atomi , molekuli i joni

Atomi, Molekuli i Joni

Kako {to vidovme prethodno, Kako {to vidovme prethodno, Atomite i molekulite se sostaven del od materijata. Atomite i molekulite se sostaven del od materijata. Ogromnata bila èlbata u{te od damne{ni vremiwa da se Ogromnata bila èlbata u{te od damne{ni vremiwa da se osoznae od {to e izgradena materijata i kakva e nejzinata osoznae od {to e izgradena materijata i kakva e nejzinata struktura.struktura.Ako pred 20tina godini be{e te{ko ili nevozmo`no da se Ako pred 20tina godini be{e te{ko ili nevozmo`no da se nabquduvaat atomite, denes postojat tehniki, kako nabquduvaat atomite, denes postojat tehniki, kako ScanningScanning Tunneling MicroscopeTunneling Microscopetehnika so koja moàt da se gledaat atomitehnika so koja moàt da se gledaat atomi

Scanning Tunneling Scanning Tunneling MicroscopyMicroscopy

Atomi od zlato atsorbirani na grafitGulaboski et al. J. Phys Chem. 2005

Atomi i MolekuliAtomi i Molekuli

AtomiAtomiNajmalata nedelliva Najmalata nedelliva

~esti~ka od eden hemiski ~esti~ka od eden hemiski element element

Mo`at da egzistiraat kako Mo`at da egzistiraat kako individualni edinki ili da individualni edinki ili da vlezat vo hemiska vlezat vo hemiska kombinacija kombinacija

MolekuliMolekuliSe kombinacija od pove}e Se kombinacija od pove}e

atomiatomi

Struktura na atomot i materijataStruktura na atomot i materijata-Istoriski pregled--Istoriski pregled-

Starogr~kite filozofi veruvale deka materijata se sostoi od sitni Starogr~kite filozofi veruvale deka materijata se sostoi od sitni nedelivi ~esti~ki nare~eni atominedelivi ~esti~ki nare~eni atomi (“ (“atomosatomos” -nedeliv)” -nedeliv)

Atomsko molekulska teorija na angli~anecotAtomsko molekulska teorija na angli~anecot Xon Dalton Xon Dalton (prva (prva polovina napolovina na XIXXIX vek) e prva teorija so sovremeni gledi{ta za vek) e prva teorija so sovremeni gledi{ta za materijata i atomitematerijata i atomite

Postulati:Postulati:

Materijata se sostoi od sitni, neuni{tivi i nedelivi ~esti~ki Materijata se sostoi od sitni, neuni{tivi i nedelivi ~esti~ki nare~eni atomi.nare~eni atomi.

Atomite na eden ist element se identi~ni.Atomite na eden ist element se identi~ni. Atomite na razli~nite elementi imaat razli~ni svojstva i razli~ni Atomite na razli~nite elementi imaat razli~ni svojstva i razli~ni

masi.masi. Hemiskite soedinenija se obrazuvaat so svrzuvawe na atomi na Hemiskite soedinenija se obrazuvaat so svrzuvawe na atomi na

razli~ni elementi.razli~ni elementi. Pri hemiskite reakcii doa|a do pregrupirawe na atomite i dobivawe Pri hemiskite reakcii doa|a do pregrupirawe na atomite i dobivawe

na novi supstanci. Pri toa nema nitu sozdavawe, nitu uni{tuvawe na novi supstanci. Pri toa nema nitu sozdavawe, nitu uni{tuvawe na atomite.na atomite.

Otkrivaweto na Strukturata na Atomot-e edna od najgolemite misterii, voop{to

Vtora polovina naVtora polovina na XIXXIX vek-vek-zna~ajni nastani {to dovele do otkrivaweto zna~ajni nastani {to dovele do otkrivaweto

na strukturata na atomitena strukturata na atomite 1877 god. 1877 god. Johnstone StoneyJohnstone Stoney, elektri~nata struja e sostavena , elektri~nata struja e sostavena

od sitni ~esti~ki nare~eni od sitni ~esti~ki nare~eni ELEKTRONIELEKTRONI koi se delovi od koi se delovi od atomot;atomot;

1895 god. germanskiot fizi~ar1895 god. germanskiot fizi~ar Wilhelm Konrad RondgenWilhelm Konrad Rondgen gi otkrivagi otkriva XX-zracite koi se nare~eni rendgenski zraci; 1896 god-zracite koi se nare~eni rendgenski zraci; 1896 god. . Henry Henry Becquerel-Becquerel-radioaktivnostradioaktivnost; ;

1897 god. 1897 god. J. ThomsonJ. Thomson-katodnite zraci se ~esti~ki so negativen -katodnite zraci se ~esti~ki so negativen elektri~en polne` (elektroni) ~ija masa e 1836 pati pomala od elektri~en polne` (elektroni) ~ija masa e 1836 pati pomala od masata na najlesnoto atomsko jadro-jadroto na vodorodotmasata na najlesnoto atomsko jadro-jadroto na vodorodot;;

1908 1908 godgod. . novozelandskiotnovozelandskiot fizi~arfizi~ar Ernest RutherfodErnest Rutherfod utvrdil deka utvrdil deka radioaktivnoto zra~eweradioaktivnoto zra~ewe se sostoi od se sostoi od ((heliumovi jadraheliumovi jadra) ) ii (struja od elektroni) zraci;(struja od elektroni) zraci;

1909 god1909 god. . R. A. Millikan-R. A. Millikan-polne`otpolne`ot na elektronot iznesuva na elektronot iznesuva 1,602 1,602 1010-19-19 C ( C (kulonikuloni).). Ova koli~estvo elektri~estvo se smeta za Ova koli~estvo elektri~estvo se smeta za edine~en elektri~en polne`;edine~en elektri~en polne`;

1919 god.1919 god. RutherfodRutherfod: : so bombardirawe na atomi od azot soso bombardirawe na atomi od azot so ~esti~ki se obrazuvaat vodorodni jadra, nare~eni ~esti~ki se obrazuvaat vodorodni jadra, nare~eni PROTONIPROTONI; ;

1932 god.1932 god. James ChadwickJames Chadwick - -vo atomskoto jadro postojat ~esti~ki vo atomskoto jadro postojat ~esti~ki koi nemaat polne` i se nare~eni koi nemaat polne` i se nare~eni NEUTRONINEUTRONI. .

