atthasalini-atthakatha - buddhispano...the pŒ£i alphabet in burmese and roman characters ____...

KhuddakanikÈye AbhidhammapiÔake

Dhammasa~gaÓÊpÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈ

BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ

A®®HASŒLIN¢-A®®HAKATHŒ ____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1963

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 48

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha É nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya Ë ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja '́ dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha '̈ ddha ES nha rs mya oG sva j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

NidÈnakathÈ _____

SirimatÈ amhÈkaÑ Buddhena BhagavatÈ ArahatÈ SammÈsambuddhena sakalalokapatthaÔamahÈkaruÓÈsinehasiniddhahadayena sabbattha appaÔihatasabbaÒÒutÈnÈvaraÓÈdiÒÈÓobhÈsasamujjalitena sanarÈmaralokagurunÈ sadevakassa lokassa atthÈya hitÈya sukhÈya dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so pariyattipaÔipattipaÔivedhavasena vibhattesu tÊsu saddhammesu pariyattisaddhammo nÈma, tadeva ca sÈsanaÔÔhitiyÈ pamÈÓaÑ, satiyeva hi tasmiÑ itare uppajjanti, nÈsati, vuttaÒhetaÑ A~guttaraÔÔhakathÈyaÑ– (AÑ-®Ôha 1. 72 piÔÔhe)

“Suttantesu asantesu, pamuÔÔhe vinayamhi ca. Tamo bhavissati loko, s|riye attha~gate yathÈ.

Suttante rakkhite sante, paÔipatti hoti rakkhitÈ. PaÔipattiyaÑ Ôhito dhÊro, yogakkhemÈ na dhaÑsatÊ”ti.

Teneva ca saddhammaciraÔÔhitikÈmino theravarÈ MahÈkassapÈdayo pariyattisaddhammasa~khÈtaÑ TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ sa~gÊtimÈropetvÈ BuddhasÈsanaÑ saÑrakkhiÑsu, taÑkÈlikÈ ca rÈjÈno saddhammÈbhivuddhikÈmÈ tesaÑ sa~gÊtikÈrÈnamanubalappadÈnena sahÈyattamupÈgamuÑ.

TathÈ hi cat|hÈdhikatimÈsaparinibbute Bhagavati MahÈkassapattherappamukhehi paÒcahi arahantasatehi RÈjagahe paÔhamÈ dhammasa~gÊti katÈ raÒÒo MÈgadhassa AjÈtasattuno visesÈnuggahamÈdÈya.

Vassasataparinibbute ca Bhagavati MahÈyasattherappamukhehi sattahi arahantasatehi VesÈliyaÑ dutiyÈ dhammasa~gÊti katÈ, tadÈ ca KÈlÈsoko mahÊpati tesaÑ sahÈyattamupÈgato.

TathÈgataparinibbÈnato pana dvinnaÑ vassasatÈnamupari paÒcattiÑsatime vasse MahÈmoggaliputtatissattherappamukhehi arahantasahassehi PÈÔaliputte tatiyÈ dhammasa~gÊti katÈ sakalalokapatthaÔayasassa DhammÈsokassa bh|patino niratisayÈnuggahaÑ laddhÈna.

ii NidÈnakathÈ

SammÈsambuddhaparinibbutito pana catunnaÑ vassasatÈnamupari paÓÓÈse vasse La~kÈdÊpe VaÔÔagÈmaÓirÈjino kÈle MÈtulajanapade ŒlokaleÓe catutthÊ dhammasa~gÊti katÈ paÒcahi arahantasatehi MahÈdhammarakkhitattherappamukhehi, yÈ loke “potthakÈropanasa~gÊtÊ”ti pÈkaÔÈ.

Buddhavasse pana catussatÈdhikadvisahassÈnamupari pannarasamasa~khyaÑ sampatte imasmimpi MarammaraÔÔhe MindonnÈmassa mahÈdhammarÈjino kÈle Mandalay itipÈkaÔe RatanÈpuÒjanagare paÒcamÊ dhammasa~gÊti katÈ catussatÈdhikadvisahassattherehi DakkhiÓÈrÈmavÈsÊtipiÔakadharabhadantajÈgarattherappamukhehi tasseva raÒÒo anavasesÈnuggahamÈdÈya, yÈ loke “selakkharÈropanasa~gÊtÊ”ti vuccati.

ItthaÑ sudaÑ Buddhassa Bhagavato sÈsanaÑ iddhaÒceva hoti phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈvajjatanÈ.

CirakÈlato panetaÑ BuddhavacanaÑ lekhaparamparÈya ceva muddaÓaparamparÈya ca anekakkhattuÑ parivattiyÈbhataÑ na sakkÈ dÈni vattuÑ “paÔhamadutiyatatiyÈdisa~gÊtimÈropitÈkÈreneva sabbaso parisuddhan”ti, aÒÒadatthu panÈdhunikapotthakesu saÑvijjamÈnehi kehici pamÈdalekhÈdisaÒjÈtakhalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhehi malÊnamevetaÑ, tathÈ hi nÈnÈdesiyapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ saÑsandiyamÈnesu anekÈ visadisapÈÔhÈ dissanti.

Tatoyeva ca Buddhavacanassa suparisuddhabhÈvakÈmino mahÈtherÈ sasatthantarapiÔakattayakovidÈ dhammavinayaÑ vÈcentÈyeva te khalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhe disvÈ evaÑ samacintesuÑ kathesuÑ ca–

“AdvayavÈdino suparisuddhavacanassa tassa Bhagavato pÈvacanaÑ advayaÑ suparisuddhaÑ nimmalamevassa, imesu pana pÈvacanapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ visadisÈ ceva aparisuddhÈ ca pÈÔhÈ dissanti, nissaÑsayaÑ kho ayameva m|lapÈÔho, yo nesaÑ yuttisampanno, tadaÒÒo pana pamÈdalekhapÈÔhoyeva, tÈdisÈ ca dissanti ÈdhunikapÈvacanapotthakesu kismiÒci kismiÒci ÔhÈne.

KÈmaÒcetedÈni na tÈva bahutarÈ, yÈva yathÈbh|taÑ PÈÄiyÈ atthaÑ paÔisedheyyuÑ, etarahi pana asodhiyamÈnÈ te gacchante gacchante

NidÈnakathÈ iii

kÈle bahutarÈ bahutarÈ jÈyeyyuÑ, taÑkÈlikÈ ca pacchimÈ janÈ te sodhetuÑ asamatthÈ yathÈdhippetaÑ PÈÄiyÈ atthaÑ na sammÈ jÈneyyuÑ, evamete saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvatteyyuÑ.

VuttaÑ hetaÑ A~guttaranikÈye– (AÑ 1. 60 piÔÔhe)

‘Dveme bhikkhave dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvattanti, katame dve, dunnikkhittaÑ ca padabyaÒjanaÑ attho ca dunnÊto, dunnikkhittassa bhikkhave padabyaÒjanassa atthopi dunnayo hoti, ime kho bhikkhave dve dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvattantÊ’ti.

YaÑn|na mayaÑ te sodhetvÈ nimmalaÑ parisuddhaÑ BuddhavacanaÑ sampatiÔÔhÈpeyyÈma, tadassa saddhammaciraÔÔhitiyÈ bahujanahitÈya bahujanasukhÈya ca, taÑ pana na sukaraÑ sampÈdetuÑ aÒÒatra dhammikarÈj|namanuggahenÈ”ti.

SÈ panÈyaÑ kathÈ patthaÔÈ sÈdhujanaparamparÈya, sutÈ ca U Nu nÈmadheyyaggamahÈmaccappamukhehi MarammaraÔÔhissarehi, sutvÈna te evaÑ samacintesuÑ sammantayiÑsu ca “na kho panetaÑ amhÈkaÑ patir|paÑ, ye mayaÑ pubbakehi dhammikehi dhammarÈj|hi samanuggahitassa BuddhasÈsanassa parihÈnikÈraÓaÑ passamÈnÈyeva ajjhupekkhitvÈ appossukkÈ vihareyyÈma, yaÑn|na mayaÑ sÈsanopakÈrupÈye sampÈdetvÈ visesato ca ÈdhunikapÈvacanapotthakesu dissamÈne saÑsayaÔÔhÈnÊye pamÈdalekhapÈÔhe saÑsodhetukÈmÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ ajjhÈsayaÑ parip|retvÈ BuddhasÈsanaÑ anuggaÓheyyÈmÈ”ti, atha te sabbepi sÈsanÈnuggahÈya katasanniÔÔhÈnÈ ahesuÑ.

AnuggahitukÈmehipi ca tehi na sakkÈ ÈÓÈya kÈtuÑ vinÈ mahÈjanacchandasaÒjÈtopadesena, mahÈjanappatinidhibh|tÈ hi etarahi MarammikÈ rÈjÈno, upadeso ca santhÈgÈrasamitiyaÑ mahÈjanappatinidhibh|tÈnaÑ matisajÊvÈnaÑ chandeneva samuppajjati, tasmÈ BuddhasÈsanÈnuggahÈya santhÈgÈrasamitiyaÑ ekaÑ dhammupadesaÑ paÒÒÈpetvÈ BuddhasÈsanasamiti nÈma mahÈsamiti samuÔÔhÈpitÈ. TassÈ kho pana samitiyÈ sabhÈpati hoti ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊ Sir U Thwinvhayo mahÈseÔÔhi, upasabhÈpati pana ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊyeva U Thein Maungvhayo padhÈnaÉÉavinicchayamandiramhi mahÈkkhadassÈdhipati, sabbakammavidhÈyako pana

iv NidÈnakathÈ

hitadharo ThadomahÈsaresÊth|pÈdhiko U Chan Htunvhayo upadesikÈdhipatipadhÈnanÊtivedimahÈmantÊ. BhaÓÉuppÈdako pana raÔÔhissarÈnaÑ patinidhibh|to U Win nÈmadheyyo sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto.

Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ “yÈyeva kho panatthÈya samuÔÔhÈpitÈyaÑ samiti, tadatthamidÈni visesato kÈhÈmÈ”ti MarammaraÔÔhebhipÈkaÔaguÓasamudayasamudite tattha tattha padhÈnanÈyakabh|te paropaÓÓÈsamahÈthere dÊghadassino nimantiya evamÈrocesuÑ “ayaÑ bhante amhÈkaÑ BuddhasÈsanamahÈsamiti BuddhasÈsanÈnuggahatthÈyeva raÔÔhissarÈnaÑ dhammupadesena samuÔÔhÈpitÈ, sacedÈni bhante pubbe viya dhammasa~gÊtiÑ katvÈ sÈsanaÑ paggaÓhituÑ yujjeyya, mahÈtherÈ ca tathÈ kÈtumiccheyyuÑ, vissatthÈva bhante karontu, mayaÑ tattha kÈyaÒÈÓapaccayabalehi niravasesaÑ byÈvaÔÈ bhavissÈmÈ”ti.

Atha kho te mahÈtherÈ “dhammasa~gÊtiÑ karissÈmÈ”ti katasanniÔÔhÈnÈ evaÑ pativedesuÑ “kattabbÈyevesÈ dhammasa~gÊti, nesÈ na kattabbÈ, tasmÈ mayaÑ dÈni piÔakapotthakÈni paÒcamasa~gÊtisilÈlekhÈya samÈnetvÈ tÈniyeva sarÊraÑ katvÈ PÈÄisaÑsodhanapubba~gamaÑ dhammasa~gÊtiÑ kassÈma, yÈya Èdhunikapotthakesu paramparÈparivattanavasena saÒjÈtÈ pamÈdalekhapÈÔhÈ ca nirÈkarÊyissanti, visodhitaÒca suparisuddhaÑ pÈvacanam|laÑ labhitvÈ taÑ muddÈpetvÈ sakalaloke nÈnÈraÔÔhesu nÈnÈdesesu byÈpanavasena BuddhasÈsanassa ciraÔÔhiti ca sÈdhiyissati, sabbe ca TheravÈdikÈ raÔÔhÈ MarammaraÔÔhasahitÈ ekato hutvÈ BuddhasÈsanaÑ abh|tapubbapaggahena paggaÓhituÑ labhissanti, sÈ ca purimikÈ paÒca sa~gÊtiyo upanidhÈya chaÔÔhasa~gÊti nÈma bhavissati, taÒca sabbaÑ bhavissati bahujanahitÈya bahujanasukhÈya atthÈya hitÈya sukhÈya devamanussÈnaÑ, bah|ni panettha ÈvassakakiccÈni paÔikacceva samÈdapetabbÈni tumhÈkamÈyattÈni, tasmÈ sa~gÊtikÈlavavatthÈnÈdikiccaÑ tumhÈkaÑyeva bhÈro hot|”ti.

Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ sÈsanapÈlakÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ chandaÒca ruciÒca samÈdÈya ovÈdaÒca sirasÈ sampaÔicchitvÈ therÈnaÑ ceva attano ca kattabbakiccÈnaÑ pariniÔÔhÈnasamayaÑ sallakkhetvÈ “ayaÑ chaÔÔhasa~gÊti SammÈsambuddhaparinibbÈnato catussatÈdhikÈnaÑ dvinnaÑ vassasahassÈnamupari

NidÈnakathÈ v

aÔÔhanavutime vasse vesÈkhapuÓÓamito paÔÔhÈya ÈrabhitabbÈ, dve ca vassÈni kattabbÈ, paÒcannaÑ ca sÈsanavassasahassÈnamupaÉÉhavasse vesÈkhapuÓÓamiyaÑyeva pariniÔÔhÈpetabbÈ”ti sa~gÊtikÈlaÑ vavatthapesuÑ.

Tato paÔÔhÈya ca te punappunaÑ sannipatitvÈ sammantayitvÈ sa~gÊtiyÈ pubbakiccesu nirantaraÑ byÈvaÔÈ honti, “mahantaÑ kho JinasÈsanaÑ mahatiyÈyevetaÑ p|jÈya p|janÊyan”ti mantvÈ tehi kÈrÈpitÈni mahantamahantÈni sÈsanamandirÈni, tattha sa~gÊtiÑ kurumÈnassa bhikkhusaÑghassa sukhasannisajjatthaÑ sannipÈtaÔÔhÈnabh|taÑ mahantaÑ sa~gÊtimandiraÑ Yangon nÈma rÈjadhÈniyaÑ SirÊma~galatthale Kaba Aye (LokasÈma) nÈmakassa cetiyassa Èsanne selapabbataguhÈvesena kÈrÈpitaÑ tibh|makaÑ pÈyaso silÈ-iÔÔhakÈyomayaÑ, evaÑ mahantampetaÑ ekasaÑvacchareneva pariniÔÔhÈpitaÑ iddhiyÈ maÒÒe nimmitaÑ, taÒca bahi ÔhatvÈ apekkhattaÑ sayaÑjÈtaselapabbato viya dissati, anto pavisitvÈ olokayataÑ pana olokitolokitaÔÔhÈnato dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ ramaÓÊyaÑ atittikarameva hutvÈ devavimÈnamiva khÈyati. Tassa panÈvid|re aÉÉhateyyÈnaÑ sa~gÊtikÈrabhikkhusahassÈnaÑ nivÈsappahonakÈ cattÈro iÔÔhakamayÈ mahÈpÈsÈdÈ ceva iÔÔhakamayÈyeva bhojanamahÈsÈlÈ ca mahÈsÊmÈpÈsÈdÈdayo ca muddaÓayantasÈlÈ ca tatheva kÈrÈpitÈ.

