az arany pereczek - dugonics andrás - xviii. századi magyar irodalom

7/23/2019 Az Arany Pereczek - Dugonics András - XVIII. századi magyar irodalom

http://slidepdf.com/reader/full/az-arany-pereczek-dugonics-andras-xviii-szazadi-magyar-irodalom 1/379

Az arany

pereczek

András Dugonics



igitized y

oogk



R É G I M A G Y A R K Ö N Y V T Á R

S Z E R K E S Z T I

H E I N R I C H

G Ü S Z T Á V .

8

D U G O N I C S A N D R Á S

AZ

A R A N Y P E R E C Z E K

H A R M A D I K K I A D Á S

M A G Y A R Á Z A T O K K A L

É S

S Z Ó T Á R R A L K I A D T A

B ELLA A G H A LA D Á R .

1898.

Digitized by



0

/f I (SI

FRANKLIN TÁRS ULAT NYOMD ÁJA.

igitized

by

Googk



m

C D

CD

<^ B E V E Z E T É S .

D u g o n i c s « A z A r a n y P e r e c z e k » c z í m ű r e g é n y e 1 7 9 0 - b e n

j e l e n t m e g e l ő s z ö r , * m á s o d i k k i a d á s t i s é r t , m é g s z e r z ő j e

é l e t é b e n , 1 8 0 0 - b a n .

M e g j e l e n é s é n e k i d e j é b e n k e d v e s o l v a s m á n y a v o l t a

m a g y a r k ö z ö n s é g n e k , a m e l y , h a e l m u l a t o t t r a j t a , o k u l t é s

h a z a f i a s l e l k e s e d é s t m e r í t e t t b e l ő l e , n e m g o n d o l t v e l e ,

v á j j o n m e g f e l e l - e k e d v e l t r e g é n y e a z a e s th e t ik a m i n d e n

k ö v e t e l m é n y é n e k é s e r e d e t i -e v a g y n e m .

H o g y D u g o n i c s m ű v e i n e k s z á m o s fo g y a t k o z á s a v a n , a z t

n e m t a g a d h a t n i ; d e s e m m i e s e t r e s e m s z a b a d m ű v e i t a

m a i m ű b í r á l a t s z i g o r ú s á g á v a l v i z s g á l n u n k . B i z o n y á r a « A z

A r a n y P e r e c z e k » i s o l y m ű , a m e l y n e k m e g v a n n a k h i b á i .

E z e k n e k f ő o k a m i n d e n e s e t r e a z , h o g y í r ó j u k , é l e t é n e k

k ö r ü l m é n y e i n é l f o g v a , n e m i s m e r h e t t e e l é g g é a z é l e t e t ;

l e g i n k á b b e z é r t v é t g y a k o r t a a v a l ó s z í n ű s é g e l l e n , é s e z é r t

n i n c s e n e k a j e l l e m e k e lé g g é m e g o k o l v a s e l é g g é e l e v e n n é

a l a k ít v a . í g y — e g y e b e k k ö z t — n e m v a l ó s z í n ű J u l i á n a e g é s z

m a g a v i s e l e t e , d e k i v á l t m e g j e l e n é s e a f e j e d e l m i u d v a r

b a n ; a f e j e d e l e m é s a n n a k t e s t v é r e , G y á r f á s , k ö z ö t t v a l ó

v i s z o n y ; a t i t k o s n a k t e l je s t é t l e n s é g e , m i k o r v e s z e d e l e m

* T el jes cz írne: «Az arany pereczek. Szo mo rú történet öt

szakaszokban. í r ta D ug on ics A ndr ás , királyi oktató . ^Pozsonyban

és Pesten, Füskút i Landerer Mihály köl t ségével és betőive l . 1790.» ,

Digitized by

1*



BEVEZETÉS.

k e z d i f e n y e g e t n i , é s h o g y J u l i á n á t a f é r f i r u h á b a n m é g

t u l a j d o n a n y j a s e m i s m e r i f e l . A m ű j e l l e m e i k ö z ü l m é g

l e g i n k á b b a z a l s ó n é p o s z t á l y h o z t a r t o z ó a l a k o k m o n d h a

t ó k s i k e r ü l t e k n e k .

D u g o n i c s s z e l í d é s e m b e r s é g e s l e l k ű , t a n u l t s á g a s e m

c s e k é l y , é s t ö r e k s z i k i s t i s z t á n é s s z é p e n í r n i : m i n d a z á l

t a l , m e r t — é l e t é n e k k ö r ü l m é n y e i n é l f o g v a — n i n c s i g a z i

t i s z t u l t í z l é s e , e l é g g y a k r a n n y e r s é s í z l é s t e l e n k i f e j e z é

s e k k e l i s é l . E g y é b m ű v e i b e n c sa k ú g y , m i n t « A z A r a n y

P e r e c z e k » - b e n o l y k i r í v ó í z l é s t e l e n s é g e k f o r d u l n a k e l ő ,

h o g y a z o k o n b i z o n y á r a m e g ü t k ö z ö t t a r é g i o l v a s ó i s , h a

m ű v e l t l e l k ű v o l t .

Á m b á r k e r ü l i a z i d e g e n s z ó k a t , m é g i s a m a g y a r o s e r e

d e t i s é g e l l e n e l é g g y a k o r t a v é t ; a s z á m o s l a t i n o s s á g m e l

l e t t m á r n é m e t e s s é g e k r e i s a k a d h a t n i m e g l e h e t ő s n a g y

s z á m m a l n y e l v é b e n .

M i n d a z á l t a l i g e n s o k v a n s t í l u s á b a n a b b ó l a s a j á t s á

g o s m a g y a r o s s á g b ó l , a m e l y m a m á r c s u p á n r é g i í r ó in k

m u n k á i b a n t a l á l h a t ó ; a z é r t m ű v e i b ő l e t e k i n t e t b e n s o k a t

t a n u l h a t n i .

V a l a m i n t « B á t o r i M á r i a » , « K ú n L á s z l ó » s « T o l d i

M i k l ó s » c z í m ű m ű v e i , * a m i n t a z t H e i n r i c h G u s z t á v

k i m u t a t t a , n é m e t m ű v e k n e k n y o m á n k é s z ü l t e k : ú g y b iz

t o s r a v e h e t ő , h o g y « A z A r a n y P e r e c z e k » i s v a l a m i i d e g e n ,

é s p e d i g a l k a l m a s i n t s z i n t é n n é m e t m ű n e k s z a b a d f or

d í t á s a v a g y á t d o l g o z á s a . A r r a v a l l t a r t a l m a s n y e l v e e g y

a r á n t . B i z o n y á r a , h a n e m n é m e t m ű n y o m á n í rt a v o l n a

« A z A r a n y P e r e c z e k » - e t , n e m fo r d u l n a e l ő s t í l u s á b a n

a n n y i n é m e t e r e d e t ű k i f e j e z é s é s s z ó f ű z é s .

M e g k e l l e m l í t e n ü n k , h o g y j e l e n m ű v é t a z 1 7 9 0 - i k i

* Megje lentek, H einrich Gusztáv beve zetése ive l , az Olcsó

Könyvt ár - han .



BEVEZETÉS.

e l s ő s e r e d e t i k i a d á s s z e r i n t r e n d e z t ü k s a j t ó a l á , é s

h o g y — a « R é g i M a g y a r K ö n y v t á r * r e n d e l t e t é s e é s e l v e i

é r t e l m é b e n — e g é s z e n h í v e n a d j u k a z e r e d e t i s z ö v e g e t .

A s a j t ó h i b á k a t a m á s o d i k k i a d á s s z e r i n t i g a z í t o t t u k m e g .

D u g o n i c s h e l y e s í r á s a á l t a l á b a n n e m k ü l ö n b ö z i k m á s ,

v e l e e g y k o r ú m a g y a r í r ó k é t ó l , l e g f ö l je b b a n n y i b a n , h o g y

a z a l s ó - t i s z a i n y e l v j á r á s t t ü k r ö z i n é h o l v i s s z a .

A z a z i d ő , a m i k o r D u g o n i c s é l t , n i n c s u g y a n o l y a n y -

n y i r a t á v o l t ő l ü n k , h o g y e g y á l t a l á b a n m e g n e é r t h e t n ő k

s z a v a i t ; d e o l y a n n y i r a k ö z e l s i n c s h o z z á n k , h o g y m a g y a

r á z a t o k n é l k ü l i s k ö n n y e n m e g l e h e s s e n é r te n i v a l a m e n n y i

s z a v á t é s k i f e j e z é s é t . E z é r t m e g m a g y a r á z t u k r é s z i n t a

l a p n a k a l j á n , r é s z i n t a j e l e n m ű h ö z k a p c s o l t Szótár-b n

v a l a m e n n y i m a n a p m á r s z o k a t l a n , v a g y b á r m e l y m á s o k

n á l f o g v a m a g y a r á z a t o t k í v á n ó s z a v á t é s k i f e j e z é s é t .

A k i k e l l ő k é p e n m e g a k a r ja i s m e r n i D u g o n i c s s z e m é

l y é t é s i r o d a l m i j e l e n t ő s é g é t , a n n a k , t e r m é s z e t e s e n , n e m

c s u p á n j e l e n m ű v é t k e l l t e k i n t e n i e , h a n e m f e l k e l l k e r e s

n i e e g y é b m ű v e i t é s a r ó l u k s z ó l ó b í r á l a t o k a t é s é r t e k e z é

s e k e t i s . L e g b ő v e b b e n é s l e g l e l k e s e b b e n E n d r ő d i S á n d o r

í r t é l e t é r ő l é s m ű v e i r ő l ; h o g y m i l y p é l d á k u t á n d o l g o z o t t ,

a z t H e i n r i c h G u s z t á v m u t a t t a k i n a g y s z o r g a l o m m a l é s

n e m k e v e s e b b s i k e r r e l . L e g ú j a b b a n S z i n n y e i J ó z s e f í r ta

m e g n a g y p o n t o s s á g g a l é l e t r a j z á t ,

1

a m e l y b e n e g y s z e r

s m i n d v a l a m e n n y i m ű v e i s p o n t o s a n f e l v a n s o r o l v a s a

r ó l a s a m ű v e i r ő l s z ó l ó i r o d a l o m i s l e l k i i s m e r e t e s e n h o z z á

v a n k a p c s o l v a . E b b e n a z o n b a n n i n c s m e g e m l í t v e n é m e l y

n e v e z e t e s k o r t á r s á n a k r ó l a s z ó l ó n y i l a t k o z a t a ,

2

N a g y

S á n d o r « D u g o n i c s é s a z a l - t i s z a i n y e l v j á r á s * ) ,

3

S z ű c s

1

Magyar írók élete s mun kái, II . k . 11 14 — ál . lap.

2

Többek közt Kazinczy i s szol róla l eve le iben.

3

Nyelvőr,

II I . k. 250 — 3. 1,



0

B E V E Z E T É S .

F e r e n c z « D u g o n i c s m e n n y i s é g t a n i m ű s z a v a i »

1

c z í m ö

é r t e k e z é s e , B e ö t h y Z s o l t « A s z é p p r ó z a i e l b e s z é l é s a m .

i r o d a l o m b a n » c z í m ű m ű v e m á s o d i k k ö t e t é n e k n é h á n y

é s z r e v é t e l e D u g o n i c s í r ó i m ű k ö d é s é r ő l

2

é s B o d n á r Z s i g

m o n d b í r á l a t a D u g o n i c s r ó l é s m ű v e i r ő l ,

3

a m e l y , m á r

S z i n n y e i m ű v e u t á n , c s a k a z i m é n t j e l e n t m e g .

N e m l e h e t e t t c z é l u n k e z ú t t a l s e m « A z A r a n y P e r e -

e z e k

»

c z í m ű m ű v é r ő l , s e m e g y é b m ű v e i r ő l a e st h et ik a i

f e j

t e g e t é s t í r n i ; d e f e l k e l l e m l í t e n ü n k , h o g y h a t a l á n k e v e

s e b b t e h e t s é g g e l , t a n u l t s á g g a l é s í z l é s s e l b í r i s n a g y k o r

t á r s a i n á l , d e f á r a d h a t a t l a n m u n k á s s á g a a n e m z e t i n y e l v

f e j l e s z té s e s t e r j e s z t é s e é r d e k é b e n n e m k i s e b b a z ö v é k é n é l ,

í r t r e g é n y t , s z í n m ű v e t , t ö r t é n e l m e t , i s k o l a k ö n y v e t ,

g y ű j

t ö t t k ö z m o n d á s o k a t , — m i n d e z t a z z a l a h a z a f i a s s z á n d é k

k a l , h o g y ő i s s e g í t s e n f ö l é b r e s z t e n i a n e m z e t i ö n t u d a t o t .

0 i s a r r a a h e l y r e v a l ó , a m e l y r e B e s s e n y e i , B á r ó c z i ,

Á n y o s , B a r ó t i - S z a b ó , K é v a i , V i r á g , K a z i n c z y é s m á s n a g y

k o r t á r s a i . C s a k é p o l y t i s z t e l e t i l l e t i , m i n t a z o k a t .

H a v a l a m e l y í r ó m ű v e i a m a g u k i d e j é b e n á l t a l á n o s

t e t s z é s t n y e r n e k é s h a t á s u k n a g y : a k k o r m e g é r d e m l i k

a k é s ő b b i k o r o k figyelm ét i s ; m e r t , h a t a r t a l m u k r a s

n y e l v ö k r e n é z v e n e m ö r ö k b e c s ű r e m e k e k i s , i r o d a l o m -

é s m ű v e l t s é g t ö r t ó n e t i t e k i n t e t b e n b i z o n y á r a n e v e z e t e s e k .

D u g o n i c s n a k m ű v e i i l y e n e k , é s ír ó j u k r ó l b í z v á s t e l

m o n d h a t n i S c h i l l e r s z é p s z a v a i t : A k i k o r a l e g j o b b j a i t

k i e l é g í t e t t e , m i n d e n k o r n a k é l t .

B.

A.

1

Mű egyetemi Lapok, 1877 . évf. szep t. füz.

- V. ö. a 74., 86., 133., 134., 184., 193. és 357. lap.

a

.4

magy. irod. története,

II I . k . 95— 106. lap.



A Z A E A N Y

P E R E C Z E K .

S Z O M O K U T Ö R T É N E T

ÖT SZAKASZOKBAN.

I R T A

D U G O N I C S

A N D R Á S

KIRÁLYI OKTATÓ.

POSONYBAN

és

PESTEN,

F Ü S K Ú T I L A N D E B E R MI HÁ LY "

költségével

és

betűivel,

1790.

igitized

by



igitized y

oogk



N E M Z E T E M !

E t e l k á m a t a z O r s z á g j ó n e v é n v e t t e : m i v e l a n n a k s z á

m o s P é l d á n n y a i t , e g y e s z t e n d ő a l a tt , ú g y e l - k a p k o d t a :

h o g y a z t ú j r a a ' S a j t ó a l á t e n n e m , é s , n e m s o k i d ő m ú l v a ,

s z e b b , é s v á l o g a t t a b b s z í n b e n e l ő - a d n o m k e l l e t i k .

1

É p p e n n e m k é t e l k e d e m b e n n e : h o g y e z e n , a r a n y P e r e -

c z e i m e t - i s h a s o n l ó i n d u l a t t a l f o g a d g y á k a z i g a z i H a z a - f i a k .

M i v e l n e m k ü l ö m b e n , e z e n m u n k á m b a n - i s , h o n n y a i t ö r

t é n e t e k v a n n a k . A z o k - i s n e m k ö z ö n s é g e s e k , h a n e m s z e

m e n s z e d e t t e k .

A m a z o n E t e l k á t , é s e m e z e n a r a n y P e r e c z e k e t , n a g y

k ü l ö m b s é g g e l í r t a m . A m a z t a z O r s z á g ' E l e i h e z , é s a ' t a n ú l t -

t a b b E l m é k h e z s z a b t a m . U g y a n a z é r t : o t t a n m i n d e n s z ó

t a l p r a e s i k , é s s o k a t j e l e n t , h a f e s z e g e t t e t i k . E z e n A r a n y

P e r e c z e k e t a' k ö z é p - r e n d e n - l é v ő M a g y a r a i n k n a k s z á

m o k r a

2

k é s z í t e t t e m . M i n d e n s z a v a k t u l a j d o n é r t e l m e k

b e n

3

v a n n a k .

I t t t e h á t s e m a ' g o n d o l a t o k o l l y m é l y e k , é s m é l t ó s á g o

s o k n e m le h e t t e n e k , s e m a ' t ö r t é n e t e k o l l y a t é n m ó d r a ki

v á l t t a k : h o g y a z o k k a l a ' H a z á n a k S o r s a ö s z v e - l e n n e - k a p -

1

Ama nevezetes műve 1788-ban je lent meg e lőször , 1701-ben

másodszor é s 1 805- ben harmadszor .

2

T. i . : számára.

3

T- i-1 ér t e l mökben y . é r t e l mükben .

Digitized by



10

AZ ARANY PERECZEK.

c s o l v a . K ö z é p ú t o n j á r o k , é s n e m m á r a z O r s z á g n a k ;

h a n e m e g y k ü l ö n ö s N e m e s h á z n a k Z u r - z a v a r j a i b a a v a t

k o z o m .

