Aw-istorya boy Aw-oyap

Stories and Riddles

Compiled and Edited by

Charlotte Houck

and

Harriet Minot

m '--'

Summtr Institute of Ungulstles-Phllipplnes, Inc. Translators 19 7 3 Publishers

Published

in cooperation with

Bureau of Public Schools

and

Institute of National Language

of the Department of Education

Manila, Philippines

34.16-373-2.1M 54.120-36008MCPZ

Printed in the Philippines

FOREWORD

Some of the glory of the Philippines lies in the beautiful variety of people and languages within its coasts. It is to the great credit of the national leadership over the years that no attempt has been made to destroy this national heritage. The goal has been instead to preserve its integrity and dignity while building on this strong foundation a lasting super-structure of national language and culture.

The present book is one of many designed for this purpose. It recognizes the pedagogical importance of dividing literacy and second-language learning into two steps-literacy being the first. When a student has learned to read the language he understands best, the­resulting satisfaction in his accomplishment gives the drive and confidence he needs to learn the national language. His ability to read, furthermore, is the . indispensable tool for the study this program will require.

' The Department of Education of the Philippines is proud to present this latest volume in a nationwide series designed to teach the national language through literacy in the vernaculars. It will strengthen both the parts of the nation and the whole.

Juan L. Manuel Secretary

FOREWORD

One of the noble aims of Education is to equip every citizen to participate meaningfully in his society and to share in shaping the destiny of his country. Providing literacy instruction in each man's vernacular is a basic step in realizing this goal. To promote this purpose the Summer Institute of Linguistics works in agreement with and under the auspices of the Department of Education in the Preparation of instructional and supplementary reading materials for the various Cultural Minorities of our country.

The Bureau of Public Schools takes pleasure, there­fore, in presenting this volume of literacy material which is part of its list of approved supplementary read­ing materials prepared for use by the Public School in the areas using the vernacular of these materials.

LICERIA BRILLANTES SORIANO Director of Public Schools

PA-ONAN HALITA

Mihay kagandawan kalma nin tawtaga Botolan ya rna- in gropo nin mangaronong ya nakapagmalasakit pag-aralan ya halita Sambali Botolan. Hila ay dapat biyan pori boy labi.

Hay ogali boy pitatawo nin mihay namanowa ay makit boy mabalika ha aw-istorya boy aw-oyap ya katanda-an ha dogal. Kaya, an-igwa koy galing boy pori koli Misses Charlotte Houck and Harriet Minot, parihon mimbro nin "Summer Institute of Linguistics", ha ginaw a Ian libro hapa- eg.

Habayti ya babahawen ay tinipon ya aw- istorya boy aw-oyap nin tawtaga Botolan. Malhay ya tambay nin habayti, alwan bongat kontamo no alwan ombayro simpri ha tawtaga kanayon ya banowa. Lalo-lalo makatambay hayti ha tawtawoy kolang ha inaral ya malabay matoto maski man tana ha pamaha. No pirmi hilan mamaha nin habayti ya aw- istorya ay rna- ari hilan magkama- in kabilisan ha pamaha la.

Kanayon bayri ha aw- istorya boy aw-oyap ay ibat et ha kawka- apo-apowan tamo; kay a rna- ari tamon ma-ipagmalhay. Habayti ya aw-istorya ay malhay ya tambay kontamo, alwan bongat hapa-eg no alwan

anggan ha homonoy i-alalak tamo. Maski hino kontamo ya mamahan habayti ay maganahan ta anta makapowot tamo et nin aral ha biyay ya magamit tamo ha allo- allo.

Magsirbi tana dayi hayti ya libro nin panambay pamahan amo ya donong ha kawkabanowan taga Botolan boy magsirbin litrato ha taga kanayon ya do gal no pangno ka tag- ay ya sarilin talino boy donong

nin aw- onan tawo di ha Botolan.

Atty. Amor D. Deloso Municipal Mayor

PREFACE

This book of stories and riddles was prepared to provide additional reading material for the more advanced readers of Botolan Samba!. It is hoped that this book will stimulate interest and improve facility in reading. Questions are provided to aid the reader in comprehension.

The letters of the Botolan Samba! alphabet are: g,

b, k, d, ~· [, h, L ~. m, n, ng, o, p, r, s, ~~·andy_ . Their pronunciation is similar to that of the corresponding symbols in the National Language with the exception of ~. It is pronounced as the ~ in the Pangasinan language. Glottal stop is indicated by a grave accent (') at the end of a word and by a hyphen ( '7 ) within a word. A glottal stop begins all vowel initial words except ako and ana which are pronounced as if joined to the word immediately preceding them. This glottal stop is not symbolized.

Special acknowledgment is due to Miss Mila Retance for her assistance in the editing of these materials. Soecial appreciation also goes to each of

the authors.

AW-ISTORIYA BOY AW-OYAP

No ayri ibat ya ngalan Botolan ...................... 1 Is tory a no pangno pinalsa ya tawtawo . ........ . ..... 3 Tinapay ya nag-in tawo . .. ... .. .. .. . . . . ........ ..... 6 No ayri na-ibat ya barah ................. . . .. ...... 11 Hay bakil ya an-ingaten Piniwawaliyan ..... . . ..... 13 Hay onay lalaki boy babayi ........................ 15 No ayri na-ibat ya tiki ............................. 18 Mitata-anak ya oso ............ .. ... .... ... . ....... 21 Hay bisita ya na-ibat ha langit ..................... 25 SISIW .. .. ............ . ..... ......... .... ..... .. . ... 30 Salad kawayan .................................... 33 Hi Kalapati boy hi Aya ....... ... ...... . . . ... . ...... 36 Hi Maporing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 No ayri ibat ya ngalan Subic ....................... 43 Hay istorya tongkol koni Mariyan Makiling ......... 45 Tiririt.. .... . .. . ..... ............... .. . . . . ........ 48 Hay bakil ya an-ingaten Kanla-on .................. 55 Hay bar a -nan no anta hay Ian om ha

dagat ay ma-alat .............................. 58 Hi Agila boy hi Baki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Hay manokmanok boy olang . . . . . . . . . . . . ....... .. . 64 Hi Borotoy ya sotil . . ...... ... ............ . ......... 66 No anta hay owak ay ampamolyaw

''Owak! Owak! '' ...................... ........ 72 Pangno nagkama-in oran boy korol ........... .. . ... 75 Aya ............................................... 77 N ining Ma-ori t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 No ayri ya pinangibatan nin pahinga ............... 83

Hay hinghing ya rna -in galing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Lam-ang .................... . ............ . .... .. .. 88 Hi Pidro boy hi How an ....... . ..... . ..... . ..... . . . . 93 Manok boy lawin .................................. 97 No ayri na-ibat ya bake .............. . ... . .... . .... 99 Tatloy mipapatel ya baboy . . ..... . ... . . .. . .... .. .. 102 Howan Matamlad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 No anta ma-in bali ya pag-ong ......... . ... . ....... 109 Hay panggomanti ni Howan ........... . .. .. .. . ... . 112 No ayri nangibat ya bondaki o bokno ............. . 117 No anta pinarosawan ya owak ................. . .. 119 Tagpi ............................................ 123 Hay mita-ahawa .......... . ................ . ..... . 126 Hay baka boy damowag ... . ...................... 128 Ta tloy mipapa tel ya kanding . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 130 Hi Ripolyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Hi kinda t .......... · . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Hi Pag-ong boy hi Bake .. . . · ................. .. .. . . 139 Hay mangongona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

NO AYRI IBAT YA NGALAN BOTOLAN

Hay kowinto nin mawmato-antawo bapa-eg no anta iningat nin Botolan bayti ya dogal tamo ay ombayri. Hin onay pana- on kano, babayti ya dogal tamo ay kakayowan boy rna lake ya bawba- a ya an-ingaten botolan. Habayti ya klasin ba-a ay mabot-o; kaya iningat Ian botolan. Hay andanan bongat kano nin tawtawo ay bHang bongat nin bobang. Hay bawbali nin batoy onan nipampamali bayri ay kakatak boy mikakarayo, boy a yin et nin impangalan ba dogal ya babayti. Abe naboyot, bana ta malake ya angkakit lay bawba- a ya botolan ha dogal ya babayti ay hinalita lay, "Mabampat Ia web," wanlan, "ingaten tamo bayti ya dogal nin Botolan."

Pa-ibat bin babayto angga bapa-eg ay agana na-alib ya ingat ba dogalya babayti ya Botolan.

-Edgardo Docuyanan

1

Tohayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ma-in hongat hayri ba dogal tamo bin bato? 2. Anta iningat hotolan haytoy ba-a? 3. Anyay andanan hongat nin tawtawo bin bato? 4. Anyay nakit lay malake ya tanaman hayro ba

dogal? 5. Anta iningat hayti nin ban ow an Botolan?

2

ISTORYA NO PANGNO PINALSA YA TAWTAWO

Hin onay pana-on, kapangangitit di ha babon Iota. Ayin katawotawo boy ayin anyaman ya bagay bayri.

Ma-in diyos ya ampa-iri di ha babon Iota ya naghalita, "Manggawa akon tawo. " Nangorti yan maiake ya pita ha ayos nin tawo. Pinakakokortiyan nan mahampat bana ta hay tanda na ay ampanggawa yan rna- aiaga boy importanti ya bagay. Biha pinaklang na ha apoy baytoy kinorti nay pita. Ha kahabekan nan matanda-an no anyay kiasin pinaisay Iomwah ha pinakiang nay pita, agyayna naka-anti nin maboyotboyot ya oras. Naiabah ya ongnoy minoto, kinoiawit na baytoy tawo do ha apoy. AI wan masyadon Ioto. Habayti ya primiron mapoti ya tawo.

"Agko binyan sapat ya oras," wanan hatoy diyos ya ampampeyeng ha pagkadiskorahi. " Dapat magpasinsya kon amo. Soboken kon oman. Habayti hapa- eg, manganti akon maboyotboyot." Nang oman yayna et nangortin pita. Pinaka- aep nay mata ,

baiongoh, gawgamet, boy bawbitih, biha inggawa na ha apoy . Hapa- eg, taiagan agna ponaman

paka-aporahen . "Manganti akon maboyot," wana ha sarili na , "emen maioto yan hosto." Nanganti yaynan nangantinin ongnoy oras. "Sigoro," wana, "tama ana

3

hayti." Kinolawit na baytoy ikalwan tawo ha apoy. Nakit nay sobray pagkaloto nin habayti ya ikalwan tawoy pinalsa na. Na-opoh ya kaganawan boy mangitit. Habayti ya primiron mangitit ya tawo.

"Dapat akon manggawa hatoy tawoy ayin mali," halita nin hatoy diyos. "Soboken koyna et. Habayti ponaman ay ayin anan salba." Bilang hatoy aw-ona, kinwa na baytoy angkatila ya pita , biha kinorti nan emen ayos tawo. Kolang ha kakalma-an, a-amo tanay tila ya pita. "Ayin bali," wana, "maski mayamo. Loto- en ko yan hay kolor ay katamtaman." Kinorti nan mahampat, biha na inggawa ha apoy boy binantayan mahampat. Pinakahampat nan inorasan. Nanganti ya piro alwan pagkaboyot . Totongna, kinolawit na bay toy ikatlon tawo ha apoy. Nakit nin hatoy diyos ya hay niloto na ay makinis boy tawoy kayomanggi. "Ah, habayti ya tawoy ayin kamali- mali,'' wanan hatoy diyos, biha ya nibaylibayli ha mamalibot apoy ha katowa-an na . Habayti ya primiron tawoy kayomanggi. Bayri nangibat kano ya tawtawoy Pilipino.

-Desiderio Dedicatoria

4

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay itsora nin babon Iota hin onay pana-on? 2. Anyay hinalita boy anyay ginawa nin habaytoy

diyos? 3. Ongnoy klasin tawo ya nagawa na? 4. Hinohino hila hayti ya tawtawo? 5. Anya hapa-eg ya ingat bayro ha tawoy

kayomanggi?

5

TINAPAY YA NAG-IN TAWO

Hin hato, ma-in mita-ahawa ya mato-ayna . Hila ay ayin anak, ni posa boy aho ay ayin hila. Kaya lolowa hilan bong at ya ampa- iri ha bali lay mayamo. Mihay allo, hinalita nin hatoy to-ay babayi ha ahawa na , "Labay ko," wanan, "ma-in anak ya lalaki ya pa- iri bayri konta." "Mahampat," wanan to-ay lalaki, "piro agmoyna tikapen ya bagay ya ayin konta. Hapa- eg,

Iabay koy hay pangaponan ta ay tinapay. '' Nanandali nako ha kosina baytoy to- ay babayi

biha na hinalita ha sarili na, "Manggawa akon tinapay ya bilang anak- anak," wana, "emen mag-ispanta ya ahawa ko." Kay a nanggawa yaynan tina pay ya bilang anak- anak. Nangwa yan pasas ta habaytoy ginawa nan mata, bayo nangwa ya et kindi ta inggawa na ha nebneb emen mag-in bilang botonis nin baro. "Maganda," wanan to- ay babayi hin nayari naynay ginawa na, ta ipahok nayna ha panloto-an tinapay. Amo papa- inghan, nara-ep nin to- ay lalaki baytoy

anloto- en nin ahawa na. "Mabangoh," wanan to- ay lalaki. "Sigoro," wana, "nangon et nawoto baytoy anloto- en mo."

"Lakwen kon helken," wanan to-ay babayi . Ampaka- imih ya bana do ha ginawa nay tina pay ya

6

bilang anak-anak. Hapa-eg, nilo-at na baytoy pinanloto- an nan tinapay ya bilang anak- anak. Piro pamakalo- at na, nagtakompaw baytoy tinapay ya bilang anak-anak ta nowayo. "Tonggen ka, " wanan to- ay lalaki do ha tinapay ya bilang anak- anak. Nangka- ilin bongat ya tinapay ya bilang anak- anak biba na binalita do ba to- ay lalaki, "Mato- a kayna ," w ana. "Hiko ay mala go et ; kay a agmo ko rna- a bon." Pinagkakamat nin mita- abawa baytoy tinapay ya bilang anak-anak piro agla rna- abon.

Marayo ana ya napowayo nin tinapay ya bilang anak- anak angga bin nakabakbat yan konibo. "Tonggen ka, " wan an ba toy konibo, "ta Iabay kat an kanen ." Nangka-ili ana et baytoy tinapay ya bilang anak- anak, biba na binalita do ba konibo, "Hiko," wana, "ay abe na- abon nin batoy loway mato-antawo. Kay a bika man ay abe maka- a bon kongko." Kinamat yan konibo piro agya na- a bon.

Pamakaliko nayna et nin amo, nakit yayna et nin baka. "Tonggen ka," wanan batoy baka, "ta labay ka tan kanen." lmbolyaw nin tina pay ya bilang anak- anak do ba baka, "Kanen mo ko," wana, "no marakep mo ko, piro ansigorowen ko nin agmo ko ma-abon." Kinamat yayna et nin baka. Piro bana ta

7

rnato-aynay baka ay agya rnaka-abon. Kaya tinonggen yan nagpa-inawa.

Ha kapopowayo nin tinapay ya bilang anak-anak, nakityayna et nin kabayo. Napakarani kona ya kabayo biha naghalita, "No helken kata," wana, "ay rnalahap ka; kay a labay katan kanen."

Hin dakrna- an ana nin kabayo baytoy tina pay ya bilang anak- anak ta kanen nayna ay bigla now a yo baytoy tinapay ya bilang .anak-anak biha ya naghalita,

"Soboken rno ko," wanan, "dakpen no rnarakep rno ko. Hiko ay rnakhaw; kaya kaganawan labay rnandakep kongko hapa-eg allo ay agla ko rna-abon. Bahen kayna, kabayo," wana, "ta rnako koyna."

Nowayoy tinapay ya bilang anak-anak angga ha

ni- a bot ya ha danin balah. Bayro ha pingit balah ay rna- in abo ya arnpa- i- arnot. "Hay ganda rno," wanan abo. "Masowirti ka ta agko labay rnangan tinapay. No labay rnon lornipay ay pa- ihaklang kayna ha ikoy ko ta ilipay kata." Hay tina pay ya bilang anak- anak ay

nanlek ha Ianorn biha hinlek nayna et ya abo. Nakit na ya hay ikoy nin aho ay rnarayo ha be bey na. Kay a nagtakornpaw yaynan hinornaklang ha ikoy nin abo. Hapa- eg hay aho ay anlomipay ana.

Aghila et rni- a bot ha botlay balah, hinalita nin

8

tinapay ya bilang anak- anak, "Aho," wan a, "angka-abot lanom ya bitih ko." Tinombay ya aho, "Mag-alsa ka," wana, "ha abaya ko." Hin ni-abot hila ha malale, hinalita nin aho, "Malale ana bayri," wana; "kay a mag- alsa ka ha olo ko ." Agna dayi Iabay mako do ha olo nin aho ta marani ha bebey, piro ayin yaynan magawa. Nagtakompaw yaynan nako ha olo nin aho. Hay habot nin aho ay marawonot; kaya niparawonot ya tinapay ya bilang anak-anak. Tama- tama i taman inganga nin aho ya be bey na.

Anyay gaw- en mono nakoyna ya tina pay ha be bey

mo? Agmo et nayi kanen bilang ginawa nin aho? Hinalita nin aho, "Malahap!" wana mintras

antapohan nay momo ha be bey na. "Pagkalahap!" wana.

-Nida Quinsay

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Anyay kapapa-hal nin habayti ya mita-ahawa? 2. Anyay ginawa nin hatoy to-ay babayi?

3. Anyay nikahakbat nin hatoy tinapay ya bilang anak-anak?

9

4. Hinoy kahoyothoyotan nahakbat nin tinapay ya bilang anak- anak?

5. Hin bandan hoyot, anyay nangyari ha tinapay ya bilang anak- anak?

10

NO AYRI NA-IBAT YA BARAH

Hinonaypana-on, hay lake1storya nin tawto-a ya tongkol ha bawbagay ya anti bayri ha babon Iota boy no anyay pinangibatan. Mihay istorya ay tongkol ha mihay klasin dikot ya an- ingaten barah . Hin onay pana-on kano ay ma-in mihay pamilya ya hay aw-anak ay panay babayi. Habayti ya limay babayi ay dawdalagayna. Hay apat ay panay mangaganda boy malake ya ampipamparamag konla. BalE~ ta ha toy miha ay alwan masyadon maganda. Maski miha tana dayi ay ayin amparamag kona. No lomateng ya ampipamparamag ha pa wpa tel na ay angka- inggi t ya ta hiyan bongat ya ayin kaparamag. Kaya andawaten nayna ha Diyos ya gaw- en ya tana dayi nin maski anyay dikot.

Hapa-eg, tinomala ya. Nowako yaynan nowako. Dahal yaynan dahal ya hay andawaten na dayi ha Diyos ya gaw- en ya nin maski anyay dikot. Sigoro ay nalenge ana nin Diyos ya dawdahal na ta ginawa yan dikot bale ta barah. Bana ta hay problima na ya ayin angkalabay boy ayin ampaka- asikaso kona ay ginawa yan haba- in ya dikot ya barah. Maski agla ya man Iabay o angka- asikaso, basta maranan Ia bahen ha lawak ay sigoradon makikabit ya boy sigoradon

11

ma-asikaso la yayna. Agla ya talaga ma-atapan lalo no antomali1 hila.

-Desiderio Dedica tori a

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Ongnoy anak ya babayi nin hatoy mihay

pamilya?

2. Ongnoy mangaganda boy ongnoy pangi t? 3. Anyay andawaten nin hatoy ayin amparamag? 4. Ayri ya tinomahi boy anyay andahalen na? 5. Anyay ginawa kona nin Diyos?

12

HAY BAKIL YA AN-INGATEN PINIWAWALIYAN

Hin onay pana- on, rna- in mipinghan primiro ya ampiparamag. Hay rnawmato- antawo la ay ahe pomayag ha kalabayan la; kaya hay na-ihipan la ay mipowayo hila. Hin nayari hilan nipowayo ay pinarosawan hilayna.

Hay parosa konla ay milomba nin lomaka t ha bakil ya rna- in togtogen. Hay tog tog en nin lalaki ay kolibaw ya antogtogen ha bebey. Hay babayi itaman ay manogtog nin tabengbeng ya gawa ha Iaman kawayan ya ma-in loway kowirdas ya lopih simpri nin kawayan. Habayti ay rna- in lobot ha kagmang tampoh boy rna- in boko.

Bayo mag-ompisa ya pamilomba ay nitotol pon ya

mawmato- antawo nin mihagilin honowen lomakat. Hay rnanono nin lalaki ay mato- antawo nin babayi, ta hay manono itaman nin babayi ay rna to- antawo nin lalaki. Hinalita nin habayti ya tatay nin lalaki ha

. ' mapagmanoyang na ay mangmanawa yan amo-amo. Bale hatoy rna to- antawo nin babayi ay hinigpitan la baytoy lalaki nin a he rnanginanawa; kaya hay nangyari ay natinay lalaki hin anti ya bongat ha pigitna-an bakil. Hay babayi bale ay ni-abot ha babo

13

biha ya nati. Hin pariho hilaynan nati ay intabon hila ha mismon tag- ay bakil.

Hay tina bon Ia ay tinamnan kayoy hapang; kaya pa-ibat hin hato angga hapa-eg ay an-ingaten ana bayti ya bakil nin Piniwawaliyan ya hay Iabay totolen ay pinanosgawan.

-Dominga Candule

Tobayen r bayti ya pawpastang: 1. Anyay ginawa nin hatoy loway ampiparamag? 2. Anyay parosay ginawa konla? 3. Hinoy nanono nin lalaki? Hinoy nanono nin babayi? 4. Anyay nangyari? Ni-abot hila nayi ha tag- ay

bakil? 5. Ayri hila intabon? Anyay ingat ana bayro ha bakil?

Anyay Iabay totolen?

14

HAY ONAY LALAKI BOY BABAYI

Hin onay pan a- on ay ayin babon lota. Ma-in bongat nin dagat boy langit. Hapa-eg, rna- in nin mihay manokmanok ya ampilolompad ha langit angga hin napakil ya bayo nagpa- inawa. Piro agna magawa hayti ya pama-inawa na. Bana ta matalino ya, nagawa nan rna- isopo nin dagat ya malhay ya bawbato ha tag-ay langit. Habayti ya langit ay nag-in pagkangitit boy nangibollog lanom. Bayri nangibat ya onan isla . Hapa-eg, hay aw-alon ay angga tana do ha pingit dagat boy agana nin maka tag- ay oman nin bilang katag-ay nin langit.

Ha ka- ispantawan nin manokmanok ha kakhawan oran ay nilompad yan pagkabilis. Nakit na hayti ya babon lota ya ma-in kawkayo. Habayti ya birdi ya bagay ay kawkawayan bongat.

Hap a- eg ha panlolompad nin habayti ya manokmanok ninoras-oras ay na-arigan ya. Piro agna ma-alih ya angan na nin habayti ya ma-alat ya lanom dagat. Hay ginawa na ay nanlek yan maka-alih nin angan na piro ayin yan makit. Na-ihipan na ya maka kali rna- in lanom ha lale nin habayti ya kawayan; kay a inomogpa ya bayri biha nag- ompisan toktoken ya kawayan.

15

"Toktoken mon makhaw! Toktoken mon makhaw!" angaw nin makapey ya bosis hin nanoktok ya ha kawayan.

Hay inanokmanok ay nalimowan boy lompad ana dayi. Piro, bilang ha ma-osyosa ya babayi, ay agya nog- alih. Labay nan talagan matanda- an no anya hayti ya bosis. Nagtapang ya; tinoktok naynan tinoktok.

''Toktoken mon makhaw 1! Toktoken mon makhaw! '' wanan oman nin hatoy bosis. Hapa-eg, habayti ya manokmanok ay nag- in masyadon osyosa. Nanoktok yaynan nanoktok nin makhaw. Bana ta ahe makaya nin toka na ay nangwa yan bato ta impokpok na ha kawayan. Habayti ya kawayan ay napaka boy napihiyay ha Iowa. Ha mihay kirep bongat nin mata, mihay lalaki boy mihay babayi ya nilomwan ibat ha kawayan. Hay lalaki ay nambin galang ha babayi; binalay itaman nin babayi hayti ya lalaki biha hila nowakon ampi-oligtan nin garnet.

Hapa-eg, habayti ya onan panlomwah nin tawo ay nakapalimo di ha manokmanok. Naliwawan nayna ya angan na boy nilompad yayna ha marayo ya ahe makwan ihipen ya nakit nay onay lalaki boy babayi boy ma-in yan nagawa ha pamalsa konla.

-Luz Retance

16

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ma-in bongat hin onay pana-on? 2. Hinoy onan angkabiyay ya makit bayri ha babon

Iota? 3. Ayri nangibat ya onan isla? 4. Anyay ginawa nin manokmanok hin na - angan ya? 5. Ayri nangibat ya onay lalaki boy babayi?

17

' NO AYRI NA-IBAT YA TIKI

Hin hato, do ha islan Palawan ay ma-in mita- anak. Hay ngalan nin anak ay Andris boy ma-in yan amparamagan ya dalagay ampa- iri ha karani Ian banowa. Hay ngalan nin hatoy dalagay amparamagan na ay Marta. Hi Marta ay talagan maganda; kay a · hi Andris ay angkaloko ha pamaramag kona. Maski anyay ampakikwawen nin hatoy amparamagan na ay an-igwa na. Maski ikon ni Nanay na ay antakawen na ta igwa na koni Marta. Kaya hi Nanay na ay ayin magawa, ta no ambawalan na yan mako do ha amparamagan na ay .ampahangan na et hi Nanay na. Piro abe tanda ni Andris ya anlokowen yan bongat ni Marta.

