänena yato vayam apy asya käraëän nünaà vyäpädanaà yäsyämo yadi sa päpätmä lubdhakaù samägamiñyati | tad ahaà tävat kham utpatiñyämi | tvaà punar bilaà praviñyätmänaà rakñayiñyasi | citräìgo'pi vegena dig-antaraà yäsyati | eña punar jalacaraù sthale kathaà bhaviñyatéti vyäkulo'smi | aträntare präpto'yaà mantharakaù | hiraëyaka äha—bhadra, na yuktam anuñöhitaà bhavatä yad atra samäyätaù | tad bhüyo'pi drutataraà gamyatäà yävad asau lubdhako na samäyäti | mantharaka äha—bhadra, kià karomi ? na çaknomi tatra-stho mitra-vyasanägni-däghaà soòhum | tenäham aträgataù | athavä sädhv idam ucyate—

dayita-jana-viprayogo vitta-viyogaç ca sahyäù syuù | yadi sumahauñadha-kalpo vayasya-jana-saàgamo na syät ||181|| varaà präëa-parityägo na viyogo bhavädåçaiù | präëä janmäntare bhüyo na bhavanti bhavad-vidhäù ||182||

evaà tasya pravadata äkarëa-pürita-çaräsano lubdhako'py upägataù | taà dåñövä müñakeëa tasya snäyu-päças tat-kñaëät khaëòitaù | aträntare citräìgaù satvaraà påñöham avalokayan pradhävitaù | laghupatanako våkñam ärüòhaù | hiraëyakaç ca samépa-varti bilaà praviñöaù | athäsau lubdhako måga-gamanäd viñaëëa-vadano vyartha-çramas taà mantharakaà mandaà mandaà sthala-madhye gacchantaà dåñöavän | acintayac ca—yady api kuraìgo dhäträpahåtas tathäpy ayaà kürma ähärärthaà sampäditaù | tad adyäsyämiñeëa me kuöumbasyähära-nirvåttir bhaviñyati | evaà vicintya taà darbhaiù saïchädya dhanuñu samäropya skandhe kåtvä gåhaà prati prasthitaù | aträntare taà néyamänam avalokya hiraëyako duùkhäkulaù paryadevayat—kañöaà bhoù kañöam äpatitam |

ekasya duùkhasya na yävad antaà gacchämy ahaà päram ivärëavasya | tävad dvitéyaà samupasthitaà me chidreñv anarthä bahulé-bhavanti ||183||

tävad askhalitaà yävat sukhaà yäti same pathi | skhalite ca samutpanne viñame ca pade pade ||184|| yan namraà saralaà cäpi yac cäpatsu na sédati | dhanur mitraà kalatraà ca durlabhaà çuddha-vaàçajam ||185|| na mätari na däreñu na sodarye na cätmaje |

viçrambhas tädåçaù puàsäà yädåì mitre nirantare ||186||

yadi tävat kåtäntena me dhana-näço vihitas tan-märga-çräntasya me viçräma-bhütaà mitraà kasmäd apahåtaà | aparam api mitraà paraà mantharaka-samaà na syät | uktaà ca—

asampattau paro läbho guhyasya kathanaà tathä | äpad-vimokñaëaà caiva mitrasyaitat phala-trayam ||187||

tad asya paçcän nänyaù suhån me | tat kià mamopary anavarataà vyasana-çarair varñati hanta vidhiù | yata ädau tävad vitta-näças tataù parivära-bhraàças tato deça-tyägas tato mitra-viyoga iti | athavä svarüpam etat sarveñäm eva jantünäà jévita-dharmasya | uktaà ca—

käyaù saànihitäpäyaù sampadaù padam äpadäm | samägamäù säpagamäù sarvam utpädi bhaìguram ||188||

tathä ca— kñate prahärä nipatanty abhékñëaà dhana-kñaye vardhati jäöharägniù | äpatsu vairäëi samudbhavanti cchidreñv anarthä bahulé-bhavanti ||189||

aho sädhüktaà kenäpi |

präpte bhaye pariträëaà préti-viçrambha-bhäjanaà | kena ratnam idaà såñöaà mitram ity akñara-dvayaà ||190||

aträntare äkranda-parau citräìga-laghupatanakau tatraiva samäyätau | atha hiraëyaka äha—aho kià våthä-pralapitena | tad yävad eña mantharako dåñöi-gocarän na néyate tävad asya mokñopäyaç cintyatäm iti | uktaà ca—

vyasanaà präpya yo mohät kevalaà paridevayet | krandanaà vardhayaty eva tasyäntaà nädhigacchati ||191|| kevalaà vyasanasyoktaà bheñajaà naya-paëòitaiù | tasyoccheda-samärambho viñäda-parivarjanaà ||192||

anyac ca— atéta-läbhasya surakñaëärthaà bhaviñya-läbhasya ca saìgamärtham | äpat-prapannasya ca mokñaëärthaà yan mantryate’sau paramo hi mantraù ||193||

tac chrutvä väyasa äha—bho yady evaà tat kriyatäà mad-vacaù | eña citräìgo'sya märge gatvä kiàcit palvalam äsädya tasya tére niçcetano bhütvä patatu | aham apy asya çirasi samäruhya mandaiç caïcu-prahäraiù çira ullekhiñyämi yenäsau lubdhako'muà måtaà matvä mama caïcu-prahära-pratyayena mantharakaà bhümau kñiptvä mågärthe dhävati | aträntare tvayä

darbha-maya-bandhana-veñöanäni khaëòanéyäni yenäsau mantharako drutataraà palvalaà praviçati | citräìgaù präha—bho bhadro'yaà dåñöo mantras tvayä | nünaà mantharako mukto mantavyaù | uktaà ca—

siddhià vä yadi väsiddhià cittotsäho nivedayet | prathamaà sarva-jantünäà präjïo vetti na cetaraù ||194||

tat tad evaà kriyatäm | tathänuñöhite sa lubdhakas tathaiva märgäsanna-palvala-térasthaà citräìgaà väyasa-sanätham adräkñét | taà dåñövä harñita-manä vyacintayat | nünaà päça-vedanayä varäko'yaà mågo gatväyuù-çeña-jévitaù päçaà troöayitvä katham apy etad vanäntaraà praviñöo yävan måtaù | tad vaçyo'yaà me kacchapaù suyantritatvät | tad enam api tävad gåhëäméty avardhäya kacchapaà bhü-tale prakñipya mågam upädravat | aträntare hiraëyakena vajropama-daàñörä-prahäreëa tad darbha-veñöanaà tat-kñaëät khaëòaçaù kåtaà | mantharako'pi tåëa-madhyän niñkramya palvalaà praviñöaù | citräìgo'py apräptasyäpi tasyotthäya väyasena saha drutaà pranañöaù | aträntare vilakño viñäda-paro nivåtto lubdhako yävat paçyati tävat kacchapo'pi gataù | tataç ca tatropaviçyemaà çlokam apaöhat—

präpto bandhanam apy ayaà guru-mågas tävat tvayä me håtaù sampräptaù kamaöhaù sa cäpi niyataà nañöas tavädeçataù | kñut-kñämo'tra vane bhramämi çiçukais tyaktaù samaà bhäryayä yac cänyan na kåtaà kåtänta kurute tac cäpi sahyaà mayä ||195||

evaà bahu-vidhaà vilapya sva-gåhaà gataù | atha tasmin düré-bhüte sarve'pi te käka-kürma-mågäkhavaù paramänanda-bhäjo militvä parasparam äliìgya punar jätän ivätmano manyamänas tad eva saraù präpya mahä-sukhena subhäñita-goñöhé-vinodaà kurvantaù kälaà nayanti sma | evaà jïätvä vivekinä mitra-saìgrahaù käryaù | tathä mitreëa sahävyäjena vartitavyam | uktaà ca—

yo miträëi karoty atra na kauöilyena vartate | taiù samaà na paräbhütià sampräpnoti kathaïcana ||196||

iti çré-viñëu-çarma-viracite païcatantre mitra-sampräptir näma

dvitéyaà tantraà samäptam ||2||

--o)0(o--

iii.

tåtéyaà tantram

atha käkolükéyam

prastävanä kathä

meghavarëärimardana-våttäntaù athedam ärabhyate käkolükéyaà näma tåtéyaà tantram | yasyäyam ädyaù çlokaù—

na viçvaset pürva-virodhitasya çatroç ca mitratvam upägatasya | dagdhäà guhäà paçya ulüka-pürëäà käka-praëétena hutäçanena ||1||

tad yathänuçruyate—asti dakñiëätye janapade mahiläropyaà näma nagaram | tasya samépastho’neka-çäkhäsanätho’tighanatara-patra-cchanno nyagrodha-pädapo’sti | tatra ca megha-varëo näma väyasa-räjo’neka-käka-pariväraù prativasati sma | sa tatra vihita-durga-racanaù saparijanaù kälaà nayati | tathänyo’ri-mardano nämolüka-räjo’saìkhyolüka-pariväro giri-guhä-durgäçrayaù prativasati sma | sa ca räträv abhyetya sadaiva tasya nyagrodhasya samantät paribhramati | atholükaräjaù pürva-virodha-vaçädyaà kaïcid väyasa-samäsädayati | taà vyäpädya gacchati | evaà nityäbhigamanäc chanaiù çanais tan nyagrodha-pädapad-durgaà tena samantän nirväyasaà kåtam | athavä bhavaty evam | uktaà ca—

ya upekñeta çatruà svaà prasarantaà yadåcchayä | rogaà cälasya-saàyuktaù sa çanais tena hanyate ||2||

tathä ca—

jäta-mätraà na yaù çatruà vyädhià ca praçamaà nayet | mahäbalo’pi tenaiva våddhià präpya sa hanyate ||3||

athänyedyuù sa väyasa-räjaù sarvän sacivän ähüya proväca—bhoù ! utkaöas tävad asmäkaà çatrur udyama-sampannaç ca kälavic ca nityam eva niçägame sametyäsmat-pakña-kadanaà karoti | tat katham asya prativighätavyam ? vayaà tävad rätrau na paçyämaù | na ca divä durgaà vijänémo yena gatvä praharämaù | tad atra kià yujyate sandhi-vigraha-yänäsana-saàçraya-dvaidhé-bhävänäà madhyät | atha te procuù—yuktam abhihitaà devena yad eña praçnaù kåtaù | uktaà ca—

apåñöenäpi vaktavyaà sacivenätra kiàcana |

påñöena tu viçeñeëa väcyaà pathyaà mahépateù ||4|| yo na påñöo hitaà brüte pariëäme sukhävaham | mantro na priya-vaktä ca kevalaà sa ripuù småtam ||5|| tasmäd ekäntam äsädya käryo mantro mahépate | yena tasya vayaà kurmo niyamaà käraëaà tathä ||6||

uktaà ca— baléyasi praëamatäà käle praharatäm api | sampado nävagacchanti pratépam iva nimnagäù ||7|| satyäòhyo dhärmikaç cäryo bhrätå-saìghätavän balé | aneka-vijayé caiva sandheyaù sa ripur bhavet ||8|| sandhiù käryo’py anäryeëa vijïäya präëa-saàçayam | präëaiù saàrakñitaiù sarvaà yato bhavati rakñitam ||9|| aneka-yuddha-vijayé sandhänaà yasya gacchati | tat-prabhäveëa tasyäçu vaçaà gacchanty arätayaù ||10|| sandhim icchet samenäpi sandigdho vijayé yudhi | na hi säàçayikaà kuryäd ity uväca båhaspatiù ||11|| sandigdho vijayo yuddhe janänäm iha yuddhyatäm | upäya-tritayäd ürdhvaà tasmäd yuddhaà samäcaret ||12|| asandadhäno mänändhaù samenäpi hato bhåçam | ämakumbham iväbhittvä nävatiñöheta çaktimän ||13|| samaà çaktimatä yuddham açaktasya hi måtyave | våñatkumbhaà yathä bhittvä tävat tiñöhati çaktimän ||14||

anyac ca— bhümir mitraà hiraëyaà vä vigrahasya phala-trayam | nästy ekam api yady eñäà vigrahaà na samäcaret ||15|| khanann äkhu-bilaà siàhaù päñäëa-çakaläkulam | präpnoti nakha-bhaìgaà hi phalaà vä müñako bhavet ||16|| tasmän na syät phalaà yatra puñöaà yuddhaà tu kevalam | na hi tat svayam utpädyaà kartavyaà na kathaïcana ||17|| baléyasä samäkränto vaitaséà våttim äçrayet | väïchann abhraàçinéà lakñméà na bhaujaìgé kadäcana ||18|| kurvan hi vaitaséà våttià präpnoti mahatéà çriyam | bhujaìga-våttim äpanno vadham arhati kevalam ||19|| kaurmaà saìkocam ästhäya prahärän api marñayet | käle käle ca matimän uttiñöhet kåñëa-sarpavat ||20|| ägataà vigrahaà vidvän upäyaiù praçamaà nayet | vijayasya hy anityatväd rabhasena na sampatet ||21|| balinä saha yoddhavyam iti nästi nidarçanam | prativätaà na hi ghanaù kadäcid upasarpati ||22|| çatruëä na hi sandadhyät suçliñöenäpi sandhinä | sutaptam api pänéyaà çamayaty eva pävakam ||23||

uktaà ca—

satya-dharma-vihénena na sandadhyät kathaïcana | sugandhito’py asädhutväd aciräd yäti vikriyäm ||24||

tasmät tena yoddhavyam iti me matiù | uktaà ca yataù—

krüro lubdho’laso’satyaù pramädé bhérur asthiraù | müòho yodhävamantä ca sukhocchedyo bhaved ripuù ||25||

aparaà tena paräbhütä vayam | tad yadi sandhäna-kértanaà kariñyämas tad bhüyo’tyantaà kopaà kariñyati | uktaà ca—

caturthopäya-sädhye tu ripau säntvam apakriyä | svedyam äma-jvaraà präjïaù ko’mbhasä pariñiïcati ||26|| sämavädäù sakopasya çatroù pratyuta dépikäù | prataptasyeva sahasä sarpiñas toya-bindavaù ||27|| pramäëäbhyadhikasyäpi mahat-sattvam adhiñöhitaù | padaà mürdhni samädhatte kesaré matta-dantinaù ||28|| utsäha-çakti-sampanno hanyäc chatruà laghur gurum | yathä kaëöhéravo nägaà bhäradväjaù pracakñate ||29|| mäyayä çatravo vadhyä avadhyäù syur balena ye | yathä stré-rüpam ästhäya hato bhémena kécakaù ||30||

tathä ca— måtyor ivogra-daëòasya räjïo yänti vaçaà dviñaù | sarvaàsahaà tu manyante tåëäya ripavaç ca tam ||31|| na jätu çamanaà yasya tejas tejasvi-tejasäm | våthä jätena kià tena mätur yauvana-häriëä ||32|| yä lakñmér nänuliptäìgé vair-çoëita-kuìkumaiù | käntäpi manasaù prétià na sä dhatte manasvinäm ||33|| ripu-raktena saàsiktä tat-stré-neträmbubhis tathä | na bhümir yasya bhüpasya kä çläghä tasya jévite ||34|| balotkaöena duñöena maryädä-rahitena ca | na sandhi-vigrahau naiva vinä yänaà praçasyate ||35|| dvidhäkäraà bhaved yänaà bhavet präëärtha-rakñaëam | ekam anyaj jigéñoç ca yäträlakñaëam ucyate ||36|| kärttike vätha caitre vä vijigéñoù praçasyate | yänam utkåñöa-véryasya çatru-deçe na cänyadä ||37|| avaskanda-pradänasya sarve käläù prakértitäù | vyasane vartamänasya çatrocchidränvitasya ca ||38|| svasthänaà sudåòhaà kåtvä çüraiç cätair mahäbalaiù | para-deçaà tato gacchet praëidhi-vyäptam agrataù ||39|| ajïätavé-vadhäsära-toya-çasyo vrajet tu yaù | para-räñöraà na bhüyaù sa sva-räñöram adhigacchati ||40||

tat te yuktaà kartum apasaraëam | anyac ca—

tan na yuktaà prabho kartuà dvitéyaà yänam eva ca | na vigraho na sandhänaà balinä tena päpinä ||41||

aparaà käraëäpekñayäpasaraëaà kriyate budhaiù | uktaà ca—

yad apasarati meñaù käraëaà tat prahartuà måga-patir api kopät saìkucaty utpatiñëuù | hådaya-nihita-bhävä güòha-mantra-pracäräù kim api vigaëayanto buddhimantaù sahante ||42||

anyac ca— balavantaà ripuà dåñövä deça-tyägaà karoti yaù | yudhiñöhira iväpnoti punar jévan sa mediném ||43|| yudhyate'haìkåtià kåtvä durbalo yo baléyasä | sa tasya väïchitaà kuryäd ätmanaç ca kula-kñayam ||44||

tad balavatäbhiyuktasyäpasaraëa-samayo'yaà na sandher vigrahasya ca | evam anujévi-mantro'pasaraëasya | atha tasya vacanam äkarëya prajévanam äha—bhadra ! tvam apy ätmano'bhipräyaà vada | so'bravét—deva ! mama sandhi-vigraha-yänäni tréëy api na pratibhänti | viçeñataç cäsanaà pratibhäti | uktaà ca—

nakraù sva-sthänam äsädya gajendram api karñati | sa eva pracyutaù sthänäc chunäpi paribhüyate ||45||

tathä—

abhiyukto balavatä tiñöhan durge prayatnavän | tatrasthaù suhådähvänaà kurvétätma-vimuktaye ||46|| yo ripor ägamaà çrutvä bhaya-santrasta-mänasaù | sva-sthänaà hi tyajet tatra na tu bhüyo viçec ca saù ||47|| daàñörä-virahitaù sarpo mada-héno yathä gajaù | sthäna-hénas tathä räjä gamyaù syät sarva-jantuñu ||48|| nija-sthäna-sthito'py ekaù çataà yoddhuà sahen naraù | çaktänäm api çatrüëäà tasmät sthänaà na santyajet ||49|| tasmäd durgaà dåòhaà kåtvä subhaöäsära-saàyutam | präkära-parikhä-yuktaà çasträdibhir alaìkåtam ||50|| tiñöhen madhya-gato nityaà yuddhäya kåta-niçcayaù | jévan sampräpsyati räjyaà måto vä svargam eñyati ||51|| (yugmakam)

anyac ca— balinäpi na bädhyante laghavo'py eka-saàçrayäù |

vipakñeëäpi marutä yathaika-sthäna-vérudhäù ||52|| mahän apy ekajo våkñaù balavän supratiñöhitaù | prasahya iva vätena çakyo dharñayituà yataù ||53|| atha ye saàhatä våkñä sarvataù supratiñöhitäù | te na raudränilenäpi hanyante hy eka-saàçrayät ||54|| evaà manuñyam apy ekaà çauryeëäpi samanvitam | çakyaà dviñanto manyante hiàsanti ca tataù param ||55||

evaà prajéva-mantraù | idam äsana-saàjïakam | etat samäkarëya ciraïjévinaà präha—bhadra ! tvam api sväbhipräyaà vada | so'bravét—deva ! ñäòguëya-madhye mama saàçrayaù samyak pratibhäti | tat tasyänuñöhänaà käryam | uktaà ca—

asahäyaù samartho’pi tejasvé kià kariñyati | nirväte jvalito vahniù svayam eva praçämyati ||56|| saìgatiù çreyasé puàsäà sva-pakñe ca viçeñataù | tuñair api paribhrañöä na prarohanti taëòuläù ||57||

tad atraiva sthitena tvayä kaçcit samarthaù samäçrayaëéyaù, yo vipat-pratikäraà karoti | yadi punas tvaà sva-sthänaà tyaktvänyatra yäsyasi | tat ko'pi te väì-mätreëäpi sahäyatvaà na kariñyati | uktaà ca, yataù—

vanäni dahato vahneù sakhé bhavati märutaù | sa eva dépa-näçäya kåçe kasyästi sauhådam ||58||

athavä naitad ekäntaà yad balinam ekaà samäçrayet | laghünäm api saàçrayo rakñäyai eva bhavati | uktaà ca, yataù—

saìghätavän yathä veëur niviòair veëubhir våtaù | na çakyeta samucchettuà durbalo'pi yathä nåpaù ||59||

yadi punar uttama-saàçrayo bhavati tat kim ucyate ? uktaà ca—

mahäjanasya samparkaù kasya nonnati-kärakaù | padma-patra-sthitaà toyaà dhatte muktä-phala-çriyam ||60||

tad evaà saàçrayaà vinä na kaçcit pratékäro bhavati iti me'bhipräyaù | evaà ciraïjévi-mantraù | athaivam abhihite sa meghavarëo räjä cirantanaà pitå-sacivaà dérghäyuñaà sakala-néti-çästra-päraìgataà sthirajévi-nämänaà praëamya proväca—täta ! yad ete mayä påñöäù saciväs tävad atra-sthitasyäpi tava tat-parékñärtham, yena tvaà sakalaà çrutvä yad ucitaà tan me samädiçasi | tad yady uktaà bhavati tas samädeçyam |

sa äha—vatsa ! sarvair apy etair néti-çästräçrayam uktaà sacivaiù | tad upayujyate sva-kälocitaà sarvam eva | param eña dvaidhébhävasya kälaù | uktaà ca—

aviçväsaà sadä tiñöhet sandhinä vigraheëa ca | dvaidhé-bhävaà samäçritya päpe çatrau baléyasi ||61||

tac chatruà viçväsyäviçvastair lobhaà darçayadbhiù sukhenocchidyate ripuù | uktaà ca—

ucchedyam api vidväàso vardhayanty arim ekadä | guòena vardhitaù çleñmä yato niùçeñatäà vrajet ||62||

tathä ca—

stréëäà çatroù kumitrasya paëya-stréëäà viçeñataù | yo bhaved eka-bhävo'tra na sa jévati mänavaù ||63|| kåtyaà deva-dvijäténäm ätmanaç ca guros tathä | eka-bhävena kartavyaà çeñaà dvaidha-samäçritam ||64|| eko bhävaù sadä çasto yaténäà bhävitätmanäm | çré-lubdhänäà na lokänäà viçeñeëa mahé-bhujäm ||65||

tad dvaidhébhävaà saàçritasya tava sva-sthäne väso bhaviñyati, lobhäçrayäc ca çatrum uccäöayiñyasi aparaà—yadi kiïcic chidraà tasya paçyasi, tad gatvä vyäpädayiñyasi | meghavarëa äha—täta mayä so'vidita saàçrayaù | tat kathaà tasya chidraà jïäsyämi ? sthirajévy äha—vatsa ! na kevalaà sthänaà, chidräëy api tasya prakaöékariñyämi praëadhibhiù | uktaà ca—

gävo gandhena paçyanti vedaiù paçyanti vai dvijäù | cärai paçyanti räjänaç cakñurbhyäm itare janäù ||66||

uktaà cätra viñaye—

yas térthäni nije pakñe para-pakñe viçeñataù | guptaiç cärair nåpo vetti na sa durgatim äpnuyät ||67||

meghavarëa äha—täta, käni térthäny ucyante ? kati saìkhyäni ca ? kédåçä guptacaräù ? tat sarvaà nivedyatäm iti | sa äha—atra viñaye bhagavatä näradena yudhiñöhiraù proktaù | yac chatru-pakñe'ñöädaça-térthäni, sva-pakñe païcadaça | tribhis tribhir guptacarais täni jïeyäni | tair jïätaiù sva-pakñaù para-pakñaç ca vaçyo bhavati | uktaà ca näradena yudhiñöhiraà prati—

kaccid añöadaçäny eñu sva-pakñe daça païca ca | tribhis tribhir avijïätair vetsi térthäni cärakaiù ||68||

tértha-çabdenäyukta-karmäbhidhéyate | tad yadi teñäà kutsitaà bhavati tat svämino'bhighätäya, yadi pradhänaà bhavati tad-våddhaye syäd iti | tad yathä—mantré,

purohitaù, senäpatiù, yuvaräjaù, dauvärikaù, antarväsikaù, praçäsakaù, samähartå-sannidhätå-pradeñöå-jïäpakäù, sädhanädhyakñaù, gajädhyakñaù, koçädhyakñaù, durgapäla-karapäla-sémäpäla-protkaöa-bhåtyäù | eñäà bhedena dräg ripuù sädhyate | sva-pakñe ca devé, janané, kaïcuké, mälikaù, çayyä-pälakaù, spaçädhyakñaù, säàvatsarikaù, bhiñag, tämbüla-vähakaù, äcäryaù, aìga-rakñakaù, sthäna-cintakaù, chatradharaù, viläsiné | eñäà vaira-dväreëa sva-pakñe vighätaù | tathä ca—

vaidya-säàvatsaräcäryäù sva-pakñe'dhikåtäç caräù | tathähi-tuëòikonmattäù sarvaà jänanti çatruñu ||69||

tathä ca—

kåtvä kåtya-vidas tértheñv antaù praëidhayaù padam | vidäìkurvantu mahatas talaà vidviñad-ambhasaù ||70||

evaà mantri-väkyam äkarëyäträntare meghavarëa äha—täta ! atha kià nimittam evaàvidhaà präëäntikaà sadaiva väyasolükänäà vairam ? sa äha—vatsa ! kadäcid dhaàsa-çuka-kokila-cätaka-ulüka-mayüra-kapäta-pärävata-viñkira-prabhåtayaù sarve'pi pakñiëaù sametya sodvegaà mantrayitum ärabdhäù | aho asmäkaà tävad vainateyo räjä, sa ca väsudeva-bhakto na käm api cintäm asmäkaà karoti | tat kià tena våthäsväminä ? yo lubdhaka-päçair nityaà nibadhyamänänäà na rakñäà vidhatte | uktaà ca—

yo na rakñati vitrastän péòyamänän paraiù sadä | jantün pärthiva-rüpeëa sa kåtänto na saàçayaù ||71|| yadi na syän narapatiù samyaì netäù tataù prajäù | akarëadhärä jaladhau viplaveteha naur iva ||72|| ñaò imän puruño jahyäd bhinnäà nävam ivärëave | apravaktäram äcäryam anadhéyänam åtvijam ||73|| arakñitäraà räjänaà bhäryäà cäpirya-vädiném | gräma-kämaà ca gopälaà vana-kämaà ca näpitam ||74|| (yugmam)

tat, saïcityänyaù kaçcid räjä vihaìgamänäà kriyatäm iti | atha tair bhadräkäram ulükam avalokya sarvair abhihitam—yad eña ulüko räjäsmäkaà bhaviñyati, tad änéyantäà nåpäbhiñeka-sambandhinaù sambhäräù iti | atha sädhite vividha-térthodake, praguëékåte'ñöottara-çata-mülikä-saìghäte pradatte siàhäsane, vartite saptadvépa-samudra-bhüdhara-vicitre dharitré-maëòale, prastärite vyäghra-carmaëi äpüriteñu hema-kumbheñu dépeñu vädyeñu ca sajjékåteñu darpaëädiñu mäìgalya-vastuñu, paöhatsu vandi-mukhyeñu, vedoccäraëa-pareñu samudita-mukheñu brähmaëeñu, géta-pare yuvati-jane, änétäyäm agra-mahiñyäà kåkälikäyäm, ulüko'bhiñekärthaà yävat siàhäsane upaviçati tävat kuto'pi väyasaù samäyätaù so'cintayat—aho ! kim eña sakala-pakñi-samägamo mahotsavaç ca ? atha te pakñiëas taà dåñövä mithaù procuù | pakñiëäà madhye väyasaç caturaù çrüyate | uktaà ca—

naräëäà näpito dhürtaù pakñiëäà caiva väyasaù | daàñöriëäà ca çågälas tu çvebhikñus tapasvinäm ||75||

tad asyäpi vacanaà grähyam | uktaà ca—

bahudhä bahubhiù särdhaà cintitäù sunirüpitäù | kathaïcin na viléyante vidvadbhiç cintitä nayäù ||76||

atha väyasaù sametya tän äha—aho ! kià mahäjana-samägamo'yaà parama-mahotsavaç ca | te procuù—bhoù ! nästi kaçcid vihaìgamänäà räjä, tad asyolükasya vihaìga-räjyäbhiñeko nirüpitas tiñöhati samasta-pakñibhiù | tattvam api sva-mataà dehi | prastäve samägato'si | athäsau käko vihasyäha—aho ! na yuktam etat | yan mayüra-haàsa-kokila-cakraväka-çuka-käraëòava-häréta-särasädiñu pakñi-pradhäneñu vidyamäneñu divändhasyäsya karäla-vaktrasyäbhiñekaù kriyate | tatraitan mama matam | yataù—

vakra-näsaà sujihmäkñaà krüram apriya-darçanam | akruddhasyedåçaà vaktraà bhavet kruddhasya kédåçam ||77|| svabhäva-raudram atyugraà krüram apriya-vädinam | ulükaà nåpatià kåtvä kä naù siddhir bhaviñyati ||78||

aparaà vainateye svämini sthite kim eña divändhaù kriyate räjä ? tad yadyapi guëavän bhavati, tathäpy ekasmin svämini sthite nänyo bhüpaù praçasyate |

eka eva hitärthäya tejasvé pärthivo bhuvaù | yugänta iva bhäsvanto bahavo’tra vipattaye ||79||

tat tasya nämnäpi yüyaà pareñäm agamyä bhaviñyatha | uktaà ca—

gurüëäà näma-mätre'pi gåhéte svämi-sambhave | duñöänäà purataù kñemaà tat-kñaëäd eva jäyate ||80||

tathä ca—

vyapadeçena mahatäà siddiù saïjäyate parä | çaçino vyapadeçena vasanti çaçakäù sukham ||81||

pakñiëa ücuù—katham etat ? sa äha—

kathä 1

caturdanta-näma-mahä-gaja-kathä

kasmiàçcid vane caturdanto näma mahä-gajo yüthädhipaù prativasati sma | tatra kadäcin mahaty anävåñöiù saïjätä prabhüta-varñäëi yävat | tayä taòäga-hrada-palvala-saräàsi çoñam upagatäni | atha taiù samasta-gajaiù sa gajaräjaù proktaù—deva ! pipäsäkulä gaja-kalabhä måta-präyä apare måtäç ca | tad anviñyatäà kaçcij jaläçayo yatra jala-pänena svasthatäà vrajanti | tataç ciraà dhyätvä tenäbhihitam—asti mahä-hrado vivikte pradeçe sthala-madhya-gataù pätäla-gaìgä-jalena sadaiva pürëaù | tat tatra gamyatäà iti | tathänuñöùite païcarätram upasarpadbhiù samäsäditas taiù sa hradaù | tatra svecchayä jalam avagähyäs tam anaveläyäà niñkräntäù | tasya ca hradasya samantäc chaçaka-biläni asaìkhyäni sukomala-bhümau tiñöhanti | täny api samastair api tair gajair itas tato bhramadbhiù paribhagnäni | bahavaù çaçakäù bhagna-päda-çiro-grévä vihitäù | kecin måtäù kecij jéva-çeñä jätäù | atha gate tasmin gaja-yüthe çaçakäù sodvegä gajapäda-kñuëëa-samäväsäù kecid bhagna-pädäù | anye jarjarita-kalevarä rudhira-plutäù | anye hata-çiçavo bäñpa-pihita-locanäù sametya mitho mantraà cakruù—aho vinañöä vayam | nityam evaitad gaja-yütham ägamiñyati yato nänyatra jalam asti | tat sarveñäà näço bhaviñyati | uktaà ca—

spåçann api gajo hanti jighrann api bhujaìgamaù | hasann api nåpo hanti mänayann api durjanaù ||82||

tac cintyatäà kaçcid upäyaù | tatraikaù proväca—gamyatäà deça-tyägena | kim anyat ? uktaà ca manunä vyäsena ca—

tyajed ekaà kulasyärthe grämasyärthe kulaà tyajet | grämaà janapadasyärthe ätmärthe påthivéà tyajet ||83|| kñemyäà çasya-pradäà nityaà paçu-våddhi-karém api | parityajen nåpo bhümim ätmärtham avicärayan ||84|| äpad-arthe dhanaà rakñed därän rakñed dhanair api | ätmänaà satataà rakñed därair api dhanair api ||85||

tataç cänye procuù—bhoù ! pitå-paitämahaà sthänaà na çakyate sahasä tyaktum | tat kriyatäà teñäà kåte käcid vibhéñikä | yat katham api daivän na samäyänti | uktaà ca—

nirviñeëäpi sarpeëa kartavyä mahaté phaöä | viñaà bhavatu mä västu phaöäöopo bhayaìkaraù ||86||

athänye procuù—yady evaà tatas teñäà mahad-vibhéñikä-sthänam asti yena nägamiñyanti | sä ca catura-dütäyattä vibhéñikä | yato vijayadatto nämäsmat-svämé çaçakaç candra-maëòale nivasati | tat preñyatäà kaçcin mithyä-düto yüthädhipa-sakäçaà yac candras tväm atra hrada ägacchantaà niñedhayati, yato'smat-parigraho'sya samantäd vasati | evam abhihite çraddheya-vacanät kadäpi nivartate | athänye procuù—yady evaà tad asti lambakarëo näma çaçakaù | sa ca vacana-racanä-caturo düta-karmajïaù | sa tatra preñyatäm iti | uktaà ca—

säkäro niùspåho vägmé nänä-çästra-vicakñaëaù | para-cittävagantä ca räjïo dütaù sa iñyate ||87||

anyac ca—

yo mürkhaà laulya-sampannaà räja-dvärikam äcaret | mithyä-vädaà viçeñeëa tasya käryaà na sidhyati ||88||

tad anviñyatäà yady asmäd vyasanäd ätmanäà sunirmuktiù | athänye procuù—aho yuktam etat | nänyaù kaçcid upäyo'smäkaà jévitasya | tathaiva kriyatäm | atha lambakarëo gaja-yüthädhipa-samépe nirüpito gataç ca | tathänuñöhite lambakarëo'pi gaja-märgam äsädyägamyaà sthalam äruhya taà gajam uväca—bhoù bhoù duñöa-gaja ! kim evaà lélayä niùçaìkayätra candra-hrada ägacchasi ? tan nägantavyaà nivartyatäm iti | tad äkarëya vismita-manä gaja äha—bhoù ! kas tvam ? sa äha—ahaà lambakarëo näma çaçakaç candra-maëòale vasämi | sämprataà bhagavatä candramasä tava pärçve prahito dütaù | jänäty eva bhavän | yathärtha-vädino dütasya na doñaù karaëéyaù | düta-mukhä hi räjänaù sarva eva | uktaà ca—

udyateñv api çastreñu bandhu-varga-vadheñv api | puruñäëy api jalpanto vadhyä dütä na bhübhujä ||89||

tac chrutvä sa äha—bhoù çaçaka ! tat kathaya bhagavataç candramasaù sandeçam | yena satvaraà kriyate | sa äha—bhavatätéta-divase yüthena sahägacchatä prabhütäù çaçakä nipätitäù | tat kià na vetti bhavän | yan mama parigraho'yam | tad yadi jévitena te prayojanaà tadä kenäpi prayojanenäpy atra hrade nägantavyam iti sandeçaù | gaja äha—atha kva vartate bhagavän svämé candraù | sa äha—atra hrade sämprataà çaçakänäà bhavad-yütha-mathitänäà hata-çeñäëäà samäçväsanäya samäyätas tiñöhati | ahaà punas taväntikaà preñitaù | gaja äha—yady evaà tad darçaya me taà sväminaà yena praëamyänyatra gacchämi | çaçaka äha—ägaccha mayä sahaikaké yena darçayämi | tathänuñöhite çaçako niçä-samaye taà hrada-tére nétvä jala-madhye sthitaà candra-bimbam adarçayat | äha ca—bhoù eña naù svämé jala-madhye samädhisthas tiñöhati tan-nibhåtaà praëamya vrajeti | no cet, samädhi-bhaìga-bhayäd bhüyo'pi prabhütaà kopaà kariñyati |

atha gajo'pi trasta-manäs taà praëamya punar gamanäya prasthitaù | çaçakaç ca tad-dinäd ärabhya sa-pariväräù sukhena sveñu sthäneñu tiñöhanti sma |