RadioaktivnostRadioaktivnost-fenomen {to enormno -fenomen {to enormno pridonesuva za otkrivawe na strukturata pridonesuva za otkrivawe na strukturata

na atomitena atomite

Radioaktivnost - e spontana emisija na zra~ewe od jadrata na nekoi hemiski elementi

Razdvojuvawe na , . i zraci

Alfa zraci-jadra na helium-sostaveni od dva protoni i dva neutroni

Beta-elektroni so golema energija

Gama-energija {to se osloboduva pri premin od edna vo druga nuklearna sostojba

RaRa226226 Rn222 + He Rn222 + He44(())

Vidovi na zra~ewe

Eskperimentot na RutherfordRutherfordNajbitniot eksperiment {to dovel Najbitniot eksperiment {to dovel do otkrivawe na strukturata na atomotdo otkrivawe na strukturata na atomot

Rutherford izvel eksperiment vo koj na patot na izvor od alfa zraci stavil par~e od zlato i so pomo{ na mikroskopstaven zad povr{inata na metalot nabquduval {to se slu~uvalo so prvobitnite alfa zraci koi pa|ale na povr{inata od zlatoto-dali tie bile odbieni pod nekoj agolili pak go zadràle svojot pravec. Toj zabeleàl deka najgolem del od alfa zracite (pozitivni ~esti~ki)ne go smenile svojot pravec, {to impliciralo deka pozitivnite zraci bez problem pominuvale niz atomite na zlato na metalnata folija, a samo mal del od zracite bile odbieni i go smenile pravecot. Zaklu~ok: delot od koj se odbivaat pozitivnite alfa ~esti~ki mora da e pozitiven, i toj del od atomot e mnogu mnogu mal!

Izvor na zraci

Podvièn mikroskop Zlatna

plo~ka

zlato

jadro

Prostor kade se dvi`at elektronite

Izvor na alfa zraci

Atomot generalno gledano e “prazen” Atomot generalno gledano e “prazen” prostorprostor

Celiot pozitiven polne` i skoro Celiot pozitiven polne` i skoro celokupnata masa e smestena vo celokupnata masa e smestena vo mnogu mal prostor nare~en jadro. mnogu mal prostor nare~en jadro.

Elektronite se smesteni vo eden Elektronite se smesteni vo eden takanare~en elektronski oblak {to go takanare~en elektronski oblak {to go opkru`uva jadrotoopkru`uva jadroto

Rutherford-ov model za atomotGlavni zaklu~oci

Atomot se Atomot se sostoi sostoi

(glavno) od(glavno) od

protoniprotoni neutronineutroni elektronielektroni

ProtoniProtoni

-se smesteni vo jadroto-se smesteni vo jadroto– relativen polne` +1relativen polne` +1– relativna masa od 1.0073 relativna masa od 1.0073

amuamu neutronineutroni– -se smesteni vo jadroto-se smesteni vo jadroto– -Nemaat polne`-Nemaat polne`– -relativna masa od 1.0087 -relativna masa od 1.0087

amuamu elektronielektroni

– Se smesteni vo elektronskata Se smesteni vo elektronskata obvivkaobvivka

– relativen polne` -1relativen polne` -1– relativna masa od 0.00055 relativna masa od 0.00055

amuamu

^esti ~ka Masa Pol ne

proton 1,6726 10-27 kg + 1,602 10-19 C

neutron 1,6749 10-27 kg 0

el ektron 9,109 10-31 kg -1,602 10-19 C

Golemina na jadroto vo odnos Golemina na jadroto vo odnos na atomotna atomot

Ako jadroto ima dijametar 1 cm,

toga{ dijametarot na atomot ke bide 2.5 km.

Skoro celata masa na atomot e koncentrirana vo atomskoto jadro.

Gustinata na atomskoto jadro e okolu 1014 g/cm3.

(1 cm3 ispolnet so atomski jadra bi te`el okolu 100 milioni toni!!)

Niels Bohr

Vrz baza na eksperimentite na Rutheford, Bohr ja razvil prvatasovremena teorija za strukturata na atomot

Planetaren model na Atom

-Atomsko jadro- “Sonce“-vo koe se smesteni protonite i neutronite-Orbiti-pateki po koi kru`at -planetite-t.e. Elektronite

Modelot na Bohr bil vo toa vreme vizuelno dobar, ama...neodr`liv. Eve zo{to:

-sekoja ~esti~ka (pa i elektronot) {to se dvi`i, postepeno gubi od svojata energija, i eden moment-treba da padne vo jadroto-

-Posledicata od toa bi bila-Kolaps na atomot, a toa ne se slu~uva vo prirodata

Denes postoi Sovremenata teroija za strukturata na atomot, razviena vo 20tite godini

na minatiot vek-Kvantnomehani~ka teorijaSpored nea-atomot e sostaven od: -Jadro-vo koe se smesteni protoni, neutroni i u{te |avol i pol ~esti~ki od poznat i nepoznat vid...