M a c s k á s i a k n a k v i s z o n t a g s á g o k a t * ( B a r t s a i Á k o s n a k ,

E r d é l y i F e j e d e l e m n e k , i d e j é b e n ) t e t t e m - k i a ' P r ó b a - k ő r e .

M a g a a ' T ö r t é n e t s z é p ; d e - h a k i a z t o l l y s z e m e k k e l l á t t y a ,

a ' - m i n t é n l á t o m , a ' k ö r n y ű l - á l l á s o k r a e l - k e s e r e d i k . M e g

é r d e m l i e z e n r é g i N e m e s H á z , h o g y a n n a k d i c s ő e m l é k e

z e t e U t ó i n k n á l - i s O s z l o p r a m e t t s z e t t e s s e n .

K i - t e t t z i k l e g - f ö - k é p p e n a ' M a g z a t o k ' s z e r e t e t e k é d e s

S z ü l ő i k h e z . I t t a ' s z ü l ö t t e k a z o n i p a r k o d n a k : h o g y A t t y o -

k a t a ' v e s z e d e l e m b ő l k i - r a g a d g y á k . S e m m i t e l - n e m - m u l a t -

n a k : h o g y e m e ' t á r g y o k a t e l - é r j é k . í g y a z I s t e n n e k G o n d -

v i s e l é s e - i s v é l e k m u n k á l k o d h a t o t t .

S z é p E r k ö l c s , a ' m o s t a n i i d ő k r e n é z v e , a ' fiú i s z e r e t e t ,

m a g y a r o s s a n n e v e l v e . E n n e k v a l ó s á g o s P é l d á j á t a* M a c s -

k á s i H á z b a n t a l á l t a m . T e h e t s é g e m s z e r é n t : n a p - f é n y r e - i s

h o z t a m . I g a z a k , N a g y l e l k ű e k , I s t e n - f é l ő k v o l t á n a k a

S z ü l ő k ; n e m - i s l e h e t e t t : h o g y k ü l ö m b * * e r k ö l c s ű M a g

z a t o k a t n e v e i l y e n e k , h a b á r n e - s z ű l y e n e k - i s .

A ' n a g y E r k ö l c s ö t n é h a a ' s z e r e n c s é t l e n s é g ű z ő b e

v e s z i ; d e e l - n e m - f o g h a t t y a . E z t m e r t e c s e l e k e d n i M a c s -

k á s i M i h á l l y a l - i s , k i e l s ő b e n T i s z t - t a r t ó j a v a l a a ' S z e r é m i

H e r c z e g s é g n e k , a z - u t á n K i n c s t a r t ó j a a z E r d é l y i F e j e d e

l e m s é g n e k . M i n d - a ' - k é t U r a s á g n á l e m b e r s é g e s M a g y a r

E m b e r M a c s k á s i d e H a z á j á b a n l e g - s z e r e n c s é t l e n e b b .

V e r m e t á s o t t n é k i e g y O r s z á g o s G a z - e m b e r , b e l e - i s

k e r í t e t t e ; d e e l - n e m - t e m e t h e t t e . I l l y e t é n c s a v a r g ó g o n o

s z o k e l l e n s o h a n e m v o l t e l e g e n d ő k é p p e n f e l - f e g y v e r e z v e

a ' M a g y a r . M e r t : m a g a i g a z s z i v ű , é s O r s z á g - ú t o n j á r ó

* T. i . : a M. v i szontagságai t .

** T. i . : más, azaz rosz.



AJÁNLÁS.

11

l é v é n , h a s o n l ó k é p p e n v é l e k e d e t t a ' K ü l s ő P r i b é k e k n e k

E r k ö l c s e i k r ő l - i s .

D e k i - v a n n a k i m m á r n y í l v a s z e m e i n k . N e m c s a k a '

JÓ T

i s m e r j ü k : h o g y a z t k ö v e s s ü k ; h a n e m a '

ROSZSZAT-ÍS

é s z r e - v e s z s z ü k : h o g y e l - ú t á l l y u k . A ' - m i p e d i g a ' M a g y a r

n a k s z e m e i t f e l -n y i t o t t a , n e m - e g y é b b : h a n e m a' m o s t a n -

e r ő t - v e t t o l v a s á s , é s N a p j a i n k b a n a ' k u r t a t a p a s z t a l á s .

1

V a j h a m i n d e n e k e t m a g y a r u l o l v a s h a t n a a ' M a g y a r .

A n y a i n y e l v e n b é - k ö s z ö n t t I g a z s á g o k h a m a r g y ö k e r e t

v e r h e t n e k a ' t e r m é k e n y M a g y a r s z í v b e n . V a j h a t a p a s z t a

l á s a i n k - i s m e s z s z e b b r e e l - t e r j e d h e t n é n e k . A ' t a p a s z t a l v a

t a n ú l t t I g a z s á g o k k o r á b b a n h o z z á k , t a r t ó s s a b b a n - i s m e g -

t a r t y á k a ' g y ü m ö l c s ö k e t .

I p a r k o d n a k M a g y a r - o r s z á g n a k m i n d e n R é s z e i n a '

M a g y a r H a z a - f i a k . N e m - s z á n n y á k k ö l t s é g e k e t ,

2

m i n d e n

h e z e l e g e n d ő é s z n é l k ü l n e m - s z ű k ö l k ö d v é n . T a p a s z t a l v a

m o n d o m : T a n í t v á n y i m k ö z ö t t a ' M a g y a r E l m é k k ü l ö n ö

s ö k . V a n É l e k ,

3

v a n F o k o k .

4

B e l e v á g h a t n a k a ' m é l y e n

t e r m e t t a r a n y S z i k l á k b a . F e l - i s - t ö r h e t i k a ' l e g - k e m é n y e b b

D i ó t . E ' m e l l e t t b á t ra k , é s m i n d e n h e z h o z z á - f o g h a t ó k .

I l l y e t é n t u l a j d o n s á g o k k a l f e l - é k ű l t t H a z a - f i á k b ó l m i t

n e m - i g é r h e t m a g á n a k e l ő r e a z o n U r a l k o d ó , k i - a z o n

v a g y o n : h o g y e m b e r e i t i s m e r j e .

L e s z n e k e z - u t á n - i s , a ' M a g y a r o k n á l T e l e k i e k , O r c z ia k ,

E á d a i a k , M o l n á r o k , M é s z á r o s o k , B á r ó c z i a k , B e s e n y e i e k ,

P é c z e l i e k , B a j n i s o k , R é v a i a k , K a z i n c z ik , H o r v á t o k , R á -

c z o k , S z a b ó k , S z i l á g y i a k , B a c s á n y i a k , M á t y ú s o k , é s t ö b b

i l l y e t é n m a g y a r s z í v ű F é r j - f i a k , k i k O r s z á g u n k a t a ' NYE L V -

1

T. i . : az , ho gy napjaink ban rövid idő alatt i s sokat tapasz

t a l h a t n i .

2

T. i . : köl t ségöket v . köl t ségüket .

3

T. i . : é lők, é lük, é lességük.

* T. i . : fokuk, hegyük.



AZ ARANY PERECZEK.

N E K , R U H Á N A K , T Ö R V É N Y N E K

fen-tartásával boldognak lát-

h a t t y á k , ' s - n a g y ö r ö m m e l l e - i s - i r h a t t y á k .

É n p e d i g , m i n e k - e l ö t t e h a m v a i m b é - e s s e n e k , c sa k

e'

k e t t ő r e k é r e m

a'

M a g y a r o k ' I s t e n é t : e n g e d g y e

azt

m e g

é r n e m

:

h o g y O r s z á g u n k a t r é g i v i r á g j á b a n l á t h a s s a m ;

a z - u t á n a z t - i s t a p a s z t a l h a s s a m : h o g y m i n d e n i k k e l

úgy

b á n t , v a l a m i n t

(az

O r s z á g n a k v a g y e l ő - m o z d í t á s á r a , v a g y

m é l t a t l a n n y a g g a t á s á r a n é z v e ) m e g - é r d e m l e t t é k . I r á m

B u d a m e l l e t t ,

a'

N y u l a k ' S z i g e t é b e n * 1 7 9 0 - b e n .

*

T. i.: a

inai Margi t - sz igeten.



E L S Ő S Z A K A S Z .

J U L I A N A

A' FE JE DE LMI UDVARBAN.

I .

A

F e j e d e l m i

Hír

adás.

II . A Parasz t ok ' Okoskodások .

I I I .

A

Parasztok' kénszer í t te -

t é sek .

I V . S che l m aj er ' gondo l kod ása i .

V . Gyár f ás

az

Erdőben .

VI .

Akós Gyárfással .

VII. Vernika Gyárfásnál .

V I I I . Jn l i ánának érkezése .

IX. Ákosnak í té le te .

X. Gyárfásnak Öröme.

E L S Ő R É S Z .

A ' F E J E D E L M I

H I R - A D Á S .

S o k g y ü l e v é s z e m b e r e k s z á j - t á t v a á l l o t t a n a k

a'

KOLOS-VÁRI

P i a c z o n .

— Ugy

t e t t s z e t t : m i n t - h a

a'

T r o m b i t á n a k é l ő b b e n i

h a r s o g á s a c s ő d í t e t t e - v ó l n a - ö s z v e Ő k e t : h o g y a z o n h í r t h a l l y á k ,

m e l l y é t az a k k o r o n U r a l k o d ó F e j e d e l e m AKÓS m i n d - n y á j o k n a k

t u d t o k r a a d n i a k a r a .

Ot t á l l o t t ,

és

s z e r t e - s z é l i v e l n é z e t t

a'

F e j e d e l e m n e k T i t k o s s á

^CHELMAJER Ruprecht. T e r m e t é r e n é z v e , m a g o s s z á l:

de

v é k o n y .

F e j e m á k - s z e m n y i :

de

o r r a k i - d u n d o r o d o t t .

Ugy

k i - t e t ts z e t t

a'

G y ü l e v é s z e k k ö z ü l , m i n d S z a m á r

a'

n y á j - j u h o k k ö z ü l .

— Er

k ö l c s é r e n é z v e , o l l y a s

: kit a'

g o n d o s t e r m é s z e t M a g l ó - n a k r e n

d e l t ;

a' vak

S z e r e n c s e S z e m é l y n e k a l k o to t t.

—

R u h á j a f e k e

t é r e k é s z ü l t .

De nem,

m i n t h a t e m é r d e k G o n o s z s á g a i t g y á

s z o l n á : h a n e m i n k á b b m i n d e n k o r f é n y r e- t ö r ek e d ő e r k ö lc s e it

Digitized

by



AZ ARANY PERE CZEK .

a n n á l i n k á b b k i - t e r í t h e t n é . V a g y c s a k e z e n o k b ó l g o n o s z , h o g y

j ó t e t t e i s z e m r e v á g y ó d t a n a k . — K e b e l é b ő l e g y r o t t P a p i r o s

t o l a t t a t o t t k i - f e l é . E b b e n a z o n s i r a l m a s d o l g o k f o g l a l t a t t a n a k ,

m e l l y e k e t ( c s u p á n m a g á n a k a ' T i t k o s n a k k o h o l á s a , m a g á n a k

e d z é s e s z e r é n t ) a ' F e j e d e l e m k i - h í r d e t t e t n i a k a r a .

J e l e n v o l t á n a k a ' t ö b b i e k k ö z ö t t k é t P a r a s z t o k - i s : DONGÓ,

é s KÁKA. E z e k n e k c s e n d e s s é g e s L a k - h e l y e k PAP-FALVA v a l a , n e m

m e s z s z e K o l o s - v á r t ó l . E s u g y a n DONGÓ, BÍRÁJA v a l a e z e n e s z t e n

d ő b e n a ' f a l u n a k . KÁKA p e d i g , T i z e d e s n e k s z o l g á l a t t y á t v i s e l t e

n a g y s z o r g a l o m m a l . M i n d - a ' - k é t P a r a s z t e g y e n e s s z í v ű , é s j ó

l e l k ű M a g y a r . A ' K a p á t K a p á n a k : a z Á s ó t Á s ó n a k m o n d o t t á k

m i n d e n k o r , é s m i n d e n e k * e l ő t t . A ' v á r o s i m e g - v i l á g o s o d á s

n e m - t ű n h e t e t t s z e m e k b e . F a l u s i e r k ö l c s m e l l e t t m i n d e n l é le k -

f u rd a l ás n é l k ü l m i n d - e d d i g m e g m a r a d t á n a k . — A ' P i a c z o n

h a r m a d s z o r h a r s o g v á n a ' T r o m b i t á k , m e g - c s ó v á l t a f e j é t a ' T i t

kos. T ö b b e k e t k é v á n t v o l n a H í r l e l é s é n e k h a l l a t t á r a . * * A z - u t á n

e z e k e t m o n d o t t a a ' K ö r n y ű l - á l l ó k h o z

SCHELMAJER : É n u g y a n s o h a m e g n e m - f o g h a t o m : m i o k r a

n é z v e , é p p e n m á i n a p ' n e m k e r e k e d n e k t ö b b e n e m e ' t á g a s

P i a c z r a . — T a l á n e n n e k - e l ő t t e h í r - k a p ó b b a k v o l tá n a k a z á c s o r g ó

e m b e r e k ? — M i n t - h a ö s z v e - e s k ü d t e k v o l n a : e g y s z í v v e l, e g y

l é l e k k e l m e g - l á t t s z a t n a k - v e t n i a' F e j e d e l m i P a r a n c s o l a t o k n a k

k i - n y i l a t k o z t a t á s a i t.

Ennek-utánn a: Isméit meg-fúvatta vég-

téré a Trombitát. Gyültének: ugyan még egynehányan öszve.

De ezeket-is kevesek nek lenni állítván, így folytatta szavait.

V á r j u n k m é g . T a l á n n a g y o b b s z á m m a l a d g y á k - e l ö m a g o k a t a '

h e n y é l ő P o l g á r o k .

DONGÓ,

hama r viszsza-akarván-menni a Faluba, alig

várha tta a hírlelésnek kezdetét. U gyan azért: így szóllította-

meg a Titkost: T e k i n t e t e s U r a m ! T i t k o s U r a m 1 — N é k e m e g y

a l á za t o s k é r d é s e m v o l n a . D e m e g - n e - n e h e z t e l l y e n K e l m e d

r e á nk . — V a l l y o n : n e m - l e h e t n e - é e lő r e m e g - t u d n u n k : m i r ő l

l á s z e n a m a h i r d e t é s ? M i - k e t t e n h a m a r o t t h o n k é v á n n á n k t e r -

* T. i . : mindenki .

** T. i . : hal lására, meghal lgatására.



I . SZAKASZ I. RÉSZ.

m e n i . — P a p - f a l v á n l a k u n k . — M e g - v é v é n a' S a r l ó k a t , h a z a

i p a r k o d u n k . N i n c s i d ő n k , h o g y e l - v e s z t e g e s s ü k .

SCHELMAJER, d Parasztok

9

lakhelyének meg hallásán na

gyon örvendezett. Ezt fortéllyainak elő-mozditására alkalmatos

dolognak lenni állítván, ezt mondo tta nékik hirteleniben: T e

h á t ti P a p - f a l v i a k v a g y t o k ? S o k é r t n e m a d n á m . N a g y s z ü k s é

g e m v a g y o n s z o l g ál a t o to k r a . E l ő r e m e g - m o n d h a t o m , i g e n - is ,

a' H í r l e l ó s n e k v e l e j é t — A z o n A r a n y P e r e c z e k f o g n a k k i - h í r -

d e t t e t n i , m e l l y e k a ' F e j e d e l m i U d v a r b ó l , A k ó s U r u n k n a k é p p e n

b e l s ő s z o b á i b ó l , k i - l o p a t t a t t a n a k .

DONGÓ : O h ! H a c s a k a b b a n v a n a ' d o l o g : e z t m i m á r r é g e n

t u d g y u k . K i - h í r d e t ő d ö t t n á l u n k - i s : p e d i g e l é g h a n g o s s a n , a'

T e m p l o m n a k Ö r e g a j ta ja e l ő t t . — D e , I s t e n b o c s á s s ! a' m i

f a l u n k b a n a r a n y p e r e c z e k e t n e m - h o r d o z n a k a ' l á n y o k . P a r a s z

t o k v a g y u n k m i n d n y á j a n : k i - v é v é n M a c s k á s i J u l i á n á t, a m a '

s z é p K i s - a s z s z o n y u n k a t . E z u g y a n n a g y n e m e s s é g ű , jó l t u d

g y u k . D e a r a n y P e r e c z e k e t m é g se l á t t u n k k e z e i n . — H o r d o z

h a t o t t t a l á n e z - e l ő t t : m i d ő n S z e r e m b e l a k o t t é d e s S z ü l é i v e l . —

D e m i n e k - u t á n n a E r d é l y b e s z a k a d t á n a k ( e l s ő b e n u g y a n S z ü l é i ,

a z - u t á n ö n n e n m a g a - i s a m a ' d r á g a K i s - a s z s z o n y ) g o n d o l o m :

e l - f e l e j t e t t e a z a r a n y P e r e c z e k e t . — I s t e n e m b e - v á l t o z ó a ' v i

l á g

!