—o)0(o— ato'haà bravémi vyapadeçena mahatäm iti | api ca—

kñudram alasaà käpuruñaà vyasaninam akåtajïaà jévita-kämaù | påñöha-pralapana-çélaà svämitve näbhiyojayet ||90||

tathä ca— kñudram arthapatià präpya nyäyänveñaëa-tat-parau | ubhäv api kñayaà präptau purä çaçaka-piïjalau ||91||

te procuù—katham etat ? sa äha—

kathä 2

çaça-kapiïjala-kathä kasmiàçcid våkñe puräham avasam | taträdhastät koöare kapiïjalo näma caöakaù prativasati sma | atha sadaivästam anaveläyäm ägatayor dvayor aneka-subhäñita-goñöhyä devarñi-brahmarñi-räjarñi-puräëa-carita-kértanena ca paryaöana-dåñöäneka-kautühala-prakathanena ca parama-sukham anubhavatoù kälo vrajati | atha kadäcit kapiïjalaù präëa-yäträrtham anyaiç caöakaiù sahänyaà pakva-çäli-präïaà deçaà gataù | tato yävan niçä-samaye'pi näyätas tävad ahaà sodvega-manäs tad-viprayoga-duùkhitaç cintitavän—aho kim adya kapiïjalo näyätaù | kià kenäpi päçena baddhaù ? äho svit kenäpi vyäpäditaù ? sarvathä yadi kuçalo bhavati, yan mäà vinä na tiñöhati | evaà me cintayato bahüny anyäni vyatikräntäni | tataç ca tatra koöare kadäcic chéghrago näma çaçako'stam anaveläyäm ägatya praviñöaù | mayäpi kapiïjala-niräçatvena na niväritaù | athänyasminn ahani kapiïjalaù çäli-bhakñaëäd atéva pévara-tanuù sväçrayaà småtvä bhüyo'py atraiva samäyätaù | athavä sädhv idam ucyate—

na tädåg jäyate saukhyam api svarge çarériëäm | däridrye'pi hi yädåk syät sva-deçe sva-pure gåhe ||92||

athäsau koöaräntargataà çaçakaà dåñövä säkñepam äha—bhoù çaçaka ! na tvayä sundaraà kåtaà, yan mamävasatha-sthäne praviñöo'si | tac chéghraà niñkramyatäm | çaçaka äha—na tavedaà gåham, kintu mamaiva | tat kià mithyä paruñäëi jalpasi ? uktaà ca—

väpé-küpa-taòägänäà devälaya-kujanmanäm | utsargät parataù svämyam api kartuà na çakyate ||93||

tathä ca— pratyakñaà yasya yad bhuktaà kñeträdyaà daça vatsarän | tatra bhuktiù pramäëaà syäd na säkñé näkñaräëi vä ||94|| mänuñäëäm ayaà nyäyo munibhiù parikértitaù | tiraçcäà ca vihaìgänäà yävad eva samäçrayaù ||95||

tan mamaitad gåham, na taveti | kapiïjala äha—bhoù ! yadi småtià pramäëékaroñi, tad ägaccha mayä saha yena småti-päöhakaà påñövä sa yasya dadäti sa gåhëätu | tathänuñöhite mayäpi cintitaà—kim atra bhaviñyati ? mayä drañöavyo'yaà nyäyaù | tataù kautukäd aham api täv anuprasthitaù | aträntare tékñëadaàñöro nämäraëya-märjäras tayor vivädaà çrutvä märgäsannaà nadé-taöam äsädya kåta-kuçopagraho nimélita-nayana ürdhva-bähur ardha-päda-spåñöa-bhümiù çré-süryäbhimukha imäà dharmopadeçanäm akarot—aho ! asäro'yaà saàsäraù | kñaëa-bhaìguräù präëäù | svapna-sadåçaù priya-samägamaù | indra-jälavat kuöumba-parigraho'yam | tad dharmaà muktvä nänyä gatir asti | uktaà ca—

anityäni çaréräëi vibhavo naiva çäçvataù | nityaà saànihito måtyuù kartavyo dharma-saàgrahaù ||96|| yasya dharma-vihénäni dinäny äyänti yänti ca | sa lohakära-bhastreva çvasann api na jévati ||97|| näcchädayati kaupénaà na daàça-maçakäpaham | çunaù-puccham iva vyarthaà päëòityaà dharma-varjitam ||98||

anyac ca—

puläkä iva dhänyeñu pütikä iv pakñiñu | maçakä iva martyeñu yeñäà dharmo na käraëam ||99|| çreyaù puñpa-phalaà våkñäd dadhnaù çreyo ghåtaà småtam | çreyas tailaà ca puëyäkäc chreyän dharmas tu mänuñät ||100|| såñöä mütra-puréñärtham ähäräya ca kevalam | dharma-hénäù parärthäya puruñäù paçavo yathä ||101|| sthairyaà sarveñu kåtyeñu çaàsanti naya-paëòitäù | bahv-antaräya-yuktasya dharmasya tvaritä gatiù ||102|| saìkñepät kathyate dharmo janäù kià vistareëa vaù | paropakäraù puëyäya päpäya para-péòanam ||103|| çrüyatäà dharma-sarvasvaà çrutvä caivävadhäryatäm | ätmanaù pratiküläni pareñäà na samäcaret ||104||

atha tasya täà dharmopadeçanäà çrutvä çaçaka äha—bhoù bhoù kapiïjala ! eña nadé-tére tapasvé dharma-vädé tiñöhati | tad enaà påcchävaù |

kapiïjala äha—nanu svabhävato'yam asmäkaà çatru-bhütaù | tad düre sthitvä påcchävaù | kadäcid asya vrata-vaikalyaà sampadyeta | tato dürastho täv ücatuù—bhos tapasvin ! dharmopadeçaka ! ävayor vivädo vartate | tad dharma-çästra-dväreëäsmäkaà nirëayaà kuru | yo hénavädé sa te bhakñya iti | sa äha—bhadrau ! mä maivaà vadatam | nivåtto'haà naraka-märgäd dhiàsä-karmaëaù | ahiàsaiva dharma-märgaù | uktaà ca—

ahiàsä-pürvako dharmo yasmät sarva-hite rataù | yükä-mat-kuëa-daàçädéàs tasmät tän api rakñayet ||105|| hiàsakäny api bhütäni yo hiàsati sa nirghåëaù | sa yäti narakaà ghoraà kià punar yaù çubhäni ca ||106||

ete'pi ye yäjïikä yajïa-karmaëi paçün vyäpädayanti, te mürkhäù | paramärthaà çruter na jänanti | tatra kilaitad uktam—ajayaiñöavyam | ajä vréhayas tävat sapta-värñikäù kathyante na punaù paçu-viçeñaù | uktaà ca—

våkñäàç chittvä paçün hatvä kåtvä rudhira-kardamam | yady evaà gamyate svargaà narakaà kena gamyate ||107||

tan nähaà bhakñayämi | paraà jaya-paräjaya-nirëayaà kariñyämi | kintv ahaà våddho dürän na yathävac chåëomi | evaà jïätvä mama samépa-vartino bhütvä mamägre nyäyaà vadataà, yena vijïäya, viväda-paramärthaà vaco vadato me para-loka-bädhä na bhavati | uktaà ca—

mänäd vä yadi vä lobhät krodhäd vä yadi vä bhayät | yo nyäyam anyathä brüte sa yäti narakaà naraù ||108|| païca paçv-anåte hanti daça hanti gavänåte | çataà kanyänåte hanti sahasraà puruñänåte ||109|| upaviñöaù sabhä-madhye yo na vakti sphuöaà vacaù | tasmäd düreëa sa tyäjyo na yo vä kértayed åtam ||110||

tasmäd viçrabdhau mama karëopäntike sphuöaà nivedayatam | kià bahunä, tena kñudreëa tathä tau pürëaà viçväsitau yathä tasyotsaìga-vartinau jätau | tataç ca tenäpi sama-kälam evaikaù pädäntenäkränto'nyo daàñöräkrakacena ca tato gata-präëau bhakñitäv iti | ato'haà bravémi—kñudram artha-patià präpya (91) iti | bhavanto'py enaà divändhaà kñudram artha-patim äsädya rätry-andhäù santaù çaçaka-piïjala-märgeëa yäsyanti | evaà jïätvä yad ucitaà tad vidheyam | atha tasya tad-vacanam äkarëya sädhv anenäbhihitam ity uktä, bhüyo'pi pärthiväthaà sametya mantrayiñyämahe iti bruväëäù sarve pakñiëo yathäbhimataà jagmuù | kevalam avaçiñöo bhadräsanopaviñöo'bhiñekäbhimukho divändhaù kåkälikayä sahäste | äha ca—kaù ko'tra bhoù ! kim adyäpi na kriyate mamäbhiñekaù ?

iti çrutvä kåkälikayäbhihitam—bhadra ! kuto'yaà vighnas te käkena ? gatäç ca sarve'pi vihagä yathepsitäsu dikñu kevalam eko'yaà väyaso'vaçiñöas tiñöhati kenäpi käraëena | tat tvaritam uttiñöha, yena tväà sväçrayaà präpayämi | tac chrutvä sa-viñädam ulüko väyasam äha—bho bho duñöätman ! kià mayä te'pakåtaà yad räjyäbhiñeko me vighnitaù ? tad adya-prabhåti sänvayam ävayor vairaà saïjätam | uktaà ca—

rohate säyakair viddhaà chinnaà rohati cäsinä | vaco duruktaà bébhatsaà na prarohati väk-kñatam ||111||

ity evam abhidhäya kåkälikayä saha sväçramaà gataù | atha bhaya-vyäkulo väyaso vyacintayat—aho ! akäraëaà vairam äsäditaà mayä | kim idaà vyähåtam ? uktaà ca—

adeça-kälajïam anäyati-kñamaà yad apriyaà läghava-käri cätmanaù | yo’träbravét käraëa-varjitaà vaco na tad vacaù syäd viñam eva tad bhavet ||112||

balopapanno'pi hi buddhimän naraù pare nayen na svayam eva vairitäm | bhiñaì mamästéti vicintya bhakñayed akäraëät ko hi vicakñaëo viñam ||113|| parivädaù pariñadi na kathaïcit paëòitena vaktavyaù | satyam api tan na väcyaà yad uktam asukhävahaà bhavati ||114|| suhådbhir äptair asakåd-vicäritaà svayaà hi buddhyä pravicäritäçrayam | karoti käryaà khalu yaù sa buddhimän sa eva lakñmyä yaçasäà ca bhäjanam ||115||

evaà vicintya käko'pi prayätaù | tadä-prabhåty asmäbhiù saha kauçikänäm anvayä-gataà vairam asti | meghavarëa äha—täta ! evaà gate'smäbhiù kià kriyate ? sa äha—vatsa ! evaà gate'pi ñäòguëyäd aparaù sthülo'bhipräyo'sti | tam aìgékåtya svayam evähaà tad-vijayäya yäsyämi | ripün vaïcayitvä vadhiñyämi | uktaà ca—

bahu-buddhi-samäyuktäù suvijïänä balotkaöän | çaktä vaïcayituà dhürtä brähmaëaà chägalad iva ||116||

meghavarëa äha—katham etat ? so'bravét—

kathä 3

mitra-çarma-brähmaëa-kathä

kasmiàçcid adhiñöhäne mitraçarmä näma brähmaëaù kåtägnihotra-parigrahaù prativasati sma | tena kadäcin mägha-mäse saumyänile praväti, meghäcchädite gagane mandaà mandaà pravarñati parjanye, paçu-prärthanärthaà kiïcid grämäntaraà gatvä, kaçcid yajamäno yäcitaù—bho yajamäna ! ägäminyäm amäväsyäyäm ahaà yakñyämi yajïam | tad dehi me paçum ekam | atha tena yasya çästroktaù pévara-tanuù paçuù pradattaù | so'pi taà samartham itaç cetaç ca gacchantaà vijïäya skandhe kåtvä satvaraà sva-puräbhimukhaù pratasthe | atha tasya gacchato märge trayo dhürtäù kñut-kñäma-kaëöhäù saàmukhä babhüvuù | taiç ca tädåçaà pévara-tanuà skandha ärüòham älokya, mitho'bhihitaà—aho ! asya paçor bhakñaëäd adyatanéyo hima-päto vyarthatäà néyate | tad enaà vaïcayitvä paçum ädäya çéta-träëaà kurmaù | atha teñäm ekatamo veça-parivartanaà vidhäya saàmukho bhütväpamärgeëa tam ähitägnim üce—bho bhoù ! bälägnihotrin ! kim evaà jana-viruddhaà häsya-käryam anuñöhéyate ? yad eña särameyo'pavitraù skandhädhirüòho néyate | uktaà ca yataù |

çväna-kukkuöa-cäëòäläù sama-sparçäù prakértitäù | räsabhoñörau viçeñeëa tasmät tän naiva saàspåçet ||117||

tataç ca tena kopäbhibhütenäbhihitam—aho ! kim andho bhavän ? yat paçuà särameyatvena pratipädayasi ? so'bravét—brahman ! kopas tvayä na käryaù | yathecchaà gamyatäm | atha yävat kiïcid adhvano'ntaraà gacchati, tävad dvitéyo dhürtaù sammukham abhyupetya tam uväca—bhoù brahman ! kañöaà kañöam ! yadyapi vallabho'yaà te måta-vatsas tathäpi skandham äropayitum ayuktam | uktaà ca yataù—

tiryaïcaà mänuñaà väpi yo måtaà saàspåçet kudhéù | païca-gavyena çuddhiù syät tasya cändräyaëena vä ||118||

athäsau sa-kopam idam äha—bhoù ! kim andho bhavän ? yat paçuà måta-vatsaà vadati | so'bravét—bhagavan ! mä kopaà kuru | ajïänän mayäbhihitam | tat tvam ätma-rucià samäcara iti |

atha yävat stokaà vanäntaraà gacchati tävat tåtéyo'nya-veça-dhäré dhürtaù sammukhaù samupetya tam uväca—bhoù ! ayuktam etat, yad räsabhaà skandhädhirüòhaà nayasi | tat tyajyatäm eñaù | uktaà ca—

yaù spåçed räsabhaà martyo jïänäd ajïänato'pi vä | sa-cailaà snänam uddiñöaà tasya päpa-praçäntaye ||119||

tat tyajainaà yävad anyaù kaçcin na paçyati | athäsau taà paçuà räsabhaà manyamäno bhayäd bhümau prakñipya sva-gåham uddiçya paläyituà prärabdhaù | tatas te'pi trayo militvä paçum ädäya yathecchaà bhakñitum ärabdhäù |

—o)0(o— ato'haà bravémi—bahu-buddhi-samäyuktäù (116) iti | athavä sädhv idam ucyate—

abhinava-sevaka-vinayaiù präghuëakoktair viläsinér uditaiù | dhürta-jana-vacana-nikarair iha kaçcid avaïcito nästi ||120||

kià ca—durbalair api bahubhiù saha virodho na yuktaù | uktaà ca—

bahavo na viroddhavyä durjayä hi mahäjanäù | sphurantam api nägendraà bhakñayanti pipélikäù ||121||

meghavarëa äha—katham etat ? sthirajévé kathayati—

kathä 4

atidarpa-näma-sarpa-kathä

asti kasmiàçcid valméke mahä-käyaù kåñëa-sarpo'tidarpo näma | sa kadäcid vilänusäri-märgam utsåjyänyena laghu-dväreëa niñkramitum ärabdhaù | niñkrämataç ca tasya mahä-käyatväd daiva-vaçatayä laghu-vivaratväc ca çarére vraëaù samutpannaù | atha vraëa-çoëita-gandhänusäriëébhiù pipélikäbhiù sarvato vyäpto vyäkulékåtaç ca | kati vyäpädayati kati vä täòayati ? atha prabhütatväd vistärita-bahu-vraëaù kñata-sarväìgo'tidarpaù païcatvam upägataù |

—o)0(o— ato'haà bravémi—bahavo na viroddhavyä (121) iti | tad aträsti me kiïcid vaktavyam eva | tad avadhärya yathoktam anuñöhéyatäm |

meghavarëa äha—tat samädeçaya | tavädeço nänyathä kartavyaù | sthirajévé präha—vatsa ! samäkarëaya tarhi | sämädén atikramya yo mayä païcama upäyo nirüpitaù | tan mäà vipakña-bhütaà kåtväni niñöhura-vacanair nirbhartsya | yathä vipakña-praëidhénäà pratyayo bhavati, tathä samähåta-rudhirair älipyäsyaiva nyagrodhasyädhastät prakñipya mäà gamyatäà parvatam åñyamükaà prati | tatra sa-pariväras tiñöha, yävad ahaà samastän sapatnän supraëétena vidhinä viçväsyäbhimukhän kåtvä kåtärtho jïäta-durga-madhyo divase tän andhatäà präptäàs tväà nétvä vyäpädayämi | jïätaà mayä samyak nänyathäsmäkaà siddhir asti | yato durgam etad apasära-rahitaà kevalaà vadhäya bhaviñyati | uktaà ca—

apasära-samäyuktaà na yajïair durgam ucyate | apasära-parityaktaà durga-vyäjena bandhanam ||122||

na ca tvayä mad-arthaà kåpä käryä | uktaà ca—

api präëa-samän iñöän pälitän lälitän api | bhåtyän yuddhe samutpanne paçyec chuñkam ivendhanam ||123||

tathä ca— präëavad rakñayed bhåtyän svakäyam iva poñayet | sadaika-divasasyärthe yatra syäd ripu-saìgamaù ||124||

tat tvayähaà nätra viñaye pratiñedhanéyaù | ity uktvä tena saha çuñka-kalahaà kartum ärabdhaù | athänye tasya bhåtyäù sthirajévinam ucchåìkhala-vacanair jalpantam avalokya tasya vadhäyodyatä meghavarëenäbhihitäù—aho ! nivartadhvaà yüyam | aham eväsya çatru-pakñapätino durätmanaù svayaà nigrahaà kariñyäài | ity abhidhäya tasyopari samäruhya, laghubhiç caïcu-prahärais taà nihatyähåta-rudhireëa plävayitvä tad-upadiñöam åñyamüka-parvataà sa-pariväro gataù | etasminn antare kåkälikayä dviñat-praëidhé-bhütayä tat sarvaà tad-amätya-vyasanaà kvacit pracalitaù sa-parivära iti | atholükädhipas tad äkarëyästam anaveläyäà sämätyaù sa-parijano väyasa-vadhärthaà pracalitaù | präha ca—tvaryatäà tvaryatäà bhétaù çatruù paläyana-paraù puëyair labhyate | uktaà ca—

çatroù pracalane chidram ekam anyaà ca saàçrayam | kurväëo jäyate vaçyo vyagratve räja-sevinäm ||125||

evaà bruväëaù samantän nyagrodha-pädapam adhaù pariveñöya vyavasthitaù | yävan na kaçcid väyaso dåçyate, tävac chäkhägram adhirüòho håñöa-manä vandibhir abhiñöüyamäno'rimardanas tän parijanän proväca—aho ! jïäyatäà teñäà märgaù | katamena

märgeëa pranañöäù käkäù ? tad yävan na durgaà samäçrayanti, tävad eva påñöhato gatvä vyäpädyä bhavanti | uktaà ca—

våttim apy äçritaù çatrur avadhyaù syäj jigéñuëä | kià punaù saàçrito durgaà sämagryä parayä yutam ||126||

athaitasmin prastäve sthirajévé cintayämäsa—yad ete'smac chatravo'nulabdhäsmad-våttäntä yathägatam eva yänti tato mayä na kiïcit kåtaà bhavati | uktaà ca—

anärambho hi käryäëäà prathamaà buddhi-lakñaëam | ärabdhasyänta-gamanaà dvitéyaà buddhi-lakñaëam ||127||

tad varam anärambho na cärambha-vighätaù | tad aham etän çabdaà saàçrävya ätmänaà darçayämi iti vicärya mandaà mandaà çabdam akarot | tac chrutvä te sakalä apy ulükäs tad-vadhäya prajagmuù | atha tenoktaà—aho ! ahaà sthirajévé näma meghavarëasya mantré | meghavarëenaivedåçém avasthäà nétaù | tan nivedayatätma-svämine | tena saha bahu vaktavyam asti | atha tair niveditaù sa ulüka-räjo vismayäviñöas tat-kñaëät tasya sakäçaà gatvä proväca—bhoù bhoù ! kim etäà daçäà gatas tvam, tat kathyatäm | sthirajévé präha—deva ! çrüyatäà tad-avasthä-käraëam | atéta-dine sa durätmä meghavarëo yuñmad-vyäpädita-prabhüta-väyasänäà péòayä yuñmäkam upari kopa-çoka-grasto yuddhärthaà pracalita äsét | tato mayäbhihitaà—svämin ! na yuktaà bhavatas tad-upari gantum | balavanta ete, bala-hénäç ca vayam | uktaà ca—

baléyasä héna-balo virodhaà na bhüti-kämo manasäpi väïchet | na vadhyate vetasa-våttir atra vyaktaà praëäço'sti pataìga-våtteù ||128||

tat tasyoäyana-pradänena sandhir eva yuktaù | uktaà ca—

balavantaà ripuà dåñövä sarvasvam api buddhimän | dattvä hi rakñayet präëän rakñitais tair dhanaà punaù ||129||

tac chrutvä durjana-kopitena tvat-pakña-pätinaà mäm äçaìkamänenemäà daçäà nétaù | tat tava pädau sämprataà me çaraëaà | kià bahunä vijïaptena ? yävad ahaà pracalituà çaknomi tävat tväà tasyäväsaà nétvä sarva-väyasa-kñayaà vidhäsyämi iti | athärimardanas tad äkarëya pitå-pitämaha-kramägata-mantribhiù särdhaà mantrayäàcakre | tasya ca païca mantriëaù | tad yathä—raktäkñaù, krüräkñaù, déptäkñaù, vakranäsaù, präkärakarëaç ceti | taträdau raktäkñam apåcchat—bhadra ! eña tävat tasya ripor mantré mama hasta-gataù | tat kià kriyatäm ? iti |

raktäkña äha—deva ! kim atra cintyate ? avicäritam ayaà hantavyaù, yataù—

hénaù çatrur nihantavyo yävan na balavän bhavet | präpta-sva-pauruña-balaù paçcäd bhavati durjayaù ||130||

kià ca svayam upägatä çrés tyajyamänä çapatéti loke pravädaù | uktaà ca—

kälo hi sakåd abhyeti yan naraà käla-käìkñiëam | durlabhaù sa punas tena käla-karmäcikérñatä ||131||

çrüyate ca yathä—

kaçcit kñudra-samäcäraù präëinäà käla-sannibhaù | vicacära mahäraëye ghoraù çuni-lubdhakaù ||132||

arimardanaù präha—katham etat ? raktäkñaù kathayati—

kathä 5

brähmaëa-sarpa-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne haridatto näma brähmaëaù | tasya ca kåñià kurvataù sadaiva niñphalaù kälo'tivartate | athaikasmin divase sa brähmaëa uñëa-kälävasäne gharmärtaù sva-kñetra-madhye våkña-cchäyäyäà prasupto'natidüre valmékopari prasäritaà båhat-phaöä-yuktaà bhéñaëaà bhujaìgaà dåñövä cintayämäsa—nünam eñä kñetra-devatä mayä kadäcid api na püjitä | tenedaà me kåñi-karma viphalébhavati | tad asyä ahaà püjäm adya kariñyämi | ity avadhärya kuto'pi kñéraà yäcitvä çaräve nikñipya valmékäntikam upagatyoväca—bhoù kñetra-päla ! mayaitvävantaà kälaà na jïätaà yat tvam atra vasasi | tena püjä na kåtä | tat sämprataà kñamasveti | evam uktvä dugdhaà ca nivedya gåhäbhimukhaà präyät | atha prätar yävad ägatya paçyati, tävad dénäram ekaà çaräve dåñöavän | evaà ca pratidinam ekäké samägatya tasmai kñéraà dadäti, ekaikaà ca dénäraà gåhëäti | athaikasmin divase kñéra-nayanäya putraà nirüpya brähmaëo grämäntaraà jagäma | putro'pi kñéraà tatra nétvä saàsthäpya ca punar gåhaà samäyätaù | dinäntare tatra gatvä dénärakaà dåñövä gåhétvä ca cintitavän—nünaà sauvarëa-dénära-pürëo valmékaù | tad enaà hatvä sarvam eka-väraà grahéñyämi ity evaà sampradhäryänyedyuù kñéraà dadatä brähmaëa-putreëa sarpo laguòena täòitaù | tataù katham api daiva-vaçäd amukta-jévit eva roñät tam eva tévra-viñada-çanais tathädaçat, yathä sadyaù païcatvam upägataù | svajanaiç ca nätidüre kñetrasya käñöha-saïcayaiù saàskåtaù | atha dvitéya-dine tasya pitä samäyätaù | svajanebhyaù suta-vinäça-käraëaà çrutvä tathaiva samarthitavän | abravéc ca—

bhütän yo nänugåhëäti hy ätmanaù çaraëägatän | bhütärthäs tasya naçyanti haàsäù padma-vane yathä ||133||

puruñair uktaà—katham etat ? brähmaëaù kathayati—

kathä 6

haima-haàsa-kathä

asti kasmiàçcid adhiñöhäne citraratho näma räjä | tasya yodhaiù surakñyamäëaà padmasaro näma saras tiñöhati tatra ca prabhütä jämbünada-mayä haàsäs tiñöhanti | ñaëmäse ñaëmäse piccham ekaikaà parityajanti | atha tatra sarasi sauvarëo båhat-pakñé samäyätaù | taiç coktaù—asmäkaà madhye tvayä na vastavyam | yena käraëenäsmäbhiù ñaëmäsänte picchaikaika-dänaà kåtvä gåhétam etat saraù | evaà ca kià bahunä, parasparaà dvaidham utpannam | sa ca räjïaù çaraëaà gato'bravét—deva ! ete pakñiëa evaà vadanti, yad asmäkaà räjä kià kariñyati ? na kasyäpy äväsaà dadmaù | mayä coktaà—na çobhanaà yuñmäbhir abhihitam | ahaà gatvä räjïe nivedayiñyämi | evaà sthite devaù pramäëam | tato räjä bhåtyän abravét—bho bhoù gacchata | sarvän pakñiëo gatäsün kåtvä çéghram änayata | räjädeçänantaram eva pracelus te | atha laguòa-hastän räja-puruñän dåñövä tatraikena pakñiëä våddhenoktam—bhoù svajanäù ! na çobhanam äpatitam | tataù sarvair eka-maté-bhüyotpatitavyam | taiç ca tathänuñöhitam |

—o)0(o— ato'haà bravémi—bhütän yo nänugåhëäti (133) iti | ity uktvä punar api brähmaëaù pratyüñe kñéraà gåhétvä tatra gatvä tära-svareëa sarpam astaut | tadä sarpaç ciraà valméka-dväräntar-léna eva brähmaëaà pratyuväca—tvaà lobhäd aträgataù putra-çokam api vihäya | ataù paraà tava mama ca prétir nocitä | tava putreëa yauvanonmädenähaà täòito mayä sa dåñöaù | kathaà mayä laguòa-prahäro vismartavyaù | tvayä ca putra-çoka-duùkhaà kathaà vismartavyam iti punar uktvä vivaräntar-gataù | brähmaëaç ca maëià gåhétvä putra-buddhià nindan sva-gåham ägataù | ato'haà bravémi—citikäà dépitäà paçya iti | tad asmin hate'yatnäd eva räjyam akaëöakaà bhavato bhavati | tasyaitad-vacanaà çrutvä krüräkñaà papraccha—bhadra ! tvaà tu kià manyase ? so'bravét—deva ! nirdayam etad yad anenäbhihitam | yat käraëaà çaraëägato na vadhyate suñöhu | khalv idam äkhyänam—

çrüyate hi kapotena çatruù çaraëam ägataù | püjitaç ca yathä-nyäyaà svaiç ca mäàsair nimantritaù ||134||

arimardano'bravét—katham etat ? krüräkñaù kathayati—

kathä 7

kapota-lubdhaka-kathä kaçcid kñudra-samäcäraù präëinäà käla-sannibhaù | vicacära mahäraëye ghoraù çakuni-lubdhakaù ||135|| naiva kaçcit suhåt tasya na sambandhé na bändhavaù | sa taiù sarvaiù parityaktas tena raudreëa karmaëä ||136||

athavä—

ye nåçaàsä durätmanaù präëinäà präëa-näçakäù | udvejanéyä bhütänäà vyälä iva bhavanti te ||137|| sa païjarakam ädäya päçaà ca laguòaà tathä | nityam eva vanaà yäti sarva-präëi-vihiàsakaù ||138|| anyedyur bhramatas tasya vane käpi kapotikä | jätä hasta-gatä täà sa präkñipat païjaräntare ||139|| atha kåñëä diçaù sarvä vanasthasyäbhavan ghanaiù väta-våñöiç ca mahato kñaya-käla iväbhavat ||140|| tataù sa trasta-hådayaù kampamäno muhur muhuù | anveñayan pariträëam äsasäda vanaspatim ||141|| muhürtaà paçyate yävad viyad vimala-tärakam | präpya våkñaà vadaty evaà yo'tra tiñöhati kaçcana ||142|| tasyähaà çaraëaà präptaù sa pariträtu mäm iti | çétena bhidyamänaà ca kñudhayä gata-cetanam ||143|| atha tasya taroù skandhe kapotaù suciroñitaù | bhäryä-virahitas tiñöhan vilaläpa suduùkhitaù ||144|| väta-varño mahän äsén na cägacchati me priyä | tayä virahitaà hy etac chünyam adya gåhaà mama ||145|| pativratä pati-präëä patyuù priya-hite ratä | yasya syäd édåçé bhäryä dhanyaù sa puruño bhuvi ||146|| na gåhaà gåham ity ähur gåhiëé gåham ucyate | gåhaà tu gåhiëé-hénam araëya-sadåçaà matam ||147|| païjara-sthä tataù çrutvä bhartur duùkhänvitaà vacaù | kapotikä susantuñöä väkyaà cedam athäha sä ||148|| na sä stréty abhimantavyä yasyäà bhartä na tuñyati | tuñöe bhartari näréëäà tuñöäù syuù sarva-devatäù ||149|| dävägninä vidagdheva sa-puñpa-stavakä latä |

bhasmébhavatu sä näré yasyäà bhartä na tuñyati ||150|| mitaà dadäti hi pitä mitaà bhrätä mitaà sutaù | amitasya hi dätäraà bhartäraà kä na püjayet ||151||

punaç cäbravét— çåëuñvävahitaù känta yat te vakñyämy ahaà hitam | präëair api tvayä nityaà saàrakñyaù çaraëägataù ||152|| eña çäkunikaù çete taväväsaà samäçritaù | çétärtaç ca kñudhärtaç ca püjäm asmai samäcara ||153||

çrüyate ca— yaù säyam atithià präptaà yathä-çakti na püjayet | tasyäsau duñkåtaà dattvä sukåtaà cäpakarñati ||154|| mä cäsmai tvaà kåthä dvaiñaà baddhäneneti mat-priyä | sva-kåtair eva baddhähaà präktanaiù karma-bandhanaiù ||155|| däridrya-roga-duùkhäni bandhana-vyasanäni ca | ätmäparädha-våkñasya phaläny etäni dehinäm ||156|| tasmät tvaà dveñam utsåjya mad-bandhana-samudbhavam | dharme manaù samädhäya püjayainaà yathä-vidhi ||157|| tasyäs tad-vacanaà çrutvä dharma-yukti-samanvitam | upagamya tato'dhåñöaù kapotaù präha lubdhakam ||158|| bhadra susvägataà te'stu brühi kià karaväëi te | santäpaç ca na kartavyaù sva-gåhe vartate bhavän ||159|| tasya tad-vacanaà çrutvä pratyuväca vihaìgamam | kapota khalu çétaà me hima-träëaà vidhéyatäm ||160|| sa gatväìgärakaà nétvä pätayämäsa pävakam | tataù çuñkeñu parëeñu tam äçu samadépayat ||161|| susandéptaà tataù kåtvä tam äha çaraëägatam | pratäpayasva viçrabdhaà sva-gäträëy atra nirbhayaù ||162|| udgatena ca jévämo vayaà sarve vanaukasaù | na cästi vibhavaù kaçcin näçaye yena te kñudham ||163|| sahasraà bharate kaçcic chatamanyo daçäparaù | mama tv akåta-puëyasya kñudrasyätmäpi durbharaù ||164|| ekasyäpy atither annaà yaù pradätuà na çaktimän | tasyäneka-parikleçe gåhe kià vasataù phalam ||165|| tat tathä sädhayämy etac charéraà duùkha-jévitam | yathä bhüyo na vakñyämi nästéty arthi-samägame ||166|| sa ninindi kilätmänaà na tu taà lubdhakaà punaù | uväca tarpayiñye tväà muhürtaà pratipälaya ||167|| evam uktvä sa dharmätmä prahåñöenäntarätmanä | tam agnià samparikramya praviveça sva-veçmavat ||168|| tatas taà lubdhako dåñövä kåpayä péòito bhåçam | kapotam agnau patitaà väkyam etad abhäñata ||169|| yaù karoti naraù päpaà na tasyätmä dhruvaà priyaù | ätmanä hi kåtaà päpam ätmanaiva hi bhujyate ||170||

so'haà päpa-matiç caiva päpa-karma-rataù sadä | patiñyämi mahä-ghore narake nätra saàçayaù ||171|| nünaà mama nåçaàsasya pratyädarçaù sudarçitaù | prayacchatä sva-mäàsäni kapotena mahätmanä ||172|| adya-prabhåti dehaà svaà sarva-bhoga-vivarjitam | toyaà svalpaà yathä gréñmaù çoñayiñyämy ahaà punaù ||173|| çéta-vätätapa-sahaù kåçäìgo malinas tathä | upaväsair bahuvidhaiç cariñye dharmam uttamam ||174|| tato yañöià çaläkäà ca jälakaà païjaraà tathä | babhaïja lubdhako dénäà käpotéà ca mumoca täm ||175|| lubdhakena tato muktä dåñövägnau patitaà patim | kapoté vilaläpärtä çoka-santapta-mänasä ||176|| na käryam adya me nätha jévitena tvayä vinä | dénäyäù pati-hénäyäù kià näryä jévite phalam ||177|| mäno darpas tv ahaìkäraù kulaà püjä ca bandhuñu | däsa-bhåtya-janeñv äjïä vaidhavyena praëaçyati ||178|| evaà vilapya bahuçaù kåpaëaà bhåça-duùkhitä | pativratä susandéptaà tam evägnià viveça sä ||179|| tato divyämbara-dharä divyäbharaëa-bhüñitä | bhartäraà sä vimänasthaà dadarça svaà kapotikä ||180|| so'pi divya-tanur bhütvä yathärtham idam abravét | aho mäm anugacchantyä kåtaà sädhu çubhe tvayä ||181|| tisraù koöyo'rdha-koöé ca yäni romäëi mänuñe | tävat kälaà vaset svarge bhartäraà yänugacchati ||182|| kapota-dehaù süryäste pratyahaà sukham anvabhüt | kapota-dehavatsäsét präk puëya-prabhavaà hitam ||183|| harñäviñöas tato vyädho viveça ca vanaà dhanam | präëi-hiàsäà parityajya bahu-nirvedavän bhåçam ||184|| tatra dävänalaà dåñövä viveça viratäçayaù | nirdagdha-kalmaño bhütvä svarga-saukhyam aväptavän ||185||