-Elektronska obvivka, vo koja sostojbata na elektronite e opredelenapreku ~etiri kvantni broja. Glavnite zaklu~oci na kvantno-mehani~kata teorija se:-elektronite se smesteni vo energetski nivoa i sekoj elektron ima to~no opredelena energija. -Za da se napravi premin na elektronot od edno na drugo nivo potrebno e da se dovede koli~estvo na energija {to odgovara na razlikata vo energiite pome|u tie dve energetski nivoa.-ne postojat dva elektroni vo eden ist atom koi {to imaat ident~na energija-toa zna~i deka-vo eden ist atom site elektroni se razli~ni!!!-Za ovaa tema vo narednite lekcii pove}e...

ZapamtiZapamti: vo nivnata : vo nivnata osnovna sostojba osnovna sostojba site atomi sesite atomi seelektroneutralni, t.eelektroneutralni, t.evo elektroneutralnite atomi, vo elektroneutralnite atomi, brojot na protoni vo brojot na protoni vo jadroto e sekoga{ ednakov so brojot na elektronite jadroto e sekoga{ ednakov so brojot na elektronite vo obvivkata vo obvivkata

A {to }e se slu~i koga eden atom }e ispu{ti, ili }e dobie eden elektron?-toga{ se dobivaat naelektrizirani atomi ili grupa od atomi nare~eni JONIjonite koi imaat pozitiven neto polne` se nare~eniKATJONI-primer Na+, Li+, NH4

+, Fe3+, U6+...jonite koi imaat negativen neto polne` se nare~eniANJONI-primer Cl-, NO3

-, PO43-, ...

Atom na Natrium vo osnovna sosotjba katjon na Na1+

Hemiski elementi, izotopi, atomska masa...

Sekoj atom od bilo koj hemiski element si ima sopstveno ime i simbol

-Simbolot naj~esto e kratenka od latinskoto ili gr~koto ime na elementot, ili pak

-kratenka od imeto na toj {to go otkril hemiskiot element, ili od nekoj zaslu`en nau~nik, zemja na poteklo, mineral...

Primer: Natrium- Na; Thalium- Tl; Einstainium- Es; Polonium- Po; Bohr- B, Europium-Eu…

Vkupno se poznati do sega 118 hemiski elementi, vo te~na cvrsta i gasovita agregatnaSostojba. Mnogu od niv se ve{ta~ki.

-U{te kolku }e bidat sintetizirani? ...

Glavni karakteristiki na atomite seAtomskiAtomski (reden) brojbroj, Z (Z (iliili A) A)

a toa e brojot na protonite vo atomskoto jadro

ili pak brojot na elektronite vo elektronskata obvivka na neutralen atom

toa e redniot broj na sekoj element vo periodniot sistem na elementite

Masen brojMasen broj, , MMe e vkupniot broj na protoni ivkupniot broj na protoni i neutroni vo jadroto na sekoj neutroni vo jadroto na sekoj atom atom (tie ja opredeluvaat skoro (tie ja opredeluvaat skoro celokupnata masa na sekoj celokupnata masa na sekoj atom)atom)

Na2311Atomski broj

Masen broj

Ima slu~ai da atomot na eden ist hemiski Ima slu~ai da atomot na eden ist hemiski element vo jadroto ima ist broj na protoni, a element vo jadroto ima ist broj na protoni, a razli~en broj na neutroni. Takvite atomi se razli~en broj na neutroni. Takvite atomi se nare~eninare~eni IZOTOPIIZOTOPI}e gi razlikuvame po toa {to imaat ist

atomski (reden) broj, a razli~en masen broj H1

1 H21 H3

1

protium deuterium tritium

Ra22888

Th22890Ac228

89

Atomite, pak, (koi pripa|aat na na razli~ni elementi) koi imaat ist masen a razli~en atomski broj se narekuvaat IZOBARI.

Kolku neutroni ima radioaktivniot izotop na jaglerod 14C, ako se znae deka negoviot atomski broj e 6?

6, 8, ili...

Pra{awe:

Relativna atomska masaRelativna atomska masa Edinicata za merewe na masite na atomite se narekuva Edinicata za merewe na masite na atomite se narekuva atomska atomska

edinica za masa. edinica za masa. Atomskata edinica za masa Atomskata edinica za masa se definira kakose definira kako edna dvanaesettina edna dvanaesettina

od masata na atomot na jaglerodod masata na atomot na jaglerod Simbolot na Simbolot na atomskata edinica za masa eatomskata edinica za masa e uu..

- - masa na eden atom jaglerod so masen broj masa na eden atom jaglerod so masen broj AA = = 12. 12.

Vrednosta na atomskata edinica za masa izrazena vo grami eVrednosta na atomskata edinica za masa izrazena vo grami e uu = 1,992 = 1,992 10 10-24-24 g g

Relativna atomska masa (Relativna atomska masa (AArr) e broj koj poka`uva kolku pati ) e broj koj poka`uva kolku pati masata na nekoj atom e pogolema od atomskata edinica masata na nekoj atom e pogolema od atomskata edinica

za masa.za masa.

AArr-bezdimenzionalna veli~ina.-bezdimenzionalna veli~ina. Elementite vo prirodata se javuvaat kako smesi od izotopi. Spored Elementite vo prirodata se javuvaat kako smesi od izotopi. Spored

toa, relativnata atomska masa na nekoj element e prose~na toa, relativnata atomska masa na nekoj element e prose~na relativna atomska masa na site izotopi {to vleguvaat vo sostavot relativna atomska masa na site izotopi {to vleguvaat vo sostavot na elementot.na elementot.

xxii-koli~inski udel na izotopot-koli~inski udel na izotopot iiEE

C)(12

1 126mu

C)(126m

u

mA

(E))E(r

i

irir E)()E( AxA

C.126

Relativna molekulska masa-se sre}ava kaj Relativna molekulska masa-se sre}ava kaj molekulitemolekulite

Relativnata molekulska masa Relativnata molekulska masa ((MMrr) ) e zbir od e zbir od relativnite atomski masi na elementite, {to relativnite atomski masi na elementite, {to

vleguvaat vo sostavot na opredelena vleguvaat vo sostavot na opredelena molekula (formulskata edinka), pomno`eni molekula (formulskata edinka), pomno`eni

po soodvetnite stehiometriski indeksi.po soodvetnite stehiometriski indeksi.