MahÈtherÈpi ca “sa~gÊtikiccaÑ nÈma therÈdheyyaÑ, therÈnaÑ ovÈdeneva kattabbaÑ, na vinÈ tena, tasmÈ bhikkhusaÑghassa ceva upÈsakÈnaÒca sabbampi sa~gÊtipaÔibaddhamovÈdaÑ dÈtuÑ bhavitabbamettha ovÈdadÈyakasaÑghasabhÈyapÊ”ti MarammaraÔÔhadhaj|pame aggamahÈpaÓÉitopÈdhidhÈrino ca raÔÔhovÈdÈcariyasammate ca raÔÔhavinayadharasammate ca aÒÒe cÈbhipÈkaÔagarubhÈvanÊyÈdiguÓagaÓasama~ginoti parosataÑ nÈyakamahÈthere uccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊti-ovÈdÈcariyasaÑghanÈyakasabhaÑ” nÈmekaÑ padhÈnamahÈsaÑghasabhaÑ patiÔÔhÈpesuÑ, te ca nÈyakamahÈtherÈ SambuddhavacanaratanÈkarapÈrage vividhasatthantaragahanÈsa~gacÈrine therÈnuthere paÒcavÊsatimatte samuccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊtidhurandharasabhÈ”ti ca sammannitvÈ tassÈ sabhÈya bhÈraÑ niyyÈtesuÑ sabbÈni sa~gÊtipaÔibaddhakiccÈni saÑvidahituÑ. Te ca sa~gÊtidhurandharasabhikÈ therÈ sakalamarammaraÔÔhe Nyaung Yan Sayadawti abhipÈkaÔaÑ “AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva “AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti

vi NidÈnakathÈ

dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ ÈsÊtivassikaÑ upasampadÈya saÔÔhivassaÑ “BhadantarevataÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ sabhÈpatiÑ katvÈ TepiÔake Buddhavacane ceva nÈnÈsatthesu ca kovide dhammÈcariyakavipadappatte bhikkh| uccinitvÈ aÔÔhadasÈdivaggavasena parosataÑ PÈÄivisodhakavagge ceva sambahule ca paÔivisodhakavagge bandhÈpetvÈ visodhanappaÔivisodhanehi BuddhavacanaÑ suparisuddhattaÑ paÔipÈpetvÈ dhammasa~gÊtimakaÑsu yathÈ taÑ porÈÓakasa~gÊtikÈrÈ.

EvaÑ sa~gÊtimÈropitassa TepiÔakassa Buddhavacanassa atthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ AÔÔhakathÈyo ca saÑvijjanti manoramÈya tantinayÈnucchavikÈya bhÈsÈya ŒcariyabuddhaghosÈdÊhi theravarehi katÈ.

TÈsampi AÔÔhakathÈnaÑ sadesÊyam|lehi ceva videsÊyam|lehi ca saÑsanditvÈ TepiÔakassa viya Buddhavacanassa visodhanapaÔivisodhanavasena mahÈtherÈ pÈvacanadassino saÑvaÓÓanÈkovidÈ pÈÔhasodhanamakaÑsu.

IccevamaÔÔhakathÈyo ca pamÈdakhalitÈdhika paribhaÔÔhapÈÔhÈnaÑ nirÈkaraÓavasena visodhitÈ ceva paÔivisodhitÈ ca hutvÈ BuddhasÈsanamuddaÓayantÈlaye samappitÈ suÔÔhu muddÈpaÓÈya.

MuddÈpaÓakÈle ca PiÔakattayamuddÈpaÓe viya mahÈtheravarÈ m|lasodheyyapattapÈÔhakehi gahaÔÔhapaÓÉitehi ceva dhammÈcariyabhikkhupaÓÉitehi ca anekavÈraÑ parisodhitaÑ osÈnasodheyyapattaÑ paÔivisodhitam|lapotthakena ceva aÒÒehi sadesa desantarika AÔÔhakathÈpotthakehi ca vividhabyÈkaraÓÈdisatthehi ca punappunaÑ saÑsandetvÈ suvisada paribyattakaÓÉavÈra vÈkyaccheda sa~ketataÒca sampÈpetvÈ mahatÈ parissamena osÈnasodhanamakaÑsu.

EvametÈsampi ca suvisodhitÈnaÑ AÔÔhakathÈnaÑ sa~gÊtibhÈranitthÈrakÈ mahÈtherÈ nikhilamarammaraÔÔhe Maso Yein Sayadawti abhipÈkaÔaÑ “AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva “AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ chasattativassikaÑ upasampadÈya chappaÒÒÈsavassaÑ “Bhadantas|riyÈbhivaÑsaÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ sabhÈpatiÑ katvÈ chaÔÔhasa~gÊtikÈrakapariyÈpannehi therÈnutherehi sa~gamma paÔhanatthÈya samÈrabhiÑsu yathÈ taÑ chaÔÔhasa~gÊtidhammasa~gÈyanÈkÈle.

NidÈnakathÈ vii

EvametÈsaÑ AÔÔhakathÈnaÑ saÑsodhana-muddÈpaÓa-sampaÔhanesu karÊyamÈnesu raÔÔhissaragaÓe aggamahÈmacco U Nu nÈmadheyyo mahÈsayo ceva BuddhasÈsanasamitiyaÑ sampati bhaÓÉuppÈdako raÔÔhissarÈnaÑ patinidhibh|to U Basaw nÈmadheyyo sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto cÈti-imepi taÑkiccasampÈdanÈya PÈÄisa~gÊtikÈle viya mahussÈhena byÈvaÔÈ honti.

IccevametÈpi AÔÔhakathÈyo theravÈdÊnekÈyikavibudhappamukhÈnaÑ satthÈgamaratanÈlayasÈragÈhÊnaÑ veyyÈkaraÓakesarÊnaÑ accantanimmalaÒÈÓavÈrinÈ paridhovitÈ sa~gamma ca paÔhitÈ, tÈ vibudhappavarekagocarÈ vimuttirasassÈdadÈyiniyo PiÔakattayassatthaÑ paribyattaÑ pakÈsentiyo ciraÑ vilasantiyo lokatthasiddhiÑ sÈdhayant|ti.

TenetaÑ vuccati–

1. M|lakaÑ pariyattÊva, sÈsanassa Mahesino. PariyattippamÈÓÈ hi, ciraÑ saddhammasaÓÔhiti.

2. TasmÈ taÑ rakkhituÑ therÈ, dhammasa~gÈhakÈ purÈ. RÈjÈno upanissÈya, akaÑsu dhammasa~gahe.

3. PaÔhamaÑ dhammasa~gÊtiÑ, AjÈtasatturÈjino. Anuggahena katvÈna, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

4. DutiyaÑ tu tathÈ katvÈ, KÈlÈsokassa rÈjino. KÈle tamupanissÈya, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

5. TatiyaÑpica katvÈna, DhammÈsokassa rÈjino. Anuggahena Buddhassa, sÈsanaÑ abhipÈlayuÑ.

6. CatutthiÑ pana La~kÈyaÑ, VaÔÔagÈmaÓirÈjino. KÈlamhi potthakÈruÄhaÑ, katvÈna pÈlayuÑ tathÈ.

7. ImasmiÑ MarammaraÔÔhepi, MindonnÈma narÈdhipaÑ. RajjaÑ samanusÈsantaÑ, ratanattayamÈmakaÑ.

8. SannissÈya mahÈtherÈ, thirasÊlÈ guÓÈkarÈ. PaÒcamiÑ dhammasa~gÊtiÑ, karontÈ sÈsanaÔÔhitiÑ.

viii NidÈnakathÈ

9. PatthayantÈ likhÈpetvÈ, silÈpaÔÔesu peÔakaÑ. VÈyÈmena mahantena, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

10. ItthaÑ purÈ mahÈtherÈ, rÈjÈno cÈpi dhammikÈ. SÈsanaÑ paripÈlesuÑ, jÊvitaÑ viya attano.

11. TathÈpi khalitÈdÈni, dissanti PiÔakattaye. ParamparÈya lekhÈya, saÒjÈtÈ muddaÓena ca.

12. DisvÈna te mahÈtherÈ, vÈcentÈva TipeÔakaÑ. VuccamÈnanayenevaÑ, cintesuÑ mantayiÑsu ca.

13. “KatvÈna sÈdhukaÑ gantha-suddhikaÑ sÈsanÈyukaÑ. YaÑn|na dhammasa~gÊtiÑ, kareyyÈma mayaÑ” iti.

14. EtamatthaÑ suÓitvÈna, U Nu nÈma mahÈsayo. Marammavisaye agga-mahÈmaccadhurandharo.

15. “SÈsanÈyattakiccÈni, sampÈdentÈ visesato. Sa~gÊtiyaÒca therÈnaÑ, samp|rentÈ manorathaÑ.

16. YathÈ rakkhiÑsu porÈÓÈ, surÈjÈno tathÈ mayaÑ. SaÑrakkheyyÈma Sambuddha-sÈsanaÑ” iti cintiya.

17. MahÈmaccehi aÒÒehi, sa~gamehi ca mantiya. SuppatiÔÔhÈpayitvÈna, BuddhasÈsanasa~gamaÑ.

18. MahÈtherÈnamÈdÈya, chandaÑ idha nivÈsinaÑ. AÒÒesu SÊhaÄÈdÊsu, videsesu ca vÈsinaÑ.

19. KÈretvÈ dhammasa~gÊtiÑ, sodhetvÈ SatthusÈsanaÑ. SaddhammÈnuggahatthÈya, karaÑ daÄhaparakkamaÑ.

20. SirÊma~galavikhyÈte, thalasmiÑ pavare subhe. CetiyassÈvid|ramhi, Kaba Aye itisaÒÒino.

21. GuhÈvesena kÈretvÈ, mahÈsa~gÊtimandiraÑ. ŒvÈsÈdiÒca bhikkh|naÑ, kÈresi muddaÓÈlayaÑ.

22. GanthasaÑsodhanaÑ dhamma-sa~gÊtiyÈ tu paÓÉitÈ. MahÈtheravarÈkaÑsu, satimantÈ punappunaÑ.

NidÈnakathÈ ix

23. MuddÈpente ca passitvÈ, mahÈtherehi paÒcahi. SodheyyapattamosÈnaÑ, nimmalattaÑ supÈpitaÑ.

24. KatvÈ suvisadaÑ Buddha-bhÈsitaÑ PiÔakattayaÑ. YathÈ muddÈpitaÑ Èsi, sÈsanatthaÑ Mahesino.

25. TathÈ AÔÔhakathÈyo ca, saÑsodhetvÈ punappunaÑ. SuÔÔhu muddÈpitÈ honti, sabbalokatthasiddhiyÈti.

AÔÔhasÈlinÊ-aÔÔhakathÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

GanthÈrambhakathÈ

NidÈnakathÈ ... ... 3

1. CittuppÈdakaÓÉa

TikamÈtikÈpadavaÓÓanÈ ... ... 79 DukamÈtikÈpadavaÓÓanÈ ... ... 89 SuttantikadukamÈtikÈpadavaÓÓanÈ ... ... 93 KÈmÈvacarakusalapadabhÈjanÊya ... ... 97 KÈmÈvacarakusaladvÈrakathÈ ... ... 123 DhammuddesavÈrakathÈ ... ... 150 NiddesavÈrakathÈ ... ... 180 KoÔÔhÈsavÈravaÓÓanÈ ... ... 196 PuÒÒakiriyavatthÈdikathÈ ... ... 201 R|pÈvacarakusalavaÓÓanÈ ... ... 207 Ar|pÈvacarakusalavaÓÓanÈ ... ... 245 Tebh|makakusalavaÓÓanÈ ... ... 257 LokuttarakusalavaÓÓanÈ ... ... 258 Akusalapada dhammuddesavÈrakathÈ ... ... 289 NiddesavÈrakathÈ ... ... 294 AbyÈkatapada ahetukakusalavipÈka ... ... 303 AÔÔhamahÈvipÈkacittavaÓÓanÈ ... ... 306 VipÈkuddhÈrakathÈ ... ... 307 R|pÈvacarÈr|pÈvacaravipÈkakathÈ ... ... 327 LokuttaravipÈkakathÈ ... ... 328

xii AÔÔhasÈlinÊ-aÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka AkusalavipÈkakathÈ ... ... 331 KiriyÈbyÈkatavaÓÓanÈ ... ... 331

2. R|pakaÓÉa

UddesavaÓÓanÈ ... ... 335 R|pavibhatti ekakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 342 DukaniddesavaÓÓanÈ ... ... 344 CatukkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 373 PaÒcakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 374 ChakkÈdiniddesavaÓÓanÈ ... ... 374 NavakÈdiniddesavaÓÓanÈ ... ... 375 PakiÓÓakakathÈ ... ... 375

3. NikkhepakaÓÉa

TikanikkhepakathÈ ... ... 379 DukanikkhepakathÈ ... ... 394 SuttantikadukanikkhepakathÈ ... ... 418

4. AÔÔhakathÈkaÓÉa

Tika-atthuddhÈravaÓÓanÈ ... ... 437 Duka-atthuddhÈravaÓÓanÈ ... ... 451 NigamanakathÈ ... ... 453

AÔÔhasÈliniyÈ Dhammasa~gaha-aÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

AbhidhammapiÔaka

AÔÔhasÈlinÊ-aÔÔhakathÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

GanthÈrambhakathÈ

1. KaruÓÈ viya sattesu, paÒÒÈ yassa Mahesino. ©eyyadhammesu sabbesu, pavattittha yathÈruci.

2. DayÈya tÈya sattesu, samussÈhitamÈnaso. PÈÔihÊrÈvasÈnamhi, vasanto tidasÈlaye.

3. PÈricchattakam|lamhi, PaÓÉukambalanÈmake. SilÈsane sannisinno, Èdiccova Yugandhare.

4. CakkavÈÄasahassehi, dasahÈgamma sabbaso. Sannisinnena devÈnaÑ, gaÓena parivÈrito.

5. MÈtaraÑ pamukhaÑ katvÈ, tassÈ paÒÒÈya tejasÈ. AbhidhammakathÈmaggaÑ, devÈnaÑ sampavattayi.

6. Tassa pÈde namassitvÈ, Sambuddhassa sirÊmato. SaddhammaÒcassa p|jetvÈ, katvÈ saÑghassa caÒjaliÑ.

7. NipaccakÈrassetassa, katassa ratanattaye. ŒnubhÈvena sosetvÈ, antarÈye asesato.

8. VisuddhÈcÈrasÊlena, nipuÓÈmalabuddhinÈ. BhikkhunÈ Buddhaghosena, sakkaccaÑ abhiyÈcito.

AbhidhammapiÔaka 2

9. YaÑ devadevo devÈnaÑ, desetvÈ nayato puna. Therassa SÈriputttassa, samÈcikkhi VinÈyako.

10. Anotattadahe katvÈ, upaÔÔhÈnaÑ Mahesino. YaÒca sutvÈna so thero, ÈharitvÈ mahÊtalaÑ.

11. Bhikkh|naÑ payirudÈhÈsi, ito bhikkh|hi dhÈrito. Sa~gÊtikÈle sa~gÊto, vedehamuninÈ puna.

12. Tassa gambhÊraÒÈÓehi1, ogÈÄhassa abhiÓhaso. NÈnÈnayavicittassa, abhidhammassa Èdito.

13. YÈ MahÈkassapÈdÊhi, vasÊhiÔÔhakathÈ purÈ. Sa~gÊtÈ anusa~gÊtÈ, pacchÈpi ca isÊhi yÈ.

14. ŒbhatÈ pana therana, MahindenetamuttamaÑ. YÈ dÊpaÑ dÊpavÈsÊnaÑ, bhÈsÈya abhisa~khatÈ.

15. ApanetvÈ tato bhÈsaÑ, TambapaÓÓinivÈsinaÑ. ŒropayitvÈ niddosaÑ, bhÈsaÑ tantinayÈnugaÑ.

16. NikÈyantaraladdhÊhi, asammissaÑ anÈkulaÑ. MahÈvihÈravÈsÊnaÑ, dipayanto vinicchayaÑ.

17. AtthaÑ pakÈsayissÈmi, ŒgamaÔÔhakathÈsupi. GahetabbaÑ gahetvÈna, tosayanto vicakkhaÓe.

18. KammaÔÔhÈnÈni sabbÈni, cariyÈbhiÒÒÈ vipassanÈ. Visuddhimagge panidaÑ, yasmÈ sabbaÑ pakÈsitaÑ.

19. TasmÈ taÑ aggahetvÈna, sakalÈyapi tantiyÈ. PadÈnukkamato eva, karissÈmatthavaÓÓanaÑ.

20. Iti me bhÈsamÈnassa, abhidhammakathaÑ imaÑ. AvikkhittÈ nisÈmetha, dullabhÈ hi ayaÑ kathÈti. ______________________________________________________________ 1. GambhÊraÒÒÈÓena (SÊ)

AÔÔhasÈlinÊ-aÔÔhakathÈ

3

NidÈnakathÈ

Tattha1 kenaÔÔhena abhidhammo? DhammÈtirekadhammavisesaÔÔhena. AtirekavisesatthadÊpako hettha abhisaddo “bÈÄhÈ me dukkhÈ vedanÈ abhikkamanti, no paÔikkamanti2 abhikkantavaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu3 viya. TasmÈ yathÈ samussitesu bah|su chattesu ceva dhajesu ca yaÑ atirekappamÈÓaÑ, visesavaÓÓasaÓÔhÈnaÒca chattaÑ, taÑ aticchattanti vuccati. Yo atirekappamÈÓo, nÈnÈvirÈgavaÓÓavisesasampanno ca dhajo, so atidhajoti vuccati. YathÈ ca ekato sannipatitesu bah|su rÈjakumÈresu ceva devesu ca yo jÈtibhogayasa-issariyÈdisampattÊhi atirekataro ceva visesavantataro ca rÈjakumÈro, so atirÈjakumÈroti vuccati. Yo Èyu vaÓÓa issariya yasa sampatti-ÈdÊhi atirekataro ceva visesavantataro ca devo, so atidevoti vuccati. TathÈr|po brahmÈpi atibrahmÈti vuccati. Evameva ayampi dhammo dhammÈtirekadhammavisesaÔÔhena abhidhammoti vuccati.