--o)0(o--

ato'haà bravémi—çrüyate hi kapotena (134) ity ädi | tac chrutvärimardano déptäkñaà påñöavän—evam avasthite kià bhavän manyate ? so'bravét—deva ! na hantavya eväyam | yataù—

yä mamodvijate nityaà sä mamädyävagühate | priya-käraka bhadraà te yan mamästi harasva tat ||186||

coreëa cäpy uktam—

hartavyaà te na paçyämi hartavyaà ced bhaviñyati |

punar apy ägamiñyämi yadéyaà nävagühate ||187|| arimardanaù påñöavän—kä ca nävagühate ? kaç cäyaà cauraù ? iti vistarataù çrotum icchämi | déptäkñaù kathayati—

kathä 8

kämätura-vaëik-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne kämäturo näma våddha-vaëik | tena ca kämopahåta-cetasä, måta-bhäryeëa käcin nirdhana-vaëik-sutä, prabhütaà dhanaà dattvodvähitä | atha sä duùkhäbhibhütä taà våddha-vaëijaà drañöum api na çaçäka | yuktaà caitat—

çvetaà padaà çirasi yat tu çiroruhäëäà sthänaà paraà paribhavasya tad eva puàsäm | äropitästhi-çakalaà parihåtya yänti cäëòäla-küpam iva dürataraà taruëyaù ||188||

tathä ca—

gätraà saìkucitaà gatir vigalitä dantäç ca näçaìgatä dåñöir bhrämyati rüpam apy upahataà vaktraà ca läläyate | väkyaà naiva karoti bändhava-janaù patné na çuçrüñate dhik kañöaà jarayäbhibhüta-püruñaà putro'py avajïäyate ||189||

atha kadäcit sä tena sahaikaçayane paräìmukhé yävat tiñöhati tävad gåhe cauraù praviñöaù | säpi taà cauraà dåñövä bhaya-vyäkulitä våddham api taà patià gäòhaà samäliliìga | so'pi vismayät pulakäïcita-sarva-gätraç cintayämäsa—aho kim eñä mäm adyävagühate ? yävan nipuëatayä paçyati tävat gåha-koëaika-deçe cauraà dåñövä vyacintayat—nünam eñäsya bhayän mäm äliìgati iti jïätvä taà cauram äha—yä mamodvijate (186) ity ädi | tac chrutvä cauro'py äha—hartavyaà te na paçyämi (187) ity ädi | tasmäc caurasyäpy upakäraù çreyaç cintyate kià punaù çaraëägatasya | api cäyaà tair viprakåto'smäkam eva puñöaye bhaviñyati tadéya-randhra-darçanäya ceti anena käraëenäyam avadhya iti | etad äkarëyärimardano'nyaà sacivaà vakranäsaà papraccha—bhadra ! sämpratam evaà sthite kià karaëéyam iti ? so'bravét—deva ! avadhyo'yam | yataù—

çatravo’pi hitärthaiva vivadantaù parasparam | caureëa jévitaà dattaà räkñasena tu go-yugam ||190||

arimardanaù präha—katham etat ?

vakranäsaù kathayati—

kathä 10

droëäkhya-brähmaëa-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne daridro droëa-nämä brähmaëaù, pratigraha-dhanaù satataà viçiñöa-vastränulepana-gandha-mälyälaìkära-tämbülädi-bhoga-parivarjitaù, prarüòha-keça-çmaçru-nakha-romopacitaù, çétoñëa-väta-varñädibhiù pariçoñita-çaréraù, tasya ca kenäpi yajamänenänukampayä çiçu-go-yugaà dattam | brähmaëena ca bäla-bhäväd ärabhya yäcita-ghåta-taila-yavasädibhiù saàvardhya supuñöaà kåtam | tac ca dåñövä sahasaiva kaçcic cauraç cintitavän—aham asya brähmaëasya go-yugam idam apahariñyämi | iti niçcitya niçäyäà bandhana-päçaà gåhétvä, yävat prasthitas tävad ardha-märge pravirala-tékñëa-danta-paìktir unnata-näsä-vaàçaù, prakaöa-raktänta-nayanaù upacita-snäyu-santatanata-gätraù çuñka-kapolaù suhuta-hutavaha-piìgala-çmaçru-keça-çaréraù kaçcid dåñöaù | dåñövä ca taà tévra-bhaya-trasto cauro’bravét—ko bhavän ? iti | so’bravét—ahaà krüra-karmä cauro daridra-brähmaëasya go-yugaà hartuà prasthito’smi | atha jäta-pratyayo räkñaso’bravét—bhadra ! ñañöhähna-käliko’ham | atas tam eva brähmaëam adya bhakñayiñyämi | atha tau tatra gatvaikänte kälam anveñayantau sthitau | prasupte ca brähmaëe tad-bhakñaëärthaà prasthitaà räkñasaà dåñövä cauro’bravét—bhadra ! naiñanyäyo yato go-yuge mayäpahåte paçcät tvam enaà brähmaëaà bhakñaya | so’bravét—kadäcid ayaà brähmaëo go-çabdena budhyeta tadänarthako’yaà mamärambhaù syät | cauro’py abravét—taväpi yadi bhakñaëäyopasthitasya eko’py antaräyaù syät | tadäham api na çaknomi go-yugam apahartum | ataù prathamaà mayäpahåte go-yuge paçcät tvayä brähmaëo bhakñitavyaù | itthaà cäham ahamikayä tayor vivadatoù samutpanne dvaidhe pratirava-vaçäd brähmaëo jajägära | atha taà cauro’bravét—brähmaëa ! tväm eväyaà räkñaso bhakñayitum icchati iti | räkñaso’py äha—brähmaëa ! cauro’yaà go-yugaà te’pahartum icchati | evaà çrutvotthäya brähmaëaù sävadhäno bhütveñöa-devatä-mantra-dhyänenätmänaà räkñasäd udgürëa-laguòena cauräd go-yugaà rarakña |

—o)0(o— ato’haà bravémi—çatravo’pi hitärthaiva (190) iti |

atha tasya vacanam avadhäryärimardanaù punar api präkärakarëam apåcchat—kathaya, kim atra manyate bhavän ? so’bravét—deva ! avadhya eväyam, yato rakñitenänena kadäcit paraspara-prétyä kälaù sukhena gacchati | uktaà ca—

parasparasya marmäëi ye na rakñanti jantavaù | ta eva nidhanaà yänti valmékodara-sarpavat ||191||

arimardano’bravét—katham etat ? präkärakarëaù kathayati—

kathä 10

valmékodara-gata-sarpa-kathä4 asti kasmiàçcin nagare devaçaktir näma räjä | tasya ca putro jaöhara-valmékäçrayeëorageëa pratidinaà pratyaìgaà kñéyate | anekopacäraiù sad-vaidyaiù sac-chästropadiñöauñadha-yuktyäpi cikitsyamäno na svästhyam eti | athäsau räjaputro nirvedäd deçäntaraà gataù | kasmiàçcin nagare bhikñäöanaà kåtvä mahati devälaye kälaà yäpayati | atha tatra nagare balir näma räjäste | tasya ca dve duhitarau yauvana-sthe tiñöhataù | te ca pratidivasam ädityodaye pituù pädäntikam ägatya namaskäraà cakratuù | tatra caikäbravét—vijayasva mahäräja ! yasya prasädät sarvaà sukhaà labhyate | dvitéyä tu—vihitaà bhuìkñva mahäräja ! iti bravéti | tac chrutvä prakupito räjäbravét—bho mantriëaù ! enäà duñöa-bhäñiëéà kumärikäà kasyacid vaideçikasya prayacchata tena nija-vihitam iyam eva bhuìkte | atha tatheti pratipadyälpa-parivärä sä kumärikä mantribhis tasya deva-kuläçrita-räja-putrasya pratipäditä | säpi prahåñöa-manasä taà patià devavat pratipadyädäya cänya-viñayaà gatä | tataù kasmiàçcid düratara-nagara-pradeçe taòäga-taöe räja-putram äväsa-rakñäyai nirüpya svayaà ca ghåta-taila-lavaëa-taëòulädi-kraya-nimittaà sa-parivärä gatä | kåtvä ca kraya-vikrayaà yävad ägacchati tävat sa räja-putro valmékopari kåta-mürdhä prasuptaù | tasya ca mukhäd bhujagaù phaëäà niñkäsya väyum açnäti | tatraiva ca valméke’paraù sarpo niñkramya tathaiväsét |

4 (alt.) devaçakti-kathä

atha tayoù paraspara-darçanena krodha-saàrakta-locanayor madhyäd valmékasthena sarpeëoktam—bho bho durätman ! kathaà sundara-sarväìgaà räja-putram itthaà kadarthayasi ? mukhastho’rir abravét—bho bhoù ! tvayäpi durätmanäsya valmékasya madhye katham idaà düñitaà häöaka-pürëaà kalaça-yugalam ity evaà parasparasya marmäëy udghäöitavantau | punar valmékastho’hir abravét—bho durätman ! bheñajam idaà te kià ko’pi na jänäti yaj jérëotkälita-käïjikä-räjikä-pänena bhavän vinäçam upayäti | athodarastho’hir abravét—taväpy etad bheñajaà kià kaçcid api na vetti yad uñëa-tailena mahoñëodakena vä tava vinäçaù syäd iti | evaà ca sä räja-kanyä viöapäntaritä tayoù parasparäläpän marma-mayän äkarëya tathaivänuñöhitavaté | vidhäya vyaìgaà nérogaà bhartäraà nidhià ca paramam äsädya svadeçäbhimukhaà präyät | pitå-mätå-svajanaiù pratipüjitä vihitopabhogaà präpya sukhenävasthitä | ato’haà bravémi—parasparasya marmäëi iti |

—o)0(o— tac ca çrutvä svayam arirdano’py evaà samarthitavän | tathä cänuñöhitam | dåñöväntar-lénaà vihasya raktäkñaù punar abravét—kañöam | vinäçito’yaà bhavadbhir anyäyena svämé | uktaà ca—

apüjyä yatra püjyante püjyänäà tu vimänanä | tréëi tatra pravartante durbhikñaà maraëaà bhayam ||192||

tathä ca—

pratyakñe’pi kåte päpe mürkhaù sämnä praçämyati | ratha-käraù svakäà bhäryäà sajäräà çirasävahat ||193||

mantriëaù prähuù—katham etat ? raktäkñaù kathayati—

kathä 11

véravara-rathakära-tat-patné-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne véravaro näma rathakäraù | tasya bhäryä kämadamané | sä puàçcalé janäpaväda-saàyuktä | so’pi tasyäù parékñaëärthaà vyacintayat—atha mayäsyäù parékñaëaà kartavyam | uktaà ca—

yadi syät pävakaù çétaù proñëé vä çaça-läïchanaù | stréëäà tadä satétvaà syäd yadi syäd durjano hitaù ||194||

jänämi cainäà loka-vacanäd asatém | uktaà ca—

yac ca vedeñu çästreñu na dåñöaà na ca saàçrutam | tat sarvaà vetti loko’yaà yat syäd brahmäëòa-madhyagam ||195||

evaà sampradhärya bhäryäm avocat—priye ! prabhäte’haà grämäntaraà yäsyämi | tatra katicid dinäni lagiñyanti | tat tvayä kim api pätheyaà mama yogyaà vidheyam | säpi tad-vacanaà çrutvä harñita-cittä | autsukyät sarva-käryäëi santyajya siddham annaà ghåta-çarkarä-präyam akarot | athavä sädhv idam ucyate—

durdivase ghana-timire varñati jalade mahäöavé-prabhåtau | patyur videça-gamane parama-sukhaà jaghana-capaläyäù ||196||

athäsau pratyüñe utthäya sva-gåhän nirgataù säpi taà prasthitaà vijïäya prahasita-vadanäìga-saàskäraà kurväëä kathaïcit taà divasam atyavähayat | atha pürva-paricita-viöa-gåhe gatvä taà pratyuktavaté—sa durätmä me patir grämäntaraà gataù | tat tvayäsmad-gåhe prasupte jane samägantavyam | tathänuñöhite sa rathakäro’raëye dinam ativähya pradoñe sva-gåhe’padväreëa praviçya çayyädhas-tale nibhåto bhütvä sthitaù | etasminn antare sa devadattaù samägatya tatra çayane upaviñöaù | dåñövä roñäviñöa-citto rathakäro vyacintayat—kim enam utthäya hanmi ? athavä helayaiva prasuptau dväv apy etau vyäpädayämi ? paraà paçyämi tävad asyäç ceñöitam | çåëomi cänena sahäläpam | aträntare sä gåha-dväraà nibhåtaà pidhäya çayana-talam ärüòhä | tasyäs taträrohayantyä rathakära-çarére pädo vilagnaù | tataù sä vyacintayat—nünam etena durätmanä rathakäreëa mat-parékñaëärthaà bhävyam | tataù stré-caritra-vijïänaà kim api karomi | evaà tasyäç cintayanyä sa devadattaù sparçotsuko babhüva | atha tayä kåtäïjali-puöayäbhihitaà—bhoù mahänubhäva ! na me çaréraà tvayä sparçanéyaà yato’haà pativratä mahäsaté ca | no cec chäpaà dattvä tväà bhasmasätkariñyämi | sa äha—yady evaà tarhi tvayä kim aham ähütaù ? säbravét—bhoù çåëuñvaikägra-manäù | aham adya pratyüñe devatä-darçanärthaà caëòikäyatanaà gatä taträkasmät khe väëé saïjätä—putri kià karomi ? bhaktäsi me tvaà, paraà ñaëmäsäbhyantare vidhi-niyogäd vidhavä bhaviñyasi | tato mayäbhihitaà—bhagavati ! yathä tvam äpadaà vetsi, tathä tat-pratékäram api jänäsi | tad asti kaçcid upäyo yena me patiù çata-saàvatsara-jévé bhavati ? tatas tayäbhihitam—vatse, sann api nästi, yatas taväyattaù sa pratékäraù |

tac chrutvä mayäbhihitam—devi ! yadi tan mama präëair bhavati tad ädeçaya yena karomi | atha devyäbhihitam—yady adya para-puruñeëa sahaikasmin çayane samäruhyäliìganaà karoñi tat tava bhartå-sakto'pamåtyus tasya saïcarati | bhartäpi tena punar varña-çataà jévati | tena tvaà mayäbhyarthitaù | tad yat kiïcit kartu-manäs tat kuruñva | na hi devatä-vacanam anyathä bhaviñyatéti niçcayaù | tato'ntarhäsa-vikäsa-mukhaù sa tad-ucitam äcacära | so'pi rathakäro mürkhas tasyäs tad-vacanam äkarëya pulakäïcita-tanuù çayyädhastalän niñkramya täm uväca—sädhu pativrate ! sädhu kula-nandini ! ahaà durjana-vacana-çaìkita-hådayas tvat-parékñä-nimittaà grämäntara-vyäjaà kåtvä khaövädhas-tale nibhåtaà lénaù | tad ehi, äliìga mäm | tvaà sva-bhartå-bhaktänäà mukhyä näréëäà, yad evaà brahma-vrataà para-saìge'pi pälitavaté | yad äyur buddhi-kåte'pamåtyu-vinäçärthaà catvam evaà kåtavaté | täm evam uktvä sasneham äliìgitavän | sva-skandhe täm äropya täm api devadattam uväca—bho mahänubhäva ! mat-puëyais tvam ihägataù | tvat-prasädän mayä präptaà varña-çata-pramäëam äyuù | tat tvam api mäm äliìgya mat-skandhe samäroha iti jalpann anicchantam api devadattam äliìgya balät svakéya-skandhe äropitavän | tataç ca nåtyaà kåtvä—he brahma-vrata-dharäëäà dhuréëa ! tvayäpi mayy upakåtam ity ädy uktvä skandhäd uttärya yatra yatra svajana-gåha-dvärädiñu babhräma tatra tatra tayor ubhayor api tad-guëa-varëanam akarot | ato'haà bravémi—pratyakñe'pi kåte päpe (193) iti | tat sarvathä mülotkhätä vayaà vinañöäù smaù | suñöhu khalv idam ucyate—

mitra-rüpä hi ripavaù sambhävyante vicakñaëaiù | ye hitaà väkyam utsåjya viparétopasevinaù ||197||

tathä ca—

santo’py arthä vinaçyanti deça-käla-virodhinaù | apräjïän mantriëaù präpya tamaù süryodaye yathä ||198||

tatas tad-vaco'nädåtya sarve te sthirajévinam utkñipya sva-durgam änetum ärabdhäù | athänéyamänaù sthirajévy äha—deva ! adyäkiïcitkareëaitad avasthena kià mayopasaìgåhétena ? yat käraëam icchämi déptaà vahnim anupraveñöum | tad arhasi mäm agni-pradänena samuddhartum | atha raktäkñasyäntargata-bhävaà jïätväha—kim-artham agni-patanam icchasi ? so'bravét—ahaà tävad yuñmad-artham imäm äpadaà meghavarëena präpitaù | tad icchämi teñäà vaira-yätanärtham ulükatvam iti |

tac ca çrutvä räjanéti-kuçalo raktäkñaù präha—bhadra ! kuöilas tvaà kåtaka-vacana-caturaç ca | tävad ulüka-yoni-gato'pi svakéyäm eva väyasa-yonià bahu manyase | çrüyate caitad äkhyänakam |

süryaà bhartäram utsåjya parjanyaà märutaà girim | sva-jätià müñikä präptä svajätir duratikramä ||199||

mantriëaù procuù--katham etat ? raktäkñaù kathayati—

kathä 11

çälaìkäyana-rakñita-müñikä-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne çälaìkäyano näma tapodhano jähnavyäà snänärthaà gataù | tasya ca süryopasthänaà kurvatas tatra pradeçe müñikä käcit kharatara-nakhägra-puöena çyenena gåhétä | dåñövä sa muniù karuëärdra-hådayo muïca muïceti kurväëas tasyopari päñäëa-khaëòaà präkñipat | so'pi päñäëa-khaëòa-prahära-vyäkulendriyo bhrañöa-müñiko bhümau nipapäta müñikäpi bhaya-trastä kartavyam ajänanté rakña rakñeti jalpanté muni-caraëäntikam upäviçat | çyenenäpi cetanaà labdhvä munir ukto, yad—bho mune ! na yuktam anuñöhitaà bhavatä yad ahaà päñäëena täòitaù | kià tvam adharmän na bibheñi ? tat samarpaya mäm enäm müñikäm | no cet prabhütaà pätakam aväpsyasi | iti bruväëaà çyenaà proväca saù—bho vihaìgädhama ! rakñaëéyäù präëinäà präëäù | daëòanéyä duñöäù | sammänanéyäù sädhavaù | püjanéyä guravaù | stutyä deväù | tat kim asambaddhaà prajalpasi ? çyena äha—mune ! na tvaà sükñma-dharmaà vetsi | iha hi sarveñäà präëinäà vidhinä såñöià kurvatähäro'pi vinirmitaù | tato yathä bhavatäm annaà tathäsmäkaà müñikädayo vihitäù | tat svähära-käìkñiëaà mäà kià düñayasi ? uktaà ca—

yady asya vihitaà bhojyaà na tat tasya praduñyati | abhakñye bahu-doñaù syät tasmät käryo na vyatyayaù ||200|| bhakñyaà yathä dvijäténäà madyapänäà yathä haviù | abhakñyaà bhakñyatäm eti tathänyeñäm api dvija ||201|| bhakñyaà bhakñyatäà çreya abhakñyaà tu mahad agham | tat kathaà mäà våthäcära tvaà daëòayitum arhasi ||202||

aparaà munénäà na caiña dharmo yatas tair dåñöaà çrutam açrutam alaulyatvam açatrutvaà praçasyate | uktaà ca—

samaù çatrau ca mitre ca sama-loñöäçma-käïcanaù | suhån-mitre hy udäséno madhyastho dveñya-bandhuñu |

sädhuñv api ca päpeñu sama-buddhir viçiñyate ||203|| sädhünäà niravadyänäà sadäcära-vicäriëäm | yogé yuïjéta satataà satatam ätmänaà rahasi sthitaù ||204|

tat tvam anena karmaëä bhrañöa-tapäù saïjätaù | uktaà ca—

muïca muïca pataty eko mä muïceti dvitéyakaù | ubhayoù patanaà dåñövä maunaà sarvärtha-sädhanam ||205||

çälaìkäyana äha--katham etat ? çyena äha—

kathä 12

? kasmiàçcid nadé-taöa ekata-dvita-tritäbhidhänäs trayo'pi bhrätaro munayas tapaù kurvanti | teñäà ca tapaù-prabhäväd äkäçasthä dhauta-potikä nirälambä jalärdrä bhü-sparçana-bhayena snäna-samaye tiñöhanti | athänye-dyur mamaiva käcin maëòükikä kenäpi gådhreëa balena nétä | atha täà gåhétä vilokya teñäà jyeñöhena karuëärdra-hådayena bhavateva vyähåtaà—muïca muïceti | aträntare tasya dhauta-potikäkäçäd bhümau patitä | täà patitäà dåñövä dvitéyena tad-bhayärtena mä muïcety abhihitaà yävat tasyäpi papäta | tatas tåtéyo dvayor api dhauta-potikäà bhümau patitäà dåñövä tüñëéà babhüva |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—muïca muïca pataty eka ity ädi | tac chrutvä munir vihasyäha—bho mürkha vihaìgama ! kåta-yuge dharmaù sa äsét, yataù kåta-yuge päpäläpato’pi päpaà jäyate tena dhauta-potike patite açiñöäläpena na sad-apavacana-doñataù | eña punaù kali-yugaù | atra sarvo’pi päpätmä | tat karma kåtaà vinä päpaà na lagati | uktaà ca—

saïcarantéha päpäni yugeñv anyeñu dehinäm | kalau tu päpa-saàyukte yaù karoti sa lipyate ||206||

uktaà ca—

äsanäc chayanäd yänät saàgateç cäpi bhojanät | kåte saïcarate päpaà taila-bindur ivämbhasi ||207||

tat kià våthä pralapitena ? gaccha tvam | no cec chäpayiñyämi | atha gate çyene müñikayä sa munir abhihitaù—bhagavan ! naya mäà sväçrayam | no ced anyo duñöa-pakñé mäà vyäpädayiñyati | tad ahaà tatraiväçrame tvad-dattännähära-muñöyä kälaà neñyämi |

so’pi däkñiëyavän sa-karuëo vyacintayat—kathaà mayä müñikä haste dhåtvä neyä jana-häsya-käriëé | tad enäà kumärikäà kåtvä nayämi | evaà sä kanyakä kåtä | tathänuñöhite kanyä-sahitaà munim avalokya patné papraccha—bhagavan ! kuta iyaà kanyä ? sa äha—eñä müñikä çyena-bhayäc charaëärthiné kanyä-rüpeëa tava gåham änétä | tat tvayä yatnena rakñaëéyä | bhüyo’py enäà müñikäà kariñyämi | sä präha—bhagavan ! maivaà kärñéù | asyäs tvaà dharma-pitä | uktaà ca—

janitä copanetä ca yas tu vidyäà prayacchati | anna-dätä bhaya-trätä païcaite pitaraù småtäù ||208||

tat tvayäsyäù präëa-pradattä | aparaà mamäpy apatyaà nästi | tasmäd eñä mama sutä bhaviñyati | tathänuñöhite sä kanyä çukla-pakña-candra-kalikeva nityaà våddhià präpnoti | säpi tasya muneù çuçrüñäà kurvaté sapatnékasya yauvanam äçv ayät | atha täà yauvanonmukhém avalokya çälaìkäyanaù sva-patném uväca—priye ! yauvanonmukhé vartata iyaà kanyä | anarhä sa sämprataà mad-gåha-väsasya | uktaà ca—

anüòhä mandire yasya rajaù präpnoti kanyakä | patanti pitaras tasya svarga-sthä api tair guëaiù ||209|| varaà varayate kanyä mätä vittaà pitä çrutam | bändhaväù kulam icchanti miñöännam itare janäù ||210||

tathä ca— yävan na lajjate kanyä yävat kréòati päàsunä | yävat tiñöhati go-märge tävat kanyäà vivähayet ||211|| mätä caiva pitä caiva jyeñöha-bhrätä tathaiva ca | trayas te narakaà yänti dåñövä kanyäà rajasvaläm ||212|| kulaà ca çélaà ca sanäthatäà ca vidyäà ca vittaà ca vapur vayaç ca | etän guëän saptän sapta parékñya deyä kanyä budhaiù çeñam acintanéyam ||213||

tad yad yasyä rocate tad bhagavantaà ädityam äkärya tasmai prayacchämi | uktaà ca—

aniñöaù kanyakäyä yo varo rüpänvito’pi yaù | yadi syät tasya no deyä kanyä çreyo’bhiväïchatä ||214||

sä präha—ko doño’tra viñaye ? evaà kriyatäm | atha muninä ravir ähütaù | veda-manträmantraëa-prabhävät tat-kñaëäd eväbhyupagamyädityaù proväca—bhagavan ! vada drutaà kim-artham ähütaù ?

sa äha—eñä madéyä kanyakä tiñöhati | yady eñä tväà våëoti tarhy udvahasva täm iti | evam uktvä bhagaväàs tasyä darçitaù | proväca—putri ! kià tava rocata eña bhagaväàs trailokya-dépaù ? sä präha—täta ! atidahanätmako’yam | näham enam abhilañämi | asmäd api ya utkåñöataraù sa ähüyatäm | atha tasyäs tad-vacanam äkarëya bhäsvaro’pi täà müñikäà viditvä niùspåhas tam uväca—bhagavan ! asti mamäpy adhiko megho yenäcchäditasya me nämäi na jïäyate ? atha muninä megham apy ähüya kanyäbhihitä—eña te rocate ? sä präha—kåñëa-varëo’yaà jaòätmä ca | tad asmäd anyasya kasyacit pradhänasya mäà prayaccha | atha muninä megho’pi påñöaù—bhoù ! tvatto’py adhikaù ko’py asti ? sa äha—matto’py adhiko’sti väyuù | väyunä hato’haà sahasradhä yämi | tac chrutvä muninä väyur ähütaù, äha ca—putrike kim eña väyus te vivähäya uttamaù pratibhäti ? sä äha—prabalo’py ayaà caïcalaù | tad abhyadhikaù kaçcid ähüyatäm | munir äha—bho väyo ! tvatto’py adhiko’sti kaçcit ? sa äha—matto’py adhiko’sti parvato yena saàstabhya balavän apy ahaà dhriye | atha muniù parvatam ähüya kanyäyä adarçayat—putrike ! tväm asmai prayacchämi ? sä äha—täta ! kaöhinätmako’yaà stabdhaç ca | tad anyasmai dehi mäm | atha sa muninä påñöaù, yad—bhoù parvata-räja ! tvatto’py adhiko’sti kaçcit ? sa äha—santi matto’py adhikä müñikäù, ye mad-dehaà balät sarvato bhedayanti | tad äkarëya munir müñakam ähüya tasyä adarçayat—putrike ! eña te pratibhäti müñaka-räjo yena yathocitam anuñöhéyate | säpi taà dåñövä sva-jätéya eña iti manyamänä pulakodbhüñita-çarérä proväca—täta ! mäà müñikäà kåtväsmai prayaccha yena svajäti-vihitaà gåha-dharmam anutiñöhämi | tac chrutvä tena stré-dharma-vicakñaëena täà müñikäà kåtvä müñakäya pradattä |

--o)0(o--

ato’haà bravémi—süryaà bhartäram utsåjya ityädi | atha raktäkña-vacanam anädåtya taiù sva-vaàça-vinäçäya sa sva-durgam upanétaù | néyamänaç cäntar-lénam avahasya sthirajévy acintayat—

hanyatäm iti yenoktaà svämino hita-vädinä | sa evaiko’tra sarveñäà néti-çästrärtha-tattva-vit ||215||

tad yadi tasya vacanam acariñyann ete, tato na svalpo’py anartho’bhaviñyad eteñäm | atha durga-dväraà präpyärimardano’bravét—bho bho hitaiñiëo’sya sthirajévino yathä-saméhitaà sthänaà prayacchata | tac ca çrutvä sthirajévé vyacintayat—mayä tävad eteñäà vadhopäyaç cintanéyaù | sa mayä madhyasthena na sädhyate | yato madéyam iìgitädikaà vicärayantas te’pi sävadhänä bhaviñyanti | tad durga-dväram adhiçrito’bhipretaà sädhayämi | iti niçcityolüka-patim äha—deva ! yuktam idaà yat sväminä proktam | param aham api nétijïas te’hitaç ca | yadyapy anuraktaù çucis tathäpi durga-madhye äväso närhaù | tad ahaà atraiva durga-dvära-sthaù pratyahaà bhavat-päda-padma-rajaù pavitré-kåta-tanuù seväà kariñyämi | tatheti pratipanne pratidinam ulüka-pati-sevakäs te prakämam ähäraà kåtvolüka-räjädeçät prakåñöa-mäàsähäraà sthirajévine prayacchanti | atha katipayair evähobhir mayüra iva sa balavän saàvåttaù | atha raktäkñaù sthirajévinaà poñyamäëaà dåñövä sa-vismayo mantri-janaà räjänaà ca praty äha—aho mürkho’yaà mantri-jano bhaväàç cety evam aham avagacchämi | uktaà ca—

pürvaà tävad ahaà mürkho dvitéyaù paçu-bandhakaù | tato räjä ca mantré ca sarvaà vai mürkha-maëòalam ||216||

te prähuù—katham etat ? raktäkñaù kathayati—

kathä 13

svarëa-ñöhévé-sindhuka-pakñé-kathä asti kasmiàçcit parvataika-deçe mahän våkñaù | tatra ca sindhuka-nämä ko’pi pakñé prativasati sma | tasya puréñe suvarëam utpadyate | atha kadäcit tam uddiçya vyädhaù ko’pi samäyayau | sa ca pakñé tad-agrata eva puréñam utsasarja | atha päta-sama-kälam eva tat-suvarëébhütaà dåñövä vyädho vismayam agamat—aho mama çiçu-käläd ärabhya çakuni-bandha-vyasanino’çéti-varñäëi samabhüvan,na ca kadäcit pakñi-puréñe suvarëaà dåñöam iti vicintya tatra våkñe päçaà babandha | athäsäv api pakñé mürkhas tatraiva viçvasta-citto yathä-pürvam upaviñöas tat-kälam eva päçena baddhaù | vyädhas tu taà päçäd unmucya païjarake saàsthäpya nijäväsaà nétavän | atha cintayämäsa—kim anena säpäyena pakñiëähaà

kariñyämi ? yadi kadäcit ko’py amum édåçaà jïätvä räjïe nivedayiñyati tan nünaà präëa-saàçayo me bhavet | ataù svayam eva pakñiëaà räjïe nivedayämi | iti vicärya tathaivänuñöhitavän | atha räjäpi taà pakñiëaà dåñövä vikasita-nayana-vadana-kamalaù paräà tuñöim upagataù | präha caivaà—haàho rakñä-puruñäù ! enaà pakñiëaà yatnena rakñata | açana-pänädikaà cäsya yathecchaà prayacchata | atha mantriëäbhihitam—kim anenäçraddheya-vyädha-vacana-mätra-parigåhétenäëòajena ? kià kadäcit pakñé-puréñe suvarëaà sambhavati ? tan mucyatäà païjara-bandhanäd ayaà pakñé | iti mantri-vacanäd räjïä mocito’sau pakñy unnata-dvära-toraëe samupaviçya suvarëa-mayéà viñöhäà vidhäya—pürvaà tävad ahaà mürkhaù iti çlokaà paöhitvä yathä-sukham äkäça-märgeëa präyät |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—pürvaà tävad ahaà mürkhaù iti | atha te punar api pratiküla-daivatayä hitam api raktäkña-vacanam anädåtya bhüyas taà prabhüta-mäàsädi-vividhähäreëa poñayämäsuù | atha raktäkñaù sva-vargam ähüya rahaù proväca—aho ! etävad eväsmad-bhüpateù kuçalaà durgaà ca | tad upadiñöaà mayä yat kula-kramägataù sacivo’bhidhatte | tad vayam anyat parvata-durgaà samprati samäçrayämaù | uktaà ca yataù—

anägataà yaù kurute sa çobhate sa çocate yo na karoty anägatam | vane vasann eva jaräm upägato bilasya väcä na kadäpi hi çrutä ||217||

te procuù—katham etat ? raktäkñaù kathayati—

kathä 14

kharanakhara-siàha-kathä kasmiàçcid vanoddeçe kharanakharo näma siàhaù prativasati sma | sa kadäcid itaç cetaç ca paribhraman kñutkñäma-kaëöho na kiïcid api sattvam äsasäda | tataç cästam anasamaye mahatéà giri-guhäm äsädya praviñöaç cintayämäsa—nünam etasyäà guhäyäà rätrau kenäpi sattvenägantavyam | tan nibhåto bhütvä tiñöhämi | etasminn antare tat-svämé dadhipuccho näma çågälaù samäyätaù | sa ca yävat paçyati tävat siàha-pada-paddhatir guhäyäà praviñöaù, na ca niñkräntä iti dåñöavän | tataç cäcintayat—aho vinañöo’smi, nünam asyäntargatena siàhena bhävyam | tat kià karomi ? kathaà jïäsyämi ?