— S z e g é n y J u l i á n a ! — M e g - é r d e m l e n é d T e - i s a' j o b b s z e

r e n c s é t !

E z e k e t m o n d v á n D o n g ó , s í r v a -f a k a d o t t . A z E g e k f e lé f el

e m e l t e s z e m e i t . I g e n n a g y o n m e g e s e t t s z ív e , m i d ő n a m a K i s -

a s z s z o n y n a k m é l t a t l a n á l l a p o t t y á t e s z é b e j u t t a t t a . E z t a z e g é s z

F a l u T e r m é s z e t ' R e m e k j é n e k t a r t o t ta , i g a z á n - i s ít é l t e . * D e

í m e ! a ' S z e r e n c s é t l e n s é g e k ű z ő b e v e tt é k , ó s s z i n t e e l - e m í s z t e t t é k .

E n n e k - e l ő t t e s o k n e m e s I f i a k f o r g o l ó d t a k m e l l e t t e . K i k i d i c s e

k e d e t t , h a v e l e c s a k s z ó l l h a t o t t - i s . D e é d e s A t t y á n a k M a c s k á s i

M i h á l y n a k e l - f o g a t ta t á s a , ó s K o l o s - v á r o t t a ' t ö m l ö c z b e v i t e l e

u t á n , m i n d e n T e r e m t m é n y t ő l e l - h a g y a t t a to t t . D e e m e ' v i l á g-

c s u d á l t t a K i s - a s z s z o n y m a g a - m a g á t e l - n e m - h a g y h a t t a .

M i d ő n é d e s A t t y á n a k l e - z á r a t t a t á s á t a ' k ö z ö n s é g e s h í re k -

* T. i . : igaza i s vol t . •



1G

AZ ARANY PERECZEK.

n e k l e n g e d e z ő f u t t á b ó l l e g - i s - l e g e l s ő b e n h a l o t t á : n e m v a l a

o d a - h a z a P a p - f a l v á n ; h a n e m S z e r e m b e n , a H e r c z e g i u d v a r b a n ,

m u l a t o z o t t . I t t J u l i á n á t , f o - k é p p e n a z U r a l k o d ó H e r c z e g n é , i ' i g y -

a n n y i r a s z e r e t t e : h o g y A n n y a s z e r e t e t én e k s e m m i t s e m e n

g e d n e ,

1

s ő t t a z t , e g y - n e h á n y ö r e g l é p c s ő k k e l , m e g - i s e l ő z n é .

I t t J u l i á n a v í g a n t ö l t v é n g y ö n y ö r ű n a p j a i t , m e g - h a l l o t t a

é d e s A t t y á n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é t . M i n d e n U d v a r i g y ö n y ö r ű s é

g e k e t m e g - ú t á l t a t o t t v é l e A t t y a ' k i - s z a b a d í t á s á n a k e l e v e n r e -

m é n s é g e . S e m m i m á s b a n n e m - t e l h e t e t t k e d v e , h a n e m c s u p á n

a ' P a p - f a l v a i ú t n a k n e k i - e r e d t é b e n .

2

N e m m e r t e e z e n s z á n d é

k á t m a g á n a k a ' H e r c z e g n é n e k S z e r e m b e n m e g - j e l e n t e n i . J ó l

t u d t a : h o g y e z m i n d e n b i z o n n y a l e l l e n e - f o g - á l la n i a ' g o n d o l t t

u t a z á s n a k . N e k i - s z á n v á n m a g á t , m e g - j e l e n t e t t e a ' H e r c z e g - ú r -

f inak KÁLMÁNNAK. D e e z - i s , J u l i á n á n a k , n a g y o n m e g - k e d v e l t t e

K i s - a sz s z o n y n a k , j e l e n - l é t té b e n i g e n g y ö n y ö r k ö d v é n , s e m m i

k é p p e n r e á n e m - a k a r t á l l a n i : h o g y a ' H e r c z e g i U d v a r b ó l a n n y i

i d ő r e e l - t á v o z z o n . S ö t t f e n y e g e t t e a ' s z a l a d ó F ü r j e t : h o g y , h a

s z á n d é k á b a n n y a k a s s a n m e g - m a r a d n a , t ü s t é n t b é - f o g n á á r u l n i

a ' H e r c z e g n é n é l , é s c z é r n á v a l a z a s z t a l - lá b h o z k ö t t e t n é .

E z e k e t í g y l e n n i t a p a s z t a l v á n a z ü g y e - f o g y o t t L e á n z ó ,

m i n d e n r e m ó n s é g ó t az U r a l k o d ó H e r c z e g b e n h e l y h e z t e t t e . S ű r ű

k ö n y v - h ú l l a t á s a i k ö z ö t t m e g - j e l e n t e t t e n é k i é d e s A t t y á n a k s z e

r e n c s é t l e n s é g é t . N a g y a l á z a t o s s á g g a l k é r t e a z ú t r a v a l ó e n

g e d e l m e t .

A z u r a l k o d ó H e r c z e g J u l i á n á n a k e g y i g a z i M a g z a t h o z i l lő

N e m e s g o n d o l a t a i t á l t a l - l á t v á n , m e g - i s - d í c s é r v é n , m i n d H i t e s

s e n e k , m i n d F i á n a k h í r e k

8

n é l k ü l , b é - f o g a t t a t t a l o v a i t , é s m e g

h i t t e m b e r e á l t a l P a p - f a l v á r a v i t e t t e .

I t t t e h á t J u l i á n a é d e s A t t y á n a k a ' K o l o s - v á r i t ö m l ö c z b ő l

k i - s z a b a d í t á s á b a n f á r a d h a t a t l a n u l d o l g o z o t t . D e o l l y s z e r e n

c s é t l e n c s i l l a g z a t b a n s z ü l e t e t t n e k l e n n i l á t t s z a t o t t : h o g y m i n

d e n e k e l l e n é r e l e n n é n e k ; é s m e n n é l t ö b b e t f á r a d o z n a é d e s

1

T. i . : a herc zegn é ann yira szeret te Jul ián át , m int

tulaj

don anyja.

2

T. i . : a Papfalvára menete lben.

a

T. i . : hirök v. hirük.



I.

S Z A K A S Z I . R ^ S Z .

17

A t t y á é r t , a n n á l n a g y o b b t e r h e k o m l a n á n a k v á l l a ir a . J ü l i á n a '

s z í v é n e k k e s e r v e i t j ó l t u d t a D o n g ó , m e r t i g e n j á r a t o s v o l t

M a c s k á s i M i h á l y n a k m e g - s z o m o r o d o t t h á z á b a n . U g y a n - a z é r t :

e n n e k e m l é k e z e t e ú g y a n n y i r a m e g - v e t t e s z í v é t , h o g y , a ' - m i n t

m o n d á m , a ' T i t k o s e l ő t t k i - c s o r d u l t á n a k k ö n y v e i .

SCHELMAJER:

Dongón ak szomorúságát, és hulló könyveit

látván, igy szóüott hozzája:

T a l á n u g y a n m e g - s z a g l o t t a d P a p -

f a l v á n a z a r a n y P e r e c z e k n e k h o l - l é t t é t ?

DONGÓ

: É n f e lő l lö k , T e k i n t e t e s U r a m , s e m m i t s e m t u d o k .

D e t u d n i s e k é v á n o k s e m m i t . M á r t e h á t i tt n e k ü n k s e m m i

d o l g u n k . É l l y e n K e l m e d j ó e g é s s ó g b e n . R a j t u n k a ' N y a k r a v a l ó ;

H a z a b a l l a g u n k ^

1

)

SCHELMAJER

: N e m m o n d á m : h o g y v á r a k o z z a t o k ? J u t v a

l a m i n é k t e k - i s .

E z e k e t n a g y h a r a g o s s a n e l - h a d a r v á n a ' T i t k o s , m e g - f ú v a t t a

m é g e g y s z e r a ' T r o m b i t á t . A z - u t á n : k i - h ú z t a K e b e l é b ő l a ' P a

p i r o s t , é s a z t , f e n s z ó v a l , í g y o l v a s t a - e l :

A k ó s F e j e d e l e m , e z e n B i r t o k n a k k e g y e l m e s U r a , t u d t o k r a

a d g y a m i n d e n e k n e k , a k á r B i r t o k á b a n é l ly e n e k , a k á r a z o n k í-

(*) A' régi Erdélyi Mag yaroknak Nyakra valójokról ezeket

irja Ál-Torjai Báró Apor Péter ama régi Szokásoknak szor

galmatos öszve-gyüjtője azon könyvében, melly mind-eddig

csak írásban foglaltatik: * N y a k r a v a l ó t , úgy mond, s o h a m á s z -

s z o r n e m - v i s e l t e k ; h a n e m , m i k o r ú t r a m e n t e k . A k k o r n é m e l -

l y i k e s z é p G y o l c s b ó l v a l ó N y a k r a - v a l ó t k ö t ö t t - f e l ; m e l l y n e k

k é t v é g e , k i n e k S k ó í i u m m a l , k i n e k a r a n y f o n á l l a l, k i n e k e l e -

g y e s s e n , k i n e k t i s z t a s e l y e m m e l m e g - v o l t - v á r v a . A z t f ü g v e

l e e r e s z t e t t e ö v é i g . A v a g y p e d i g h á t r a v e t e t t e a ' v á l l á n a '

h á t á r a , é s o t t l e b e g e t t . D e , r e n d - s z e r ó n t , P o r t a i - s e l y e m T ö r ö k

n y a k r a - v a l ó t v i s e l t e k . A z a l á b b - r e n d ü e m b e r e k p e n i g k ö z ö n -

* C z í me: Met hamorphos i s Transsy l vani áé . í r t a 1 736- ban .

N yomt at ásban k i adt a Kaz i nczy G . , a M. T . A kadémi a kö l t s égén ,

186 3-ba n, «Al torjai b . Apor Péter mun kái» cz ím en.

Í)

Az

Arany Pereczek. "

K Ö Z Ö N S É G E S H Í R - A D Á S .

s é g e s P o r t a i - n y a k r a - v a l ó t . Dugonics jegyzeté.



18 AZ ARANY PERECZEK.

v í í l l e g y e n e k ; N e m e s e k , v a g y N e m t e l e n e k ; T i s z t e k , v a g y J o b

b á g y o k l e g y e n e k : h o g y ő K e g y e l m é n e k b e l s ő S z o b á i b ó l e g y

p á r a r a n y P e r e c z e k k i l o p a t t a n a k ; m e l l y n e k e g y g y i k é n a ' S z e -

r é m i i f i u H e r c z e g n e k K á l m á n n a k ő k e g y e l m é n e k t u l a j d o n k é p e ,

m á s i k á n k é t s z á r n y a s s z í v e k l e b e g n i l á t t s z a t t a t n a k . M i v e l t e h á t

e z e n a r a n y P e r e c z e k tu l a j d o n i n e m - l e n n é n e k A k ó s - f e j e d e l -

m ü n k n e k

Ő

k e g y e l m é n e k , h a n e m K á l m á n - h e r c z e g n e k

Ő

K e g y e l

m é n e k , a z o k n a k h a m a r é b b m e g - l e l h e t ő s s é g e k r ő l i l l y r e n d e l é s t

t é s z e n m í K e g y e l m e s U r u n k , A k ó s - fe j e d e l m ü n k : t u d n i - i l li k :

h a m a g a a ' T o l v a j a l a t t o m b a n v i s z s z a a d g y a a z a r a n y P e r e -

c z e k e t , a n n a k é l e t e ' m e g - h a g y á s á t , m i n d e n b ü n t e t é s n é l k ü l ,

F e j e d e l m i s z a v á r a f o g a d g y a ő K e g y e l m e . H a p e d i g v a l a k i

a z o n a r a n y P e r e c z e k e t , m a g á t a' T o l v a j t m e g - n e m - c s í p h e t -

v é n ;

e l o - á l lí t ty a , a n n a k j u t a l m a n y o l c z - e z e r f o r i n t l é s z e n .

D e h a k i m i n d a ' T o l v a j t , m i n d a z a r a n y P e r e c z e k e t k é z b e

s z o l g á l t a t t y a , a n n a k b é r é t t i z - e z e r f o r i n t o k r a s z a b j a K e g y e l m e s

U r u n k , A k ó s - f e j e d e l m ü n k . — M á r p e d i g : h o g y - h a a' T o l v a j

m a g a a l a t t o m b a n v i s z s z a - n e m - h o z z a a z o n e l -l o p o tt J ó s z á g o t ;

h a n e m m á s v a l a k i t ő l m e g - f o g a t t a t i k , é s e lő - á l lí t a ti k : F e j e d e l m i

m é l t ó s á g á r a f o g a d g y a A k ó s - u r u n k ő k e g y e l m e : h o g y a m a ' T o l

v a jn a k , a k á r m i N e m e s s é g ű lé g y e n , s e m m i - f ó le - k é p p e n m e g -

n e m - e n g e d n e ; h a n e m N y a k - k ö t é l á l t a l e ' v i l á g b ó l a ' m á s i k b a

ű z e t t e t n ó l e l k é t , m i n d e n i r g a l o m n é l k ü l . K i - h í r d e t ő d ö t t h a r

m a d s z o r ; S c h e l m a j e r , A k ó s - F e j e d e l e m n e k ő k e g y e l m é n e k T i t

k o s s á á l t a l, a ' K o l o s v á r i P i a c z o n , e l e g e n d ő k e l ő t t .

KÁKA : N o ! A z I s t e n k e g y e l m e z z e n a m a ' T o l v a j ' f e j é n e k . É n

b ő r i b en l e n n i n e m - k é v á n n é k .

SCHELMAJER:

T e h á t T í m i n d - a ' - k e t t e n P a p - f a l v á r ó l v a l ó k

vat t o k ?

KÁKA

: I g e n - i s , T e k i n t e t e s U r a m .

SCHELMAJER: T e h á t j ó l i s m e r h e t i t e k o t t a n M a c s k á s i M i

h á l y t , A k ó s - f e j e d e l m ü n k n e k v ó l t t K i n c s - t a r t ó j á t ? A z t : k i m o s t

a ' H ű v ö s ö n ű l , é s n e m - s o k á r a f e l - a k a s z t a t i k .

D O N G Ó : O h U r a m ! h o g y n e - i s m e r n é n k . — S z e g é n y M a c s

k á s i M i h á l y ! — B e e b ü l b á n n a k v e l e d , o l l y e m b e r s é g e s e m

b e r r e l ! É n u g y a n v a l a h á n s z o r m e g - s z o m o r o d o t t H á z a e l ő t t e l -

D i g i t i z e d b y



I . SZAKASZ I. RÉSZ.

19

m e g y e k a' F a l u b a n , m e g - n e m - á l l h a t o m , h o g y K ö n y v e i m

k i - n e - c s o r d ú ü y a n a k . M i n d e k k o r i g l a n c s u d á l k o z o m , h o g y k i -

n e m - s í r t a m s z e m e i m ' . — É n a n n á l j o b b a t , * é s F e j e d e l m ü n k h e z

h í v e b b e t s o h a n e m - l á t t a m . D e ú g y v a n d o l g o k a ' n a g y U r a k '

s z o l g á i n a k . H a j ó k h o z z á n k , n e m - s o k á i g t a r t a n a k . D e b e z z e g

a m a ' k e m é n y e k , k i k h á t u n k r ó l s z íj ja k a t s z a b n a k , k i k e l ő t t m é g

l e h e l n i s e m m e r ü n k j ó - f o r m á n , k i k c s a k a z o n v a n n a k : h o g y

( i g a z á n - n e m - i g a z á n ) é h r e r a kj ák a ' t a l l é r o k a t : m á r e z e k e t e l

t a r t v a a* F ő d , h a e n n i e k s e l e s z - i s v a l a m i t . D e b e z z e g a m a ' j ó

T i s z t y e i n k , k i k v e l ü n k K e r e s z t é n y , n e m T a t á r m ó d r a b á n n a k ,

m i n t a* t a v a s z i h ó , e g y b e e l- o l v a n n a k . S z e g é n y M a c s k á s i M i -

h á l y f N e k e d s e k e l l e t t v o l n a o l l y j ó n a k l e n n e d .

SCHELMAJER :

N o u g y a n f e l - t a l á l á d s z a r v a k ö z ö t t a ' t ő g y é t .

Ú g y b e s z ó l l e d a ' d o l g o t , a ' m i n t T ö k - f e j e d b e f ó r t . B e n n e t e k

P a r a s z t o k b a n a z é p p e n t ű r h e t e t l e n : h o g y m i n d e n e k e t c sa k p u s z t a

s z e m m e l n é z t e k , ' s - u g y a n a z é r t m i n d e n e k n e k c s a k k ü l ó t * * l á t -

t y á t o k . K i k m a g o k a t P á p a s z e m r e , ' s -m á s n a g y o b b í t ó Ü v e g e k r e

s z o k t a t t á k , m i n d e n a p r ó l é k o s h i b á t h a m a r é s z r e v e s z n e k ; s ő t t

m e g - s z e m e l h e t i k a z o k a t - i s , m e l l y e k b e l ő l e l r e j t v e t a r t a t n a k .