Primer:Primer:

MMrr(CO(CO22) = ) = AArr(C) + 2(C) + 2AArr(O) = 12 + 2x16 = 44(O) = 12 + 2x16 = 44

MMrr(H(H22O) = 2O) = 2AArr(H) + (H) + AArr(O)=2x1 + 16 = 18(O)=2x1 + 16 = 18

AArr(H) = 1(H) = 1

AArr(C) = 12(C) = 12

AArr(O) = 16(O) = 16

Ovie podatoci Ovie podatoci gi gledame i gi gledame i gi zemame gi zemame od periodniotod periodniotsistemsistem

Koncept zaKoncept zaKoli~estvo supstancaKoli~estvo supstanca

Fizi~kata veli~ina koli~estvo supstanca (n) e edna od najzna~ajnite veli~ini vo hemijata. Koli~estvoto supstanca e veli~ina {to go pokaùva brojot (mnoèstvoto) na ist vid edinki vo odreden sistem.

Veli~inata koli~estvo supstanca dava odgovor na pra{aweto: “Kolku ima od nekoja supstanca?”.

Primeri: Vo tawirot ima tri jabolka; Vo u~ilnicata ima 39 studenti; Vo ~a{ata so voda ima 7 1024 molekuli voda.

Edinicata na fizi~kata veli~inata koli~estvo supstanca e mol (mol).

Eden mol e koli~estvo supstanca {to sodrì ist broj edinki kolku {to ima atomi jaglerod vo masa od 12 grama12C.

Edinkite moè da bidat atomi, molekuli, joni, elekroni, ili proizvolni grupacii od ~esti~ki koi ne mora samostojno da postojat.

Brojot na edinki {to se sodr`at vo 1 mol koli~estvo supstanca e 6,022045 1023.

Ovoj broj ja opredeluva brojnata vrednost na Avogadrovata konstanta, NA.

NA = 6,022045 1023/mol ili NA = 6,022045 1023 mol-1.

Brojnata vrednost na Avogadrovata konstanta se vika Avogadrov broj.

Avogadrov broj = 6,022 1023

Kolku e golem avogadroviot broj? OOOoogromen!!!600 miljardi trilioni atomi!!! Ako site gra|ani na SAD (300 milioni) brojat po 12

~asa dnevno, broej}i eden atom vo sekunda, 365 dena vo godinata, toga{ }e im trebaat okolu 127 milioni godini da gi

izbrojat na primer molekulite na voda vo eden mol na voda (t.e. vo 18 g voda)!!!

Vnimanie! Avogadrova konstanta i Avogadrov broj ne e isto!Avogadrovata konstanta e veli~ina so edinica mol-1, a Avogadroviot

broj e bezdimenzionalna veli~ina.

1 mol koli~estvo supstanca sodr`i ist broj definirani edinki kolku {to iznesuva brojnata vrednost na Avogadrovata

konstanta.

Molarna masaMolarna masa• Masata na eden mol definirani edinki pretstavuva molarna masa na

opredelenite edinki, M.

• Edinici na molarnata masa se [M] = kg mol-1.

Molarnata masa na opredelen element izrazena vo edinici g mol-1 brojno e ednakva so relativnata atomska masa na

elementot, Ar:

M(element) = Ar g mol-1

Primer: M(O) = 15.999 g mol-1, M(H) = 1.008 g mol-1, M(C) = 12,011 g mol-1

Molarnata masa na opredeleno soedinenie izrazena vo edinici g mol-1 brojno e ednakva so relativnata molekulska masa na

soedinenieto, Mr :

M(soedinenie) = Mr g mol-1

Primer: M(H2O) = 18.015 g mol-1, M(CO2) = 44.009 g mol-1, M(CuO) = 79,539 g mol-1

Vrska pome|u koli~estvoto supstanca, masata i Vrska pome|u koli~estvoto supstanca, masata i brojot na edinki vo sistemotbrojot na edinki vo sistemot

• Masata na 1 mol opredeleni edinki (B) e molarna masa na tie edinki, M(B). Spored toa, odnosot na opredelena masa od edinkite m(B) i nivnata molarna masa M(B) e ednakov na brojot na molovi, odnosno na koli~estvoto na opredelenata supstanca n(B).

• 1 mol koli~estvo supstanca sodr`i Avogadrov broj edinki, ili onolku edinki kolku {to iznesuva brojnata vrednost na Avogadrovata konstanta NA. Spored toa, odnosot na opredelen broj edinki od supstancata N(B) i Avogadrovata konstanta e ednakov na brojot na molovi, odnosno na koli~estvoto na opredelenata supstanca n(B).

• So kombinacija na dvete gorni ravenki se dobiva nova ravenka koja ja definira relacijata pome|u masata i brojot na edinki na opredelena supstanca so poznata molarna masa.

)B(

)B()B(

M

mn

A

)B()B(

N

Nn

A

)B(

(B)

)B(

N

N

M

m

Primeri za masi na eden mol od nekolku razli~ni supstanciSulfur, Jaglerod, `iva, i `elezo

Pra{awa?