evaà vicintya dvärasthaù phütkartum ärabdhaù—aho bila ! aho bila ! ity uktvä tüñëéàbhüya bhüyo’pi tathaiva pratyabhäñata—bhoù ! kià na smarasi yan mayä tvayä saha samayaù kåto’sti ? yan mayä bähyät samägatena tvaà vaktavyaù, tvayä cäham äkaraëéyaù iti | tad yadi mäà nähvayasi tato’haà dvitéyaà bilaà yäsyämi | atha tac chrutvä siàhaç cintitavän—nünam eñä guhäsya samägatasya sadä samähvänaà karoti | param adya mad-bhayän na kiàcid brüte | athavä sädhv idam ucyate—

bhaya-santrasta-manasäà hasta-pädädikäù kriyäù | pravartante na väëé ca vepathuç cädhiko bhavet ||218||

tad aham asyähvänaà karomi yena tad-anusäreëa praviñöo’yaà me bhojyatäà yäsyati | evaà sampradhärya siàhas tasyähvänam akarot | atha siàha-çabdena sä guhä pratirava-sampürëä anyän api düra-sthän araëya-jéväàs träsayämäsa | çågälo’pi paläyamäna imaà çlokam apaöhat—anägataà yaù kurute sa çobhate ity ädi | tad evaà matvä yuñmäbhir mayä saha gantavyam iti | evam abhidhäyätmänuyäyi-pariväränugato düra-deçäntaraà raktäkño jagäma | atha raktäkñe gate sthirajévy atihåñöa-manä vyacintayat—aho ! kalyäëam asmäkam upasthitam, yad raktäàço gataù sa dérghadarçé ete ca müòha-manasaù | tato mama sukha-ghätyäù saïjätäù | uktaà ca yataù—

na dérgha-darçino yasya mantriëaù syur mahépateù | kramäyätä dhruvaà tasya na cirät syät parikñayaù ||219||

athavä sädhv idam ucyate—

mantri-rüpä hi ripavaù sambhävyäs te vicakñaëaiù | ye santaà nayam utsåjya sevante pratilomataù ||220||

evaà vicintya sva-kuläya ekaikäà vana-käñöhikäà guhä-pradépanärthaà dine dine prakñipati | na ca te mürkhä ulükä vijänanti, yad eña kuläyam asmad-dähäya våddhià nayati | athavä sädhv idam ucyate—

amitraà kurute mitraà mitraà dveñöi hinasti ca | çubhaà vetty açubhaà päpaà bhadraà daiva-hato naraù ||221||

atha kuläya-vyäjena durga-dväre kåte käñöha-nicaye, saïjäte süryodaye, andhatäà präpteñülükeñu satsu sthirajévé çéghram åñyamükaà gatvä meghavarëam äha—svämin ! däha-sädhyä kåtä ripu-guhäù | tat sapariväraù sametyaikaikä vana-käñöhikäà jvalanté gåhétvä guhä-dväre’smat-kuläye prakñipa yena sarve çatravaù kumbhépäka-naraka-präyeëa duùkhena mriyante | tac chrutvä prahåñöo meghavarëa äha—täta ! kathayätma-våttäntam | ciräd adya dåñöo’si |

sa äha—vatsa ! näyaà kathanasya kälaù | yataù kadäcit tasya ripo kaçcit praëidhir mamehägamanaà nivedayiñyati | yaj jïänäd andho’nyaträpasaraëaà kariñyati | tat tvaryatäm | uktaà ca—

çéghra-kåtyeñu käryeñu vilambayati yo naraù | tat kåtyaà devatäs tasya kopäd vighnanty asaàçayam ||222||

tathä ca—

yasya yasya hi käryasya phalitasya viçeñataù | kñipram akriyamäëasya kälaù pibati tat-phalam ||223||

tad-guhäyäm äyätasya te hata-çatroù sarvaà savistaraà nirvyäkulatayä kathayiñyämi athäsau tad-vacanam äkarëya sa-parijana ekaikäà jvalantéà vana-käñöhikäà caïcv-agreëa gåhétvä tad-guhä-dväraà präpya sthirajévi-kuläye präkñipat | tataù sarve te divändhä raktäkña-väkyäni smaranto dvärasyävåtatväd aniùsaranto guhä-madhye kumbhépäka-nyäyam äpannä måtäç ca | evaà çatrün niùçeñatäà nétvä bhüyo’pi meghavarëas tad eva nyagrodha-pädapa-durgaà jagäma | tataù siàhäsana-stho bhütvä sabhä-madhye pramudita-manäù sthirajévinam apåcchat—täta ! kathaà tvayä çatru-madhye gatena etävat-paryantaà kälo nétaù ? tad atra kautukam asmäkaà vartate, tat kathyatäm | yataù—

vara-magnau pradépte tu prapätaù puëya-karmaëäm | na cärijana-saàsargo muhürtam api sevitaù ||224||

tad äkarëya sthirajévy äha—bhadra ! ägämi-phala-väïchayä kañöam api sevako na jänäti | uktaà ca yataù—

käryasyäpekñayä bhuktaà viñam apy amåtäyate | sarveñäà präëinäà yatra nätra käryä vicäraëä ||225||

upanata-bhaye yo yo märgo hitärtha-karo bhavet- sa sa nipuëayä buddhyä sevyo mahän kåpaëo’pi vä | karikara-nibhau jyäghätä kau mahästra-viçäradau valaya-racitau strévad bähü kåtau na kiréöinä ||226|| çaktenäpi satä janena viduñä käläntaräpekñiëä vastavyaà khalu väkya-vajra-viñame kñudre’pi päpe jane | darvé-vyagra-kareëa dhüma-malinenäyäsa-yukte ca bhémenätibalena matsya-bhavane kià noñitaà südavat ||227|| yad vä tad vä viñama-patitaù sädhu vä garhitaà vä käläpekñé hådaya-nihitaà buddhimän karma kuryät | kià gäëòéva-sphurad-uru-guëäsphälana-krüra-päëir näsél lélä-naöana-vilasan mekhalé savyasäcé ||228||

siddhià prärthayatä janena viduñä tejo nigåhya svakaà sattvotsähavatäpi daiva-vidhiñu sthairyaà prakärya kramät | devendra-draviëeçvaräntaka-samair apy anvito bhrätåbhiù kià kliñöaù suciraà viräöa-bhavane çrémän na dharmätmajaù ||229|| rüpäbhijana-sampanno mädré-putrau balänvitau | gokarma-rakñä-vyäpäre viräöa-preñyatäà gatau ||230|| rüpeëäpratimena yauvana-guëaiù çreñöhe kule janmanä käntyä çrér iva yätra säpi vidaçäà käla-kramäd ägatä | sairandhréti sa-garvitaà yuvatibhiù säkñepam äkhyätayä draupadyä nanu matsya-räja-bhavane dhåñöaà na kià candanam ||231||

meghavarëa äha—täta ! asi-dhärä-vratam idaà manye yad ariëä saha saàväsaù | so’bravét—deva ! evam etat | paraà na tädåì-mürkha-samägamaù kväpi mayä dåñöaù | na ca mahäprajïam aneka-çästreñv apratima-buddhià raktäkñaà vinä dhémän | yat-käraëaà tena madéyaà yathävasthitaà cittaà jïätam | ye punar anye mantriëas te mahä-mürkhä mantri-mätra-vyapadeçopajévino’tattva-kuçalä, yair idam api na jïätam | yataù—

arito’bhyägato bhåtyo duñöas tat-saìga-tat-paraù | apasarpa-sadharmatvän nityodvegé ca düñitaù ||232|| äsane çayane yäne päna-bhojana-vastuñu | dåñöväntaraà pramatteñu praharanty arayo’riñu ||233|| tasmät sarva-prayatnena trivarga-nilayaà budhaù | ätmänam ädåto rakñet pramädäd dhi vinaçyati ||234||

sädhu cedam ucyate—

santäpayanti kam apathya-bhujaà na rogä durmantriëaà kam upayänti na néti-doñäù | kaà çrér na darpayati kaà na nihanti måtyuù kaà svékåtä na viñayä paripéòayanti ||235||

lubdhasya naçyati yaçaù piçunasya maitré nañöa-kriyasya kula artha-parasya dharmaù | vidyä-phalaà vyasaninaù kåpaëasya saukhyaà räjyaà pramatta-sacivasya narädhipasya ||236||

tad räjan ! asi-dhärä-vrataà mayäcaritam aritam ari-saàsargäd iti yad bhavatoktaà, tan mayä säkñäd evänubhütam | uktaà ca—

apamänaà puraskåtya mänaà kåtvä tu påñöhataù | svärtham abhyuddharet präjïaù kärya-dhvaàso hi mürkhatä ||237|| skandhenäpi vahec chatruà kälam äsädya buddhimän |

mahatä kåñëa-sarpeëa maëòükä bahavo hatäù ||238|| meghavarëa äha—katham etat ? sthirajévé kathayati—

kathä 15

mandaviña-sarpa-kathä asti varuëädri-samépa ekasmin pradeçe pariëata-vayä manda-viño näma kåñëa-sarpaù | sa evaà citte saïcintitavän—kathaà näma mayä sukhopäya-våttyä vartitavyam iti | tato bahu-maëòükaà hradam upagamya dhåti-parétam ivätmänaà darçitavän | atha tathä sthite saudaka-pränta-gatenaikena maëòükena påñöaù—mäma ! kim adya yathä-pürvam ähärärthaà na viharasi | so’bravét—bhadra ! kuto me manda-bhägyasyähäräbhiläñaù ? yat käraëam adya rätrau pradoña eva mayähärärthaà viharamäëena dåñöa eko maëòükaù | tad-grahaëärthaà mayä kramaù sajjitaù | so’pi mäà dåñövä måtyu-bhayena svädhyäya-prasaktänäà brähmaëänäm antaram apakränto na vibhävito mayä kväpi gataù | tat-sädåçya-mohita-cittena mayä kasyacid brähmaëasya sünor hrada-taöa-jaläntaù-stho’ìguñöho dañöaù | tato’sau sapadi païcatvam upägataù | atha tasya piträ duùkhitenähaà çapto yathä—durätman ! tvayä niraparädho mat-suto dañöaù | tad anena doñeëa tvaà maëòükänäà vähanaà bhaviñyasi, tat-prasäda-labdha-jévikayä vartiñye iti | tato’haà yuñmäkaà vähanärtham ägato’smi | tena ca sarva-maëòükänäm idam äveditam | tatas taiù prahåñöa-manobhiù sarvair eva gatvä jala-päda-nämno dardura-räjasya vijïaptam | athäsäv api mantri-parivåto’tyadbhutam idam iti manyamäno sa-sambhramaà hradäd uttérya manda-viñasya phaëinaù phaëä-pradeçam adhirüòhaù | çeñä api yathä-jyeñöhaà tat-påñöhopari samäruruhuù | kià bahunä, uparita-sthänam apräptavantas tasyänupadaà dhävanti | mandaviño’pi teñäà tuñöy-artham aneka-prakärän gati-viçeñän adarçayat | atha jalapädo labdha-sukhas tam äha—

na tathä kariëä yänaà turageëa rathena vä | nara-yänena vä yänaà yathä mandaviñeëa me ||239||

athänyedyur manda-viñaç chadmanä mandaà mandaà visarpati | tac ca dåñövä jalapädo’bravét—bhadra ! mandaviña ! yathä-pürvaà kim adya sädhu nohyate ? mandaviño’bravét—deva adyähära-vaikalyän na me voòhuà çaktir asti | athäsäv abravét—bhadra ! bhakñaya kñudra-maëòükän |

tac chrutvä praharñita-sarva-gätro mandaviñaù sa-sambhramam abravét—mamäyam eva vipra-çäpo’sti | tat tavänenänujïä-vacanena préto’smi | tato’sau nairantaryeëa maëòükän bhakñayan katipayair evähobhir balavän saàvåttaù | prahåñöaç cäntar-lénam avahasyedam abravét—

maëòükä vividhä hy ete chala-pürvopasädhitäù | kiyantaà kälam akñéëä bhaveyuù khäditä mama ||240||

jala-pädo’pi mandaviñeëa kåta-kavaca-navyämohita-cittaù kim api nävabudhyate | aträntare’nyo mahäkäyaù kåñëa-sarpas tam uddeçaà samäyätaù | taà ca maëòükair vähyamänaà dåñövä vismaya-gatam | äha ca—vayasya ! yad asmäkam açanaà taiù kathaà vähyase | viruddham etat | mandaviño’bravét—

sarvam etad vijänämi yathä vähyo’smi darduraiù | kiïcit kälaà pratékñe’haà ghåtändho brähmaëo yathä ||241||

so’bravét—katham etat ? mandaviñaù kathayati—

kathä 16

ghåtändha-brähmaëa-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne yajïadatto näma brähmaëaù | tasya bhäryä puàçcaly anyäsakta-manä ajasraà viöäyasa-khaëòa-ghåtän ghåta-pürän kåtvä bhartuç caurikayä prayacchati | atha kadäcid bhartä dåñöväbravét—bhadre ! kim etat paripacyate ? kutra väjasraà nayasédam ? tat kathaya satyam | sä cotpanna-pratibhä kåtaka-vacanair bhartäram abravét—asty atra nätidüre bhagavatyä devyä äyatanam | taträham upoñitä saté balià bhakñya-viçeñäàç cäpürvän nayämi | atha tat paçyatä gåhétvä tat sakalaà devyäyatanäbhimukhé pratasthe | yat käraëaà devyä niveditenänena madéyo bhartaivaà maàsyate yat mama brähmaëé bhagavatyäù kåte nadyäm avatérya yävat snänaà karoti tävat tad bhartäpi märgäntareëägatya devyäù påñöhato'dåçyo'vatasthe | atha sä brähmaëé snätvä devy-äyatanam ägatya snänänulepana-mälya-dhüpa-bali-kriyädikaà kåtvä devéà praëamya vyajijïapat—bhagavati ! kena prakäreëa mama bhartändho bhaviñyati ?

tac chrutvä svara-bhedena devé-påñöha-sthito brähmaëo jagäda—yadi tvam ajasraà ghåta-pürädi-bhakñyaà tasmai bhartre prayacchasi, tataù çéghram andho bhaviñyati | sä tu bandhaké kåtaka-vacana-vaïcita-mänasä tasmai brähmaëäya tad eva nityaà pradadau | athänyedyur brähmaëenäbhihitam—bhadre, nähaà sutaräà paçyämi | tac chrutvä cintitam anayä—devyäù prasädo'yaà präpta iti | atha tasyä hådaya-vallabho viöas tat-sakäçam—andhébhüto'yaà brähmaëaù kià mama kariñyatéti niùçaìkaà pratidinam abhyeti | athänyedyus taà praviçantam abhyäça-gataà dåñövä keçair gåhétvä laguòa-pärñëi-prabhåti-prahärais tävad atäòayat yävad asau païcatvam äpa | täm api puñöa-patnéà vicchanna-näsikäà kåtvä visasarja |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—skandhenäpi vahec chatrum (238) ity ädi | atha räjan ! yathä mandaviñeëa buddhi-balena maëòükä nihatäs tathä mayäpi sarve vairiëaù | sädhu cedam ucyate—

vane prajvalito vahnir dahan müläni rakñati | samülonmülanaà kuryäd väyur yo mådu-çétalaù ||242||

meghavarëa äha—täta ! satyam evaitat | ye mahätmäno bhavanti te mahä-sattvä äpad-gatä api prärabdhaà na tyajanti | uktaà ca yataù—

mahattvam etan mahatäà nayälaìkära-dhäriëäm | na muïcanti yad ärabdhaà kåcchre’pi vyasanodaye ||243||

tathä ca— prärabhyate na khalu vighna-bhayena nécaiù prärabhya vighna-vihatä viramanti madhyäù | vighnaiù sahasra-guëitair api hanyamänäù prärabdham uttama-guëä na parityajanti ||244||

tat kåtaà niñkaëöakaà mama räjyaà çatrün niùçeñatäà nayatä tvayä | athavä yuktam etan naya-vedinäm | uktaà ca yataù—

åëa-çeñaà cägni-çeñaà ca çatru-çeñaà tathaiva ca | vyädhi-çeñaà ca niùçeñaà kåtvä präjïo na sédati ||245||

so'bravét—deva ! bhägyavän tvam eväsi, yasyärabdhaà sarvam eva saàsiddhyati | tan na kevalaà çauryaà kåtyaà sädhayati, kintu prajïayä yat kriyate tad eva vijayäya bhavati | uktaà ca—

çastrair hatä na hi hatä ripavo bhavanti

prajïä-hatäs tu ripavaù suhatä bhavanti | çastaà nihanti puruñasya çaréram ekaà prajïä kulaà ca vibhavaç ca yaçaç ca hanti ||246||

tad evaà prajïä-puruñakäräbhyäà yuktasyäyatnena kärya-siddhayaù sambhavanti | uktaà ca—

prasarati matiù käryärambhe dåòhébhavati småtiù svayam upanayann arthän mantro na gacchati viplavam | sphurati saphalas tarkaç cittaà samunnatim açnute bhavati ca ratiù çläghye kåtye narasya bhaviñyataù ||247||

tathä ca naya-tyäga-çaurya-sampanne puruñe räjyam iti | uktaà ca—

tyägini çüre viduñi ca saàsarga-rucir jano guëé bhavati | guëavati dhanaà dhanäc chréù çrématy äjïä tato räjyam ||248||

meghavarëa äha—nünaà sadyaù-phaläni néti-çästräëi yat tvayänukåtyenänupraviçyäri-mardanaù saparijano niùçeñitaù | sthirajévy äha—

tékñëopäya-präpti-gamyo’pi yo’rthas tasyäpy ädau saàçrayaù sädhu yuktaù | uttuìgägraù sära-bhüto vanänäà mänyäbhyarcya cchidyate pädapendraù ||249||

athavä svämin ! kià tenäbhihitena ? yad anantara-jäle kriyä-rahitam asukha-sädhyaà vä bhavati | sädhu cedam ucyate—

aniçcitair adhyavasäya-bhérubhir yatheñöa-saàläpa-rati-prayojanaiù | phale visaàvädam upägatä giraù prayänti loke parihäsa-vastutäm ||250||

na ca laghuñv api kartavyeñu dhémadbhir anädaraù kartavyaù | yataù—

çakñyämi kartum idam alpam ayatna-sädhyam anädaraù ka iti kåtyam upekñamäëäù | kecit pramatta-manasaù paritäpa-duùkham äpat-prasaìga-sulabhaà puruñä prayänti ||251||

tad adya jitärer mad-vibhor yathä-pürvaà nidrä-läbho bhaviñyati | ucyate caitat—

niùsarpe baddha-sarpe vä bhavane suñyate sukham |

sadä dåñöa-bhujaìge tu nidrä duùkhena labhyate ||252||

tathä ca— vistérëa-vyavasäya-sädhya-mahatäà snigdhopayuktäçiñäà käryäëäà naya-sähasonnati-matäm icchäpad-ärohiëäm | mänotseka-paräkrama-vyasaninaù päraà na yävad-gatäù sämarñe hådaye'vakäça-viñayä tävat kathaà nirvåtiù ||253||

tad avasita-käryärambhasya viçrämyatéva me hådayam | tad idam adhunä nihata-kaëöakaà räjyaà prajä-pälana-tatparo bhütvä putra-pauträdi-krameëäcala-cchaträsana-çréù ciraà bhuìkñva | api ca—

prajä na raïjayed yas tu räjä rakñädibhir guëaiù | ajägala-stanasyeva tasya räjyaà nirarthakam ||254|| guëeñu rägo vyasaneñv anädaro ratiù subhåtyeñu ca yasya bhüpateù | ciraà sa bhuìkte cala-cämaräàçukäà sitätapaträbharaëäà nåpa-çriyam ||255||

na ca tvayä präpta-räjyo'ham iti matvä çré-madenätmä vyasayitavyaù | yat käraëam—calä hi räjïo vibhütayaù vaàçärohaëavad räjya-lakñmé-durärohä, kñaëa-vinipäta-ratä, prayatna-çatair api dhäryamäëä durdharä, praçastärädhitäpy ante vipralambhiné, vänara-jätir iva vidrutäneka-cittä, padma-patram iväghaöita-saàçleñä, pavana-gatir iväticapalä, anärya-saìgatir ivästhirä, äçéviña iva durupacärä, sandhyäbhra-lekheva muhürta-rägä, jala-budbudävaléva svabhäva-bhaìgurä, çaréra-prakåtir iva kåtaghnä, svapna-labdha-dravya-räçir iva kñaëa-dåñöa-nañöä | api ca—

yadaiva räjye kriyate'bhiñekas tadaiva buddhir vyasaneñu yojyä | ghaöä hi räjïäm abhiñeka-käle sahämbhasaiväpadam udgiranti ||256||

na ca kaçcid anadhigamanéyo nämästy äpadäm | uktaà ca—

rämasya vrajanaà vane nivasanaà päëòoù sutänäà vane våñëénäà nidhanaà nalasya nåpate räjyät paribhraàçanam | näöyäcäryakam arjunasya patanaà saïcintya laìkeçvare sarve käla-vaçäj jano'tra sahate kaù kaà pariträyate ||257|| kva sa daçarathaù svarge bhütvä mahendra-suhåd gataù kva sa jalanidher veläà baddhvä nåpaù sagaras tathä | kva sa karataläj jäto vainyaù kva sürya-tanur manuù nanu balavatä kälenaite prabodhya nimélitäù ||258||

mändhätä kva gatas triloka-vijayé räjä kva satyavrataù devänäà nåpatir gataù kva nahuñaù sac-chästravän keçavaù | manyante sarathäù sa-kuïjara-varäù çakräsanädhyäsinaù kälenaiva mahätmanä tv anukåtäù kälena nirväsitäù ||259||

api ca— sa ca nåpatis te saciväs täù pramadäs täni känana-vanäni | sa ca te ca täç ca täni ca kåtänta-dåñöäni nañöäni ||260||

evaà matta-kari-karëa-caïcaläà räjya-lakñmém aväpya nyäyaika-niñöho bhütvopabhuìkñva |

iti çré-viñëu-çarma-viracite païcatantre käkolükéyaà näma tåtéyaà tantraà samäptam

||3||

iv.

caturtha-tantram

atha labdha-praëäçam athedam ärabhate labdha-praëäçaà näma caturthaà tantram | yasyäyam ädimaù çlokaù—

samutpanneñu käryeñu buddhir yasya na héyate | sa eva durgaà tarati jalastho vänaro yathä ||1||

tad yathänuçrüyate—

prastävanä-kathä

vänara-makara-våttäntaù asti kasmiàçcit samudropakaëöhe mahän jambü-pädapaù sadä-phalaù | tatra ca raktamukho näma vänaraù prativasati sma | tatra ca tasya taror adhaù kadäcit karälamukho näma makaraù samudra-salilän niñkramya sukomala-bälukä-sanäthe téropänte nyaviçata | tataç ca raktamukhena sa proktaù—bhoù ! bhavän samabhyägato’tithiù | tad bhakñayatu mayä dattäny amåta-tulyäni jambü-phaläni | uktaà ca—

priyo vä yadi vä dveñyo mürkho vä yadi paëòitaù | vaiçvadeväntam äpannaù so’tithiù svarga-saìkramaù ||2|| na påcchec caraëaà gotraà na ca vidyäà kulaà na ca | atithià vaiçvadevänte çräddhe ca manur abravét ||3|| düra-märga-çrama-çräntaà vaiçvadeväntam ägatam | atithià püjayed yas tu sa yäti paramäà gatim ||4|| apüjito’tithir yasya gåhäd yäti viniùçvasan | gacchanti pitaras tasya vimukhäù saha daivataiù ||5||

evam uktvä tasmai jambü-phaläni dadau | so’pi täni bhakñayitvä tena saha ciraà goñöhé-sukham anubhüya bhüyo’pi sva-bhavanam agät | evaà nityam eva tau vänara-makarau jambü-cchäyä-sthitau vividha-çästra-goñöhyä kälaà nayantau sukhena tiñöhataù | so’pi makaro bhakñita-çeñäëi jambü-phaläni gåhaà gatvä sva-patnyai prayacchati | athänyatame divase tayä sa påñöaù—nätha ! kvaivaàvidhäny amåta-phaläni präpnoñi ? sa äha—bhadre ! mamästi parama-suhåd raktamukho näma vänaraù | sa préti-pürvakam imäni phaläni prayacchati |

atha tayäbhihitam—yaù sarvadaivämåta-präyäëédåçäni phaläni bhakñayati, tasya hådayam amåta-mayaà bhaviñyati | tad yadi bhäryayä te prayojanaà, tatas tasya hådayaà mahyaà prayaccha | yena tad bhakñayitvä jarä-maraëa-rahitä tvayä saha bhogän bhunajmi | sa äha—bhadre ! mä maivaà vada | yataù sa pratipanno’smäkaà bhrätä | aparaà phala-dätä | tato vyäpädayituà na çakyate | tat tyajainaà mithägrahaëam | uktaà ca—

ekaà prasüyate mätä dvitéyaà väk prasüyate | väg-jätam adhikaà procuù sodaryäd api bändhavät ||6||

atha makary äha—tvayä kadäcid api mama vacanaà nänyathä kåtam | tan nünaà sä vänaré bhaviñyati, yatas tasyä anurägataù sakalam api dinaà tatra gamayasi | tat tvaà jïäto mayä samyak | yataù—

sählädaà vacanaà prayacchati na me no väïchitaà kiïcana präyaù procchvasiñi drutaà hutavaha-jvälä samaà rätriñu | kaëöhäçleña-parigrahe çithilatä yan nädaräc cumbase tat te dhürta hådi sthitä priyatamä käcin mameväparä ||7||

so’pi patnyäù pädopasaìgrahaà kåtväìkopari nidhäya tasyäù kopa-koöim äpannäyäù sudénam uväca—

mayi te päda-patite kiìkaratvam upägate | tvaà präëa-vallabhe kasmät kopane kopam eñyasi ||8||

säpi tad-vacanam äkarëyäçru-pluta-mukhé tam uväca—

särdhaà manoratha-çatais tava dhürta käntä saiva sthitä manasi kåtrima-bhäva-ramyä | asmäkam asti na kathaïcid ihävakäçaà tasmät kåtaà caraëa-päta-viòambanäbhiù ||9||

aparaà sä yadi tava vallabhä na bhavati, tat kià mayä bhaëito’pi täà na vyäpädayasi | atha yadi sa vänaras tat kas tena saha tava snehaù ? tat kià bahunä ? yadi tasya hådayaà na bhakñayämi, tan mayä präyopaveçanaà kåtaà viddhi | evaà tasyäs tan niçcayaà jïätvä cintä-vyäkulita-hådayaù sa proväca—athavä sädhv idam ucyate—

vajra-lepasya mürkhasya näréëäà karkaöasya ca | eko grahas tu ménänäà nélé-madya-payos tathä ||10||

tat kià karomi ? kathaà sa me vadhyo bhavati | iti vicintya vänara-pärçvam agamat | vänaro’pi ciräd äyäntaà taà sodvegam avalokya proväca—bho mitra ! kim adya cira-veläyäà samäyäto’si ? kasmät sählädaà nälapasi ? na subhäñitäni paöhasi |

sa äha—mitra ! ahaà tava bhrätå-jäyayä niñöhuratarair väkyair abhihitaù—bhoù kåtaghna ! mä me tvaà svamukhaà darçaya, yatas tvaà pratidinaà mitram upajévasi | na ca tasya punaù pratyupakäraà gåha-darçana-mätreëäpi karoñi | tat te präyaçcittam api nästi | uktaà ca—

brahmaghne ca suräpe ca caure bhagna-vrate çaöhe | niñkåtir vihitä sadbhiù kåtaghne nästi niñkåtiù ||11||

tat tvaà mama devaraà gåhétvädya pratyupakärärthaà gåham änaya | no cet tvayä saha me para-loke darçanam iti | tad ahaà tayaivaà proktas tava sakäçam ägataù | tad adya tayä saha tvad-arthe kalahäyato mameyaté velä vilagnä | tad ägaccha me gåham | tava bhrätå-patné racita-catuñkä praguëita-vastra-maëi-mäëikyädy-ucitäbharaëä dvära-deça-baddha-vandana-mälä sotkaëöhä tiñöhati | markaöa äha—bho mitra ! yuktam abhihitaà mad-bhrätå-patnyä | uktaà ca—

varjayet kaulikäkäraà mitraà präjïataro naraù | ätmanaù sammukhaà nityaà ya äkarñati lolupaù ||12||

tathä ca— dadäti pratigåhëäti guhyam äkhyäti påcchati | bhuìkte bhojayate caiva ñaò-vidhaà préti-lakñaëam ||13||

paraà vayaà vanacaräù yuñmadéyaà ca jalänte gåham | tat kathaà çakyate tatra gantum | tasmät täm api me bhrätå-patném atränaya yena praëamya tasyä äçérvädaà gåhëämi | sa äha—bho mitra ! asti samudräntare suramye pulina-pradeçe’smad-gåham ‘ tan mama påñöham ärüdhaù sukhenäkåta-bhayo gaccha | so’pi tac chrutvä sänandam äha—bhadra ! yady evaà tat kià vilambyate | tvaryatäm | eño’haà tava påñöhäm ärüòhaù | tathänuñöhite’gädhe jaladhau gacchantaà marakam älokya bhaya-trasta-manä vänaraù proväca—bhrätaù ! çanaiù çanair gamyatäm | jala-kallolaiù plävyate me çaréram | tad äkarëya makaraç cintayämäsa—asäv agädhaà jalaà präpto me vaçaù saïjätaù | mat-påñöha-gatas tila-mätram api calituà na çaknoti | tasmät kathayämy asya nijäbhipräyam, yenäbhéñöa-devatä-smaraëaà karoti | äha ca—mitra, tvaà mayä vadhäya samänéto bhäryä-väkyena viçväsya | tat smaryatäm abhéñöa-devatä | sa äha—bhrätaù ! kià mayä tasyäs taväpi cäpakåtaà yena me vadhopäyaç cintitaù ? makara äha—bhoù ! tasyäs tävat tava hådayasyämåtamaya-phala-rasäsvädana-måñöasya bhakñaëe dohadaù saïjätaù | tenaitad anuñöhitam |

pratyutpanna-matir vänara äha—bhadra ! yady evaà tat kià tvayä mama tatraiva na vyähåtam ? yena sva-hådayaà jambü-koöare sadaiva mayä suguptaà kåtam | tad bhrätå-patnyä arpayämi | tvayähaà çünya-hådayo’tra kasmäd änétaù ? tad äkarëya makaraù sänandam äha—bhadra ! yady evaà tad arpaya me hådayam | yena sä duñöa-patné tad bhakñayitvänaçanäd utthiñöhati | ahaà tväà tam eva jambü-pädapaà präpayämi | evam uktvä nivartya jambü-talam agät | vänaro’pi katham api jalpita-vividha-devatopacära-püjas téram äsäditavän | tataç ca dérghatara-caìkramaëena tam eva jambü-pädapam ärüòhaç cintayämäsa—aho ! labdhäs tävat präëäù | athavä sädhv idam ucyate—

na viçvased aviçvaste viçvaste’pi na viçvaset | viçväsäd bhayam utpannaà müläny api nikåntati ||14||

tan mamaitad adya punar janma-dinam iva saïjätam | iti cintayamänaà makara äha—bho mitra ! arpaya tad dhådayaà yathä te bhrätå-patné bhakñayitvänaçanäd uttiñöhati | atha vihasya nirbhartsayan vänaras tam äha—dhig dhiì mürkha viçväsa-ghätaka ! kià kasyacid dhådaya-dvayaà bhavati ? tad äçu gamyatäà jambü-våkñasyädhastän na bhüyo’pi tvayäträgantavyam | uktaà ca yataù—

sakåd duñöaà ca yo mitraà punaù sandhätum icchati | sa måtyum upagåhëäti garbham açvataré yathä ||15||

tac chrutvä makaraù saàvilakñaà cintitavän—aho ! mayätimüòhena kim asya sva-cittäbhipräyo niveditaù | tad yady asau punar api kathaïcid viçväsaà gacchati, tad bhüyo’pi viçväsayämi | äha ca—mitra ! häsyena mayä te’bhipräyo labdhaù | tasyä na kiïcit tava hådayena prayojanam | tad ägaccha präghuëika-nyäyenäsmad-gåham | vänara äha—bho duñöa ! gamyatäm | adhunä näham ägamiñyämi | uktaà ca—

bubhukñitaù kià na karoti päpaà kñéëä janä niñkaruëä bhavanti | äkhyähi bhadre priya-darçanasya na gaìgadattaù punar eti küpam ||16||

makara äha—katham etat ? sa äha—

kathä 1

gaìgadatta-priyadarçana-kathä kasmiàçcit küpe gaìgadatto näma maëòüka-räjaù prativasati sma | sa kadäcid däyädair udvejito’raghaööa-ghaöém äruhya niñkräntaù | atha tena cintitam—yat kathaà tesäà däyädänäà mayä pratyapakäraù kartavyaù | uktaà ca—

äpadi yenäpakåtaà yena ca hasitaà daçäsu viñamäsu | apakåtya tayor ubhayoù punar api jätaà naraà manye ||17||

evaà cintayan bile praviçantaà kåñëasarpam apaçyat | taà dåñövä bhüyo’py acintayat—yad enaà tatra küpe nétvä sakala-däyädänäm ucchedaà karomi | uktaà ca—