KÁKA : T e k i n t e t e s U r a m ! h a d d m o n d g y a k e g y g y e t . D e

m e g - b o c s á s s o n K e l m e d : h a p a r a s zt e s z e m m e l s o kr a n e m - m e

h e t e k . — V a n e g y p a r a s z t e m b e r F a l u n k b a n . M e g - ő s z ű l t i m

m á r , d e m i n d e n b ö c s ű l e tt e l. T u d m i n d e n K ö n y v b ő l o l v a s n i

E ' - m e l l e t t : i g e n j ó t a n á c s - a d ó . B e i l l e n e B í r ó n a k a k á r m i n ő

v á r o s b a n . E l - j á ro k g y a k r a n h o z z á j a . S o h a m e g - n e m - b á n t a m ,

h a s z a v á t f o g a d t a m . E n n é l l á t t a m l e g - i s - l e g e l ő i é l e t e m b e n e g y

P á p a - s z e m e t ; ' s - m i h é n t k it u d a k l o t ta m , m i r e v a l ó l e n n e : t ü s

t é n t a z O r o m r a n y o m t a m , cs a k t a p a s z t a l á s k e d v i ó r t . — D e

s o h a t ö b b é m e g - n e m - ű l i o r ro m a t a m a ' g y a l á z a t o s n y e r e g . E g y

k i s M o r z s á t e g é s z k e n y é r n e k l á t t a m . M e g - j á r n á m : h a , m i d ő n

t i s z t a b ú z á r a a l k u n n ó k , a m a ' P á p a - s z e m m e l é l n é k . A ' R o z s t n e m

b ú z á n a k , h a n e m d o r o n g n a k l e n n i g o n d o l n á m . M e g - a n n á F e l e

s é g e m o d a h a z a , h a , t i s z t a b ú z a h e l y e t t , k é t s z e r e s s e l , a v a g y

* T. i . : jobb embert .

** T. i . : külsejét .

Digitized by

2 *



40

AZ ARANY PERECZK K.

t a l á n K o n k o l l y a l j ö n n é k a ' F a l u b a . Ú g y - i s : t u d o d , D o n g ó -

s z o m s z é d , m i n ő r e n d e s b o r d á b a s z ő t t F e l e s é g e i n k v a n n a k .

D O N G Ó :

J ó l m o n d á d , K á k a - s z o m s z é d . K i - k ö r m ö l n é k s z e

m e i n k e t a m a P á p a - s z e m m e l e g y g y ü t t .

E z e k e t h a l l v á n a ' T i t k o s , e l s ő b e n a ' f e jé t c s ó v á l t a . E m e '

P a r a s z t o k n a k M a c s k á s i M i h á l y h o z h a j l ó s z ív e s s é g e k e t é p p e n

n e m - s z e r e t t e . U g y a n - a z é r t : m i v e l a' g o n o s z s á g e g é s z l e n m e g

r ö g z ö t t u t á l a t o s s z í v é b e n , e m e ' P a r a s z t o k n a k s z í v e k b ő l - i s e g é s z -

l e n k i - a k a r t a i r t a n i a z o n á r t a t l a n K i n c s - t a r t ó t . í g y s z ó l l o t t

t e h á t h o z á j o k

SCHELMAJER

: I g e n n e h é z v e l e t e k P a r a s z t E m b e r e k k e l b á n n i .

T ö k - k o l o p o k v a t t o k . O r r o t o k n á l t o v á b b s e l á t t o k . — G o n -

d o l l y á t o k - ó : h o g y M a c s k á s i M i h á l y o l l y a n e m b e r a ' - m i n ő -

n e k l e n n i v é l i t e k ? — K o r á n s e m . — J ó l m e g - é r t s é t e k , a ' -m i t

m o n d o k . — K i U r á t m e g - c s a l l y a , e l ő b b - u t ó b b I s t e n é n e k s e m

h í v e . — E z e n K i n c s - t a r t ó c s a k m á s - f é l - e s z t e n d e i g s z o l g á l A k ó s -

f e j e d e le m n ó l , í m e ! t i z - e z e r f o r i n t o k b a n c s a l t a - m e g a' F e j e d e l e m

s é g e t . — É n t u d o m , a ' -m i t t u d n o m k e ll . — M i d ő n ő e n n e k -

e l ő t t e a ' S z e r é m i H e r c z e g s ó g b e n T i s z t t a r t ó v a l a , k ö n n y ű v a l a

n é k i m e g - g a z d a g o d n i . A z o n u r a l k o d ó H e r c z e g i g e n j ó U r . E l

m a g a : m á s t - i s é l n i h a g y o t t .

1

M a c s k á s i M i h á l y n a k t o lv a j s á g a i

e l - v a lá n a k t i t k o l v a : e l - i s - l e h e t t e n e k . T u d g y á t o k - é : m i é r t ? K á l

mán,

a ' H e r c z e g - ú r - f i , n a g y o n s z e r e t t e J u l i á n á t , ' s - m o s t a n á b a n -

i s s z e r e t i . A ' t ö b b i t é r t s é t e k r e á . — D e b e z z e g : m i d ő n E r

d é l y b e j ö v e A k ó s - f e j e d e l m ü n k h e z ; t ü s t é n t a ' s z e r d ó k e n k a p á k

M a c s k á s i u r a m a t . — I g a z u g y a n : h o g y e z e n F e j e d e l m ü n k - i s

é l , ó s m á s t - i s é l n i h á g y .

2

D e a z t k é v á n n y a : h o g y k i - k i m a g á j é -

v a l m e g - e l é g e d g y e n ; m á s ó r a n e - v i g y o r í t t s a f o g a it . — N e m -

b á n n y a ő F e j e d e l e m s é g e : h a T i s z t y e i m e g - t ö l t i k e r s z ó n n y e k e t .

8

D e i g a z s á g o s s a n s z o l g á l l y a n a k á m , é s m á s é b ó l e g y - h a r a p á s n y i t

n e c s í p j e n e k - e l . - D e M a c s k á s i M i h á l y , a m a ' k ö r m ö s á l l a t ,

m á s - f é l - e s z t e n d ő a l a t t , t i z - e z e r f o r i n t o k a t k a p a r í t o t t f é l r e . M á r

e n n e k f e le s e m j á m b o r s á g á m .

1

Német eredetű ki fejezés .

2

Lásd az e lőbbi jegyzetet .

8

T. i . : erszényü ket .

Digitized by



I.

SZAKASZ I . RÉSZ.

21

A ' T i t k o s n a k e z e n s z a v a i r a e g é s z l e n e l - b á m ú l t a n a k a ' P a

r a s z t o k . T u d t á k u g y a n ő k M a c s k á s i M i h á l y n a k m i n d e l - f o g a t

t a t á s á t , m i n d h a l á l r a í t é l t e t é s é t ; d e e z e n s i r a l m a s T ö r t é n e t n e k

o k á t m i n d - e d d i g s e n k i t ő l s e h a l l h a t t á k . Ö t e t p e d i g T o l v a j n a k

l e n n i é p p e n n e m h i h e t t é k . U g y a n - a z é r t : n a g y á l m ó l k o d á s a

u t á n , e z e k e t m o n d o t t a a ' s z á n a k o d ó

D O N G Ó : M i t ? T i z - e z e r f o r i n t o t h e n g e r í t e t t f é l r e ? — —

T e k i n t e t e s U r a m ! e z m á r s o k n á l - i s t ö b b . — E g é s z h á z i J ó s z á

g á t e l - a d h a t n á a z e m b e r t í z f o r i n t o k o n : k i - v ó v ó n J u l i á n a - k i s -

a s z s z o n y n a k ö l t ö z ő r u h á i t . M e r t e z e k ( m e g - k e l l v a l l a n u n k

i g e n d r á g á k l e h e t n e k . D e t i z - e z e r f o r i n t o k a t — U r a m — a'

T e s t v é r e k k ö z ö t t s e m é r h e t n e k - m e g .

SCHELMAJEB: H o l v e h e t t e t e h á t J u l i á n a e z e n d r á g a ö l t ö z e

t e k e t , h a A t t y a i g a z s á g o s s a n s z o l g á l t ? — U g y - é : e z e n r u h á k

s z e m e i t e k b e t ű n n e k n ó k t e k - i s ? M o s t l á t o m : h o g y v a n e s z e

t e k — A z i g a z s z o l g á l a t á l t a l n e m k a p a r h a t s o k a t a z e m b e r .

DONGÓ : T e k i n t e t e s U r a m ! T i t k o s U r a m ! h a d d m o n d g y a k

e g y g y e t . M e g - f e j t e m a ' S z a r k a - l á b o t K á l m á n - h e r c z e g - ú r - f i

n a g y o n s z e r e t t e ( a ' - m i n t K e l m e d - i s m o n d a ) J u l i á n a - k i s - a s z -

s z o n y t . E z t j ó l - i s t e t t e : m e r t ő b i z o n n y á r a s z e r e t e t r e m é l t ó

T e r e m t é s . T e s t e s t ő l - l e l k e s t ő l ig a z m a g y a r K i s - a s z s z o n y . — D e ,

T e k i n t e t e s U r a m ! e z e n s z e r e t e t e t r o s z r a - n e m a g y a r á z z a K e l

m e d . M e r t a' H e r c z e g - a s z s z o n y K á l m á n n a k é d e s A n n y a , sz á z

s z o r t a i n k á b b s z e r e t t e J u l i á n á t . E m e ' K i s - a s z s z o n y t ö b b e t - i s

l a k o t t a ' H e r c z e g i U d v a r b a n , m i n d S z ü l ő i n e k h á z á n á l . E r r ő l

m i b i z o n s á g o t t e h e t ü n k : m e r t , m i n e k - e l ő t t e P a p - f a l v á r a k e

r ü l t ü n k , m i - i s S z e r e m b e n l a k t u n k . O t t t e h á t s z e m e i n k k e l l á t

t u k : m i d ő n a' H e r c z e g n é e g y e g é s z Ö l t ö z e t r u h á r a - v a l ó t v e t t

n é k i a' V á s á r b a n . A ' H e r c z e g - ú r - f i p e d i g e g y G y ű r ű t , e g y s z á z

s o r ú K a l á r i s t ; t u d g y a az I s t e n : h á n y s z á z , m e g s z á z f o r i n t o n .

KÁKA

: I g a z á n m o n d á d , D o n g ó - s z o m s z é d . — D e a z - i s i g a z

á m : h o g y , a ' K i s - a s z s z o n y n a k R u h á i n k i v ű l, s e m m i P é n z n i n

c s e n s z e g é n y b i r t o k o k b a n . * — T e k i n t e t e s U r a m ! m e g - e n g e d -

g y e n K e l m e d : A '- k i T o l v a j , a n n a k v a l a m i é c s a k v a g y o n , a k ár -

* T. i , : b irtokukban.



22

AZ ARANY PERECZEK.

m i o k k a l - m ó d d a l j u t o t t h o z z á j a . D e J u l i á n á n a k é d e s S z ü l é i

o l l y s z e g é n y e k m o s t a n : m i n t a t e m p l o m b a s z o r ú l tt E g e r e k . * —

I s t e n a ' b i z o n y s á g o m : m i o l t a M a c s k á s i M i h á l y f o g v a t a r t a t ik ,

é h e l - h ó l t a k - v ó l n a - m e g a n n a k F e l e s é g e , ' s - L e á n y a , h a c s a k a n

n a k fia , M a c s k á s i B á l i n t , a m a ' d e r é k K a p i t á n y , m a g a fize tés é

n e k f e l é t é l e l m e k r e h a z a - n e m - k ü l d ö t t e - v ó l n a . D e e b b ő l - i s m i n ő

s z ű k e n n e m m o n d o m é l h e t t e k , h a n e m c s i k o r o g t a k , c s a k a z I s

t e n a ' m e g - m o n d h a t ó j a .

DONGÓ : S z e g é n y J u l i á n a ! — B e m e g - é r d e m l e n é d a ' j o b b

s z e r e n c s é t ! — I s t e n e m , h a ő t e t ú g y i s m e r n é k m i n d - n y á j a n ,

a ' -m i n t é n i s m e r e m ! — T e k i n t e t e s U r a m ! í m e m e g - v a l l o m :

é n v a g y o k a z o n e m b e r , k i a m a z o n e m l í t e t t P é n z t , M a c s k á s i

B á l i n t k a p i t á n y t ó l , n é k i k h a z a - v i d d e g é l t e m m i n d - e d d i g . K i

c s o r d u l tá n a k a' k ö n y v e k s z e m e i m b ő l , m i d ő n e n g e m ' a z o n K a

p i t á n y - ú r ( m a g á n a k - i s k e v é s l é v é n ) a m a ' k i s f á r a d s á g o m é r t

b ő v e n ' m e g - a k a r a - a j á n d ó k o z n i . T u d g y a a z Ú r - I s t e n : h o g y s o h a

e g y p é n z é r e s e f o l y t a t t a m n y á l a m a t . T u d t a m : h o g y ő n á l a m n á l

i n k á b b s z ű k ö l k ö d i k , k i n e k a n n y i t t a r t a n i a k e l le t i k . M é g - i s

:

e r ő

v e l t e n y e r e m b e n y o m o t t e g y - f o r i n t o s t a l l é rt . D e ó n e z t n e m *

k é v á n t a m m a g a m n a k m e g - t a r t a n i . H a n e m , a ' t ö b b i h e z t é v é n ,

J u l i á n á n a k , é d e s H ú g á n a k v i t t e m ( I s te n b o c s á s s ) a z t h a z u d v á n

e l ő t t e : h o g y e z t é d e s B á t t y a k ü l ö n ö s s e n k ü l d ö t t e k e d v e s H ú g a '

s z á m á r a . — D e l á s s a c s a k K e l m e d , T i t k o s U r a m : m i n ő n a g y

l é l e k l a k i k J u l i á n á b a n . — E l - f a k a d a s í r v a , é d e s B á t t y á n a k k i -

m a g y a r á z h a t a t l a n s z í v e s s é g é r ő l g o n d o l k o d v á n . D e a z e g y - f o -

r i n t o s t a l l é r t e l - n e m - a k a r t a - v e n n i : h a n e m v i s z s z a - a d t a n é k e m ;

a z t p a r a n c s o l v á n : h o g y , h a K o l o s - v á r r á m e g y e k , v i s z s z a s z o l

g á l t a s s a m n é k i

;

m e g - m o n d g y a m a z t - i s : h o g y a n n á l t ö b b e t ,

m e l l y e t k ö z ö n s é g e s s e n k ü l d e n i s z o k o t t , s o h a e l - n e m - v é s z e n

e z - u t á n - i s t ő l l e . * * — U r a m T i t k o s U r a m — E z e n t ö r t é n e t n e k

c s a k p u s z t a e m l é k e z e t e - i s e g é s z l e n k ö r ö s z t ü l - h a s o g a t t y a s z í v e -

* Meg van az a közm ondá s a francz ia nye l vben i s , — í g y:

«I l es t gueux comme un rat d'égl i se» . V. ö . Le Roux de Lincy,

Le l ivre des proverbes français . I . k. 199. lap, a 2. kiadás

szerint .

** T, i . : soha el nem fogad tőle ezután sem,

Digitized by



I . S ZA KA S Z I .

R É S Z .

23

m e t . — T e h á t i l l y e t ó n i g a z E m b e r e k c s a l h a t t á k - m e g a ' F e j e

d e l e m s é g e t t i z - e z e r f o r i n t o k b a n ? s o h a é l e t e m b e n .

ScHBLMAJBR: O s t o b a c s e r e -b o g a r a k ! — T i m i n d e n n e k c s a k

k ü l é t

1

n é z i t e k . O t t b e l ő l n e m t a p o g a t t y á t o k a ' B i b é t . — H a

J u l i á n á t j ó l n e m i s m e r n é m , k ö n n y e n e l - h i t e tn é t e k v e l e m : h o g y

ő a ' b á r á n y n á l - i s á r t a t l a n a b b . D e , K o m a , n e m m i n d e z ü s t , a ' - m i

KÁKA : U r a m ! T i t k o s U r a m ; J u l i á n a - k i s - a sz s z o n y n a k e r

k ö l c s e i s z á z s z o r t a s z e b b e k g y ö n y ö r ű s é g e s t e s t é n é l . — S ő t t é n

r e á - m e r n é k - e s k ü n n i : h o g y c s a k á l d o t t S z ü l é k h o z h a t n a k e ' v i

l á g r a i l l y k e l l e m e t e s M a g z a t o t .

SCHELMAJER : E l é g s z a v a d , d e k e v é s s a v a d .

8

M o n d g y á k a '

M a g y a r o k , i g a z - i s : a z a l m a n e m m e s z s z e e s i k F á j á t ó l .

4

K i

n e k A p j a T o l v a j : M a g z a t t y a - i s l o p ó . A ' m a c s k á k , m é g k i s k o -

r o k b a n - i s , e g é r r e l á l m o d o z n a k .