Perioden sistem na Perioden sistem na elementiteelementite

Istoriski pregledIstoriski pregledOtkako bile otkrieni dovolen broj na hemiski elementi, Otkako bile otkrieni dovolen broj na hemiski elementi,

nau~nicite po~nale da razmisluvaat kako tie nau~nicite po~nale da razmisluvaat kako tie elementi da gi klasificiraat i sistematiziraat. elementi da gi klasificiraat i sistematiziraat. Postoele opredeleni svojstva kaj razli~nite elementi Postoele opredeleni svojstva kaj razli~nite elementi koi bile mnogu sli~ni, pa po~nalo da se upotrebuva koi bile mnogu sli~ni, pa po~nalo da se upotrebuva terminot-periodi~nost vo svojstvata na elementiteterminot-periodi~nost vo svojstvata na elementite

Newlands - Newlands - predlo`il vo predlo`il vo 1864 – -1864 – -Zakon na oktavi – Zakon na oktavi –

-svojstvata na elementite se povtoruvaat posle sekoj -svojstvata na elementite se povtoruvaat posle sekoj osmi elementosmi element

Dmitri Mendeleev - Dmitri Mendeleev - ruski nau~nikruski nau~nik

1869 – 1869 – periodi~en zakon - mu periodi~en zakon - mu ovozmo`il ovozmo`il da gi da gi predvidi svojstvata na predvidi svojstvata na

dotoga{ nepoznatite dotoga{ nepoznatite elementi. elementi.

Mendeleev uvidel deka Mendeleev uvidel deka

svojstvata na svojstvata na

elementite periodi~no se elementite periodi~no se menuvaat menuvaat posle opredelen broj posle opredelen broj na atomi na atomi

Elementite vo periodniot sistemElementite vo periodniot sistemse podredeni se podredeni spored zgolemuvaweto na nivnitespored zgolemuvaweto na nivniteAtomski masiAtomski masi

Elementi {to nedostasuvaat se so maseni broevi: 44, 68, 72, i 100 amu

Perioden Sistem na Perioden Sistem na MendeleevMendeleev

Svojstva na Svojstva na “Ekasilicon“Ekasilicon”-predviden a ”-predviden a toga{ nepoznat element (sega toga{ nepoznat element (sega

Germanium)Germanium)Predvieni

svojstva naOtkrieni

svojstva na

Moderen Perioden SistemModeren Perioden SistemMoseley, Henry Gwyn JeffreysMoseley, Henry Gwyn Jeffreys

1887–1915, 1887–1915,

--Gi studiral soodnosite na liniskite spektri na razni Gi studiral soodnosite na liniskite spektri na razni elementi elementi

-gi opredelili ATOMSKITE BROEVI od frekvenciite na -gi opredelili ATOMSKITE BROEVI od frekvenciite na vibraciite na vibraciite na XX-zracite emitirani od sekoj element.-zracite emitirani od sekoj element.

-Moseley -Moseley utvrdil deka svojstvata na elementite glavno utvrdil deka svojstvata na elementite glavno se zavisat od atomskiot broj.se zavisat od atomskiot broj.

--toa ja objasnilo malata razlika so rabotata na toa ja objasnilo malata razlika so rabotata na Mendeleeviot perioden sistem, kade Mendeleev gi Mendeleeviot perioden sistem, kade Mendeleev gi koristel atomskite masikoristel atomskite masi

I A II A III B IV B V B VI B VII B VIII B I B II B III A IV A V A VI A VII A VIII A1 1 2

1 H H He1.008 1.008 4.0026

3 4 5 6 7 8 9 10

2 Li Be B C N O F Ne6.939 9.0122 10.811 12.011 14.007 15.999 18.998 20.183

11 12 13 14 15 16 17 18

3 Na Mg Al Si P S Cl Ar22.99 24.312 26.982 28.086 30.974 32.064 35.453 39.948

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

4 K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr39.102 40.08 44.956 47.89 50.942 51.996 54.938 55.847 58.932 58.71 63.54 65.37 69.72 72.59 74.922 78.96 79.909 83.8

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe85.468 87.62 88.906 91.224 92.906 95.94 * 98 101.07 102.91 106.42 107.9 112.41 114.82 118.71 121.75 127.61 126.9 131.29

55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86

6 Cs Ba **La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn132.91 137.33 138.91 178.49 180.95 183.85 186.21 190.2 192.22 195.08 196.97 200.29 204.38 207.2 208.98 * 209 * 210 * 222

87 88 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 118

7 Fr Ra ***Ac Rf Ha Sg Ns Hs Mt Uun Uuu Uub Uut Uuq Uup Uuh Uuo* 223 226.03 227.03 * 261 * 262 * 263 * 262 * 265 * 268 * 269 * 272 * 277 *284 *285 *288 *292 *294

Based on symbols used by ACS S.M.Condren 2007

58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

* Designates that **Lanthanum Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Luall isotopes are Series 140.12 140.91 144.24 * 145 150.36 151.96 157.25 158.93 162.51 164.93 167.26 168.93 173.04 174.97

radioactive 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103

*** Actinium Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Series 232.04 231.04 238.03 237.05 * 244 * 243 * 247 * 247 * 251 * 252 * 257 * 258 * 259 * 260

Periodic Table of theElements

Periodic Table of the Elements-Periodic Table of the Elements-elementite se podredeni spored atomskiot broj 118 elementielementite se podredeni spored atomskiot broj 118 elementi

Organizacija na Organizacija na Periodniot SistemPeriodniot Sistem

periodi -horizontalni redoviperiodi -horizontalni redoviI A II A III B IV B V B VI B VII B VIII B I B II B III A IV A V A VI A VII A VIII A1 1 2

