AYDINLATMA TÜRLERİ1

Aydınlatma Türleri

Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri

• Doğal Aydınlatma

• Suni Aydınlatma

Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri

• İç Aydınlatma

• Dış Aydınlatma

Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri

• Fizyolojik Aydınlatma

• Dekoratif Aydınlatma

• Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma

• Dikkati Çeken Aydınlatma

2

Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri

Doğal Aydınlatma

Doğal aydınlatmanın kaynağı Güneş’tir.

Doğal ışıktan doğru ve ekonomik olarak

yararlanılması için;

• Pencere ve ışık rafları

• Işık tüpleri (fenerleri)

• Binaların güneş ışığına göre doğru yönde ve

biçimde yerleştirilmesi

• Doğal ışığın yapay ışıkla birlikte kullanılması

doğal aydınlatmanın konularına girer.

3

Hava DurumuAydınlık

Düzeyi

Yaz aylarında güneşte (saat 12) 100.000lüks

Yaz aylarında bulutlu havada (saat 12)1 18.000lüks

Yaz aylarında oda pencere önünde (saat 12) 2.500lüks

Yaz aylarında odada içerilerde (saat 12) 300lüks

Dolunaylı gecede 0,25lüks

Berrak yeni doğmuş ayda 0,01lüks

4

Doğal Aydınlatma (Gün Işığı Uygulamaları)

• Gün ışığı; pencere, tavan penceresi, güneş tüpleri

ve ışık rafları (Architectural light shelf) kullanarak

gündüzleri binalar (pasif günışığı aydınlatma) için

ana ışık kaynağı olarak kullanılır.

Işık rafları

5

• Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri

olan yapay ışık kaynaklarının yerine gün ışığının

kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir.

6

Işık tüpü

uygulamaları

http://webtv.hurriyet.com.tr/2/19608/0/1/camasir-suyu-ile-isik-urettiler.aspx

Hamam Aydınlatması

Cami Aydınlatması

7

8

Copper Box, mekandaki enerji

kullanımını azaltmak için ışık tüpleri

kullanır.

Çatı ışıklığı

Çatı penceresi

Panteon, Roma

9

Çatı ışıklığı

Çatı penceresi

Suni Aydınlatma

Suni (yapay) aydınlatma bugün hemen hemen

yalnız elektrikli ışık kaynakları ile sağlanır.

Suni Aydınlatma

• Suni ışığın üretimi,

• Kullanımı ve dağıtımı,

• Ekonomisi ve ölçülmesi,

• Aydınlatma tesislerinin tasarımı

• Işığın insan bünyesindeki etkilerini

suni aydınlatmanın temel konuların oluşturur.

10

Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri

İç Aydınlatma

Kapalı yerlerin aydınlatılması

Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve

benzeri yerlerin aydınlatılması

Bu aydınlatma türünde, armatür tipine ve

yerleştirilmesine bağlı olarak, çalışma düzlemine

direkt olarak ulaşan ışığa ilaveten tavan ve

duvarlardan yansıma yolu ile de erişebilir.

Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Işığın %60'dan

fazlası çalışma düzlemine doğrudan ulaşır.

Endirek (Dolaylı) Aydınlatma: Işığın %60'dan

fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır.

Karma Aydınlatma: Işığın %40 ile %60 arası

fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır.

11

12İç Aydınlatma

Örnekleri

Dış Aydınlatma

Açık yerlerin aydınlatılmasıdır.

Yol, meydan, park, spor sahaları, rıhtım ve

benzeri yerlerin aydınlatılması

Ender örnekler dışında, ışık aydınlatılacak

yüzeye direkt gelir. Son yıllarda armatür üzerine bir

yansıtıcı yerleştirilerek endirekt aydınlatma

uygulamaları yapılmıştır ancak bakım, işletme ve

ekonomik sebeplerden dolayı yaygınlaşmamıştır.

13

14Dış Aydınlatma Örnekleri

Aydınlatma Çeşitleri

Genel Aydınlatma (Ambient or general lighting):

Binaların baştan başa ışıklandırılmasıdır. Çevre aydınlatma

olarak bilinen genel aydınlatma konforlu derecede bir parlaklık

yayar. Bireyin görme kapasitesini yüksek tutar ve güvenli bir

şekilde yürüyebilmesini sağlar. Bu avize duvar veya tavan

armatürleri, gömme veya ray sistemli aydınlatma ve bahçenize

yerleştireceğiniz fenerle tamamlanabilir.