SuttantaÒhi patvÈ paÒcakkhandhÈ ekadeseneva vibhattÈ, na nippadesena. AbhidhammaÑ patvÈ pana suttantabhÈjanÊya-abhidhammabhÈjanÊyapaÒhapucchakanayÈnaÑ vasena nippadesato vibhattÈ. TathÈ dvÈdasÈyatanÈni, aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, cattÈri saccÈni, bÈvÊsatindriyÈni, dvÈdasapadiko paccayÈkÈro. KevalaÒhi Indriyavibha~ge suttantabhÈjanÊyaÑ natthi, paccayÈkÈre ca paÒhapucchakaÑ natthi. SuttantaÒca patvÈ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ ekadeseneva vibhattÈ, na nippadesena. AbhidhammaÑ patvÈ pana tiÓÓampi nayÈnaÑ vasena nippadesatova4 vibhattÈ. TathÈ cattÈri sammappadhÈnÈni, cattÈro iddhipÈdÈ, satta bojjha~gÈ, ariyo aÔÔha~giko maggo, cattÈri jhÈnÈni, catasso appamaÒÒÈyo, paÒca sikkhÈpadÈni, catasso paÔisambhidÈ. KevalaÒhettha SikkhÈpadavibha~ge suttantabhÈjanÊyaÑ natthi. SuttantaÑ patvÈ ca ÒÈÓaÑ ekadeseneva vibhattaÑ, na nippadesena. TathÈ kilesÈ. AbhidhammaÑ patvÈ pana “ekavidhena ÒÈÓavatth|”ti-ÈdinÈ5 nayena mÈtikaÑ ÔhapetvÈ ______________________________________________________________ 1. Tattha abhidhammoti (SÊ, SyÈ) 2. Ma 3. 302-8; SaÑ 3. 71 piÔÔhÈsu. 3. SaÑ 1. 1 piÔÔhÈdÊsu. 4. Nippadesato (SÊ, SyÈ) 5. Abhi 2. 323 piÔÔhe.

AbhidhammapiÔaka 4

nippadesatova vibhattaÑ. TathÈ ekakato paÔÔhÈya anekehi nayehi kilesÈ. SuttantaÑ patvÈ ca bh|mantaraparicchedo1 ekadeseneva vibhatto, na nippadesena. AbhidhammaÑ pana patvÈ tiÓÓampi nayÈnaÑ vasena bh|mantaraparicchedo nippadesatova vibhatto. EvaÑ dhammÈtirekadhammavisesaÔÔhena abhidhammoti veditabbo.

PakaraÓaparicchedato panesa Dhammasa~gaÓÊvibha~gadhÈtukathÈpuggalapaÒÒattikathÈvatthuyamakapaÔÔhÈnÈnaÑ sattannaÑ pakaraÓÈnaÑ vasena Ôhito. Ayamettha ÈcariyÈnaÑ samÈnakathÈ. VitaÓÉavÈdÊ panÈha “KathÈvatthu kasmÈ gahitaÑ, nanu SammÈsambuddhassa parinibbÈnato aÔÔhÈrasavassÈdhikÈni dve vassasatÈni atikkamitvÈ MoggaliputtatissattherenetaÑ thapitaÑ? TasmÈ sÈvakabhÈsitattÈ chaÉÉetha nan”ti. KiÑ pana chappakaraÓÈni abhidhammoti. EvaÑ na vadÈmÊti. Atha kiÑ vadesÊti. Satta pakaraÓÈnÊti. KataraÑ gahetvÈ satta karosÊti2, mahÈdhammahadayaÑ nÈma atthi, etena saha sattÈti. MahÈdhammahadaye apubbaÑ natthi, katipayÈva paÒhavÈrÈ avasesÈ, KathÈvatthunÈva saddhiÑ sattÈti. No KathÈvatthunÈ, MahÈdhÈtukathÈ nÈma atthi, tÈya saddhiÑ sattÈti. MahÈdhÈtukathÈyaÑ apubbaÑ natthi, appamattikÈva tanti avasesÈ, KathÈvatthunÈva saddhiÑ sattÈti.

SammÈsambuddho hi satta pakaraÓÈni desento KathÈvatthuÑ patvÈ yÈ esÈ puggalavÈre3 tÈva cat|su paÒhesu dvinnaÑ paÒcakÈnaÑ vasena aÔÔhamukhÈ vÈdayutti4, taÑ ÈdiÑ katvÈ sabbakathÈmaggesu asampuÓÓabhÈÓavÈramattÈya PÈÄiyÈ mÈtikaÑ Ôhapesi. SÈ panesÈ “puggalo upalabbhati saccikaÔÔhaparamatthenÈti? ŒmantÈ. Yo saccikaÔÔho paramattho, tato so puggalo upalabbhati saccikaÔÔhaparamatthenÈti? NahevaÑ vattabbe. ŒjÈnÈhi niggahaÑ -pa-. Puggalo nupalabbhati saccikaÔÔhaparamatthenÈti? ŒmantÈ. Yo saccikaÔÔho paramattho, tato so puggalo nupalabbhati saccikaÔÔhaparamatthenÈti? NahevaÑ vattabbe. ŒjÈnÈhi niggahaÑ -pa-. Sabbattha puggalo upalabbhati. Sabbattha puggalo nupalabbhati. SabbadÈ puggalo upalabbhati. SabbadÈ puggalo nupalabbhati. Sabbesu puggalo upalabbhati. Sabbesu puggalo nupalabbhati saccikaÔÔhaparamatthenÈ”ti5 evaÑ paÔhamaÑ vÈdaÑ ______________________________________________________________ 1. Bhummantaraparicchedo (SÊ, SyÈ) 2. KarontÊti (SÊ) 3. PuggalavÈde (SÊ, SyÈ) 4. AÔÔhamukhavÈdayutti (SyÈ, Ka) 5. Abhi 4. 1, 10 piÔÔhesu.


5

nissÈya paÔhamaÑ niggahaÑ. DutiyaÑ nissÈya dutiyaÑ -pa- aÔÔhamaÑ nissÈya aÔÔhamaÑ niggahaÑ dassentena SatthÈrÈ ÔhapitÈ. IminÈ nayena sabbattha mÈtikÈÔhapanaÑ veditabbaÑ. TaÑ panetaÑ mÈtikaÑ Ôhapento imaÑ disvÈ Ôhapesi–“mama parinibbÈnato aÔÔhÈrasavassÈdhikÈnaÑ dvinnaÑ vassasatÈnaÑ matthake Moggaliputtatissatthero nÈma bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavÈde paÒca suttasatÈni, paravÈde paÒcÈti suttasahassaÑ samodhÈnetvÈ DÊghanikÈyappamÈÓaÑ KathÈvatthuppakaraÓaÑ bhÈjessatÊ”ti.

Moggaliputtatissattheropi idaÑ pakaraÓaÑ desento na attano ÒÈÓena desesi, SatthÈrÈ pana dinnanayena ÔhapitamÈtikÈya desesi. Iti SatthÈrÈ dinnanayena ÔhapitamÈtikÈya desitattÈ sakalampetaÑ pakaraÓaÑ BuddhabhÈsitameva nÈma jÈtaÑ. YathÈ kiÑ? YathÈ madhupiÓÉikasuttantÈdÊni. MadhupiÓÉikasuttantasmiÒhi BhagavÈ “yatonidÈnaÑ bhikkhu purisaÑ papaÒcasaÒÒÈsa~khÈ samudÈcaranti, ettha ce natthi abhinanditabbaÑ abhivaditabbaÑ ajjhositabbaÑ, esevanto rÈgÈnusayÈnan”ti1 mÈtikaÑ ÔhapetvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ pÈvisi.

DhammappaÔiggÈhakÈ bhikkh| MahÈkaccÈnattheraÑ upasa~kamitvÈ Dasabalena ÔhapitamÈtikÈya atthaÑ pucchiÑsu. Thero pucchitamattakeneva akathetvÈ Dasabalassa apacitidassanatthaÑ “seyyathÈpi Èvuso puriso sÈratthiko sÈragavesÊ”ti2 sÈropamaÑ ÈharitvÈ sÈrarukkho viya BhagavÈ, sÈkhÈpalÈsasadisÈ savakÈ. So hÈvuso BhagavÈ jÈnaÑ jÈnÈti, passaÑ passati cakkhubh|to ÒÈÓabh|to dhammabh|to brahmabh|to vattÈ pavattÈ atthassa ninnetÈ amatassa dÈtÈ DhammassÈmÊ TathÈgatoti SatthÈraÑ thometvÈ punappunaÑ therehi yÈcito SatthÈrÈ ÔhapitamÈtikÈya atthaÑ vibhajitvÈ “Èka~khamÈnÈ ca pana tumhe Èyasmanto BhagavantaÑyeva upasa~kamitvÈ etamatthaÑ paÔipuccheyyÈtha, sace sabbaÒÒutaÒÒÈÓena saddhiÑ saÑsandiyamÈnaÑ sameti, gaÓheyyÈtha. No ce, mÈ gaÓhitthÈ”ti iminÈ adhippÈyena “yathÈ vo BhagavÈ byÈkaroti, tathÈ naÑ dhÈreyyÈthÈ”ti vatvÈ uyyojesi. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 156 piÔÔhe. 2. Ma 1. 157 piÔÔhe.

AbhidhammapiÔaka 6

Te SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ pucchiÑsu. SatthÈ “dukkathitaÑ KaccÈnenÈ”ti avatvÈ suvaÓÓÈli~gaÑ ussÈpento viya gÊvaÑ unnÈmetvÈ supupphitasatapattasassirikaÑ mahÈmukhaÑ p|rento brahmassaraÑ nicchÈretvÈ “sÈdhu sÈdh|”ti therassa sÈdhukÈraÑ datvÈ “paÓÉito bhikkhave MahÈkaccÈno, mahÈpaÒÒo bhikkhave MahÈkaccÈno, maÑ cepi tumhe bhikkhave etamatthaÑ paÔipuccheyyÈtha, ahampi taÑ evamevaÑ byÈkareyyaÑ, yathÈ taÑ MahÈkaccÈnena byÈkatan”ti1 Èha.

EvaÑ SatthÈrÈ anumoditakÈlato paÔÔhÈya ca pana sakalaÑ suttaÑ BuddhabhÈsitaÑ nÈma jÈtaÑ. ŒnandattherÈdÊhi vitthÈritasuttesupi eseva nayo. Evameva SammÈsambuddho satta pakaraÓÈni desento KathÈvatthuÑ patvÈ vuttanayena mÈtikaÑ Ôhapesi. ®hapento ca pana imaÑ addasa–

“Mama parinibbÈnato aÔÔhÈrasavassÈdhikÈnaÑ dvinnaÑ vassasatÈnaÑ matthake Moggaliputtatissatthero nÈma bhikkhu bhikkhusahassa majjhe nisinno sakavÈde paÒca suttasatÈni, paravÈde paÒcÈti suttasahassaÑ samodhÈnetvÈ DÊghanikayappamÈÓaÑ KathÈvatthuppakaraÓaÑ bhÈjessatÊ”ti.

Moggaliputtatissattheropi imaÑ pakaraÓaÑ desento na attano ÒÈÓena desesi, SatthÈrÈ pana dinnanayena ÔhapitamÈtikÈya desesi. Iti SatthÈrÈ dinnanayena ÔhapitamÈtikÈya desitattÈ sakalampetaÑ pakaraÓaÑ BuddhabhÈsitameva jÈtaÑ. EvaÑ KathÈvatthunÈva saddhiÑ satta pakaraÓÈni abhidhammo nÈma.

Tattha Dhammasa~gaÓÊpakaraÓe catasso vibhattiyo cittavibhatti, r|pavibhatti, nikkheparÈsi, atthuddhÈroti. Tattha kÈmÈvacarakusalato aÔÔha, akusalato dvÈdasa, kusalavipÈkato soÄasa, akusalavipÈkato satta, kiriyato ekÈdasa, r|pÈvacarakusalato paÒca, vipÈkato paÒca, kiriyato paÒca, ar|pÈvacarakusalato cattÈri, vipÈkato cattÈri, kiriyato cattÈri, lokuttarakusalato cattÈri, vipÈkato cattÈrÊti ek|nanavuti cittÈni cittavibhatti nÈma. CittuppÈdakaÓÉantipi etasseva nÈmaÑ. TaÑ vÈcanÈmagatto atirekachabhÈÓavÈraÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 161 piÔÔhe.


7

TadanantaraÑ “ekavidhena, duvidhenÈ”ti-ÈdinÈ nayena mÈtikaÑ ÔhapetvÈ vitthÈrena vibhajitvÈ dassitÈ r|pavibhatti nÈma. R|pakaÓÉantipi etasseva nÈmaÑ. TaÑ vÈcanÈmaggato atirekadvibhÈÓavÈraÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

TadanantaraÑ m|lato khandhato dvÈrato bh|mito atthato dhammato nÈmato li~gatoti evaÑ m|lÈdÊhi1 nikkhipitvÈ desito nikkheparÈsi nÈma. So–

M|lato khandhato cÈpi, dvÈrato cÈpi bh|mito. Atthato dhammato cÈpi, nÈmato cÈpi li~gato. NikkhipitvÈ desitattÈ, nikkhepoti pavuccati.

NikkhepakaÓÉantipi tasseva nÈmaÑ. TaÑ vÈcanÈmaggato timattabhÈÓavÈraÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

TadanantaraÑ pana TepiÔakassa Buddhavacanassa atthuddhÈrabh|taÑ yÈva saraÓadukÈ nikkhittaÑ AÔÔhakathÈkaÓÉaÑ nÈma, yato mahÈpakaraÓiyÈ bhikkh| mahÈpakaraÓe gaÓanacÈraÑ asallakkhentÈ gaÓanacÈraÑ2 samÈnenti. TaÑ vÈcanÈmaggato dvimattabhÈÓavÈraÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

Iti sakalampi Dhammasa~gaÓÊpakaraÓaÑ vÈcanÈmaggato atirekaterasamattabhÈÓavÈraÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti. EvametaÑ–

Cittavibhatti r|paÒca, nikkhepo atthajotanÈ. GambhÊraÑ nipuÓaÑ ÔhÈnaÑ, tampi Buddhena desitaÑ.