Mihay allo, bin naglako hi Andris do ha bali li Marta ay pinastang na no any a ya dapat nan gaw- en emen na ya mapa- awo. Ban a ta tanda ni Marta ya hay nakem nin nanay ni Andris ay marayo kona, ay hinalita na koni Andris ya no talagan nilabi na ya awod ay gitan na kona ya poso ni Nanay na. Hapa- eg bana ta nilabi talaga ni Andris hi Marta ay agnayna inintindi no anyay Iabay totolen nin habaytoy hinalita kona ni Marta.

18

Kaya habayto et oras ay norong ya ta hinalita na koni Nanay na ya Iabay nin amparamagan na. Ampiliten ya dayi ni Andris ya malabayan na hi Marta; piro talagan abe Iabay nin nanay ni Andris ya mag-in manoyang hi Marta. Kaya inhompa ya ni Nanay na nin mandakap ya dayi ha Iota ta masyadon matya ya olona. Piro abe inihip ni Andris ya hinalita ni Nanay na. Kaya mihay yabi bin angkatoloy hi Nanay na ay namapakanawa yan napakarani · ta iniwa nay nebneb ni Nanay na biha na kinway poso na . Ampan- angaw hi Nanay nay ampananam hakit anggan nati ya; piro abe inintindi bayto ni Andris. Hin nakwa nayna ya poso nin nanay na ay impowayo naynan gintan koni Marta. Piro panlomateng na ha bali li Marta ay kina-iliyan na yan bongat boy hinalita na et ya agna ya anlabiyen. Kay a nan-angaw hi Andris boy ampaghehe ya ha ginawa na koni Nanay na.

Hap a- eg, bin norong yayna ha bali I a ay yabi ana boy ampangoran et. Boy bilang nan angkalenge ya bosis ni Nanay na ya ampanehe kona . Ha kalimowan na ay nowayo yaynan nowayo ya oli-oligtan ya poso ni Nanay na angga ha nibarak ya. Hin nibarak ya ay na- ihipan na bayto ya hinalita kona ni Nanay na ya mandakap ya ha Iota. Pamaka-ihip na bayro ha hinalita kona ay nag- in yaynan tiki.

19

Kay a hatoy aw- anak ya mangatya ya olo boy so til ay mag- in day in aral hayti konla ya dapa t Ian honolen boy labiyen ya mawmato- antawo la.

-Rico Domulot

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Ayrin isla ampa-iri hayti ya mita-anak'? 2. Anyay ngalan nin amparamagan ni Andris'? 3. Hinoy ahe malabay koni Marta'? 4. Anyay hinalita ni Marta ya gaw-en ni Andris emen

na ya mapa-awo'? 5. Anyay ginawa ni Andris koni Nanay na'? Anyay

nangyari koni Andris hin ban dan hoyot?

20

MITATA-ANAK YA OSO

Do ha do gal ya an- inga ten nin Kiriki t ay rna- in ampa- iri ya tatloy mitata- anak ya oso. Hi Bapa Toti ya tatay ay malhay boy makhaw. Hi Inay Totay ya nanay ay katamtaman ya holay boy maba- it. Hi Batotoy ay mayamo, malikhi, boy ma-owik.

Ampa- iri hila ha maganday bali. Hi lnay Totay ay ampamohboh nin mawmasitas. Hi Batotoy ay ampagdagaw. Ampisisirko ya ha dawdikot. Pirmi hilan maliga.

Mihay allo, hi Inay Totay ay nanloto nin niloga w ya ma-in sikolati ya an-ingaten samporado. "Hmmmm, mabangoy da-ep," wani Inay . Totay. "Malahap sigoro," wan a itaman ni Batotoy. "Piro rna- arnot et," wana itaman ni Bapa Toti. "Mipapasyal tamo pon mintras ampalay-epen ya samporado." Hapa-eg, nanige hilayna.

Pamaka-alih la ay rna- in miha·y anak ya babayi ya nilomateng. Hay ngalan na ay Loningning bana ha habot na ya emen ginto ya angkomislap. "Hinoraw," wanay, "amp a- iri bayri? Lomo- ob ako," wan a.

Pinomahok ya ha lale bali. Nakit na baytoy nilogaw ya ampakalay- epen. "Mabangoh!" wana. "Sigoro malahap hayti; kaya tawayan ko."

21

Inona nan tinawayan baytoy anti ha malhay ya yawong ya ikon ni Bapa Toti piro napila ya dila na . "Ah! masyado etamot," wana. Hapa-eg , tinawayan na baytoy ikon ni Inay Totay . Hato ay masyadoynan malay- ep. Piro hatoy ikon ni Batotoy ya tina wayan na ya anti ha mayamo ya yawong ay nalahapan ya boy katamtaman ana ya lay- ep. Kay a kinan nay kaganawan.

Hin nayari yan nangan, wani Loningning, "Mahampat laweh ," wan a, "no mangi- ikno ako pon ta ingganan ko ya tawtawo ya ampa-iri bayri ha bali."

Ona nan inikno- an ay malhay boy matya ya bangko ni Bapa Totipiro malhay para kona. Hapa- eg, nako yan nikno ha bangko ni Inay Totay ya katamtaman ya holay boy mabona. Sobray bona boy midyo ya ampikotkot. Kaya nako yan nikno ha mayamo ya bangko ni Batotoy. Niharag ya bayro; kaya namapakahampat yan nikno.

Piro ban a ha kayamo- an bangko ni Batotoy, maski do mali yan bongat nikno ay Bong! Nangawawatak ya bangko ni Batotoy. An-ipa-ireng na dayi piro agna rna- ipa- ireng.

Nakit nayna et ya aran; kaya ampitataki-ki yan noliha tag- ay ta helken na no anyay anti bayro. Bayro

22

ha tag- ay ay nakit na ya katri ni Bapa Toti ya mal hay boy sobray lawang. Nangira-ira ya piro masyadon matya. Pinorbawan na ya katri ni Inay Totay ya ka tam taman ya holay, piro so bra i taman ya

kabona-an. Kaya halos agya makit ya ampira. Ha kapoporba ay ni- abot ya ha katri ni Batotoy ya masyadon yamo. Midyo ya nag a nahan nira bayro; kaya nakakatoioy hi Loningning.

Mintras angkatoioy hi Loningning ay nakaiateng

ana ya mitata-anak. Pinagdiritsowan ni Bapa Toti ya yawong na, "Ah!" wana, "ma-in nanaway nin

samporado ko." "Ma-in simprin nanaway nin ikon ko," wani Inay Totay. Intag-ay ni Batotoy ya yawong na boy wana, "Ma-in nangan a tag ko. Ihoboh nan

kinan." "Heiken moyo," wani Bapa Toti, "Ma- ih nikno ha

bangko koy maihay." "Ha bangko ko simpri," wani Inay Totay, "ma-in nikno." Nan-angaw hi Batotoy, "Ay!" wana, "rna- in nanira nin ikno- an ko; kay a nangawawatak."

Hapa-eg, noiihila ha tag-ay. "Ma-in," wani Bapa Toti, "nin nira ha katri ko." "Ha katri ko man," wani Inay Totay, "ay ma-in nira." Nan-owik hi Batotoy, "Heiken moyo," wana, "ma-in ampira ha katri ko. Anti ya et bayri!"

23

Bana ha owik ni Batotoy ay naka-imata hi Loningning. Nakit na baytoy tatloy oso ya ampireng ha daninkatri. Nabigla ya; kaya ha mihay takompaw nan bongat ay ni-abot ya anggan aran, biha ha mihay tokpaw na et ay ni- abot yayna ha Iota.

Nowayo yan bilang kabilis kimat. " Magbira ka ," bolyaw nin hatoy tatloy oso. "Labay nawen kan pag-amigo." Piro sigi ya pamowayo ni Loningning. Naboyot pon ya pana- on bayo ya nagbira ha dogal nin

Kirikit. -Mila Retance

Tobayen bayti ya pawpastang:

1. Hino hayti ya tatloy mitata-anak ya ampa-iri ha Kirikit?

2. Anyay niloto ni Inay Totay? 3. Hino baytoy anak ya babayi ya nilomateng? 4. Anyay ginawa na do ha lalE~ bali nili Bapa Toti? 5. Anyay ginawa na bin nakit na baytoy tatloy oso?

24

HAY BISITA YA NA-IBAT HA LANGIT

Hi Ka Rosa ay pinakamayaman ya bawo ha banowa. Ma-in yan pawpaliyan, dawdamowag, kawkabayo, bawbaboy, boy mawmanok. Hiya ay matag-ay boy mamasel nin bilang lalaki. Malake ya ampaghalita ya mas makhaw ya et ha lawlalaki. Piro maski makhaw ya bawbaraso boy bawbitih ni Ka Rosa, hay pangingihip na ay makapey. Hiya ay ininga t tawtawo nin kolangkolang ta agya ampaka- ihip nin malalE~.

Mihay mahilem, hi Ka Rosa ya ampagsolo ha bali na ay ampanalangin. "0 Diyos ko, mag-in kan maba- it koni Pinong ya ahawa ko. Patawaren moy kawkasalanan na boy biyan mo ya dayi nin kanen na. Tanda koy agya mabiyay maski ha Glorya no ayin yan pamamangan. Pangino-on, ingalowan mo ya. Igwa ko ha himba-an ya kaganawan alahas ko basta pakaba-it ka tana koni Pinong. ''

Hapa-eg, Bog! Makhaw ya tonoy ya nakapatgen panalangin ni Ka Rosa. No alwan bongat matapang hi Ka Rosa ay sigoradon nibobo- angaw ya, ta ha mismon arapan na, natata ya mihay mangitit boy ma-ebeng ya lalaki. "Hino ka'? Ayri ka na-ibat'?" pastang nin babayi ya nakatalimokod et. Hapa-eg, nireng baytoy

25

lalaki, nan-imih ya, boy nan tango ya nin ~ngnoy bisis.

"Hiko," wana, "hi Tasyo ya na-ibat ha langit." Nilomawang ya mata ni Ka Rosa. "Ibat ha langit?" wana. "Awo," wanan hatoy lalaki. "Agmo ko nayi

nakitya natatan ibat bahen ha bobongan bali mo? lbat ako ha langit. Inhogo ako nin ahawa mo. " "Talaga?" wani Ka Rosa. "Balay moy ahawa ko?" "Alwa nayihi Pinong ya ahawa mo?" pastang nin hatoy lalaki. "Awo , hiya bay." "Ampang:an ya nayi malake, hatoy halos agyayna maka- ireng pangayari mangan?" "Awo, awo, hiya bay bayto ya ahawa ko. Pangno ya man?" Hapa-eg, nampeyeng baytoy mangitit ya lalaki. "An- ikalele koy hikoy nan tan nin ka tow a ya balita, piro hay ahawa mo ay ampagmasakit." "Ahawa ko, ampagmasakit?" "Mabiyat ya dipirinsya na, piro alwan hakit nawini. Hay kapey na bana ha bitil. Bot- o boy katat yayna!" "Bitil? Pobrin Pinong ko! Wangkoynay agya makatagal ha Glory a ya dogal nin tawtawon a he ampangan ni minom. Mati ya bayro, tanda ko. Pobrin Pinong ko.''

"Agka manangih ," wanan habaytoy mangitit ya tawo. " Nako kori para tambayan hi Pinong. Amigo ko yan karnal. Nalenge nay pawpanalangin mo. Nakalako yari dayi no alwan hay kapey nan masyado; kaya

26

impagtan na tana kongko ya labi na komo boy pagtanan mo ya kano nin rna lake ya pamamangan." "Awo, awo, pagtanan ko yan pamamangan. Antiri ya mihay sakoy boyah. Antiri ya dawdaying ya kona boy karni. Anya et ya rna- ipagtan ko kona? Tambayan mo

kon mangihip." "Dolo boy kowalta et. Maski aw- alahas, powidi et," wanan hatoy lalaki. "Piro anyay gaw- en ni Pinong ha aw- alahas boy kowalta?" "Ma-in malhay ya tindawan ha likol nin langit; rna- ari yan manaliw nin rna- ekan nay rna ski any a no ma-in yan kowalta," wanan hatoy lalaki. "Piro mag-aporah ka."

Hi Ka Rosa ay nanandali. Kinwa nay dawdolo nin ahawa na biha impalaman na ha malita. Kinwa nay kaganawan kowalta na boy aw-alahas. lmpalaman na ha bag biha na inggawa do ha tawoy ibat ha langit. "Pangno ko man mabwat hayti ya boyah boy dawdolo, karni boy komi?" pas tang nin lalaki. "Igwa kokomo ya kabayo nawen. Haba-in ya paboritoy kabayo nin ahawa ko. Mahakyan nan toloy no Iabay nan mipapasyal ha lang it."

Hap a- eg, noway on nona- oy hi Ka Rosa ha koral nin kabayo. Hiniyawan na baytoy malhay ya kabayo. Tinambayan na et baytoy mangitit ya lalaki nin

27

mangitakel malita boy bag ha bokot kabayo. "Mako koyna," wanan hatoy lalaki ya hinomakay ha kabayo.

Piro biha nakatbay hi Ka Rosa ay nagtakompaw baytoy kabayo boy ha kapahangan na ay sinipa na bay toy lalaki. "Araay! Tambayan moyo ko!" bo-angaw nin hatoy lalaki ya nitapon ha lota . Nipatok ha bato ya olo na boy ampidaya-daya masyado. "Mati ko! Tambayan moyo ko! Mati ko! Mangwa kawon doktor," tangih nin hatoy lalaki. Ampi-angaw-angaw hi Ka Rosa emen tambayan ya.

Hapa- eg kaganawan karani nay lawlalaki, bawbabayi, boy aw-anak ay nanandali nakoro. Hin nalenge ·lay istorya ni Ka Rosa ay nihgak hilay kaganawan. "Rosa, habayti ya lalaki ay hi Tasyon Kimat. Agya na- ibat ha langit. Matakaw hayti boy antakawen nay kayamanan mo," palinaw kona nin hatoy kawkarani na. Ahe na- intindiyan tampol ni Ka Rosa ya labay totolen nin kawkarani na; piro hin ban dan hoyot, na- in tindiyan na.

Hapa-eg hay ginawa na ay dinampot na baytoy pono daya ya matakaw ya tawo ta gintan na ha pirisowan ya dogal ya dapat nan pa- iriyan.

-Desiderio Dedicatoria

28

Tobayen bayti ya pawpastang:

1. Hino hi Ka Rosa? 2. Hin ampanalangin hi Ka Rosa, hinoy bigla

nilomwah? 3. Ayri ya ibat? Anyay an- ibalita na tongkol ha

ahawa ni Ka Rosa? 4. Anyay inawok ni Tasyo ya gitan na kano ha langit

koni Pinong?

5. Anyay nangyari koni Tasyo hin natata ya ha

kabayo?

29

SISIW

Ha kapopowirsa nin Sisiw ay napha ya ha okoy. Pamaka-alih na do ha pina-iriyan na ay nakit nay babon lota. Nakit na et ya nanay na boy pawpatel na. Paningla na, nakit nay allo. Mintras angkahila-an yan allo, hay habot nay na bah a ay angkomlang boy lalo anggomanda.

Peleg anhomlay hi Sisiw ay malake ya bawbagay ya an-itoro kona ni Nanay na. An-itoro kona ni Nanay na ya mangna yan owel. Antoro- an ya et ni Nanay na nin mamokayig emen ya makakit nin sarili nan pamamangan.

Gintan ya ni Nanay na ha ma-in lanom ta antoro- anna yan minom. "No minom ka,, wani nanay na, "ay itingla moy olo mo ta ombayro talagay manok ya minom. Piro no an- ingaten katawoyna,, wana et ni Nanay la, "ay tampol kawon pakarani kongko. Hay kahoyothoyotan lomateng ay garotiyen ko."

Mihay mahilem, abe inasikaso ni Sisiw ya ingat ni Nanay na konla, ta ampagpilitan nan goloyen ya malhay ya bowati ya nakit na. Labay na pon kona- en baytoy malhay ya bowati biha ya morong. Piro bin agnayna makayan goloyen baytoy malhay ya bowati

30

ay nowayo yaynan mako koni nanay na. Nakit na ya hay pawpa tel na ay naka bhok ana ha pakpak nin nanay Ia.

Hapa-eg, nalimo hi Sisiw. Tanda na ya garotiyen ya ni Nanay na ta hiyay kahoyothoyotan nilomateng. Ha kalimowan na ay agyayna napakarani koni Nanay na. Nako yaynan nanlek nin dogal ya makatoloyan na.

Mintras ampanlek yan dogal ya mapangatoloyan na ay malake ya tonoy ya angkalenge na. Angkalimo ya ta bilang anhomono kona hayti ya tonoy maski ayri ya mako. Maski mahawang ya hila nin bow an ay agya angka-amotan. Alwan bilang allo ya no mahila-an ya ay angka-amotan ya. Ha _Io-ob nin mikakayabi ay

baha- baha yan amog. Masyadoy pegpeg na; kaya agya makakatoloy. Na-ihipan na ya no anti ya koni Nanay na ay mahampat ya katoloy na.

Lomateng ya bayombokah ay napa-ihila ya ha allo, ta pangkomlang nin habot na ay morong yayna koni Nanay na. "Mahampat dayi," wana, "no lomateng ako ay agko ma-asikaso ni _Nanay ko emen agko magaroti."

Totongna itaman ay ma-in andirit ya nilompad ha dani na. Kinamat nayna et bayto ni Sisiw ta tanda nay malahap ya andirit. Agna et rna- abon bay toy andirit

. .

31

ay nalenge nayna ya ingat ni Nanay na. Agnayna inabon baytoy andirit ta nowayo yaynan mako koni Nanay na.

Piro bin napakarani yayna koni Nanay na ay na- onawan yayna et nin pawpatel na. Kahoyothoyotan yayna et nin nilomateng. Hapa- eg, nakit ya ni Nanay na. Hay towa ni Nanay nata nilomateng ya. Hay liga itaman ni Sisiw. Piro ginaroti ya simpri ni Nanay nata tinoro-an yan agnayna omanen gaw-en ya ginawa na.

-Nida Quinsay

Copyright 1950 by

Western Publishing Company, Inc.

adapted by permission of the publisher.

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ginawa ni Sisiw ta napha ya? 2. Anyay hinalita konla ni Nanay Ia ya dapat Ian

gaw-en no an-ingaten hilayna? 3. Ayri nako hi Sisiw? 4. Anyay nakit ni Sisiw? 5. Anta ginaroti simpri hi Sisiw ni Nanay na?

32

SALAD KAWAYAN

Hi Sibyo ya maglalako ay nayabiyan minghan ha· mihay baryoy mara yo ·ha sarili nan ban ow a. Ongrtoy bowan anay pamitala-tala na piro hapa-eg angkahalata nay talagan bayowan ya ponaman ha dogal ya habayti. No ha bagay, agya angkahlak ta antonggen yan bongat emen magkama-in yap ma-ekan boy amak ya mapir-an.

Hapa- eg, tinonggen ya ha mihay bali ha paliyan nin pa- inawa boy ilombah ya karga nay mabiyat ya dolo ya an- ilako na. "Apoh! Apoh!" ingat ni Sibyo lomateng ya do ha aran. Antimano, pinatoloy yan hatoy mato-antawoy lalaki boy mato- antawoy babayi. Pina-ikno ya ha bangko lay kawayan ha laiE~ bali. Maski rna- irap hila hayti ya loway to- a ay angkakit nay kawkahampatan aw- ogali la. Handa Ian ihalabat konay kaganawan rna- in konla.

"Magpasinsya ka konnawen, istranghiro, " wanan habayti ya rna to- antawoy habayi. "Hay dogal nawen ay mara yo ha banowa boy ha palingki. Ma-in kayin amo ya rna- ihalabat komo, piro hay rna- in konnawen ay pagpasinsyawan mo."

"Salamat komoyo," wanan tobay itaman ni Sibyo. Inhalabat la kona ya salad ya gawa ha ginayat ya

33

labong boy kona ya inahinan. Naganahan hi Sibyo nin pangikakan ha kanen nin hatoy salad ya labong ya babayo na n1atawayan.

"Hay pagkagandan habayti ya salad," wani Sibyo. "Ginayat ya kawayan bongat ba- in," wanlan hatoy loway n1ato- antawo. "Nila- iyawan nawen boy dinyan hoka ba- in."

Bin bayombokayna, nayari ya kovdntowan t.ongkol ha salad ya gawa ha ginayat ya ka·~vayan, nanige ana

et baytoy rnaglalako. Tinmnalit yan maglako ha n1awmangarayo ya dogal. Hari- harf ya pamamangan ya na- ekan na no ayri- ayrin do gal. N aka- ekan y an saloyot ha Aw-ilokano, kangkong ha Tawtagalog, pansit molo ha Bawbisaya, piro salad kawayan ya talagan agna rnaliwawan .

Hin lomateng ya ha bali la, agna tanda ya gaw- en no pangno ya makataway ana et nin salad kawayan. Hay tanda nan bongat ay ibat bayto ha kawayan. Ha pagkatanda na, namih- il yan hatoy aran lay kawayan. Tinadtad na biha na inlaga. Kinotsara- an nan malake ya hoka boy mihay akop ya pinitpit ya la-iya. Pinilala- ok na biha na inlaga nin hay boyot. Hin mangogtoyna, inabriyan ni Sibyo ya keren boy

tinawayan nay salad kawayan.

34

Hapa-eg, inomahem ya lopa ni Sibyo ta bin natawayan na ay, "Anya hayti?" wana . "Alwan ombayri baytoy salad ya natawayan ko ha Binalbagan." An- ipatawayan na ha ahawa na, piro inomahem bongat ya lopa nin hatoy babayi. "Sigoro ay mnpanga- ilangan et nin amo ya laga, " wanan babayi. "Sigoro," tobay nin lalaki, biha na inohongan ya anloto- en na. Hin rna- in a nan mihay bag on nin kayoy na- i-ohong na, hinomoko yaynan manlaga. Hay salad nay kawayan ay tandan abe pinomita.

-Desiderio Dedicatoria

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino hi Sibyo boy anyay nangyari kona? 2. Ayri ya tinonggen nin nakihanda? 3. Anyay inhalaba t kona nin hatoy loway to- a? 4. Anyay pamamangan ya natawayan nayna ha

pantomala nan maglako? Anyay pamamangan ya agna maliwawan?

5. Hin nilomateng ya ha bali la, anyay ginawa na? Anyay nangyari?

35

HI KALAPATI BOY HI AYA

Hin onay pana- on, mi ta- amigo ya ay a boy kalapati. Mihay allo, hi Aya ay napakil bana ha pangakot nan pamamangan na. Hiya ay angkalipeng; kaya na-ihipan nan mako ha ambay dagat nin minom. Ha paminom na bayro ha dagat, hiya ay natata ha lanom.

Hi Kalapati ay ampilopadlopad itaman bana ta mabitil ya. Ha kalopadlopad na bayro ha ambay dagat ay nakit na hi Aya ya angkalemeh ana. "Hi amigo Aya,'' wana, "angkalemeh ana." Kaya hay ginawa ni Kalapati ay nanoktok yan bolong kayo ta intata na koni Aya. Hay ginawa itaman ni Aya ay nagbangka ya bayro ha bolong kayo. Kaya hiya ay nalibri ha pagkalemeh.

Kaparahan istorya, hi Kalapati ay nakon nanikap ma-ekan do ha ambay dagat. Hapa-eg, nakakit yan mabolong ya kayo. "Bayri ay malake ya owel ya

makona ko," wana. Inomogpa ya ha mayamo ya hanga ta nanoktok yaynan aw-owel.

Hapa-eg, rna- in nakakit konay mamamaril nin manokmanok. Hin nakit ni Aya ya pinatoyo-an anan baril ya amigo na, hay ginawa na ay kinyat nay bitih nin hatoy mamamaril. Kaya abe na-itoloy ya pamaril

36

kona ta makhit ya kayat ni Aya. Nipopowayo anan nipopowayo baytoy mamamaril.

Kaya bay no ma-in dipirinsya ya amigo ay abe dapat pa- olayan.

- Alfredo Mariano

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino ya loway mita-amigo? 2. Ayri nako hi Aya bin nalipeng ya? Anta? 3. Hino ya nakakit koni Aya bin natata ya ha lanom? 4. Pangno ya ginawa kona nin kalapati emen ya

malibri? 5. Anya itaman ya ginawa ni Aya koni Kalapati bin

barilen y ayna?

37

HI MAPORING

Hi Maporing ay mayamo ya tigri ya ayin anan nanay. Mimiha nan bongat ya ampa-iri ha lale binagbag. Labay ni Maporing ay ma-in yan nanay ya mamibi kona boy mandagaw kona boy mangepkep kona no yabi. Kaya mihay allo, tinomala ya ta manikap yan pagnanay na.

Hin ni-abot ya ha balah, nakit na bayro hi Inay llipanti boy anak na. Hay anak ni Inay Ilipanti ay ampagdagaw. Ampagtaboy ya ha balah ta ampaliyo. Hapa-eg, an-ayosen mahampat ni Maporing ya hongot na biha ya naki-ilgo koni Inay llipanti. "Inay llipanti," wana, "ma-ari nayi pagnanay kata? Ma-ayos ako," wana, "mahonol, makhaw akon magtrabaho, boy magaling akon mangakal."