çatrubhir yojayec chatruà balinä balavattaram | sva-käryäya yato na syät käcit péòätra tat-kñaye ||18||

tathä ca—

çatrum unmülayet präjïas tékñëaà tékñëena çatruëä | vyathä-karaà sukhärthäya kaëöakenaiva kaëöakam ||19||

evaà sa vibhävya bila-dväraà gatvä tam ähütavän—ehy ehi priya-darçana ! ehi ! tac chrutvä sarpaç cintayämäsa—ya evaà mäm ähvayati | svajätéyo na bhavati | yato naiñä sarpa-väëé | anyena kenäpi saha mama martya-loke sandhänaà nästi | tad atraiva durge sthitas tävad vedmi ko'yaà bhaviñyati | uktaà ca—

yasya na jäyate çélaà na kulaà na ca saàçrayaù | na tena saìgatià kuryäd ity uväca båhaspatiù ||20||

kadäcitko'pi mantravädy auñadha-caturo vä mäm ähüya bandhane kñipati | athavä kaçcit puruño vairam äçritya kasyacid bhakñaëärthe mäm ähvayati | äha ca—bhoù ! ko bhavän ? sa äha—ahaà gaìgadatto näma maëòükädhipatis tvat-sakäçe maitry-artham abhyägataù | tac chrutvä sarpa äha—bho ! açraddheyam etat yat-tåëänäà vahninä saha saìgamaù | uktaà ca—

yo yasya jäyate vadhyaù sa svapne'pi kathaïcana | na tat-samépam abhyeti tat kim evaà prajalpasi ||21||

gaìgadatta äha—bhoù ! satyam etat | svabhäva-vairé tvam asmäkam | paraà para-paribhavät präpto'haà te sakäçam | uktaà ca—

sarva-näçe ca saïjäte präëänäm api saàçaye |

api çatruà praëamyäpi rakñet präëändhanäni ca ||22|| sarpa äha—kathaya kasmät te paribhavaù | sa äha—däyädebhyaù | so'py äha—kva te äçrayo väpyäà küpe taòäge hrade vä | tat kathaya sväçrayam | tenoktam—päñäëa-caya-nibaddhe küpe | sarpa äha—aho apadä vayam | taträsti tatra me praveçaù | praviñöasya ca sthänaà nästi | yatra sthitas tava däyädän vyäpädayämi | tad gamyatäm | uktaà ca—

yac chakyaà grasituà yasya grastaà pariëamec ca yat | hitaà ca pariëäme yat tad ädyaà bhütim icchatä ||23||

gaìgadatta äha—bhoù ! samägaccha tvam | ahaà sukhopäyena tatra tava praveçaà kärayiñyämi | tathä tasya madhye jalopänte ramyataraà koöaram asti | tatra sthitas tvaà lélayä däyädän vyäpädayiñyasi | tac chrutvä sarpo vyacintayat—ahaà tävat pariëata-vayäù | kadäcit kathaïcin müñakam ekaà präpnomi | tat sukhävaho jévanopäyo'yam anena kuläìgäreëa darçitaù | tad gatvä tän maëòükän bhakñayämi iti | athavä sädhv idam ucyate—

yo hi präëa-parikñéëaù sahäya-parivarjitaù | sa hi sarva-sukhopäyäà våttim äracayed budhaù ||24||

evaà vicintya tam äha—bho gaìgadatta ! yady evaà tad-agre bhava | yena tatra gacchävaù | gaìgadatta äha—bhoù priyadarçana ! ahaà tväà sukhopäyena tatra neñyämi, sthänaà ca darçayiñyämi ta eva bhakñaëéyäù iti | sarpa äha—sämprataà tvaà me mitraà jätam | tan na bhetavyam | tava vacanena bhakñaëyäs te däyädäù | evam uktvä bilän niñkramya tam äliìgya ca tenaiva saha prasthitaù | atha küpam äsädyära-ghaööa-ghaöikä-märgeëa sarpas tenätmanä svälayaà nétaù | gaìgadatta äha—bhadra ! kutaù tvayä mitra-kåtyam | tat sämpratam anenaiva ghaöikä-yantra-märgeëa gamyatäm iti | sarpa äha—bho gaìgadatta ! na samyag abhihitaà tvayä | katham ahaà tatra gacchämi ? madéya-bila-durgam anyena ruddhaà bhaviñyati | tasmäd atra-sthasya me maëòükam ekaikaà sva-vargéyaà prayaccha | no cet sarvän api bhakñayiñyämi iti |

tac chrutvä gaìgadatto vyäkula-manä vyäcintayat—aho kim etan mayä kåtaà sarpam änayatä | tad yadi niñedhayiñyämi tat sarvän api bhakñayiñyati | athavä yuktam ucyate—

yo'mitraà kurute mitraà véryäbhyadhikam ätmanaù | sa karoti na sandehaù svayaà hi viña-bhakñaëam ||25||

tat prayacchämy asyaikaikaà pratidinaà suhådam | uktaà ca—

sarvasva-haraëe yuktaà çatruà buddhi-yutä naräù | toñayanty alpa-dänena bäòavaà sägaro yathä ||26||

tathä ca—

yo durbalo'ëün api yäcyamäno baléyasä yacchati naiva sämnä | prayacchate naiva ca darçyamänaà khäréà sa cürëasya punar dadäti ||27||

tathä ca—

sarva-näçe samutpanne ardhaà tyajati paëòitaù | ardhena kurute käryaà sarva-näço hi dustaraù ||28|| na svalpasya kåte bhüri näçayen matimän naraù | etad eva hi päëòityaà yat svalpäd bhüri-rakñaëam ||29||

evaà niçcintya nityam ekaikam ädiçati | so'pi taà bhakñayitvä tasya parokñe'nyän api bhakñayati | athavä sädhv idam ucyate—

yathä hi malinair vastrair yatra tatropaviçyate | evaà calita-vittas tu vitta-çeñaà na rakñati ||30||

athänya-dine tenäparän maëòükän bhakñayitvä gaìgadatta-suto yamunädatto bhakñitaù | taà bhakñitaà matvä gaìgadattas tära-svareëa dhig dhik praläpa-paraù kathaïcid api na viraräma | tataù sva-patnyäbhihitaù—

kià krandasi duräkranda sva-pakña-kñaya-käraka | sva-pakñasya kñaye jäte ko nas trätä bhaviñyati ||31||

tad adyäpi vicintyatäm ätmano niñkramaëam asya vadhopäyaç ca | atha gacchatä kälena sakalam api kavalitaà maëòüka-kulam | kevalam eko gaìgadattas tiñöhati | tataù priyadarçanena bhaëitam—bhoù gaìgadatta ! bubhukñito'ham | niùçeñitäù sarve maëòükäù | tad déyatäà me kiïcid bhojanaà yato'haà tvayätränétaù | sa äha—bho mitra ! na tvayätra viñaye mayävasthitena käpi cintä käryä | tad yadi mäà preñayati tato'nya-küpa-sthän api maëòükän viçväsyätränayämi |

sa äha—mama tävat tvam abhakñyo bhrätå-sthäne | tad yady evaà karoñi tat sämprataà pitå-sthäne bhavasi | tad evaà kriyatäm iti | so'pi tad äkarëyära-ghaööa-ghaöikäm äçritya vividha-devatopakalpita-püjopayäcitas tat-küpäd viniñkräntaù | priyadarçano'pi tad-äkäìkñayä tatrasthaù pratékñamäëas tiñöhati | atha ciräd anägate gaìgadatte priyadarçano'nya-koöara-niväsinéà godhäm uväca—bhadre ! kriyatäà stokaà sähäyyam | yataç cira-paricitas te gaìgadattaù | tad gatvä tat-sakäçaà kutracij jaläçaye'nviñya mama sandeçaà kathaya | yenägamyatäm ekäkinäpi bhavatä drutataraà yady anye maëòükä nägacchanti | ahaà tvayä vinä nätra vastuà çaknomi | tathä yady ahaà tava viruddham äcarämi tat sukåtam antare mayä vidhåtam | godhäpi tad-vacanäd gaìgadattaà drutataram anviñyäha—bhadra gaìgadatta ! sa tava suhåt-priyadarçanas tava märgaà samékñamäëas tiñöhati | tac chéghram ägamyatäm iti | aparaà ca tena tava virüpa-karaëe sukåtam antare dhåtam | tan-niùçaìena manasä samägamyatäm | tad äkarëya gaìgadatta äha—

bubhukñitaù kià na karoti päpaà kñéëä narä niñkaruëä bhavanti | äkhyähi bhadre priya-darçanasya na gaìgadattaù punar eti küpam ||32||

evam uktvä sa täà visarjayämäsa |

--o)0(o-- tad bho duñöa-jalacara ! aham api gaìgadatta iva tvad-gåhe na kathaïcid api yäsyämi | tac chrutvä makara äha—bho mitra ! athaväträham anaçanät präëa-tyägaà tavopari kariñyämi | vänara äha—müòha ! kim ahaà lambakarëo mürkhaù ? dåñöväpäyo'pi svayam eva tatra gatvätmänaà vyäpädayämi |

ägataç ca gataç caiva gatvä yaù punar ägataù | akarëa-hådayo mürkhas tatraiva nidhanaà gataù ||33||

makara äha—bhadra ! sa ko lambha-karëaù | kathaà dåñöäpäyo'pi måtaù ? tan me nivedyatäm | vänara äha—

kathä 2

karäla-kesara-kathä kasmiàçcid vanoddeçe karäla-kesaro näma siàhaù prativasati sma | tasya ca dhüsarako näma çågälaù sadaivänuyäyé paricärako'sti | atha kadäcit tasya hastinä saha yudhyamänasya çarére gurutaräù prahäräù saïjätäù | yaiù padam ekam api calituà na çaknoti | tasyäcalanäc ca dhüsarakaù kñutkñäma-kaëöho daurbalyaà gataù | anyasminn ahani tam avocat—svämin ! bubhukñaya péòito'ham | padät padam api calituà na çaknomi | tat kathaà te çuçrüñäà karomi ? siàha äha—bhoù ! gaccha anveñaya kiïcit sattvam | yenemäm avasthäà gato'pi vyäpädayämi | tad äkarëya çågälo'nveñayan kaïcit samépa-vartinaà grämam äsäditavän | tatra lambakarëo näma gardabhas taòägopänte pravirala-dürväìkurän kåcchräd äsvädayan dåñöaù | tataç ca samépa-vartinä bhütvä tenäbhihitaù—mäma ! namaskäro'yaà madéyaù sambhävyatäm | ciräd dåñöo'si | tat kathaya kim evaà durbalatäà gataù | sa äha—bho bhaginé-putra ! kià kathayämi | rajako'tinirdayätibhäreëa mäà péòayati | ghäsa-muñöim api na prayacchati | kevalaà dürväìkurän dhüi-miçritän bhakñayämi | tat kuto me çarére puñöiù ? çågäla äha—mäma ! yady evaà tad asti marakata-sadåça-çañpa-präyo nadé-sanätho ramaëéyataraù pradeçaù | taträgatya mayä saha subhäñita-goñöhé-sukham anubhavaàs tiñöha | lambakarëa äha—bho bhaginé-suta ! yuktam uktaà bhavatä | paraà vayaà grämyäù paçavo'raëya-cäriëäà vadhyäù | tat kià tena bhavya-pradeçena | çågäla äha— mäma ! maivaà vada | mad-bhuja-païjara-parirakñitaù sa deçaù | taträsti na kaçcid aparasya tatra praveçaù | paramam anenaiva doñeëa rajaka-kadarthitäs tatra tisro räsabhyo'näthäù santi | täç ca puñöim äpannä yauvanotkaöä idaà mäm ücuù—yadi tvam asmäkaà satyo mätulas tadä kaàcid grämäntaraà gatväsmad-yogyaà kaçcit patim änaya | tad-arthe tväm ahaà tatra nayämi | atha çågäla-vacanäni çrutvä käma-péòitäìgas tam avocat—bhadra ! yady evaà tad-agre bhava yenägacchämi | athavä sädhv idam ucyate—

nämåtaà na viñaà kiïcid ekäà muktvä nitambiném | yasyäù saìgena jévyeta mriyate ca viyogataù ||34||

tathä ca— yäsäà nämnäpi kämaù syät saìgamaà darçanaà vinä | täsäà dåk-saìgamaà präpya yan na dravati kautukam ||35||

tatränuñöhite çågälena saha siàhäntikam ägataù | siàho'pi vyathäkulitas taà dåñövä yävat samuttiñöhati tävad räsabhaù paläyitum ärabdhavän | atha tasya paläyamänasya siàhena tala-prahäro dattaù | sa ca manda-bhägyasya vyavasäya iva vyarthatäà gataù | aträntare çågälaù kopäviñöas tam uväca—bhoù ! kim evaàvidhaù prahäras te | yad gardabho'pi tava purato baläd gacchati | tat kathaà gajena saha yuddhaà kariñyasi ? tad dåñöaà te balam | atha savilakña-smitaà siàha äha—bhoù ! kim ahaà karomi | mayä na kramaù sajjékåta äsét | anyathä gajo'pi mat-kramäkräntä na gacchati | çågäla äha—adyäpy eka-väraà taväntike tam äneñyämi | paraà tvayä sajjékåta-krameëa sthätavyam | siàha äha—bhadra ! yo mäà pratyakñaà dåñövä gataù sa punaù katham aträgamiñyati ? tad anyat kim api sattvam anviñyatäm | çågäla äha—kià tavänena vyäpäreëa ? tvaà kevalaà sajjita-kramas tiñöha | tathänuñöhite çågälo’pi yävad räsabha-märgeëa gacchati, tävat tatraiva sthäne caran dåñöaù | atha çågälaà dåñövä räsabhaù präha—bho bhaginé-suta ! çobhana-sthäne tvayähaà nétaù | dräì måtyu-vaçaà gataù | tat kathaya kià tat sattvaà yasyätiraudra-vajra-sadåça-kara-prahäräd ahaà muktaù | tac chrutvä prahasan çågäla äha—bhadra ! räsabhé tväm äyäntaà dåñövä sänurägam äliìgituà samutthitä | tvaà ca kätaratvän nañöaù | sä punar na çaktä tväà vinä sthätum | tayä tu naçatas te’valambanärthaà hastaù kñiptaù | nänya-käraëena | tad ägaccha | sä tvat-kåte präyopaveçanopaviñöä tiñöhati | etad vadati—yal lambakarëo yadi me bhartä na bhavati tad aham agnau jalaà vä praviçämi | punas tasya viyogaà soòhuà na çaknomi iti | tat prasädaà kåtvä taträgamyatäm | no cet tava stré-hatyä bhaviñyati | aparaà bhagavän käma-kopaà tavopari kariñyati | uktaà ca—

stré-mudräà makaradhvajasya jayinéà sarvärdha-sampat-karéà te müòhäù pravihäya yänti kudhiyo mithyä-phalänveñiëaù | te tenaiva nihatya nirdayataraà nagnékåtä muëòitäù kecid rakta-paöékåtäç ca jaöiläù käpälikäç cäpare ||36||

athäsau tad-vacanaà çraddheyatayä çrutvä bhüyo'pi tena saha prasthitaù | athavä sädhv idam ucyate—

jänann api naro daivät prakaroti vigarhitam | karma kià kasyacil loke garhitaà rocate katham ||37||

aträntare sajjita-krameëa siàhena sa lambakarëo vyäpäditaù | tatas taà hatvä çågälaà rakñakaà nirüpya svayaà snänärthaà nadyäà gataù | çågälenäpi laulyotsukyät tasya karëa-hådayaà bhakñitam | aträntare siàho yävat snätvä kåte devärcanaù pratarpita-pitå-gaëaù

samäyäti tävat karëa-hådaya-rahito räsabhas tiñöhati | taà dåñövä kopa-parétätmä siàhaù çågälam äha—päpa ! kim idam anucitaà karma samäcaritam ? yat karëa-hådaya-bhakñaëenäyam ucchiñöatäà nétaù | çågälaù sa-vinayam äha—svämin ! mä maivaà vada | yat karëa-hådaya-rahito’yaà räsabha äsét, tenehägatya tväm avalokya bhüyo’py ägataù | atha tvad-vacanaà çraddheyaà matvä siàhas tenaiva saàvibhajya niùçaìkita-manäs taà bhakñitavän |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—ägataç ca gataç caiva iti | tan mürkha ! kapaöaà kåtaà tvayä | paraà yudhiñöhireëeva satya-vacanena vinäçitam | athavä sädhv idam ucyate—

svärtham utsåjya yo dambhé satyaà brüte sumanda-dhéù | sa svärthäd bhraçyate nünaà yudhiñöhira iväparaù ||38||

makara äha—katham etat ? sa äha—

kathä 3

yudhiñöhiräkhya-kumbhakära-kathä kasmiàçcit adhiñöhäne kumbhakäraù prativasati sma | sa kadäcit pramädäd ardha-magna-kharpara-tékñëägrasyopari mahatä vegena dhävan patitaù | tataù kharpara-koöyä päöita-lalä¸oo rudhira-plävita-tanuù kåcchräd utthäya sväçrayaà gataù | tataç cäpathya-sevanät sa prahäras tasya karälatäà gataù kåcchreëa nérogatäà nétaù | atha kadäcid durbhikña-péòite deçe ca kumbhakäraù kñutkñäma-kaëöhaù kaiçcid räja-sevakaiù saha deçäntaraà gatvä kasyäpi räjïaù sevako babhüva | so’pi räjä tasya laläöe vikarälaà prahära-kñataà dåñövä cintayämäsa, yad—véraù puruñaù kaçcid ayam | nünaà tena laläöa-paööe sammukha-prahäraù | atas taà samänädibhiù sarveñäà räja-puträëäà madhye viçeña-prasädena paçyati sma | te’pi räja-puträs tasya taà prasädätirekaà paçyantaà paramerñyä-dharmaà vahanto räja-bhayän na kiïcid ücuù | athänyasminn ahani tasya bhüpater véra-sambhävanäyäà kriyamäëäyäà vigrahe samupasthite prakalpyamäneñu gajeñu saànahyamäneñu väjiñu yodheñu | praguëékriyamäëeñu tena bhübhujä sa kumbhakäraù prastävänugataà påñöo nirjane—bho räja-putra ! kià te näma ? kä ca jätiù ? kasmin saìgräme prahäro’yaà te laläöe lagnaù ?

sa äha—deva ! näyaà çastra-prahäraù | yudhiñöhiräbhidhaù kulälo’haà prakåtyä | mad-gehe’neka-kharparäëy äsan | atha kadäcin madya-pänaà kåtvä nirgataù pradhävan kharparopari patitaù | tasya prahära-vikäro’yaà me laläöe evaà vikarälatäà gataù | tad äkarëya räjä sa-vréòam äha—aho vaïcito’haà räjäputränukäriëänena kulälena | tad déyatäà dräg etasya candrärdhaù | tathänuñöhite kumbhakära äha—mä maivaà kuru | paçya me raëe hasta-läghavam | räjä präha—sarva-guëa-sampanno bhavän | tathäpi gamyatäm | uktaà ca—

çüdraç ca kåta-vighnaç ca darçanéyo’si putraka | yasmin kule tvam utpanno gajas tatra na hanyate ||39||

kuläla äha—katham etat ? räjä kathayati—

kathä 4

siàha-dampaté-kathä kasmiàçcid uddeçe siàha-dampaté prativasataù sma | atha siàhé putra-dvayam ajéjanat | siàho’pi nityam eva mågän vyäpädya siàhyai dadäti | athänyasmin ahani tena kim api näsäditam | yena bhramato’pi tasya ravir astaà gataù | atha tena sva-gåham ägacchatä çågäla-çiçuù präptaù | sa ca bälako’yam ity avadhärya yatnena daàñörämadhya-gataà kåtvä siàhyä jévantam eva samarpitavän | tataù siàhyäbhihitam—bhoù känta ! tvayänétaà kiïcid asmäkaà bhojanam ? siàha äha—priye ! mayädyainaà çågäla-çiçuà parityajya na kiïcit sattvam äsäditam | sa ca mayä bälo’yam iti matvä na vyäpädito viçeñät svajätéyaç ca | uktaà ca—

stré-vipraliìgi-bäleñu prahartavyaà na karhicit | präëa-tyäge’pi saïjäte viçvasteñu viçeñataù ||40||

idänéà tvam enaà bhakñayitvä pathyaà kuru | prabhäte’nyat kiïcid upärjayiñyämi | sä präha—bhoù känta ! tvayä bälako’yam iti vicintya na hataù | tat katham enam ahaà svodarärthe vinäçayämi | uktaà ca—

akåtyaà naiva kartavyaà präëa-tyäge’py upasthite | na ca kåtyaà parityäjyam eña dharmaù sanätanaù ||41||

tasmän mamäyaà tåtéyaù putro bhaviñyati | ity evam uktvä tam api svastana-kñéreëa paräà puñöim anayat | evaà te trayo’pi çiçavaù parasparam ajïäta-jäti-viçeñä ekäcära-vihärä bälya-samayaà nirvähayanti | atha kadäcit tatra vane bhramann araëya-gajaù samäyätaù | taà

dåñövä tau siàha-sutau dväv api kupitänanau taà prati pracalitau yävat tävat tena çågäla-sutenäbhihitam—aho ! gajo’yaà yuñmat-kula-çatruù | tan na gantavyam etasyäbhimukham | evam uktvä gåhaà pradhävitaù | täv api jyeñöha-bändhava-bhaìgän nirutsähatäà gatau | athavä sädhv idam ucyate—

ekenäpi sudhéreëa sotsähena raëaà prati | sotsähaà jäyate sainyaà bhagne bhaìgam aväpnuyät ||42||

tathä ca—

ata eva väïchanti bhüpä yodhän mahäbalän | çürän vérän kåtotsähän varjayanti ca kätarän ||43||

atha tau dväv api gåhaà präpya pitror agrato jyeñöha-bhrätå-ceñöitam ücatuù—yathä gajaà dåñövä dürato’pi nañöaù | so’pi tad äkarëya kopäviñöa-manäù prasphuritädhara-pallavas tämralocanas triçikhäà bhrukuöià kåtvä tau nirbhartsayan paruñatara-vacanäny uväca—tataù siàhyai känte nétvä prabodhito’sau—vatsa ! maivaà kadäcij jalpa | bhavadéya-laghu-bhrätaräv etau | athäsau prabhüta-kopäviñöas täm uväca—kim aham etäbhyäà çauryeëa rüpeëa vidyäbhyäsena kauçalena vä hénaù ? yena mäm upahasataù | tan mayävaçyam etau vyäpädanéyau | tad äkarëya siàhé tasya jévitam icchanty antar vihasya präha—tat samyak çåëu | tvaà çågälé-sutaù | kåpayä mayä svastana-kñéreëa puñöià nétaù | tad yävad etau mat-putrau çiçutvät tväà çågälaà na jänétaù, tävad drutataraà gatvä svajätéyänäà madhye bhava | no ced äbhyäà hato måtyu-pathaà sameñyasi | so’pi tad-vacanaà çrutvä bhaya-vyäkula-manäù çanaiù çanair apasåtya sva-jätyä militaù | tasmät tvaà api yävad ete räja-puträs tväà kulälaà najänanti, tävad drutataram apasara | no ced eteñäà sakäçäd viòambanäà präpya mariñyämi | kulälo’pi tad äkarëya satvaraà praëañöaù |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—svärtham utsåjya yo dambhé (38) iti | dhiì mürkha ! yat tvayä striyo’rtha etat-käryam anuñöhätum ärabdham | na hi stréëäà kathaïcid viçväsam upagacchet | uktaà ca—

yad-arthe sva-kulaà tyaktaà jévitärdhaà ca häritam | sä mäà tyajati niùsnehä kaù stréëäà viçvasen naraù ||44||

makara äha—katham etat ? vänara äha—

kathä 5

brähmaëa-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne ko’pi brähmaëaù | tasya ca bhäryä präëebhyo’py atipriyäsét | so’pi pratidinaà kuöumbena saha kalahaà kurväëä na viçrämyati | so’pi brähmaëaù kalaham asahamäno bhäryä-vätsalyät sva-kuöumbaà parityajya brähmaëyä saha viprakåñöaà deçäntaraà gataù | atha mahäöavé-madhye brähmaëyäbhihitaù—ärya-putra ! tåñëä mäà bädhate | tad udakaà kväpy anveñaya | athäsau tad-vacanänantaraà yävad-udakaà gåhétvä samägacchati tävat täà måtäm apaçyat | ativallabhatayä viñädaà kurvan yävad vilapati tävad äkäçe väcaà çåëoti | yathä hi—yadi brähmaëa tvaà svakéya-jévitasyärdhaà dadäsi tatas te jévati brähmaëé | tac chrutvä brähmaëena çucébhüya tisåbhir väcobhiù svajévitärdhaà dattam | väk-samam eva ca brähmaëé jévitä sä | atha tau jalaà pétvä vana-phaläni bhakñayitvä gantum ärabdhau | tataù krameëa kasyacin nagarasya pradeçe puñpa-väöikäà praviçya brähmaëo bhäryäm abhihitavän—bhadre, yävad ahaà bhojanaà gåhétvä samägacchämi tävad atra tvayä sthätavyam | ity abhidhäya brähmaëo nagara-madhye jagäma | atha tasyäà puñpa-väöikäyäà paìgura ara-ghaööaà khelayan divya-girä gétam udgirati | tac ca çrutvä kusumeñuëärditä brähmaëyä tat-sakäçaà gatväbhihitam—bhadra ! yarhi mäà na kämayase, tan mat-saktä stré-hatyä tava bhaviñyati | paìgur abravét—kià vyädhi-grastena mayä kariñyasi ? säbravét—kim anenoktena ? avaçyaà tvayä saha mayä saìgamaù kartavyaù | tac chrutvä tathä kåtavän | suratänantaraà säbravét—itaù-prabhåti yävaj-jévaà mayätmä bhavate dattaù | iti jïätvä bhavän apy asmäbhiù sahägacchatu | so’bravét—evam astu | atha brähmaëo bhojanaà gåhétvä samägatya tayä sahabhoktum ärabdhaù säbravét—eña paìgur bubhukñitaù | tad etasyäpi kiyantam api gräsaà dehi iti | tathänuñöhite brähmaëyäbhihitaà—brähmaëa, sahäya-hénas tvaà yadä grämäntaraà gacchasi, tadä mama vacana-sahäyo’pi nästi | tad enaà paìguà gåhétvä gacchävaù | so’bravét—na çaknomy ätmänam apy ätmanäà voòhum | kià punar enaà paìgum ? säbravét—peöäbhyantara-stham enam ahaà neñyämi |

atha tat-kåtaka-vacana-vyämohita-cittena tena pratipannam | tathänuñöhite’nyasmin dine küpopakaëöhe viçränto brähmaëas tayä ca paìgu-puruñäsaktayä samprerya küpäntaù pätitaù | säpi paìguà gåhétvä kasmiàçcin nagare praviñöä | tatra çulka-caurya-rakñä-nimittaà räja-puruñair itas tato bhramadbhis tan-mastaka-sthä peöé dåñöä baläd äcchidya räjägre nétä | räjä ca yävat täm udghäöayati tävat taà paìguà dadarça | tataù sä brähmaëé viläpaà kurvaté räja-puruñänupadam eva taträgatä | räjïä påñöä—ko våttäntaù ? iti | säbravét—mamaiña bhartä vyädhi-bädhito däyäda-samühair udvejito mayä sneha-vyäkulita-mänasayä çirasi kåtvä bhavadéya-nagara änétaù | tac chrutvä räjäbravét—brähmaëi ! tvaà me bhaginé | gräma-dvayaà gåhétvä bhartä saha bhogän bhuïjänä sukhena tiñöha | atha sa brähmaëo daiva-vaçät kenäpi sädhunä küpäd uttäritaù paribhramaàs tad eva nagaram äyätaù | tayä duñöa-bhäryayä dåñöä räjïe niveditaù—räjan ! ayaà mama bhartur vairé samäyätaù | räjïäpi vadha ädiñöaù | säbravét—deva, anayä mama saktaà kiïcit gåhétam asti | yadi tvaà dharma-vatsalaù, tad däpaya | räjäbravét—bhadre ! yat tvayäsya saktaà kiïcit gåhétam asti tat samarpaya | sä präha—deva, mayä na kiïcid gåhétam | brähmaëa äha—yan mayä triväcikaà sva-jévitärdhaà dattam, tad dehi | atha sä räja-bhayät tatraiva triväcikam eva jévitärdham anena dattam iti jalpanté präëair vimuktä | tataù sa-vismayaà räjäbravét—kim etat iti | brähmaëenäpi pürva-våttäntaù sakalo’pi tasmai niveditaù |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—yad-arthe sva-kulaà tyaktam (44) iti | vänaraù punar äha—sädhu cedam upäkhyänakaà çrüyate—

na kià dadyän na kià kuryät strébhir abhyarthito naraù | anaçvä yatra hreñante çiraù parvaëi muëòitam ||45||

makara äha—katham etat ? vänaraù kathayati—

kathä 6 atiprakhyäta-bala-pauruño’neka-narendra-mukuöa-maréci-jäla-jaöilé-kåta-päda-péöhaù çarac-chaçäìka-kiraëa-nirmala-yaçäù samudra-paryantäyäù påthivyä bhartä nando näma räjä | yasya sarva-çästrädhigata-samasta-tattvaù sacivo vararucir näma | tasya ca praëaya-kalahena jäyä kupitä | sä cätéva vallabhäneka-prakäraà paritoñyamäëäpi na prasédati | bravéti ca bhartä—bhadre ! yena prakäreëa tuñyati taà vada | niçcitaà karomi | tataù kathaïcit tayoktaà—yadi çiro muëòayitvä mama pädayor nipatasi, tadä prasädäbhimukhé bhavämi | tathänuñöhite prasannäsét | atha nandasya bhäryäpi tathaiva ruñöä prasädyamänäpi na tuñyati | tenoktam—bhadre ! tvayä vinä muhürtam api na jévämi | pädayoù patitvä tväà prasädayämi | säbravét—yadi khalénaà mukhe prakñityähaà tava påñöhe samäruhya tväà dhävayämi | dhävitas tu yady açvavad dhreñase, tadä prasannä bhavämi | räjïäpi tathaivänuñöhitam | atha prabhäta-samaye sabhäyäm upaviñöasya räjïaù samépe vararucir äyätaù | taà ca dåñövä räjä papraccha—bho vararuce ! kià parvaëi muëòitaà çiras tvayä ? so’bravét—na kià dadyät (45) ity ädi | tad bho duñöa makara ! tvam api nanda-vararuci-vat stré-vaçyaù | tato bhadra ägatena tvayä mäà prati vadhopäya-prayäsaù prärabdhaù | paraà sva-väg-doñeëaiva prakaöébhütaù | athavä sädhv idam ucyate—