TadanantaraÑ Vibha~gappakaraÓaÑ nÈma. TaÑ “Khandhavibha~go Œyatanavibha~go DhÈtuvibha~go Saccavibha~go Indriyavibha~go PaccayÈkÈravibha~go SatipaÔÔhÈnavibha~go SammappadhÈnavibha~go IddhipÈdavibha~go Bojjha~gavibha~go Magga~gavibha~go3 JhÈnavibha~go AppamaÒÒÈvibha~go SikkhÈpadavibha~go PaÔisambhidÈvibha~go ©ÈÓavibha~go Khuddakavatthuvibha~go Dhammahadayavibha~go”ti aÔÔhÈrasavidhena vibhattaÑ. ______________________________________________________________ 1. M|lÈdÊni (SÊ, Ka) 2. GaÓanavÈraÑ (SÊ), gaÓanaÑ (SyÈ) 3. Maggavibha~go (SÊ, SyÈ)

AbhidhammapiÔaka 8

Tattha Khandhavibha~go suttantabhÈjanÊya-abhidhammabhÈjanÊyapaÒhapucchakÈnaÑ vasena tidhÈ vibhatto. So vÈcanÈmaggato paÒcamattabhÈÓavÈro, vitthÈriyamÈno pana ananto aparimÈÓo hoti. Tato paraÑ Œyatanavibha~gÈdayopi eteheva tÊhi nayehi vibhattÈ. Tesu Œyatanavibha~go vÈcanÈmaggato atirekabhÈÓavÈro. DhÈtuvibha~go dvimattabhÈÓavÈro. TathÈ Saccavibha~go. Indriyavibha~ge suttantabhÈjanÊyaÑ natthi. VÈcanÈmaggato panesa atirekabhÈÓavÈramatto. PaccayÈkÈravibha~go chamattabhÈÓavÈro. PaÒhapucchakaÑ panettha natthi. SatipaÔÔhÈnavibha~go atirekabhÈÓavÈramatto. TathÈ sammappadhÈna-iddhipÈdabojjha~gamagga~gavibha~gÈ. JhÈnavibha~go dvibhÈÓavÈramatto. AppamaÒÒÈvibha~go atirekabhÈÓavÈramatto. SikkhÈpadavibha~gepi suttantabhÈjanÊyaÑ natthi. VÈcanÈmaggato panesa atirekabhÈÓavÈramatto. TathÈ PaÔisambhidÈvibha~go. ©ÈÓavibha~go dasavidhena vibhatto. VÈcanÈmaggato panesa timattabhÈÓavÈro. Khuddakavatthuvibha~gopi dasavidhena vibhatto. VÈcanÈmaggato panesatimattabhÈÓavÈro. Dhammahadayavibha~go tividhena vibhatto. VÈcanÈmaggato panesa atirekadvibhÈÓavÈramatto. Sabbepi vitthÈriyamÈnÈ anantÈ aparimÈÓÈ honti. EvametaÑ Vibha~gappakaranaÑ vÈcanÈmaggato paÒcatiÑsamattabhÈÓavÈraÑ, vitthÈrato pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

TadanantaraÑ DhÈtukathÈpakaraÓaÑ nÈma. TaÑ “sa~gaho asa~gaho, sa~gahitena asa~gahitaÑ, asa~gahitena sa~gahitaÑ, sa~gahitena sa~gahitaÑ, asa~gahitena asa~gahitaÑ, sampayogo vippayogo, sampayuttena vippayuttaÑ, vippayuttena sampayuttaÑ, sampayuttena sampayuttaÑ, vippayuttena vippayuttaÑ, sa~gahitena sampayuttaÑ vippayuttaÑ, sampayuttena sa~gahitaÑ asa~gahitaÑ, asa~gahitena sampayuttaÑ vippayuttaÑ, vippayuttena sa~gahitaÑ asa~gahitan”ti cuddasavidhena vibhattaÑ. TaÑ vÈcanÈmaggato atirekachabhÈÓavÈramattaÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

TadanantaraÑ PuggalapaÒÒatti nÈma. SÈ “KhandhapaÒÒatti ŒyatanapaÒÒatti DhÈtupaÒÒatti SaccapaÒÒatti IndriyapaÒÒatti PuggalapaÒÒattÊ”ti chabbidhena vibhattÈ. SÈ vÈcanÈmaggato atirekapaÒcabhÈÓavÈrÈ, vitthÈriyamÈnÈ pana anantÈ aparimÈÓÈva hoti.


9

TadanantaraÑ KathÈvatthuppakaraÓaÑ nÈma. TaÑ “sakavÈde paÒca suttasatÈni, paravÈde paÒcÈ”ti suttasahassaÑ samodhÈnetvÈ vibhattaÑ. TaÑ vÈcanÈmaggato idÈni potthake likhitaÑ aggahetvÈ sa~gÊti-Èropitanayena DÊghanikÈyappamÈÓaÑ, vitthÈriyamÈnaÑ pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

TadanantaraÑ YamakaÑ nÈma. TaÑ “M|layamakaÑ KhandhayamakaÑ ŒyatanayamakaÑ DhÈtuyamakaÑ SaccayamakaÑ Sa~khÈrayamakaÑ AnusayayamakaÑ CittayamakaÑ DhammayamakaÑ Indriyayamakan”ti dasavidhena vibhattaÑ. TaÑ vÈcanÈmaggato vÊsabhÈÓavÈrasataÑ1, vitthÈrato pana anantamaparimÈÓaÑ hoti.

TadanantaraÑ MahÈpakaraÓaÑ nÈma. PaÔÔhÈnantipi tasseva nÈmaÑ. TaÑ “hetupaccayo ÈrammaÓapaccayo adhipatipaccayo anantarapaccayo samanantarapaccayo sahajÈtapaccayo aÒÒamaÒÒapaccayo nissayapaccayo upanissayapaccayo purejÈtapaccayo pacchÈjÈtapaccayo Èsevanapaccayo, kammapaccayo vipÈkapaccayo ÈhÈrapaccayo indriyapaccayo jhÈnapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo vippayuttapaccayo atthipaccayo natthipaccayo vigatapaccayo avigatapaccayo”ti paccayavasena tÈva catuvÊsatividhena vibhattaÑ.

ImasmiÑ pana ÔhÈne paÔÔhÈnaÑ samÈnetabbaÑ–KusalattikÈdayo hi dvÈvÊsati tikÈ nÈma. Het| dhammÈ, nahet| dhammÈ -pa-. SaraÓÈ dhammÈ, araÓÈ dhammÈti ime sataÑ dukÈ. Aparepi vijjÈbhÈgino dhammÈ, avijjÈbhÈgino dhammÈ -pa-. Khaye ÒÈÓaÑ, anuppÈde ÒÈÓanti dvÈcattÈlÊsa suttantikadukÈ nÈma. Tesu dvÈvÊsati tikÈ sataÑ dukÈti ayaÑ ÈhaccabhÈsitÈ Jinavacanabh|tÈ SabbaÒÒubuddhena desitÈ sattannaÑ pakaraÓÈnaÑ mÈtikÈ nÈma.

AthÈpare dvÈcattÈlÊsa suttantikadukÈ kutopabhavÈ kena ÔhapitÈ kena desitÈti. DhammasenÈpatisÈriputtattherappabhavÈ, tena ÔhapitÈ tena desitÈti. Ime Ôhapento pana thero na sÈmukkaÑsikena attano ÒÈÓena Ôhapesi. EkuttariyaÑ pana EkanipÈtadukanipÈtasa~gÊti Dasuttarasuttantehi samodhÈnetvÈ ÈbhidhammikattherÈnaÑ suttantaÑ patvÈ akilamatthaÑ ÔhapitÈ. Te panete ekasmiÑ NikkhepakaÓÉeyeva ______________________________________________________________ 1. VÊsaÑ bhÈÓavÈrasataÑ (SÊ)

AbhidhammapiÔaka 10

matthakaÑ pÈpetvÈ vibhattÈ, sesaÔÔhÈnesu yÈva saraÓadukÈ abhidhammo vibhatto.

SammÈsambuddhena hi anulomapaÔÔhÈne dvÈvÊsati tike nissÈya TikapaÔÔhÈnaÑ nÈma niddiÔÔhaÑ. SataÑ duke nissÈya DukapaÔÔhÈnaÑ nÈma niddiÔÔhaÑ. Tato paraÑ dvÈvÊsati tike gahetvÈ dukasate pakkhipitvÈ DukatikapaÔÔhÈnaÑ nÈma dassitaÑ. Tato paraÑ dukasataÑ gahetvÈ dvÈvÊsatiyÈ tikesu pakkhipitvÈ TikadukapaÔÔhÈnaÑ nÈma dassitaÑ. Tike pana tikesuyeva pakkhipitvÈ TikatikapaÔÔhÈnaÑ nÈma dassitaÑ. Duke ca dukesuyeva pakkhipitvÈ DukadukapaÔÔhÈnaÑ nÈma dassitaÑ. EvaÑ–

TikaÒca paÔÔhÈnavaraÑ dukuttamaÑ, DukatikaÒceva tikadukaÒca. TikatikaÒceva dukadukaÒca, Cha Anulomamhi nayÈ sugambhÊrÈti1.

PaccanÊyapaÔÔhÈnepi dvÈvÊsatitike nissÈya TikapaÔÔhÈnaÑ nÈma, dukasataÑ nissÈya DukapaÔÔhÈnaÑ nÈma, dvÈvÊsatitike dukasate pakkhipitvÈ DukatikapaÔÔhÈnaÑ nÈma, dukasataÑ dvÈvÊsatiyÈ tikesu pakkhipitvÈ TikadukapaÔÔhÈnaÑ nÈma, tike tikesuyeva pakkhipitvÈ TikatikapaÔÔhÈnaÑ nÈma, duke dukesuyeva pakkhipitvÈ DukadukapaÔÔhÈnaÑ nÈmati PaccanÊyepi chahi nayehi paÔÔhÈnaÑ niddiÔÔhaÑ. Tena vuttaÑ–

TikaÒca paÔÔhÈnavaraÑ dukuttamaÑ, DukatikaÒceva tikadukaÒca. TikatikaÒceva dukadukaÒca, Cha PaccanÊyamhi nayÈ sugambhÊrÈti2.

Tato paraÑ AnulomapaccanÊyepi etenava upÈyena cha nÈyÈ dassitÈ. TenÈha–

TikaÒca PaÔÔhÈnavaraÑ dukuttamaÑ, DukatikaÒceva tikadukaÒca. TikatikaÒceva dukadukaÒca, Cha AnulomapaccanÊyamhi nayÈ sugambhÊrÈti3. ______________________________________________________________ 1. Abhi 8. 15 piÔÔhe PaÔÔhÈne. 2. Abhi 8. 16 piÔÔhe. 3. Abhi 8. 17 piÔÔhe.


11

TadanantaraÑ PaccanÊyÈnulomepi eteheva chahi nayehi niddiÔÔhaÑ. TenÈha–

TikaÒca PaÔÔhÈnavaraÑ dukuttamaÑ, DukatikaÒceva tikadukaÒca. TikatikaÒceva dukadukaÒca, Cha PaccanÊyÈnulomamhi nayÈ sugambhÊrÈti1.

EvaÑ Anulome cha PaÔÔhÈnÈni, PaÔilome cha, AnulomapaccanÊye cha, PaccanÊyÈnulome cha PaÔÔhÈnÈnÊti idaÑ catuvÊsatisamantapaÔÔhÈnasamodhÈnaÑ PaÔÔhÈnaÑ MahÈpakaraÓaÑ nÈma.

IdÈni imassa abhidhammassa gambhÊrabhÈvavijÈnanatthaÑ cattÈro sÈgarÈ veditabbÈ saÑsÈrasÈgaro, jalasÈgaro, nayasÈgaro, ÒÈÓasÈgaroti. Tattha saÑsÈrasÈgaro nÈma–

KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca. AbbocchinnaÑ vattamÈnÈ, saÑsÈroti pavuccatÊti

EvaÑ vuttaÑ saÑsÈravaÔÔaÑ. SvÈyaÑ yasmÈ imesaÑ sattÈnaÑ uppattiyÈ purimÈ koÔi na paÒÒÈyati. EttakÈnaÒhi vassasatÈnaÑ vÈ vassasahassÈnaÑ vÈ vassasatasahassÈnaÑ vÈ kappasatÈnaÑ vÈ kappasahassÈnaÑ vÈ kappasatasahassÈnaÑ vÈ matthake sattÈ uppannÈ, tato pubbe nÈhesunti vÈ, asukassa nÈma raÒÒo kÈle uppannÈ, asukassa Buddhassa kÈle uppannÈ, tato pubbe nÈhesunti vÈ ayaÑ paricchedo natthi. 2“PurimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒÈyati avijjÈya ito pubbe avijjÈ nÈhosi, atha pacchÈ samabhavÊ”ti3 iminÈ pana nayena saÑsÈrasÈgaro anamataggova2.

MahÈsamuddo pana jalasÈgaro nÈmÈti veditabbo. so caturÈsÊtiyojanasahassagambhÊro. Tattha udakassa ÈÄhakasatehi vÈ ÈÄhakasahassehi vÈ ÈÄhakasatasahassehi vÈ pamÈÓaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. Abhi 8. 18 piÔÔhe PaÔÔhÈne. 2-2. TasmÈ “purimÈ bhikkhave -pa- samabhavÊ”ti iminÈ nayena anamataggova. (?) SvÈyaÑ yasmÈ na paÒÒÈyati, tasmÈ anamataggovÈti hi sambandho. 3. AÑ 3. 346 piÔÔhe.


natthi, atha kho asa~khyeyyo appameyyo mahÈ-udakakkhandhotveva sa~kyaÑ1 gacchati. AyaÑ jalasÈgaro nÈma.

Katamo anayasÈgaro? TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ. Dvepi hi tantiyo paccavekkhantÈnaÑ saddhÈsampannÈnaÑ pasÈdabahulÈnaÑ ÒÈÓuttarÈnaÑ kulaputtÈnaÑ anantaÑ pÊtisomanassaÑ uppajjati. KatamÈ dve? VinayaÒca abhidhammaÒca. Vinayadharabhikkh|naÒhi vinayatantiÑ paccavekkhantÈnaÑ “dosÈnur|paÑ sikkhÈpadapaÒÒÈpanaÑ nÈma ‘imasiÑ dose imasmiÑ vÊtikkame idaÑ nÈma hotÊ’ti sikkhÈpadapaÒÒÈpanaÑ aÒÒesaÑ avisayo, BuddhÈnameva visayo”ti, uttarimanussadhammapeyyÈlaÑ paccavekkhantÈnaÑ, nÊlapeyyÈlaÑ paccavekkhantÈnaÑ, saÒcarittapeyyÈlaÑ paccavekkhantÈnaÑ anantaÑ pÊtisomanassaÑ uppajjati. Œbhidhammikabhikkh|nampi “khandantaraÑ ÈyatanantaraÑ dhÈtvantaraÑ indriyantaraÑ balabojjha~gakammavipÈkantaraÑ r|pÈr|paparicchedaÑ saÓhasukhumadhammaÑ gaganatale tÈrakar|pÈni gaÓhanto viya r|pÈr|padhamme pabbaÑ pabbaÑ koÔÔhÈsaÑ koÔÔhÈsaÑ katvÈ vibhajanto dassesi vata no SatthÈ”ti abhidhammatantiÑ paccavekkhantÈnaÑ anantaÑ pÊtisomanassaÑ uppajjati.

EvaÑ uppattiyÈ panassa idaÑ vatthupi veditabbaÑ–MahÈgatigamiya2tissadattatthero kira nÈma “mahÈbodhiÑ vandissÈmÊ”ti paratÊraÑ gacchanto nÈvÈya uparitale nisinno mahÈsamuddaÑ olokesi. Athassa tasmiÑ samaye neva paratÊraÑ paÒÒÈyittha, na orimatÊraÑ. mivegappabhedasamuggatajalacuÓÓaparikiÓÓo pana pasÈritarajatapaÔÔasumanapupphasantharasadiso mahÈsamuddova paÒÒÈyittha. So “kiÑ nu kho mahÈsamuddassa |mivego balavÈ, udÈhu catuvÊsatippabhede samantapaÔÔhÈne nayamukhaÑ balavan”ti cintesi. Athassa mahÈsamudde paricchedo paÒÒÈyati. AyaÒhi heÔÔhÈ mahÈpathaviyÈ paricchinno, upari ÈkÈsena, ekato cakkavÈÄapabbatena, ekato velantena paricchinno. SamantapaÔÔhÈnassa pana paricchedo na paÒÒÈyatÊti saÓhasukhumadhammaÑ paccavekkhantassa balavapÊti uppannÈ, so pÊtiÑ vikkhambhetvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ yathÈnisinnova sabbakilese khepetvÈ aggaphale arahatte patiÔÔhÈya udÈnaÑ udÈnesi– ______________________________________________________________ 1. Sa~khaÑ (SÊ) 2. MahÈgatimbaya (SÊ)


13

Attheva gambhÊragataÑ sudubbudhaÑ, SayaÑ abhiÒÒÈya sahetusambhavaÑ. YathÈnupubbaÑ nikhilena desitaÑ, MahesinÈ r|pagataÑva passatÊti.

AyaÑ nayasÈgaro nÈma.

Katamo ÒÈÓasÈgaro? SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ ÒÈÓasÈgaro nÈma. “AyaÑ saÑsÈrasÈgaro nÈma, ayaÑ jalasÈgaro nÈma, ayaÑ nayasÈgaro nÈmÈ”ti hi aÒÒena na sakkÈ jÈnituÑ, sabbaÒÒutaÒÒÈÓeneva sakkÈ jÈnitunti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ ÒÈÓasÈgaro nÈma. Imesu cat|su sÈgaresu imasmiÑ ÔhÈne nayasÈgaro adhippeto. ImaÒhi SabbaÒÒubuddhÈva paÔivijjhanti.