Hapa- eg, pinakalhayan mata ni Inay Ilipanti hi Maporing. "Ahe ma-ari," wani Inay Ilipanti, "ta hay ngoho mo ay alwan makara, ayin kan bangil, alwan makhaw ya pambolyaw mo, boy ahe ma-eyeg ya Iota ya matorakan mo. Kaya mog-alih kayna," wana. Biha nog- alih hi lnay llipanti ay nanephep ya pon nin lanom ta binol- o- an nay lopa ni Maporing.

Hapa-eg, nanige ana et hi Maporing. Hin napakil yayna, hinomakay ya ha batang ya anti ha lanom.

38

Naggalaw baytoy batang ya anhakyan na ta habayto awod ay hi Inay Bo-aya ya ampa-inawa. Intongangaw ni Inay Bo- aya ya olo na ta nan- imih ya koni Maporing. Nagtakompaw hi Maporing ha lakatan.

Inoyahan mahampat ni Maporing ya lopa na biha ya naki-ilgo koni Inay Bo-aya. "lnay Bo- aya ," wana, "ma-ari nayi pagnanay kata? Ma-ayos ako," wana, "mahonol, makhaw akon magtrabaho, boy magaling akon magdilihinsya. ''

Inngangah ni Inay Bo- aya ya bebey na ta impakit na koni Maporing ya nga wngipen nay manga tar em.

"Abe ma-ari," wani Inay Bo-aya. "Hay bitih mo ay alwan malapad, alwan nayaha ya katat ha bokot mo, boy agka ma-ari pa-iri ha lanom."

Hapa-eg, nanige ana et hi Maporing. Totongna, nakalenge yan mangayasakas. Nakit na hi Oyha ya angkamaten ni Ma-owa. Hi Maporing ay nagtago ha malhay ya po- on mangga ta angkalimo ya. Ampamegpeg ya boy hay mata na ay nahilam. Hay ginawa na emen agya makit ni Ma- ow a ay namapakanawa yan nandakap ta nog-alih ya.

Nakoyna et hi Maporing. An tala- en nay lale binagbag. Hapa- eg, hinalita na ha sarili na, "Ampag-ispanta ko," wana, "no anta agko et makakit pagnanay ko . ''

39

Ha parni- o- owako ni Maporing ay nakit na hi Inay Bake ya arnpi- o- ornbitin ha hawhanga nin rnalhay ya po-on kayo. "Krres! Krres! Krres!" wani Inay Bake ta angka-iliyan na hi Maporing. Nira hi Maporing ta anlinisan nay bawbitih na, biha ya naki- ilgo koni lnay Bak~. "Ay," wana, "lnay Bake, rna-arinayipagnanay kata? Mahipeg ako," wana, "rnahonol, rnakhaw akon rnagtrabaho, boy niagaling akon rnagdilihinsyan

kona.'' '' Krres ! Krres ! '' w ani I nay Bake . '' Moli ka paraw bayri ta helken ko no rnaronong kan · rnangornbitin." '

Noli hi Maporing do ha kayo. Sinobok nan in-ornbitin ya mihay garnet na biha ya nagbaweh, piro na-olaw ya ~

Hinalita . ni Inay Bake kona, "Agka," wana, "rna- ari kongko ta alwa kan rnagaling rnangornbitin boy agka ma- ari pa- iri ha tag- ay kayo. Mog- alih kayna, ta alwa kon ka- ilangan ya kona ya agko labay."

Nangwa hi Inay Bake nin bawbolaklak ta angkerekkereken nay tolih ni Maporing. "Tarna ana,'' wani Maporing . "Tarna ana ta rnasyado koynan kayarn."

40

Hapa-eg, natata hi Maporing. Marayo ya

pinipalakwan na. Nipa tolidtolid hi Maporing; kay a nalipeng yan masyado. Totongna, rna- in yan natanam ya ampanapoh nin olo na, biha na nalenge ya naghalita, "Ka-ingalo kan kik," wana. "Narabo ka

nayi"?" Immokat ni Maporing ya mata na . Nakit na ya maganday babayi ya tigri ya ampan-imih kona.

Nilinisan ni Maporing ya ikoy na, biha na hinalita, "Ay," wana, "hiko ay ampanikap pagnanay ko.

Ma-ari nayi pagnanay kata? Ma-ayos ako," wana,

"mahonol, makhaw akon magtrabaho, boy magaling akon mangakal. Hay mata ko ay malinaw; kay a maski

mareglem ay makaki t ako." Hapa- eg, na- ingalowan ni !nay Tigri hi

Maporing; kaya hinalita na kona, "Maporing," wana,

"labaylabay kon pag- anak kata ta maba- it ka. Boy labaylabay koy mata moy maganda; kay a kilako ka kongko. Asiwa-en katan mahampat. Dagawen kata boy apo- a pen emen ka makakatoloy no yabi."

Hapa-eg, hinlek ni Maporing hi !nay Tigri. Kinepkep ya ni !nay Tigri. Hay towa ana ni Maporing

ta nakakit yaynan pagnanay na. -Nida Quinsay

41

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino hayti ya mayamo ya tigri boy ayri ya

ampa-iri? 2. Anya ya ogali ni Maporing? 3. Anta agna ma-ari pagnanay hi Inay Ilipanti? 4. Anta agna rna- ari pagnanay hi I nay Bake? 5. Hinoy nag- in nan nanay?

42

NO AYRI IBAT YA NGALAN SUBIC

Habayti kano ya pinangibatan no anta iningat Subic ya banowan Subic. Hin onay pana-on kano ay alwa pon Subic ya ingat. Hay tawtawo ya arnpa- iri bayro ay a-arno et.

Mihay allo, rna- in Kawkastila ya arnpagpasyal. Malake hila. Arnpipagpastang hila no anyay ngalan nin habaytoy dogal ya arnpasyalan la. Hapa-eg, ni-abot hila ha rna- in nin arnparnbayo. Napakarani hila ta nagpastang, "Anyay ngalan nin habayti ya dogal?" wanla. Nabigla hayti ya tawoy arnparnbayo. Tama- tama yan inornarap konla ay tina boy na pon baytoy beyek boy rnanok, ya wana, "Soo! bi-ik!"

Hin nalenge hayti nin hatoy Kawkastila ay nanige hilayna, ya wanla, "Ah, Soobik awod ya ngalan nin habayti."

Pa- iba t bin ha to anggayna hapa- eg ay ininga t anan Subic bayto ya dogal.

-Edgardo Docuyanan

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino baytoy tawtawoy arnpagpasyal? 2. Ayri hila ni- a bot nin nagpastang ngalan nin hatoy

dogal?

43

3. Anyay tobay nin hatoy tawoy ampambayo'?

4. Anyay pagka-intindi nin Kawkastila do ha nahalita

nin tawoy ampambayo?

5. Ayri nangibat ya ngalan nin banowan Subic'?

44

HAY ISTORYA TONGKOL KONI

MARlY AN MAKILING

Malake ya istoryay tongkol koni Mariyan Makiling. Ma-in ampaghalita ya hiya ay malago ya babayi ya amp a- iri ha mag an day bakil ya piha- etan nin probinsyan Laguna boy Tayabas. Hay ampa- iriyan na ay ahe matanda- an bana ta hatoy rna- in sowirti nin makakit kona ay ampikatak ha kawkakayowan nin maboyot ya pana-on boy agana ampaka-orong.

Hay kanayon ay ampaghalita nin hay bali na ay pagkaganday palasyo ya mahawang. Angkapalibotan .

. et nin tawtanaman boy mangaganday pasyalan. Kanayon ay ampaghalita itamari ya nakakit hilan bongat nin hawong ya tagpi- tagpi ya bobong boy kawayan ya lingling.

Wanan nakakit koni Mariyan Makiling, "Hiya ay mala go ya babayi, rna tag- ay boy mahinhin; m~lhay ya mangitit ya mata na, boy makara ya habot na. Hay katat na ay kayomanggi. Hay gawgamet boy bawbitih na ay mangayamo, boy hay lopa na no tegtegen ay pirmin pormal."

Hi Mariyan Makiling ay alwan peteg tawo. In- anak ya ha kahawangan bow an ha kakayowan. Ha

45

kahalita- an, hiya ay pirmin malinis, simpli , boy kapapa- ispanta.

Anhalita- en nin tawtawo ya no yabin Birnis Santo ta hay mawmangongoyha ay ampamo- ol, hi Mariyan Makiling ay ampakit konla ya kapapalimo ya itsora boy hay habot na ay am pi- a- alipad nin an gin , biha bigla yan rna- anam.

Kaganawan ay anggomalang boy ampanlabi koni Mariyan Makiling boy ayin ni miha man ya ampamastang, anhomono, o ampamantay kona. Ampikno ya simpri nin maboyot ya pana-on ha pingit balah ya emen nan ambantayan ya pan- agoh nin lanom. Hay mihay mangangaho ay ampagtotol ya nakit na hi Mariyan Makiling ya ampaliyo ha matago ya dogal no botlay yabi. Habayti simpri ya oras ya malenge ya kapapa- ispantay malele ya togtog. Hay tawtawoy ampakalenge nin habayti ay ampipantonggen ta hila ay ampagbira bana ha kalimowan la.

Hay panlomwah na ay no mayari ya bag yo. Balang maranan na kano ay ampi- orong ha dati Ian ayos; bilang ha pawpo- on kayo ay ampipampireng ana.

No hay manga-irap ya tawtawo ya ampa- iri ha pingit bakil nin Makiling ay ampanga- ilangan dolo o

46

alahas no rna- in kahal ay arnpararnan na hila. Boy hay

babayi ya ikakahal ay arnbiyan nan poti ya dornalagay manok ya ahe et nin nangokoy. Hi Mariyan Makiling

ay rna-ingangalowen bana ha rnaharnpat ya ogali na.

No rninghan ay arnpagbalatkayo yan rnanarnbay ha

rnato-antawoy babayi ya arnpangayo o arnpangwa nin

bongan kayo. Ha lo-ob nin ongnoy ta-on angga hapa-eg, hay

arnpa- iriy an ni Mariy an Makiling ay a he et rnaki t ha

bakil Makiling. Bale ta ha pingit nin habayti ya bakil

ay rna- in rnalinaw boy rnatinek ya lanorn ya

arnpagsirnbolo koni Mariyan Makiling.

-Luz Retance

Tobayen bayti ya pawpastang:

1. Hino bayti hi Mariyan Makiling? 2. Ayri ya arnpa-iri boy hinoy arnpakakit kona?

3. Anyay angka-itarnbay na ha tawtawo?

4. Anyay itsora ni Mariyan Makiling no arnpakit ya no

yabin Birnis Santo?

5. Anyay sirnbolo ni Mariyan Makiling?

47

TIRIRIT

Mihay maganday bayombokah, hi Lito ay ampagdagaw ha lale kolob Ia. Hapa-eg, ma-in mihay birdi ya kotsi ya tinonggen ha arapan bali Ia. Hay anti

bayro ha lale kotsi ay hi Nana Sosan ya kamato-antawowan nay ampa-iri ha kanayon ya do gal.

Hapa-eg, kinawey na hi Lito boy binolyawan na

ya, "Lito," wana, "rna- in akon gintan ya para komo." Hi Lito ay nowayon napakarani ha kotsi boy wana, "Anyay gintan mo kongko, Nana?"

Hi Nana Sosan na ay nangka-ili boy hinalita na, "Habayti," wana, "ay sorprisa kokomo." Hapa-eg, nona- oy ya do ha kotsi ta nihono hila ni Lito nin nilomo-ob ha bali. Hatoy malhay ya bagay ya gintan nay nakapotot ha dolo ay impababo na ha lamisa . Hi Lito kateng nanay na ay napakarani bayro ha lamisa. "Hapa-eg," wani Nana Sosan na, "alihen moyna ya potot."

Pinakakanawa nan intag-ay ya potot biha na inalih. Habayto awod ya pinotot ay hawla ya ma-in mihay manokmanok ya maganday kolor. Hatoy manokmanok ay hay gandan rna ta nin nanegteg koni Lito. "Habayti ya manoknianok," wani Nana Sosan na,

48

"ay Tiririt ya ngalan." "Tiririt?" wani Lito ya

nangka- ili. "Hay gandan ngalan."

Hinalita ni Nana Sosan koni Lito, ' 'Haba - in ," wanay, "manokmanok ay mapa-ikno ha tamoro

garnet. Heiken mo ta pa-ikno- en ko ya." Inabriyan nay hawla ta hay garnet na ay impahok na ha l a lE~ .

" Heiken mo," wana , "ta hay tamoro ko ay ipadna ko ha nebneb na." Hin ginawa na bayto, hay rna.nokmanok

ay tinomokloh ha tarn oro garnet na biha nikno. Hapa-eg , ginawa itaman ni Lito ya ombayro ha

ginawa ni Nana Sosan na. Hay rnanokmanok ay nikno itaman ha tamoro garnet na . "Ay! hay ganda !" wani Lito ya nakakatowa . "Omamo et ba- in nin hosto,"

wani Nana Sosan na. " No balay na kayna ta ma.-.-etpanan nayna hayti ya bali ay rna- arimo yay nan

ipalikol bah en ha hawla." " Bayri yan bong at nayilompad ha lale bali? '' wani

Lito . " Awo," wani Nana Sosan na, "makiragaw ya et komo boy matoro-an mo yan mag-ilgo ." "Mag-ilgo? " wani Lito ya nag- ispanta. "Awo," wani Nana Sosan na ya nan tango et ya tinombay. Hi Lito ay halos a he

minto- o. Hinalita kona nin nana na, "No anyay labay mon ipa- ilgo kona ay itoro mo konan allo- allo anggan

matotowan nan halita- en."

49

Hapa-eg, nangihip hi Lito biha na hinalita, "Ah,"

wana, "hay itoro ko kona ay hatoy labaylabay kon halita- en kongko nin tawtawo, hatoy 'Happy

Birthday! ' '' Nakaka- ili ya nana na kateng hi Nanay na.

"Sigoro," wanla, "hay ganda no habayti ya manokmanok ay rna toro- an a nan maghali ta nin "Happy Birthday!"

Hi Lito ay tinoro-an nin nana na no pangno na biyan pamamangan baytoy .manokmanok. Impakit et kona no pangnoy gaw- en na no pahiliyan lanom baytoy paminoman nin hatoy manokmanok, boy no anyay gaw- en na emen mag- in malinis baytoy lale hawla.

Hapa-eg, hinalita nin nana ni Lito ya ma-ari ·laynan abriyan baytoy hawla emen makalwah baytoy manokmanok. Panlomwah nin hatoy manokmanok ay nilompad yan nagpalako ha dorwangan; piro nakahara ya dorwangan. Kay a nilompad yan inomogpa ha olo ni Lito. Hay ka- ili ni Lito boy hinalita na, "Hay kay am!" wana.

Lomateng ya bayombokah, hi Nana Sosan ay nambin lanom do ha mayamo ya palanggana biha na inggawa do ha danin nakalo-at ya polta nin hawla. Hi Tiririt ay nilomikol ta ampakategtegen na baytoy

50

palanggana. Hapa- eg, tinomokpaw yan nako do ha lah~ palanggana. Dinomlep ya ta pangayari ay ingkolipagpag nay pakpak na. Hatoy ginawa ni Tiririt ay nakit ni Lito; kay a lomateng ya mahilem, mintras ampangapon hila ay hinalita ni Lito ha tatay na, "Naliyo," wana, "hi Tiririt. Piro makano tamo ya man toro- an mag- ilgo? Hapa no toro- an tamo ya pangayari mangapon? ''

Hapa- eg hin nayari anan nanlimpeh nin pinanganan la, hay ginawa ni Nana Sosan ay pin a tokloh na ha tamoro garnet na bay toy manokmanok. Hay bebey na ay impakarani na do ha manokmanok ta impapakanawa nan hinalita konay, "Happy Birthday! Happy Birthday!" Mintras an-i-oman-oman nan halita-en kona bayto ay ampakategtegen ya ni Tiririt. "Aboten ongnoy dominggo biha ya matoto," wani Nana Sosan koni Lito. " Morong akoyna no hokah; kay a dapat rna- in pirmin man oro koni Tiririt." "Hiko," wani Lito. Allo- allo ay anggaw- en ni Lito koni Tiririt ya bilang ombayro ha anggaw- en ni Nana Sosan.

Allo-allo ay ahe angkapaltan toro-an ni Lito hi Tiririt. Tebe na ya toro- an ay an- ingaten na ya. "Tiririt," wana, "mako kayna bayri ta oras anan

51

lis yon mo." Hi Tiririt ay lompad ita man nin omogpa ha

tamoro garnet ni Lito. No halita-en ni Lito konay,

"Happy Birthday!" ay pakatetegtegen na hi Lito. Hin

ahe et mag-i\go hi Tiririt ay hina\ita ni Lito ha nanay

na, "Agko," wana, "ampinto-on makapaghalita hi

Tiririt. Ongnoy dominggo ko yaynan antoro- an ay

agya et. mag- ilgo. Angga hapa- eg ay antomnoy yan

bongat kawkahalakoy tonoy." "Piro,',' .wani Nanay na, "hay lake anan .tanda na.

Angkatogtog nay nay batingting ya nakahab- it ha lale

hawla na. Ampakiragaw ya ha plastik ya pato,

ampangispiho ya, boy hay bola ya anti ha lamisa ay

angka-itoron na." Hi Lito ay nakaka-ili, ya wana,

"Ah! Awo, kalt? Hapa-eg allo ay kalimay bisis nan

impatolidtolid baytoy bola ha lamisa. No agko powoten

baytoy bola no angkatata ha hi-il ay hay telek na.

Angkapakil akon mamowot bola ya an- ipatolidtolid

na." Hapa-eg, nilomateng ya allon impanganak ni Lito.

Pamimata na, hay an- ihipen na ay minghanen nan

payhepan ya kaw kandila ya igwa nin nanay na ha

babon tinapay. Hay liga na mintras an-ihipen na

bayto. Hin mibangon yayna ay ma-in nanlo-at polta

nin kowarto na. Habayto awod ay hi Nanay na ta

52

pinastang na ya, "Ampimata kayna nayi," wana,

"Lito?" Hin nahilip na hi Lito ya ampimata ay hinalita na, "Happy Birthday, Lito!"

Kateng tatay na ya hinomono koni Nanay na ay

naghalita simpri nin, "Happy Birthday, Lito!"

Hap a- eg, bigla rna- in nil om pad nin nagdaan ha

olowan tatay boy nanay ni Lito biha inomogpa ha

aphayan ni Lito ya anti et ha kama. Hay towa la ta

habayto ay hi Tiririt.

Pangayari, hi Tiririt ay malhay ya bosis nin

naghalita, ya wana, "Happy Birthday! Happy

Birthday!" "Ay!" wani Lito ya ampagtimpa bana ha

katowa- an na, "tanda nayna. Nahalita naynay

'Happy Birthday!' " "Tinoro- an mo ya kasi," wani

Tatay na. "Hi Nana mo Sosan ay ingaten ko ha tilipono

ta ibalita ko konay tongkol koni Tiririt.

"Pa-ibat hapa-eg ay pirmi naynan halita-en

komoy 'Happy Birthday!' Allo- allo ay halita- en na

komo maski alwa mon birthday." · "Maskina," wani

Lito, "ta labaylabay ko bayto." Hin impaktang ni Lito

ya tamoro na ay inomogpa bayro hi Tiririt. Inoligtanan

ya ni Lito ta hinalita na kona, "Pa-ibat hapa-eg,"

wana, "ay ingaten katan 'Happy Birthday.'"

-Edna D. Cruzado

53

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Hino ya nakahakay ha kotsi ya tinonggen ha bali li Lito?

2. Anyay ngalan nin hatoy gintan ni Nana Sosan? 3. Anyay tanda gaw- en ni Tiririt? 4. Anyay an- itoro Ian halita- en ni Tiririt? 5. Anta hay towa ni Lito hin birthday na?

54

HAY BAKIL YA AN-INGATEN KANLA-ON

Hin hato hay tawtaga Negros ha Bisaya ay ampagbiyay nin mahampat boy bastanti. Hay ngalan nin ari la ay La-on . Hiya ay mihay tawoy ma-in maganday kanakeman. Hay tawtawo bayro ay ampamaliyan nin ha toy ampakisama.

Mihay allo ay nangoran nin makhaw anggan nandano ha paliyan la. Hay lanom ay ni- abot anggan kale- ey. Hay tawtawo bayro ay nagpasinsya ta nahira ya tinanem la. Bana ta anlabiyen hilan ari ay inihip na ya ayin balin nahira ya alawah la basta aghila napangno. Tinipon nin ari ya tawtawowan na ta hinalita na ya manggawa hila nin matag-ay ya Iota. Piro hay tobay nin tawtawowan na ay, "Ayin kayin kahangkapan.''

Hay ginawa nin ari ay in tag- ay nay bas ton na biha nilomwah ya piko boy palah . Hapa- eg, hinalita nin tawtawo ya ayin bawbato boy ayin bonton nin Iota ya dapat ipalibot ha bato. Intag-ay ana et oman nin arf ya baston na . Hapa- eg , nilomwah ya kaganawan kawka- ilangan la . Ha sikap boy tiyaga nin tawtawo ay nakagawa hilan mihay bakil. Hay tag- ay nin bakil ay anem ya liboy dawokap bitih. Bayro hila napa- iri peleg abe kinompa ya lanom. Nagpatoloy hila et ha

55

pagtrabaho, ta nanggawa hila nin kanal ya palako ha dagat emen kompa ya lanom.

Hapa-eg, rna- in malhay ya otan ya ampa- iri bayro ha bakil. Habayti ya otan ay rna- in pi toy oloy kapapalimo. Hay mata na ay asol- asolan boy katowa ya inanawa na. No allo ay ampan-ahok ; no yabi ay ampag- apoy. Mihay allo ay rna- in nilomateng ya ayin ahaway lalaki ya nagngalan Kan. Hiya ay matapang boy kapapa- ispanta bam} ta tanda nay pagbibiyay nin habayti ya banowa. Hinalita na ya patyen nay otan ta agya angkalimo. Hapa- eg, hinalita nin hatoy ari, " No patyen mo," wana, "ya otan ay biyan katan gawginto boy igwa kokomo ya anak koy dalaga ya pag-ahawa mo.''

Hapa-eg, bami ta ma-in kapangyariyan hi Kan boy maronong yan maki- ilgo ha aw- ayop ay iningat nay aw-aya ta inhogo na hilan dakapan boy kayaten ya nawini nin hatoy otan. Iningat nayna et ya kawkolalaniw ta inhogo na hilan bowagen ya mata nin otan. Iningat nayna et ya aw- owak ta inhogo nayna et toktoken ya olo boy nawini nin otan anggan mati. Hapa-eg, nati ya otan biha pinotoh ni Kan ya pitoy olo nin otan ta inggawa na koni Ari La-on.

56

Pa- ibat bayro ay norong ana et ya kagandawan

nin pagbibiyay nin tawtawo ha Negros. Hapa- g hay anak ni AriLa-on ay nag-in ahawa ni Kan. Hi ran ay

nagmana nin kayamanan ni Arf La- 0n ya ampo na.

Bana ta anlabiyen ya nin tawtawo bayro ay

iningat Ian Kanla-on baytoy bakil bilang parangal koni Kan boy hi Ari La-on. Kaya haba-in ya bakil ay angkahalita hapa-eg nin Bakil Kanla-on.

-Mrs. Dolores A. Tiburcio

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Anyay pagbibiyay hin hato nin tawtaga Negros?

2. Anyay ngalan nin hatoy ari la, boy anyay ogali na

ha tawtawo? 3. Anyay kapangyariyan nin hatoy baston nin Ari

La-on? 4. Anyay rna- in bayro ha bakil?

5. Hinoy nakapati bayro ha otan? Anyay primyo

kona? Anta iningat baytoy bakil Kanla-on?

57

. . ' HAY BARA-ANAN NO ANTA HAY LANOM

;

HA DAG.{\T AY MA-ALAT

Hin onay pana-on, ma-in ganti ha probinsyan llokos ya hay ngalan ay Anggalo. Hi Anggalo ay

pinakamalhay ya ganti. No ampireng ya ay anggan

to-ol na bongat ya pinakamatag-ay ya bakil. Hay olo I

na ay maranina ha langit. Piro habayti ya ganti ay

maba-it itaman boy ma-amey ya nakem na. Mihay allo, naglele ya tawtawo ha Ilokos ta n·a- oboynay ahin

Ia. Alwan malahap ya kona la ta ayin la-ok ya ahin. Na-ingalowan hila ni Anggalo. Kina-ilgo na hila.

"Malake," wana, "ya ahin do ha kagmang dagat."

"Tanda nawen, Anggalo," wanlan tawtawo, "piro agkayi makalipay 'ha daga t. Malemeh kayi ta a yin

kayin bangka." Nangihip hi Anggalo; totongna, bigla yan nireng. "Mikn·o ako ha pingit dagat," wana.

"I- aphay koy bitih ko ya mi- a bot do ha kagmang

dagat. Hapa-eg, rriagtaytay kawo nin palako do ha

kagmang dagat."