ätmano mukha-doñeëa badhyante çuka-särikäù | bakäs tatra na badhyante maunaà sarvärtha-sädhanam ||46||

tathä ca—

suguptaà rakñyamäëo’pi darçayan däruëaà vapuù | vyäghra-carma-praticchanno väk-kåte räsabho hataù ||47||

makara äha—katham etat ? vänaraù kathayati—

kathä 8

çuddhapaöa-näma-rajaka-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne çuddhapaöo näma rajakaù prativasati sma | tasya ca gardabha eko’sti | so’pi ghäsäbhäväd atidurbalatäà gataù | atha tena rajakenäöavyäà paribhramatä måta-vyäghro dåñöaù | cintitaà ca—aho ! çobhanam äpatitam | anena vyäghra-carmaëä praticchädya

räsabhaà rätrau yava-kñetreñütsrakñyämi | yena vyäghraà matvä samépa-vartinaù kñetra-pälä enaà na niñkäsayiñyanti | tathänuñöhite räsabho yathecchayä yava-bhakñaëaà karoti | pratyüñe bhüyo’pi rajakaù sväçrayaà nayati | evaà gacchatä kälena sa räsabhaù pévara-tanur jätaù | kåcchräd bandhana-sthänam api néyate | athänyasminn ahani sa madhoddhato düräd räsabhé-çabdam açåëot | tac-chravaëa-mätreëaiva svayaà çabdayitum ärabdhaù | atha te kñetra-pälä räsabho’yaà vyäghra-carma-praticchanna iti jïätvä laguòa-çara-päñäëa-prahärais taà vyäpäditavantaù |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—suguptaà rakñyamäëo’pi (47) iti | tat kià çyämalakavad atyapamäna-sahanäd ardha-candra-dänena yäsyasi | makara äha—katham etat ? vänara äha—

kathä 9

mahädhana-éçvara-näma-bhäëòapati-kathä asty atra dharä-péöhe vikaëöakaà näma puram | tatra mahä-dhana éçvaro näma bhäëòa-patiù | tasya catväro jämätåkä avanté-péöhät präghürëikä vikaëöaka-pure samäyätäù | te ca yena mahatä gauraveëäbhyarcitä bhojänäcchädanädibhiù | evaà teñäà tatra vasatäà mäsa-ñaökaà saïjätam | tata éçvareëa svabhäryoktä yad ete jämätaraù parama-gauraveëävarjitäù svämi gåhäëi na gacchanti, tat kià kathyate ? vinäpamänaà na yäsyanti | tad adya bhojana-veläyäà päda-prakñälanärthaà jalaà na deyaà yenäpamänaà jïätvä parityajya gacchantéti | tathänuñöhite gargaù päda-prakñälanäpamänät, somo laghv-äsana-dänät, dattaù kadaçanato yätaù | evaà te trayo’pi parityajya gatäù | caturthaù çyämalako yävan na yäti tävad ardha-candra-pradänena niñkäsitaù |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—

gargo hi päda-çaucäl laghv-äsana-dänato gataù somaù | dattaù kadaçana-bhojyäc chyämalakaç cärdha-candreëa ||48||

tat kim ahaà rathakäravan mürkho yataù svayam api dåñövä te vikära-paçcäd viçvasimi | uktaà ca—

pratyakñe’pi kåte päpe mürkhaù sämnä praçämyati | rathakäraù svakäà bhäryäà sajäräà çirasävahat ||49||

makara äha—katham etat ? vänaraù kathayati—

kathä 10

rathakära-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne kaçcid rathakäraù prativasati sma | tasya bhäryä puàçaléti janäpaväda-saàyuktä | so’pi tasyäù parékñärthaà vyacintayat—kathaà mayäsyäù parékñaëaà kartavyam | na caitad yujyate kartuà, yataù—

nadénäà ca kulänäà ca munénäà ca mahätmanäm | parékñä na prakartavyä stréëäà duçcaritasya ca ||49|| vasor véryotpannäm abhajata munir matsya-tanayäà tathä jäto vyäso çata-guëa-niväsaù kim aparam | svayaà vedän vyasyan çamita-kuru-vaàça-prasavitä sa eväbhüc chrémän ahaha viñamä karma-gatayaù ||50||

kulänäm iti päëòavänäm api mahätmanäà notpattir adhigantavyä yataù te kñetrajä iti | stré-duçcaritaà sandhukñyamäëam aneka-doñän prakaöayati stréëäm iti | tathä ca—

yadi syät pävakaù çétaù proñëo vä çaça-läïchanaù | stréëäà tadä satétvaà syäd yadi syäd durjano hitaù ||51||

yathäpi çuddhäm açuddhäà väpi jänämi loka-vacanät | uktaà ca—

yan na vedeñu çästreñu na dåñöaà na ca saàçrutam | tat sarvaà vetti loko’yaà yat syäd brahmäëòa-madhyagam ||52||

evaà sampradhärya täm avocata—priye, ahaà prätar grämäntaraà yäsyämi tatra dinäni katicil lagiñyanti | tat tvayä kiïcit pätheyaà mama yogyaà käryam | säpi tad äkarëya harñita-cittautsukyena sarva-käryäëi santyajya siddham annaà ghåta-çarkarä-präyam akarot | athavä sädhv idam ucyate—

durdivase ghana-timire duùkha-cäräsu nagara-véthéñu | patyau videça-yäte parama-sukhaà jaghana-capaläyäù ||53||

athäsau pratyüñe utthäya sva-gåhän nirgataù | säpi taà prasthitaà vijïäya prahasita-vadanäìga-satkäraà kurväëä kathaïcit taà divasam atyavähayat | tataç ca pürva-paricitaà viöa-gåhaà gatvä tam abhyarthoktavaté yad—grämäntaraà gataù sa durätmä me patiù | tad adya tvayäsmad-gåhe prasupte jane samägantavyam | tathänuñöhite sa rathakäro'py araëye dinam ativähya pradoñe sva-gåham apara-dväreëa praviñöaù çayyä-tale nibhåto bhütvä sthitaù | aträntare sa devadattaù çayana ägatyopaviñöaù | taà dåñövä rathakäro roñäviñöa-citto vyacintayat—kim enam utthäya vinäçayämy athavä dväv apy etau suptau helayä hanmi | paraà paçyämi tävac ceñöitam asyäù çåëomi cänena sahäläpän | aträntare sä gåha-dväraà nibhåtaà pidhäya çayana-talam ärüòhä | tasyäs tac-chayanam ärohantyä rathakära-çarére pädo lagnaù | tato vyacintayat—nünam etena durätmanä rathakäreëa mat-parékñärthaà bhävyam | tat-stré-carita-vijïänaà kim api karomi | evaà tasyäç cintayantyäù sa devadattaù sparçotsukyo babhüva | tataç ca tayäkåtäüjali-puöayäbhihitaà—bho mahänubhava ! na me gätraà tvayä sprañöavyam, yato'haà pativratä mahä-saté ca | no cec chäpaà dattvä tväà bhasmasät kariñyämi | sa äha—yady evaà tarhi kim arthaà tvayähütaù ? sä präha—bhoù ! çåëuñvaikägra-manäù | aham adya pratyüñe devatä-darçanärthaà caëòikäyatanaà gatä | taträkasmät khe väëé saïjätä—putri, kià karomi | bhaktäsi me tvam | paraà ñaëmäsäbhyantare vidhi-niyogäd vidhavä bhaviñyasi | tato mayäbhihitaà—bhagavati ! yayä tvam äpadaà vetsi tathä tat-partékäram api jänäsi | tad asti kaçcid upäyo yena me patiù çata-saàvatsara-jévé bhavati | tatas tayäbhihitaà—vatse, sann api nästi yatas taväyattaù sa pratékäraù | tac chrutvä mayäbhihitaà—devi ! yan mat-präëair bhavati tad ädeçaya yena karomi | tato devyäbhihitaà—yady adya dine para-puruñeëa sahaikasmiï chayane samäruhyäliìganaà karoñi, tadä tava bhartå-sakto'pamåtyus tasya saïcarita, tvad-bhartä punar varña-çataà jévati | tena mayä tvam abhyarthitaù | tayo yat kiïcit kartum anäs tat kuruñva, nahi devatä-vacanam anyathä bhaviñyatéti niçcayaù | tato'ntarhäsa-vikäsa-mukhaù sa tad-ucitam äcacära | so'pi rathakäro mürkhas tasyäs tad-vacanam äkarëya pulakäìkita-tanuù çayyä-talän niñkramya täm uväca—sädhu pativrate ! sädhu kula-nandini ! sädhu ! ahaà durjana-vacana-çaìkita-hådayas tvat-parékñärthaà grämäntara-vyäjaà kåtvätra nibhåtaà khaövä-tale lénaù sthitaù | tad ehi, äliìgaya mäm | tvaà sva-bhartå-bhaktänäà mukhyä näréëäà, yad evaà brahma-vrataà para-saìge'pi pälitavaté | mad-äyur-våddhi-kåte'pamåtyu-vinäçärthaà ca tvam evaà kåtavaté | täm evam uktvä sa-sneham äliìgitavän | sva-skandhe täm äropya tam api devadattam uväca—bhoù mahänubhäva ! mat-puëyais tvam ihägataù | tvat-prasädät präptäm adya mayä varña-çata-pramäëam äyuù | tatas tvam api mäà samäliìgaya skandhaà me samäroha | iti jalpann anicchantam api devadattaà baläd äliìgya skandhe samäropitavän | tataç ca türya-dhvani-cchandena nåtyan sakala-gåha-dväreñu babhräma |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—pratyakñe’pi kåte päpe (49) | tan müòha ! dåñöa-vikäras tvam, tat kathaà tatra gåhaà gacchämi | athavä yan mäà tvaà viçväsayasi tat te doño nästi, yat édåçé svabhäva-

duñöä yuñmaj-jätir yä çiñöa-saìgäd api saumyatvaà na yäti | athavä svabhävo'yaà duñöänäm | uktaà ca—

sadbhiù sambodhyamäno'pi durätmä päpa-pauruñaù | ghåñyamäëa iväìgäro nirmalatvaà na gacchati ||54||

tan mürkha ! stré-lubdha ! stré-jita ! anye'pi ye tvad-vidhä bhavanti te sva-käryaà vibhavaà mitraà ca parityajanti tat-kåte | uktaà ca—

yä mamodvijate nityaà sädya mäm avagühate | priya-käraka bhadraà te yan mamästi harasva tat ||55||

makara äha—katham etat ? vänaro’bravét—

kathä 11

kämätura-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne kämäturo näma mahädhano våddha-vaëik | tena måta-bhäryeëa kämopahata-cetasä käcin nirdhana-vaëik-sutä prabhütaà vittaà dattvodvähitä | atha sä duùkhäbhibhütä taà våddha-vaëijaà drañöum api na çaçäka | athavä sädhv idam ucyate—

çvetaà padaà çirasi yat tu çiroruhäëäà sthänaà paraà paribhavasya tad eva puàsäm | äropitästhi-çakalaà parihåtya yänti cäëòäla-küpam iva dürataraà taruëyaù ||56||

tathä ca—

gätraà saìkucitaà gati-vigalitä dantäç ca näçaà gatäh dåñöir bhrämyati rüpam eva hrasate vaktraà ca läläyate | väkyaà naiva karoti bändhava-janaù patné na çuçrüñate hä kañöaà jarayäbhibhüta-puruñaù putrair avajïäyate ||57||

atha kadäcit sä tena sahaika-çayane paräì-mukhé yävat tiñöhati tävat tasya gåhe cauraù praviñöaù | säpi taà cauram avalokya bhaya-vyäkulä våddham api patià gäòhaà samäliliìga | so'pi vismayät pulakäìkita-sarva-gätraç cintayämäsa—aho ! kim eñä mäm adyävagühate | aho citram etat ! tataç ca yävan nipuëatayävalokayati tävat cauraù praviñöaù koëaika-deçe tiñöhati | punar apy acintayat—nünam eñä caurasya bhayän mäm äliìgati | taj jïätvä cauram äha—yä mamodvijate nityaà sädya (55) iti | bhüyo'pi nirgacchantam avädét—bho cora ! nityam eva tvayä räträv ägantavyaà madéyo'yaà vibhavas tvadéya iti |

--o)0(o--

ato'haà bravémi—yä mamodvijate ity ädi | kià bahunä, tena ca stré-lubdhena svaà sarvaà caurasya samarpitam | tvayäpi tathänuñöhitam | athaiva tena saha vadato makarasya jalacareëaikenägatyäbhihitam—bho makara ! tvadéyä bhäryänaçanopaviñöä tvayi cirayati praëayäbhibhaväd vipannä | evaà tad-vajra-päta-sadåça-vacanam äkarëyätévra-vyäkulita-hådayaù pralapitam evaà cakära—aho kim idaà saïjätaà me manda-bhägasya | uktaà ca—

na gåhaà gåham ity ähur gåhiëé gåham ucyate | gåhaà tu gåhiëé-hénaà käntärän nätiricyate ||58||

anyac ca—

våkña-müle'pi dayitä yatra tiñöhati tad gåham | präsädo'pi tayä héno'raëya-sadåçaù småtaù ||59|| mätä yasya gåhe nästi bhäryä ca priya-vädiné | araëyaà tena gantavyaà yathäraëyaà tathä gåham ||60||

tan mitra ! kñamyatäm | mayä te'parädhaù kåtaù | sampraty ahaà tu stré-viyogäd vaiçvänara-praveçaà kariñyämi | tan müòha ! änande'pi jäte tvaà viñädaà gataù | tädåg-bhäryäyäà måtäyäm utsavaù kartuà yujyate | uktaà ca yataù—

yä bhäryä duñöa-cariträ satataà kalaha-priyä | bhäryä-rüpeëa sä jïeyä vidagdhair däruëä jarä ||61|| tasmät sarva-prayatnena nämäpi parivarjayet | stréëäm iha hi sarväsäà ya icchet sukham ätmanaù ||62|| yad-antas tan na jihväyäà yaj jihväyäà na tad-bahiù | yad-bahis tan na kurvanti vicitra-caritäù striyaù ||63|| ke näma na vinaçyanti mithyä-jïänän nitambiném | ramyäà te upasarpanti dépäbhäà çalabhä yathä ||64|| antar-viña-mayä hy etä bahiç caiva manoramäù | guïjä-phala-samäkärä yoñitaù kena nirmitäù ||65|| täòitä api daëòena çastrair api vikhaëòitäù | na vaçaà yoñito yänti na dänair na ca saàstavaiù ||66|| ästäà tävat kim anyena daurätmyeneha yoñitäm | vidhåtaà svodareëäpi ghnanti putram api svakam ||67|| rükñäyäà sneha-sad-bhävaà kaöhoräyäà sumärdavam | nérasäyäà rasaà bälo bälikäyäà vikalpayet ||68||

makara äha—bho mitra ! astv etat | paraà kià karomi ? mamänartha-dvayam etat saïjätam | ekas tävad gåha-bhaìgaù | aparas tvad-vidhena mitreëa saha citta-viçleñaù | athavä bhavaty evaà daiva-yogät | uktaà ca yataù—

yädåçaà mama päëòityaà tädåçaà dviguëaà tava | näbhüj järo na bhartä ca kià nirékñasi nagnike ||69||

vänara äha—katham etat ? makaro’bravét—

kathä 12

hälika-dampaté-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne hälika-dampaté prativasataù sma | sä ca hälika-bhäryä patyur våddha-bhävät sadaivänya-cittä na kathaïcid gåhe sthairyam älambate | kevalaà para-puruñän anveñamäëä paribhramati | atha kenacit para-vittäpahärakeëa dhürtena sä lakñitä vijane proktä ca—subhage ! måta-bhäryo’ham | tvad-darçanena smara-péòitaç ca | tad déyatäà me rati-dakñiëä | tatas tayäbhihitam—bhoù subhaga ! yady evaà tad asti me patyuù prabhütaà dhanam | sa ca våddhatvät pracalitum apy asamarthaù | tatas tad-dhanam ädäyäham ägacchämi | yena tvayä sahänyatra gatvä yathecchayä rati-sukham anubhaviñyämi | so’bravét—rocate mahyam apy etat | tat pratyüñe’tra sthäne çéghram eva samägantavyam, yena çubhataraà kiïcin nagaraà gatvä tvayä saha jéva-lokaù saphalékriyate | säpi tatheti pratijïäya prahasita-vadanä sva-gåhaà gatvä rätrau prasupte bhartari sarvaà vittam ädäya pratyüña-samaye tat-kathita-sthänam upädravat | dhürto’pi täm agre vidhäya dakñiëäà diçam äçritya satvara-gatiù prasthitaù | evaà tayor vrajator yojana-dvaya-mätreëägrataù käcin nadé samupasthitä | täà dåñövä dhürtaç cintayämäsa—kim aham anayä yauvana-pränte vartamänayä kariñyämi | kià ca kadäpy asyäù påñöhataù ko’pi sameñyati | tan me mahän anarthaù syät | tat kevalam asyä vittam ädäya gacchämi | iti niçcitya täm uväca—priye ! sudustareyaà mahänadä | tad ahaà dravya-mäträà päre dhåtvä samägacchämi | tatas tväm ekäkinéà sva-påñöham äropya sukhenottärayiñyämi | sä präha—subhaga ! evaà kriyatäm | ity uktväçiñaà vittaà tasmai samarpayämäsa | atha tenäbhihitaà—bhadre ! paridhänäcchädana-vastram api samarpaya | yena jala-madhye niùçaìkaà vrajasi | tathänuñöhite dhürto vittaà vastra-yugalaà cädäya yathäcintita-viñayaà gataù | säpi kaëöha-niveçita-hasta-yugalä sodvegä nadé-pulina-deça upaviñöä yävat tiñöhati tävad etasminn antare käcic chågälikä mäàsa-piëòa-gåhéta-vadanä taträjagäma | ägatya ca yävat paçyati, tävan nadé mahän matsyaù salilän niñkramya bahiù sthita äste | evaà ca dåñövä sä mäàsa-piëòaà samutsåjya taà matsyaà pratyupädravat | aträntaraà äkäçäd ävatérthaà ko’pi pratyupädravat | aträntaram äkäçäd avatérya ko’pi gådhras taà mäàsa-piëòam ädäya punaù

kham utpatäta | matsyo’pi çågälikäà dåñövä nadyäà praviveça | sä çågälikäà dåñövä nadyäà praviveça | sä çågälikä vyartha-çramä gådhram avalokayanté tayä nagnikayä sa-smitam abhihitä—

gådhreëäpahåtaà mäàsaà matsyo'pi salilaà gataù | matsya-mäàsa-paribhrañöe kià nirékñyasi jambuke ||70|| mitraà hy amitratäà yätam aparaà me priyä miträ | gåham anyena ca vyäptaà kim adyäpi bhaviñyati ||71||

athavä yuktam idam ucyate—

kñate prahärä nipatanty abhékñëam anna-kñaye vardhati jäöharägniù | äpatsu vairäëi samudbhavanti väme vidhau sarvam idaà naräëäm ||72||

tat kià karomi ? kim anena saha yuddhaà karomi ? kià vä sämnaiva sambodhya gåhän niùsärayämi ? kià vä bhedaà dänaà vä karomi ? athavämum eva vänara-mitraà påcchämi ? uktaà ca—

yaù påñövä kurute käryaà prañöavyän sva-hitän gurün | na tasya jäyate vighnaù kasmiàçcid api karmaëi ||73||

evaà sampradhärya bhüyo'pi tam eva jambü-våkñam ärüòhaà kapim apåcchat—bho mitra ! paçya me manda-bhägyatäm | tat samprati gåham api me balavattareëa makareëa ruddham | tad ahaà tväà prañöum abhyägataù | kathaya kià karomi ? sämädénäm upäyänäà madhye kasyätra viñayaù ? sa äha—bhoù kåtaghna päpa-cärin ! mayä niñiddho'pi kià bhüyo mäm anusarasi | nähaà tava mürkhasyopadeçam api däsyämi | tac chrutvä makaraù präha—bho mitra ! säparädhasya me pürva-sneham anusmåtya hitopadeçaà dehi | vänara äha—nähaà te kathayiñyämi | yad bhäryä-väkyena bhavatähaà samudre prakñiptuà nétaù | tad evaà na yuktam | yadyapi bhäryä sarva-lokäd api vallabhä bhavati, tathäpi na miträëi bändhaväç ca bhäryä-väkyena samudre prakñipyante | tan mürkha ! müòhatvena näças tava mayä präg eva nivedita äsét, yataù—

satäà vacanam ädiñöaà madena na karoti yaù | sa vinäçam aväpnoti ghaëöoñöra iva satvaram ||74||

makara äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 13

ujjvalaka-rathakära-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne ujjvalako näma rathakäraù prativasati sma | sa cätéva däridryopahataç cintitavän—aho ! dhig iyaà daridratäsmad-gåhe | yataù sarvo’pi janaù sva-karmaëaiva ratas tiñöhati | asmadéyaù punar vyäpäro näträdhiñöhäne’rhati | yataù sarva-lokänäà cirantanäç caturbhümikä gåhäù santi | mama ca nätra | tat kià madéyena rathakäratvena prayojanam ? iti cintayitvä deçän niñkräntaù | yävat kiïcid vanaà gacchati tävad gahvaräkära-vana-gahana-madhye süryästam anaveläyäà sva-yüthäd bhrañöäà prasava-vedanayä péòyamänäm uñörém apaçyat | sa ca däseraka-yuktäm uñöréà gåhétvä sva-sthänäbhimukhaù prasthitaù | gåham äsädya rajjuà gåhétvä täm uñörikäà babandha | tataç ca tékñëaà paraçum ädäya tasyäù pallavänayanärthaà parvataika-deçe gataù | tatra ca nütanäni komaläni bahüni pallaväni cchittvä çirasi samäropya tasyägre nicikñepa | tayä ca täni çanaiù çanair bhakñitäni | paçcät pallava-bhakñaëa-prabhäväd aharniçaà pévara-tanur uñöré saïjätä | so’pi däserako mahän uñöraù saïjätaù | tataù sa nityam eva dugdhaà gåhétvä sva-kuöumbaà paripälayati | atha rathakäreëa vallabhatväd däseraka-gréväyäà mahaté ghaëöä pratibaddhä | paçcäd rathakäro vyacintayat—aho ! kim anyair duñkåta-karmabhiù | yävan mamaitasmäd evoñöräparipälanäd asya kuöumbasya bhavyaà saïjätam | tat kim anyena vyäpäreëa ? evaà vicintya gåham ägatya priyäm äha—bhadre ! samécéno’yaà vyäpäraù | tava sammatiç cet kuto’pi dhanikät kiïcid dravyam ädäya mayä gurjara-deçe gantavyaà kalabha-grahaëäya | tävat tvayaitau yatnena rakñaëéyau | yävad aham aparäm uñöréà nétvä samägacchämi | tataç ca gurjara-deçaà gatvoñöréà gåhétvä sva-gåham ägataù | kià bahunä ? tena tathä kåtaà yathä tasya pracurä uñöräù karabhäç ca sammilitäù | tatas tena mahad uñöra-yüthaà kåtvä rakñä-puruño dhåtaù | tasya prativarñaà våttyä karabham ekaà prayacchati | prativarñam anyac cäharniçaà dugdha-pänaà tasya nirüpitam | evaà rathakäro’pi nityam evoñöré-karabha-vyäpäraà kurvan sukhena tiñöhati | atha te däserakä adhiñöhänopavanähärthaà gacchanti | komala-vallér yathecchayä bhakñayitvä mahati sarasi pänéyaà pétvä säyantana-samaye mandaà mandaà lélayä gåham ägacchanti | sa ca pürva-däserako madätirekät påñöha ägatya milati | tatas taiù kalabhair abhihitam—aho ! manda-matir ayaà däserako yathä yüthäd bhrañöaù påñöhe sthitvä ghaëöäà vädayann ägacchati | yadi kasyäpi duñöa-sattvasya mukhe patiñyati, tan nünaà måtyum aväpsyati | atha tasya tad-vanaà gähamänasya kaçcit siàho ghaëöä-ravam äkarëya samäyätaù | yävad avalokayati, tävad uñöré-däserakäëäà yüthaà gacchati | ekas tu punaù påñöhe kréòäà kurvan vallaréç caran yävat tiñöhati, tävad anye däserakäù pänéyaà pétvä sva-gåhe gatäù | so’pi vanän niñkramya yävad diço’valokayati, tävan na kaïcin märgaà paçyati vetti ca | yüthäd bhrañöo mandaà mandaà båhac-chabdaà kurvan yävat kiyad-düraà gacchati, tävat tac-chabdänusäré

siàho’pi kramaà kåtvä nibhåto’yaà vyavasthitaù | tato yävad uñöraù samépam ägataù, tävat siàhena lambhayitvä gréväyäà gåhéto märitaç ca |

--o)0(o-- ato’haà bravémi—satäà vacanam ädiñöam (74) iti | atha tac chrutvä makaraù präha—

upadeça-pradätèëäà naräëäà hitam icchatäm | parasminn iha loke ca vyasanaà nopapadyate ||75||

tata sarvathä kåtaghnasyäpi me kuru prasädam upadeça-pradänena | uktaà ca—

upakäriñu yaù sädhuù sädhutve tasya ko guëaù | apakäriñu yaù sädhuù sa sädhuù sadbhir ucyate ||76||

tad äkarëya vänaraù präha—bhadra ! yady evaà tarhi tatra gatvä tena saha yuddhaà kuru | uktaà ca—

hatas tvaà präpsyasi svargaà jévan gåham atho yaçaù | yudhyamänasya te bhävi guëa-dvayam anuttamam ||77|| uttamaà praëipätena çüraà bhedena yojayet | nécam alpa-pradänena sama-çaktià paräkramaiù ||78||

makara äha—katham etat ? so’bravét—

kathä 14

mahäcaturakäkhya-çågäla-kathä äsét kasmiàçcid deçe mahä-caturako näma çågälaù | tena kadäcid araëye svayaà måto gajaù samäsäditaù | tasya samantät paribhramati, paraà kaöhinäà tvacaà bhettuà na çaknoti | athäträvasara itaç cetaç ca vicaran kaçcit siàhas tatraiva pradeçe samäyayau | atha siàhaà samägataà dåñövä sa kñiti-tala-vinyasta-mauli-maëòalaù saàyojita-kara-yugalaù sa-vinayam uväca—svämin ! tvadéyo’haà läguòikaù sthitas tvad-arthe gajam imaà rakñämi | tad enaà bhakñayatu svämé | taà praëataà dåñövä siàhaù präha—bhoù ! näham anyena hataà sattvaà kadäcid api bhakñayämi | tat tavaiva gajo’yaà mayä prasädékåtaù | tac chrutvä çågälaù sänandam äha—yuktam idaà svämino nija-bhåtyeñu | uktaà ca yataù—

antyävastho’pi mahän svämi-guëän na jahäti çuddhatayä |

na çveta-bhävam ujjhati çaìkhaù çikhi-bhukta-mukto’pi ||79|| atha siàhe gate kaçcid vyäghraù samäyayau | tam api dåñöväsau vyacintayat—aho ! ekas tävad durätmä praëipätenäpavähitaù | tat katham idäném enam apavähayiñyämi ? nünaà çüro’yam | na khalu bhedaà vinä sädhyo bhaviñyati | uktaà ca yataù—

na yatra çakyate kartuà säma dänam athäpi vä | bhedas tatra prayoktavyo yataù sa vaça-kärakaù ||80||

kià ca sarva-guëa-sampanno’pi bhedena badhyate | uktaà ca yataù—

antaù-sthenäviruddhena suvåttenäticäruëä | antar-bhinnena sampräptaà mauktikenäpi bandhanam ||81||

evaà sampradhärya tasyäbhimukho bhütvä garväd unnata-kandharaù sa-sambhramam uväca—mäma ! katham atra bhavän måtyu-mukhe praviñöaù | yenaiña gajaù siàhena vyäpäditaù | sa ca mäm etad rakñaëaà niyujya nadyäà snänärthaà gataù | tena ca gacchatä mama samädiñöam—yadi kaçcid iha vyäghraù samäyäti, tvayä suguptaà mäm ävedanéyam | yena vanam idaà mayä nirvyäghraà kartavyam | yataù pürvaà vyäghreëaikena mayä vyäpädito gajaù çünye bhakñayitvocchiñöatäà nétaù | tad-dinäd ärabhya vyäghrän prati prakupito’smi | tac chrutvä vyäghraù santrastam äha—bho bhägineya ! dehi me präëa-dakñiëäm | tvayä tasyätra ciräyäyätasyäpi madéyä käpi värtä näkhyeyä | evam abhidhäya satvaraà paläyäïcakre | atha gate vyäghre tatra kaçcid dvépé samäyätaù | tam api dåñöväsau vyacintayat—dåòha-daàñöro’yaà citrakaù | tad asya pärçväd asya gajasya yathä carma-cchedo bhavati tathä karomi | evaà niçcitya tam apy uväca—bho bhaginé-suta ! kim iti ciräd dåñöo’si | kathaà ca bubhukñita iva lakñyase ? tad atithir asi me | eña gajaù siàhena hatas tiñöhati | ahaà cäsya tad-ädiñöo rakñä-pälaù | paraà tathäpi yävat siàho na samäyäti, tävad asya gajasya mäàsaà bhakñayitvä tåptià kåtvä drutataraà vraja | sa äha—mäma, tad evaà tan na käryaà me mäàsäçanena, yato jévan naro bhadra-çatäni paçyati | uktaà ca—yac chakyaà grasitaà yasya grastaà pariëamec ca yat (23) ity ädi | tat sarvathä tad eva bhujyate yad eva pariëamati | tad aham ito’payäsyämi | çågäla äha—bho adhéra ! viçrabdho bhütvä bhakñaya tvam | tasyägamanaà dürato’pi tavähaà nivedayiñyämi | tathänuñöhite dvépinä bhinnäà tvacaà vijïäya jambükenäbhihitam—bho bhaginé-suta ! gamyatäm | eña siàhaù samäyäti | tac chrutvä citrako düraà praëañöaù | atha yävad asau tad-bheda-kåta-dväreëa kiïcin mäàsaà bhakñayati, tävad atisaìkruddho’paraù çågälaù samäyayau | atha tam ätma-tulya-paräkramaà dåñövä—uttamaà praëipätena çüraà bhedena yojayet (78) iti çlokaà paöhan

tad-abhimukha-kåta-prayäëaù sva-daàñöräbhis taà vidärya diço bhägaà kåtvä svayaà sukhena cira-kälaà hasti-mäàsaà bubhuje | evaà tvam api taà ripuà sva-jätéyaà yuddhena paribhüya diço-bhägaà kuru | no cet paçcäd baddha-müläd asmät tvam api vinäçam aväpsyasi | uktaà ca yataù—

sambhävyaà goñu sampannaà sambhävyaà brähmaëe tapaù | sambhävyaà stréñu cäpalyaà sambhävyaà jätito bhayam ||82||

anyac ca— subhikñäëi viciträëi çithiläù paura-yoñitaù | eko doño videçasya svajätir yad virudhyate ||83||

makara äha—katham etat ? vänaro’bravét—

kathä 15

citräìga-näma-särameya-kathä asti kasmiàçcid adhiñöhäne citräìgo näma särameyaù | tatra ca cira-kälaà durbhikñaà patitam | annäbhävät särameyädayo niñkulatäà gantum ärabdhäù | atha citräìgaù kñutkñäma-kaëöhas tad-bhayäd deçäntaraà gataù | tatra ca kasmiàçcit pure kasyacid gåha-medhino gåhiëyäù prasädena pratidinaà gåhaà praviçya vividhännäni bhakñayan paräà tåptià gacchati | paraà tad-gåhäd bahir niñkränto’nyair madoddhata-särameyaiù sarva-dikñu parivåtya sarväìgaà daàñöräbhir vidäryate | tatas tena vicintitavän—aho ! varaà sva-deço yatra durbhikñe’pi sukhena sthéyate | na ca ko’pi yuddhaà karoti | tad evaà sva-nagaraà vrajämi ity avadhärya sva-sthänaà prati jagäma | athäsau deçäntarät samäyätaù sarvair api svajanaiù påñöaù—bhoç citräìga ! kathayäsmäkaà deçäntara-värtäm | kédåg deçaù ? kià ceñöitaà lokasya ? ka ähäraù ? kaç ca vyavahäras tatra iti | sa äha—kià kathyate videçasya svarüpa-viñayaù ? subhikñäëi viciträëi çithiläù paura-yoñitaù (83) iti paöhati | so’pi makaras tad-upadeçaà çrutvä kåta-maraëa-niçcayo vänaram anujïäpya sväçrayaà gataù | tatra ca tena sva-gåha-praviñöenätatäyinä saha vigrahaà kåtvä dåòha-sattvävañöambhanäc ca taà vyäpädya sväçrayaà ca labdhvä sukhena cira-kälam atiñöhat | sädhv idam ucyate—

akåtvä pauruñaà yä çréù kià tayälasa-bhägyayä | kuraìgo’pi samaçnäti daiväd upanataà tåëam ||84||

iti çré-viñëu-çarma-viracite païcatantre labdha-praëäçaà näma caturthaà tantraà samäptam

||4||

v.

païcamaà tantram

aparékñita-kärakam

kñapaëaka-kathä

athedam ärabhyate’parékñita-kärakaà näma païcamaà tantram | tasyäyam ädimaù çlokaù—

kudåñöaà kuparijïätaà kuçrutaà kuparékñitam | tan nareëa na kartavyaà näpitenätra yat kåtam ||1||

tad yathänuçrüyate—asti däkñiëätye janapade päöaliputraà näma nagaram | tatra maëibhadro näma çreñöhé prativasati sma | tasya ca dharmärtha-käma-mokña-karmäëi kurvato vidhi-vaçäd dhana-kñayaù saïjätaù | tato vibhava-kñayäd apamäna-paramparayä paraà viñädaà gataù | athänyadä rätrau suptiç cintitavän—aho dhig iyaà daridratä | uktaà ca—

çélaà çaucaà kñäntir däkñiëyaà madhuratä kule janma | na viräjanti hi sarve vitta-vihénasya pusuñasya ||2|| mäno vä darpo vä vijïänaà vibhramaù subuddhir vä | sarvaà praëaçyati samaà vitta-vihéno yadä puruñaù ||3|| pratidivasaà yäti layaà vasanta-vätähateva çiçira-çréù | buddhir buddhimatäm api kuöumba-bhara-cintayä satatam ||4|| naçyati vipulamater api buddhiù puruñasya manda-vibhavasya | ghåta-lavaëa-taila-taëòula-vastrendhana-cintayä satatam ||5|| gaëanam iva nañöa-tärakaà suñkam iva saraù çmaçänam iva raudram | priya-darçanam api rükñaà bhavati gåhaà dhana-vihénasya ||6|| na vibhävyante laghavo vitta-vihénäù puro’pi nivasantaù | satataà jäta-vinañöäù payasäm iva budbudäù payasi ||7|| sukulaà kuçalaà sujanaà vihäya kula-kuçala-çéla-vikale’pi | äòhye kalpa-taräv iva nityaà rajyanti jana-nivahäù ||8|| viphalam iha pürva-sukåtaà vidyävanto’pi kula-samudbhütäù | yasya yadä vibhavaù syät tasya tadä däsatäà yänti ||9|| laghur ayam äha na lokaù kämaà garjantam api patià payasäm | sarvam alajjäkaram iha yad yat kurvanti paripürëäù ||10||

evaà sampradhärya bhüyo’py acintayat—tad aham anaçanaà kåtvä präëän utsåjämi | kim anena vyartha-jévita-vyasanena ? evaà niçcayaà kåtvä suptaù | atha tasya svapne padmanidhiù kñapaëaka-rüpo darçanaà dattvä proväca—bhoù çreñöhin ! mä tvaà vairägyaà gaccha | ahaà padmanidhis tava pürva-puruñopärjitaù | tad anenaiva rüpeëa prätas tvad-gåham ägamiñyämi | tat tvayähaà laguòa-prahäreëa çirasi täòanéyaù, yena kanaka-mayo bhütväkñayo bhavämi | atha prätaù prabuddhaù san svapnaà smaraàç cintä-cakram ärüòhas tiñöhati—aho satyo’yaà svapnaù kià vä asatyo bhaviñyati, na jïäyate | athavä nünaà mithyänena bhävyam | yato’ham ahar-niçaà kevalaà vittam eva cintayämi | uktaà ca—

vyädhitena sa-çokena cintä-grastena jantunä | kämärtenätha mattena dåñöaù svapno nirarthakaù ||11||

etasminn antare tasya bhäryayä kaçcin näpitaù päda-prakñälanäyähütaù aträntare ca yathä-nirdiñöaù kñapaëakaù sahasä prädurbabhüva | atha sa tam älokya prahåñöa-manä yathäsanna-käñöha-daëòena taà çirasy atäòayat | so’pi suvarëa-mayo bhütvä tat-kñaëät bhümau nipatitaù | atha taà sa çreñöhé nibhåtaà sva-gåha-madhye kåtvä näpitaà santoñya proväca—tad etad dhanaà vasträëi ca mayä dattäni gåhäëa | bhadra ! punaù kasyacin näkhyeyo’yaà våttäntaù | näpito’pi sva-gåhaà gatvä vyacintayat—nünam ete sarve’pi nagnakäù çirasi täòitäù käïcana-mayä bhavanti | tad aham api prätaù prabhütän ähüya laguòaiù çirasi hanmi, yena prabhütaà häöakaà me bhavati | evaà cintayato mahatä kañöena niçäticakräma | atha prabhäte’bhyutthäya båhal laguòam ekaà praguëékåtya, kñapaëaka-vihäraà gatvä jinendrasya pradakñiëa-trayaà vidhäya, jänubhyäm avanià gatvä vaktra-dvära-nyastottaréyäïcalas tära-svareëemaà çlokam apaöhat—

jayanti te jinä yeñäà kevala-jïäna-çälinäm | ä janmanaù smarotpattau mänasenoñaräyitam ||12||

anyac ca—

sä jihvä yä jinaà stauti tac-cittaà yaj jine ratam | tau eva tu karau çläghyau yau tat-püjä-karau karau ||13||

tathä ca—

dhyäna-vyäjam upetya cintayasi käm unmélya cakñuù kñaëaà paçyänaìga-çaräturaà janam imaà trätäpi no rakñasi | mithyä-käruëiko’si nirghåëataras tvattaù kuto’nyaù pumän serñyaà mära-vadhübhir ity abhihito bauddho jinaù pätu vaù ||14||

evaà saàstüya, tataù pradhäna-kñapaëakaëam äsädya kñiti-nihita-jänu-caraëaù—namo’stu vande ity uccärya, labdha-dharma-våddhy-äçérvädaù sukha-mälikänugraha-labdha-vratädeça

uttaréya-nibaddha-granthiù sapraçrayam idam äha—bhagavan adya viharaëa-kriyä samasta-muni-sametenäsmad-gåhe kartavyä | tac chrutvä näpita äha—bhagavan ! vedmy ahaà yuñmad-dharmam | paraà bhavato bahu-çrävakä ähvayanti | sämprataà punaù pustakäcchädana-yogyäni karpaöäni bahu-mülyäni praguëékåtäni | tathä pustakänäà lekhanärthaà lekhakänäà ca vittaà saïcitam äste tat sarvathä kälocitaà käryam | tato näpito’pi sva-gåhaà gataù | tatra ca gatvä khadira-mayaà laguòaà sajjékåtya kapäöa-yugalaà dväri samädhäya särdha-praharaika-samaye bhüyo’pi vihära-dväram äçritya sarvän bhakti-yuktän api paricita-çrävakän parityajya prahåñöa-manasas tasya påñöhato yayuù | athavä sädhv idam ucyate—