E z e k e t e l - h a d a r v á n a' T i t k o s , k ö r n y ű l - n é z t e a ' P i a c z n a k

m i n d e n s z ö g - lu k a i t . E l - k e r g e t v é n m a g a m e l l ő l a ' t o v a á c s o r g ó

g y e r m e k e k e t - i s , a ' P a r a s z t o k h o z a l a t t o m b a n íg y s z ó l l o t t

SCHELMAJER :

\ H al l yá to k. D e f igyelmetessen fe l - i s -v eg yó tek

i g a z s z a v a i m a t . — ő m a g a J u l i á n a a z : k i A k ó s - f e j e d e l m ü n k

n e k U d v a r á b ó l k i - l o p t a a z a r a n y P e r e c z e k e t . — T u d h a t t y á t o k

1

L . a 19 lapnak á . jegyzetét .

a

Né m i leg eredet ibb és ma gyar abb formájú ki fejezés enné l

az i smer e t e s k özm ond ásn á l : «N em mi n d arany a mi f ény l ik* , —

m eg va n az ang. , francz ., ném . , o l . és span y. nye lvbe n i s , — a

m el y l ye l é l Pázm ány ( Eg y t udakozó préd i kát or nevéve l Í ra t ot t

öt l evé l , m l ev . 1 cz.) , Káldi (Böjt . I . vas. m áso dik besz . I . r .)

é s F a l ud i i s ( N . U . Megszerzés ) . Ez u t óbbi í gy i s m on dj a : «N em

mind gyémánt , a mi tündökl ik* (N. U. VLT. közbeszéd) .

8

T. i . : S okat s zó l asz , kevese t monda sz . — A na x i men esrő l

ez t mondt ák a rég i ek : Verb orum f lumen, m en t i s gut ta (Stobaeu s ,

S e rm . 34 .) Pá zm án y í g y f ord í t ja : «S zóknak f o l yóv i ze , é sznek

cseppe.* (A sötét hajnalcs i l lag s tb. 4 . lap. ) Ugyancsak Pázmány

í r j a : «N e mondhassak az t a keresz t yén t an í t óró l , a mi t némel y

p og án y orato rról : Sa t i s e loquentiaB, sapient i® paru m (Gel l . 1 ,

15.), ho gy e lég sza va vag yon , de kev és ve leje .» (E gyh . Be sz .

n e g y e d i k elöl j . besz . A ker . prédikátorokhoz intés . )

* Pá zm án y (Vízk. ut . I . vas . e l ső be sz . I I . r.) és K áldi (K is

ka rác son ut . v aló vas . e l ső besz . I I . r .) i s é lnek azzal a köz

m o n d á s s a l .

f é m ü k .

1



SZAKASZ II. RÉSZ.

25

SCHELMAJER:

N e h ű t t s é t e k t ö b b é s z á t o k a t . E n n e k m e g - k e l l -

l e n n i . É s , h a , v a g y a d d i g , m é g * v i sz s z a - j ö v ö k , i tt n e m m a r a d t o k ;

v a g y a z - u t á n - i s n e m e n g e d e l m e s k e d t e k : e lf o g a tl a k b e n n e t e k e t -

is , ú g y - m i n t a ' n y i l v á n v a l ó T o l v a j o k n a k b i z o n y o s P á r t - f o g ó i t .

M Á S A D I K R É S Z .

A ' P A R A S Z T O K N A K O K O S K O D Á S O K .

A m a ' s z a v a i t e l - v é g e z v é n S c h e l m a j e r , e l h a g y t a a' P a r a s z

t o k a t , é s a ' F e j e d e l e m n e k u d v a r á b a b é - m é n e . D o n g ó é s K á k a

m a g o k m a r a d v á n a ' P i a c z o n , s o k á i g s e m m i t s e s z ó l h a t t a n a k .

K ö r ű l - n ó z t é k m a g o k a t , d e s e n k i t s e l á t t á n a k , k i t ő l j ó t a n á c s o t

k é r h e t n é n e k . T ö b b s z e r i f o h á s z k o d á s a u t á n , í g y s z ó l l a m l o t t m e g

DONGÓ : í m h o l ! I t t á l l o k , v a l a m i n t a m a ' s z é d e l g ő , k i t a z

I s t e n ' n y i l a v é l e t l e n ü l m e g c s a p o t t . — O h K á k a - s z o m s z é d !

m o s t k o v á c s o l n a k b e z z e g m e n y d ö r g ő n y i l a k a t J u l i á n á n k n a k

á r t a t l a n s á g a e l l e n ! — I s t e n e m ! í g y b á n s z - é t e r e m t m é n y i d -

d e l ? — A z é r t a l k o t t á l n ó m e l l y e k e t : h o g y r aj to k k i - t ö l t h e s s e d

b o s z s z ú i d a t . — D e m i t - i s m o n d é k e s z t e l e n ? — L á t o d , K á k a -

s z o m s z é d : m i r e n e m v i s z i a z e m b e r t a' s z o k a t l a n s z ö r n y ű s é g .

KÁKA

: I s t e n e m ! í m e a r r a j u t o t t u n k : h o g y e ' v i l á g o n s e m m i

j ó t n e m r e m ó l l h e t ü n k i m m á r . L e h e t e t l e n : h o g y m e s z s z e l e

g y e n a z u t o l s ó í t é l e t : m i v e l , a ' - m i n t t a p a s z t a l l y u k , a ' v i l á g o s

g o n o s z s á g i g e n n a g y e r ő t v é s z e n a ' v a l ó s á g o s j ó s á g o n . — D o n g ó -

s z o m s z é d ! — H á t h a e z e n T i t k o s a z o n A n t i k r i s z t u s , k i r ű l a z

e l - m ú l t t a d v e n t b e n s z ó l l o t t a' m i t a n ú l t t P a p - u r u n k : h o g y ,

í t é l e t N a p j a e l ő t t , ő l ó s z e n a ' K o l o m p o s . M e r t a z t - i s h a l l o t t a m :

h o g y , v a l a m i n t P i l á t u s , N e m z e t t y é b ő l v á l i k . * * — I s t e n e m u r a m !

N e m v ó l t - é e l é g : h o g y M a c s k á s i M i h á l y t m e g - e t t e ? í m e , a'

g y a l á z a t o s , a n n a k l e á n y á t - i s f e l - a k a r j a f a l n i .

DONGÓ

: K á k a - s z o m s z é d ! H á t a m a ' T i t k o s a z u t o l s ó í t ó l e t -

* T . i . : mí g .

** A z A nt i kr i sz t us nemzet ségébő l va l ó , v . s zármaz i k?

Digitized by



26

AZ ARANY PEREC ZEK .

n e k b i z o n y o s K o l o m p o s s á ( a - m i n t i s j ó l é s z r e v e t t e d a ' d o l g o t ) ;

t e h á t n i n c s e g y é b b h á t r a , h a n e m , h a e l ő l i é e l - f u t u n k . — S z o m

s z é d — E n a ' T i t k o s n a k s z a v á t n e m f o g a d h a t o m , M e r t a z t

g o n d o l n á m : h o g y az ö r d ö g t e s t e s t ő l - le l k e s t ő l e l -r a g a d , m i d ő n

J u l i á n á r a v e t e m k e z e m e t . I n k á b b o t t h o n h a g y o m F e l e s é g e m e t ,

g y e r m e k e m e t , é s a d d i g - i s , m é g * a ' Z e n e b o n a e l - m ú l i k , e g y

B a r l a n g b a b ú v o k . M á s t a n á c s o t n e m l á t o k .

KÁKA

: M a r a d g y c s a k i t t e n e g y k e v é s i d e i g . T a l á n v a l a m i

j u t h a t e s z ü n k b e . — N e e s s k é t s é g b e o l l y h a m a r . — L e g y e n j ó

k e d v e d . — I s t e n n e k - i s n a g y g o n d g y a * * a z á r t a t la n s á g r a — ő

m e g - g á t o l h a t t y a , m e g - i s - g á t o l l y a a ' T i t k o s n a k p a t a k z a t a i t

A z - u t á n : h a m i i n n e t t e l - t a k a r o d n á n k ( h a l i a d m i k e t m o n d o t t

a ' T i t k o s ? ) e l - f o g a t n a b e n n ü n k e t , m i n t a ' T o l v a j o k ' P á r t - f o g ó i t .

M á r a k k o r c s a k m a g a a ' j ó I s t e n k e g y e l m e z h e t n e é l e t ü n k n e k .

D O N G Ó : O h , é d e s S z o m s z é d ! s o h a n e m l á t t a m m e g - j o b -

b ú l t t g o n o s z t . — N é k e m ú g y t e t t s z i k : m i n t - h a n e m i s m e r n é d ,

t e t ő t ő l - t a lp i g , a m a ' g o n o s z p á r á t . Voltál v o l n a a n n y i t v e l e , m i n t

ón, m i o l t a B i r ó - v i s e lő e m b e r v a g y o k ; m á s g o n d o l a t t a l l e n n é l

f e l ő li é . — É r c z c z é v á l t a n n a k s z í v e . — K ő - k e m é n n y é n y a k a . —

M á s k é n t : h o g y t á m a d h a t n a e g y s z e r r e k é t á r t a t l a n e l l e n . —

G y e r e , S z o m s z é d . S z a l a d g y u n k .

KÁKA

: D e k i - t e t t s z i k : h o g y T e se i s m e r e d a z I s t e n t I s t e n

i g a z á b a n : m i v e l a n n a k G o n d v i s e l é s é r ő l , m e l l y e l a z á r t a t l a n s á

g o t g y á m o l í t t y a , o l l y h e l y t e l e n ü l g y a n a k s z o l .

DONGÓ

: E l - n e m - t a l á l á d S z o m s z é d . B i z o k á m ó n T e r e m t ő

I s t e n e m b e n . M e r t m i n é k ü n k , s z e g é n y P a r a s z t o k n a k , m i t h a t -

t a k e g y e b e t h á t r a a ' n a g y U r a k a m a ' j ó I s t e n n é l ? — H a e z

n e m v o l n a , e d d i g f ó s z k e s t t í l- t y u k m o n y o s t ú l o d a - l e tt ü n k v o l n a . —

De, S z o m s z é d I A z t m o n d g y a á m a m a ' j ó I s t e n ü n k : d o l g o z z : é s

é n v e l e d m u n k á l k o d o m . S z a l a d g y a ' v e s z e d e l e m t ő l , é s ú g y é n -

i s k i - s e g í t e m s o r s o d a t .

KÁKA

: D e ó n J u l i á n á n a k á r t a t la n s á g á r ó l o l l y b i z o n y o s v a

g y o k : v a l a m i n t h o g y e n g e m ' K á k á n a k n e v e z n e k . — T a p a s z -

* L. a 25. lapnak 1 . jegyz .

** T. i . : van.

Digitized by



I. SZAKASZ m . RÉSZ.

27

t a l n i - i s f o g o d : h o g y a m a ' g y a l á z a t o s n a k h o r g a s k ö r m e i k ö z ü l

c s u d á l a t o s - k é p p e n k i - s e g í t i a z I s t e n J u l i á n a - k i s - a s z s z o n y t .

DONGÓ

: M o n d - k i t e h á t e g y s z e r r e : m i b e n h e l y h e z t e t e d b i -

z o d a l m a d a t ? M e r t o k t a l a n u l v a l a m i t r e m é n l e n i , n a g y o b b o k

t a l a n s á g .

K A K A : N e m a d o k n é k i k é t n a p o t , t a p a s z t a l n i f o g o d a z I s

t e n n e k k ü l ö n ö s G o n d - v i s e l é s é t J u l i á n a f e lő l . M e g - l á t o d : h o g y

m í a m a ' K i s - a s z s z o n y t m e g - n e m k ö t ö z z ü k ; i d e s e h o z z u k , b á r

a g y a r k o d n á n k e l l e n e . — M e r t : h a ő á r t a t la n ? b i z o n y o s s a n

m e g - s e g í t i az I s t e n : — H a p e d i g T o l v a j ? — F é r r e ! F é r r e e '

g o n o s z g o n d o l a t t a l . — K é s z e b b v a g y o k m e g - h a l n i ; m i n t f e lő l ié

r o s z s z a t m o n d a n i . — B í z z u n k I s t e n ü n k b e n . J ó r a f or d ít m i n

d e n t . — V á r j u k - m e g a' T i t k o s t . — L á s s u k : m e n n y i r e m e h e t

p a t v a r s á g i v a l . í m e a m o t t l á t o m k i - j ö n n i a ' F e j e d e l m i U d v a r b ó l .

I s t e n e m ! l é g y v e l e m . E l - n e - h a g y g y e m e ' s z ü k s é g ü n k b e n .

H A K M A D I K K É S Z .

A ' P A R A S Z T O K ' K É N S Z E R Í T T E T É S E K .

E l - m e n t , a ' - m i n t e z - e l ő t t - i s m o n d á m , a ' P a r a s z t o k t ó l

S c h e l m a j e r : h o g y a m a h a t a l m a t , m e l l y e t n é k i e k m e g - i g é r t,

P a p i r o s r a l e ír j a , l e - i s - p e c s é t e l l y e . S z o b á j á b a n l é v é n , s o k á i g

g o n d o l k o d o t t . N a g y r a v e t e t t e f e j é t .* K é t s é g e s k e d e t t a ' j ó k i -

m e n e t e l - f e l ő l . J u l i á n á t m e g - t á m a d n i , n e m l á t ts z a t o t t e l ő tt e

g y e r m e k i j á t é k n a k l e n n i . M i n d - a z - á l t a l f o r t é l l y a i b a n , ó s A k ó s -

f e j e d e l e m n e k s z e r e t e t é b e n b i z a k o d v á n , e l - v ó g e z t e d o l g á t , ó s , a '

P a r a s z t o k h o z é r v é n , í g y s z ó l l o t t :

SCHELMAJER :

I t t v a n a ' h a t a l o m . — H a T í a ' F e j e d e l m e t ,

a ' F e j e d e l e m s é g e t k e d v e l l i t e k — h a a z U d v a r n a k b ö c s ű l e t ó t

s z í v e t e k r e v e s z i t e k — e n g e d e l m e s k e d g y e t e k a ' F e j e d e l e m ' p a -

r a n c s o l a t t y á n a k .

* N agy do l ogra vá l l a l kozot t

Digitized by G o o g l e



28

AZ ARANY PERECZ EK.

DONGÓ

:

T e k i n t e t e s U r a m ! N é k ü n k , s z e g é n y P a r a s z t o k n a k

e' s z o k á s u n k v a g y o n : h o g y m i n d e n p é n z t m e g - n ó z ü n k , h a k e -

z ü n k h e z v e s z s zü k . N e m - i s v o n n y u k a z a s z ta l rú l S ü v e g ü n k b e

ú g y , m i n t a ' G a z d a g o k s z o k t á k ; m e g - s e - o l v a s v a , a n n a k r e n d d é

s z e r é n t ; m e g - s e - ü g y e l v e a ' c z i g á n y g a r a s o k a t .

SCHELMAJER : N o m á r m i r e t á r g y a ls z e m e ' k ó d o r g ó h a s z o n

t a l a n s z a v a k k a l ?

D O N G Ó : D e m e g - n e - f e d g y e K e l m e d a z o n e m l í t e t t s z o k á

s u n k a t . V a n á m m é g m á s s z o k á s u n k - i s a' F a l u b a n . — M i d ő n

m i m e n e d é k e s s e n m e g y ü n k a' h ö g y - o l d a l o n , m e g - k ö t t y ü k a '

k e r e k e t . O l l y u t a t - i s v á l a s z t u n k , m e l l y e n b á t r a n m e h e t ü n k .

U g y a n - a z é r t : f e l - s e - d ő l ü n k a n n y i s z o r , m i n t a ' n a g y U r a k , k i k ,

h ö g y ö n - v ö l g y ö n , S í m á n - d a r a b o s o n , ú t o n - ú t - f é l e n , e g y - a r á n t

n y a r g a l n a k . M e g - b o c s á s s o n h á t k e l m e d : h a i t t - is a z i g a z u t a t

k e r e s s ü k .

SCHELMAJER : G e r j e s z t e d b e n n e m a' l á n g o t , m i d ő n i l iy t é -

b o l g ó h a s z o n t a l a n s z a v a k a t e m i e g e t t s z . E r e d g y t e h á t a z i g a z

u t o n . M o n d - k i - r ö v i d e d e n : m i t a k a r s z ?

DONGÓ

: I g e n - i s : T e k i n t e t e s U r a m . D e m e g - n e - n e h e z -

t e l ly e n K e l m e d : h a m o s t - i s s z o k á s u n k t ó l e l - n e m - á l l h a -

t u n k . T e s s é k m e g - m o n d a n i n é k ü n k : m i v a n e r re a' P a p i

rosra írva.

SCHELMAJER : T e h á t s z á z s z o r n y ú z z a k - m e g e g y b a k o t e lő t

t e te k ? * — M á r m e g - m o n d o t t a m e g y s z e r : m i t í r a n d ó k b e l é . —

K é v á n h a t t y á t o k - é m é g e g y s z e r h a l l a n i T ö k - f il k ó k ? — M o n d - é

P a p o t o k k é t s z e r e g y b e s z é d e t ? * *

DONGÓ

: I g e n - i s , T e k i n t e t e s U r a m . H a e g y s z e r i b e n m e g -

n e m - é r t h e t t y ü k m é l y b e s z é d g y e i t ; i g e n s z é p e n k é r j ü k : h o g y

m á s z s z o r - i s o k t a s s o n , ő p e d i g e z t e t j ó s z í v v e l m e g - c s e l e k -

l e k s z i é r e t t ü n k . S o k a t t ű r , ó s s z e n v e d m e l l e t t ü n k . U g y a n

a z é r t : v a n - i s á m b ö c s ű l e t e e l ő t t ü n k . S z á z m á s P a p é r t n e m

a n n ó k .