Hay tow a nin tawtawo. "Ay!" wanla, "hay kara bayaman bitih ni Anggalo. , . Hapa- eg, nangwa hilan

lawlobon Ia ya pambiyanan nin ahin. Nanaytay hilayna ha bitih nin ganti angga ha ni- a bot hila lia kagmang dagat. Hay liga Ian kaganawan , boy ,lalo hay liga ni

58

Anggalo ta ampakatambay ya. Hin anyomabi ana, · nakitni Anggalo ya tawtawo ya ampagbirayna. Balang miha ay ma-in gitan ya ahin. Ampamapakanawa hilan manaytay ha bitih ni Anggalo nin magbira do ha llokos . Totongna, ma-in natanam hi Anggalo ya makhit boy magate ha bitih nata kinyat yan malhay ya aya ya rna- orit. Agna tinatalah, piro bigla nan na-igalaw ya bitih na; kaya nangatatata ya tawtawoy ampanaytay bayro ha bitih na. Nalemeh hilay kaganawan; kay a hay lele ni Anggalo. Bana do ha malake ya ahin ya nabollog ha lanom, hay dagat ay nag-in rna- alat.

-Gilda Cayabyab

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino hayti hi Anggalo? 2. Anyay itsora na boy ogali na? 3. Anyay problima nin tawtawo ha probinsyan Ilokos? 4. Anyay ginawa ni Anggalo? 5. Anta na-igalaw ni Anggalo ya bitih na? Anyay

nangyari ha tawtawo ya ampipanaytay ha bitih ni Anggalo?

6. Anta nag- in rna- alat ya dagat?

59 '

' HI AGILA BOY HI BAKI

Hin onay pan a- on, pagka- iget pami- amigon a gila boy bakf. Hay agila ay anlompad ha langi t panikap rna- ekan. Hay baki itaman, ha lobot ampa- iri boy ampangotkot Iota. Angkapihiyay man ogali ha pagbibiyay ay ayin et loway ayop ya bilang konlan kahampat nin pamilamo. Mi- amigon karnal talaga ya agila boy baki.

Mihay allo, tinonggen hayti ya baki ta nakakit yan aya ya babababa ya malhay ya sakon pamamangan ya gi tan na do ha tag- ay bakilbakil. Ampangka- iii hayti . ya bakikonan habayti ya aya ta ha kayamo- an nan kik ay ampagpasinsya et lomakat ha bakil nin babababa ya kargay mas malhay et kona. Ampagkaka- iliyan na hayti ya aya. ''Hikay pobrin tangah ya ayop! '' wan a et konan habayti ya aya. "Ansayangen mon bongat ya oras maghaynget bahen ha arnot allo. Anta man ampanipon ka et pamamangan total hay lake ha- in ya pamamangan maski ayri bahen ha paliyan?" Tinonggen hayti ya aya ta in- aypa nay baba na boy pinonahan nay haynget ha lopa na. "Hapa no mangoran boy no ma-in lomateng ya makhaw ya angin? Anyaman ya dapat kon gaw-en? No ayin mangasikaso kongko ay sigoradon mati koyna pon biha tonggen ya lana b."

60

Inhapwat na ha bokot na baytoy mabiyat ya karga na. biha nag-ompisan lomakat ana et do ha bakil. Balang akik nin korang na ay angka- ira pan ya ta hay bitih na ay ampikotkot ha lota . No minghan ay ampiparawonot ya. Ampanga-ampoling matolid ha aypa no agna angkatimbangan ya sarili na . Kinamat na yayna et nin baki boy wana konan habayti ya aya, "Alwa ka nayi tangah ya ayop? Tanda moynay pagkayamo mo, anta agka maki- amigo ha mangalhay ya kapara mon ayop ta hilay pagaw- en mon trabaho para komo? Helken mo ko. Agko angkahlak nin mabitlan ta ma-in akon amigoy agilay ampangasikaso kongko. Agko ka- ilangan magtrabahon mabiyat bilang komo." "Hiko man ay ma-in aw-amigo," wanan habayti ya aya, "piro an-ibalag la kon mimiha no anti ko ha kagolowan. Kaya bay ampagsikap akon magtrabaho mintras ayin et oran ." "Agmo tanda mamahonol ha aw-amigo mon mahampat. Habayton bongat," wanan hatoy baki ya ampititimomoynan nilomohan ha bakilbakil.

Abe et naboyot, oran anay makhaw ya nilomateng. Nakatatamolaw ha dorwangan hayti ya aya ya ampanlek hatoy or an ya em en a nan an- ibobollog . "Angkatowa ako ta nakatipon akon kanen kon

61

pamalaban oran," wana. "Hapa- eg, mangi- ikno ako man mahampa t, powidi."

Piro pangnoyna bay toy baki? Pobrin ayop! a yin

anan ka- ihip manambay kona; hay bitil nayna. Hin mapno lanom baytoy iriyan na, nipopowayo ya ta hay lay- ep oran. Ambolyawan na baytoy amigo nay agila ya man am bay kona. ''Amigo! Amigo! ant a agka makori ta tambayan mo ko?" angaw na. "Angkati koynan bitil boy lay-ep. Mako kan kik bayri ta tambayan mo ko."

Hi Agilay manambay dayi kona ay agana

nilomateng bana ta hin lomateng ya abagat, nilompad ya do ha kapakan bakil ta makapeykapey ya angin bayro. Habayti ya pobrin mabitil ya bakf ay no ayri-ayri na ni-abot ya halos mabowag ha kakhawan oran. Bandan hoyot, bana ta agnayna kay an mireng ay nati yayna. Nagtan anay nawini na nin makhaw ya

agoh nin lanom ha aypa nin bakil. Hin nilominis ana et ya langit, nilomwah baytoy agila do ha pinagtago-an

nay dogal ta manlek ikabiyay. Hay towa nata hay lake nati ya ayop ya ma-ekan na. Hin matompakan na bay toy amigo nay bakf ya nati, agna ya impagloksa no

alwan bino-ag na et ya nawinin hatoy pobrin amigo na.

62

Nakit mn habayti ya pangyayari. "Pobrin baki!"

natoton omasa ha sarili na."

aya ya kaganawan wana; ' 'agya talaga

-Desiderio Dedicatoria

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Pangnoy pami-amigo nin agila boy baki hin onay

pana-on? 2. Mihay allo, an yay nakit nin baki? 3. Anyay ogali nin aya para ha kabibiyay na? 4. Anyay nangyari ha baki hin nang or an ana? 5. Hin nayariya oran, anyay ginawa nin agila? Anyay

aral ya makwa tamo bayri ha is tory a?

63

HAY MANOKMANOK BOY OLANG

Hin onay pana-on, hay manokmanok ay natoton nanlabi ha mayamo ya olang ya nakit nan mihay yabi ya dinomtah ha ba to. Pinaramagan nin manokmanok hayti ya olang nin pagkaboyot angga hin tinobay yan habayti ya olang. Hapa-eg habayti ya manokmanok boy olang ay nagpakahal.

Bilang nin dapat gaw- en, an- ipilit nin olang ya pa- iri hilan habayti ya manokmanok ha lanom. Hin primiro ay hinomonol hayti ya manokmanok, piro hin ikalimay allo, natanam nin manokmanok ya amo-amo yan angkalemeh. Nakitotol ya ha ahawa na ya mako hilayna ha ampa- iriyan na bayro ha paliyan ya rna lake ya aray. Hapa- eg, hinomonol hayti ya olang ha labay nin ahawa na.

Bale, pangayari nin ongnoy alloy pama-iri nin olang bayro ha aray' nasita nay amo- amo yaynan an- omorit ha arnot allo. Nakitotol ya ha ahawa na ya magbira hilayna ha lanom. Hinomonol ya manokmanok. Hapa- eg habayti ya olang boy manokmanok ay amp a- irin mihay allo ha lanom biha homonoy allo ay ha paliyan itaman. Maskinan ombayri ya biyay la, habayti ya bayon kahal ay maliga.

64

Mihay allo, hay olang ay nati bana ta agna Iabay hayti ha ahawa na ya gitan biha i-orong ya ha lanom. Hay pagkamati na ay nag- in malele ha manokmanok. Nagloksa hayti ya manokmanok boy nangako yan agna ya ibalag. Ha kamalasan, ma-in namo-ol nin habayti ya paliyan. Hin natanda-an nin manokmanok hayti ya nangyari, inagap nan ilibri ya bangkay nin ahawa na ha mas libri ya dogal emen do maronot nin ma-osay. Bana ta natina, abe maka- oligtan hayti ya olang ha pakpak nin manokmanok angga bin kateng hilay Iowa ay napo- olan,

-Luz Retance

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino ya loway ampiparamag bayri ha istorya? 2. Anyay ampangyari bin pangayari Ian ingkahal? 3. Pangalabah nin ongnoy allo, anyay nasita nin olang

ha sarili na? boy an yay ginawa na? 4. Mihay allo, anyay nangyari ha · olang? 5. Anyay nangyari ha olang boy manokmanok bin

ma-in po-ol?

65

HI BOROTOY Y A SOTIL

Hin hato, rna- in apat ya konihoy mipapatel. Hay ngawngalan la ay Moning, Koting, Koliring boy Borotoy. Hila boy nanay la ay ampa- iri ha lobot nin malhay ya po-on kayo.

Mihay bayombokah, hinalita nin nanay la konla, "Aw- anak ko," wana, "payagan katawon tomala, piro agkawo mako ha rna- in tanaman ni Bapa Goryo, ta hi Ta tay moyo ay inla- ok ha nilogaw nin ahawa ni Bapa Goryo hin nahagep la ya bayro. Hala, sigina," wana,

"mako kawoyna ta ma-in akon lakwen." Hap a- eg, nanige ana ya nanay Ia nin mako ha

tindawan ta manaliw nin tinapay boy kanayon et ya pamamangan Ia.

Hi Moning, hi Koting, boy hi Koliring ay mangaba- it boy mangahonol ya anak. Hinomonol hila ha bibilin nin nanay la; kaya nan tan hilan baskit ta antomala hilan mangwan lomboy. Piro hi Borotoy ay sotil. Agna hinonol ya bibilin nin nanay la. Nowayo yan nagpalako ha rna- in tanaman ni Bapa Goryo. Hay polta nin kolob ni Bapa Goryo ay nakahara, piro impilit

nay sarili nan inhobok bayro. Nakalo- ob hi Borotoy bayro ha kolob ni Bapa

Goryo. Namili-pili yaynan ma-ekan na. Hin nayari

. 66

nan kinan ya pitsay ay kinan nayna et ya antak boy , radis. Natanam nay anhomakit ana ya tiyan na; kaya nanandaliyan nakon manlek tarok bayaba ya gatgaten na.

Ha katala- tala nan panlek tarok bayaba , hay narombo na ay hi Bapa Goryo. Dinoklowan y a ni Bapa Goryo piro nakapowayo ya; kay a kinamat ya ni Bapa Goryo ta pahpahen na ya nin kalaykay.

Namaspas nowayo hi Borotoy ta hay limo na. Mamaliwekliwek yay ampowayo ha lah~ kolob ni Bapa Goryo ta anhelken nay polta ya hinolotan nan nilomo-ob bayro. Nigayagay ya mihay sapatos na ha tinamnan rawripolyo; hay miha ay nigayagay ha rna- in kamoti.

Nakalibri ana dayi hi Borotoy, piro nihab- it ya botonis nin baro na ha ineket ya anggami ten ni Bapa Goryo nin panagpen bongan tawtanaman na emen ahe rna- ekan nin aw- ayop.

Ha nakem ni Borotoy ay agyayna nin maka- alih bayro; kaya ampanangih yayna. Nalenge ya nin aw- amigo nay mawmanokmanok ya ampanhibf ya; kaya nako hila ha dani na. "Magpowirsa ka," wanla, "emen ka maka-alih bahen, Borotoy."

Napahanan ya katog ni Borotoy ta natamolawan nay antina hi Bapa Goryo ya gitangitan ya bakol ta

67

ihalokob kona. Nagpowirsa yan nowayo; kaya nalophok ya baro nan nabalag boy nc;iliab- it ha ineket.

Nanandali yan napa- ihalimbeng ha latay ampambiyanan kawkahangkapan ni Bapa Goryo. Nakit na ya antikapen ya et ni Bapa Goryo; kaya napa- ilaman ya ha lale latay anggamiten pamohboh nin tawtanaman. Maganda dayin pagtago-an bayto piro ma-in lanom.

Hapa-eg, bigla nanlanghi hi Borotoy. Nagilaman ya ni Bapa Goryo; kaya nilako na ya. Pinagkakamat ya ni Bapa Goryo. Namaspas ya itaman nowayo maskin ampidodompol ya ha mawmasitira. Agya na- abon ni Bapa Goryo; kaya pina-olayan nayna hi Borotoy.

Hapa-eg, hay pegpeg ni Borotoy. Napa-inawa ya pon domali, ta masyadon pakil boy manhaloyot ya nawini na ta nabaha ya do ha latay ibatan na. Agna simpri mapi- aweng no ayri banda hayti ya kama- inan na.

Nangino-ino yan nowako. Nakakit yan polta piro nakakandado. Ma-in mayamo ya lobot ha bandan aypa piro agya miharag bana ta mataba ya. Hapa- eg, nakakit yan bakiya nagdaan bayro ha lobot. Pinastang na no ayri ya daan lomikol ha kolob. Nampeyeng

68

bongat ya bakita agya makahalita ta rna- in bayaba ya bebey na.

Hapa- eg, ni- a bot hi Borotoy ha dogal nin pangahoyan lanom ya pamohbon tawtanaman ni Bapa Goryo. Bayro ay ma-in nin maganday posa ya ampamantay nin ampagdagaw ya kona do ha lanom. Labay na dayi nin maki-ilgo ha posa. Piro na-ihipan

~ - - -na ya imbalita nin pinghan na konay tongkol ha posa ya rna- inakit konla. Hi Borotoy ay abe ana nakipastang bayro ha posa.

Ni-o-owako hi Borotoy. Nalenge nay tonoy nin asarol ha Iota. Napa- ihalimbeng ya pon ha kowat ta pini- aweng na no ayri banda bayto.

Hin ayin yan rna- anti- an ya ampako kona ay nilomwah ya ta hinomapat ya ha karitilya ni Bapa · Goryo bayo na tinamolaw no ayri angka-ibat baytoy tonoy. Natamolawan na hi Bapa Goryo ya ampanaphon nin siboyas na. Nakit na et ya polta piro anti ha eteb ni Bapa Goryo.

Hapa-eg, namapakanawa yan nona-oy ha karitilya biha ya namaspas nowayon nagpalako bayro ha polta. Nakit ya simpri ni Bapa Goryo piro mabilis nin nakapolhot hi Borotoy ha polta; kaya agana kinomamat hi Bapa Goryo. Nabalag ya dolo boy

69

sapatos ni Borotoy ha lah~ kolob ni Bapa Goryo. Ginawa ana ni Bapa Goryo nin tawotawo bayto emen pamoyon mawmanokmanok.

Nakalikol hi Borotoy ha kolob ni Bapa Goryo. Namaspas yan nowayon norong ha bali Ia. Masyado nan pakil; kaya lomateng konla ay nira yayna ha danin lamisa. Nipleng yayna ta masyado yan angka-olaw.

Hi Nanay na ya kapelhan ampanloto ay nag-ispanta bin nakit na hi Borotoy ya ayin doloy ampira. An- ihipen na no anyayna man ya ginawa ni Borotoy ha dolo na boy ha sapatos na. Ha lo- ob nin loway dominggo ay ikalwan bisis anan nakapigayagay hi Borotoy nin dolo na boy sapatos na.

Panlomateng mahilem ay abe ana maka- ibangon hi Borotoy ta ampagmasakit yayna. lmpa-ira ya ni Nanay na ha katri ta ampa- inomen na yan tsa. Hay pawpatel na bale, hi Moning, hi Koting, boy hi KoHring ay malighan ampangan mawmalahap ya pamamangan ya hinaliw nin nanay la ha ban ow a.

-Nida Quinsay

The original story ''Peter Rabbit'' by Beatrix Potter has been adapted by permission of the publisher, F. Warne & Co., Inc.

70

Tobayen bayti ya pawpastang: 1. Anyay ngawngalan nin habayti ya apat ya

mipapatel ya koniho?

2. Anyay imbibilin konla ni Nanay la hin mako yan 'mamalingki?

3. Hino ya mangaba- it boy mangahonol? H'no ya

sotil? 4. Ayri nakalo- ob hi Borotoy? Anyay nangyari do

kona ha lah~ kolob? 5. Anyay nangyari koni Borotoy hin naka- orong

yayna ha bali Ia?

71

,., NO ANTA HAY OWAK AY

AMPAMOLYAW, "OWAK! OWAK!"

Habayti ya kowinto ko ay tongkol ha bolyaw nin

. owak · ya, "Owak! Owak!" Ma-in mitata-anak ya

ampa-iri ha mihay banowa ya no ha ogali ay ayin kan

mahalita. Mangahampat itaman ya aw- anak piro

habayti ya miha ay rna- in kahibletan. Hiya hayti ya

pong a nay ya anak. No magkama- in hilan pamamangan

hayti ya aw- ali na ay an- atagan Ia ya. No pangnoy

atag miha ay ombayroy atag na. Piro no hiya, agna

hila biyan ta hay Iabay na ay pag-ikon nan

kaganawan. Hay pagka-imot nan habayti; kaya hay

pawpatel na ay midyo kanayon ya pamakilamo kona.

Agla ya Iabay pagkalamo bana ha ogali na.

Hin minghan, kapipilateng nin habayti hi Tatay Ia

ya ibat ha opisina; hay lake gitan nay mahahambal

kona nin habayti ya aw-anak na. Habayti ya apat ay ayin ha bali. Hiyan bong at hayti ya ponganay ya

hinomambal koni Tatay Ia. Inggawa kona ni Tatay Ia baytoy gintan nay para konlan mipapatel ya hari-hari

ya pamamangan. "Tikapen mo," wanay, "aw- ali mo

ta biyan mo hilan a tag Ia,'' bibilin nin habayti ya tatay.

"Awo," wanan habayti itaman ya ponganay. Nona-oy

yayna gitangitan baytoy pamamangan ya gintan ni

72

Tatay Ia. Piro boston nakata-oy ya, nahambal na hayti ya pawpatel na . Nakit la yay arrtpangan; kaya nangola-lem hilan pamamangan baytoy gitan na. Ampakikwa hila kona; piro hay ginawa na ay nowayo ya. Bana ta anak et ya nakem nin habayti ya aw-ali na ay kinamat la ya ta ampakikwa hilan hatoy ma- ekan. Ha kapopowayo nan habayti ya ponganay, nakakit yan malhay ya bakol. Pinomahok yaro ta nagtago. Hin lomateng do hayti ya aw-ali na ay ayin hilan kanayon ya nakit no alwan hatoy malhay ya bakol ya ma-in Iaman ya oling. Antikapen lay kaka la do ha lale bakol, piro ayin hilan nakit no alwan mihay malhay ya mangitit ya manokmanok ya nilompad ya hay bolyaw ay, "Owak! Owak! Owak!" ya hay Iabay totolen ay, "Ikon ko! Kaganawan ikon ko!" Ta hiyayna awod baytoy patellay ma-imot ya nag-in owak.

-Desiderio Dedica tori a

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ogali nin mitata- anak? 2. Anyay ogali nin hatoy ponganay? 3. Anyay ginawa nin habayti ya ponganay hin

minghan pinantan hilan pamamangan ni Tatay la?

73

4. Ayri ya nowayon nagtago nangan?

5. Hinoy nilomwah bayro ha lah~ bakol? Anyay bolyaw na? Anyay aral ya ma-ari tamon makwa bayri ha is tory a?

74

PANGNO NAGKAMA-IN ORAN BOY KOROL

Ma-in soloy dogal ya ampa-Inyan nin

mita- ahawa ya tandah ahe nagka- anak maski miha man. Habayti ya mita-ahawa ay parihon ganti. Hay ngalan nin habayti ya lalaki ay Kabigat boy habayti ya babayi itaman ay Bongan.

Mihay allo, hi Kabigat ay hay pakil ta kapi-ibat na ha trabaho na; kay a hay ginawa na ay nira ya ta napa- inawa. Habayti itaman ya babayi ay ayin ha bali

lata nakon nangalin kamoti. Habayti hi Kabigat bana ha kapagalan na ay nakakatoloy. Angga hin nimata ya ay ayin et hi Bongan. Binolyawan na ya. Anggan agya nilomateng ay agna ya tinegenan binolyawan ta hay pagkabitil nayna boy ayin et niloto ya pamamangan. Hin nilomateng hi Bongan ay nagdiritso yan nananek kamoti ta habayton bongat ya pamamangan la. Hin nawoto ba- in ya kamoti, mangan hilayna. Nako hilaynan magkambot ta linisan lay garnet la. Hin nayarihilan nag-oyah ay inwihik la ya baha garnet la.

Habayti hapa-eg ya nag- in oran bana ha kalhayan la. Mag-oyah hilan bongat garnet la biha la iwihik ay mag-in oran ya mitolo kontamo. Bolyaw bongat ni

75

Kabigat ay angkahnegan anay babon Iota. Haba- in ya

korol wantamon tawtawo. -Desiderio Dedicatoria

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ngalan nin habayti ya mita- ahawa ? 2. Anyay ginawa ni Kabigat hin kapi- ibat na ha

trabaho? Ayri nako itaman ya ahawa na? 3. Anta pinagbobolyawan ni Kabigat ya ahawa na? 4. Anyay ginawa la bin nayari lan inoyahan ya garnet

la? 5. Pangno nagkama- in oran boy korol?

76

AYA

Hin onay pana-on, hay dawdiyosdiyosan ay nambin kapangyariyan ha aw- ayop. Mihay allo, iningat ni Ari Aya ya kaganawan mangagaling ya aw-aya ha ka-ari-an na~ ta pi-i-ilgowan Ian kaganawan ya tongkol ha gaw- en lay handa para ha diyos la. Hin hay ari ay ampikno ana ha trono na ay nasita na ya hay ahawa nay rayna ay ayin ha dani na.

Hapa-eg, nangingat yan gowardya, ya wana,

"Lakwen mon inga ten ya rayna ha kowarto na." Piro hay gowardya ay nagbalik nin ahe nag tan ya rayna. "Anlabiyen kon Ari," wana, "hay rayna ay ayin do ha

kowarto na." Pamakalenge nin ari do ha hinalita nin gowardya ay naliwawan nayna ya miting la. Hay ginawa na ay inhogo na bay toy kaganawan aw- aya nin tikapen ya rayna boy hay ari simpri ya namo- ori konla nin manikap ha rayna. Piro maski anya ya panikap la ay agla makit ya rayna. Kaya bay no angkapihakbat ya aw- aya ay ampidadaniyen lay aw- olo la ta ampipapastang hila no nakit laynay rayna.

-Mila Retance

77

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay inggawa nin dawdiyosdiyosan ha aw- ayop? 2. Anta iningat ni Ari Aya ya kaganawan

mangagaling ya aw-aya ha ka-ari-an na?

3. Hino ya nasita nin ariya a yin ha dani na? 4. Anyay hinalita nin gowardya ha arihin nagbira ya? 5. Anta ampidaniyen nin aw- aya ya olo la no

angkapihahakba t hila?

78

NINING MA-ORIT

Hin onay pana-on, rna- in mihay mayamo ya anak ya hay ba-it. Nilabi ya nin nanay na piro mas yan nilabi nin papo na. Pinanggawa ya ni Papo na nin rna- orit ya alimenmen ya diritson olo ; kaya ha toy anak ay lalo ginomanda boy hay towa na. Kaganawan ay ampangingat konan Nining Ma-orit.

Mihay allo, nanggawa hi Nanay na nin malake ya bibingka bayo hinalita kona, "Mako ka, anak ko, koni Papo mota tibawen mo ya ta ampagmasakit ya kano. Pan tan mo yan bibingka boy habayti ya mantikilya ya anti ha garapon." Kay a hi Nining Ma-orit ay naghanda ana nin mako do koni Papo na ya ampa-iri ha kanayon ya dogal.

Hin ampowako yayna ha kakayowan ay nakahakbat yan malhay ya aho. Kinan yayna dayi nin hatoy aho piro rna- in nin mamomoton kayo ha dani; kaya agna ya tinige. Piro pinastang na ya no ayri ya mako. Ahe tanda nin hatoy mayamo ya anak ya dilikado nin maki- ilgo ha aho; kay a hinali ta nay, "Mako ko do koni Papo ko ta pantan ko yan bibingka boy habayti ya mantikilya." "Marayo nayi ya ampa-iriyan na?" pastang nin aho. "Awo," tobay ni Nining Ma- orit. "Do ya ampa- iri ha primiron bali ha

79

baryo ha bokotan nin hatoy pagpabayowan ya angkatamolawan. ''

"0, sigi," halita nin abo. "Mako ko simpri ta tibawen ko ya. Do ka magdaan ha mihay daan ta bayri ko itaman magdaan ta helken ta no hino konta ya rna- on an mi- a bot bayro." Hap a- eg ha toy abo ya na- onan nakalateng ha bali nin Papo ni Nining Ma- orit ay nangatoktok ha polta-tok! tok! tok! "Hino ba-in?" pastang ni Papo ni Nining Ma-orit. "Hiko hi Nining Ma- orit tno," to bay nin abo ya antowaren nay bosis ni Nining Ma- orit.