ekäké gåha-santyaktaù päëi-pätro digambaraù |

so’pi sambädhyate loke tåñëayä paçya kautukam ||15|| jéryante jéryataù keçä dantä jéryanti jéryataù | cakñuù çrotre ca jéryete tåñëaikä taruëäyate ||16||

tataù paraà gåha-madhye tän praveçya dväraà nibhåtaà pidhäya, laguòa-prahäraiù çirasy atäòayat | te’pi täòyamänä eke måtäù, anye bhinna-mastakä phütkartum upacakramire | aträntare tam äkrandam äkarëya koöara-kñapälenäbhihitam—bho bhoù kim ayaà kolähalo nagara-madhye ? tad gamyatäm | te sa sarve tadädeçakäriëas tat-sahitä vegät tad-gåhaà gatä yävat paçyanti tävad rudhira-plävita-dehäù paläyamänä nagnakä dåñöäù påñöäç ca—bhoù kim etat ? te procur yathävasthitaà näpita-våttam | tair api sa näpito baddho hata-çeñaiù saha dharmädhiñöhänaà nétaù | tair näpitaù påñöaù—bhoù ! kim etat bhavatä kukåtyam anuñöhitam ? sa äha—kià karomi ? mayä çreñöhi-maëibhadra-gåhe dåñöa evaàvidho vyatikaraù | so’pi sarvaà maëiprabha-våttäntaà yathä-dåñöam akathayat | tataù çreñöhinam ähüya te bhaëitavantaù—bhoù çreñöhin ! kià tvayä kaçcit kñapaëako vyäpäditaù ? tataù tenäpi sarvaù kñapaëaka-våttäntas teñäà niveditaù | atha tair abhihitam—aho çülam äropyatäm asau duñöätmä kuparikñitakäré näpitaù | tathänuñöhite tair abhihitam—

kukkuöaà kuparijïätaà kuçrutaà kuparékñitam | tan nareëa na kartavyaà näpitenätra yat kåtam ||16||

athavä sädhv idam ucyate—

aparékñya na kartavyaà kartavyaà suparékñitam |

paçcäd bhavati santäpo brähmaëé nakulaà yathä ||17||

maëibhadra äha—katham etat ? te dharmädhikäriëaù procuù—

kathä 1

brähmaëé-nakula-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne devaçarmä näma brähmaëaù prativasati sma | tasya bhäryä prasütä sutam ajanayat | tasminn eva dine nakulé nakulaà prasüya såtä | atha sä suta-vatsalä därakavattam api nakulaà stanya-dänäbhyaìga-mardanädibhiù pupoña, paraà tasya na viçvasiti | apatya-snehasya sarva-snehätiriktatayä satatam evam äçaìkate yat kadäcid eña sva-jäti-doña-vaçäd asya därakasya viruddham äcariñyati iti | uktaà ca—

kuputro’pi bhavet puàsäà hådayänanda-kärakaù | durvinétaù kurüpo’pi mürkho’pi vyasané khalaù ||18|| evaà ca bhäñate lokaç candanaà kila çétalam | putra-gätrasya saàsparçaç candanäd atiricyate ||19|| sauhådasya na väïchanti janakasya hitasya ca | lokäù prapälakasyäpi yathä putrasya bandhanam ||20||

atha sä kadäcic chayyäyäà putraà çäyayitvä jala-kumbham ädäya patim uväca—brähmaëa, jalärtham ahaà taòäge yäsyämi | tvayä putro’yaà nakuläd rakñaëéyaù |

atha tasyäà gatäyäà, påñöhe brähmaëo’pi çünyaà gåhaà muktvä bhikñärthaà kvacin nirgataù | mätäpi taà rudhira-klinna-mukham älokya çaìkita-cittä nünam anena durätmanä därako bhakñitaù iti niçcintya kopät tasyopari taà jala-kumbhaà cikñepa | evaà sä nakulaà vyäpädya yävat pralapanté gåhe ägacchati, tävat sutas tathaiva suptas tiñöhati | samépe kåñëa-sarpaà khaëòaçaù kåtam avalokya putra-vadha-çokenätma-çiro vakñaù-sthalaà ca täòitum ärabdhä |

aträntare brähmaëo gåhéta-nirväpaù samäyäto yävat paçyati tävat putra-çoko’bhitaptä brähmaëé pralapati—bho bho lobhätman ! lobhäbhibhütena tvayä na kåtaà mad-vacaù | tad anubhava sämprataà putra-måtyu-duùkha-våkña-phalam | athavä sädhv idam ucyate—

atilobho na kartavyaù kartavyas tu pramäëataù | atilobhaja-doñeëa jambuko nidhanaà gataù ||21||

brähmaëa äha—kim etat ? sä präha—

kathä 2

lobhäviñöa-cakra-dhara-kathä

bhäryä sädhu suvaàçajäpi bhajate no yänti miträëi ca

sä buddhir apratihatä vacanaà tad eva |

kasmiàçcid adhiñöhäne catväro brähmaëa-puträù parasparaà mitratäà gatä vasanti sma | te cäpi däridryopahatäù parasparaà mantraà cakruù—aho dhig iyaà daridratä ! uktaà ca—

varaà vanaà vyäghra-gajädi-sevitaà janena hénaà bahu-kaëöakävåtam | tåëäni çayyä paridhäna-valkalaù na bandhu-madhye dhana-héna-jévitam ||22||

tathä ca—

svämé dveñöi susevito’pi sahasä projjhanti sad-bändhaväù räjante na guëäs tyajanti tanujäù sphärébhavanty äpadaù |

nyäyäropita-vikramäëy api nåëäà yeñäà na hi syäd dhanam ||23|| çüraù surüpaù subhagaç ca vägmé çasträëi çästräëi vidäàkarotu | arthaà vinä naiva yaçaç ca mänaà präpnoti martyo’tra manuñya-loke ||24|| tänéndriyäëy avikaläni tad eva näma

arthoñmaëä virahitaù puruñaù sa eva bähyaù kñaëena bhavatéti vicitram etat ||25||

tad gacchämaù kutracid arthäya iti sammantrya sva-deçaà puraà ca sva-suhåt-sahitaà gåhaà ca parityajya prasthitäù | athavä sädhv idam ucyate—

satyaà parityajati muïcati bandhu-vargaà çéghraà vihäya jananém api janma-bhümim | santyajya gacchati videçam abhéñöa-lokaà cintäkulékåta-matiù puruño’tra loke ||26||

evaà krameëa gacchanto’vantéà präptäù | tatra sipräjale kåta-snänäù mahä-kälaà praëamya yävan nirgacchanti tävat bhairavänando näma yogé saàmukho babhüva | tatas taà brähmaëocita-vidhinä sambhävya tenaiva saha tasya maöhaà jagmuù | atha tena påñöäù—kuto bhavantaù samäyätäù ? kva yäsyatha ? kià prayojanam ?

tatas tair abhihitam—vayaà siddhi-yätrikäù | tatra yäsyämo yatra dhanäptir måtyur vä bhaviñyatéty eña niçcayaù | uktaà ca—

duñpräpyäëi bahüni ca labhyante väïchitäni draviëäni |

tathä ca—

avasara-tulitäbhir alaà tanubhiù sähasika-puruñäëäm ||27||

patati kadäcin nabhasaù khäte pätälato’pi jalam eti | daivam acintyaà balavad balavän nanu puruñakäro’pi ||28|| abhimata-siddhir açeñä bhavati hi puruñasya puruñakäreëa | daivam iti yadapi kathayasi puruña-guëaù so’py adåñöäkhyaù ||29|| bhayam atulaà guru-lokät tåëam iva tulayanti sädhu sähasikäù | präëän adbhutam etac cärtià caritaà hy udäräëäm ||30|| kleçasyäìgam adattvä sukham eva sukhäni neha labhyante | madhubhin mathanäyas tair äçliñyati bähubhir lakñmém ||31|| tasya kathaà na calä syät patné viñëor nåsiàhakasyäpi mäsäàç caturo nidräà yaù sevati jala-gataù satatam ||32|| duradhigamaù para-bhägo yävat puruñeëa sähasaà na kåtam | jayati tuläm adhirüòho bhäsvän iha jalada-paöaläni ||33||

tat kathyatäm asmäkaà kaçcit dhanopäyo vivara-praveça-çäkiné-sädhana-çmaçäna-sevana-mahä-mäàsa-vikraya-sädhaka-varjita-prabhåténäm ekatama iti | adbhuta-çaktir bhavän çrüyate | vayam apy atisähasikäù | uktaà ca—

mahänta eva mahatäm arthaà sädhayituà kñamäù | åte samudräd anyaù ko bibharti baòavänalam ||34||

bhairavänando'pi teñäà siddhy-arthaà bahüpäyaà siddha-varti-catuñöayaà kåtvärpayat | äha ca—gamyatäà himälaya-diçi | tatra sampräptänäà yatra vartiù patiñyati, tatra nidhänam asandigdhaà präpyasva | tatra sthänaà khanitvä nidhià gåhétvä vyäghuöyatäm | tathänuñöhite teñäà gacchatäm ekatamasya hastäd varitr nipapäta | athäsau yävat taà praveçaà khanati tävat tämramayé bhümiù | tatas tenäbhihitam—aho, gåhyatäà svecchayä tämram | anye procuù—bho müòha ! kim anena kriyate yat prabhütam api däridryaà na näçayati | tad uttiñöha agrato gacchämaù | so'bravét—yäntu bhavantaù | näham agra yäsyämi | evam abhidhäya tämraà yathecchayä gåhétvä prathamo nivåttaù | te trayo'pi agre prasthitäù | atha kiïcin-mätraà gatasyägresarasya vartir nipapäta | so'pi yävat khanitum ärabdhas tävad rüpya-mayé kñitiù | tataù praharñitaù präha, yat—bho bho, gåhyatäà yathecchayä rüpyam | nägre gantavyam |

täv ücatuù—bhoù påñöhatas tämramayé bhümiù | agrato rüpya-mayé | tan nünam agre suvarëa-mayé bhaviñyati | kià cänena prabhütenäpi däridrya-näço na bhavati | tad äväm agre yäsyävaù |

evam uktvä dväv apy agre prasthitau | so'pi sva-çaktyä rüpyam ädäya nivåttaù | atha tayor api gacchator ekasyägre vartiù papäta | so'pi prahåñöo yävat khanati, tävat suvarëa-bhümià dåñövä dvitéyaà präha—bho, gåhyatäà svecchayä suvarëam | suvarëäd anyan na kiïcid uttamaà bhaviñyati | sa präha—müòha ! na kiïcid vetsi | präk tämraà, tato rüpyaà, tataù suvarëam | tan nünam ataù paraà ratnäni bhaviñyanti | yeñäm ekatamenäpi däridrya-näço bhavati | tad uttiñöha, agre gacchävaù | kim anena bhära-bhütenäpi prabhütena ?

sa äha—kiyän kälas tavaivaà sthitasya ?

sa äha—sämprataà ko räjä dharaëé-tale ?

sa äha—gacchatu bhavän | aham atra sthitas tväà pratipälayiñyämi | tathänuñöhite so'pi gacchann ekäké, gréñmärka-pratäpa-santapta-tanuù pipäsäkulitaù siddhi-märga-cyuta itaç cetaç ca babhräma |

atha bhrämyan, sthalopari puruñam ekaà rudhira-plävita-gätraà bhramac-cakra-mastakam apaçyat | tato drutataraà gatvä tam avocat—bhoù ! ko bhavän ? kim evaà cakreëa çirasi tiñöhasi ? tat kathaya me yadi kutracij jalam asti |

evaà tasya pravadatas tac cakraà tat-kñaëät tasya çiraso brähmaëa-mastake caöitam | sa äha—bhadra, kim etat ?

sa äha—mamäpy evam etac chirasi caöitam ? sa äha—tat kathaya, kadaitad uttariñyati ? mahaté me vedanä vartate | sa äha—yadä tvam iva kaçcid adhåta-siddha-vartir evam ägatya, tväm äläpayiñyati tadä tasya mastakaà caöiñyati |

sa äha—véëä-vädana-paöuù vatsa-räjaù | sa äha—ahaà tävat-käla-saìkhyäà na jänämi | paraà yadä rämo räjäsét tavähaà däridryopahataù siddha-vartim ädäyänena pathä samäyätaù | tato mayänyo naro mastaka-çruta-cakro dåñöaù, påñöaç ca | tataç caitaj jätam | sa äha—bhadra ! kathaà tadaivaà sthitasya bhojana-jala-präptir äsét ? sa äha—bhadra ! dhanadena nidhäna-haraëa-bhayät siddhänäm etac-cakra-patana-rüpaà bhayaà darçitam | tena kaçcid api nägacchati | yadi kaçcid äyäti, sa kñut-pipäsä-nidrä-rahito jarä-maraëa-varjitaù kevalam evaà vedanäm anubhavati iti | tad äjïäpaya mäà sva-gåhäya | ity uktvä gataù |

tasmiàç cirayati sa suvarëa-siddhis tasyänveñaëa-paras tat-pada-paìktyä yävat kiïcid vanäntaram ägacchati tävad rudhira-plävita-çaréras tékñëa-cakreëa mastake bhramatä sa-vedanaù kvaëann upaviñöhas tiñöhatéti dadarça | tataù samépavartinä bhüvä sarvärthaà påñöaù—bhadra ! kim etat ? sa äha—vidhi-niyogaù | sa äha—kathaà tat ? kathaya käraëam etasya | so'pi tena påñöaù | sarvaà cakra-våttäntam akathayat | tac chrutväsau taà vigarhayann idam äha—bhoù ! niñiddhas tvaà mayänekaço na çåëoñi me väkyam | tat kià kriyate ? vidyävän api kuléno'pi vastuto buddhi-rahito'si | athavä sädhv idam ucyate—

buddhi-héno vinaçyanti yathä te siàha-kärakäù ||35|| varaà buddhir na sä vidyä vidyäyä buddhir uttamä |

cakradhara äha—katham etat ? suvarëasiddhir äha—

kathä 3

siàha-käraka-mürkha-brähmaëa-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne catväro brähmaëa-puträh paraà mitra-bhävam upagatä vasanti sma | teñäà trayaù çästra-päraìgatäù parantu buddhi-rahitäù | ekas tu buddhimän kevalaà çästra-paräìmukhaù | atha taiù kadäcin mitrair mantritam—ko guëo vidyäyäù, yena deçäntaraà gatvä, bhüpatén paritoñyärthopärjanaà na kriyate | tat pürva-deçaà gacchävaù | tathänuñöhite kiïcin märgaà gatvä teñäà jyeñöhataraù präha—aho ! asmäkam ekaç caturtho müòhaù | kevalaà buddhimän | na ca räja-pratigraho buddhyä labhyate, vidyäà vinä | tan näsmai svopärjitaà däsyämaù | tad gacchatu gåham | tato dvitéyenäbhihitam—bhoù subuddhe ! gaccha tvaà sva-gåhaà, yatas te vidyä nästi | tatas tåtéyenäbhihitam—aho, na yujyate evaà kartum | yato vayaà bälyät prabhåty ekatra kréòitäù | tad ägacchatu mahänubhävo'smad-upärjita-vittasya sama-bhägé bhaviñyatéti | uktaà ca—

kià tayä kriyate lakñmyä yä vadhür iva kevalä | yä na veçyeva sämänyä pathikair upabhujyate ||36||

tathä ca—

ayaà nijaù paro veti gaëanä laghu-cetasäm | udära-caritänäà tu vasudhaiva kuöumbakam ||37||

tad ägacchatv eño'péti | tathänuñöhite tair märgäçritair aöavyäà måta-siàhasyästhéni dåñöäni | tataç caikenäbhihitaà—aho ! adya vidyä-pratyayaù kriyate | kiïcid etat sattvaà måtaà tiñöhati | tad vidyä-prabhäveëa jévana-sahitaà kurmaù | aham asthi-saïcayaà karomi | tataç ca tenautsukyäd asthi-saïcayaù kåtaù | dvitéyena carma-mäàsa-rudhiraà saàyojitam | tåtéyo'pi yävaj jévanaà saïcärayati, tävat subuddhinä niñiddhaù—bhoù tiñöhatu bhavän | eña siàho niñpädyate | yady enaà sajévaà kariñyasi tataù sarvän api vyäpädayiñyati |

sarve te häsyatäà yänti yathä te mürkha-paëòitäù ||38||

so'bravét—

mürkha-paëòita-kathä

iti tenäbhihitaù sa äha—dhiì mürkha ! nähaà vidyäyä viphalatäà karomi | tatas tenäbhihitaà—tarhi pratékñasva kñaëaà yävad ahaà våkñam ärohämi | tathänuñöhite, yävat sajévaù kåtas tävat te trayo'pi siàhenotthäya vyäpäditäù | sa ca punar våkñäd avatérya gåhaà gataù | ato'haà bravémi—varaà buddhir na sä vidyä iti |

—o)0(o— ataù param uktaà sa suvarëasiddhinä—

api çästreñu kuçalä lokäcära-vivarjitäù |

cakradhara äha—katham etat ?

kathä 4

kasmiàçcid adhiñöhäne catväro brähmaëäù parasparaà mitratvam äpannä vasanti sma | bäla-bhäve teñäà matir ajäyata—bhoù veçäntaraà gatvä vidyäyä upärjanaà kriyate | ath:anyasmin divase te brähmaëäù parasparaà niçcayaà kåtvä vidyopärjanärthaà känyakubje gatäù | tatra ca vidyä-maöhe gatvä paöhanti | evaà dvädaçäbdäni yävad ekacittatayä paöhitvä, vidyä-kuçaläs te sarve saïjätäù |

tatas taiç caturbhir militvoktam—vayaà sarva-vidyä-päraìgatäù | tad-upädhyäyam utkaläpayitvä sva-deçaà gacchämaù | tathaivänuñöhéyatäm ity uktvä brähmaëäù upädhyäyam ukaläpayitvä anujïäà labdhvä pustakäni nétvä pracalitäù | yävat kiïcin-märgaà yänti, tävad dvau panthänau samäyätau upaviñöäù sarve |

utsave vyasane präpte durbhikñe çatru-saìkaöe |

tatraikaù proväca—kena märgeëa gacchämaù ? etasmin samaye tasmin pattane kaçcit vaëik-putro måtaù | tasya dähäya mahäjano gato'bhüt | tataç catürëäà madhyäd ekena pustakam avalokitam—mahäjano yena gataù sa panthaù iti | tan mahä-jana-märgeëa gacchämaù | atha te paëòitä yävan mahäjanam eläpakena saha yänti, tävad räsabhaù kaçcit tatra çmaçäne dåñöaù | atha dvitéyena pustakam udghäöyävalokitam |

räja-dväre çmaçäne ca yas tiñöhati sa bändhavaù ||39||

tad aho ! ayam asmadéyo bändhavaù | tataù kaçcit tasya gréväyäà lagati | kaçcit pädau prakñälayati | atha yävat te paëòitäh diçäm avalokanaà kurvanti tävat kaçcid duñöo dåñöaù | taiç coktam—etat kim ? tävat tåtéyena pustakam udghäöyoktam—dharmasya tvaritä gatiù | tan nünam eña dharmas tävat | caturthenoktam—iñöaà dharmeëa yojayet | atha taiç ca räsabha uñöra-gréväyäà baddhaù | tat tu kenacit tat-svämino rajakasyägre kathitam | yävad rajakas teñäà mürkha-paëòitänäà prahära-karaëäya samäyätas tävat te praëañöäù | tato tävad agre kiïcit stokaà märgaà yänti tävat käcin nadé samäsäditä | tasya jala-madhye paläça-patram äyätaà dåñövä paëòitenaikenoktam—ägamiñyati yat patraà tas asmäàs tärayiñyati | etat kathayitvä tat-patrasyopari patito yävan nadyä néyate tävat taà néyamänam alokyänyena paëòitena keçäntaà gåhétvoktam—

sarva-näçe samutpanne ardhaà tyajati paëòitaù | ardhena kurute käryaà sarva-näço hi duùsahaù ||40||

atha taiç ca paçcät gatvä kaçcit gräma äsäditaù | te'pi gräméëair nimantritaù påthag gåheñu nétäù | tata ekasya sütrikä ghåtamaëòa-saàyutä bhojane dattä | tato vicintya paëòitenoktaà yat—dérgha-sütré vinaçyati iti | evam uktvä bhojanaà parityajya gataù | tathä dvitéyasya bhaëòakä dattäh | tenäyuktaà—ativistära-vistérëaà tad bhaven na ciräyuñam | sa bhojanaà tyaktvä gataù |

atha tåtéyasya väöikä bhojane dattä | taträpi tena paëòitenoktam—chidreñv anarthä bahulébhavanti | evaà te trayo'pi paëòitäù kñutkñäma-kaëöhäloke häsyamänäs tataù sthänät sva-deçaà gatäù | atha suvarëa-siddhir äha—yat tvaà loka-vyavahäram ajänan mayä väryamäëo'pi na sthitaù tata édåçém avasthätum upagataù | ato'haà bravémi—api çästreñu kuçaläù iti | tac chrutvä cakradhara äha—aho akäraëam etat | yato hi—

subuddhayo vinaçyanti duñöa-daivena näçitäù | svalpa-dhér api tasmiàs tu kule nandati santatam ||41||

uktaà ca— arakñitaà tiñöhati daiva-rakñitaà surakñitaà daiva-hataà vinaçyati | jévaty anätho’pi vane visarjitaù kåta-prayatno’pi gåhe na jévati ||42||

tathä ca— çatabuddhiù çirastho'yaà lambate ca sahasra-dhéù | eka-buddhir ahaà bhadre kréòämi vimale jale ||43||

suvarëasiddhir äha—katham etat ? sa äha—

kathä 5

matsya-maëòüka-kathä kasmiàçcij jaläçaye çatabuddhiù sahasrabuddhiç ca dvau matsyau nivasataù sma | atha tayor ekabuddhir näma maëòüko mitratäà gataù | evaà te trayo'pi jala-tére veläyäà subhäñita-goñöhé-sukham anubhüya, bhüyo'pi salilaà praviçanti | atha kadäcit teñäà goñöhé-gatänäà tasmin jaläçaye samäyätäù | tataù saliläçayaà dåñövä mithaù procuù—aho bahu-matsyo'yaà hrado dåçyate, svalpa-salilaç ca| tat prabhäte'trägamiñyämaù | evam uktvä sva-gåhaà gatäù | matsyäç ca viñaëëa-vadanä mitho mantraà cakruù | tato maëòüka äha—bhoù çatabuddhe ! çrutaà dhévaroktaà bhavatä ? tat kim atra yujyate kartum ? paläyanam avañöambho vä ? yat kartuà yuktaà bhavati tad ädiçyatäm adya | tac chrutvä sahasra-buddhiù prahasya äha—bhoù mitra ! mä bhaiñéù | tayoù vacana-çravaëa-mäträd eva bhayaà na käryam | na bhetavyam | uktaà ca—

sarpäëäà ca khalänäà ca sarveñäà duñöa-cetasäm | abhipräyä na sidhyanti tenedaà vartate jagat ||44||

tävat teñäm ägamanam api na sampatsyate | bhaviñyati tarhi tväà buddhi-prabhäveëätma-sahitaà rakñayiñyämi | yato'nekäàsalila-caryäm ahaà jänämi | tad äkarëya çatabuddhir äha—bhoù yuktam uktaà bhavatä | sahasrabuddhir eva bhavän | athavä sädhv idam ucyate |

buddher buddhimatäà loke nästy agamyaà hi kiïcana | buddhyä yato hatä nandäç cäëakyenäsi-päëayaù ||45||

tathä— na yaträsti gatir väyo raçménäà ca vivasvataù | taträpi praviçaty äçu buddhir buddhimatäà sadä ||46||

tato vacana-çravaëa-mäträd api pitå-paryäyägataà janma-sthänaà tyaktuà na çakyate | uktaà ca—

na yat svarge'pi saukhyaà syäd divya-sparçena çobhane | kusthäne'pi bhavet puàsäà janmano yatra sambhavaù ||47||

tan na kadäcid api gantavyam | ahaà tväà buddhi-prabhäveëa rakñayiñyämi | maëòüka äha—bhadrau ! mama tävad ekaiva buddhiù paläyana-parä | tad aham anya-jaläçayam adyaiva sabhäryo yäsyämi | evam uktvä sa maëòüko räträv evänya-jaläçayaà gataù | dhévarair api prabhäte ägatya, jaghanya-madhyamottama-jalacaräù matsya-kürma-maëòüka-karkaöädayo gåhétäù | täv api çatabuddhi-sahasrabuddhé sabhäryau paläyamänau ciram ätmänaà gati-viçeña-vijïänaiù kuöila-cäreëa rakñantau jäle nipatitau, vyäpäditau ca | athäparähna-samaye prahåñöäs te dhévaräù sva-gåhaà prati prasthitäù | gurutväc caikena çatabuddhiù skandhe kåtaù sahasrabuddhiù pralambamäno néyate | tataç ca väpékaëöhopagatena maëòükena tau tathä néyamänau dåñövä abhihitä svapatné—priye ! paçya paçya—

çatabuddhiù çiraùstho'yaà lambate ca sahasradhéù | ekabuddhir ahaà bhadre kréòämi vimale jale ||48||

ataç ca varaà buddhir na sä vidyä yad bhavatoktaà tatreyaà me matir yat na ekäntena buddhir api pramäëam | suvarëasiddhiù präha—yadyapy etad asti, tathäpi mitra-vacanaà na laìghanéyam | paraà kià kriyate ? nivärito'pi mayä na sthito'si, atilaulyät vidyähaìkäräc ca | athavä sädhv idam ucyate—

sädhu mätula gétena mayä prokto'pi na sthitaù |

apürvo'yaà maëir baddhaù sampräptaà géta-lakñaëam ||49|| cakradhara äha—katham etat ? so'bravét—

kathä 6

räsabha-çågäla-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne uddhato näma gardabhaù prativasati sma | sa sadaiva rajaka-gåhe bhärodvahanaà kåtvä rätrau svecchayä paryaöati | tataù pratyüñe bandhana-bhayät svayam eva rajaka-gåham äyäti | rajako'pi tatas taà bandhanena niyunakti |

tac chrutvä räbhasa äha—bhoù vanäçrayatvät tvaà géta-rasaà na vetsi, tenaitad bravéñi | uktaà ca—

sapta svaräs trayo grämä mürcchatäç caikatriàçatiù |

sthäna-trayaà yaténäà ca ñaò-asyäni rasä nava |

atha tasya rätrau kñeträëi paryaöataù kadäcic chågälena saha maitré saïjätä sa ca pévaratväd våtti-bhaìgaà kåtvä karkaöikä-kñetre çågäla-sahitaù praviçati | evaà tau yadåcchayä cirbhaöikä-bhakñaëaà kåtvä, pratyahaà pratyüñe sva-sthänaà vrajataù |

atha kadäcit tena madoddhatena räsabhena kñetra-madhya-sthitena çågälo'bhihitaù—bhoù bhaginé-süta ! paçya paçya | atéva nirmalä rajané | tad ahaà gétaà kariñyämi | tat kathaya katamena rägeëa karomi | sa äha—mäma ! kim anena våthänartha-pracälanena ? yataç caurakarma-pravåttäv äväm | nibhåtaiç ca caura-järair atra sthätavyam | uktaà ca—

käàsé vivarjayec cauryaà nidräluç cet sa puàçcalém | jihvä-laulyaà ca rujäkränto jévitaà yo’tra väïchati ||49||

aparaà tvadéyaà gétaà na madhura-svaraà, çaìkha-çabdänukäraà düräd api çrüyate | tad atra kñetre rakñä-puruñäù susuptäù santi | te utthäya vadhaà bandhanaà vä kariñyanti | tad bhakñaya tävad amåtamayéç carbhaöéù | mä tvam atra géta-vyäpära-paro bhava |

çaraj-jyotsnähate düraà tamasi priya-sannidhau | dhanyänäà viçati çrotre géta-jhaìkära-jä sudhä ||50||

çågäla äha—mäma, asty etat | paraà na vetsi tvaà gétam | kevalam unnadasi | tat kià tena svärtha-bhraàçakena ?

räsabha äha—dhig dhiì mürkha ! kim ahaà na jänäsi gétam ? tad yathä tasya bhedän çåëu—

tänäs tv ekonapaücäçat tisro mäträ layäs trayaù ||51||

rägä ñaö-triàçatir bhäväç catväriàçat tataù småtäù ||52|| païcäçéty-adhikaà hy etad gétäìgänäà çataà småtam | svayam eva purä proktaà bharatena çruteù param ||53|| nänyad gétät priyaà loke devänäm api dåçyate | çuñka-snäyu-svarählädät try-akñaà jagräha rävaëaù ||54||

tat kathaà bhaginé-suta mäm anabhijïaà vadan nivärayati ? çågäla äha—mäma ! yady evaà yävad våtter dvära-sthitaù kñetrapälam avalokayämi, tvaà punaù svecchayä gétaà kuru | tathänuñöhite räsabha-raöanam äkarëya kñetrapaù krodhät dantän dharñayan pradhävitaù | yävad räsabho dåñöas täval laguòa-prahärais tathä hato, yathä pratäòito bhü-påñöhe patitaù | tataç ca sac-chidram ulükhalaà tasya gale baddhvä kñetrapälaù prasuptaù | räsabho'pi svajäti-svabhäväd gata-vedanaù kñaëenäbhyutthitaù | uktaà ca—

särameyasya cäçvasya räsabhasya viçeñataù | muhürtät paratau na syät prahära-janitä vyathä ||55||

tata tam evolükhalam ädäya våttià cürëayitvä paläyitum ärabdhaù | aträntare çågälo'pi düräd eva dåñövä sa-smitam äha—

sädhu mätula gétena mayä prokto'pi na sthitaù | apürvo'pi maëir baddhaù sämprataà géta-lakñaëam ||56||

tad bhavän api mayä väryamäëo'pi na sthitaù | tac chrutvä cakradhara äha—bho mitra ! satyam etat | athavä sädhv idam ucyate—

yasya nästi svayaà prajïä mitroktaà na karoti yaù | sa eva nidhanaà yäti yathä manthara-kolikaù ||57||

suvarëasiddhir äha—katham etat ? so'bravét—

kathä 7

manthara-kaulika-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne mantharako näma kaulikaù prativasati sma | tasya kadäcit paöa-karmäëi kurvataù sarva-paöa-karma-käñöhäni bhagnäni | tataù sa kuöhäram ädäya vane käñöhärthaà gataù | sa ca samudra-taöe yävad bhraman prayätaù tävat tatra çiàçapä-pädapas tena dåñöaù | tataç cintitavän—mahän ayaà våkño dåçyate | tad anenaiva kartitena prabhütäni paöa-karmopakaraëäni bhaviñyanti | ity avadhärya tasyopari kuöhäram utkñiptavän |

atha tatra våkñe kaçcit vyantaraù samäçritya äsét | atha tenäbhihitam—bhoù ! mad-äçrayo'yaà pädapaù sarvathä rakñaëéyaù | yato'ham atra mahä-saukhyena tiñöhämi | samudra-kallola-sparçanäc chéta-väyunäpyäyitaù | kaulika äha—bhoù ! kim ahaà karomi ? däru-sämagréà vinä me kuöumbaà bubhukñayä péòyate | tasmäd anyatra çéghraà gamyatäm | aham enaà kartayiñyämi | vyantara äha—bhoù ! tuñöas taväham | tat prärthyatäm abhéñöaà kiïcit | rakñaimaà pädapam iti | kaulika äha—yady eva tad ahaà sva-gåhaà gatvä sva-mitraà sva-bhäryäà ca påñövä ägamiñyämi | tatas tvayä deyam |

atha tatheti vyantareëa pratijïäte sa kaulikaù prahåñöaù sva-gåhaà prati nivåtto yävad agre gacchati, tävad gräma-praveçe nija-suhådaà näpitam apaçyat | tataù tasya vyantara-väkyaà nivedayämäsa, yat—aho mitra ! mama kaçcit vyantaraù siddhaù | tat kathaya, kià prärthaye ? ahaà tväà prañöum ägataù |

näpita äha—bhadra ! yady evaà tad räjyaà prärthayasva, yena tvaà räjä bhavasi ahaà tvan-mantré | dväv apéha sukham anubhüya para-loka-sukham anubhavävaù | uktaà ca—

räjä däna-paro nityam iha kértim aväpya ca | tat prabhävät punaù svargaà spardhate tridaçaiù saha ||58||

kaulika äha—asty etat tathäpi gåhiëéà påcchämi |

sa äha—bhadra ! çästra-viruddham etat yat striyä saha mantraù | yatas täù svalpa-matayo bhavanti | uktaà ca—

bhojanäcchädane dadyäd åtu-käle ca saìgamam | bhüñaëädyaà ca näréëäà na täbhir mantrayet sudhéù ||59|| yatra stré yatra kitavo bälo yatra praçäsitä | tad gåhaà kñayam äyäti bhärgavo hédam abravét ||60|| tävat syät suprasannäsyas tävad guru-jane rataù | puruño yoñitäà yävan na çåëoti vaco rahaù ||61|| etäù svärtha-parä näryaù kevalaà sva-sukhe ratäù | na täsäà vallabhaù ko'pi suto'pi sva-sukhaà vinä ||62||

kaulika äha—tathäpi prañöavyä sä mayä | yataù pativratä sä | aparaà täm apåñövähaà na kiïcit karomi | evaà tam abhidhäya satvaraà gatvä täm uväca—priye ! adyäsmäkaà kaçcid vyantaraù siddhaù | sa väïchitaà prayacchati | tad ahaà tväà prañöum ägataù | tat kathaya kià prärthaye ? eña tävan mama mitraà näpito vatady evaà yat—räjyaà prärthayasva |

säha—äryaputra ! kä matir näpitänäm ? tan na käryaà tad vacaù | uktaà ca—

cäraëair vandibhir nécair näpitair bälakair api | na mantraà maitmän kuryät särdhaà bhikñubhir eva ca ||63||

aparaà mahaté kleça-paramparaiñä räjya-sthitiù sandhi-vigraha-yänäsana-saàçraya-dvaidhébhävädibhiù kadäcit puruñasya sukhaà na prayacchatéti | yataù—

yadaiva räjye kriyate'bhiñekas tadaiva yäti vyasaneñu buddhiù | ghaöä nåpäëäm abhiñeka-käle sahämbhasaiväpadam udgiranti ||64||

tathä ca—

rämasya vrajanaà vane nivasanaà päëòoù sutänäà vane våñëénäà nidhanaà nalasya nåpate räjyät paribhraàçanam | saudäsaà tad-avastham arjuna-vadhaà saïcintya laìkeçvaraà dåñövä räjya-kåte viòambana-gataà tasmän na tad väïchayet ||65||

yad-arthaà bhrätaraù puträ api väïchanti ye nijäù | vadhaù räjya-kåtäà räjïäà tad räjyaà düratas tyajet ||66||

kaulika äha—satyam uktaà bhavatyä | tat kathaya kià prärthaye ? säha—tvaà tävad ekaà paöaà nityam eva niñpädayasi | tena sarvä vyaya-çuddhiù sampadyate | idänéà tvam ätmano'nyad bähu-yugalaà dvitéyaà çiraç ca yäcasva, yena paöa-dvayaà sampädayasi purataù påñöhataç ca | ekasya mülyena gåùe yathä-pürvaà vyayaà sampädayiñyasi, dvitéyasya mülyena viçeña-kåtyäni kariñyasi | evaà saukhyena svajäti-madhye çläghyamänasya kälo yäsyati, loka-dvayasyopärjanä ca bhaviñyati | so'pi tad äkarëya prahåñöaù präha—sädhu pativrate ! sädhu ! yuktam uktaà bhavatyä | tad evaà kariñyämi | eña me niçcayaù | tato'sau gatvä vyantaraà prärthayäàcakre—bho, yadi mamepsitaà prayacchasi tat dehi me dvitéyaà bähu-yugalaà çiraç ca | evam abhihite tat-kñaëäd eva sa dviçiräç caturbähuç ca saïjätaù | tato håñöa-manä yävad gåham ägacchati täval-lokaiù räkñaso'yam iti mänyamänair laguòa-päñäëa-prahärais täòito måtaç ca | ato'haà bravémi—yasya nästi svayaà prajïä iti | cakradhara äha—bhoù ! satyam etat | sarvo'pi jano'çraddeyäm äçäpiçäcikäà präpya häsya-padavéà yäti | athavä sädhv idam ucyate kenäpi—

anägatavatéà cintäm asambhävyäà karoti yaù | sa eva päëòuraù çete soma-çarma-pitä yathä ||67||

suvarëasiddhir äha—katham etat ?