SCHELMAJER: meg-haragud ott Dongóra ama' beszédgye

* Pázmány i s ó l avval a ki fejezésse l , a . t . m. i sméte lni .

** «A pap se prédikál kétszer* közm. nyomán.

Digitized by



I.

SZAKASZ III . RÉSZ,

miatt,

és alattomban ezeket mon dotta:

Á t k o z o m a ' P a r a s z t '

L é l e k - i s m e r e t é t . Osztán néki-riasztván magát, igy szóüott:

S ü s d - k i t e h á t e g y s z e r , a ' -m i t k i - s ü t n i a k a r s z . M i t e n y e l e g s z

a n n y i t ?

DONGÓ

: C s ak m e g - n e - h a r a g u d g y o n K e l m e d : m e r t n e m

a z é r t s z ó l l o k . M o n d g y a - m e g t e h á t n e k ü n k a z U r : d e e m

b e r s é g é r e - - -

K i - s e - m o n d h a t t a j ó l a m a ' s z a v a k a t , í m e S c h e l m a j e r n a

g y o n f e l - p a t t a n t e l l e n e . I l l e t l e n d o l o g n a k l e n n i á l l í t o t t a : h o g y

e m b e r s é g é r ő l m é g a ' s ű l t t P a r a s z t o k - i s k é t e l k e d n i t u d g y a n a k .

í g y k a p o t t h í r t e l e n a m a n n a k s z a v a i b a

SCHELMAJER : P a r a s z t N e m z e t s é g ! — M i ok v i h e t e t t a r r a :

b o g y e g y T i t k o s n a k e m b e r s é g e f e lő l i l l y g y a l á z a t o s s a n k é t e l -

k e d g y e t e k ?

K A K A : M e g - n e - n e h é z t e l l y e n K e l m e d , T i t k o s U r a m , D o n

g ó r a . Ő b i z o n n y á r a j ó E m b e r . A n n a k t a r tt y u k a z e g é s z F a l u

ban. D e P a p - u r u n k s e m m o n d h a t s e m m i r o s z s z a t f e lő l ié .

SCHELMAJER : A d g y á t o k t e h á t e l ő r ö v i d e d e n : m i t a k a r t o k

t ő l l e m ?

DONGÓ

: N o t e h á t , é d e s T i t k o s - U r a m , r ö v i d e d e n . D e k é r e m

K e l m é d e t - i s : h o g y h a s o n l ó - k é p p e n k u r t á n f e l e i ly e n . M í se s z e -

r e t t y ü k : d e n e m - i s é r t t y ü k a ' h o s z s z ú b e s z é d e k e t . M o n d g y a -

m e g t e h á t K e l m e d r ö v i d e d e n : h a v a l l y o n F e j e d e l m ü n k n e k

a k a r a t t y a - é : h o g y J u l i á n á t i d e h u r c z o l l y u k ?

SCHELMAJER : N o t e h á t : m o s t , a t y a f i s á g o s s a n b á n o k . —

L e g y e n ú g y : e r r ő l e g y s z ó t s e t u d g y o n a ' F e j e d e l e m . E z p e d i g

k ö n n y e n m e g - e s h e t i k : m i v e l ő n e m m i n d e n t m a g a ig a z í t- e l

m i n d e n k o r : h a n e m t ö b b s z e r e m b e r e i á l t a l . D e e z t h o g y - i s k é -

v á n h a t n ó k t ő l l e ? F e j e n e m k ö n y v - t á r . E l é g a z : h o g y s o k a t

m á s o k á l t a l v i s z v é g b e . M á r p e d i g m i n d a z e n y i m , m i n d a ' t í

k ö t e l e s s é g t e k a z t h o z z a m a g á v a l : h o g y a ' K ö z - h a s z o n r a ü g y e l -

l y ü n k , h o g y a ' T o l v a j o k a t , a ' - m i n t t ő l l ü n k k i - t e l h e t i k , a z O r

s z á g b ó l k i - ír t s u k . — A z - u t á n : a z , a ' - m i t r á t o k b í z t a m , n é k t e k

h a s z n o t o k r a - i s v á l h a t i k . — H a l l o t t á t o k a ' k i ' - h i r d e t é s b e n :

h o g y a z , a k i J u l i á n á t , a z a r a n y P e r e c z e k k e l e g y g y ü t t , i d e a '

t ö m l ö c z b e h o z z a , t i z - e z e r fo r i n t o k a t v á r h a t a ' F e j e d e l e m n e k

Digitized by



30

AZ

ARANY PERECZEK.

k e g y e s s é g é b ő l . É n e b b ő l e g y p é n z t

1

n e m

9

k é v á n o k m a g a m

n a k : h a n e m t í k t e k e t b o l d o g o k k á t e n n i a k a r l a k . É s í m e ! E b b ő l

k i - v e h e t i t e k : m i n ő E m b e r l e g y e k ; m i k é p ' ó h a j t o m a' j ó P a

r a s z t o k n a k e l ő - m e n e t e l e k e t .

8

K Á K A :

É n u g y a n n e m g y ő z ö k c s u d á l k o zn i , T e k i n t e t e s

U r a m : h o g y e z e n a l k a l m a t o s s á g o t, m e l l y b e n m a g a - i s v a l a m i t

n y e r h e t n e ,

4

o l ly e r ő s s e n f a r b a - r u g h a t t y a . É n ú g y t a r t o m : k e

v e s e b b c s u d á t t e n n e

6

a ' V á r o s b a n , h a a z Ű r e g y s z e r i b e n m e g

g a z d a g o d n a ; m i n t a ' m i F a l u n k b a n , h a e g y P a r a s z t h a m a r

ú r rá l e n n e . M e r t n á l u n k í g y v é l e k e d n e k k ö z ö n s é g e s s e n : a z

I s t e n s o h a s e m á d e g y s z e r r e s o k a t ; h a n e m a z Ö r d ö g s o k a t

í g é r á m , d e k e v e s e t á d . É s , h a t a p a s z t a l l y u k : h o g y e g y n ó m e l l y

P a r a s z t h í r t e l e n m e g - g a z d a g o d o t t ; a z t á l lí t ty u k f e l ő l i é : h o g y

v a g y a ' L i d é r c z h o r d t t a h o z z á j a , v a g y ö n n ö n m a g a a ' P a r a s z t

k o t r o t t a . D e a ' V á r o s b a n n e m m o n d a n a k i l l y e k e t .

SCHELMAJER : T a l á n b i z o n y a z t k é v á n n y á t o k t ő l l e m : h o g y

m a g a m m e n n y e k J u l i á n á é r t ? é s k é t k e z e m m e l a ' t ö m l ö c z b e

h u r c z o l l y a m ? — M e g - e s n e b e l e . — E z t ó n h o z z á m h a s o n l ó

e m b e r e k m á s o k á l t a l c s e l e k s z i k . — A ' - m i t ö b b : n é k e m g y a l á z a

t o m r a v á l n a a z , a ' - m i n é k t e k j ó h í r t , é s j o b b h a s z n o t h a j t a n a . —

D e e d d i g ú g y b e s z ó l l e t t e m v e l e t e k , m i n t a t y a f i s á g o s j ó B a r á t o

t o k . M á r m o s t p e d i g , u g y - m i n t F e j e d e l e m ' T i t k o s s á , n é k t e k

e z e k e t j e l e n t e m : H a t a l m a s F e j e d e l m ü n k A k ó s a z t k ó v á n n y a ,

a z t p a r a n c s o l l y a , é s p e d i g k ü l ö n ö s e n T i - n é k t e k : h o g y J u l i á n á t ,

M a c s k á s i M i h á l y n a k l e á n y á t , a z o n a r a n y P e r e c z e k n e k t o l v a j j á t

t ü s t é n t e l f o g já t o k , ó s i d e K o l o s v á r r a a ' t ö m l ö c z b e h o z z á t o k .

H a p e d i g e z t v a l a m i - k é p p e n e l - m ú l a t t y á t o k , T í k t e k e t - i s , ú g y

m i n t O r - g a z d á k a t , a ' f á r a f ü g g e s z t e n e k a z i g a z B í r á k .

M i n e k - u t á n n a e z e k e t e l - m o n d o t t a a' T i t k o s , D o n g ó é s

1

T. i . : fi llért v. ga ra st v. kr ajczárt stb . A «pénz» sz óv al

ál ta lában úg y é lnek a régiek. V. ö . a régi m ag ya r bibl iafordí

tásoknak ezeket a he ly e i t : Móz. I . 37 , 28 . Z ak. 11 , 12 . M áté ,

26, 15., 27, 3. 5. 9.

2

T. i . : sem .

8

T. i . : e lőmenete lét , boldogulását , javat .

4

T. i . : nyerhe t ne va l ami t .

5

T. i . : kevesebb csudáikozást , fe l tűnést ke l tene .

Digitized by



t . S Z AK AS Z I I I . R ÉS Z .

31

K á k a s í r v a - f a k a d t a n a k . A z é g f e l é v e t v é n e s o z Ő s z e m e i k e t ,

n e m n é z h e t t e n e k t ö b b é v i s z s z a a m a ' g y a l á z a t o s T i t k o s r a ; h a

n e m k i - m a g y a r á z h a t a t l a n n a g y k e s e r ű s é g e k k e l , P a p - f a l v a f e lé

m e g - i n d ú l t a n a k . M e g - ú t á l tá k a ' V á r o s t , m e l l y b e n a n n y i t ö r

v é n y t e l e n d o l g o k a t t a p a s z t a l t á n a k . I n k á b b k e d v e l l e n i k e z d e t

t é k F a l u j o k a t , m i n t a ' n y i l v á n - v a l ó e g y ü g y ű s ó g n e k , é s á r t a t l a n

s á g n a k b i z o n y o s L a k - h e l y é t . E g é s z ú t o n a b b a n t ö r t é k f e j e k e t :

h a v a l l y o n e n g e d e l m e s k e d g y e n e k - ó a ' T i t k o s ' p a r a n c s o l a t t y á -

n ak . M i n d a z e n g e d e l m e s s é g e t v é t k e s n e k , m i n d a z e n g e d e t l e n

s é g et k á r o s n a k l e n n i á l l ít o t t á k . S e m m i j ó z a n t a n á c s o t n e m

a d h a t t a n a k m a g o k n a k . U g y a n c s a k e ' v o l t a z o k a : h o g y , h a z a

é r v é n , l e g - i s - l e g - e l s ő b e n P a p - u r o k h o z v e t t é k ú t t y o k a t . E z e l ő t t ,

e l e j é t ő l - f o g v a e g é s z v é g i g , b i z o d a l m a s s a n e l - b e s z é l l e t é k a ' K o

l o s v á r i d o l g o k a t .

S a j n á l l o t t a u g y a n J u l i á n á n a k n y i l v á n - v a l ó n a g y v e s z e d e l

m é t a m a ' s z á n a k o d ó k ö z ö n s é g e s A t y a ; d e a ' P a r a s z t o k s e m m i t

k i - n e m - f a c s a r h a t t a k b e l ő ll e : m i - t é v ő k l e g y e n e k , a ' F e j e d e l m i

P a r a n c s o l a t r a n é z v e . J ó l i s m e r t e a ' P a p - ú r A k ó s -f e j e d e l e m n e k

h í r t e l e n i n d u l a t a i t . D e a m a ' S c h e l m a j e r T i t k o s n a k e r k ö l c s te

l e n s é g e i s e m v o l t á n a k e l - t it k o l v a e l ő t t e . M i n d - a z - á l t a l : h o g y

s e m m i t a n á c s n é l k ü l e l - e r e s z t e t t e k n e k n e l á t t s z a t ta s s a n a k l e n n i

a z i g a z s z í v ű P a r a s z t o k ; c s a k a z t m o n d o t t a v é g t é r e n a g y b u z

g ó s á g g a l e l ő t t ö k : h o g y a z I s t e n n e k n a g y g o n d g y a l e n n e m i n

d e n c s ú s z ó - m á s z ó f é r g e k r e . A z o n m e s s z e - l á t ó F ö l s ó g m e g

h a g y n á n é h a z a v a r t a t n i a z á r t a t l a n s á g o t : d e v é g t é r e , m i n d e n

ö r d ö g - ű l ő n - k o h o l t t r a v a s z s á g o k e l l e n n e m c sa k m e g s z a b a d í

t a n á , h a n e m n y e r t e s s é - i s t e n n é . A ' - m i p e d i g J u l i á n á n a k e l-

f o g a t t a t á s á t i l l e t n é ; a z t s e n e m j a v a s l o t t a , s e n e m t i l t o t t a a '

t o v a - l á t ó P a p - ú r . C s a k é p p e n a z t m o n d o t t a v é g t é r e : h o g y a'

F e j e d e l e m n e k v i lá g o s P a r a n c s o l a t t y a i t m e g - k e l l e n e - t a r ta n i a'

h í v J o b b á g y n a k , h a c s a k a z o k a z I s t e n n e k n y i l v á n - v a l ó tö r

v é n n y é v e i v i l á g o s s a n n e m e l l e n k e z n é n e k . E z e k u g y a n í g y t ö r

t é n t é n e k P a p - f a l v á n .



AZ ARANY PEREOZEK.

N E G Y E D I K K É S Z .

S C H E L M A J E R ' G O N D O L K O D Á S A I .

A m a ' P a r a s z t o k n a k e l - m e n e t e l e k * u t á n , S c h e l m a j e r m a -

g á n o s s a n s é t á l v á n a' P i a c z o n ; g o n o s z c s e le k e d e t e i n e k b o k r o s

s á g á t e l e v e n s z í n e k k e l l e - f e s t e t t e m a g a e l ő t t . U g y - i s t e t t s z e t t

( v a l a m i n t a ' g o n o s z s á g b a m e r ű l t t e k k e l m e g - s z o k o t t n é h a t ö r

t é n n i ) m i n t h a k i s i d ő r e m e g - b á n t a v o l n a p a t v a r s á g á t , d e n e m

a z o n t ö k é l l e t e s s é g g e l : h o g y m a g á t v a l ó s á g g a l m e g - j o b b í t a n á .

T ö b b k ö l l e t e t t e h h e z , s e m - m i n t a m a ' g o n o s z s z o k á s o k , m e l y -

l y e k k e l é p p e n m e g - r o n t o t t a m a g á b a n a z E m b e r i s é g e t . U g y a n

a z é r t : a ' f e l - ' s - a l - s z é l n e k e r e s z t v é n f o r g ó g o n d o l a t a i t , h o l

m e g - s z á n t a J u l i á n a - k i s - a s z s z o n y t , h o l i s m ó t t f e l - p a t t a n a e l l e n e .

N e m - k ü l ö m b e n ( m i d ő n o s z t á n a ' m é r e g - i s e l -f o g ta ) f e l -g y ú l l a -

d o t t a ' P a r a s z t o k e l l e n - i s . U g y a n - a z é r t : s e n k i s e l é v é n a ' P i a

c z o n , í g y b e s z ó l l e t t m a g á b a n

SCHELMAJER

:

Á t k o z o m a' P a r a s z t o k ' L e l k e k ' i s m é r e t é t ! —

E d d i g s z á z m e g - v i l á g o s o d o t t f e j e k k e l k é s z e n l e t t e m v o l n a , m é g

a m a ' k é t T ö k - f i lk ó k k a l b a j l ó d t a m . C s o m ó t k e r e s n e k m é g a '

K á k á n - i s . M i n d e n t l e l k e k r e v e s z n e k .

E z e k u t á n m e g - á l l a p o d o t t a ' G o n o s z . J u l i á n á r a v e t e t t e

h e v e s g o n d o l a t a i t . O s z t á n ú g y t e t s z e t t : m i n t - h a m e g - s z o m o r o -

d o t t v o l n a . A ' K i s - a s z s z o n y n a k n e v é t , n a g y f o h á s z k o d á s i k ö

z ö t t , e g y n e h á n y s z o r e m l í t v é n , í g y f o l y t a t t a s z a v a i t u g y a n - a z o n

SCHELMAJER

: O h J u l i á n a ! É d e s J u l i á n á m ! — M o s t h á n y -

t a m - e l b e z z e g l á b a i d e l ő t t a ' k e l e p c z é t . I s t e n b i z o n y : h a

j ó l f e l v e s z e m a ' d o l g o t ; i g e u m é l t a t l a n n a k t e t t s z i k e l ő t t e m :

h o g y , m á s n a k l e - r o n t á s á v a l , m a g a m a t f e l - é p í t t s e m . — D e , h a

a' m e g - v e t e t t s z e r e t e t n e k s i r a l m a i t h a l l o m ; O h ! m i r e n e m

v i h e t i e z a k á r k i n e k fiá t! — É d e s J u l i á n á m ! J o b b l e t t v o l n a

n é k e d : h a e n g e m e t , k i t é g e d k i m o n d h a t a t l a n - k é p p e n s z e r e t t e

l e k , t e - i s s z e r e t t é l v o l n a . í g y , s e e l s ő b e n A t y á d , s e u t á n n a m a -

* T. i . : elmenetele.