Hapa-eg hatoy maba- it ya rna to- antawoy ampira ha katri ta ampagmasakit ay nambolyaw nin tinombay, "Ognaten moynay yobil, apo ko, ta emen mitag-ay ya tarangka." Hatoy yobil ay inognat nin hatoy abo. Hapa-eg, nalo-at ya polta. Tinokpaw na baytoy mato- antawo biha na ya kinan minghanan, ta tatloy allo anan agya nangan. Hapa-eg, katowa ya t'nam na ha tiyan na piro hay ginawa na, inhara nay polta, biha na inholot ya dolo nin hatoy rna to- antawo ta anti- en na hi Nining Ma- orit.

Hapa-eg, nilomateng hi Nining Ma-orit biha nanga toktok ha pol ta-tok! tok! tok! "Hi no ba- in?" Nalimowan hi Nining Ma-orit ha pagkaholay bosis nin abo. Piro na-ihip nay ma-in kali hip-on hi Papo na.

80

"Hiko hi Nining Ma-orit mo~" tobay na. "Pinantan katan mantikilya boy bibingka ya ginawa ni Nanay ta impagtan na bayri komo."

Hapa-egl nangingat oman ya aho nin lalo nan pinayamo ya bosis nal "Ognaten moy yobill apo kol ta mag tag- ay a nay tarangka."

Inognat ni Nining Ma-orit baytoy yobil biha naglo- at ya polta. Hin nakit nin aho ya nilomo- ob yaynal intago nay sarili na ha lale nin owehl biha .ya naghalital "Igwa moyna bahen ba- in ya mantikilya boy bibingka ha lamisa ta mako kari.''

Hapa-egl inggawa ana ni Nining Ma-orit baytoy mantikilya boy bibingka ha lamisal biha ya napakarani do ha aho. Ampag- ispanta ya ha nakit na do ha Papo na ya nakabaron panyabi bayo hinalita nay I "Papol anyaynan holay bawbaraso mol" "Maganda ba- in nin i takeh komol apo ko l" "Papol anyaynan kawkalhayan tolih mol" "Mahampat ba-in

-

nin panlenge komo I apo ko! '' ''Papo I · anyaynan holay mawmata mol" "Matampa ba-in ta makit katal apo kol" "Papol anyaynan hawholay ngipen mol" "Magandan i- ekan komo I apo ko l"

Hin hinalita na bayto ay tinakompaw ya nin aho. Hin nalenge nin hatoy tawtawoy ampipamoton kayo ya bo- angaw ni Nining Ma- orit ay dinandan la ya nin

81

inlibri. Napati la baytoy aho biha la inabriyan ya tiyan nata nakwa la baytoy papo ni Nining Ma-orit ya bo-o et boy maligha.

-Mrs. Edna D. Cruzado

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino ya mas nin ampanlabi bayri ha mayamo ya

anak ya hay ba-it? 2. Anyay ginawa ni Papo na para kona? 3. Anyay gitan nay pamamangan koni Papo na?

4. Anyay nahakbat na ha daan? 5. Anyay nangyari koni Nining Ma- orit?

82

' NO AYRI YA PINANGIBATAN NIN PAHINGA

Magmamabilem bin ba to ay rna- in mibay mato-antawoy babayi ya nipalako ba bapa ya malake ya aw- anak ya ampaliyo. Hin nakit nay bapa ay Iabay na i taman nin mali yo.

Nakit nin aw-anak ya ampaliyo ya mato- antawoy

babayi. Nikasora hila bin nakit la ya. Binongbawan la ya, boy pinalabeg lay Ian om emen abe makapaliyo bay toy rna to- antawoy babayi.

Ha ombayri ya inogali nin aw- anak ay abe nalabayan nin rna to- antawoy babayi. Kay a bin napakarayo yayna ay binalita na, "Dayi ay parosawan kawo nin Diyos."

Mintras ambomoyot ya pamaliyo nin aw- anak ay amo- amo bilaynan ampagkama- in mayamo ya ikoy. Ha agla paminto-o ba mato-antawoy babayi ay namonga nin alwan mabampat boy alwan maganda.

Hila ay nag- in kawkallolongo. Mintras ambomoyot ay angka- alib a nay ikoy la boy ampagkama-in bilayna nin bitib angga ba nag-in bilayna nin pawpabinga.

Habayti ya pinangibatan nin pabinga. -Dominga Candule

83

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hinoy naglako ha hap a? 2. Anyay anggaw-en nin hatoy aw-anak bayro ha

hapa? 3. Hin nakit nin hatoy aw- anak ya ampaliyo baytoy

mato- antawoy babayi, anyay ginawa la ? 4. Anyay hinalita nin hatoy rna to- antawoy babayi

konla? 5. Anyay nangyari do ha aw- anak?

84

HAY HINGHING YA MA-IN GALING

Ma-in mihay anak ya nagngalan Pidro ya idad nin siyam ya ta-on. Habayti ya anak ay ma-osay boy mahipeg.

No allon Sabado ta ayin yan aral ha iskol ay ampananaman ya. Inalal nay kolob Ia biha tinamnan kalobaha. Nalabah ya ongnoy bowan, namonga ana ya kalobaha na. Hay hawholay nin bonga; kaya an- itikap nayna nin manaliw em en rna- in yan magastos ha kawka- ilangan na bilang ha lapis, papil, boy abang nin libro ha iskowilawan.

Piro mihay mahilem bana ta hay pagal na ta tinambayan na hi Tatay na ha paliyan ay naliwawan nan bisitawen ya tanaman na. Hin nimata yan bayombokah, nakit nay kalobaha na ya malake ya nalobtan. Agna itaman tanda no hinoy ampanlobot nin bong an kalobaha na.

Hin ikalwan bayombokah, biniliw nayna et. Parihoyna et simpri nin hay lake nilobtan. Hinomonoy bayombokah, tampol yan nimata ta inimatonan na no anyay ayop talaga ya ampanlobot kalobaha na. Bayro, nakit na ya mayamo ya otan awod ya ampanira. Nandampot ya nin kayo ta pahpahen na hayti ya otan, piro naghalita hayti ya otan, "Agmo ko patyen ta

85

hagiliyan ko man bayti ya tanaman moy nahira ko basta agmo ko patyen. Homono ka kongko ta lakwen ta hi Nanay ko ta rna- in yan hinghing ha olo na ya maski anyay awoken mo ay lomwah. Habaytoy igwa ko komo," wanan otan. Hapa-eg, hinomono bayti ya anak.

Lomateng hila do ha kowiba, nakit layna baytoy to- ay otan. "Nanay," wanan habayti ya otan, "igwa mo kongko ba- in ya hinghing ha olo mota ipahili ko do ha nahira koy tanaman ni Pidro." Antimano, inggawa na ita man ya hinghing em en malibri ya anak na. Kinwa itaman ni Pidro.

Panlomateng na ha bali la ay sinobok na no talagan peteg lomwah ya a woken na do ha hinghing. Panyomabi, inawok nay biyan yan malhay ya bali ya komplitoy panganga- ilangan ha lo- ob. Ikabayombokah, nabigla hila ta nakit lay pagkaholay boy pagkaganday bali do ha kolob la. Niyomaman hilayna.

-Desiderio Dedicatoria

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Anyay anggaw- en ni Pidro no allon Sabado? 2. Anyay ampangyari ha tanaman ni Pidro?

86

3. Hinoy nasobokan nan ampanlobot nin kalobaha na?

4. Anyay ka- agiliyan nin tanaman nay nahira? 5. Ban a do ha hinghing, an yay nangyari ha biyay ni

Pidro?

87

LAM-ANG

Hi Lam- ang ya bayani nin Mayanan ay anak ni Don How an Panganiban boy Namongan. Hila ay mihay pamilyan mayaman ha banowa nin Nalbowan ha La

Union. Nag- ispanta hi Namongan ha pamakakit nin

kapi-anak ya maronong mag-ilgo boy ma-in kapapa-ispantay nawini. Hiya hayti ya mato- a ya anak ya naghalita ya binyagan yan hatoy ngalan.

Ha lo-ob nin siyam ya bowan, hinomlay yan mabilis ta nag-in yan emen kalhay nin mato-antawoy lalaki.Hay pagkahokaw na. Bana bayri ay tampol yan kinalimowan boy inggalang ha dogal I a.

Bana ha kalabayan ni Lam-ang nin makit hi Tatay na ya biha ya in- anak ay nako ha ban ow an Igorot nin mangaho, tinikap na ya. Nantan yan ma-in galing ya bato boy mangalhay ya aw- alaga na ha paglako na ha bakil Kordilyira. Bayro, hinomawa yan napa-inawa, natoloy, boy nanaynep no anya ya mangyari ha banowan Igorot.

Ha banowan Igorot, nakit ni Lam- ang ya tatay nay ayin anan olo. Ayin yaynan magawa emen mabiyay ya tatay na. Nilabanan na ya mangatapang ya Igorot. Nilomaban nin masyado hayti ya Aw-igorot, piro ayin hilan magawa ha galing ni Lam- ang.

88

Mihamiha ya Aw-igorot ay nikati. Mimiha bongat ya nakapowayo, piro hiya hayti ay pinarosawan ni Lam- ang emen rna- ipaki t ya panggomanti na koni Tatay na.

Pangayari nin habayti ya nangyari, hi Lam- ang ay norong ana emen na ibalita no anyay nangyari ha banowan Igorot. Hapa-eg, nako ya ha hapa. Bayro, nakalaban nay bo- aya boy oman nanalo yayna et.

Dapat ay nalabah anay panlabi koni Lam- ang. Piro maski ya pirmin andiskorahiyen nin nanay na ha pamaramag ha kanayon ya banowa, insigi na simpri ya kalabayan na. Labay nan makakit nin kalamo ya alwa nan kabanowa.

Hi Lam-ang ya nilamowan nin mawma-alaga nay manok boy abo ay rna- in nilako. Hiya ay naglako ha

Kalonityan ya ampa-iriyan ni Donya Inis Kannoyan ya pagkaganday babayi. Ha daan, nakalaban na boy napati na hi Sumaran, mihay nabigo ya amparamag. Ma-in pamahimala ha sarili, naka-arap ni Lam-ang ya matapang ya gropo nin ampipamparamag ya taga Kalonityan. Habayti ya ampipamparamag ya an-omasa nin malabayan n1 Donya Inis ay ampangipakit nin kakhawan ha arapan na.

Hi Lam-ang ya ma-in galing boy angkatambayan nin aw- alaga na ay nanalo. Kaganawan bagay ya

89

ina wok nin pamilya ni Donya Inis ay na- igwa n1 Lam-ang. Nakahal hilay Iowa nin maliga.

Piro hi Lam-ang ay ahe matana. Ma-in ka- ogali- an ha dogalla ya mangwa nin mihay klasin ikan ya rarang. Habayti ay ka- ilangan talagan magawa na, ta no agna magawa ay mahira ya ha banoway habayti.

Biha nog- alih hi Lam- ang ay emen nan angkakit ya rna- in ka tow a ya mangyari kona ya ha kalale- an nin daga t ya tangoyen na ay kanen yan malhay ya pating ya an-ingaten Ian berkakan. Matanda- an hayti ni Donya Inis no makit na ya ampagbayli ya aran boy angkapaka ya aboh ha Iowa. Mas kina emen nan angkakit ya mangyari ay nanige ya simpri. Hapa- eg ay dinomlep yayna ha lanom. Ma-irap manlek nin hatoy klasin ikan. Nanlek yaynan nanlek nin habayti anggan hin na-amon yan pating.

Habayti ya katowa ya nangyari koni Lam- ang ay natanda-an ni Donya Inis hin nakit na ya ampagbayli ya aran boy hay aboh Ia ay napaka ha Iowa. Ha paminto- o na ya natinay ahawa na ay nagloksa ya boy nanangih yaynan nanangih.

Hay aw- alaga ni Lam- ang ya tandang, domalaga, boy aho ay ampanhahaliwa koni Donya Inis; boy

hinalita la kona ya no hay bawbot-o ni Lam- ang aY ..

90

makwa ay mabiyay ya et. Nilomiga hi Donya Inis bayri ha hinalita la. Hi Donya Inis boy hi Markos ya mananangoy kalamo ya aw- alaga ni Lam- ang ay nako nin minghan ha am bay dagat emen kowen ya bot- o ni Lam-ang. Hapa-eg, dinomlep hi Markos ha lale lanom angga hin nakwa nay kaganawan bot-o ni Lam- ang. Hin kaganawan bot-o ni Lam- ang ay nakwayna, inompisawan hayti nin oligtanan mihamiha nin tandang biha na minandawan hi Donya Inis ya hakban hayti ya bawbot- o nin baro biha ya pahalibokot.

Hinonol nan mabilis hayti ya inhalita kona. Hay tandang ay nangkoko- ok boy hay domalagan manok ay nagpagpag nin pakpak. Hay aho ay nantawon kalowa ya ampipopowayo boy an- aptowen bayti ya bawbot-o. Nagkama-in biyay nin amo-amo hayti ya tinipon ya bawbot-o ni Lam-ang.

Hapa- eg, nag kama- in nin nawini hayti hi Lam- ang biha nireng yan bilang bong at nin na- iba t ha rna- iget ya pangatoloy. Hin nakit nay ahawa na ay tinakeh na ya biha ya naghalita nin masyado yan

-· - --· - - ---natoloy ha lo-ob hatoy pi toy allo ya napihiyay hila; kaya hapa-eg ay masyado yan nalengew ha dani na.

Hapa-eg, nireng hi Donya lnis ya hay towa; pinonahan nay low aha katowa- an na biha na hinalita ha ahawa na no pangno ya nagloksa.

91

Hi Lam- ang boy hi Donya Inis kalamo ya aw- alaga lay ayop ay norong ana ha bali lata namiyay nin maliga boy kontinto ha biyay.

-Luz Retance

Tobayen bayti ya pawpastang: 1. Anyay ngalan nin anak ni Don Howan Panganiban

boy Namongan? 2. Ayri tag a bayti ya pamilya la? 3. Ayri tinikap ni Lam- ang hi Tatay na? 4. Hino ya amparamagan ni Lam- ang ha Kalonityan? 5. Anyay nangyari koni Lam-ang hin nayari hilan

kinahal?

92

HI PIDRO BOY HI HOW AN

Hi Pidro boy hi Rowan ay mita-amigo. Mihay allo, nako hilan nagpasyal. Hila ay niparaan ha mihay bali ya ma-in maganday babayi ya ampanorwangan ya ka- am pad ya mihay lalaki ya masyadon mangitit boy pagkapangi t ya alwan nararapat ipantay ha rna- in nan kagandawan.

Pamaka-owako Ian amo, ma-in sigoron tatlompo ya mitros ya karayo-an la do ha bali nin mita-ahawa, ay hinalita ni Pidro koni Rowan, "Amigo," wana, "awo minto- o kan mapihiyay ko hila?" "Sigoro mapihiyay mo," wani Rowan. "No mapihiyay mo hila ay mapi-orong ko hila itam.an nin oman." "Wari?" wani Pidro. "Sigi!" wani Rowan. "Ompisawan moyna ta pangayari mo ay hiko itaman. ''

Hapa-eg, inompisawan ana ni Pidro. Mahambak et, sigoro manga- ika- a pat nin bayombokah ay nanige ana hi Pidro. Nantan ya nin taka damowag boy bolaklak ya masyadon mabangoh. Panlomateng na ha bali nin hato~,r mita-ahawa ay inggawa na ha eteb banggira baytoy taka damowag ya pinababowan nan hatoy mabangoy bolaklak biha ya nog- alih.

Hapa-eg, bin bayombokayna ay na-onan nimata hayti ya babayi. Antimano ay nagdiritso ya ha

93

banggira I a ta mangomo- komo ya boy mag-olameh. Pangayari nan nangomo-komo boy nag-olameh ay nakit na baytoy bolaklak ya impababo ha taka damowag. Nag-ispanta ya. "Anya kali ya Iabay tot olen nin habayti? Hay mag an day bolaklak ay impababo ha taka damowag. Ah ! Mihay insolto hayti kongko, sigoro," wanan babayi. Wana et ha sarili na, "Peteg," wana, "hay ka-alimbawa-an nin taka damowag ay ahawa ko; ta hay bolaklak ay hiko itaman. Talagan insolto hayti kongko." Kay a hay ginawa na ay pinotot nay dawdolo na ta mog-alih ya.

Ha kaparahan nin kowinto, ni-abot ya ha dagat. Bayro ay nalatngan na hi Rowan ya ampikno ha bangka na. Hay tow a nin babayi ta rna- in yan mahakyan nin tampol. Piro hin pinastang na no rna- ari yan i- a tel ha lipay, hay hinali ta ni How an ay, ''Ma- ari katan i- a tel ha lipay, piro agko et magawa hapa- eg bana ta ma-in ako et nin antikapen ya nikatak ko." "Anya ket ya nikatak komo?" wanan hatoy babayi. Hapa-eg, ampiliten na yayna et nin i-atel ya. "Siginan kik! bilang moynan ingangalo," wana. "1-atel mo ko pon ha lipay rna skin magbayad akon mabli." Piro wani Rowan, "Ahe rna- ari." "Any a ket baytoy nikatak mo?" pastang oman nin babayi. "Hinghing," wani Rowan. "Anyay klasi?" wanan babayi. "Ah, tangso

94

bongat." "Tang so bongat itaman awod ay. Sigina, i-atel mo koyna ta maski nin bayaran koyna ya hinghing moy nikatak, ma-i-atel mo kon bongat." "Ahe rna- ari," wani Howan. "Maskina nin tangso bongat baytoy hinghing ko ay ampakalalabiyen ko ta ikon ko ," wana. "Maski tangso bayto ay pagpasinsyawan kon tikapen; kay a agkata pon ma-i-atel hapa-eg," wana.

Bana ta agna ya mapilit ay nagbira ya ha bali la . Mi totondaan ay an- ihipen na no pangnoy ga w-en na. Na- ihipan na ha sarili na baytoy hinalita ni How an ya maski nin tangso baytoy hinghing na ay pagpasinsyawan na boy labiyen na ta ikon na. Kaya nahalita na itaman ha sarili na, "Maskina awod nin ombayroy ahawa ko ay pagpasinsyawan ko boy labiyen ko ta habayto ya sowirti ko."

Hapa-eg hin ni- abot yayna ha bali la ay tama- tama nin hay ahawa na ay kapipi- imata. Pinastang na ya no ayri ya na- ibat. Hay to bay na ay na-ibat yan nagpasyal , piro hay peteg ay labay nayna dayin kihiyay kona.

Ha mihay dogal itaman ay ampika- iii hi Pidro boy hi Howan bana ha ginawa la do ha mita- ahawa.

-Edgardo Docuyanan

95

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino ya loway mita-amigo? 2. Anyay itsora nin hatoy mita- ahawa ya nadanan lay

ampanorwangan? 3. Anyay piniposta- an nili How an boy Pidro ya

gaw- en ha mita- ahawa? 4. Anyay inggawa ni Pidro ha eteb banggira nin hatoy

mita-ahawa? 5. Anta nagbira ya babayi ha ahawa na? Anya baytoy

hinalita ni Howan ya pinaka-ihip na?

96

MANOK BOY LAWIN

Hin onay pana-on, hi Manok boy hi Lawin ay mita- amigo. Hi La win ay mayaman, piro hi Manok ay rna- irap . Malake ya aw- alahas ni Lawin. Piro hi Manok ya ma-ilig ha ligaliga ay ayin alahas .

Mihay allo, hi Manok ay rna- in nabalita- an ya bayliyan. An- ihipen na ya agya makalako ha bayli ta ayin ya nin alahas . Hapa-eg, bana ta ayin yan hinghing ay na- ihipan na nin mandam ha amigo na ya

rna- in malake ya alahas. Kaparahan istorya, hay ginawa ni Manok ay

nandam yan hinghing boy kolinta ya gamiten na ha bayliyan. Pangayari nin bayliyan, morong ana hi Manok, piro bana ta ampag-aporah ya ay nikatak nay hinghing boy kolinta ni La win.

Hin lomateng ya, pinastang ni La win ya aw- ala has na. Piro ayin na-ipalwah hi Manok ta nikatak ana . Hay pahang ni Lawin koni Manok. Kaya hay ginawa na ay inhompa na hi Manok, ya wana , "Leleg rna- in kan biyay ay tikapen mo ba-in ya nikatak mo."

Kaya hapa-eg ay angkakit tamon pirmin ampamokayig ya manok ta antikapen nay hinghing

boy kolinta ya nikatak na. -Alfredo Mariano

97

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino ya loway mita-amigo?

2. Anta a yin aw- alahas hi Manok? 3. Anyay nabalita-an ni Manok? 4. Anyay nangyari bayro ha indam ni Manok koni

La win? 5. Anta ampamokayig ya manok?

98

' NO AYRI NA-IBAT YA BAKE

Hin onay pana- on, ha mihay pinag- ari- an ay rna- in ariya pagkaia- et ogaii. Hay tawtawo, Iaio-Iaio no rna- irap, ay hay limo nin pakarani ha paiasyo ta mabayani ba- in ya ari.

Mihay allo, nagpahanda yan pamamangan ha aw- aiila nata ingaten na ya kawkaiamo nay opisyai do ha paiasyo. lningat na ya rayna, prinsisa, prinsipi, doki, kondi, boy mawministro, boy kanayon ya bisitay imbitado. Maliga hilay nititipon ha arapan pamamangan, boy panay ya inom nin mangabli ya aiak.

Hin ampamigi tna hilan mangan, nadistorbo ya kaligawan Ia ta rna- in pinomahok ya mihay mato-antawoy babayi ya nakabaro nin goiotgoiot. Hay ginawa Ian habayti ya mangablin tawoy ampipampangan boy Iawiahing ana ay inhambai Ian imbato konan habayti ya to- ay babayi ya pawpaiaton Ia boy kawkotsara kateng tinidor Ia boy anyaman ya bagay ya makit Ia ha Iamisa. Hay nangyari bayri ha rna to- antawo ay natomba hin agnayna kay a ya ginawa Ia kona.

Hin ampag-irap yayna ay ayin yan kanayon ya nahalita no aiwan, "Tawtawo kawon ayin ingangaio ha

99

tawoy ampanga-ilangan; kaya pa-ibat hapa-eg ha

impakit moyo kongko ya sobray kaligawan moyo boy kala- etan ogali moyo ay mag- in kawon bawbake ya mangatlek, boy magkama-in kawon ikoy boy hay nawini moyo ay tobo-an habot ya ikareng-ey moyo ha

mahawang." Piro hay tobay la ha hinalita nin habayti ya

mato-antawo ay hinapwat la ya biha insopo do ha likol palasyo. Nag- ispanta hila ta hin na- isopo layna ha likol baytoy to- a ay naplak ta sokat kasabay nin habayton oras na- oman anay nawini la. Pa- ibat hin habayto, pirmi hilayna ha lale kakayowan. Nikakatak hilayna ha ba wbinagbag. Am pi pagtag o ta angkareng-ey anan lomwah ha mahawang.

-Desiderio Dedica tori a

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ogali nin habayti ya ari lalo-lalo ha

tawtawoy ma-irap? 2. Anyay impagawa na ha aw- alila na? Anta? 3. Hinoy impa- ingat nan makitipon boy makiliga

kona?

100

4. Hino baytoy nakadistorbo konla nin ampangan? Anyay ginawa la kona?

5. Bana ha ginawa la kona, anyay hinalita nin hatoy mato- antawoy babayi? Anyay nangyari do ha tawtawoy mangala- et ya ogali?

101

TATLOY MIPAPATEL YA BABOY

Ma-in tatloy baboy ya mipapatel. Mangataba hila boy pirmi hilan maligha. Hay kolor nin miha ay mangitit; kaya Mangitit ya ingat kona . Hay miha ay mapotf; kaya Mapotf ya ingat kona . Hay kolor nin miha ay mapotf boy mangi tit ; kay a an- inga ten la yan Baklay.

Mihay allo, pinotot lay dawdolo la ta nanige hilan makon manikap sowirti la. Hi Mangitit ay ampitatakompaw nin nagdaan ha bandan wanan ya kalsara. Hi Mapotf itaman ay midyo ampanaloytoy ya nagdaan ha ban dan oki ya kalsara. Hi Baklay bale ay ampiyoyonto ya ampowakon nagdaan ha matoynong ya daan.

Ahe naboyot , hi Mangitit ay nakahakbat nin tawoy ampamaban aray. Hinalita ni Mangitit do ha tawo, "Labay ko," wanan, "haliwen ba-in ya aray ya ambabawen mota gaw-en kon bali ko."

"Awo," wanan hatoy tawo. Kinwa ni Mangitit bay toy aray ta dinandalf nan ginawa nin bali na. Pangayarfnin bali na ay nilomo-ob yan nagpa-inawa .

Totongna, rna- in nilomateng ya ahoy mahiba. "Mangitit ya baboy," wanan hatoy aho, "palo- oben mo ko pa?"

102

"Agka makalo-ob," wani Mangitit. Hinalita nin aho, "No agmo ko," wana , "palo-oben ay yegye-en koynan yegye-en ya bali mo emen ma-ayba."

Hin pinagyeyegye nin hatoy aho baytoy bali ni Mangitit ay na-ayba ya bali na. Kay a na-anggawan hi

Mangitit ta kinna ya ni Ahoy Mahiba. Hapa-eg hi Mapoti ay nakahakbat itaman nin

tawoy ampamaban kawkayo. Hinalita ni Mapoti do ha tawo, "Ma-ari nayi," wanan, "haliwen ko ba-in ya kawkayo mo ta gaw- en kon bali ko'?"