1 H H He1.008 1.008 4.0026

3 4 5 6 7 8 9 10

2 Li Be B C N O F Ne6.939 9.0122 10.811 12.011 14.007 15.999 18.998 20.183

11 12 13 14 15 16 17 18

3 Na Mg Al Si P S Cl Ar22.99 24.312 26.982 28.086 30.974 32.064 35.453 39.948

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36


37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54


55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86


87 88 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 118



58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71


radioactive 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103



GRUPI

VERTIKALNI

Struktura na periodniot sistemStruktura na periodniot sistem

Sedum horizontalni nizi-Sedum horizontalni nizi-periodi.periodi. Osum vertikalni koloniOsum vertikalni koloni-grupi.-grupi. Sekoja grupa se sostoi od dve podgrupi: podgrupa Sekoja grupa se sostoi od dve podgrupi: podgrupa AA i i BB (A(A-glavna -glavna

podgrupa, podgrupa, BB-sporedna podgrupa);-sporedna podgrupa);– VIII-BVIII-B grupa e nare~ena grupa e nare~ena nulta grupanulta grupa (inertni gasovi). (inertni gasovi).

Na levata strana-tipi~ni metaliNa levata strana-tipi~ni metali Na desnata strana-tipi~ni nemetaliNa desnata strana-tipi~ni nemetali Elementite vo ramkite na edna grupa imaat sli~ni svojstva zaradi Elementite vo ramkite na edna grupa imaat sli~ni svojstva zaradi

identi~nite tipovi na valentni elektroni.identi~nite tipovi na valentni elektroni. Maksimalnata vrednost na oksidaciskiot broj (valentnosta) se sovpa|Maksimalnata vrednost na oksidaciskiot broj (valentnosta) se sovpa|

a so brojot na grupata.a so brojot na grupata.

I A II A III B IV B V B VI B VII B VIII B I B II B III A IV A V A VI A VII A VIII A1 1 2

1 H H He1.008 1.008 4.0026

3 4 5 6 7 8 9 10

2 Li Be B C N O F Ne6.939 9.0122 10.811 12.011 14.007 15.999 18.998 20.183

11 12 13 14 15 16 17 18

3 Na Mg Al Si P S Cl Ar22.99 24.312 26.982 28.086 30.974 32.064 35.453 39.948

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36


37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54


55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86


87 88 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 118



58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71


radioactive 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103



Imiwa na pooddelnite Imiwa na pooddelnite familiifamilii

Group IAGroup IA alkalni metalialkalni metali

Group IIAGroup IIA zemjoalkalni metalizemjoalkalni metali

Group VIIAGroup VIIA halogeni elementihalogeni elementi

Group VIIIAGroup VIIIA plemeniti gasoviplemeniti gasovi

Preodni metaliPreodni metali

vnatre{ni preodni metalivnatre{ni preodni metali Lantanidi (retki zemji)Lantanidi (retki zemji) Aktinidi (serija na trans-uraniumi)Aktinidi (serija na trans-uraniumi)

Vidovi na Hemiski ElementiVidovi na Hemiski Elementi

metalimetali

nemetalinemetali

metaloidi - metaloidi - semimetalisemimetali

Cs

Hg Fe

BrC

Elementi, Soedinenija, i Elementi, Soedinenija, i Hemiski FormuliHemiski Formuli

Elementi Mo`at da postojat kako poedine~ni

atomi ili kako molekuli Soedinenija -se kombinacija od dva ili

pove}e elementi Sostavot na soedinenijata se izrazuva

preku hemiski formuli

Vidovi na hemiski formuli

-Empiriski i molekularni formuli -ni pokaùvaat od koi elementi i vo kakov odnos na tie elementi e sostaveno opredeleno soedinenie; Empiriskata formula ni go dava najmaliot odnos na elementite vo edno soedinenie, dodeka Molekularnata formula ni go kaùva to~niot odnos na tie elementi -strukturni-ni ja pokaùvaat strukturata na edno soedinenie

Empiriska formula

Strukturna formula

Primer:C6H6 e MolekularnaFormula naBenzen (vistinskiot odnosna C i H vo ova soedinenie e 6:6).Empiriskata formulapak, na benzen }e bideCH

Hemiski formuli-Kakva informacija ni dava molekularnata hemiskata formula?-kvalitativna-od koi elementi e sostaveno edno soedinenie i-kvantitativna-kolkav e brojot na atomite od sekoj element vo toa soedinenie

HH22OO

vodavoda

NHNH33

amoniakamoniakNONO

azot monoksidazot monoksidCOCO

jaglerod monoksidjaglerod monoksid

CSCS22

jaglerod disulfidjaglerod disulfid

SOSO33

sulfur trioksidsulfur trioksid

CClCCl44

jaglerod tetrahloridjaglerod tetrahlorid

PClPCl55

fosfor pentahloridfosfor pentahlorid

SFSF66

sulfur hexafluoridsulfur hexafluorid

H-simbol za vodorodO-simbol za kislorod2-stehiometriski indeks

Hemiskata formula nudi:Hemiskata formula nudi:– kvalitativnikvalitativni i i – kvantitativnikvantitativni informacii za hemiskoto soedinenie. informacii za hemiskoto soedinenie.

Primer: Primer: HH22OO22; ; – Kvalitativni informacii:Kvalitativni informacii: Soedinenieto vodorod peroksid e izgradeno Soedinenieto vodorod peroksid e izgradeno

od vodorod i kislorod. od vodorod i kislorod. – Kvantitativni informaciiKvantitativni informacii: Edna molekula vodorod peroksid sodrì : Edna molekula vodorod peroksid sodrì

dva atomi vodorod i dva atomi kislorod. Odnosot na koli~estvata dva atomi vodorod i dva atomi kislorod. Odnosot na koli~estvata na vodorodot i kislorodot e opredelen od odnosot na na vodorodot i kislorodot e opredelen od odnosot na stehimetriskite indeksi i iznesuva 2 : 2. Ovie kvantitativni stehimetriskite indeksi i iznesuva 2 : 2. Ovie kvantitativni informacii moàt da se prikaàt i vo oblik na matemati~ki formuli.informacii moàt da se prikaàt i vo oblik na matemati~ki formuli.