Ayampi BhagavÈ bodhim|le nisinno imaÑ paÔivijjhitvÈ “imaÑ vata me dhammaÑ esantassa gavesantassa kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni1 vÊtivattÈni, atha me imasmiÑ palla~ke nisinnena diyaÉÉhakilesasahassaÑ khepetvÈ ayaÑ dhammo paÔividdo”ti paÔividdhadhammaÑ paccavekkhanto sattÈhaÑ ekapalla~kena nisÊdi. Tato tamhÈ palla~kÈ vuÔÔhÈya “imasmiÑ vata me palla~ke sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔividdhan”ti animisehi cakkh|hi sattÈhaÑ palla~kaÑ olokento aÔÔhÈsi. Tato devatÈnaÑ “ajjÈpi nuna siddhatthassa kattabbakiccaÑ atthi, palla~kasmiÒhi ÈlayaÑ na vijahatÊ”ti parivitakko udapÈdi.

SatthÈ devatÈnaÑ vitakkaÑ ÒatvÈ tÈvadeva tÈsaÑ vitakkav|pasamanatthaÑ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ yamakapÈÔihÈriyaÑ dassesi. MahÈbodhipalla~kasmiÑ hi katapÈÔihÈriyaÒca ÒÈtisamÈgame katapÈÔihÈriyaÒca pÈthikaputtasamÈgame2 katapÈÔihÈriyaÒca sabbaÑ kaÓÉambarukkham|le3 katayamakapÈÔihÈriyasadisameva ahosi. EvaÑ yamakapÈÔihÈriyaÑ katvÈ palla~kassa ÔhitaÔÔhÈnassa ca antare ÈkÈsato oruyha sattÈhaÑ ca~kami. Imesu ca ekavÊsatiyÈ divasesu ekadivasepi Satthu sarÊrato rasmiyo na nikkhantÈ.

Catutthe pana sattÈhe pacchimuttarÈya disÈya ratanaghare nisÊdi. RatanagharaÑ nÈma neva sattaratanamayaÑ gehaÑ, sattannaÑ pana pakaraÓÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Asa~kheyyÈni (SÊ) 2. PÈÔhÈkaputtasamÈgame (SÊ), pÈÔiyaputtasamÈgame (SyÈ) DÊ 3. 12, 22 piÔÔhesu passitabbaÑ. 3. GaÓÉambarukkham|le (SÊ, SyÈ)


sammasitaÔÔhÈnaÑ “ratanagharan”ti veditabbaÑ. Tattha Dhammasa~gaÓiÑ sammasantassÈpi sarÊrato rasmiyo na nikkhantÈ. Vibha~gappakaraÓaÑ, DhÈtukathaÑ PuggalapaÒÒattiÑ, KathÈvatthuppakaraÓaÑ, YamakappakaraÓaÑ sammasantassÈpi sarÊrato rasmiyo na nikkhantÈ. YadÈ pana MahÈpakaraÓaÑ oruyha “hetupaccayo ÈrammaÓapaccayo -pa- avigatapaccayo”ti sammasanaÑ Èrabhi, athassa catuvÊsatisamantapaÔÔhÈnaÑ sammasantassa ekantato sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ MahÈpakaraÓeyeva okÈsaÑ labhi. YathÈ hi Timirapi~galamahÈmaccho caturÈsÊtiyojanasahassagambhÊre mahÈsamuddeyeva okÈsaÑ labhati, evameva sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ ekantato MahÈpakaraÓeyeva okÈsaÑ labhi.

Satthu evaÑ laddhokÈsena sabbaÒÒutaÒÒÈÓena yathÈsukhaÑ saÓhasukhumadhammaÑ sammasantassa sÈrÊrato nÊla pÊta lohitodÈta maÒjiÔÔha1 pabhassaravasena chabbaÓÓarasmiyo nikkhamiÑsu. Kesamass|hi ceva akkhÊnaÒca nÊlaÔÔhÈnehi nÊlarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena gaganatalaÑ aÒjanacuÓÓasamokiÓÓaÑ viya, umÈpupphanÊluppaladasaÒchannaÑ viya, vÊtipatantamaÓitÈlavaÓÔaÑ viya, sampasÈritamecakapaÔaÑ viya ca ahosi.

Chavito ceva akkhÊnaÒca pÊtaÔÔhÈnehi pitarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ suvaÓÓarasadhÈrÈbhisiÒcamÈnÈ2 viya, suvaÓÓapaÔapasÈritÈ viya, ku~kumacuÓÓakaÓikÈrapupphasamparikiÓÓÈ viya ca virociÑsu.

MaÑsalohitehi ceva akkhÊnaÒca rattaÔÔhÈnehi lohitarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ cÊnapiÔÔhacuÓÓaraÒjitÈ viya, supakkalÈkhÈrasasiÒcamÈnÈ viya, rattakambalaparikkhitÈ viya, jayasumanapÈribhaddakabandhujÊvakakusumasamparikiÓÓÈ viya ca virociÑsu.

AÔÔhÊhi ceva dantehi ca akkhÊnaÒca setaÔÔhÈnehi odÈtarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ rajataghaÔehi ÈsiÒcamÈnakhÊradhÈrÈsamparikiÓÓÈ viya, sampasÈritarajatapaÔÔavitÈnÈ viya, vÊtipatantarajatatÈlavaÓÔÈ viya, kundakumudasinduvÈrasumanamallikÈdikusumasaÒchannÈ viya ca virociÑsu. ______________________________________________________________ 1. MaÒjeÔÔha (SÊ) 2. SuvaÓÓadhÈranisiÒcamÈnÈ (Ka), suvaÓÓarasadhÈrÈhi siÒcamÈnÈ (SÊ)


15

MaÒjiÔÔhapabhassarÈ pana tamhÈ tamhÈ sarÊrappadesÈ nikkhamiÑsu. Iti tÈ chabbaÓÓarasmiyo nikkhamitvÈ ghanamahÈpathaviÑ gaÓhiÑsu.

CatunahutÈdhikadviyojanasatasahassabahalÈ mahÈpathavÊ niddhantasuvaÓÓapiÓÉi viya ahosi. Atha mahÈpathaviÑ bhinditvÈ heÔÔhÈ udakaÑ gaÓhiÑsu. PathavisandhÈrakaÑ aÔÔhanahutÈdhikacatuyojanasatasahassabahalaÑ udakaÑ suvaÓÓakalasehi ÈsiÒcamÈnavilÊnasuvaÓÓaÑ viya ahosi. UdakaÑ vinivijjhitvÈ vÈtaÑ aggahesuÑ. ChanahutÈdhikanavayojanasatasahassabahalo vÈto samussitasuvaÓÓakkhandho viya ahosi. VÈtaÑ vinivijjhitvÈ heÔÔhÈ ajaÔÈkÈsaÑ pakkhandiÑsu.

* UparibhÈgena uggantvÈpi CÈtumahÈrÈjike gaÓhiÑsu. Te vinivijjhitvÈ TÈvatiÑse, tato YÈme, tato Tusite, tato NimmÈnaratÊ, tato ParanimmitavasavattÊ, tato nava brahmaloke, tato Vehapphale, tato paÒca SuddhÈvÈse vinivijjhitvÈ cattÈro Èruppe gaÓhiÑsu. CattÈro ca Èruppe vinivijjhitvÈ ajaÔÈkÈsaÑ pakkhandiÑsu.

TiriyabhÈgehi anantÈ lokadhÈtuyo pakkhandiÑsu. Ettakesu ÔhÈnesu candamhi candappabhÈ natthi, s|riye1 s|riyappabhÈ natthi, tÈrakar|pesu tÈrakar|pappabhÈ natthi, devatÈnaÑ uyyÈnavimÈnakapparukkhesu ceva sarÊresu ca ÈbharaÓesu cÈti sabbattha pabhÈ natthi. TisahassimahÈsahassilokadhÈtuyyÈ2 ÈlokapharaÓasamattho mahÈbrahmÈpi s|riyuggamane khajjopanako viya ahosi. Candas|riyatÈrakar|padevatuyyÈna3 vimÈnakapparukkhÈnaÑ paricchedamattakameva paÒÒÈyittha. EttakaÑ ÔhÈnaÑ BuddharasmÊhiyeva ajjhotthaÔaÑ ahosi. AyaÒca neva BuddhÈnaÑ adhiÔÔhÈniddhi, na bhÈvanÈmayiddhi. SaÓhasukhumadhammaÑ pana sammasato LokanÈthassa lohitaÑ pasÊdi, vatthur|paÑ pasÊdi, chavivaÓÓo pasÊdi, cittasamuÔÔhÈnÈ vaÓÓadhÈtu samantÈ asÊtihatthamatte padese niccalÈva aÔÔhÈsi. IminÈ nÊhÈrena sattÈhaÑ sammasi.

Satta rattindivÈni sammasitadhammo kittako ahosÊti? Ananto aparimÈÓo ahosi. AyaÑ tÈva manasÈdesanÈ nÈma. SatthÈ pana evaÑ sattÈhaÑ manasÈ cintitadhammaÑ vicÊbhedaÑ katvÈ desento ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 90 piÔÔhepi passitabbaÑ. 1. Suriye (SÊ, SyÈ) 2. ...dhÈtuyo (SyÈ, Ka) 3. ...devuyyÈna (Ka)


vassasatenapi vassasahassenapi vassasatasahassenapi matthakaÑ pÈpetvÈ desetuÑ na sakkotÊti na vattabbaÑ. AparabhÈgepi hi TathÈgato TÈvatiÑsabhavane pÈricchattakam|le PaÓÉukambalasilÈyaÑ dasasahassacakkavÈÄadevatÈnaÑ majje nisinno mÈtaraÑ kÈyasakkhiÑ katvÈ “kusalÈ dhammÈ akusalÈ dhammÈ abyÈkatÈ dhammÈ”ti dhammaÑ desento satabhÈgena sahassabhÈgena satasahassabhÈgena dhammantarÈ dhammantaraÑ sa~kamitvÈ sa~kamitvÈva desesi. Tayo mÈse nirantaraÑ pavattitadesanÈ vegena pavattÈ ÈkÈsaga~gÈ viya, adhomukhaÔhapita-udakaghaÔÈ nikkhanta-udakadhÈrÈ viya ca hutvÈ anantÈ aparimÈÓÈ ahosi.

BuddhÈnaÒhi bhattÈnumodanakÈlepi thokaÑ vaÉÉhetvÈ anumodentÈnaÑ desanÈ DighamajjhimanikÈyappamÈÓÈ hoti. PacchÈbhattaÑ pana sampattaparisÈya dhammaÑ desentÈnaÑ desanÈ SaÑyutta-a~guttarikadvemahÈnikÈyappamÈÓÈva hoti. KasmÈ? BuddhÈnaÒhi bhava~gaparivÈso lahuko, dantÈvaraÓaÑ suphusitaÑ1, mukhÈdÈnaÑ siliÔÔhaÑ, jivhÈ mudukÈ, saro madhuro, vacanaÑ lahuparivattaÑ, tasmÈ taÑ muhuttaÑ desitadhammopi ettako hoti. TemÈsaÑ desitadhammo pana ananto aparimÈÓoyeva.

Œnandatthero hi bahussuto TipiÔakadharo paÒcadasa gÈthÈ sahassÈni saÔÔhi padasahassÈni latÈpupphÈni ÈkaÉÉhanto viya Ôhitapadeneva ÔhatvÈ gaÓhÈti vÈ vÈceti vÈ deseti vÈ. Ettako therassa eko uddesamaggo nÈma hoti. Therassa hi anupadaÑ uddesaÑ dadamÈno aÒÒo dÈtuÑ na sakkoti, na sampÈpuÓÈti, SammÈsambuddhova sampÈpuÓeyya. EvaÑ adhimattasatimÈ adhimattagatimÈ adhimattadhitimÈ sÈvako SatthÈrÈ temÈsaÑ iminÈ nÊhÈrena desitadesanaÑ vassasataÑ vassasahassaÑ uggaÓhantopi matthakaÑ pÈpetuÑ na sakkoti.

EvaÑ temÈsaÑ nirantaraÑ desentassa pana TathÈgatassa kabaÄÊkÈrÈhÈrappaÔibaddhaÑ upÈdinnakasarÊraÑ kathaÑ yÈpesÊti? PaÔijagganeneva. BuddhÈnaÒhi so so kÈlo suvavatthito suparicchinno supaccakkho. TasmÈ BhagavÈ dhammaÑ desentova manussaloke kÈlaÑ oloketi. So ______________________________________________________________ 1. SuphassitaÑ (SÊ)


17

bhikkhÈcÈravelaÑ sallakkhetvÈ nimmitabuddhaÑ mÈpetvÈ “imassa civaraggahaÓaÑ pattaggahaÓaÑ sarakutti Èkappo ca evar|po nÈma hotu, ettakaÑ nÈma dhammaÑ deset|”ti adhiÔÔhÈya pattacÊvaramÈdÈya AnotattadahaÑ gacchati. DevatÈ nÈgalatÈdantakaÔÔhaÑ denti. TaÑ khÈditvÈ Anotattadahe sarÊraÑ paÔijaggitvÈ manosilÈtale Ôhito surattadupaÔÔaÑ nivÈsetvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ CÈtumahÈrÈjadattiyaÑ selamayaÑ pattaÑ ÈdÈya UttarakuruÑ gacchati. Tato piÓÉapÈtaÑ ÈharitvÈ AnotattadahatÊre nisinno taÑ paribhuÒjitvÈ divÈvihÈrÈ candanavanaÑ gacchati.

DhammasenÈpatisÈriputtattheropi tattha gantvÈ SammÈsambuddhassa vattaÑ katvÈ ekamantaÑ nisÊdati. Athassa SatthÈ nayaÑ deti “SÈriputta ettako dhammo mayÈ desito”ti Ècikkhati. EvaÑ SammÈsambuddhe nayaÑ dente paÔisambhidÈppattassa aggasÈvakassa velante ÔhatvÈ hatthaÑ pasÈretvÈ dassitasamuddasadisaÑ nayadÈnaÑ hoti. TherassÈpi nayasatena nayasahassena nayasatasahassena BhagavatÈ desitadhammo upaÔÔhÈtiyeva.

SatthÈ divÈvihÈraÑ nisÊditvÈ dhammaÑ desetuÑ kÈya velÈya gacchatÊti? SÈvatthivÈsÊnaÑ kulaputtÈnaÑ sampattÈnaÑ dhammadesanavelÈ nÈma atthi, tÈya velÈya gacchati. DhammaÑ desetvÈ gacchantaÑ vÈ ÈgacchantaÑ vÈ ke jÈnanti, ke na jÈnantÊti? MahesakkhÈ devatÈ jÈnanti, appesakkhÈ devatÈ na jÈnanti. KasmÈ na jÈnantÊti? SammÈsambuddhassa vÈ nimmitabuddhassa vÈ rasmi-ÈdÊsu nÈnattÈbhÈvÈ. Ubhinnampi hi tesaÑ rasmÊsu vÈ saresu vÈ vacanesu vÈ nÈnattaÑ natthi.

SÈriputtattheropi SatthÈrÈ desitaÑ desitaÑ dhammaÑ ÈharitvÈ attano saddhivihÈrikÈnaÑ paÒcannaÑ bhikkhusatÈnaÑ desesi. TesaÑ ayaÑ pubbayogo–te kira Kassapadasabalassa kÈle khuddakavagguliyoniyaÑ nibbattÈ pabbhÈre olambantÈ dvinnaÑ Èbhidhammikabhikkh|naÑ abhidhammaÑ sajjhÈyantÈnaÑ sare nimittaÑ gahetvÈ kaÓhapakkhasukkapakkhe ajhÈnitvÈpi sare nimittaggÈhamattakeneva kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatiÑsu, ekaÑ BuddhantaraÑ devaloke vasitvÈ tasmiÑ kÈle manussaloke nibbattÈ hamakapÈÔihÈriye pasÊditvÈ therassa santike pabbajiÑsu. Thero SatthÈrÈ desitaÑ desitaÑ dhammaÑ ÈharitvÈ tesaÑ desesi. SammÈsambuddhassa


abhidhammadesanÈpariyosÈnaÒca tesaÑ bhikkhunaÑ sattappakaraÓa-uggahaÓaÒca ekappahÈreneva ahosi.