I . SZAKASZ V.

RÉSZ.

33

g a d a ' v e r e m b e n e m h u l l o t t a t o k v o l n a . D e e l - v a g y o n

i m m á r r e n d e l v e v e s z e d e l m e t e k . O n n a t t v i s z s z a - n e m - l é p h e t e k ,

a h h o v á e g y s z e r l á b a i m a t t e t t e m . H a a k a r n á m - i s , b e n n e t e k e t

t ö b b é k i - n e m - s z a b a d í t h a t l a k . — T u s a k o d i k u g y a n s z í v e m b e n

a' T e r m é s z e t n e k t ö r v é n n y é B ö c s ű l e t e m n e k f e n - ta r t ás á v a l. M e g

v a l l o m a z t - is ( d e c s a k I s t e n e m e l ő t t ) : h o g y l e l k e m ' i s m é r e t é t

c s i g á z z á k g o n o s z t g o n d o l a t a i m . E z t p e d i g n e m e g y é b b n e k l e n n i

á l l í t o m ; h a n e m r é g i s z í v e s s é g e m ' v a l ó s á g o s je l é n e k . E l - n e m -

o l t ó d o t t b e n n e m e z E m b e r i s é g e g é s z l e n . I s t e n , é s E m b e r e l ő t t

i g a z a z : h o g y s z ö r n y ű g o n o s z s á g a i m k ö z ö t t c s a k e g y e d ü l e b b e n

r e m é l l h e t e m v i g a s z t á l a s o m a t : h o g y m í F é rj -f ia k , h a b á r r o s z -

s z a k v a g y u n k - i s , m é g s e l e h e t ü n k t ö k é l l e t e s g o n o s z o k . H a n e m

t ö b b - i s , l e g - a lá b b c s a k e g y s z i k r a m i n d e n k o r h á t r a m a r a d b e n

n ü n k a ' f e l e - b a r á t i s z e r e t e t b ő l . D e e l - v a g y o n i m m á r h á n y v a a '

l é p : m e g - k e l l f o g n o m a ' m a d a r a t .

E z e k e t í g y b e s z é l l v ó n m a g á b a n , e l - m ó n e a ' P i a c z r ó l , é s

m a g á t a ' F e j e d e l e m n e k P a l o t á j á b a b ó - v e t te . Á k o s n a k p á r a n -

c s o l a t t y á b ó l f e l e l e te t k e l l e t t k é s z í t e n i e K á l m á n - h e r c z é g h e z ,

e n n e k a z o n l e v e l é r e , m e l l y b e n a z a r a n y P e r e c z e k n e k e l - l o p a t -

t a t á s a m i a t t n e m r é g e n p a n a s z o l k o d o t t . E z e n f e l e l e t n e k ö s z v e -

a g g a t á s á b a n s o k á i g t ö r t e f e j é t a ' g y a l á z a t o s . A k a r t - i s , n e m - i s a '

m u n k á h o z f o g n i . U g y t e t t s z e t t : m i n t h a l e g - i n k á b b a t tú l t a r

t a n a : n e - h o g y e z e n v i s z á l t l e v é l á lt a l k i - s ű l l y e n e k g o n o s z s á g a i .

U g y a n - a z é r t : m i n d c s a k t o v á b b , m e g - t o v á b b h a l a s z t o t t a a '

d o l g o t .

Ö T Ö D I K R É S Z .

G Y Á R F Á S M A G A A Z E R D Ő B E N .

N e m m e s z s z e K o l o s v á rt ó l v a g y o n a m a ' t é r- fö l d , m e l l y e n

e g y s z á l a s E r d ő t e r m e t t . E b b e n l a k o t t GYÁRFÁS : A k ó s - f e j e d e -

l e m n e k T e s t v é r - b á t t y a . E z e n n a g y er k ö l c s ű , é s t i s z t e s s é g e s

U r a t ( m á s a d i k RÁKÓCZI

Györgynek

l e - t é t e l e u t á n ) E r d é l y n e k

F e j e d e l e m é v é k ó v á n t a t e n n i a z O r s z á g n a k e g y g y i k F e l e k e z e t e .

Az

A r a n y Pe r e c z e k , "

Digitized by



34

AZ ARANY PERECZEK.

D e u g y t e t s z e t t : m i n t - h a a z I s t e n n a g y o b b r a r e n d e l t e

v o l n a Á b r a h á m o t ( m e r t íg y - i s n e v e z t é k ) ; s e m - m i n t h o g y a ' v i

l á g i d o l g o k n a k z u r - z a v a r j a i b a a v a t k o z z o n , BÁNFI Ráchelt, n a g y

n e m e s s é g ű K i s - a s z s z o n y t , h i t e s T á r s á n a k v á l a s z t o t t a . D e a z o n

nap', m e l l y b e n K i s - a s zs z o n y á v a l m e g - e s k ü d ö t t , Ö z v e g y g y é - i s

l e t t . M e r t a z I s t e n ' E g y h á z á b ó l h a z a - j ö v ó n e' g y ö n y ö r ű P á r a k ,

f o r ró b e t e g s é g b e e s e t t a ' M e n y a s z s z o n y , é s , h a t ó r a a l a t t , e ' v i

l á g b ó l k i - i s m ú l t .

E z e n é k e s T e r e m t m é n y n e k s z e r - f el e tt r ú t u l m e g - v á l t o z o t t

s z í n é t s í r v a s z e m l é l g e t v é n G y á r f á s , a ' v i l á g n a k m ú l a n d ó s á g á t

é l e s e l m é v e l k e z d e t t e f e s z e g e t n i , ó s o s z t á n a z ö r ö k k ö n m e g

m a r a d a n d ó j ó k a t i n k á b b , m e g - m e g - i n k á b b k e d v e l l e n i .

C s a k a l i g t e m e t h e t t e - e l - k e d v e s Ráchéllyét, m e g - k ö s z ö n t e

a z E r d é l y i e k n e k h o z z á j a - v a l ó h a j l a n d ó s á g o k a t , k i k - i s

RÉDEI Fe-

renczet ü l t e t t é k a ' F e j e d e l m i s z é k b e n . M a g a G y á r f á s , l e - m o n d -

v á n m i n d e n v i lá g i g y ö n y ö r ű s é g e k r ő l , m a g á t e z e n k ö z e i - l é v ő

e r d ő b e v e t t e , h o l o t t m a g á n a k e g y m e s t e r s é g e s b a r l a n g o t é p í t

vén, b e n e á l l h a t a to s s a n m e g - m a r a d o t t . RÉDEI Ferencznek h á

r o m h o l n a p i * F e j e d e l e m s é g e u t á n , i s m é t a z U r a s á g r a h í v t á k

G y á r f á s t a ' s z o r g a l m a t o s E r d é l y i e k , d e ő , f e l - v e t t s z á n d é k á b a n

á l l h a t a t o s l ó v é n , i f i a b b i k T e s t - v é r é n e k Á k o s n a k e n g e d t e a ' F e

j e d e l e m s é g e t .

E z e n i l l y n a g y e r k ö l c s ű , é s i g e n t i s z t e s s é g e s G y á r f á s n a g y

a j t a t o s s á g g a l t ö l t v é n b a r l a n g j á b a n n e m u n a l m a s i d e j é t , m i d ő n

n a g y s z í v - b u z g ó s á g g a l m o n d a n á k ö n y ö r g é s e i t , í m e e g y é k e s

i f iúra ve t e t t e s ze m e i t , k i , a ' f ák köz öt t , b ar l an gj a f e l é i pa rko

d o t t . A ' T e r m é s z e t s e m m i t s e e l - n e m f e l e jt e t t , s e n e m s a j n á l -

l o t t f e l - ó k e s í t é s ó b e n . H u s z á r - T i s z t E u h á n a k f o r m á j á r a v a l a

s z a b v a r u h á ja . D e m i n d G y ö n g y - h á z a s - n y e l ű k a r d g y á n , m i n d

a r a n n y a l k i - v a r r o tt é k e s T a r s o l y á n ú g y - a n n y i r a r a g y o g t a n a k a '

K ü l - o r s z á g i d r á g a k ö v e k , h o g y G y á r f á s a z o n I f i u n a k n a g y h á z

b ó l v a l ó s z ü l e t é s é r ő l é p p e n n e m k é t e l k e d n e . K i - t e t t s z e t t p e d i g ,

é k e s á b r á z a t t y á n a k s z o m o r ú v o n á s a i b ó l , o l l y b o r z a s z t ó g o n d o

l a t , m e l l y v a g y v a l a m i u t o l s ó m ó d r a , v a g y t a l á n K é t s é g b e - e s é s r e

* T. i . : hónapi , havi .

Digitized by



t . S ZA KA S Z V .

R á s Z .

9 5

Digitized by Google

i p a r k o d i k . S e m m i ö r ö m - j e l e k n e m l á t ts z a t t a n a k e l - e s e t t

a r c z ú l a t t y á n . •

G y á r f á s h o z é r v é n e m e ' J ö v e v é n y , m e g h a j t o t t a m a g á t

e l ő t t e , é s s o r s á t a t y a i k e g y e s s é g é b e a j á n l o t t a . N e v é r ő l k é r d e z

t e t v é n , c s a k a z t f e l e l te : h o g y

JÚLIUSNAK

h i v j á k . D e s z ü l e t é s é n e k

N e m e s s é g é r ő l f a g g a t t a t v á n , a r r ó l s e m m i t s e m a k a r a h a l l a n i ,

s e p e d i g l e n s z ó l l a n i ; h a n e m , h í r t e l e n l e - t é r d e l v é n e l ő t t e , n a g y

b u z g ó s á g g a l a z o n r e m é n k e d e t t : h o g y ő t e t m a g á h o z f o g a d n i,

é s , m i n t R e m e t e - t a n í t v á n y t , e ' m a g á n o s h e l y e n m e g - t a r t a n i

m é l t ó z t a t n a . H o z z á t e tt e , r e m é n k e d é s e i u t á n , a z t - i s : h o g y

m e g - f o g n a f e l e t k e z n i N e m e s s é g é r ő l , G y á r f á s n a k , a m a ' F e j e d e

l e m s é g r e m é l t ó n a g y Ú r n a k , p é l d á j á r a t e k i n t v é n . A ' H u s z á r

r u h á t , a ' k i - v a r r o t t t a r s o l y t é s k a r d o t ö r ö m e s t f e l - f o g n á v á l t a n i

a' R e m e t e - g ú n y á v a l . E ' v i l á g o n s e m m i g y ö n y ö r ű s é g e t n e m l át

v á n , n e m i s r e m ó l l v é n , i t t G y á r f á s s a l k ó v á n n a s z e n t ü l é l n i , é s

b á t r a n m e g h a l n i .

E z e n J ö v e v é n y i fi ú n a k e l - tö k é l l e t t s z á n d é k á t , é s á l lh a t a

t o s s á g á t j ó l k i - v é v é n G y á r f á s , m o s t t ö b b r e f a g g a t n i n e m a k a r t a .

B é - f o g a t t a m a g á h o z : é s , h o g y l e - t e le p e d g y e n , s z í v e s s e n m e g

e n g e d t e ; é p p e n n e m t u d v á n : h o g y , e m e ' f ér j- fi r u h á z a t a l a t t,

a s z s z o n y i s z e m é l y l a p p a n g a n a . J u l i á n a v o l t , M a c s k á s i M i h á l y

n a k , a m a - s z e r e n c s é t l e n K i n c s - t a r t ó n a k , m é g s z e r e n c s é t l e n e b b

l e á n y a .

E z e n n a g y s z í v ű , é s a z fiú i s z e r e t e t b e n p é l d a n é l k Ű l - v a l ó

K i s - a s z s z o n y , m i n e k - u t á n n a é s z r e - v e t t e - v o l n a : h o g y A t t y a '

k i - s z a b a d í t á s á n a k m i n d e n e s z k ö z e ( m i n t - h a a z e g é s z v i l á g e l

l e n e t á m a d o t t v o l n a ) k e z e i b ő l k i - f a c s a r t a t n a : e g y u t o l s ó p r ó

b á r a v e t e t t e s z e r e n c s é t l e n f e jé t , m e l l y ö t e t a z - u t á n a ' h ó h é r

P á l o s s á a l á c s ú s z t a t t a .

J u l i á n a t e h á t ( J ú l i u s n a k n e v e z e t e al a tt ) b é - f o g a t t a t v á n

G y á r f á s t ó l, l e - t e t t e h o l m i é t a ' b a r l a n g b a n ; a z - u t á n : o n n a t t k i

j ő v é n , G y á r f á s n a k p a r a n c s o l a t t y á r a v á r a k o z o t t . E z e n n a g y

o k o s s á g ú Ú r ( h o g y m a g á n a k t ö b b i d ő t v e h e t n e , ó s b á t r a b b a l

k a l m a t o s s á g o t n y e r h e t n e a' f e l ő li é - v a l ó g o n d o l k o z á s r a ) J ú l i u s t

a z e r d ő b e k ü l d ö t t e : h o g y o t t s z á r a z f á k a t t ö r j ö n , é s a z o k a t ,

e g y - k é t n y a l á b b a k ö t v é n , i d e , a ' t ű z h e l y r e h o z z a . F e j e m e g -



36

AZ

A R A NY P E R E C Z E K .

h a j t á s á v a l , c l - u i é u e J u l i á n a a z E r d ő n e k d e r e k á b a . É s , s z í v e s s e n

e n g e d e l m e s k e d v é n , e l e g e t t é v e G y á r f á s p a r a n c s o l a t t y á n a k .

A d d i g - i s G y á r f á s , a ' t ű z m e l l é , e g y t ő k é r e , l e - ű l v é n ; s z ű

n e t l e n a z o n j ö v e v é n y r ő l g o n d o l k o d o t t . D e h í r t e l e n e l - n e m - t ö -

k é l l h e t t e m a g á b a n , m i t é v ő l é g y e n v e l e . T ö b b s z á r a z f á k a t r a

k o s g a t o t t a ' t f íz r e . A z o k n a k r o p o g ó l á n g j a i t s z e m l é l v é n , í g y

k e z d e t t e s z a v a i t a ' s z o m o r ú

GYÁRFÁS : O h g y ö n y ö r ű l á n g o k — D e e g y s z e r - s - m i n d i r

g a l m a t l a n t ü z e k ! — A k á r m i t ad o k é l e l m e t e k r e , e l - e m í s z t i t e k ,

é s h a m u v á t e s z i t e k .

E m e ' k u r t a e l m é l k e d é s e i t e l - m o n d v á n G y á r f á s , f e l - v e t t

e g y h a s á b o t a' t ü z - h e l y m e l l ő l . S o k á i g s e m m i t s e s z ó l l o tt , h a

n e m a ' h a s á b r a n é z e t t n a g y á l m é l k o d á s i m e l l e t t . U g y t e t t s z e t t :

m i n t h a a z e m b e r i é l e t n e k s z o m o r ú v á l t o z á s a i r ó l g o n d o l k o d v á n ,

a z o k n a k k é p é t e ' h a s á b n a k t ü k ö r é b e n l á t n á , é s t e l l y e s ö r ö m é t

a b b a n l e l te v o l n a : h o g y a ' F e j e d e l e m s é g r ő l l e m o n d o t t . E z e n

g o n d o l a t t y á t k i - l e h e t e t t v e n n i k ö v e t k e z e n d ő s z a v a i b ó l . í g y

s z ó ll v a l a m a g á b a n : u g y a n a z o n

GYÁRFÁS

: T e - i s , H a s á b ! n a g y f a v o l t á l v a l a h a . B ü s z k é l

k e d t é l l e v e l e i d b e n , ó s v i r á g o s ö l t ö z e t e i d b e n . — H á n y e m b e r n e k

a d h a t t á l v o l n a m é g V e n d é g - f o g a d ó t s ű r ű á r n y é k o d b a n . —

V a l a h a s o k m a d a r a k ó n e k l e t t e k , é s a ' f e l- d e r ű l ő n a p o t ö r ö m m e l

k ö s z ö n t ö t t é k i n g ó á g a i d o n . — D e m o s t i m m á r k i - v á g t á n a k . —

í m e a ' t fí z re t e s z l e k , ó s h a m u - r u h á d b a f e k t e t l e k . — í g y v o l t u n k

m i n d - n y á j a n — í g y é l ü n k m i n d - n y á j a n — í g y e m í s z t e t ü n k , é s

e l - m ú l u n k m i n d - n y á j a n .