15

16

Görev Aydınlatma (Task lighting): Okuma dikiş,

yemek yapma, ev ödevi, hobiler, oyunlar ajandanızın kontrolü

gibi spesifik görevleri gerçekleştirmede yardımcı olur. Bunu

gömme ve ray sistemi sarkıt aydınlatma ve taşınabilir

ampullerle sağlayabiliriz. Görev aydınlatma göz kamaştırıcı

olmaktan ve gölgelerden kaçınmalı ve göz yorgunluğunu

önleyecek kadar parlak olmalıdır.

Vurgu Aydınlatma (Accent light): Dekorasyon

şemasının bir parçası olan vurgu aydınlatma resimlere,

büstlere, bitkilere ve buna benzer diğer uygun estetik

dekorlara aydınlatma sağlar. Bu sisteme, duvarınızın

dokusuna kumaşına veya dış mekan mimarisine dikkat

çekmek için yer verilir. Vurgu aydınlatma, odaklama

noktasında, etrafındaki genel aydınlatmanın üç katı kadar bir

ışığa ihtiyaç duvar. Bu tür bir aydınlatma ray sistemleri,

gömme veya duvar aplikleri tarafından uygulanır.

17

18

Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri

Fizyolojik Aydınlatma

Ana amaç, cisimlerin şekil, renk, ayrıntılarıyla

olduğu gibi, rahat ve hızla görülmesidir; estetik

duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulması

hedeflenmez. Ayrıca aydınlatma tesisinin ekonomik

olması da çok önemlidir. Metal işleme atölyesi, depo,

otoyol, tünel aydınlatması bu türün örneklerindendir.

19

Dekoratif (Süsleyici) Aydınlatma

Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla

olduğu gibi göstermek değil, daha çok estetik etkiler

ve sıcak bir atmosfer oluşturmaktır. Gece kulübü

aydınlatması bu grubun en iyi örneğidir.

20

Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma

Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla

rahat ve hızla görülmesi olduğu gibi, estetik

duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer

oluşturulmasıdır. Aydınlatma tesisinin ekonomikliği

ikinci plandadır. Bu tür aydınlatmada düzgünlük

ihmal edilir, ihtiyaç olunan kısımlarda daha yüksek

aydınlık seviyesi sağlanır. Ev, otel, lokanta, bahçe-

park aydınlatması bu sınıfın örneklerindendir.

21

Dikkati Çeken Aydınlatma

Amaç, dikkati çekmektir. Bunun için yüksek

parıltılar, renkli ışıklar, değişken ışıklı şekiller ve/veya

yanıp sönen düzenler kullanılır. Bu arada estetik ve

dekoratif elemanlardan da geniş ölçüde yararlanılır.

Reklam panoları bu gruptandır.

22

Aydınlatma Çeşitleri

Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri;

dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı, yarı dolaysız ve

karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. “Işık

yeğinliği dağılımı, yayımlanan ışık akısının sınırsız

varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan

ışıklıkların oranı

• Direk (Dolaysız) aydınlatmada %90-100,

• Yarı Direk (Yarı dolaysız) aydınlatmada %60-90,

• Yarı Endirekt (Yarı dolaylı) aydınlatmada %10-40,

• Endirekt (Dolaysız) aydınlatmada %0-10

• Homojen (karma) aydınlatmada bu oran %40-6023

24

Aydınlatma TürüIşık Akısı Dağılım Oranı (%)

Direk Endirekt

Direk 90-100 0-10

Yarı Direk 60-90 10-40

Serbest (Karma) 40-60 40-60

Yarı Endirek 10-40 60-90

Endirek 0-10 90-100

25

26Işık dağılımının metotları

Direk Endirek Yarı Direk Yarı Endirek Dağıtılmış

Direk Endirek Direk - Endirek Dağıtılmış

27

Direk (Dolaysız) Aydınlatma:

Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını

doğrudan çalışma düzlemine yollanır.