Abhidhamme vÈcanÈmaggo nÈma SÈriputttattherappabhavo, MahÈpakaraÓe gaÓanacÈropi1 thereneva Ôhapito. Thero hi “iminÈ nÊhÈrena dhammantaraÑ amakkhetvÈva sukhaÑ gahetuÑ, dhÈretuÑ, pariyÈpuÓituÑ, vÈcetuÒca pahotÊ”ti gaÓanacÈraÑ2 Ôhapesi. EvaÑ sante therova paÔhamataraÑ Èbhidhammiko hotÊti? Na hoti, SammÈsambuddhova paÔhamataraÑ Èbhidhammiko. So hi naÑ MahÈbodhipalla~ke nisÊditvÈ paÔivijjhi. Buddho hutvÈ ca pana sattÈhaÑ ekapalla~kena nisinno udÈnaÑ udÈnesi–

“YadÈ have pÈtubhavanti dhammÈ, ŒtÈpino jhÈyato brÈhmaÓassa. Athassa ka~khÈ vapayanti sabbÈ, Yato pajÈnÈti sahetudhammaÑ.

YadÈ have pÈtubhavanti dhammÈ, ŒtÈpino jhÈyato brÈhmaÓassa. Athassa ka~khÈ vapayanti sabbÈ, Yato khayaÑ paccayÈnaÑ avedi.

YadÈ have pÈtubhavanti dhammÈ, ŒtÈpino jhÈyato brÈhmaÓassa. Vidh|payaÑ tiÔÔhati mÈrasenaÑ, S|riyova obhÈsayamantalikkhan”ti3.

IdaÑ paÔhamabuddhavacanaÑ nÈma. DhammapadabhÈÓakÈ pana–

“AnekajÈtisaÑsÈraÑ, sandhÈvissaÑ anibbisaÑ. GahakÈraÑ4 gavesanto, dukkhÈ jÈti punappunaÑ. GahakÈraka diÔÔhosi, puna gehaÑ na kÈhasi. SabbÈ te phÈsukÈ bhaggÈ, gahak|ÔaÑ visa~khataÑ5. Visa~khÈragataÑ cittaÑ, taÓhÈnaÑ khayamajjÈgÈ”ti6.

IdaÑ paÔhamabuddhavacanaÑ nÈmÈti vadanti.

______________________________________________________________ 1. GaÓanavÈropi (SÊ, SyÈ) 2. GaÓanavÈraÑ (SÊ, SyÈ) 3. Vi 3. 2; Khu 1. 79 piÔÔhesu. 4. GahakÈrakaÑ (SÊ) 5. Visa~khitaÑ (SÊ) 6. Khu 1. 36 Dhammapade.


19

YamakasÈlÈnamantare nipannena parinibbÈnasamaye “handa dÈni bhikkhave ÈmantayÈmi vo, vayadhammÈ sa~khÈrÈ, appamÈdena sampÈdethÈ”ti1 vuttavacanaÑ pacchimabuddhavacanaÑ nÈma.

Ubhinnamantare paÒcacattÈlÊsa vassÈni pupphadÈmaÑ ganthentena viya, ratanÈvaliÑ Èvunantena viya ca kathito amatappakÈsano2 saddhammo majjhimabuddhavacanaÑ nÈma.

TaÑ sabbampi sa~gayhamÈnaÑ piÔakato tÊÓi piÔakÈni honti, nikÈyato paÒca nikÈyÈ, a~gato nava~gÈni, dhammakkhandhato caturÈsÊtidhammakkhandhasahassÈni. KathaÑ? Sabbampi hetaÑ piÔakato VinayapiÔakaÑ SuttantapiÔakaÑ AbhidhammapiÔakanti tippabhedameva hoti. Tattha ubhayÈni pÈtimokkhÈni, dve vibha~gÈ, dvÈvÊsati khandhakÈ, soÄasa parivÈrÈti idaÑ VinayapiÔakaÑ nÈma. BrahmajÈlÈdicatuttiÑsasuttasa~gaho DÊghanikÈyo, M|lapariyÈyasuttÈdidiyaÉÉhasata dvesuttasa~gaho MajjhimanikÈyo, OghataraÓasuttÈdisattasuttasahassa sattasata dvÈsaÔÔhi suttasa~gaho SaÑyuttanikÈyo, CittapariyÈdÈnasuttÈdinavasuttasahassapaÒca-satasattapaÒÒÈsasuttasa~gaho A~guttaranikÈyo, KhuddakapÈÔhadhamma-pada-udÈna-itivuttakasuttanipÈtavimÈnavatthupetavatthutheragÈthÈtherÊgÈthÈ-jÈtakaniddesapaÔisambhidÈ-apadÈnabuddhavaÑsacariyÈpiÔakavasena pannarasappabhedo KhuddakanikÈyoti idaÑ SuttantapiÔakaÑ nÈma. Dhammasa~gaÓÊ-ÈdÊni satta pakaraÓÈni AbhidhammapiÔakaÑ nÈma. Tattha–

VividhavisesanayattÈ, vinayanato ceva kÈyavÈcÈnaÑ. Vinayatthavid|hi ayaÑ, vinayo “vinayo”ti akkhÈto.

VividhÈ hi ettha paÒcavidhapÈtimokkhuddesapÈrÈjikÈdisatta-ÈpattikkhandhamÈtikÈvibha~gÈdippabhedÈ nayÈ, visesabh|tÈ ca daÄhÊkammasithilakaraÓappayojanÈ anupaÒÒattinayÈ, kÈyikavÈcasika-ajjhÈcÈranisedhanato cesa kayaÑ, vÈcaÒca vineti. TasmÈ vividhanayattÈ, visesanayattÈ, kÈyavÈcÈnaÒca vinayanato ayaÑ vinayo “vinayo”ti akkhÈto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ– ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 128 piÔÔhe. 2. AmatappakÈsako (SÊ)


“VividhavisesanayattÈ, vinayanato ceva kÈyavÈcÈnaÑ. Vinayatthavid|hi ayaÑ, vinayo ‘vinayo’ti akkhÈto”ti.

ItaraÑ pana–

AtthÈnaÑ sucanato, suvuttato savanatotha s|danato. SuttÈÓÈ suttasabhÈ-gato ca “suttan”ti1 akkhÈtaÑ.

TaÒhi attatthaparatthÈdibhede atthe s|ceti, suvuttÈ cettha atthÈ veneyyajjhÈsayÈnulomena vuttattÈ. Savati cetaÑ atthe sassamiva phalaÑ, pasavatÊti vuttaÑ hoti. S|dati cetaÑ dhenu viya khÊraÑ, paggharatÊti vuttaÑ hoti. SuÔÔhu ca ne tÈyati, rakkhatÊti vuttaÑ hoti. SuttasabhÈgaÒcetaÑ, yathÈ hi tacchakÈnaÑ suttaÑ pamÈÓaÑ hoti, evametampi viÒÒ|naÑ. YathÈ ca suttena sa~gahitÈni pupphÈni na vikiriyanti na viddhaÑsÊyanti, evametena sa~gahitÈ atthÈ. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ–

“AtthÈnaÑ s|canato, suvuttato savanatotha s|danato. SuttÈÓÈ suttasabhÈ-gato ca ‘suttan’ti akkhÈtan”ti.

Abhidhammassa vacanattho vuttoyeva. Aparo nayo–

YaÑ ettha vuÉÉhimanto, salakkhaÓÈ p|jitÈ paricchinnÈ. VuttÈdhikÈ ca dhammÈ, abhidhammo tena akkhÈto.

AyaÑ hi abhisaddo vuÉÉhilakkhaÓa2 p|jita paricchinnÈdhikesu dissati. TathÈ hesa “bÈÄhÈ me dukkhÈ vedanÈ abhikkamanti, no paÔikkamantÊ”ti-ÈdÊsu3 vuÉÉhiyaÑ Ègato. “YÈ tÈ rattiyo abhiÒÒÈtÈ abhilakkhitÈ”ti-Èdisu4 lakkhaÓe. “RÈjÈbhirÈjÈ manujindo”ti-ÈdÊsu5 p|jite. “PaÔibalo vinetuÑ abhidhamme abhivinaye”ti-ÈdÊsu6 paricchinne, aÒÒamaÒÒasa~karavirahite dhamme ca vinaye cÈti vuttaÑ hoti. “Abhikkantena vaÓÓenÈ”ti-ÈdÊsu7 adhike. ______________________________________________________________ 1. SuttaÑ suttanti (SÊ, SyÈ) 2. SalakkhaÓa (SÊ) 3. Ma 3. 302-8; SaÑ 3. 71 piÔÔhÈdÊsu. 4. Ma 1. 25 piÔÔhe. 5. Ma 2. 351; Khu 1. 368 piÔÔhe. 6. Vi 3. 97 piÔÔhe. 7. Khu 2. 10 piÔÔhe.


21

Ettha ca “r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti mettÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuÉÉhimantopi dhammÈ vuttÈ. “R|pÈrammaÓaÑ vÈ saddÈrammaÓaÑ vÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena ÈrammaÓÈdÊhi lakkhaÓÊyattÈ salakkhaÓÈpi. “SekkhÈ dhammÈ, asekkhÈ dhammÈ, lokuttarÈ dhammÈ”ti-ÈdinÈ3 nayena p|jitÈpi, p|jÈrahÈti adhippÈyo. “Phasso hoti, vedanÈ hotÊ”ti-ÈdinÈ2 nayena sabhÈvaparicchinnattÈ paricchinnÈpi. “MahaggatÈ dhammÈ, appamÈÓÈ dhammÈ, anuttarÈ dhammÈ”ti-ÈdinÈ4 nayena adhikÈpi dhammÈ vuttÈ. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ–

“YaÑ ettha vuÉÉhimanto, salakkhaÓÈ p|jitÈ paricchinnÈ. VuttÈdhikÈ ca dhammÈ, abhidhammo tena akkhÈto”ti.

YaÑ panettha avisiÔÔhaÑ, taÑ–

PiÔakaÑ piÔakatthavid|, pariyattibbhÈjanatthato5 Èhu. Tena samodhÈnetvÈ, tayopi vinayÈdayo ÒeyyÈ.

Pariyattipi hi “mÈ piÔakasampadÈnenÈ”ti-ÈdÊsu6 piÔakanti vuccati. “Atha puriso Ègaccheyya kudÈlapiÔakaÑ ÈdÈyÈ”ti-ÈdÊsu7 yaÑkiÒci bhÈjanampi. TasmÈ piÔakaÑ piÔakatthavid| pariyattibhÈjanatthato Èhu.

IdÈni tena samodhÈnetvÈ tayopi vinayÈdayo ÒeyyÈti tena evaÑ duvidhatthena piÔakasaddena saha samÈsaÑ katvÈ vinayo ca so piÔakaÒca pariyattibhÈvato, tassa tassa atthassa bhÈjanato cÈti VinayapiÔakaÑ. YathÈvutteneva nayena suttantaÒca taÑ piÔakaÒcÈti SuttantapiÔakaÑ. Abhidhammo ca so piÔakaÒcÈti AbhidhammapiÔakanti evamete tayopi vinayÈdayo ÒeyyÈ.

EvaÑ ÒatvÈ ca punapi tesveva piÔakesu nÈnappakÈrakosallatthaÑ–

DesanÈsÈsanakathÈ-bhedaÑ tesu yathÈrahaÑ. SikkhÈpahÈnagambhÊra-bhÈvaÒca paridÊpaye. PariyattibhedaÑ sampattiÑ, vipattiÒcÈpi yaÑ yahiÑ. PÈpuÓÈti yathÈ bhikkhu, tampi sabbaÑ vibhÈvaye. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 44 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhi 1. 17 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 2, 5 piÔÔhesu. 4. Abhi 1. 2, 13 piÔÔhesu. 5. PariyattibhÈjanatthato (SÊ, SyÈ) 6. AÑ 1. 189 piÔÔhÈdÊsu. 7. Ma 1. 178; AÑ 1. 208 piÔÔhesu.


TatrÈyaÑ paridÊpanÈ, vibhÈvanÈ ca–etÈni hi tÊÓi piÔakÈni yathÈkkamaÑ ÈÓÈvohÈraparamatthadesanÈ, yathÈparÈdhayathÈnulomayathÈdhammasÈsanÈni, saÑvarÈsaÑvaradiÔÔhiviniveÔhananÈmar|paparicchedakathÈti ca vuccanti.

Ettha hi VinayapiÔakaÑ ÈÓÈrahena BhagavatÈ ÈÓÈbÈhullato desitattÈ ÈÓÈdesanÈ, SuttantapiÔakaÑ vohÈrakusalena BhagavatÈ vohÈrabÈhullato desitattÈ vohÈradesanÈ, AbhidhammapiÔakaÑ paramatthakusalena BhagavatÈ paramatthabÈhullato desitattÈ paramatthadesanÈti vuccati.

TathÈ paÔhamaÑ ye te pacurÈparÈdhÈ sattÈ, te yathÈparÈdhaÑ ettha sÈsitÈti yathÈparÈdhasÈsanaÑ, dutiyaÑ anekajjhÈsayÈnusayacariyÈdhimuttikÈ sattÈ yathÈnulomaÑ ettha sÈsitÈti yathÈnulomasÈsanaÑ, tatiyaÑ dhammapuÒjamatte “ahaÑ mamÈ”tisaÒÒino sattÈ yathÈdhammaÑ ettha sÈsitÈti yathÈdhammasÈsananti vuccati.

TathÈ paÔhamaÑ ajjhÈcÈrapaÔipakkhabh|to saÑvarÈsaÑvaro ettha kathitoti saÑvarÈsaÑvarakathÈ, saÑvarÈsaÑvaroti khuddako ceva mahanto ca saÑvarÈsaÑvaro kammÈkammaÑ viya ca phalÈphalaÑ viya ca, dutiyaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhipaÔipakkhabh|tÈ diÔÔhiviniveÔhanÈ ettha kathitÈti diÔÔhiviniveÔhanakathÈ, tatiyaÑ rÈgÈdipaÔipakkhabh|to nÈmar|paparicchedo ettha kathitoti nÈmar|paparicchedakathÈti vuccati.

TÊsupi cetesu tisso sikkhÈ, tÊÓi pahÈnÈni1, catubbidho ca gambhÊrabhÈvo veditabbo. TathÈ hi VinayapiÔake visesena adhisÊlasikkhÈ vuttÈ, SuttantapiÔake adhicittasikkhÈ, AbhidhammapiÔake adhipaÒÒÈsikkhÈ.

VinayapiÔake ca vÊtikkamappahÈnaÑ kilesÈnaÑ, vÊtikkamapaÔipakkhattÈ sÊlassa, SuttantapiÔake pariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ, pariyuÔÔhÈnapaÔipakkhattÈ samÈdhissa, AbhidhammapiÔake anusayappahÈnaÑ, anusayapaÔipakkhattÈ paÒÒÈya. ______________________________________________________________ 1. PahÈÓÈni (SÊ)


23

PaÔhame ca tada~gappahÈnaÑ kilesÈnaÑ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahÈnÈni. PaÔhame ca duccaritasaÑkilesassa pahÈnaÑ, itaresu taÓhÈdiÔÔhisaÑkilesÈnaÑ pahÈnaÑ.

EkamekasmiÒcettha catubbidhopi dhammatthadesanÈpaÔivedhagambhÊrabhÈvo veditabbo. Tattha dhammoti tanti1, atthoti tassÈyevattho, desanÈti tassÈ manasÈ vavatthÈpitÈya tantiyÈ2 desanÈ, paÔivedhoti tantiyÈ, tanti-atthassa3 ca yathÈbh|tÈvabodho. TÊsupi cetesu ete dhammatthadesanÈpaÔivedhÈ yasmÈ sasÈdÊhi viya mahÈsamuddo mandabuddhÊhi dukkhogÈhÈ4, alabbhaneyyapatiÔÔhÈ ca, tasmÈ gambhÊrÈ. EvaÑ ekamekasmiÑ ettha catubbidhopi gambhÊrabhÈvo veditabbo.

Aparo nayo. Dhammoti hetu, vuttaÒhetaÑ “hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti5. Atthoti hetuphalaÑ, vuttaÒhetaÑ “hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ”ti5. DesanÈti paÒÒatti, yathÈdhammaÑ dhammÈbhilÈpoti adhippÈyo. AnulomapaÔilomasa~khepavitthÈrÈdivasena vÈ kathanaÑ. PaÔivedhoti abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro visayato, asammohato ca atthÈnur|paÑ dhammesu, dhammÈnur|paÑ atthesu, paÒÒattipathÈnur|paÑ paÒÒattÊsu avabodho. TesaÑ tesaÑ vÈ tattha tattha vuttadhammÈnaÑ paÔivijjhitabbo salakkhaÓasa~khÈto aviparÊtasabhÈvo.