"Awo," wanan hatoy tawo. Kinwa ni Mapoti baytoy kawkayo biha yayna nag-ompisan nanggawa nin bali na. Pangayari nan ginawa ya .bali na ay nilomo-ob yaynan nagpa- inawa biha nangan.

Totongna, nakalateng ana et baytoy ahoy mahiba. "Mapoti," wana, "palo- oben mo ko pa '?"

"Agkata palo-oben," wani Mapoti. "Yegye-en koynan yegye-en ya bali mo emen ma-ayba," wani Ahoy Mahiba. Kay a pinagyeyegye ni Ahoy Mahiba ya bali ni Mapoti. Hapa-eg, na-ayba ya bali ni Mapoti. Ayin ana et hi Mapoti ta kinna yayna ni Ahoy Mahi ba.

Hapa-eg hi Baklay ay nakahakbat nin tawoy ampamaban haloblak. Hinalita ni Baklay do ha tawo, "Ma- ari nayi," wanan, "ilako mo kongko ba- in ya haloblak mo emen ako makagawa nin bali ko'?"

103

"Awo," wanan hatoy tawo. Kaya pamakakwa ni Baklay nin hatoy haloblak ay nanggawa yaynan bali na. Pangayarinan ginawa ya bali na ay nilomo-ob ya ta nilinisan na biha ya nagpa-inawa.

Totongna, nilomateng ana et baytoy ahoy mahiba. "Baklay," wanan hatoy ahoy mahiba, "palo- oben mo ko pa?"

"Abe ma-ari, " wani Baklay. "Ah!" wani Ahoy Mahiba, "yegye-ep koynan yegye-en," wana, "ba-in ya bali mo emen ma-ayba." Niyegye nin ahoy mahiba ya bali ni Baklay. Piro maski pangnoy gaw-en nan panyegye ay agna mahira ya bali ni Baklay.

Hapa-eg, nangihip nin paraan hi Ahoy Mahiba. "Baklay," wana, "kilako ka kongko nobokah ha alas · siyiti nin bayombokah ta gitan kata ha ma-in kawkamoti."

"Awo," wani Baklay. Piro pamog- alih ni Ahoy Mahiba ay nakaka- iii hi Baklay.

Ika- ibokah, alas say is bong at ay nanige ana hi Baklay. Nakit nay tinanem ya kawkamoti. Nanandali yan nanga lin kamoti biha ya norong. Masyadon pahang ni Ahoy Mahiba bin natanda-an nay niloko ya ni Baklay.

104

Hap a- eg. nangihip ana et nin kana yon ya para an ­

hi Ahoy Mahiba. "Baklay," wana, "no kilako ka

kongko nobokah ha alas sayis nin bayombokah ay ipakit ko komoy po-on nin bayaba ya mabonga."

"Salama t," wani Baklay. "Kilako ko komo nobokah."

Lomateng ya bayombokah, alas singkon bongat ay

nibangon ana hi Baklay ta nanige yayna. Nakit nay po-on bayaba ya mabonga. Hapa-eg, namoti ya bayo ya nanandalf norong. Biha nilomateng hi Ahoy Mahiba ay naka- orong ana pon hi Baklay.

Masyadoyna et ya pahang ni Ahoy Mahiba hin natanda- an nay niloko yayna et ni Baklay. Piro bigla yan naka- ihip nin kanayon ya paraan. "Baklay,"

wana, "nobokah ha alas singko ay danen kata ta mako ta ha pista."

" Mahampat," wani Baklay. "Danen mo ko bayri

nobokah." Ika-ibokah, alas kowatron bongat ay nimatayna hi

Baklay ta nako yayna ha pista. Mintras antomala ya ay rna- in yan gitan ya hinaliw nay kolibot.

Hin amporong yayna ay na tamolawan na hi Ahoy Mahiba ya ampakarani kona . Bigla napa- ipahok hi Baklay do ha lale kolibot. Hatoy kolibot ay

105

nangolonggolong. Hin nakit ni Ahoy Mahiba baytoy

kolibot ya ampigolonggolong ay hay limo na. Bana ha kalimowan na ay nipopowayo yay halos mihaloy ana

ha Iota ya dila na. Hi Baklay itaman ya anti do ha lah~ kolibot ay

nangolonggolong. Hin ni- abot ya do ha poltan bali na ay nagtakompaw yan nilomo- ob. Hay pahang ana et ni Ahoy Mahiba ta naloko yayna et ni Baklay. Kamaten na dayi hi Baklay angga do halo- ob bali, piro ayin yan mapagdanan ta na- ihara tam pol ni Baklay ya polta.

Ha kahelekhelek ni Ahoy Mahiba nin mapagdanan na ay nakit na ya pagdanan ahok ha bobongan bali ni Baklay. Noli ya bayro ha bobongan bali biha na binolyawan hi Baklay, "Baklay," wana, "bayri ko

magdaan ha ogton a boh mo ta lakwen kat an kona-en.''

Hay ginawa ni Baklay ay nangihampaw yan

malhay ya keren ya binyan nan lanom biha na pinagketan. Hin anhomboynay Ian om ay inalih nay hakeb.

Hapa-eg, tama- tama nagtaboy hi Ahoy 1\Iahiba. Piro na- alihan yan kalma ta diritso yan natata ha keren ya rna- in rna- arnot ya lanom. Sowirti ni Baklay ta rna- in yan kona- en ha lo- ob mikaka- allo.

-Nida Quinsay

106

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Anyay ngawngalan nin habayti ya tatloy mipapatel

ya baboy?

2. Anta mihay allo ay pinotot lay dawdolo la?

3. Hino ya nahakbat nin habayti ya tatloy baboy boy

anyay ginawa la?

4. Ayri onan hinagyat ni Ahoy Mahiba hi Baklay?

Ayri ya ikalwa? Ayri ya ikatlo?

5. Anyay nangyari koni Ahoy Mahiba?

107

I-IOWAN MATAMLAD

Do lia mara yo ya dogal ay rna- in mita- anak ya

ampamaliyan, hi Howan boy hi Tatay na.

Mihay allo ay inhogo hi Howan ni Tatay na ha

banowan manaliw nin makomi la. Naglako itaman hi

Howan piro matamlad yan mantan nin pambiyanan kona. Hin morong yayna ay agna tanda ya gaw- en na;

kay a tinakel nay kona ha bebey ta pinaggoloygoloy nan

pa - orong konla. Piro panlomateng do konla ay

pinahangan ya ni Tatay nata nahira boy nagahgah ya tiyan nin hatoy kona.

Hapa-eg, pinangaralan ya nin -tatay na ya no

ihogo ya ay igwa nay hinaliw na ha bayong. Hinonol na

itaman ya tatay na. Hin inhogo yan oman nin mangahoy lanom ay inggawa na ha bayong ta

ombayroy halita kona hin hato ni Tatay na. Ayin yan

na- ahoy boy nab aha ya et. -Rico Domulot

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Hino hayti ya loway mita-anak?

2. Ayri inhogo hi How an? Anta? 3. Anyay ginawa na ha hinaliw nay kona?

4. Anyay pangaral ni Tatay na kona?

5. Anyay ginawa na hin inhogo yan oman ni Tatay na?

108

NO ANTA MA-IN BALI Y A PAG-ONG

Hili onay pana-on, maligan maliga ya pag-ong. Pirmi yan ampan-imih; alwa yan marereng-eyen . Hiya ay makhaw nin mowako boy mowayo. Ampakiragaw~· ya ha kanayon ya aw- ayop bilang ha

manokmanok, pato. manok, oyha, boy ha kanayon et ya aw-ayop ha lawak. Hay pinakamahene nan amigo boy pirmi nan karagaw ay manokmanok.

No minghan, hay manokmanok ay an- omogpa ha bokot nin pag-ong . Boy minghan ay anlompad hayti nin pa tag- ay ta omogpa ha hang a nin kayo. Maski a he ampakalpad ya pag- ong ay ampakapagdagaw hila ni Manokmanok, ta malikhi yan maggalaw bana ta ayin yan gitangitan ya bali.

Mihay allo ay bigla dinomeglem ya langit. Nangangin nin makhaw boy bigla nangoran. Hay aw- ayop ha lawak ay ampipagtago ha bali nin balang miha konla. Bana ha kakhawan nin oran, hay bawbalin mawmanokmanok ya anti ha hanga nin kayo ay nabaha boy nahira. Ma-in hilan ginawa ya hayi ya para ha a - aka yen Ia-piro nahira simpri.

Hapa-eg, hay pag-ong ay ahe nalimo ha bagyo ta matibay ya bali nay bato, piro hay amigo nay manokmanok boy aw- a- a kay en na ay angkapakil ana nin panlompad ha panikap Ian mahilongan.

109

Hay aw- a- aka yen ay nikabaha anay pakpak; halos aghilayna makalpad. Na-ihipan nin manokmanok ya lakwen nay pag-ong emen makapakihilong hila ha bali nay bato. Kay a nanandali yan naglako emen makapakihanda boy makikwa nin tambay.

"Amigo," wani Manokmanok, "ma-ari nayi makihanda kayina pon ha bali mo mintras rna- in bagyo?" Pomayag ana dayi ya pag-ong, piro nakit nay malake ya lamoy a- akayen na. Na-ihipan ni Pag-ong ya maremekan ya bali nay malinis no papahoken na hila. Na-ihipan na et ya makpit ana no palo-oben nay kaganawan makihanda ha bali nay bato. Kaya hinalita na, "Agkatawo ma-ari palo-oben. Manikap kawon kanayon ya mapa- iriyan moyo ."

"Mangingangalo ka dayi, amigoy pag- ong," wani Manokmanok. "Ingalowan mo dayi ya aw-a-akayen ko. Biliwen mota baha- baha hilayna boy ampamegpeg ana nin lay-ep. Domali kayin bongat ha bali mo. Pangayari nin bag yo ay mog- alih kayin tampol."

Piro hi Pag-ong ay abe na-ingalo ha aw- a-akayen ni Manokmanok. Bayo hila nakakit nin mahilongan ay natina pon ya loway a-akayen nin manokmanok. Hay kaganawan nangyari ay nakit

nin Diyos. Namahang ya bana ha kahibletan boy

110

kala- etan nin ogali ni Pag- ong; kay a hinalita nin Diyos, "Pag-ong, bana ha kahibletan mo boy kala- etan ogali mo ay a yin maski mihay pinalsa ya makihilong ha bali mo. Hay bali mo ay pirmi mon gitan ha bokot mo leleg rna- in kan biyay."

Pa- ibat bin hinalita nin Diyos ya ombayro ay gitangitan ana nin pag-ong ya bali nay mayamo. Pakabiliwen moyo hapa- eg ya pag- ong ta makapey yayna nin mowako boy mowayo bana ha kabiyatan bali nay gitangitan na. Alwa nayi?

-Dominga Candule

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ogali nin pag- ong bin hato? 2. Hinoy an-omogpa ha bokot na? 3. Anyay nangyari bin mihay allo? 4. Anta abe na-ingalo hi Pag-ong ha amigo nay

manokmanok? 5. Anyay imparosa nin Diyos koni Pag-ong?

111

HAY PANGGOMANTI NI HOWAN

Ma-in loway mipatel ya hay ngalan ay Rosi boy Rowan. Rabayti ya hoyot tawo hi Hosi ay ampaki-opa ha pawpatrabaho ni Don Andris. Habayti hi Don Andris ay mihay mayaman ya asindiro ha dogal la. Piro hiya hayti ay mapahang boy mabayani ha

tawtrabahador na. Amo-amo, barogen nay tawtawowan na ha asinda, hatoy barog ya mihay kaban no ingaten aw-onantawo, ta habayti ya parosay lowampo boy limay garoti. Kay a habayti hi Don Andris ay abe angka- alihan latiko ya gitangitan na.

Mihay allo, nilomateng ta sokat hayti hi Hosi ha

bali la ya panay- batil ha bokot. "Ayri ka intowad'?" wanan habayti ya kaka, hi Howan. "Binarog ako ni Don Andris," tobay nin habayti ya ali. "Anta, anyay kasalanan ya ginawa mo?" pastang ni Rowan. "Ma-in yan impagawa kongko ya agko tanda no anyay pinamahangan na kongko. Totongna, kinwa nay latiko na biha na ko pinagbabarog." "Pa-olayan mo. Nobokah hikoy homagili komo; hikoy magtrabaho do kona," wani Rowan. "Maka mabarog kayna et, Kaka," wani Hosi. "Ahe, pa- olayan mo ko; ta no magkamali ya, hiya itaman ya barogen ko."

Ika-ibokah, nakoyna hi Howan ha asinda. Nagprisinta ya koni Don Andris. "Agmo wari towaren

112

ya patel mo?" wani Don Andris. "Ahe," wana itaman ni How an. "Honolen koy kaganawan panogo mo basta agka mamahang. Alwan amo- amo ay mamarog kan tawowan mo. Kondisyon ya ayinmamahang," wana et.

"Awo," wanan Don, "basta honolen moy kaganawan ipagawa ko komo. Hala! Mag- ompisa kayna bahen ha paliyan. Linisan mon mahampat ya dawdikot bahen ha paliyan ko, hatoy ayin akon makit ya maski mihay dikot ya tinomobo." "Awo," wani Howan. "Alwan bongat haba-in," wani Don Andris; "pangayarf mon haba-in, ipalwah mo baytoy kaganawan pali ya anti ha kamalig ha malhay ya bakol ta bayowen mo biha mo linisan. Pangayarf habayto, linisan mon mahampat ya koral baboy, hatoy ayin akon makit ya demek. Na-intindiyan mo?" "Labislabis, Sinyor," tobay ni How an.

Hapa- eg, hay ginawa ni How an, nako ya do ha paliyan ta inompisawan nan inolot ya dawdikot. Kaganawan birdi ya dikot ya angkakit na ay inolot na anggan nilominis mahampat ya paliyan. Inhono nay pambayo nin pali. Hin lomateng ya ha kamalig, nakit nay hay lake pali ya anti ha malhay ya bakol. Bana ta hay kamalig ay anti ha pingit balah, hay ginawa ni Howan ay imbollog naynan imbollog baytoy sawsinakoy pali ya antiro ha I ale bakol. Bale namalag

113

yan mihan halop bongat ya pali, biha na binayo boy nilinisan. Hay kalalampohan nan ginawa ay nilinisan nay koral baboy. Masyadon yangat ya nakit na; kaya hay ginawa na ay nilo-atan nay polta nln koral. Hapa-eg, pinalikol nay bawbaboy biha na pino-olan baytoy koral.

Hin lomateng hi Don Andris, nasita na ba- in ya hay linis masyadon paliyan na; bah~ hay an- ipamahang nan masyado ay no anta pati pali ya antomobo ay inolot ni Howan. "Haba-in, Sinyor, ya panogo mo ya linisan kon mahampat ya paliyan mo," wani Howan. Barogen dayi nin Don hi Howan piro rna- in hilan pami- ilgowan.

Bisitawen nayna et ya kamalig na, piro nahambal na hi Howan ha daan ya gitangitan ya mihan halop ya pali ya binayo nayna boy nilinisan. "Antiri, Sinyor, ya pali moy imbibilin mon bayowen ko boy linisan," halita ni Howan. Bigla inomorit ya lopa nin Don ha in- arap kona ni Howan. "Anta? Warihaba-in bongat ya pali ko ha kamalig?" wani Don Andris. "Habayti, Sinyor, ya nakit koy pali mo ha kamalig," tobay ni Howan. Inawagannan tampalen hi Howan, piro hina-ad na ya. "Naliwawan moyna nayi ya pinitotolan ta? Abe basta mamahang; anhonolen kata ha kaganawan panogo mo kongko. No Iabay mon makit, bisitawen moy kamalig

114

mo ta no rna- in kan makit ya pali ya antiro ay parosawan mo ko," wani Howan. Nilako Ian hinlek. Ayin yan nakit.

Hay kalalampohan Ian binisi ta ay koral. Bayri agyayna nakapagbemben pahang hi Don Andris. Sinipa nan biglci hi Howan ta nakit nay koral na ya pino- olan ana. Malinis ta malinis, ni halos mihay ayop ay ayin makit. "Ah, Sinyor," wani Howan, "hinira moy pamitotol ta. Alwa nayf bayton pinitotolan ta ya ayin basta mamahang no honolen koy panogo mo? Immanda moy linisan kon mahampat ba- in ya koral baboy moy pagkayangat. Hinonol kata; alwa nayf malin is ta malinis ba- in hap a- eg '? Hinira moy pamitotol ta. Kaya homanda ka itaman ta tawayan may garoti kokomo nin habayti ya latiko mo."

Binarog ni Howan hi Don Andris nin lowampo boy lima bilang hatoy ginawa na koni Hosi ya ali ni Howan ya trabahador na.

-Desiderio Dedica tori a

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Hino hayti ya loway mipatel? 2. Hino hi Don Andris? Anyay ogalf na?

115

3. Mihay allo, anyay nangyari koni Rosi?

4. Anyay kondisyon ni Don Andris koni Rowan?

5. Rinomonol nayi ni Rowan? Anyay ginawa na?

116

' NO AYRI NANGIBAT YA BONDAKI 0 BOKNO

Ma-in mihay dogal ya malake ya ampa- iri ya · tawtawo ya mangahampat ya aw- ogali. Panay hilan mangaligha boy maganaganay pagbibiyay. Aghila ampi-a-away. An-asikasowen lay sarili Ian trabaho. Allo.:.ano ay agla angkaliwawan magpasalamat ha Diyos.

Piro rna- in ampa- iri bayro ya nagngalan Dalag. Nakapag-ahawa yan mihay babayi bayro ha banowa Ia. Nagka-anak hila · nin malake . . Maski man mangahampat boy mangalinis ya nakem nin tawtawo bayro, hi Dalag ay ma-in mala-et ya gawa. Agna Iabay magtrabaho boy ampanakaw yan pamamangan · nin kanayon ya tawo. Pirmi yan ampangaway nin tawtawo. An- itoro na ha aw- anak na ya kawkatowa ya gawa na. Kay a hinomlay ya aw- anak nan mas et mala-et ha tatay Ia.

Abe naboyot ya pana- on ay nag tan ni Dalag boy aw- anak na ya tawtawo bayro ha mangala- et ya gawa Ia. Hilay kaganawan tawo bayro ay nag-in manggogolo boy mangangaway nin karani Ian ban ow a.

Hap a- eg ban a ha kala- etan layna ay namahang ya Diyos konla. Pinaldeg na baytoy banowa, boy kaganawan tawo bayro ay nag-in mangitit ya

117

kona. Habayti hapa-eg ya kona ya an-ingaten tamo nin bondaki o bokno .

-Mila Retance

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anya pon ya aw-ogalinin tawtawo bayro ha dogal? 2. Hino baytoy lalaki ya ma-in mala-et ya ogali? 3. Anyay an- itoro na ha aw- anak na? 4. Anyay ginawa konla nin Diyos? 5. Pangno pinarosawan ya tawtawo? Anta nag-in

hilan mangitit ya kona?

118

' .

NO ANTA PINAROSAWAN YA OWAK

No anta hay owak ay inhompa nin Katawan ay haba- in ya agtamo pon tanda. Piro bayri ha is tory a ko ay matanda-an tamo no anta.

Hin onay pan a- on, biha gonawen ya mondo, hay tawtawo ay masyado ha pangona. Hari - hari ya anggaw- en para an em en makarakep nin malake ya kona. Ha bawbalah ay ambongbongen ana bayna ay ambayatengen et. Kaya halos ayin angkatila ya kona. Ha dagat ay ombayro simpri. Angkapirihisyoy mayamo ya kona bana ha bongbong boy gaw-<l pamayateng. Hatoy mangayamo ya dapat pakalhayen

. .

ta agla man et mapakinabangan ay nikotaw ha babon lanom nin ayin biyay.

Habayti ya pinamahangan nin Katawan. "Alwa nayi," wanan, ''gawa kriminal ba- in ya mamati nin kaparan angkabiyay maskinan kawkona lalo-lalo ahe et nin mapakinabangan? Ayin balina dayi no hato tanay mangalhay ya makwan lala o sinsoro, alwa tanan bongbong boy pawpanlason ya gamiten ta hay mangayamo ay angkaramay.

"Alwan ikahampat ko hayti," wana, "no alwan hikawo ya ampanga-ilangan nin haba-in; hikawo ya an- i-agap ta hikawoy angkagolon manikap kona. Hay

119

pa-mati moyo nin mangayamo ya haba- in ay · ampambin kasalanan komoyo. Agmoyo nayi tanda ya

bawal ya lason boy bongbong? Agmoyo nayi tanda ya ha gobirno moyo man do ha babon Iota ay an-ibawal ba-in? Ta no agmoyo ampatyen ba-in ya mangayamo, ha bandan hoyot pakinabangan moyo; hikawo et bongat ya rna- in ikahampat."

Piro hay tawtawo ha '. katya-an olo ay sigi simprin impilit ya Iabay Ia anggan hay Katawan ay hinomawa ana ha kababawal konla. Kaya hay ginawa na ay pinarosawan na hila, boy wana, "No agmoyo ko man honolen ay ba-ala kawoyna." Pinaldeg nay babon Iota · anggan pati pawpinakamatag-ay ya bakil ay nalipohan.

Hin ikatlon allo, binomaboynay Ianom. Angkakit anay babon Iota boy bawbangkay nin hatoy tawtawoy makasalanan. Inhogo nin Katawan ya nilabi nay alaga nay owak. "Mako ka," wana, "ha babon Iota ta heiken mo no anyay nangyari. Tampol ko," wanan, "matanda- an komo no anyay inogotan ha babon Iota nin mawmakasaianan." "Awo," wanan owak.

Hapa-eg,.nanige yayna. Lomateng di ha babon Iota ba- in ya owak, nakit nay bawbangkay boy Ianom ya kapa- orit ha day a nin tawtawo. Hay ginawa na ay agya nagbiran tampoi ha amo na no alwan namaspas

120

yaynan namayangah nin hatoy nawnikati ya tawo boy aw- ayop anggan bin aboten yayna nin tatloy allo. Angkahlak anay Katawan kona ta agyayna niloma teng. Na- ihipan na ba- in ya miha et ya alaga na ya kalapati. "Kamaten mo," wana , "hi Owak ta no anta agyayna nagbira ." "Awo, amo, " wanan kalapati. N anige yayna et.

Hinlomatengya bayri ba-inha babonlota ay nakit na yan antimano ba- in ya owak ya an1pagmokmok nin karni nin nikati ya damowag. Pinakaraniyan na ya ba- in. Bayro na- ihipan na ya bibilin boy panogo kona nin Katawan. Wanan kalapati, "Alwa nayi nin inhogo ka nin amo ta nin helken ya mondo boy imbibilin et komo ya agka manggalaw nin anyaman ya bagay ya makit mo?" Ayin telek bayti ya owak. "Morong tayna," wanan kalapati, "ta an- ingganan tayna do ha tag- ay."

Ha kaparahan kowinto, norong hilayna. Panlomateng Ia do ha tag- ay ay inomarap anan pariho bayti ya Iowa ha amo Ia . Pinahangan nan masyado bayti ya owak, toloy impataboy ya boy hinalita konay mag-in yan mangitit angga- angga bilang kangitit

' poso na . Kaya mangitit ya owak boy kabetbetan hay

kabiyay na ay bawbata boy ayop lawak; alwan bilang

121

kalapati ya malinis ya poso boy tapat magsirbi

ha amo na. -Desiderio Dedicatoria

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Anyay anggaw- en nin tawtawo hin onay pan a - on?

2. Anyay ginawa konla nin Katawan hin aghila

rna- ibawal ha mali ya pangona?

3. Hino ya inhogo nin Katawan ya manlek nin babon

Iota?

4. Anyay ginawa nin hatoy owak? Hino ya inhogo

oman nin Katawan?

5. Anyay nangyari ha owak?

122

TAG PI Hi Tagpf ay magaling ya aho. Antaboyen nay

mawmanok ya ampako ha tanaman ni Nana Tali. Tebe mahilem ay ambalombonen nay bawbaka nin ipalo- ob ha koral. Magaling yan magdilihinsyan pamamangan

na . Piro hi Tagpf ay rna- in ogalf ya alwan mahampat.

Balang trak ya mahagoy ay angkalimoten na. Kaya

tebe bayombokah ay anti ya ha pingit daan nin ampangabang trak ya kalimoten na.

Hap a- eg, rna- in nahagoy y a trak. Pinagkakama t ni Tagpf baytoy trak . "Aw! Aw! Aw!" wani Tagpf

mintras angkamaten na bayto. Antaboyen yan hatoy ampagmaniho nin trak. "Hoy!" wana. Piro hi Tagpf ay ahe nanlenge . Sigi simpri ya pangkomarnat na do ha

trak. "Torpi bayti ya aho ay," wanan hatoy

ampagmaniho do ha trak. Nilako ya ni Tata Doro. "Ayin kan kowintan aho ," wani Tata Doro. Piro nangitiwkitiw bongat ya ikoy ni Tagpf. Inalihan na yay ampamahang ta n~ko yan napa- i- amey ha hilong kayo. Tebe bayombokah ombayroy anggaw-en ni

Tagpf.

123

Mihay allo, nilomateng ana et baytoy malhay ya trak. Kinamat ana et ni Tagpi. "Awl Aw! Aw!" wani Tagpi hin ni- abot yayna ha marani ha golong.

Hapa-eg, nitag- on niparaan ha pako ya golong nin trak. Hay golong nin trak ay nalobtan. "Bang!" wan an go long nin trak. Tama- tama pinomotok ha lopa ni Tagpi. Hi Tagpi ay nip a- orong- orong ta nalipeng ya.