Özellikleri: Direk aydınlatmada, yüzey faktörünün

etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu şekilde olması nedeniyle

verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye doğrudan

gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu ve oda içerisindeki

aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Kullanılan aydınlatma aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi

ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir.

Uygulama Şekli: Direk aydınlatmada ışık kaynakları

belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu oda mimarisine

ve ışık dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir.

Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı

özelliği vardır.

Kullanım Yerleri: Direk aydınlatma özellikle koyu

renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip

hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir.

28

Işık akısının tamamına yakını

doğrudan çalışma düzlemine yollanır

Yarı Direk (Yarı Dolaysız) Aydınlatma:

Tanımı: Kaynaktan çıkan ışığın bir kısmı (%10-%40)

yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Bu sistem

sonucunda direk aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık

bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık

akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma

düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri

de yumuşatılır.

29

Işığın bir kısmı (%10-%40) yüzeylerden

yansıyarak çalışma düzlemine gelir

Endirek (Dolaylı) Aydınlatma

Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına

yakınının (%90-%100) dolaylı olarak aydınlatma düzlemine

ulaştığı aydınlatma modelidir.

Özellikleri: Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok

noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel konfor ölçütlerini

olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok

denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti

dağılımı homojendir. Kaynaktan ışığın doğrudan yüzeye

gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır.

Uygulama Şekli: Dolaylı aydınlatma yapılan

mekânlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan

yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının

yüksek olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde

oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını

engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla

yapılmalıdır.30

31

Işık akısının tamamına

yakınının (%90-%100) dolaylı

olarak aydınlatma düzlemine

yollanır.

Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma

Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir

kısmının (%60-%90) endirekt olarak çalışma düzlemine

ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirekt aydınlatma olarak

tanımlanır.

32

Işık akısının büyük bir kısmının

(%60-%90) endirekt olarak

çalışma düzlemine ulaşır.

Karma (Yayınık - Dağıtılmış) Aydınlatma

Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit

oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma düzlemine

ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak

tanımlanır.

Özellikleri: Yayınık aydınlatmada ışık kaynakları çıplak

veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır.

Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer

aydınlatma modellerine oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem

verim düşümünün etkisini azaltmak için aygıtların bakım ve

temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır.

Kullanım Şekli: Yayınık aydınlatma, gölge

oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde

edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih

edilir.

33

34

Işık akısının hemen hemen eşit

oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak

çalışma düzlemine ulaşır.

35

Aydınlatma

TürüÖzellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler

Direk

Işık akısının tamamına yakını doğrudan

çalışma düzlemine yollanır.

Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür.

Verim oldukça yüksektir.

Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle

gölgelenme sorunu

Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda

farklılıklar

Özellikle koyu renkli

yüzeylerin kullanıldığı veya

yüksek tavan boyuna sahip

hacimlerde Fabrika, Atölye

gibi tavanları yansıtmayan,

duvarları az yansıtan yerler.

Endüstriyel Flüoresan,

Yüksek Tavan

Armatürleri, Spot

Armatürler

Yarı Direk

Direk aydınlatma modeline göre daha

yayınık bir aydınlatma.

Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının

yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine

ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı

etkileri de yumuşatılır.

Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir.

Tavanı az orta yansıtan

yerler

Altı açık, yansıtıcı

geçirici

malzemelerden

yapılmış armatürler

Hol avizeleri

Serbest

(Karma)

Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır. Kamaşma

tehlikesi çok azdır.

Tavan ve duvarın

yansıtması en az orta olan

yerler, Konutlar

Tijli Armatürler, Opal

camlı glop armatürler

Yarı Endirek

Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden

yapılmış armatürler

Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi

yoktur.

Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve

temizlik gerektirir.

Tavan yansıtması orta - iyi

ve duvar yansıtması en az

orta olan yerler

Avizeler

EndirekGölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi

yok

Tavan yansıtması iyi olan

yerler

Işığı yukarıya

yönlendiren, yansıtan

malzemelerden

yapılmış armatürler

36

KAYNAKLAR

• Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi

• Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları,

Birsen Yayınevi

• Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları

• www.wikipedia.org

• www.emo.org

• İlgili Şartname ve Yönetmelikler