IdÈni yasmÈ etesu piÔakesu yaÑ yaÑ dhammajÈtaÑ vÈ atthajÈtaÑ vÈ, yÈ cÈyaÑ yathÈ yathÈ ÒÈpetabbo attho sot|naÑ ÒÈÓassa abhimukho hoti, tathÈ tathÈ tadatthajotikÈ desanÈ, yo cettha aviparÊtÈvabodhasa~khÈto paÔivedho, tesaÑ tesaÑ vÈ dhammÈnaÑ paÔivijjhitabbo salakkhaÓasa~khÈto aviparÊtasabhÈvo, sabbampetaÑ anupacitakusalasambhÈrehi duppaÒÒehi sasÈdÊhi viya mahÈsamuddo dukkhogÈhaÑ, alabbhaneyyapatiÔÔhaÒca, tasmÈ gambhÊraÑ. Evampi ekamekasmiÑ ettha catubbidhopi gambhÊrabhÈvo veditabbo. EttÈvatÈ ca–

DesanÈsÈsanakathÈ-bhedaÑ tesu yathÈrahaÑ. SikkhÈpahÈnagambhÊ-bhÈvaÒca paridÊpayeti–

AyaÑ gÈthÈ vuttatthÈ hoti. ______________________________________________________________ 1. Dhammoti PÈÄi (Vi-®Ôha 1. 18 piÔÔhe) 2. PÈÄiyÈ (Ka) 3. PÈÄiyÈ PÈÄi-atthassa (Ka) 4. DukkhogÈÄÈ (SyÈ, Ka) 5. Abhi 2. 307piÔÔhe.


PariyattibhedaÑ sampattiÑ, vipattiÒcÈpi yaÑ yahiÑ. PÈpuÓÈti yathÈ bhikkhu, tampi sabbaÑ vibhÈvayeti–

Ettha pana tÊsu piÔakesu tividho pariyattibhedo daÔÔhabbo. Tisso hi pariyattiyo alagadd|pamÈ, nissaraÓatthÈ, bhaÓÉÈgÈrikapariyattÊti.

Tattha yÈ duggahitÈ, upÈrambhÈdihetu pariyÈpuÔÈ, ayaÑ alagadd|pamÈ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–“seyyathÈpi bhikkhave puriso alagaddatthiko alagaddagavesÊ alagaddapariyesanaÑ caramÈno, so passeyya mahantaÑ alagaddaÑ tamenaÑ bhoge vÈ na~guÔÔhe vÈ gaÓheyya, tassa so alagaddo paÔiparivattitvÈ1 hatthe vÈ bÈhÈya vÈ aÒÒatarasmiÑ vÈ a~gapacca~ge ÉaÑseyya. So tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigaccheyya maraÓamattaÑ vÈ dukkhaÑ. TaÑ kissa hetu? DuggahitattÈ bhikkhave alagaddassa. Evameva kho bhikkhave idhekacce moghapurisÈ dhammaÑ pariyÈpuÓanti suttaÑ -pa- vedallaÑ. Te taÑ dhammaÑ pariyÈpuÓitvÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒÈya atthaÑ na upaparikkhanti, tesaÑ te dhammÈ paÒÒÈya atthaÑ anupaparikkhataÑ na nijjhÈnaÑ khamanti, te upÈrambhÈnisaÑsÈ ceva dhammaÑ pariyÈpuÓanti itivÈdappamokkhÈnisaÑsÈ ca. Yassa catthÈya dhammaÑ pariyÈpuÓanti, taÒcassa atthaÑ nÈnubhonti. TesaÑ te dhammÈ duggahitÈ dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti. TaÑ kissa hetu? DuggahitattÈ bhikkhave dhammÈnan”ti2.

YÈ pana suggahitÈ, sÊlakkhandhÈdipÈrip|riÑyeva Èka~khamÈnena pariyÈpuÔÈ, na upÈrambhÈdihetu, ayaÑ nissaraÓatthÈ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–“tesaÑ te dhammÈ suggahitÈ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya saÑvattanti. TaÑ kissa hetu? SuggahitattÈ bhikkhave dhammÈnan”ti3.

YaÑ pana pariÒÒÈtakkhandho pahÊnakileso bhÈvitamaggo paÔividdhÈkuppo sacchikatanirodho khÊÓÈsavo kevalaÑ paveÓipÈlanatthÈya vaÑsÈnurakkhaÓatthÈya pariyÈpuÓÈti, ayaÑ bhaÓÉÈgÈrikapariyattÊti.

Vinaye pana suppaÔipanno bhikkhu sÊlasampadaÑ nissÈya tisso vijjÈ pÈpuÓÈti tÈsaÑyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaÔipanno samÈdhisampadaÑ nissÈya chaÄabhiÒÒÈ pÈpuÓÈti tÈsaÑyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaÔipanno paÒÒÈsampadaÑ nissÈya catasso ______________________________________________________________ 1. ParivattitvÈ (Ka) 2. Ma 1. 186 piÔÔhe. 3. Ma 1. 187 piÔÔhe.


25

paÔisambhidÈ pÈpuÓÈti tÈsaÒca tattheva pabhedavacanato. Evametesu suppaÔipanno yathÈkkamena imaÑ vijjÈttayachaÄabhiÒÒÈcatupaÔisambhidÈppabhedaÑ sampattiÑ pÈpuÓÈti.

Vinaye pana duppaÔipanno anuÒÒÈtasukhasamphassa-attharaÓapÈvuraÓÈdiphassasÈmaÒÒato paÔikkhittesu upÈdinnakaphassÈdÊsu anavajjasaÒÒÊ hoti. VuttaÒhetaÑ–“tathÈhaÑ BhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmi, yathÈ yeme antarÈyikÈ dhammÈ vuttÈ BhagavatÈ, te paÔisevato nÈlaÑ antarÈyÈyÈ”ti1. Tato dussÊlabhÈvaÑ pÈpuÓÈti. Sutte duppaÔipanno “cattÈrome bhikkhave puggalÈ santo saÑvijjamÈnÈ lokasmin”ti-ÈdÊsu2 adhipppÈyaÑ ajÈnanto duggahitaÑ gaÓhÈti. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–“attanÈ duggahitena amhe ceva abbhÈcikkhati, attÈnaÒca khanati, bahuÒca apuÒÒaÑ pasavatÊ”ti3. Tato micchÈdiÔÔhitaÑ pÈpuÓÈti. Abhidhamme duppaÔipanno dhammacintaÑ atidhÈvanto acinteyyÈnipi cinteti, tato cittakkhepaÑ pÈpuÓÈti. VuttaÒhetaÑ–“cattÈrimÈni bhikkhave acinteyyÈni na cintetabbÈni, yÈni cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti4. Evametesu duppaÔipanno yathÈkkamena imaÑ dussÊlabhÈvamicchÈdiÔÔhitÈcittakkhepappabhedaÑ vipattiÑ pÈpuÓÈtÊti. EttÈvatÈ ca–

PariyattibhedaÑ sampattiÑ, vipattiÒcÈpi yaÑ yahiÑ. PÈpuÓÈti yathÈ bhikkhu, tampi sabbaÑ vibhÈvayeti–

Ayampi gÈthÈ vuttatthÈ hoti. EvaÑ nÈnappakÈrato piÔakÈni ÒatvÈ tesaÑ vasena sabbampetaÑ sa~gayhamÈnaÑ tÊÓi piÔakÈni honti.

KathaÑ nikÈyato paÒca nikÈyÈti? Sabbameva hetaÑ DÊghanikÈyo MajjhimanikÈyo SaÑyuttanikÈyo A~guttaranikÈyo KhuddakanikÈyoti paÒcappabhedaÑ hoti. Tattha katamo DÊghanikÈyo? Tivaggasa~gahÈni BrahmajÈlÈdÊni catuttiÑsa suttÈni.

CatuttiÑseva suttantÈ, tivaggo yassa sa~gaho. Esa DÊghanikÈyoti, paÔhamo anulomiko. ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 175; Ma 1. 182 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 311 piÔÔhÈdÊsu. 3. Vi 2. 177; Ma 1. 185 piÔÔhesu. 4. AÑ 1. 392 piÔÔhe.


KasmÈ panesa DÊghanikÈyoti vuccati? DÊghappamÈÓÈnaÑ suttÈnaÑ sam|hato, nivÈsato ca. Sam|hanivÈsÈ hi nikÈyoti vuccanti. “NÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekanikÈyampi samanupassÈmi evaÑ cittaÑ, yathayidaÑ bhikkhave tiracchÈnagatÈ pÈÓÈ1. PoÓikanikÈyo cikkhallikanikÈyo”2 evamÈdÊni cettha sÈdhakÈni sÈsanato lokato ca. EvaÑ sesÈnampi nikÈyabhÈve vacanattho veditabbo.

Katamo MajjhimanikÈyo? MajjhimappamÈÓÈni paÒcadasavaggasa~gahÈni M|lapariyÈyasuttÈdÊni diyaÉÉhasataÑ, dve ca suttÈni.

DiyaÉÉhasatasuttantÈ, dve ca suttÈni yattha so. NikÈyo majjhimo paÒca-dasavaggapariggaho.

Katamo SaÑyuttanikÈyo? DevatÈsaÑyuttÈdivasena ÔhitÈni OghataraÓÈdÊni3 satta suttasahassÈni, satta ca suttasatÈni, dvÈsaÔÔhi ca suttÈni.

Satta suttasahassÈni, satta suttasatÈni ca. DvÈsaÔÔhi ceva suttantÈ, eso saÑyuttasa~gaho.

Katamo A~guttaranikÈyo? Ekeka-a~gÈtirekavasena, ÔhitÈni CittapariyÈdÈnÈdÊni nava suttasahassÈni, paÒca suttasatÈni, sattapaÒÒÈsaÒca suttÈni.

Nava suttasahassÈni, paÒca suttasatÈni ca. SattapaÒÒÈsasuttÈni, sa~khyÈ a~guttare ayaÑ.

Katamo KhuddakanikÈyo? SakalaÑ VinayapiÔakaÑ, AbhidhammapiÔakaÑ, KhuddakapÈÔhadhammapadÈdayo ca pubbe dassitÈ paÒcadasappabhedÈ ÔhapetvÈ cattÈro nikÈye avasesaÑ Buddhavacananti.

®hapetvÈ caturopete, nikÈye dÊgha-Èdike. TadaÒÒaÑ BuddhavacanaÑ, nikÈyo khuddako matoti.

EvaÑ nikÈyato paÒca nikÈyÈ honti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 123 piÔÔhe. 2. PÈÓininÈmake SakkatabyÈkaraÓe. 3. OghataraÓasuttÈdÊni (SÊ)


27

KathaÑ a~gavasena nava~gÈnÊti? Sabbameva hidaÑ SuttaÑ GeyyaÑ VeyyÈkaraÓaÑ GÈthÈ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ JÈtakaÑ AbbhutadhammaÑ Vedallanti navappabhedaÑ hoti. Tattha Ubhatovibha~ganiddesakhandhakaparivÈrÈ, SuttanipÈtema~galasuttaratanasuttanÈlakasuttatuvaÔÔakasuttÈni, aÒÒampi ca suttanÈmakaÑ TathÈgatavacanaÑ “Suttan”ti veditabbaÑ. Sabbampi SagÈthakaÑ SuttaÑ “Geyyan”ti veditabbaÑ, visesena SaÑyuttanikÈye sakalopi SagÈthÈvaggo1. Sakalampi AbhidhammapiÔakaÑ, niggÈthakaÑ suttaÑ, yaÒca aÒÒampi aÔÔhahi a~gehi asa~gahitaÑ BuddhavacanaÑ, taÑ “VeyyÈkaraÓan”ti veditabbaÑ. DhammapadaÑ, TheragÈthÈ, TherÊgÈthÈ, SuttanipÈte nosuttanÈmikÈ suddhikagÈthÈ ca “GÈthÈ”ti veditabbÈ. SomanassaÒÈÓamayikagÈthÈppaÔisaÑyuttÈ dvÈsÊti suttantÈ “UdÈnan”ti veditabbaÑ. “VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ”ti2 ÈdinayappavattÈ dasuttarasatasuttantÈ “Itivuttakan”ti veditabbaÑ. ApaÓÓakajÈtakÈdÊni paÒÒÈsÈdhikÈni paÒca jÈtakasatÈni “JÈtakan”ti veditabbaÑ. “CattÈrome bhikkhave acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ Œnande”ti-ÈdinayapavattÈ3 sabbepi acchiriya-abbhutadhammappaÔisaÑyuttÈ suttantÈ “Abbhutadhamman”ti veditabbaÑ. C|ÄavedallamahÈvedallasammÈdiÔÔhisakkapaÒhasa~khÈra-bhÈjanÊyamahÈpuÓÓamasuttÈdayo sabbepi vedaÒca tuÔÔhiÒca laddhÈ laddhÈ pucchitasuttantÈ “Vedallan”ti veditabbaÑ. EvametaÑ a~gato nava~gÈni.

KathaÑ dhammakkhandhato caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈnÊti? Sabbameva hidaÑ BuddhavacanaÑ–

“DvÈsÊti4 Buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto. CaturÈsÊti sahassÈni, ye me dhammÈ pavattino”ti5–

EvaÑ paridÊpitadhammakkhandhavasena caturÈsÊtisahassappabhedaÑ hoti. Tattha ekÈnusandhikaÑ suttaÑ eko dhammakkhandho. YaÑ anekÈnusandhikaÑ, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaÓanÈ. GÈthÈbandhesu paÒhapucchanaÑ eko dhammakkhandho, vissajjanaÑ eko. Abhidhamme ekamekaÑ tikadukabhÈjanaÑ, ekamekaÒca cittavÈrabhÈjanaÑ eko6 dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mÈtikÈ, atthi padabhÈjanÊyaÑ, atthi Èpatti, atthi anÈpatti, ______________________________________________________________ 1. SagÈthakavaggo (SÊ, SyÈ) 2. Khu 1. 195 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 2. 119; AÑ 1. 448 piÔÔhesu. 4. DvÈsÊtiÑ (SÊ) 5. Khu 2. 347 TheragÈthÈyaÑ. 6. Ekameko (Ka)


atthi antarÈpatti, atthi tikacchedo. Tattha ekameko koÔÔhÈso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. EvaÑ dhammakkhandhato caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈni.

EvametaÑ sabbampi BuddhavacanaÑ paÒcasatikasa~gÊtikÈle sa~gÈyantena MahÈkassapappamukhena vasÊgaÓena “ayaÑ dhammo, ayaÑ vinayo, idaÑ paÔhamabuddhavacanaÑ, idaÑ majjhimabuddhavacanaÑ, idaÑ pacchimabuddhavacanaÑ, idaÑ VinayapiÔakaÑ, idaÑ SuttantapiÔakaÑ, idaÑ AbhidhammapiÔakaÑ, ayaÑ DÊghanikÈyo -pa- ayaÑ KhuddakanikÈyo, imÈni suttÈdÊni nava~gÈni, imÈni caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈnÊ”ti imaÑ pabhedaÑ vavatthapetvÈva sa~gÊtaÑ. Na kevalaÒca imameva, aÒÒampi uddÈnasa~gaha vaggasa~gaha peyyÈlasa~gaha ekanipÈtadukanipÈtÈdi nipÈtasa~gaha saÑyuttasa~gaha paÓÓÈsasa~gahÈdi anekavidhaÑ tÊsu piÔakesu sandissamÈnaÑ sa~gahapabhedaÑ vavatthapetvÈva sattahi mÈsehi sa~gÊtaÑ.

Sa~gÊtipariyosÈne cassa “idaÑ MahÈkassapattherena Dasabalassa sÈsanaÑ paÒcavassasahassaparimÈÓakÈlaÑ pavattanasamatthaÑ katan”ti saÒjÈtappamodÈ sÈdhukÈraÑ viya dadamÈnÈ ayaÑ mahÈpathavÊ udakapariyantaÑ katvÈ anekappakÈraÑ kampi sa~kampi sampakampi sampavedhi, anekÈni ca acchariyÈni pÈturahesuÑ.

EvaÑ sa~gÊte panettha ayaÑ abhidhammo piÔakato AbhidhammapiÔakaÑ, nikÈyato KhuddakanikÈyo, a~gato VeyyÈkaraÓaÑ, dhammakkhandhato katipayÈni dhammakkhandhasahassÈni honti.