Nipatolidtolid yan angga ha kana!. Ahe tampol nakagalaw hi Tagpi ta na- alihan yan

nakem. Hin naka-imahmah ya ay nireng ya. Hay nawini na ay napno nin Iota. Nangimolengleng ya biha ya namapakanawan norong. Bana ha nangyari kona ay narala yaynan kinomamat ha tawtrak.

-Nida Quinsay

Copyright 1949 by Western Publishing Company, Inc .

adapted by permission of the publisher.

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ngalan nin habayti ya magaling ya aho? 2. Anyay anggaw- en na tebe mahilem? 3. Anyay ogali ni Tagpi ya alwan mahampat?

124

4 . Anyay nangyari koni Tagpi hin nagdaan mnan

bay toy trak?

5. Anta agana ampangamat nin trak hi Tagpi?

125

HAY MITA-AHAWA

Hin nayari ana ya gira bayri ha Pilipinas ay malake ya Amirikano ya abe nipamporong ha Amirika. Ma-in mihay Amirikano ya nakapag-ahawa nin Pilipina maski aghila masyadon angkapi- intindi nin mahampat.

Mihay allo ba-in, hatoy Amirikano ay napatawo ha ahawa na nin mako ha trabaho na. Bayo ya nog- alih, hinalita na ha ahawa na ya manaliw yan malahap ya komi. Pinastang nin babayi, "Anyay klasin kona ya Iabay mo?" "Anything," wanan Amirikano. "Ah, mangi tit," to bay nin babayi. Hap a- eg, pam aka- alih nin ahawa na, nako yayna itaman namalingki. Doha palingki ayin kanayon ya mangitit ya kona no alwan bondaki bongat. Nanaliw yan Iowa emen ti-iha hila.

Hapa-eg, lomateng ya ha bali la, antina bayro ya ahawa nay Amirikano. Pinastang nayna et ya ahawa na no anyay klasin loto ya Iabay na. Simpri agna tanda ya loto ya Iabay nin ahawa na. Kay a hiyay nagpastang. Wanan tobay nin Amirikano, "Anyhow." "Ah, iniyaw awod ya Iabay na; maski hiko ay labaylabay koy iniyaw."

Kaparahan istorya, nawoto ana. Nanandok ana hayti ya babayi ta hila ay mangan ana. Pinastang nin

126

babayi no malahap ya loto na. Piro hatoy Amirikano ay

ahe tampol tinombay, ta mabitil yayna sigoro. Pinastang na yayna et oman. Habayti ya Amirikano ay ahe Iabay rna- abala ya pamangan ta rna- in ya et trabaho; kaya hay tobay na kona, "Shut up!" Pagka- intindi nin babayi, "Malahap ." Kay a nangka-ili ya boy wana, "Basta hikoy manloto, sigoradon malahap." Piro agna tanda ya kaganawan ginawa na ay alwan tama.

-Edgardo Docuyanan

Tobayen hayti ya pawpastang : 1. Anyay nangyari hin nayari ya gira? 2. Hino ya napatawo nin makon magtrabaho? 3. Anyay impambilin nin Amirikano ha ahawa na? 4. Anyay kona ya hinaliw nin hatoy babayi? 5. Anyay tatloy hinalita nin Amirikano ya ahe

na- intindiyan nin ahawa na?

127

' HAY BAKA BOY DAM OW AG

Mihay allo, hay baka boy damowag ay nakon naiiyo ha baiah. Habayti ya pag- alih Ian maliyo ay abe tanda nin amo Ia.

Hapa- eg, nilo- hok Iaynay baro Ia ta inhab- it Ia ha hangan kayo, biha hila naliyo. Ampidagawdagaw hila et ha lanom. Abe naboyot ay nakalenge . hilan bosis ya ampambolyaw. Habayti ay bosis nin amo la ya ampanikap ana awod konia. Nanandali hilan nilomakat boy nipopowayo do ha pinangihab- itan nin bawbaro la. Ha panandalilan magbaro ay agla nalili- o ya napihagili hila awod nin baro. Hatoy baro nin baka ay na- iholot nin damowag; hato itaman ya baro nin damowag ay na- iholot nin baka. Hin lomateng hila do ha bali nin amo la ay bayro Ian bongat na- asikaso ya alwan Ian sarilin baro ya na- iholot nin balang miha konla. Hay baro nin baka ay mala wang ta ikon nin damowag. Hay baro itaman nin damowag ay makpit ta ikon nin baka. Kaya pa-ibat bin hato anggan hapa-eg ay angkakit tamo ya malawang ya katat nin baka boy hay katat nin damowag ay makpit ta aghilayna napi- orong nin baro.

-Luz Retance

128

Tobayen bayti ya pawpastang:

1. Hinoy nakon naliyo ba balab?

2. Ayri la inbab- it ya dawdolo la?

3. Anyay nalenge la bin ampaliyo bilayna?

4. Anyay nangyari bin nagbaro bilayna? 5. Kaya anya bapa-eg ya angkakit tamo ba baka boy

damowag?

129

TATLOY MIPAPATEL YA KANDING

Ma-in tatloy mipapatel ya kanding ya ampa- iri ha

mihay do gal ya mar ani ha balah. Bayro ha balah ay rna- in taytay ya magpalako ha kagmang, piro maski

hino ay a yin et nakaraan bayro ha taytay .

Hay onantawo ha tatloy kanding ay hi Brono. Makara ya balbah na boy hongay na, boy masyado yan

rnakhaw. Hay ikalwa ay hi Ploto. Ayin ya et balbah, piro rna- in y aynan hongay ya rna- ari nan ipagmalhay. Hay bongso ay an-ingaten Po to. Ayin ya et hongay boy

balbah ta malago ya et. Piro mabilis yan rnowayo, boy ayin yan angkalimowan, boy rnidyon kik n1a- in arno ya

kaharnbogan. Do itaman ha hilong taytay ay rna- in tnalhay ya

kapri. Tebe rna- in magdaan bayro ha taytay ay arnpagbigla yan mireng ta ampan1ahang ya boy

ambonghawan nan pa-alihen ya hinornan ya magdaan bayro.

Mihay allo, hi Brono, hi Ploto, boy hi Poto ay ayin

anan rnakit ya pamamangan do ha ampa- iriyan la. Maski amo ya dikot ay ayin ana.

Hapa-eg do ha lipay balah ay natamolawan ni

Brono ya hay tobo nin dawdikot. Kay a an- ihipen na no

pangno hila rnakalako bayro. Hi Ploto ay nanamolaw

130

TATLOY MIPAPATEL YA KANDING

Ma-in tatloy mipapatel ya kanding ya arnpa- iri ha

rnihay do gal ya mar ani ha balah. Bayro ha balah ay rna- in taytay ya rnagpalako ha kagrnang, piro rnaski

hino ay a yin et nakaraan bayro ha taytay .

Hay onantawo ha tatloy kanding ay hi Brono. Makara ya balbah na boy hongay na, boy masyado yan

rnakhaw. Hay ikalwa ay hi Ploto. Ayin ya et balbah, piro rna- in y aynan hongay ya rna- ari nan ipagrnalhay. Hay bongso ay an-ingaten Po to. Ayin ya et hongay boy

balbah ta malago ya et. Piro mabilis yan mowayo, boy ayin yan angkalimowan, boy midyon kik nla- in amo ya

kahambogan. Do itaman ha hilong taytay ay rna- in mal hay ya

kapri. Tebe rna- in magdaan bayro ha taytay ay ampagbigla yan mireng ta ampamahang ya boy ambonghawan nan pa-alihen ya hinoman ya magdaan bayro.

Mihay allo, hi Brono, hi Ploto, boy hi Poto ay ayin anan makit ya pamamangan do ha ampa- iriyan la.

Maski amo ya dikot ay ayin ana. Hapa-eg do ha lipay balah ay natamolawan ni

Brono ya hay tobo nin dawdikot. Kay a an- ihipen na no

pangno hila makalako bayro. Hi Ploto ay nanamolaw

130

itaman bayro. ''Labay ko dayin makal<iko bayro,"

wana. "emen ako rna bhoy nin habaytoy mangatooo ya dikot." Hi Poto ay nanamolaw simpri bayro.

Pamakakit na bayro ha matobo ya dawdikot ay halos mantolo ya !away na; kay a hinalita na, "lVIako ko bayro," wana, "etnen ako mabhoy. "

Kaya nangalinggaling ya, biha ya nitatakompaw

nin magpalako bayro ha taytay. Binolyawan ya nin

kawkaka na, "Poto,'' wanla, "magbira ka ta makona ka nin kapri." "Agko angkalimo," wani Po to, biha narnaspas yan lalo anggan ni- a bot ya bayro ha taytay.

Hapa-eg hin nalenge ya nin kapri ay hay pahang na. "Hino," wana, "ba-in ya ampagdaan ha taytay ko'?" "Mayamo ya kanding," wani Po to. "Ayri ka

mako'?" wanan kapri. "Doha kagmang," wani Poto, "ta mangan ako nin maganday dikot." "Mog- alih ka bahen ha taytay ko," wanan kapri, "ta no agka

mog-alih ay kona-en kata." Tinombay hi Poto, "Oybon ako et," wana, "boy ma-ebeng ako. Kaya

angka- isigoro ko komoy agmo ko malabayan kona-en. Homono kongkoy patel ko; kaya hiyay anti-en 1no ta mataba ya kisa hiko." Nanalikepkep ya kapri biha ya

naghalita, "Mahampat," wana. Hapa- eg hi Po to ay -nakaraan bayro ha taytay;

kaya ampangan yaynan maganday <likot. Mintras

131

ampagpenl yan ampangan ay antamolawen ya nin

kawkaka nay ampangi-itlen nin laway lata Iabay Ian mangan nin angkanen ni Poto. Hinalita ni Ploto, · "Agya," wana, "pinati nin kapri; kaya mako ko

i taman bayron mangan." Nampeyeng hi Brono, "Agka, " wana , "mako

bayro ta maka rna- in mangyari komo." Piro abe napaha-ad hi Ploto. Nowayo yan nagpalako bayro ha taytay. Nalengeya ninkapri. "Hino," wana, "ba-in ya ampagdaan ha taytay ko?"

Tinombay hi Ploto, "Miha," wanay, "kanding ya alwan malhay." "Ayri ka mako?" wanan kapri. "Do ha kagmang ta mangan akon matobo ya dikot," wani

Ploto. "Mog-alih ka bahen," wanan kapri, "ta no agka

mog- alih ay lakwen kata bahen nin kona- en." "Piro alwa kon malhay," wani Ploto. "Kaya mas mahampat no anti- en moy kaka ko ta homo no ya kongko. Malhay ya boy mataba ya. Sigoradon mabhoy ka no hiyay kona-en mo." Hay towa nin kapri bana ha hinalita ni Ploto. "Sigi awod," wana, "manige kayna. Mako kaynan mangan nin matobo ya dikot do ha lipay."

Hin nakit ni Brono ya loway patel nay kapamanganpangan ana ay nanige yayna mako bayro.

Piro bin ni- a bot ya do ha taytay ay, "Hi no ba- in ya

132

ampagdaan ha taytay ko? '' wanan kapri. Tinombay hi Brono, "Hiko," wana, "ya malhay ya kanding." "Ayri ka mako?"wanan kapri. "Mako ko," wani Brono, "do ha kagmang ta mangan akon matobo ya dawdikot."

"Ahe rna- ari," wanan kapri. "Oli-en kata bahen kona- en." "Soboken mo," wani Brono, " ta maski malhay ka ay mas makhaw ako kisa hika." Hapa-eg, nagtakompaw baytoy kapri ta hinomapat ya do ha taytay. Ha kapahangan na ay lalo anlomawang ya mata na, boy agnayna an- ita- em ya bonganga na ha pambonghaw na koni Brono. "Mog-alih ka," wana, "bahen no agmo labay mananam nin bon tal ko." Hi Brono ay naghanda ana itaman nin lomaban.

Hapa-eg, nagkama- in karambolan ha tag- ay nin taytay. Hay kapri ay natata ha lanom ta hinowag ya ni Brono. Bana ta hay kapri ay ahe tanda tomangoy ay kapanlolomdeg nayna bayro ha lanom. Pa-ibat hin habayto ay ayin anan nakakit nin hatoy kapri.

-Nida Quinsay

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ngawngalan nin habayti ya tatloy mipapatel

ya kanding?

2. Hino baytoy anti ha hilong nin taytay?

133

3. Anyay natamolawan la ya anti do ha kagmang

balah? 4. Anyay ginawa la emen hila makalakon mangan

matobo ya dawdikot? 5. Anta nag kama- in karan1bolan ha tag- ay taytay?

Anyay nangyari do ha kapri?

134

HI RIPOLYO

Ma-in rna- irap ya rnita- anak . Habayti ya anak ya babayi ay nagngalan Ripolyo. Agya arnpangan

kanayon ya parnamangan no alwan ripolyo bongat; kaya iningat yan Ripolyo.

Hapa-eg, bana ha ka-irapan la ay ayin hilan

sintirnos ya pirrnin panaliw ripolyo. Kay a yabiyabi, hi

Nanay na ay arnpakon rnanakaw ripolyo do ha tanarnan nin rnihay rnangkokolarn. Piro rnihay yabi,

narakep nin hatoy rnangkokolarn ya nanay ni Ripolyo.

Hinalita nin hatoy mangkokolarn do ha nanay ni Ripolyo ya no pa- iri kona hi Ripolyo ay rna- ari yan

mangan ripolyo anggan labay na.

Hapa-eg, hay gandan dalaga ni Ripolyo bin

hinornlay ya. Ma-in tatloy rnipapatel ya prinsipi ya

nakabalay kona. Balang miha konla ay labay nin

rnapag- ahawa ya; kay a hila ay napi- a- away.

Hapa-eg hatoy rnangkokolarn ay narnahang. Kaya

hinalita na, "Gaw-en katan katowa ya papwak. Ayin

rnakalabay korno ." Hapa-eg hi Ripolyo ay nag-in katowa ya papwak.

Arnpa- iri yayna ha lo- ong, ta hiya ay nag- in anan

papwak. Mihay allo, hatoy bongso ya prinsipi ay

nipalako do ha danin lo- ong. Nilornwah bay toy

135

papwak. "Pakigitan mo koynan kik dayi," wanan

hatoy papwak.

Agna ya pon kinwa nin hatoy prinsipi, piro ahe

naboyot ay na- ingalowan na ya; kay a kinwa na ya

simpri. Hin nakwa na yayna do ha Io-ong , hatoy

papwak ay nag-in maganday babayi. Hapa- eg,

na tanda- an nin hatoy prinsipi ya hiya bay to ay hi

Ripolyo. Kay a hilay Iowa ya napilamo nin maliga.

-Mila Retance

Tobayen hayti ya pawpastang:

1. Anyay pagbibiyay nin habayti ya mita- anak?

2. Anyay ngalan nin anak?

3. Anta Ripolyo ya ngalan na?

4. Anta ginawa nin mangkokolam mn papwak hi Ripolyo?

5. Pangno ya nag-in oman nin maganday babayi?

136

HI KINDAT

Hi Ikay boy hi Tim) ay nilomba nako ha polta hin natamolawan lay tatay lay anlomateng. "Yehey! Yehey!" wanla, "antina hi Tatay."

Pamakalo- ob ni Tatay la ha lale bali ay hinalita na konla, "Ma-in akon gintan komoyo," wana. " Anti bayri ha lale bolha ko. Hola-an moyo no anya. Ampakakit ya, ampakalenge ya, piro agya

makahalita." Nangihip hi Tino biha ya naghalita, "Sigoro,"

wana, "tawotawo ya bilang hondalo ta pagdagaw ko.

Piro ahe ma-ari," wana, "ta hay tawotawo ay ahe makalenge boy ahe makakit."

Nangihip itaman hi Ikay. "Sigoro," wana, "ay anak- anak ya maganda. Piro ahe rna- ari ta hay anak- anak ay a he maka- owako, ahe makalenge, boy ahe makakit. n

Hapa-eg, ma-in naggalaw ha lale bolha nin baro ni Tatay la. Totongna intongangaw ya olo ta tinegteg hila.

"Ay!" wanla, "towe awod." Hay towe ay imbolhi- an ni Tatay la ha hi- il, biha nikno ta ampanginda t konla. "Helken mo," wam Ikay, "ampangindat ya." "Awo," wani Tatay la, "labay nan

137

kiragaw komoyo; kaya pakahampat kawo kona boy toro-an moyo yan pakaba-it."

Hapa-eg, pinangwa la yan litsi ta ambantayan la yay ampinom. "Anyay labay moyon ipangalan ha to we moyo?" wani Tatay la. "Ay!" wani Ikay, "Kindat ya ipangalan tamo kona." Nangitiwkitiw ya ikoy nin towe ta labaylabay nay impangalan kona. Kaya Kindat ya impangalan la kona.

-Nida Quinsay

Copyright 1942, 1949 by Western Publishing Company,

Inc . adapted by permission of the publisher .

Tobayen hayti ya pawpastang: 1. Anyay ngalan nin habayti ya loway mipatel? 2. Hino ya anlomateng? 3. Anyay gintan konla ni Tatay la? 4. Anyay impangalan la ha towe? 5. Anta nangitiwkitiw ya ikoy nin towe?

138

' HI PAG-ONG BOY HI BAKE

Ma-in kowinto ya tongkol koni Pag-ong boy koni Bake ya rnita-arnigo. Mihay allo, nako hilan nagpasyal. Ha kapapasyalla,nakatornpak hilan rnihay hangf nin ha-a ya natornba. "Amigo," wani Bake, "rnaganday kalrna ta. ltanern ta hayti ya hangf nin ha- a ernen ta rna- in nin rna- ekan no mamonga." "Awo, amigo," wanan Bake. '"Piro," wani Pag-ong, "ka- ilangan pariho tan rna nan em. Kay a, amigo, potohen ta hayti ya hangf ta mamilf ka no anyay labay rnon itanem, no po- on o tampoh."

Ban a ta habayti hi Bake ay rna- agap boy rna- in kalokowan, pinilf nay tampoh ta angkakit na ya maganda bana ta hay bolong ay hariwa et. Pangayari hilan nipotoh ay nakoynan parihon nangitanem. Mikarayo hilan pinanamnan.

Nalabay ongnoy allo, hay intanem nin pag- ong ay malhay ana boy maraninan mamoso. Hatoy intanem ni Bake ay nalaneh ana bana ta ayin yamot. Pirmin pitibawtibaw ni Pag-ong ya ha-a na. Mihay allo ba-in, nakit na ya ma-in anan bonga ya ha-a na. Nako yan nagpasyal koni Bake. "Amigo," wana, "komostay ha- a mo?" "Natina, amigo," wani Bake. "Hapay tanem rno, tinomobo?" "Awo, amigo, ma-in anan bonga."

139

Kaparahan is tory a, nawoto anay ha- ani Pag-ong. Bana ta agya ka- oli, na-ihipan nan lakwen hi amigo nan Bake ta hiyay pa-oli-en na biha mi-atag hilayna ha bonga. Panlomateng na bayro ha amigo na, "Anyay anggaw-en mo hapa-eg?" wana. "Ayin, amigo,"

wanan tinombay hi Bake. "Nako kori , amigo," wana ni Pag-ong, "bana ta hay ha- a ko ay nawoto ana boy agko maka-oli; kaya no labay mo, hika ya moli ta pi- atagan tayna ya bonga." "Habaytoyna naying awod, amigo. Mako tayna, " wani Bake.

Panlomateng la do ay nakit layna baman ya talagan nawoto anay ha-a. Bana ta hay bake ay mahiba ha ha- a, pamakakit na, noli ana ba-in ta ompisaynay pamangan . "Tatawan mo ko paraw, amigo," wani Pag-ong. "Agka pon, amigo, ta

antimantimanen ko," wani Bake. Tebe kikwa ba-in hi Pag-ong, ombayroy halita-en ni Bake anggan hin marani naynan mapigitna.

Hapa-eg, hay pahang ana ni Pag-ong ; kaya hay ginawa na, nangwa yan dawdowih ta inggawa na ha mamalibot po- on ha- a emen no mona- oy hi Bake ay madowih ya. Pangayari, nako yan nagtago ha kolon ongot ya ma-in lobot. Hin ma-oboyna ba-in ya ha-a, nona- oy ana hi Bake . P anloma teng na ha po- on, ~adowih ya . Hay pahang na koni Pag- ong. "Makit kon

140

bongat," wana, "hayti hi Pag-ong, ma-in mangyari

kona." Piro habayti bale hi Pag-ong ay ka-ili nan ka- ili. Hin nakit ni Bake bayto ya kolon ongot ya nakapalokob, nikno ya ta an-alihen nay dawdowih ha bitih na boy ha bolfna. Nakit ba- in ni Pag- ong ya ikoy ni Bake; kaya inognat na. "Ay," wana ni Bake ya

nalimowan. "Hapa-eg," wani Bake, "ta nakit kata ay tadtaren

kata ." Nakaka-ili hi Pag-ong. "No tadtaren mo ko," wana, "sigoradon lomake ako." "Bayowen kata awod," wana. "Lalo ana ingat nin lomake ako, " wani Pag-ong. "Ah, tanda koynay gaw-en kokomo," wana; "po-olan kata." "Lalo koynan ingat labaylabay," wani Pag-ong .

Hapa- eg, nangihip hi Bake nin para an no anyay dapat nan gaw-en koni Pag-ong. "Pag-ong," wani Bake, "hapa-eg bale ay agkayna makalibri. ltapon kata ha lanora." "Amigo, ahe kik!" wani Pag-ong. "Ingalowan mo ko ta agko tanda manangoy. Sigoradon mati koynan kik bayto." "Ah, ahe ma-arf," wani Bake. "Talagan itapon kata ha lanom." "Tadtaren mo koyna, amigo. Agmo ko tana itapon ha lanom ta sigoradon ka-anggawan koyna bayto." "Ahe ma-arf," wani Bake. Kinwa nay bitih ni Pag- ong ta intapon na ya ha lanom.

141

"Ha! Ha! Ha!" wani Pag-ong. "Talagan tangah

ka, Bake," wana. "Wari agmo nayi tanda ya bali koy

lanom? Amigo kon Bake, bahen ka tana ." Habayti hi

Bake, halos agna makwan ihipen ya ginawa na.

Nog-alih yan masyadon lele bana ta naloko ya ni Pag-ong.

-Edgardo Docuyanan

Tobayen bayti ya pawpastang:

1. Hino hayti ya loway mita- amigo?

2. Anyay nakit la hin ampagpasyal hila?

3. Anyay ginawa la do ha po- on ha- a?

4. Ayri banday pinag-ikon ni Bake boy ayri itaman ya

ikon ni Pag- ong?

5. Anyay nangyari ha intanem lay ha- a?

142

' HAY MANGONGONA

Hin onay pana-on ay ma-in mihay mato-antawo ya mangongona. Hiya ay rna- in ahawa boy tatloy anak. Ma- irap hila boy ha pagbibiyay la ay ampahimala hilan bong at ha pangongona; kay a hila ay pirmi nin angka-obohan nin pamamangan.

Mihay palbangon ay naglako ya nin nangona . Hay

nakwa na nin on a ay nati ya boriko; hin ikalwa ay mihay lata ya pono nin kapati-an; hin ikatlo ay mabiyat ya bato. Hay mangongona ay maleh~. Kaya

nagdahal ya biha na insopon oman ya lala . Hay tow a na hin anggoloyen nay lala ta kahalako ya biyat. An-ihipen na ya malake ya nakwa nay kona . Hin na-ilakat nay lala ay nakit nay malhay ya masitiray tangso ya rna- in hake b.

Kinwa na bay toy masitira ya tangso, biniliw na, boy kinalo- kalona piro ayin yan nalenge. Andap na no

ma-in ma-alaga ya Iaman . Kinwa nayotak na biha na nilo- a tan ya masitira. Biniliw na piro a yin yan nakit. Hin imbolhi- an na ya masitira ay nalimo ya ta nakit nay ma-in nilomway malake ya ahok. Nikakatak ya ahok angga ha ta-aw biha amo-amo nin nabo-o . Nalimowan ya mangongona hin nakit na ya mihay ganti. Naghalita ya ganti ha makhaw ya bosis,

143

"Manalimokod ka ha arapan ko; no ahe ay patyen kata. Hiko ay mihay ispirito ya anlomaban ha Diyos.

"Inhogo ako ni Ari Solomon ya anak ni Dabid ya propita. Bilang parosa kongko ay intago na ko ha masitiray tang so biha na hinakban nin tingga. Pangayari, tinaktakan na nin ngalan Diyos biha na intapon ha dagat."

Hapa-eg hay mangongona ay nalimo. Nalimo ya ta ma-ibalag nayna ya pamilya na ya hiyan bongat ya ampahimala-an nin magtrabaho. Wana nin ganti, "Agmoyna sayangen ya pana-on. Hay kaganawan

rason mo ay ayin alaga para kongko. Mamili ka no anyay Iabay mo nin pangamati."

Hapa-eg hay mangongona ay nangihip. Angkakit na ya ahe angka-ingalo kona ya ganti. "Bayo ko halita- en komo ya Iabay kon pangamati ko ay ma-in akon pastangen ha ngalan nin Diyos. " Hapa- eg hay ganti ay nalimo. "Pastangen mo ya kaganawan Iabay mo piro ahe nin maboyot."