12

2

)(

)(

1

2

)(

)(

1

2

)(

)(

22

22

On

Hn

OHn

On

OHn

HnEdna molekula vodorod peroksid sodrì dva atomi vodorod.

Edna molekula vodorod peroksid sodrì dva atomi kislorod.

Odnosot na koli~estvata na vodorodot i kislorodot e opredelen od odnosot na stehimetriskite indeksi i iznesuva 2 : 2.

Za da znaeme kako da gi napi{eme hemiskite formuli Za da znaeme kako da gi napi{eme hemiskite formuli za opredeleni soedinenija, potrebno e da znaeme {to za opredeleni soedinenija, potrebno e da znaeme {to

e toa e toa Valanentnost = polne` na joniteValanentnost = polne` na jonite

Valentnosta na nekoj atom e opredelena od brojot na elektroni {to atomot gi anga`ira za

obrazuvawe na hemiski vrski. Pravila pri pi{uvawe na hemiskite formuli naPravila pri pi{uvawe na hemiskite formuli na

soedinenijatasoedinenijata

Metalite obi~no formiraat pozitivni monoatomski Metalite obi~no formiraat pozitivni monoatomski jonijoni

nemetalite glavno formiraat negativni monatomski nemetalite glavno formiraat negativni monatomski jonijoni

GrupaGrupa IA IA => => +1+1

GrupaGrupa IIA IIA => => +2+2

Valentnost na Metalnite JoniValentnost na Metalnite Joni

Maksimalnata pozitivna valentnost na metalnite Maksimalnata pozitivna valentnost na metalnite joni e ednakva na Grupa A #joni e ednakva na Grupa A #

Valentnost na nemetalnite JoniValentnost na nemetalnite Joni

Monatomski JoniMonatomski Joni

Grupa Grupa VIAVIA => -2=> -2

Grupa Grupa VIIAVIIA => -1=> -1

Maksimalnata negativna valentnost na anjonite eMaksimalnata negativna valentnost na anjonite e

(8 - Grupa A #)(8 - Grupa A #)

Soedinenijata se elektroneutralni, odnosnoZbirot na proizvodite od oksidaciskite

broevi i stehimetriskite indeksi na elementite vo edno soedinenie e ednakov na nula.

Primer: +3 + 3(-1) = +3 - 3 = 0

1

3

3

FAl

Naj~esti tipovi na Soedinenija i Naj~esti tipovi na Soedinenija i Pravila za ~itawe na soedinenijataPravila za ~itawe na soedinenijata::1. Oksidi – se soedinenija na elementite so kislorodot.

Vo oksidite, valentnosta na kislorodot e -2;-Oksidaciskata sostojba na metalite od prvata grupa (alkalnitemetali) e sekoga{ +1;

-Oksidaciskata sostojba na metalite od vtorata grupa (zemnoalkalnite metali) e sekoga{ +2;

-Ako elementot {to gradi oksid ima edna valentnost, toga{negovata valentnost ne mora da se ~ita, bidej}i taa se podrazbira:-Vo slu~aj da elementot {to gradi oksid ima pove}e valentni sostojbi,toga{ mora da se naglasi i negovata valentnost

Prvo se ~ita imeto na elementot, se kaùva negovata valentnosti na kraj se dodava zborot oksid:

Primer: CaO kalcium oksid; Na2O –natrium oksid;FeO èlezo (II) oksid; Fe2O3 èlezo (III) oksid;CO jalgerod II oksid (jaglerod monoksid); CO2 jagledor IV oksid (jaglerod dioksid)

-

Hidroksidi –se soedinenija na metalite so OH- grupata.

-Vo hidroksidite, polneòt na OH grupata e sekoga{ -1.

-Imiwata se ~itaat taka {to prvo se kaùva imeto na metalot, potoa negovata valentnost i na krajot se dodava zborot hidroksid.

Primer: NaOH natrium hidroksid; Mg(OH)2 magnezium hidroksid;

Fe(OH)2 èlezo II hidroksid; Fe(OH)3 èlezo III hidroksid

U(OH)6 uranium VI hidroksid

A. Bezkislorodni kiselini –se kiselini {to ne sodr`at kislorod vo svojot sostav

-Imiwata na ovie kiselini se dobivaat koga na imeto na elementot {to ja gradi kiselinata se dodava terminot -IDNA KISELINA (ili -OVODORODNA KISELINA);

Primer: Bezkislorodna kiselina na Hlor }e se vika hlorIDNA ili hlorOVODORODNA KISELINA, a hemiskata formula e HCl;HCl e kiselina {to disociruva vo voda i pritoa dava

HCl = H+ + Cl- ; Kiselinskiot ostatok Cl- se narekuva HLORID (nastavkata e ID);

HF fluorIDNA kiselina HF = H+ + F- ; F- e fluorID

H2S sulfIDNA kiselina H2S = 2H+ + S2- ; S2- e SULFID;

HCN e CIJANIDNA kiselina: HCN = H+ + CN- ; CN- CIJANID

Kiselini –se soedinenija {to vo voda disociraat i davaat H+ (vodoroden proton) kako katjon i kiselinski ostatok kako anjonPrimer: HA = H+ + A-