kathä 8

viòambanäm aväpnoti sa yathä candra-bhüpatiù ||69||

so'bravét—

soma-çarma-pitå-kathä kasmiàçcin nagare kaçcit svabhäva-kåpaëo näma brähmaëaù prativasati sma | tasya bhikñärjitaiù saktubhir bhukta-çeñaiù kalaçaù sampüritaù | taà ca ghaöaà nägadante'valambya tasyädhastät khaöväà nidhäya satatam eka-dåñöyä tam avalokayati | atha kadäcid rätrau suptaç cintayämäsa—yat paripürëo'yaà ghaöas tävat saktubhir vartate | tad yadi durbhikñaà bhavati, tad anena rüpyakäëäà çatam utpatsyate | tatas tena mayäjäd vayaà grahétavyam | tataù ñäë-mäsikam äprasava-vaçät täbhyäà yüthaà bhaviñyati | tato'jäbhiù prabhütä gä grahéñyämi | gobhir mahiñéù | mahiñér baòaväù | baòavä-prasavataù prabhütä açvä bhaviñyanti | teñäà vikrayät prabhütaà suvarëaà bhaviñyati | suvarëena catuùçälaà gåhaà sampatsyate | tataù kaçcid brähmaëo mama gåham ägatya präpta-vayaskäà rüpäòhyäà kanyäà mahyaà däsyati | tat-sakäçäö putro me bhaviñyati | tasyäùaà somaçarmä iti näma kariñyämi | tatas tasmin jänu-calana-yogye saïjäte'haà pustakaà gåhétväçva-çäläyäù påñöha-deçe upaviñöas tad-avadhärayiñyämi | aträntare somaçarmä mäà dåñövä janany-utsaìgäj jänu-calana-paro'çva-khuräsanna-varté mat-samépam ägamiñyati | tato'haà brähmaëéà kopäviñöo'bhidhäsyämi—gåhäëa tävad bälakam | säpi gåha-karma-vyagratayäsmad-vacanaà na çroñyati | tato'haà samutthäya täà päda-prahäreëa täòayiñyämi | evaà tena dhyäna-sthitena tathaiva päda-prahäro datto yathä sa ghaöo bhagnaù, svayaà ca saktubhiù päëòuratäà gataù | ato'haà bravémi—anägatavatéà cintäm iti |

—o)0(o— suvarëasiddhir äha—evam etat | kas te doñaù, yataù sarvo'pi lobhena viòambito bädhyate ? uktaà ca—

yo laulyät kurute naivodarkam avekñate |

cakradhara äha—katham etat ?

sa äha—

kathä 9

candra-bhüpati-kathä kasmiàçcin nagare candro näma bhüpatiù prativasati sma | tasya puträ vänara-kréòä-ratä vänara-yüthaà nityam eväneka-bhojana-bhakñyädibhiù puñöià nayanti sma | atha vänarädhipo yaù sa auçanasa-bärhaspatya-cäëakya-mata-vit tad-anuñöhätä ca tat-sarvän apy adhyäpayati sma | atha tasmin räja-gåhe laghu-kumära-vähana-yogyaà meña-yütham asti | tan-madhyäd eko jihvä-laulyäd ahar-niçaà niùçaìkaà mahänase praviçya yat paçyati tat sarvaà bhakñayati | te ca süpakar yat kiïcit käñöhaà måë-mayaà bhäjanaà käàsya-pätraà tämra-pätraà vä paçyanti tenäçu täòayanti | so'pi vänara-yüthapas tad dåñövä vyacintayat—aho meña-süpakära-kalaho'yaà vänaräëäà kñayäya bhaviñyati | yato'nna-rasäsväda-lampaöo'yaà meño, mahä-kopäç ca süpakärä yathäsanna-vastunä praharanti | tad yadi vastuno'bhävät kadäcid ulmukena täòayiñyanti, tadorëä-pracuro'yaà meñaù svalpenäpi vahninä prajvalayiñyati | tad dahyamänaù punar açva-kuöyäà samépa-vartinyäà pravekñyati | säpi tåëa-präcuryäj jvaliñyati | tato'çvä vahni-däham aväpsyanti |

tasmät syät kalaho yatra gåhe nityam akäraëaù |

tan na yävat sarveñäà saìkñayo bhavati, tävad evaitad räja-gåhaà santyajya vanaà gacchämaù | atha tat tasya vacanam açraddheyaà çrutvä madoddhatä vänaräù prahasya procuù—bho bhavato våddha-bhäväd buddhi-vaikalyaà saïjätaà, yenaitad bravéñi | uktaà ca—

vadanaà daçanair hénaà lälä sravati nityaçaù |

na vayaà svarga-samänopabhogän nänä-vidhän bhakñya-viçeñän räja-putraiù sva-dattän amåta-kalpän parityajya taträöavyäà kañäya-kaöu-tikta-kñära-rükña-phaläni bhakñayiñyämaù |

çälihotreëa punar etad uktaà yat—vänara-vasayäçvänäà vahni-däha-doñaù praçämyati | tan nünam etena bhävyam atra niçcayaù | evaà niçcitya sarvän vänarän ähüya rahasi proväca, yat—

meñeëa süpakäräëäà kalaho yatra jäyate | sa bhaviñyaty asandigdhaà vänaräëäà kñayävahaù ||70||

tad-gåhaà jévitaà väïchan dürataù parivarjayet ||71|| kalahäntäni harmyäëi kuväkyäntaà ca sauhådam | kuräjäntäni räñöräëi kukarmäntaà yaço nåëäm ||72||

na matiù sphurati kväpi bäle våddhe viçeñataù ||73||

tac chrutväçru-kaluñäà dåñöià kåtvä sa proväca—re re mürkhäù ! yüyam etasya sukhasya pariëämaà na jänétha | kià päka-rasäsvädana-präyam etat sukhaà pariëäme viñavad bhaviñyati | tad ahaà kula-kñayaà svayaà nävalokayiñyämi | sämprataà vanaà yäsyämi | uktaà ca—

mitraà vyasana-sampräptaà sva-sthänaà para-péòanam |

açvänäà näçam abhyeti tamaù süryodaye yathä ||75||

dhanyäs te ye na paçyanti deça-bhaìgaà kula-kñayam ||74|| evam abhidhäya sarväàs tän parityajya sa yüthädhipo'öavyäà gataù | atha tasmin gate'nyasmin ahani sa meño mahänase praviñöo, yävat süpakäreëa nänyat kiïcit samäsäditaà tävad ardha-jvalita-käñöhena täòyamäno jäjvalyamana-çaréraù çabdäyamäno'çva-kuöyäà pratyäsanna-vartinyäà praviñöaù | tatra tåëa-präcurya-yuktäyäà kñitau tasya praluöhataù sarvaträpi vahni-jväläs tathä samutthitä yathä kecid açväù sphuöita-locanäù païcatvaà gatäù | kecid bandhanäni troöayitvä ardha-dagdha-çarérä itaç cetaç ca hreñäyamäëä dhävamänä sarvam api jana-samüham äkulécakruù |

aträntare räjä saviñädaù çälihotrajïän vaidyän ähüya proväca—bhoù ! procyatäm eñäm açvänäà kaçcid dähopaçamanopäyaù | te'pi çästräëi vilokya procuù—deva ! proktam atra viñaye bhagavatä çälihotreëa, yat—

kapénäà medasä doño vahni-däha-samudbhavä |

tat kriyatäm etac cikitsitäà dräk, yävad ete na däha-doñeëa vinaçyanti | so'pi tad äkarëya samasta-vänara-vadham ädiñöavän | kià bahunä, sarve'pi te vänarä vividhäyudha-laguòa-päñäëädibhir vyäpäditäù iti |

atha so'pi vänara-yüthapas taà putra-pautra-bhrätå-suta-bhägineyädi-saìkñayaà jïätvä viñädam upagataù | santyaktähära-kriyo vanäd vanaà paryaöati | acintayac ca—katham ahaà tasya nåpäpasadayänåëatä-kåtyenäpakåtyaà kariñyämi | uktaà ca—

marñayed dharñaëäà yo’tra vaàçajäà para-nirmitäm | bhayäd vä yadi vä kämät sa jïeyaù puruñädhamaù ||76||

atha tena våddha-vänareëa kutracit pipäsäkulena bhramatä padminé-khaëòa-maëòitaà saraù samäsäditam | tad yävat sükñmekñikayävalokayati tävad vanacara-manuñyäëäà pada-paìkti-pradeço’sti na niñkramaëam | tataç cintitam—nünam atra äkränte duñöa-gräheëa bhävyam | tat-padminé-nälam ädäya dürastho’pi jalaà pibämi | tathänuñöhite tan-madhyäd räkñaso niñkramya ratna-mälä-vibhüñita-kaëöhas tam uväca—bhoù ! atra yaù salile praveçaà karoti sa me bhakñyaù iti | tan nästi dhürtataras tvat-samo’nyo yaù pänéyam anena vidhinä pibati | tatas tuñöo’haà, prärthayasva hådaya-väïchitam |

vänara äha—asti me kenacid bhüpatinä sahätyantaà vairam | yady enäà ratna-mäläà me prayacchasi, tat pariväram api taà bhüpatià väkya-prapaïcena lobhayitvätra sarasi praveçayämi |

so’pi çraddheyaà vacas tasya çrutvä ratna-mäläà dattvä präha—bho mitra ! yat samucitaà bhavati tat kartavyam iti |

tåñëe devi namas tubhyaà yayä vittänvitä api |

kapir äha—bhoù ! kiyaté me bhakñaëa-çaktiù ? sa äha—çata-sahasräyuta-lakñäëy api jala-praviñöäni bhakñayämi | bähyataù çågälo’pi mäà dharñayati |

vänaro’pi ratna-mälä-vibhüñita-kaëöho våkña-präsädeñu paribhraman janair dåñöaù | påñöaç ca—bho yüthapa ! bhavän iyantaà kälaà kutra sthitaù ? bhavatä édåg ratna-mälä kutra labdhä ? déptyä süryam api tiraskaroti | vänaraù präha—asti kutracid araëye guptataraà mahat saro dhanada-nirmitam | tatra sürye’rdhodite ravi-väre yaù kaçcin nimajjati, sa dhanada-prasädäd édåg-ratna-mälä-vibhüñita-kaëöho niùsarati | atha bhübhujä tad äkarëya, sa vänaraù samähütaù | påñöaç ca—bho yüthädhipa ! kià satyam etat ? ratna-mälä-sanäthaà saro’sti kväpi ? kapir äha—svämin ! eña pratyakñatayä mat-kaëöha-sthitayä ratna-mälayä pratyayas te | tad yadi ratna-mälayä prayojanaà tan mayä saha kam api preñaya, yena darçayämi | tac chrutvä nåpatir äha—yady evaà tad ahaà sa-parijanaù svayam eñyämi, yena prabhütä ratna-mälä utpadyate | vänara äha—evaà kriyatäm |

tathänuñöhite bhüpatinä saha ratna-mälä-lobhena sarve kalatra-bhåtyäù prasthitäù | vänaro’pi räjïä dolädhirüòhena svotsaìge äropitaù sukhena préti-pürvam änéyate | athavä sädhv idam ucyate—

akåtyeñu niyojyante bhrämante durgameñv api ||77||

tathä ca— icchati çaté sahasraà sahasré lakñam éhate | lakñädhipas tathä räjyaà räjyasthaù svargam éhate ||78|| jéryante jéryataù keçäù dantä jéryanti jéryataù | jéryataç cakñuñé çrotre tåñëaikä taruëäyate ||79||

atha tat-saraù samäsädya vänaraù pratyüña-samaye räjänam uväca—deva ! aträrdhodite sürye’ntaù-praviñöänäà siddhir bhavati tat sarvo’pi jana ekadaiva praviçatu | tvayä punar mayä saha praveñöavyaà, yena pürva-dåñöa-sthänam äsädya, prabhütäs te ratna-mälä darçayämi |

tac chrutvä vänaraù satvaraà våkñam äruhya räjänam uväca—bho duñöa-narapate ! räkñasenäntaù-salila-sthitena bhakñitäs te parijanaù | sädhitaà mayä kula-kñayajaà vairam, tad gamyatäm | tvaà sväméti matvä nätra praveçitaù | uktaà ca—

kåte pratikåtaà kuryäd dhiàsite pratihiàsitam |

nälena pibatä toyaà bhavatä sädhu vänara ||81||

ato’haà bravémi—yo laulyät kurute karma iti |

atha praviñöäs te lokäù sarve bhakñitä räkñasena | atha teñu ciramäëeñu räjä vänaram äha—bho yüthädhipa kim iti ciräyate me parijanaù ?

na tatra doñaà paçyämi yo duñöe duñöam äcaret ||79||

tat tvayä mama kula-kñayaù kåtaù mayä punas tava iti |

athaitad äkarëya räjä kopäviñöaù padätir ekäké yathäyäta-märgeëa niñkräntaù | atha tasmin bhüpatau gate räkñasa-spåñöo jalän niñkramya sänandam idam äha—

hataù çatruù kåtaà mitraà ratna-mälä na häritä |

—o)0(o—

evam uktvä bhüyo’pi sa cakradharam äha—bho mitra ! preñaya mäà, yena sva-gåhaà gacchämi | cakradhara äha—bhadra ! äpad-arthe dhana-mitra-saìgrahaù kriyate | tan mäm evaàvidhaà tyaktvä kva yäsyasi ? uktaà ca—

yas tyaktvä säpadaà mitraà yäti niñöhuratäà vahan | kåtaghnas tena päpena narake yäty asaàçayam ||82||

suvarëasiddhir äha—bhoù, satyam etad yadi gamya-sthäne çaktir bhavati | etat punar manuñyäëäm agamya-sthänam | nästi kasyäpi tväm unmocayituà çaktiù aparaà yathä yathä cakra-bhrama-vedanayä tava mukha-vikäraà paçyämi tathä tathäham etaj jänämi yat dräg gacchämi mä kaçcin mamäpy anartho bhaved iti | yataù—

yädåçé vadana-cchäyä dåçyate tava vänara | vikälena gåhéto’si yaù paraiti sa jévati ||83||

cakradhara äha—katham etat ?

so’bravét—

kathä 10

vikäla-vänara-kathä kasmiàçcin nagare bhadraseno näma räjä prativasati sma | tasya sarva-lakñaëa-sampannä ratnavaté näma kanyästi | täà kaçcid räkñaso jihérñati | räträv ägatyopabhuìkte, paraà kåta-rakñopadhänäà täà hartuà na çaknoti | säpi tat-samaye rakñaù-sännidhyajäm avasthäm anubhavati kampädibhiù | ekam atikrämati käle kadäcit sa räkñaso madhya-niçäyäà gåha-koëe sthitaù | säpi räja-kanyä sva-sakhém uväca—sakhi ! paçyaiña vikälaù samaye nityam eva mäà kadarthayati | asti tasya durätmanaù pratiñedhopäyaù kaçcit ? tac chrutvä räkñaso'pi vyacintayat—nünaà yathähaà tathänyo'pi kaçcid vikäla-nämäsyä haraëäya nityam evägacchati | paraà so'py enäà hartuà na çaknoti | tat tävad açva-rüpaà kåtväçva-madhya-gato nirékñayämi | kià-rüpaù sa kià-prabhävaç ceti ? evaà räkñaso'çva-rüpaà kåtväçvänäà madhye tiñöhati | tathänuñöhite niçétha-samaye räja-gåhe kaçcid açva-cauraù praviñöaù | sa ca sarvän açvän avalokya taà räkñasam açvatamaà vijïäyädhirüòhaù | aträntare räkñasaç cintayämäsa—nünam eña vikäla-nämä mäà cauraà matvä kopän nihantum ägataù | tat kià karomi ? evaà cintayan so'pi tena khalénaà mukhe nidhäya kaçäghätena täòitaù | athäsau bhaya-trasta-manäù pradhävitum ärabdhaù | cauro'pi düraà gatvä khalénäkarñaëena taà sthiraà kartum ärabdhavän | sa tu vegäd vegataraà gacchati | atha taà tathägaëita-khalénäkarñaëaà matvä cauraç cintayämäsa—aho naivaà-vidhä väjino bhavanty agaëita-khalénäù | tan nünam anenäçva-rüpeëa räkñasena bhavitavyam | yadyapi kaïcit päàsulaà bhümi-deçam avalokayämi tad ätmänaà tatra pätayämi | nänyathä me jévitavyam asti | evaà cintayata iñöa-devatäà smaratas tasya so'çvo baöa-våkñasya tale niñkräntaù | cauro'pi baöa-praroham äsädya tatraiva vilagnaù | tato dväv api tau påthag-bhütau paramänanda-bhäjau jévita-viñaye labdha-pratyäçau sampannau | atha tatra baöe kaçcid räkñasa-suhåd vänaraù sthita äsét | tena räkñasaà trastam älokya vyähåtam—bho mitra ! kim eva aläyyate'léka-bhayena ? tad bhakñyo'yaà mänuñaù bhakñyatäm |

so'pi vänara-vaco niçamya, svarüpam ädhäya çaìkita-manäù skhalita-gatir nivåttaù | cauro'pi taà vänarähütaà jïätvä kopät tasya läìgulaà lambamänaà mukhe nidhäya carvitavän |

vänaro'pi taà räkñasäbhyadhikaà manyamäno bhayän na kiïcid uktavän | kevalaà vyathärto nimélita-nayanas tiñöhati | räkñaso'pi taà tathä-bhütam avalokya çlokam enam apaöhat—

yädåçé vacana-cchäyä dåçyate tava vänara | vikälena gåhéto'si yaù paraiti sa jévati ||84||

ity uktvä praëañöaç ca | tat preñaya mäà yena gåhaà gacchämi | tvaà punar anubhuìkñvätra sthita eva lobha-våkña-phalam | cakradhara äha—bhoù akäraëam etat | daiva-vaçät sampadyate nåëäà çubhäçubham | uktaà ca—

durgas triküöaù parikhä samudro rakñäàsi yodhä dhanadäc ca vittam | çästraà ca yasyoçanasä praëétaà sa rävaëo daiva-vaçäd vipannaù ||85||

tathä ca—

andhakaù kubjakaç caiva tristané räja-kanyakä | trayo’py anyäyataù siddhäù saàmukhe karmaëi sthite ||86||

suvarëa-siddhiù präha—katham etat ? so'bravét—

kathä 11

andhaka-kubjaka-tristané-kathä asty atra dharä-tala uttarä-pathe madhu-puraà näma nagaram | tatra madhusenä näma räjä babhüva | tasya kadäcid viñaya-sukham anubhavatas tristané kanyä babhüva | atha täà trastanéà jätäà çrutvä sa räjä kaïcukinaù proväca, yad—bhos tyajyatäm iyaà trastané gatvä düre'raëye yathä kaçcin na jänäti |

tac chrutvä kaïcukinaù procuù—mahäräja jïäyate yad aniñöa-käriëé tristané kanyä bhavati | tathäpi brähmaëam ähüya prañöavyäù, yena loka-dvayaà na virudhyate, yataù—

yaù satataà paripåcchati çåëoti sandhärayaty aniçam | tasya diväkara-kiraëair nalinéva vivardhate buddhiù ||85||

tathä ca—

påcchakena sadä bhävyaà puruñeëa vijänatä | räkñasendra-gåhéto'pi praçnän mukto dvijaù purä ||86||

räjä äha--katham etat ?

te procuù—

kathä 12

caëòakarma-näma-räkñasa-kathä deva ! kasmiàçcid vanoddeçe caëòakarmä näma räkñasaù prativasati sma | ekadä tena bhramatäöavyäà kaçcid brähmaëaù samäsäditaù | tatas tasya skandham äruhya proväca—bho agresaro gamyatäm | brähmaëo'pi bhaya-trasta-manäs tam ädäya prasthitaù | atha tasya kamalodara-komalau pädau dåñövä brähmaëo räkñasam apåcchat—bhoù ! kim evaà-vidhau te pädäv atikomalau ? räkñasa äha—bhoù ! vratam asti, näham ärdra-pädo bhümià spåçämi | tatas tac chrutvätmano mokñopäyaà cintayaàs tat-saraù präptaù | tato räkñasenäbhihitaà—bhoù ! yävad ahaà snänaà kåtvä devatärcana-vidhià vidhäyägacchämi tävat tvayätaù sthänäd anyatra na gantavyam | tathänuñöhite dvijaç cintayämäsa—nünaà devatärcana-vidher ürdhvaà mäm eña bhakñayiñyati | tad drutataraà gacchämi, yenaiña ärdra-pädo na mama påñöham eñyati | tathänuñöhite räkñaso vrata-bhaìga-bhayät tasya påñöhaà na gataù | ato'haà bravémi—påcchakena sadä bhävyam iti | atha tebhyas tac chrutvä—räjä dvijän ähüya proväca—bho brähmaëäù ! tristané me kanyä samutpannä, tat kià tasyäù pratividhänam asti, na vä ?

hénäìgé vädhikäìgé vä yä bhavet kanyakä nåëäm | bhartuù syät sä vinäçäya sva-çéla-nidhanäya ca ||87|| yä punas tristané kanyä yäti locana-gocaram | pitaraà näçaty eva sä drutaà nätra saàçayaù ||88||

tasmäd asyä darçanaà pariharatu devaù | tathä yadi kaçcid udvähayati, tad enäà tasmai dattvä, deça-tyägena sa niyojayitavyaù iti | evaà-kåte loka-dvayäviruddhatä bhavati | atha teñäà tad-vacanam äkarëya sa räjä paöaha-çabdena sarvatra ghoñaëäm äjïäpayämäsa—aho ! tristanéà räjakanyäà yaù kaçcid udvähayati sa suvarëa-lakñam äpnoti deça-tyägaà ca | evaà tasyäm äghoñaëäyäà kriyamäëäyäà mahän kälo vyatétaù | na kaçcit täà pratigåhëäti | säpi yauvanonmukhé saïjätä sugupta-sthäna-sthitä yatnena rakñyamäëä tiñöhati | atra tatraiva nagare kaçcid andhas tiñöhati | tasya ca mantharaka-nämä kubjo'gresaro yañöi-grähé | täbhyäà taà paöaha-çabdam äkarëya, mitho mantritaà—spåçyate'yaà paöahaù | yadi

katham api daivät kanyä labhyate | suvarëa-präptiç ca bhavati, tathä sukhena suvarëa-präptyä kälo vrajati | atha yadi tasya doñato måtyur bhavati | tadä däridryopättasyäsya kleçasya paryanto bhavati | uktaà ca—

lajjä snehaù svara-madhuratä buddhayo yauvana-çréù käntäsaìgaù svajana-mamatä duùkha-hänir viläsaù | dharmaù çästraà sura-guru-matiù çaucam äcära-cintä pürëe sarve jaöhara-piöhare präëinäà sambhavanti ||89||

evam uktvändhena gatvä, sa paöahaù spåñöaù | uktaà ca—bhoù ! ahaà täà kanyäm udvähayämi, yadi räjä me prayacchati | tatas tai räja-puruñair gatvä räjïe niveditam—deva ! andhena kenacit paöahaù spåñöaù | tad atra viñaye devaù pramäëam | räjä präha—

andho vä vadhiro vätha kuñöé väpy antyajo’pi vä |

tathänuñöhite videçam äsädya kasmiàçcid adhiñöhäne kaivarta-darçite trayo'pi mülyena gåhaà präptäù sukhena kälaà nayanti sma | kevalam andhaù paryaìke suptas tiñöhati, gåha-vyäpäraà mantharakaù karoti | evaà gacchatä kälena tristanyä kubjakena saha vikåtiù samapadyata | athavä sädhv idam ucyate—

yadi syäc chré-talo vahniç candramä dahanätmakaù |

parigåhëätu täà kanyäà sa-lakñäà syäd videçagaù ||90||

atha räjädeçät tai räja-puruñais taà nadé-tére nétvä suvarëa-lakñeëa samaà viväha-vidhinä tristanéà tasmai dattvä, jala-yäne nidhäya kaivartäù proktäù—bho ! deçäntaraà nétvä kasmiàçcid adhiñöhäne'ndhaù sapatnékaù | kubjakena saha mocanéyaù |

susvädaù sägaraù stréëäà tat-satés tvaà prajäyate ||91||

athänyedyus tristanyä mantharako'bhihitaù—bhoù subhaga ! yady eño'ndhaù kathaïcit vyäpädyate, tad ävayoù sukhena kälo yäti | tad anviñyatäà kutracid viñam, yenäsmai tat pradäya sukhiné bhavämi | anyadä kubjakena paribhramatä måtaù kåñëasarpaù präptaù | taà gåhétvä prahåñöa-manä gåham abhyetya täm äha—subhage ! labdho'yaà kåñëa-sarpaù | tad enaà khaëòaçaù kåtvä prabhüta-çuëöhy-ädibhiù saàskäryäsmai vikala-neträya matsyämiñaà bhaëitvä prayaccha yena dräg vinaçyati | yato'sya matsyämiñaà sadä priyam | evam uktvä mantharako bahir gataù |

säpi pradépte vahnau kåñëa-sarpaà khaëòaçaù kåtvä takra-sthälyäm ädhäya gåha-vyäpäräkulä taà vikaläkñaà sa-praçrayam uväca—ärya-putra ! taväbhéñöaà matsya-mäàsaà samänétam |

yatas tvaà sadaiva tat påcchasi | te ca matsyä vahnau pävanäya tiñöhanti | tad yävad ahaà gåha-kåtyaà karomi, tävat tvaà darvém ädäya kñaëam ekaà tän pracälaya |

asaàhatä vinaçyanti bhäruëòä iva pakñiëaù ||92||

so'pi tad äkarëya håñöa-manäù såkkaëé parilihan drutam utthäya darvém ädäya pramathitum ärabdhaù | atha tasya matsyän mathnato viña-garbha-bäñpeëa saàspåñöaà néla-paöalaà cakñurbhyäm agalat | asäv apy andhas taà bahu-guëaà manyamäno viçeñän neträbhyäà bäñpa-grahaëam akarot |

tato labdha-dåñöir jäto yävat paçyati, tävat takra-madhye kåñëa-sarpa-khaëòäni kevaläny evävalokayati | tato vyacintayat—aho, kim etat ? mama matsyämiñaà kathitam äséd anayä | etäni tu kåñëa-sarpa-khaëòäni | tat tävad vijänämi samyak tristanyäç ceñöitam | kià mama vadhopäya-kramaù kubjasya vä ? utäho anyasya vä kasyacit ? evaà vicintya sväkäraà gühayann andhavat karma karoti yathä purä |

aträntare kubjaù samägatya niùçaìkatayäliìgana-cumbanädibhis tristanéà sevitum upacakrame | so'py andhas tam avalokayann api yävan na kiïcic chastraà paçyati, tävat kopa-vyäkula-manäù pürvavac chayanaà gatvä kubjaà caraëäbhyäà saìgåhya sämarthyät sva-mastakopari bhrämayitvä tristanéà hådaye vyatäòayat | atha kubja-prahäreëa tasyäs tåtéyaù stana urasi praviñöaù | tathä balän mastakopari bhramaëena kubjaù präïjalatäà gataù |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—andhakaù kubjakaç caiva (84) iti | suvarëasiddhir äha—bhoù satyam etat | daivänukülatayä sarvaà kalyäëaà sampadyate | tathäpi puruñeëa satäà vacanaà käryam | punar evam eva vartitavyam | atha evam eva yo vartate, sa tvam iva vinaçyati | tathä ca—

ekodaräù påthag grévä anyänya-phala-bhakñiëaù |

cakradhara äha—katham etat ? so'bravét—

kathä 13

bhäruëòa-pakñi-kathä kasmiàçcit sarovare bhäruëòa-nämä pakñé ekodaraù påthag-grévaù prativasati sma | tena ca samudra-tére paribhramatä kaïcit phalam amåta-kalpaà taraìga-kñiptaà sampräptam | so'pi bhakñayann idam äha—aho ! bahüni mayämåta-präyäëi samudra-kallolähåtäni phaläni

bhakñitäni | param apürvo'syäsvädaù | tat kià pärijäta-haricandana-taru-sambhavam ? kià vä, kiïcid amåta-maya-phalam idam avyaktenäpi vidhinäpätitam | evaà tasya bruvato dvitéya-mukhenäbhihitam—bho, yady evaà tan mamäpi stokaà prayaccha, yenäham api jihvä-saukhyam anubhavämi | tato vihasya prathama-vaktreëäbhihitam—ävayos tävad ekam udaram | ekä tåptiç ca bhavati | tataù kià påthag bhakñitena ? varam anena çeñeëa priyä toñyate | evam abhidhäya tena çeñaà bhäruëòyäù pradattam | säpi tad äsvädya prahåñöatamäliìgana-cumbana-sambhävanädy-aneka-cäöu-parä ca babhüva | dvitéyaà mukhaà tad-dinäd eva prabhåti sodvegaà sa-viñädaà ca tiñöhati | athänyedyur dvitéya-mukhena viña-phalaà präptam | tad dåñöväparam äha—bho nistriàça ! puruñädhama ! nirapekña ! mayä viña-phalam äsäditam | tat taväpamänäd bhakñayämi |

karkaöena dvitéyena jévitaà parirakñitam ||94||

suvarëa-siddhiù präha—katham etat ?

apareëäbhihitam—mürkha ! mä maivaà kuru | evaà kåte dvayor api vinäço bhaviñyati | athaivaà vadatä tenäpamänena tat phalaà bhakñitam | kià bahunä, dväv api vinañöau |

--o)0(o-- ato'haà bravémi—ekodaräù påthag-gréväù (92) iti | cakradhara äha—satyam etat | tad gaccha gåham | param ekäkinä na gantavyam | uktaà ca—

ekaù svädu na bhuïjéta ekaç cärthän na cintayet | eko na gacched adhvänaà naikaù supteñu jägåyät ||93||

api ca— api käpuruño märge dvitéyaù kñema-kärakaù |

so'bravét—

kathä 14

brähmaëa-karkaöaka-kathä kasmiàçcid adhiñöhäne brahmadatta-nämä brähmaëaù prativasati sma | sa ca prayojana-vaçäd grämaà prasthitaù sva-mäträbhihitaù, yad—vatsa ! katham ekäké vrajasi ? tad anviñyatäà kaçcid dvitéyaù sahäyaù |

sa äha—amba ! mä bhaiñéù | nirupadravo'yaà märgaù | kärya-vaçäd ekäké gamiñyämi | atha tasya taà niçcayaà jïätvä samépastha-väpyäù sakäçät karkaöam ädäya mäträbhihitaà—vatsa, avaçyaà yadi gantavyam | tad eña karkaöo'pi sahäyo bhavatu | tad enaà gåhétvä gaccha | so'pi mätur vacanäd ubhäbhyäà päëibhyäà na saìgåhya karpüra-puöikä-madhye nidhäya, pätra-madhye saàsthäpya çéghraà prasthitaù | atha gacchan gréñmoñmaëä santaptaù kaïcin märgasthaà våkñam äsädya, tatraiva prasuptaù | aträntare våkña-koöarän nirgatya sarpas tat-samépam ägataù | sa cäbhyantara-gatäà karpüra-puöikäm atilaulyäd abhakñayat | so'pi karkaöas tatraiva sthitaù san sarpa-präëän apäharata | brähmaëe'pi yävat prabuddhaù paçyati, tävat samépe måta-kåñëa-sarpo nija-pärçve karpüra-puöikopari sthitas tiñöhati | taà dåñövä vyacintayat—karkaöenäyaà hataù iti | prasanno bhütväbravéc ca—bhoù ! satyam abhihitaà mama mäträ yat puruñeëa ko'pi sahäyaù käryaù | naikäkinä gantavyam | yato mayä çraddhä-pürita-cetasä tad-vacanam anuñöhitaà tenähaà karkaöena sarva-vyäpädanäd rakñitaù | athavä sädhv idam ucyate—

kñéëaù çrayati çaçé ravim åddho vardhayati payasäà nätham | anye vipadi sahäyä dhaninäà çriyam anubhavanty anye ||95|| mantre térthe dvije deve daivajïe bheñaje gurau | yädåçé bhävanä yasya siddhir bhavati tädåçé ||96||

evam çrutvä suvarëasiddhis tam anujïäpya svagåhaà prati nivåttaù |

iti çré-viñëu-çarma-viracite païcatantre aparékñita-kärakaà näma païcamaà tantraà samäptam

||5||