TaÑ dhÈrayantesu bhikkh|su pubbe eko bhikkhu sabbasÈmayikaparisÈya nisÊditvÈ abhidhammato suttaÑ ÈharitvÈ dhammaÑ kathento “r|pakkhandho abyÈkato, cattÈro khandhÈ siyÈ kusalÈ siyÈ akusalÈ siyÈ abyÈkatÈ. DasÈyatanÈ abyÈkatÈ, dve ÈyatanÈ siyÈ kusalÈ siyÈ akusalÈ siyÈ abyÈkatÈ. SoÄasa dhÈtuyo abyÈkatÈ, dve dhÈtuyo siyÈ kusalÈ siyÈ akusalÈ siyÈ abyÈkatÈ. SamudayasaccaÑ akusalaÑ, maggasaccaÑ kusalaÑ, nirodhasaccaÑ abyÈkataÑ, dukkhasaccaÑ siyÈ kusalaÑ siyÈ akusalaÑ siyÈ abyÈkataÑ. DasindriyÈ abyÈkatÈ, domanassindriyaÑ akusalaÑ, anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ kusalaÑ, cattÈri indriyÈni siyÈ kusalÈ siyÈ abyÈkatÈ,


29

cha indriyÈni siyÈ kusalÈ siyÈ akusalÈ siyÈ abyÈkatÈ”ti dhammakathaÑ kathesi.

TasmiÑ ÔhÈne eko bhikkhu nisinno “dhammakathika tvaÑ SineruÑ parikkhipanto viya dÊghasuttaÑ Èharasi, kiÑ suttaÑ nÈmetan”ti Èha. AbhidhammasuttaÑ nÈma Èvusoti. AbhidhammasuttaÑ kasmÈ Èharasi, kiÑ aÒÒaÑ BuddhabhÈsitaÑ suttaÑ ÈharituÑ na vaÔÔatÊti? Abhidhammo kena bhÈsitoti? Na eso BuddhabhÈsitoti. KiÑ pana te Èvuso VinayapiÔakaÑ uggahitanti? Na uggahitaÑ Èvusoti. AvinayadhÈritÈya maÒÒe tvaÑ ajÈnanto evaÑ vadesÊti. Vinayamattameva Èvuso uggahitanti. Tampi te duggahitaÑ, parisapariyante nisÊditvÈ niddÈyantena uggahitaÑ bhavissati, tumhÈdise hi1 pabbÈjento vÈ upasampÈdento vÈ sÈtisÈro hoti. KiÑ kÈraÓÈ? Vinayamattassapi duggahitattÈ. VuttaÒhetaÑ tattha “anÈpatti na vivaÓÓetukÈmo ‘i~gha tÈva Èvuso suttantaÑ vÈ gÈthÈyo vÈ abhidhammaÑ vÈ pariyÈpuÓassu, pacchÈpi vinayaÑ pariyÈpuÓissasÊ’ti2 bhaÓati. ‘Suttante okÈsaÑ kÈrÈpetvÈ abhidhammaÑ vÈ vinayaÑ vÈ pucchati, abhidhamme okÈsaÑ kÈrÈpetvÈ suttantaÑ vÈ vinayaÑ vÈ pucchati, vinaye okÈsaÑ kÈrÈpetvÈ suttantaÑ vÈ abhidhammaÑ vÈ pucchatÊ’ti”3. TvaÑ pana ettakampi na jÈnÈsÊti. Ettakenapi paravÈdÊ niggahito hoti.

MahÈgosi~gasuttaÑ pana itopi balavataraÑ, tatra hi DhammasenÈpati SÈriputttatthero4 aÒÒamaÒÒaÑ pucchitapaÒhaÒca vissajjanaÒca ÈrocetuÑ Satthu santikaÑ gantvÈ MahÈmoggallÈnattherasa vissajjanaÑ Èrocento5 “idhÈvuso SÈriputtta dve bhikkh| abhidhammakathaÑ kathenti, te aÒÒamaÒÒaÑ paÒhaÑ pucchanti, aÒÒamaÒÒassa paÒhaÑ puÔÔhÈ vissajjenti, no ca saÑsÈdenti6, dhammÊ ca nesaÑ kathÈpavattinÊ hoti. Evar|pena kho Èvuso SÈriputtta bhikkhunÈ gosi~gasÈlavanaÑ sobheyyÈ”ti7 Èha. SatthÈ “ÈbhidhammikÈ nÈma mama sÈsane paribÈhirÈ”ti avatvÈ suvaÓÓÈli~gasadisaÑ gÊvaÑ unnÈmetvÈ puÓÓacandasassirikaÑ mahÈmukhaÑ p|retvÈ brahmaghosaÑ nicchÈrento “sÈdhu ______________________________________________________________ 1. TumhÈdisehi (Ka), tumhÈdiso hi (?) 2. Vi 2. 189 piÔÔhe. 3. Vi 2. 460 piÔÔhe. 4. DhammasenÈpatimhi SÈriputttatthere (Ka) 5. Œrocente (Ka) 6. SaÑsÈrenti (Ka) 7. Ma 1. 297 piÔÔhe.


sÈdhu SÈriputttÈ”ti MahÈmoggallÈnattherassa sÈdhukÈraÑ datvÈ “yathÈ taÑ MoggallÈno ca sammÈ byÈkaramÈno byÈkareyya, MoggallÈno hi SÈriputtta dhammakathiko”ti1 Èha. Œbhidhammikabhikkh|yeva kira dhammakathikÈ nÈma, avasesÈ dhammakathaÑ kathentÈpi na dhammakathikÈ. KasmÈ? Te hi dhammakathaÑ kathentÈ kammantaraÑ vipÈkantaraÑ r|pÈr|paparicchedaÑ dhammantaraÑ ÈloÄetvÈ kathenti, ÈbhidhammikÈ pana dhammantaraÑ na ÈloÄenti. TasmÈ Èbhidhammiko bhikkhu dhammaÑ kathetu vÈ mÈ vÈ, pucchitakÈle pana paÒhaÑ kathessatÊti ayameva2 ekantadhammakathiko nÈma hoti. IdaÑ sandhÈya SatthÈ sÈdhukÈraÑ datvÈ “sukathitaÑ MoggallÈnenÈ”ti Èha.

AbhidhammaÑ paÔibÈhento imasmiÑ Jinacakke pahÈraÑ deti, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔibÈhati, Satthu vesÈrajjaÒÒÈÓaÑ paÔinivatteti, sotukÈmaÑ parisaÑ visaÑvÈdeti, ariyamagge ÈvaraÓaÑ bandhati, aÔÔhÈrasasu bhedakaravatth|su ekasmiÑ sandissati, ukkhepanÊyakammatajjanÊyakammÈraho3 hoti, taÑ taÑ kammaÑ katvÈ uyyojetabbo “gaccha vighÈsÈdo hutvÈ jÊvissasÊ”ti.

AthÈpi evaÑ vadeyya “sace abhidhammo BuddhabhÈsito, yathÈ anekesu suttasahassesu ‘ekaÑ samayaÑ BhagavÈ RÈjagahe viharatÊ’ti-ÈdinÈ nayena nidÈnaÑ sajjitaÑ, evamassÈpi nidÈnaÑ sajjitaÑ bhaveyyÈ”ti. So “JÈtakasuttanipÈtadhammapadÈdÊnaÑ evar|paÑ nidÈnaÑ natthi, na cetÈni na BuddhabhÈsitÈnÊ”ti paÔikkhipitvÈ uttaripi evaÑ vattabbo “paÓÉita abhidhammo nÈmesa SabbaÒÒubuddhÈnaÑyeva visayo, na aÒÒesaÑ visayo. BuddhÈnaÒhi okkanti pÈkaÔÈ, abhijÈti pÈkaÔÈ, abhisambodhi pÈkaÔÈ, dhammacakkappavattanaÑ pÈkaÔaÑ, yamakapÈÔihÈriyaÑ pÈkaÔaÑ, tivikkamo4 pÈkaÔo, devaloke desitabhÈvo pÈkaÔo, devorohanaÑ pÈkaÔaÑ. YathÈ nÈma cakkavattiraÒÒo hatthiratanaÑ vÈ assaratanaÑ vÈ thenetvÈ yÈnake yojetvÈ vicaranaÑ nÈma aÔÔhÈnaÑ akÈraÓaÑ, cakkaratanaÑ vÈ pana thenetvÈ palÈlasakaÔe olambitvÈ vicaraÓaÑ nÈma aÔÔhÈnaÑ akÈraÓaÑ, yojanappamÈÓaÑ obhÈsanasamatthaÑ maÓiratanaÑ vÈ pana kappÈsapacchiyaÑ pakkhipitvÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 279 piÔÔhe. 2. Ayameva kira (SÊ) 3. UkkhepaniyakammaniyasakammatajjanÊyakammÈraho (SÊ, SyÈ) 4. Tidivakkamo (SyÈ), divikkamo (Ka)


31

vaÄaÒjanaÑ nÈma aÔÔhÈnaÑ akÈraÓaÑ. KasmÈ? RÈjÈrahabhaÓÉatÈya. Evameva abhidhammo nÈma na aÒÒesaÑ visayo, SabbaÒÒubuddhÈnaÑyeva visayo, tesaÑ vasena desatabbadesanÈ. BuddhÈnaÒhi okkanti pÈkaÔÈ -pa- devorohanaÑ pÈkaÔaÑ, abhidhammassa nidÈnakiccaÑ nÈma nitthi paÓÉitÈ”ti. Na hi sakkÈ evaÑ vutte paravÈdinÈ sahadhammikaÑ udÈharaÓaÑ udÈharituÑ.

MaÓÉalÈrÈmavÈsÊ Tissabh|titthero pana “mahÈbodhinidÈno esa abhidhammo nÈmÈ”ti dassetuÑ “yena svÈhaÑ bhikkhave vihÈrena paÔhamÈbhisambuddho viharÈmi, tassa padesena vihÈsin”ti imaÑ PadesavihÈrasuttantaÑ1 ÈharitvÈ kathesi. Dasavidho hi padeso nÈma khandhapadeso Èyatanapadeso dhÈtupadeso saccapadeso indriyapadeso paccayÈkÈrapadeso satipaÔÔhÈnapadeso jhÈnapadeso nÈmapadeso dhammapadesoti. Tesu SatthÈ MahÈbodhimaÓÉe paÒcakkhandhe nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ vedanÈkkhandhavaseneva vihÈsi. DvÈdasÈyatanÈni aÔÔhÈrasa dhÈtuyo nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ dhammÈyatane vedanÈvasena, dhammadhÈtuyaÒca vedanÈvaseneva vihÈsi. CattÈri saccÈni nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ dukkhasacce vedanÈvaseneva vihÈsi. BÈvÊsatindriyÈni nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ vedanÈpaÒcaka2 indriyavasena vihÈsi. DvÈdasapadikaÑ paccayÈkÈravaÔÔaÑ nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ phassapaccayÈ vedanÈvaseneva vihÈsi. CattÈro satipaÔÔhÈne nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ vedanÈsatipaÔÔhÈnavaseneva vihÈsi. CattÈri jhÈnÈni nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ jhÈna~gesu vedanÈvaseneva vihÈsi. NÈmaÑ nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ tattha vedanÈvaseneva vihÈsi. Dhamme nippadesena paÔivijjhi, imaÑ temÈsaÑ vedanÈttikavaseneva vihÈsÊti evaÑ thero PadesavihÈrasuttantavasena abhidhammassa nidÈnaÑ kathesi.

GÈmavÈsÊ Sumanadevatthero pana heÔÔhÈlohapÈsÈde dhammaÑ parivattento “ayaÑ paravÈdÊ bÈhÈ paggayha araÒÒe kandanto viya, asakkhikaÑ aÉÉaÑ3 karonto viya ca abhidhamme nidÈnassa atthibhÈvampi na jÈnÈtÊ”ti vatvÈ nidÈnaÑ kathento evamÈha “ekaÑ samayaÑ BhagavÈ devesu viharati TÈvatiÑsesu pÈricchattakam|le PaÓÉukambalasilÈyaÑ. Tatra kho BhagavÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 11 piÔÔhe. 2. VedanÈpaÒcake (SÊ, SyÈ) 3. AÔÔaÑ (SÊ)


devÈnaÑ TÈvatiÑsÈnaÑ abhidhammakathaÑ kathesi ‘kusalÈ dhammÈ akusalÈ dhammÈ abyÈkatÈ dhammÈ’ti”.

AÒÒesu pana suttesu ekameva nidÈnaÑ, abhidhamme dve nidÈnÈni adhigamanidÈnaÒca desanÈnidÈnaÒca. Tattha adhigamanidÈnaÑ DÊpa~karadasabalato paÔÔhÈya yÈva MahÈbodhipalla~kÈ veditabbaÑ. DesanÈnidÈnaÑ yÈva dhammacakkappavattanÈ. EvaÑ ubhayanidÈnasampannassa panassa abhidhammassa nidÈnakosallatthaÑ idaÑ tÈva paÒhakammaÑ1 veditabbaÑ “ayaÑ abhidhammo nÈma kena pabhÈvito, kattha paripÈcito, kattha adhigato, kadÈ adhigato, kena adhigato, kattha vicito, kadÈ vicito, kena vicito, kattha desito, kassatthÈya desito, kimatthaÑ desito, kehi paÔiggahito, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhÈ, ke dhÈrenti, kassa vacanaÑ, kenÈbhato”ti.

TatridaÑ vissajjanaÑ–kena pabhÈvitoti bodhi-abhinÊhÈrasaddhÈya pabhÈvito. Kattha paripÈcitoti aÉÉhachakkesu jÈtakasattesu. Kattha adhigatoti bodhim|le. KadÈ adhigatoti visÈkhÈpuÓÓamÈsiyaÑ. KenÈdhigatoti SabbaÒÒubuddhena. Kattha vicitoti BodhimaÓÉe. KadÈ vicitoti ratanagharasattÈhe. Kena vicitoti SabbaÒÒubuddhena. Kattha desitoti devesu TÈvatiÑsesu. KassatthÈya desitoti devatÈnaÑ. KimatthaÑ desitoti caturoghaniddharaÓatthaÑ. Kehi paÔiggahitoti devehi. Ke sikkhantÊti sekkhÈ ca puthujjanakalyÈÓÈ ca. Ke sikkhitasikkhÈti arahanto khÊÓÈsavÈ. Ke dhÈrentÊti yesaÑ vattati2, te dhÈrenti. Kassa vacananti Bhagavato vacanaÑ Arahato SammÈsambuddhassa. KenÈbhatoti ÈcariyaparamparÈya. AyaÒhi SÈriputttatthero Bhaddaji Sobhito PiyajÈlÊ PiyapÈlo PiyadassÊ Kosiyaputto Siggavo Sandeho Moggaliputto Sudatto Dhammiyo DÈsako SoÓako Revatoti evamÈdÊhi yÈva tatiyasa~gÊtikÈlÈ Èbhato, tato uddhaÑ tesaÑyeva sissÈnusissehÊti evaÑ tÈva JambudÊpatale ÈcariyaparamparÈya Èbhato. ImaÑ pana dÊpaÑ– ______________________________________________________________ 1. PaÒhÈkammaÑ (Ka) 2. Vattanti (sabbattha)


33

Tato Mahindo IÔÔiyo, Uttiyo Sambalo tathÈ. PaÓÉito BhaddanÈmo ca, ete nÈgÈ mahÈpaÒÒÈ.

JambudÊpÈ idhÈgatÈti1.

Imehi mahÈnÈgehi Èbhato, tato uddhaÑ tesaÑyeva sissÈnusissasa~khÈtÈya ÈcariyaparamparÈya yÈvajjatanakÈlÈ Èbhato.

SumedhakathÈ

EvaÑ Èbhatassa panassa yaÑ taÑ DÊpa~karadasabalato paÔÔhÈya yÈva MahÈbodhipalla~kÈ adhigamanidÈnaÑ, yÈva dhammacakkappavattanÈ desanÈnidÈnaÒca vuttaÑ, tassa ÈvibhÈvatthaÑ ayaÑ anupubbikathÈ veditabbÈ.

Ito kira kappasatasahassÈdhikÈnaÑ catunnaÑ asa~khyeyyÈnaÑ matthake AmaravatÊ nÈma nagaraÑ ahosi, tattha Sumedho nÈma brÈhmaÓo paÔivasati ubhato sujÈto mÈtito ca pitito ca saÑsuddhagahaÓiko yÈva sattamÈ kulaparivaÔÔÈ akkhito anupakuÔÔho jÈtivÈdena abhir|po dassanÊy

atthasalini-atthakatha - buddhispano...the pŒ£i alphabet in burmese and roman characters ____...

Documents