Pravilo: Vo kiselinite valentnosta na vodorodot e sekoga{ +1

B. Kislorodni kiselini -se kiselini {to pokraj vodorod i nekoj drug element, sodr`at i kislorod

Pravilo 1: Imeto na osnovnata kislorodna kiselina nasekoj element se dobivakoga na imeto na elementot {to ja gradi kiselinata se dodadenastavkata -ATNA KISELINA (ili –-NA ili –-OVA KISELINA)

Primer: Osnovnata kislorodna kiselina na HLOR ima formula

HClO3 i se vika HLORATNA KISELINA (ili HLORNA kiselina)

HClO3 disocira vo voda i pri toa se dobiva:

HClO3 = H+ + ClO3- ;

Kiselinskiot ostatok (anjonot) ClO3- se narekuva

HLORAT

Osnovnata kiselina na azot e HNO3 Nitratna kiselina (opasna)

Osnovna kiselina na sulfurot e

H2SO4 Sulfatna kiselina (opasna)

Osnovnata kiselina na hromot e

H2CrO4 hromatna kiselina (opasna)

H3PO4 fosfatna kiselina

Pra{awe: Napi{ete gi i imenuvajte gi osnovnite kislorodni kiselinina Se, Te, F, I, Br ako se znae deka Se i Te se vo ista grupa vo periodniot sistem so sulfur, a F, I i Br vo ista grupa so Cl

Pravilo broj 2 za nomenklatura na Pravilo broj 2 za nomenklatura na Osnovnite kislorodni kiseliniOsnovnite kislorodni kiselini::

• HClOHClO33 hlorhlornana kiselina kiselina • HIOHIO33 jodjodnana kiselina kiselina• HBrOHBrO33 brombromnana kiselina kiselina, , • HH22SOSO44 sulfursulfurnana kiselina kiselina• HH22SeOSeO44 selenselenovaova kiselina kiselina, , • HH66TeOTeO66 telurtelurnana kiselina kiselina• HNOHNO33 azotazotnana kiselina, kiselina, • HH33POPO44 fosforfosfornana kiselina kiselina• HH33AsOAsO44 arsenarsenovaova kiselina kiselina, , • HH33SbOSbO44 antimonantimonovaova kiselina kiselina• HH22COCO33 jaglerodjaglerodnana kiselina kiselina, , • HH44SiOSiO44 siliciumsiliciumovaova kiselina kiselina• HH22SnOSnO33 kalajkalajnana kiselina, kiselina, • HH33BOBO33 borbornana kiselina kiselina• HH22CrOCrO44 hromhromnana kiselina, kiselina, • HH22MnOMnO44 manganmanganovaova kiselina kiselina

Nazivite na osnovnite kislorodni kiselni se formiraat od imeto na elementot {to ja gradi kiselinata, pri {to se dodava nastavka na ili ova.

Vnimanie! Imeto na kiselinata i zborot “kiselina” se pi{uvaat razdvoeno.

Kislorodnite kiselini koi imaat eden kisloroden atom pove}e od osnovnata kislorodna kiselina go dobivaat prefiksot –PER pred imeto na osnovnata kislorodna kiselina

Primer: HClO3 be{e osnovna kiselina na hlorot-HLORATNA (ili HLORNA) KISELINA

HClO4 se vika PERHLORATNA ili PERHLORNA KISELINA

Kiselinskiot ostatok od perhloratnata kiselina e ClO4-

i se narekuva perhlorat:

Vnimanie: Mnogu opasna kiselina!!!

Kislorodnite kiselini koi imaat eden kisloroden atom pomalku od osnovnata kislorodna kiselina dobivaat nastavka ITNA (ili ESTA) KISELINA kon imeto na elementot {to ja formira kiselina

Primer: HClO3 be{e osnovna kiselina na hlorotHLORATNA (HLORNA) KISELINA HClO2 se vika HLORITNA ili

HLORESTA KISELINA

Kiselinskiot ostatok od hloritnata kiselina e ClO2-

i se narekuva hlorit.

Soli se soedinenija {to se dobivaat pri reakcija na kiselinite i bazite.

Vo solite u~estvuvaat metalnite joni od bazite i kiselinskite ostatociod kiselinite

Nomenklatura

Primer: AgCl srebro nitrat

FeCl2 `elezo II hlorid

Ca(NO3)2 kalcium nitrat

Y(ClO4)3 itrium III perhlorat

Na2SO4 natrium sulfat

(NH4)2S amonium sulfid

E sega, obratna situacija:kako }e postapime ako go imame imeto na solta, oksidot ili bazata, a treba da ja napi{eme Hemiskata formula?

Primeri:

Mangan IV oksid?

Aluminium hidroksid

Stroncium sulfat

Bakar I selenat

Olovo II perjodat

`elezo III sulfid

Amonium fosfat

Primer Mangan (IV) oksid

Najprvo gi pi{uvame hemiskite simboli za mangan i za kislorod

MnO

Od dadenoto ime, znaeme deka manganot treba da bide so valentnost 4+,a znaeme deka vo oksidite kislorodot ima valentnost 2-.Zna~i, gi pi{uvame nad simbolite za mangan i kislorod nivnite valentni broevi 4+ i 2-.Bidej}i znaeme deka soedinenijata treba da bidat elektroneutralni,treba da najdeme najmal zaedni~ki sodràtel za 4 i za 2, a toa e 4.Potoa so najmaliot zaedni~ki sodràtel gi delime valentnostitena mangan i na kislorod, so cel da gi dobieme sehiometriskiteindeksi kaj mangan i kislorod, a toa }e ni ovozmoì da ja napi{emeto~nata formula na mangan IV oksid.

4+ 2-4

2

Pra{awa?

atomi , molekuli i joni

Documents