"Inhompa mo nayi ha ngalan nin Diyos ya hika ay talagan ibat bayri ha masitira?" pas tang nm mangongona. "Habayti ya masitira ay mayamo boy tanda ko ya bitih mon bongat ay ahe magkasiya bayri. Pangno niharag ya kaganawan nawini mo?"

144

"An- ihompa ko ya hiko ay talagan ibat bayri ha masitira . Agka et nayi ampinto- o?" tobay nin ganti. "Ahe," wana nin mangongona. "Angga nin agko mapaptegan ya hika ay na- ibat bayri ay agko nin minto- o. , .

"Hap a- eg ay biliwen mo~" wana nin ganti . Hay ganti ay nagbalik ha ahok biha pinomahok ha lale nin masitira angga hin hiya ay nikatak.

Hapa-eg hay ginawa nin mangongona ay tampol nan hinakban ya masitira. "Ganti, hapa-eg ay hika itaman ya makikwa nin tawad kongko . Itapon katan oman ha dagat biha ko mama-ireng nin bali ha ambay. Halita- en ko ha kanayon ya mangongona ya no makwa lay pirisowan mo ya masi tira ay i tapon Ia ha daga t. Haba- in ya bagay komo ; a yin otang ya nakem."

Kaganawan nin pamakikwa nin ingangalo nin ganti ay ahe nilenge nin mangongona. "Pangno kata pinto-owan ya traydor ka? Hay biyay ko ay ayin nin alaga no hika ay pa- olayan ko nin makalaya," wana nin mangongona. Hapa-eg,intapon na ya masitira ya tangso, biha na hinalita ya, "Hay ahe mamalingay ha

iba tan ay a he rna kala teng ha lalakwen." -Meriam Hilario

145

Tobayen bayti ya pawpastang: 1. Pangnoy pagbibiyay nin habayti ya mangongona? 2. Anyay nakwa nin mangongona bin mihay

palbangon ya nako yan nangona? 3. Anya baytoy nakwa nin lala na ya mabiyat ya

bagay? 4. Anyay nilomwah bayro ha masitiray tangso?

Anyay nabo- o bayro ha ahok? Hino ya? 5. Anyay ginawa nin hatoy mangongona bayro ha

ganti?

146

AW-OYAP

<Hay tobay ay anti ha bandan aypa nin ikalwan papil. )

1. Hay bolong, emen ispada; Hay bong a, em en botilya.

2. Nagtago bana ha pamotot na ha sarili na, Piro anlomwah et ya balbah.

3. Nilo- at koy kortina, Bayo ko kinan ya Iaman na.

4. Emen poso hin beke; Emen ohay hin nawoto.

5. Ma-in mihay prinsisa, Ampikno ha tasa .

6. Anyay bongan kayo ha mondo

Ya anti ha likol ya bot- o?

147

7. Hay lanom ay angkapotot nin langit;

Hay langit ay angkapotot nin bot- o;

Hay bot-o ay angkapotot nin habot;

Hay habot ay angkapotot nin katat.

8. La nom ni Miningmining, Ayin kalakoy angin.

9. Langit ha tag- ay,

Langit ha Iota;

Ma- in lanom ha botlay.

10. Barak ya nanga~ak kolita;

Kolita nanganak soso.

11. Alwan ari, Alwan pari;

Anta ma-in korona?

12. Keren ni Papo Doro, Po no- pono bato . .

148

13. Nangan akon maraliket,

Kat eng kaldiroy inet- et.

14. Baboy dikot,

Poro pako ya habot.

15. Ampo kon bolegerey;

Mandiwantik ya le- ey.

16. Mayamo ya pahig,

Pono nin ginto.

17. Anyay olo ya pono mata?

18. Hay bonga ay anti ha bawbolong;

Hay bawbolong ay anti ha bonga.

19. Bolong ha babo,

Bolong ha aypa.

20. Ma-in akon prinsisa,

Anti ha oloy korona.

1-2 Ma-ih; 3 Ha-a; 4 Hapal ha-a; 5-6 Kasoy .

149

21. Hinoy pinakamatag- ay ya Santo?

22. Hin naboktot, nati; Hin nanganak, nabiyay.

23. No ampangalek ako ay malele ako; No manganak ay maligha ko.

24. Hay lopih ay mahampat; Lo-a ten mo, hay lale, rna- orit.

25. Olo nin prinsipi,

Tadtad nin as pili.

26. Bonga na, mamonga et nin bonga.

27. Biliwen ko, kakinewan; Lakwen ko, kabatowan.

28. Olo ni Hodas, nilibot karayem.

7 Bongan ongot; 8 Habaw ongot; 9 Bongan ongot; 10 Ongot ya nanolboy; 11-12 Bayaba

150

29. Ati mo, Ati ko, Ati nin tawtawo.

30. Hin nanganak hi Santa Mariya, Intapon nay lamping.

31. Alwan tawo, alwan ayop; Ma-in poso.

32. Hin nanganak hi Mariya, Bantobantoy haya.

33. Toyot ni Adan, abe angka-alih 0 angkapanaw o angkapolak.

34. Hin mala go, angka- ekan; Hin rna to- a, angkagawa kahangkapan.

35. Hin anak, ma-in baro; Hin rna to- a, labo.

13 Bayaba; 14-15 Langka; 16 Papaya; 17-20 Piny a

151

36. Hanga ana nin hanga;

Ahe ampamonga.

37. Hin malago, nagpalda;

Hin rna to- a, ayin palda.

38. Malimbe- ey ya emen kahil;

Mapoti ya emen papil;

Ma-in da-ep ya emen pabangoh;

Ma- arnot ya em en la- iya.

39. Antomobo, piro ahe an-itanem;

Angkabiyay nin a he an- ipalakay.

40. Mayamo ya sopot;

Po no- pono sintimos.

41. Anyay bagay bayri ha babon Iota

Ya hay hikhik ay anti ha lale?

21 Santo,kato; 22-23 Sirgowilas; 24 Aswiti; 25 Bonga

nin bangkal; 26 Bonga nin mama; 27 Katimon;

28 Bongan bangkal

152

42. Pot.ohen mo emen mati;

Ikotkot mo emen mabiyay; Hay agway ay anti ha tag- ay;

Anti ha pinangikotkotan ya laman.

43 . Hin malago, em en palopalo;

Hin rna to- a, emen owel.

44. Palopalo hin mayamo;

Soplina hin rna to- a.

45. Pa-ibat hin mayamo,

Kolobot a nay ka tat.

46. Bolong na, bolong nangka;

Bong a na, bong an iba.

47. Naliyo hi Pidro;

Ahe nabaha ya olo.

29 Atis; 30 Poso; 31 Po-on ha-a; 32 Poso ha-a; 33

Totoklohan bitih ha po-on ongot; 34-35 Labong boy kawayan

153

48. Hin ayin gin to, mapagmalhay;

Hin rna- in gin to, nagma- aypa.

49. Nanganak pon,

Bayo namoktot.

50. Hin mayamo, nilabi;

Hin malhay, inalihan.

51. Lanom ya anti ha bagon.

52. Alwan ayop, alwan tawo;

Ma-in mata, ayin lopa;

Ma-in abel, ayin pa-a;

Ma-in balbah, ayin baba.

53. Bolong dikot;

Babayi, lalaki, ampangalek kona.

54. Hin mayamo et, anlabiyen;

Hin malhay ana, inhang- at.

36 Kawayan; 37 Talom; 38 Bawang; 39 Kowat; .40-41

Lara

154

55. Ma-in tawo ha hengey,

Baha- baha ya le-ey.

56. Ma-in mihay po- on mangga,

Hay hanga, lowampo boy lima. Balang mihay hanga,

Tatlompo ya bonga.

57. Maliga no rna- arnot;

Malele o nalanta no malay- ep.

58. Hin na- ihipan ko, imbalag ko;

Hin naliwawan ko, lakolako kongko.

59. Ha kadikotan, nanaksak;

Ha bali, inalih ya saksak.

60. Anyay dikot

Ya rna- in bolong ha yamot?

42 Obi ; 43-44 Antak; 45 Ongot-ongot ; 46 Kayon potat; 47 Lapa

155

f) 1. Ayin ha langit, a yin ha lot a;

Hay bolong na ay hariwa.

62. Hin mayamo, emen kandila; Hin mal hay, em en dila.

63. Nilompad nin pa- aypa;

Nanompa nin ahe ana magbira.

64. Oyap ko ay "Pak";

Laphokan mon tampol.

65. No rna- arnot, anlomigha; No malay- ep, angkayango.

66. Ma-in protas ha Morasa;

Pono bato ha lale na.

67. Ma-in barko,

Pono hakay ya nigro.

48-49 Pali; 50 Tinanem ya pali; 51-52 Toboh; 53-54

Tabako

156

68 . Mihay ayroplano;

Po no- pono nin nigro.

69. Hay lopih, ginamit;

Hay laman, intapon.

70. Hay laman ay intapon;

Hay lopih ay kinwa.

71. Alwan art, alwan pari';

Ampagdolon hari- hart.

72. Alwan ayop, alwan tawo;

Ampowako, ayin bitih;

Ampanlowa, ayin mata.

73. Loway mipatel;

Hay miha, magerew o malandi';

Hay miha, mahinhin.

55 Tabako ya an-em-emen; 56 Mihay pakiti ya

sigarilyo; 57 Akasya; 58-59 Barah; 60 Koyapo

157

74. Parti nin bali;

No bayombokah, wana, "Wah";

No mahilem, wana, "yii".

75. Gitan na ko;

Anggi tan ko ya.

76. Ma-in akon bali;

Ayin dorwangan,

Piro hay amp a- iri ha lah~

Ay poro kalbo.

77. Alwan tawo, alwan ayop;

Hay hiba mangan.

78. Ma-in po-on, ayin hanga;

Ma-in bolong, ayin bonga.

79. Hay taga boy pisi ay angkaronot,

Piro hay pa- en ay angkabiyay.

61 Koyapo; 62 Bolong; 63 Nayangoy bolong;

64 Paksiw; 65 Akasya; 66 Kamati; 67 Plant say

ma-in oling

158

80. Hay bokot ay tiyan;

Hay tiyan ay bokot.

81. Tebe ampambo- angaw ya nanay

Ay ampipanlomwah ya aw- anak.

82. Alwan ayop, alwan tawo;

Ma-in bitih, piro ahe maka-owako;

Ma-in be bey, piro ahe maka- ilgo.

83. Hinoy pinakatsismoso

Bayri ha mondo?

84. Mas mapoti kisa ha yilo;

Tanda nay sikrito ko.

85. Ampowako, ampitiko- tiko;

Ampangibalag nin mangitit ya toyot.

86. Hino ya lasinggiroy santo?

68 Plantsay ma-in oling; 69-70 Lawih; 71 Sampayan;

72 Pawntinpin; 73 Makinan boyah

159

87. Hay keren ni Mariya ay anhombo, Piro ayin · apoy.

88. Hiya ay sipaynan sip a,

Piro hay bitih na ay ahe ampi-abot ha Iota.

89. No nabitil ay ahe maka- ireng; No bohoy ay amp aka- ireng.

90. Pirmi kan anhomakay,

Piro agka ampi-abot ha lakwen mo.

91. Tegtegen mo ko

Ta emen mo makit ya sarili mo.

92. Pa- ibat hin in- anak ya ay

Kaminghan yan bongat nangan.

74 Dorwangan; 75 Sapatos, isliper, bakya; 76 Posporo;

77-78 Handok; 79 Yobil ya intakel ha damowag

160

93 . Malake ya mipapatel

Ya babayi boy lalaki,

Piro mimihay bitoka .

94. Nanaliw akon alila

Ya mas matag- ay kongko.

95. Hay bali nin tininti

Ay rna- in bongat mihay posti.

96. Anyaman ya oras no hay riloh

Ay ni- a bot ana ha labintatlo?

97. Mihay hapal ya ha- a,

Nowako ha bakil.

98. No oligtanan ay manangih ;

No ibolhi- an ay tominek .

99. Alwan tawo, alwan ayop;

Piro ampag- ilgo boy ampagkanta.

80 Sagwan; 81 Baril boy bala; 82 Hola t; 83 Nospiper ; 84

Papil; 85 Lapis; 86 San Miguel

161

100. Agka malenge no mambolyaw ka;

Malenge ka no i- a- ananah mo.

101. Ayin ngipen, ayin panga;

Ma- arnot ya inanawa.

102. Anggan le-ey no mababo;

Anggan awak no malale.

103. Po-on ay mikakarayo;

Tampoh ay nangapitatagpo.

104. Apat hila katawo;

Mimiha ya hambalilo.

105. Mimiha ya pinahokan;

Tatlo ya nilowahan.

106. Peleg mon angkanen,

Lalo kan pabitilen.

87 Toba; 88 Bisiklita; 89 Sako; 90 Ondayon; 91 Ispiho;

92 Onan

162

107. Tinabtab ko ha bakil;

Ha bali, ampanangih.

108. Ampakaloto, ayin arnot;

Ampan- ahok maski malay- ep .

109. Ma-in olo, ayin tiyan;

Ma-in le-ey, ayin awak.

110. Bot- o boy katat,

Piro anlompad.

111. Naliyo ya kapitan;

Ahe nab aha ya tiyan.

112. Baka ko ha Dabaw;

Ampi-abot bayri ya angaw.

113. Baston ni Papo;

Ahe magagap-an.

93 Rosaryo; 94 Hambalilo; 95 Payong; 96 Oras a nan

ipagawa ya riloh; 97 Ohay; 98 Gitara; 99 Ponograpo

163

114. No makano ko pinati.

Bayro · kinomara ya biyay.

115. Pidolih kon pidolih;

Pidolih kon komponi.

116. Nanloto hi Korokotoy;

Anhombon ayin ohong.

117. Ayin tolih, ayin bebey;·

Piro ampaghalita.

118. "Amigo, kahig kari

Ta mitakeh tan ma-iget. ~·

119. Libolibo kayi ya mipapatel,

Piro mimihay bitoka nawen.

120. Kabayo ko ha Sorsogon;

No ahe hakyan, ahe mangan.

100 Tilipono; 101 Baril ya pinapotok; 102 La nom ha

pahig; 103 Tarek boy bobong; 104 Bali; 105 Kamisita;

106 Porga

164

121. Ma-in akon amiga

Ya no mira ay ampinganga.

122. Watak anay bitoka;

Ahe et tonggen magkanta.

123 . Bali ni Kondapikpik ;

Agya kapeyeh ta makpit.

124. Bang! wanan girah.

125. Alwan tawo, alwan radyo;

Ampakapaghali ta, " Anla biyen ka ta ."

126. Getget akoynan getget;

Maliga ko, maliga hila.

127. Lobot bi- a, lobot ha- a;

Sabay pinahokan pika.

107 Bandorya; 108 Yilo; 109 Botilya; 110 Borarol; 111

Bangka; 112 Korol; 113 Apoy nin kandila

165

128. Pono-pono, ayin Iaman:

l\la- in sobra, ayin kolang.

129. Antoyna hi Ikoy;

Anlomwah ya olo.

130. Alwan ayop, alwan tawo ,

Anlompad.

131. Habwagan ya kahalita· an:

Lobot ya kadawa tan: lneyepan koa angyeb ay kabalombonan.

132. An yay baril ya ampomotok maski ayin bala?

133. No allo ay bobong:

No yabi ay bolong.

134. Alwan tawo, alwan baboy;

Ampangan nin gisado.

114 Kandila; 115 Asiti; 116 Bola nin habon;

117 Radyo; 118 Yobil; 119 Kolinta; 120 Yadyaran

166

135. Tatloy po-on, mimihay bonga.

136. Nagtago hi Pidro;

Angkakit ya olo.

137. Tongkod ni A dan ;

Ahe rna- o- oligtanan.

138. Antoyna, antoyna;

Nilolonto yan boy&h.

139. Ayop ya anti ha olo.

140. Agmo angkakit, piro anggitan mo;

Hin nakit mo, pinati mo.

141. Hay nawini ay anti ha olo;

Hay bitih ay anti ha olo;

Hay pakpak ay anti ha olo.

142. Okoy ya ma-in ikoy.

121 Lala; 122 Kampnna; 123 Goma otak; 124 Banggira;

125 Lapis o bolpin; 126 Biyolin; 127 Bosal kabayo

167

143 . Hi kompari ko ay mayamo,

Piro maka- olf ha pinakamatag- ay ya ongot.

144. Anyay ayop ya rna- in loway bokot?

145. Mayamo ya anak;

Tanda anan mowako.

146. Nilompad nin emen panyo;

Dinompa nin em en bag.

147 . Pinati ha kapahangan;

Dina- ep hin napa ti.

148. Andomlep nin ayin lanom;

Ampowakon ayin daan.

149. Mihay prinsipi ,

Nagholot dolon hari- harf ya kolor

Ya ahe tinayf.

128 Kolman ya ma-in apoy o deket; 129 Pako; 130

Ayroplano; 131 Bilyaran boy Pol; 132 Dibomba; 133

Amak; 134 Kawalf

168

150. Hay bitih ay bali- bali; Hay mamapingit emen Iagari; Hay botlay emen kawaii.

151. Patag-ay anan patag-ay ya pantomobo, Piro abe ampamonga.

152. Binaril koy miha; Nati ya Iowa.

153. Ayop ya mas maihay

Ya mata ha to-ol.

154. Hay yamo pisi;

Angkaiobtan pa ti bakil.

155. Anyay angkabiyay di ha babon Iota Ya hay tiya_n ay mahawang o andongket?

135 Bange boy keren; 136 Pako; 137 Otan; 138

Tandang; 139-142 Kotoh

169

156. Habayti ya oyap ko ay hay ganda;

Anyay bagay bayri ha mondo

Ya hay tiyan ay emen brilyanti?

157. Alwan ikan, alwan pato;

Ampagtonoy no labay na .

158. Ma-in olo, ayin habot ;.

Ma-in tiyan, 'ayin pohel.

159. Alwan komi, alwan itik;

Ampakapatnoy no labay.

160. Alwan pari, alwan ari;

Alwan opisyal ha gobirno;

Anta anhakbaten nin malake ya tawo?

161. Makhit ha pinakamakhit;

Matam-ih ha pinakamatam-ih;

Angkagamit et kalak- an.

143-144 Aya; 145 Mangitit ya aya; 146 Kaging; 147

Katiteb; 148 Lawin; 149 Manokmanok

170

162. Ampagtago,

Piro an-ipatanda nay ngalan na.

163. Hin mayamo, sabmarino;

Hin hinomlay, ayroplano.

164. Napakarani maski ahe an-ingaten;

Ampan- engel maski ayin kan ginawa kona.

165. Ha tag-ay, ayroplano;

Ha aypa, sabmarino.

166. Malhay ana hi kompari;

Ahe et tanda maglinis nawini.

167. Mato- ayna hi Papo;

Ahe et naliyo.

150 Alokapi; 151 Hongay; 152 Naboktot ya oyha; 153

Daranon; 154 Bowati; 155 Kaliteptep

171

168. Inaristo nin ayin bara-nan; Intake! ta anlabiyen; Inalihan ya ahawa boy anak Emen mati.

169. Hatoy nakapati ay inalaga-an; Hatoy napati ay inhang- at.

170. Ampireng yan ampanganti

Ha po- on na biha mangan.

171. Hay pagkagandan bali, Piro hay lingling ay pono- pono lobot.

172. Mayamo et hi Nini; Maronong anan manayi.

173. ln-anak ako ha dagat; Alwan manokmanok o ·kona; No alihen ya laman ko Ay mapagdagaw mo ko.

156 Kaliteptep; 157-159 Pahinga; 160 Doron; 161 Panilan, polot, boy talo

172

174. Mimihay bangka,

Piro rna lake ya ampanagwan.

175. Ginto ya pinotot pilak;

Pilak ya pinotot katat.

176. Bali ni Nana Holi;

Hay tarek ay bali- bali; Hay bobong ay kawali.

177. rvia- aypa ya no ampireng;

Matag- ay no ampikno.

178. Ma-in akon alaga ya ayop; Mas malhay ya mata na Kisa ha to-ol na.

179. Batoy ingat mo; Batoy ingat ko.

162 Tok o; 163-164 Ilek; 165 Ilek boy katiteb; 166

Damowag; 167 Posa

173

180. Agko et kapagkarsonsilyo;

An tinay maninino.

181. Hi komari kon !bing,

Ampangan ayin ngipen.

182. Ampowako, piro ampagmartsa;

Balang korang, ampamilang.

183. Hay angka- on a ay ayop;

Hay anhomono ay kayo;

Hay angkahoyot ay tawo.

184. Ayop ya olo;

Kayo ya nawini;

Ta wo ya ikoy.

185. Ampanige ya bangka;

Hay piloto ay amp ira.

168 Ihahabong ya manok; 169 Tandang ya

impakihabong; 170 Lango; 171 Balin gigang; 172

Gigang; 173 Kabibi o seashells

174

186. Ampowako ya bangka;

Hay piloto ay naka- ira.

187. No marayo ay babayi;

No marani ay lalaki.

188. Malake boy makodpaw;

Mimiha ya namalsa.

189. Nako kori; nako yaro;

Honohono ya ha dati.

190. Pan a ni A dan;

Ahe mabilangbilang.

191. Hin nog- alih, anlompad;

Hin lomateng, ampandakap.

192. Habot ni Adan;

Ahe nin mabilang.

174 Gay a man; 175 Okoy; 176 Ayama o alokapi; 177 Aho;

178 Andirit; 179 Batobato

175

193. Anlornpad, ayin pakpak;

Ampowako, a yin bitih;

Mangi tit ern en tin ta ; Mapoti ernen papil.

194. An tina, an tina;

Piro ha bawbolong bongat rnakit.

195. No patoken ay angkapipaka ha Iowa,

Piro ahe arnpagkarna-1n hira.

196. Allo- allon angkakit,

Piro ahe rna- oligtanan. ·

197. No rnalale ay mababo;

No rnababo ay rnalale.

198. Anyay rnangyari do ha bato

Ya itapon ha lanorn?

180 Baboy; 181 Manok; 182 Arnpananern rna -ih;

183-184 Mangararo; 185 Kahon ya ma-in nati

176

199. No nabaha ay antomya;

No naklang ay ampomita.

200 . Hay lobay ni Dabid

Ay intapon ha .malhay ya bakil.

201. Alwan ayop , alwan tawo;

Ayin golong, ampowayo ..

202. Mihay batalyon ya hondalo;

Mimiha ya kabo.

203. Pantan mo kon

Mihay dingan y a Iota ;

Ma-in amo ya . angin,

Boy rna- in amo ya amey.

204. Mimihay plato ya angkakit mo

Maski ayri ka mako.

186 Kahon ya ma-in nati; 187 Pari; 188 Tawtawo boy

Diyos; 189 Anino; 190-192 Oran

177

205. Hay bali ko ha Pandakan,

Malapad ya arapan.

206. Mas matibay ya da-an

Kisa ha bayombayo.

207. Koroh ya ahe rna- olbot;

Bot- o ya ahe maronot.

208. No yabi, kadagatan;

No allo, kabatowan.

209. Ma-in loway bola,

Ampi-abot anggan langit.

210. Ma-in mihay ongot,

Bale ta pitoy lobot.

193 Leem; 194 Angin; 195 Lanom; 196 Langit;

197 Libon; 198 Mabaha

178

211. Laman ha kagmang;

Bot- o ha kapaka;

Mahampat ya tambal;

Lalo- lalo ha rna gate.

212 . Amp a- ihilong

Piro pirmin angkabaha.

213. Ampikante hilaynan ampikante,

Piro ahe angkalenge ya tonoy.

214. Mihay bayaba, rna- in pi toy lobot.

215. No maningla ka ay agmo makit

Bayti ya rna tag- ay ya bakilbakil.

216. Bali ni Kaka, ahe makit,

Maski pa tingla.

217. Ikon ko piro agko ma-ingat,

Ta kanayon ya tawoy mangingat.

199 Gabok; 200 Kabollalangaw; 201 Agoh nin lanom;

202 Bito-en boy bow an; 203 Panyo; 204 Bow an

179

218. Loway mipatel ya mikarani,

Piro ahe et napiki t.

219. Limay mipapatel,

Mani- iha nin hilid

220. Mara yo et ya sibat;

Ampingangaynay hogat.

221. Anya ha parti nin nawini ya ahe angkabaha?

222. Libon ya malah~;

Po no- pono nin patarem.

223. Habot kon habot;

Mapi- a bot ta rna pi- a bot.

224 . No ampinl, naka-ireng;

No naka- ireng, naka- ira.

205 Pantalan; 206 Pilapil; 207 Santa Cruz boy Botolan;

208 Inararo; 209 Mata ; 210 Olo

180

225. Ma-in a pat ya baboy ha koral; Tinomokpaw ya Iowa . Ongno man ya natila?

226. Ma-in akon tanda ya kayoy ma-in pi toy hanga . Balang mihay hanga ay rna- in lowampo boy

apat ya bolong. Hay bawbolong ay poti boy mangitit.

227. Antina ya mipatel; Ampilomba nin moli.

211 Kokoh; 212 Dila; 213 Kindat; 214 Lopa; 215-216

Waweng; 217 Sarilin ngalan

181

218 Tolih; 219 Gawgalamay garnet; 220 Bebey mn

ta wo: 221 Etek; 222 Bebey; 223 Kirep; 224 Dawokap

bitih

182

225 Apat; 226 Mihay Dominggo <a week); 227 Bitih nin

tawo no ampoli

183

F .E.B.C . Printing Press, Manila, Philippines