E z e n s z a v a i t e l - m o n d v á n : f e l- k e l e a' t ő k é r ő l . S é t á l g a t o t t e g y

k e v é s i d e i g ; d e m a g á b a n m e l l y e n g o n d o l k o d o t t . I s m é t t e s z é b e

j u t a , p e d i g n a g y o b b h a t h a t ó s s á g g a l , a m a ' d r á g a J ö v e v é n y . E n n e k

e s z t e n d e i t m a g a e s z t e n d e i v e l f o n t o s s a n e g y b e v e t v é n , í g y s z ó l l o t t

GYÁRFÁS : D e T e n é k e d , é d e s J ú l i u s o m , n i n c s s z ü k s é g e d

a r ra : h o g y i l ly h a m a r e l e n y í s z s z . — A z é n P é l d á m m i h a s z

n o d r a l e h e t , g y ö n y ö r ű I fi ú ? — É n m e g - e t t e m i m m á r k e n y e

r e m n e k j a v á t : * T e p e d i g c sa k m o s t k e z d e d a' v a l ó s á g o s é le t e t —

* V. ö . : «Kenyerének javát már meget te .* Ar. Toldi , X . 11

Digitized by



I . SZAKASZ VI. RÉSZ.

37

N é k e m a* h a l á l j u t a l o m : n é k e d b ü n t e t é s l e n n e . — N e m ú g y —

é p p e n n e m ú g y — T e n e m s z ü l e t h e t t é l a ' R e m e t e é l e t r e . —

N a g y o b b r a m e n e n d ő v a g y , s e m - m i n t h o g y e z e n u n a l m a s M a

g á n o s s á g b a n e l h e r v a d g y , — É U y i n k á b b f é n y e s s e b b h i v a t a l o d

n a k b i z o n y o s j e l e s z e r é n t — M i t k é v á n h a t t s z e z e n b a r l a n g n a k

m e d d ő s é g é b e n t i z e n - h a t e s z t e n d ő i d d e l ? a v a g y t a l á n a n n y i v a l s e ?

E z e k e t m o n d v á n G y á r f ás , m e g - á l l a p o d o t t . A z - u t á n : i g e n

m e l l y e n g o n d o l k o d o t t . K e v é s i d ő m ú l v a , m i n t h a J u l i u s sá n a k

b i z t o s b , é s a l k a l m a t o s b h e l y e t t a l á lt v o l n a , á b r á z a t t y á n a k v o

n á s a i t m e g - v á l t o z t a t t a . S z o m o r ú s z í n e v í g t e k i n t e t r e f o rd u l t.

S ö t t a r r a v e t e m e d e : h o g y , s z o k á s a e l l e n , k e z e i v e l t a p s o l a . V é g

t é r e e z e k e t m o n d a a ' k ö n y ö r ü l e t e s s z í v ű

GYÁRFÁS : M o s t j u t o t t i m m á r e s z e m b e : m i - t é v ő l e g ye k

v e l ed , é d e s J ú l i u s o m . — B é k e s s é g e s s e b b e n é l h e tt s z a' f e j e d e lm i

U d v a r b a n . A k ó s ö c s é m m e l l e t t n a g y o b b r a m e h e t t s z . N á l a m

s e m m i t s e r e m ó l l h e t t s z . — É d e s fiam ! m e g v e t e t t e m s z e r e n c s é d '

f e n e k é t . Ö c s é m n e k U d v a r á b a m e g y e k — F e j e d e l m i G o n d - v i s e

l é s é b e a j á n l a k — M e g - b ó l d o g í t o t t a l a k .

E m e s z a v a k a t e l - s e - v é g e z h e t t e e g é s z l e n , í m e a z e r d ő n e k

m i n d e n s z é l e i r ő l k ü r t ö k ' h a n g j a i , T r o m b i t á k ' h a r s o g á s a i h a l l a t -

t a n a k . V a d á s z a t o t i n d í t o t t a ' K o l o s v á r i U d v a r . I g e n ó h a j t o t t a

G y á r f á s Ö c s c s é n e k j e l e n - l é t t é t . * T u d t a s z o k á s á t : h o g y B a r l a n g

j á b a b ó - t e k i n t , h a n e m t ö b b r e - i s ; l e g - a l á b b e g y p á r s z ó r a . E z

p e d i g ó h a j t o t t a l k a l m a t o s s á g l e n n e , m e l l y e l J u l i u s s á t , a ' F e j e

d e l e m n e k s z á r n y a a lá , a n n a k U d v a r á b a , b é - i k t a t h a t n á . C sa k

a li g v á r h a t t a t e h á t : h o g y A k ó s - ö c s c s é n e k j e l e n - l é t té r ő l b i z o

n y o s s á l e h e s s e n .

H A T O D I K R É S Z .

A K Ó S G Y Á R F Á S S A L .

J e l e n v o l t v a l ó s á g g a l A k ó s a ' v a d á s z a t o n . E z e n F e j e d e

l e m b e n n a g y v o l t a z é s z ; d e h e v e s t e r m é s z e t é r e n é z v e , i g e n

* T. i . : a fe jedelemnek megje lenését , jövete lét ,

Digitized by



38

AZ ARANY PERECZEK.

s z á l l i n g á l l ó . U g y a n - a z é r t : a z o n U r a l k o d ó k ' P é l d á j a , kik h a t -

h a t ó s s a n b ó - n e m - t e k í n t h e t n e k e g y s z e r r e a z o n e m b e r e k n e k s z í

v e k b e n , k i k e t T a n á c s n o k o k n a k v á l a s z t a n a k , é s í g y k é s ő r e v e s z i k

é s z r e , h o g y m e g - c s a l a t t a t t a n a k . E n n e k k e d v e s s e b b e m b e r e

n e m v a l a S c h e l m a j e r n ó l . N e m - i s m á s n a k j a v a l l á s á b ó l s z í t o t t a'

T ö r ö k U d v a r h o z , m e l l y n e k k ö z b e n - v e t ó s é v e l a ' F e j e d e l e m s é g r e

j u t h a t o t t . N a g y o b b r a m e h e t e t t volna, h a m a g á t k i c s i n n e k l e n n i

i s m e r h e t t e v o l n a . M é g a' v a d á s z a t b a n - i s s z e r e t t e az e l s ő s é g e t .

B o s z s z o n k o d o t t a z o k r a ,

kik

h a m a r é b b l e e j t e t t é k

a

c z í m e r e s

v a d a t . E k k o r e g y n a g y R ó k á t v é v e ű z ő b e v a d á s z s z a i v a l . D e

é s z r e - v é v é n , h o g y

a'

m e g - i j e d e t t á l l a t G y á r f á s - b á t t y á n a k b a r

l a n g j a f e l é v e t t e c s a v a r g ó s ú t t y á t , n a g y t ü z e s s ó g g e l u t á n n a e r e -

d e t t . F e l - v a l a m é g v o n v a P u s k á j á n a k k a k a s s á , m i d ő n G y á r f á s

e l ő t t t e r m e t t . Ő t e t , m i n t - e g y f u t ó l a g , í g y s z ó l l í t á - m e g :

AKÓS

: B á t y a ! B á t y a ! L á t t ad - é

?

GYÁRFÁS : Ö c s é m ! Ö c s é m ! h o v á ?

AKÓS :

N e m

l á t t á l - é erre

e gy

F a r k a s t ?

—

A v a g y : m i t - i s

m o n d ó k ? e g y k i e t l e n R ó k á t s z a l a d n i ? t ü z e s s z e m e k k e l ?

G Y Á R F Á S

: A v a g y t a l á n k u r t a f a r k k a l , ó s , f é l e l m e

miatt,

le -

i s - c sapot t f ü l ekke l ?

AKÓS : N i n c s i d ő m s e m m i t r é fá r a . C s a k é p p e n a z t m o n d

h a t o m : h o g y a m a ' g y a l á z a t o s R ó k a i g e n n a g y o n m e g - i j e s z t e t t e

é d e s H ú g u n k a t V e r n i k á t . É s , ha h a m a r h o z z á ne m u g r o t t a m

volna,

m i n d e n b i z o n n y a l , m e g - p i s z k o l t a v o l n a .

GYÁRFÁS : D e v a l l y o n : m i o k r a n é z v e c s a l o g a t o d a' V a d á

s z a t r a k e d v e s H ú g u n k a t ?

—

M ó r t k e r e s e l n é g y - l á b ú R ó k á t e z e n

E r d ő m b e n : m i v e l a m a ' k é t -l á b ú S c h e l m a j e r e d e t U d v a r o d b a n

n e v e l e d .

— Oh

Ö c s é m ! Ö c s é m

E z e k e t a z é r t h o z t a - e l ő G y á r f á s

:

h o g y Ö c s o s é n e k t u d t á r a

a d h a s s a , m i k é n t v é l e k e d n e k T i t k o s s á r ó l m á s o k - i s , k i b e A k ó s

ú g y a n n y i r a b e l e s z e r e t e t t . E z e n f e l ő l : a z t -s e s z e n v e d h e t t e

G y á r f á s : h o g y é d e s H u g a , k i h e z k ü l ö n ö s s z e r e t t e t t é l v i s e l t e t e t t ,

a n n y i s z o r k i - c s a l a t t a t i k

a'

v e s z e d e l m e s v a d á s z a t r a . M á r

a' mi-

n a p i b a n - i s , S c h e l m a j e r t ő l r e á - b e s z é l l t e t v é n , c s a k a l i g m ú l t - e l :

h o g y e g y f a r k a s t ó l ö s z v e - n e m - s z a g g a t t a t o t t . H a L ó r á n d f i G e r

g e l y ,

ki

e k k o r

a'

F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y m e l l e t t

ál l

v a l a , m e g -



I. SZAKASZ VI. RÉSZ.

39

n e m b u z o g á n y o z t a

volna

a ' v a d k u t y á t , m a g a - i s k á r t v a l l o t t

v o l n a (

a

) . G y á r f á s - b á t t y á n a k i g e n r o s z k e d v é t t a p a s z t a l v á n

A k ó s ; a z - u t á n : a z o n e l - il l a n t o t t R ó k a - i s e s z é b e n k ó d o r o g v á n ,

n e m a k a r a t ö b b s z ó t s z a p o r í t a n i . H í r t e l e n e l - m e n e t e l ó n e k o k á t

n e m a k a r t a n y i l v á n k i - m o n d a n i . G y á r f á s - is e l - fo r d ú l v á n t ö l le ,

é s a' t ü z e t m e g - i g a z g a t v á n , n y i l v á n k i - j e l e n t e t t e k e d v e t l e n s é g é t .

E z t é s z r e v é v é n , í g y s z ó l l o t t v é g t é r e

AKÓS : N é k e m n i n c s i d ő m : h o g y i t t h é j j á b a n e l - v e s z t e g e s -

sem. E l ő b b a m a ' n é g y l á b ú R ó k á r a m e g y e k . A z - u t á n : g y ő z e -

d e l m e s s e n v i s z s z a - t é r e k h o z z á d . É l l y

addig-is

B á t y a .

E z e k u t á n é p p e n e l -a k a r a t á v o z n i A k ó s ; E l - i s - m e n t e g y

n é h á n y l é p é s e k k e l a z E r d ő n e k r é s z é b e ; d e , h a m a r v i s z s z a j ő

vén, h í r t e l e n m e g á l l o t t G y á r fá s m e l l e t t . E z , v a l a m i s z e r e n c s é t

l e n s é g r ő l g y a n a k o d v á n , e g y k e v é s s é m e g - d ö b b e n t . D e s z a v a i t

í g y f o l y t a t t a

A K Ó S : M é g e g y g y e t , é d e s B á t y á m . H a V e r n i k a - h ú g u n k

e r r e t a l á l n a t é r n i ( m á s - k é n t e l - s e - m ú l a t t y a , h o g y m e g - n e - l á t o -

g a s s o n ) , t a r t ó z t a s d - m e g m a g a d n á l . K i - s e - e r e z d a z E r d ő b e a d

d i g , m é g * m a g a m v i s z s z a - n e m - j ö v ö k . M e r t ú g y t a r t o m : h o g y ,

m i v e l m e l l e t t e o l l y g y a k o r t a j á r k á l a ' v e s z e d e l e m , v é g t é r e e l - i s -

n y e l h e t i .

E z e k e t e l - v é g e z v é n A k ó s , f e l - v o n t a i s m ó t t P u s k á j á n a k k a -

k a s s á t ; ó s n a g y h i r t e l e n s é g g e l a z o n e l - i l l a n t o t t R ó k á n a k f e l

hajháztára indult.

(

2

) A' Bu zogányoknak régi viseletéről ezeket írja Altorjai

Báró Apor Péter: A z i fi ú L e g é n y e k , a ' - k i k t ő l k i - t e l t , v i s e l t é

n e k e z ü s t , a r a n y o s B u z o g á n y t . B á r s o n n y a l v o l t b o r í t v a a '

n y e l e . A ' v é g e p e d i g u g y a n e z ü s t ö s , a r a n y o s . A ' - k i t ő l p e d i g

o l l y a n k i n e m t e l t : v a s B u z o g á n y t v i s e l t . A ' n y e l e e z ü s t ö s ,

a r a n y o s volt. É n - i s illyet v i s e l t e m k i c s i n -k o r o m b a n . N é m e l l y e k

p e d i g h a s o n l ó n y e l ű v a g y c z i f r a B a l t á t , v a g y C s á k á n y t v i s e l t é

n e k . A ' m e l l y i f i ú l e g é n y t ő l a ' s e m t e l t - k i : T a t á r - k o r b á c s o t

v i s e l t . T a m a r i s k u s - f a v o l t a ' n y e l e . A ' két v é g i n f e h é r c s o n t .

V a g y v é k o n y h o s z s z ú n y e lf í. K é t - h á r o m b o g a ' K o r b á c s c s á n . A z

h o s z s z ú v o l t . Nohajkának

hittak.

Dugon ics jegyzete.

* L. a 25. lapnak 1 . jegyzetét .

Digitized by



4 0

AZ ARANY PERECZBK.

H E T E D I K R É S Z .

V E R N I K A G Y Á R F Á S N Á L .

Ö c s c s é n e k e l - m e n e t e l e u t á n , k e v é s i d e i g , f e l -s ' -a l á s é t á l g a

t o t t G y á r f á s . G o n d o l k o z o t t v a l a m i n n . A z o n b a n e l - á l l o t t a n a k a '

k ü r t ö k ' h a n g j a i . N a g y c s e n d e s s é g l é v e a z e g é s z E r d ő b e n . í g y

b e s z é l t m a g á n o s s a n

GYÁRFÁS

: T e h á t e g y R ó k a v a l a a z , m e l l y k e d v e s H ú g o m a t

ú g y - a n n y i r a m e g - i j e s z t e t t e ?

C s a k a l i g v é g e z h e t t e - e l e z e n s z a v a i t , í m e b é - t o p p a n a

V e r n i k a . A m a z o n - r u h á j á b a n v a l a f e l - ő lt ö z v e , m e l l y - i s i g e n il

l e t t s z é p s z a b á s ú T e s t é r e . E m e ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y t l e g

f őb b d í s z s z ó n e k t a r t h a t t y a a ' B a r c s a i H á z . N e m

volt

a k k o r

m á s s á e g é s z E r d é l y b e n , a k á r t e s t é n e k é k e s s é g é r e , a k á r E r k ö l

c s e i n e k s z é p s é g é r e te k i n t ü n k . K e d v e s a' T á r s a l k o d á s b a n , m i n

d e n u n a l o m n é l k ü l . S e m m i b ü s z k e s é g b e n n e . M i n d e d d i g v í g

t e r m é s z e t ű . Z s e n g é j é r e t e k i n t v e , l e g - s z e b b i d e j ű . A ' t i z e n - n y o l c z

e s z t e n d ő t h a t h o l n a p o k e l ő t t á l t a l - u g r o t t a .

E z e n k i s - a s z s z o n y n a k v á l o g a t o t t e r k ö l c s e i k ö z ö t t a z v a l a

l e g - f ő - k é p p e n t ü n d ö k l ő : h o g y m á s o k n a k v e s z e d e l m e k b e n , * n e m

c s a k s z á n a k o d n i a z o k o n ; h a n e m , a - m i n t t ő l le k i - i s - t e l h e t e t t ,

a z o k n a k s e g í t s ó g e t - i s n y ú j t a n i t u d o t t . F ő - k é p p e n a z ü g y e

f o g y o t t a k a t , s e m m i j u t a l m a t n e m ó h a j t v á n s e n k i t ű i , m i n d e n

t e h e t s é g e s z e r é n t , á p o l g a t t a . E l - v e s z e t t n e k l e n n i g o n d o l t a a z o n

n a p j á t , m e l l y b e n v a l a k i v e l v a l a m i j ó t n e m t e h e t e t t . * *

A ' m i n a p i b a n : m i d ő n a' m a l o m K e r é k e g y s z e g é n y P a

r a s z t a s z s z o n y n a k s z o k n y á j á t m a g á h o z s o d r o t t á , é s m i n d - a - k é t

l á b á t e g é s z l e n ö s z v e - z ú z t a : e l s ő b e n e n n e k l á t á s á r a e l - á j ú l t ; a z

u t á n , m a g á h o z t é r v é n , ő t e t n e m c s a k s z o r g a l m a t o s s a n m e g

g y ó g y í t t a t t a , h a n e m , e s z t e n d ő - b e l i j ö v e d e l e m m e l , n e v e l e t l e n

* T . i . ve szede l mében .

** V. ö . : «Diem perdidi» . T i tus róm ai császár m ond ta arról

a napró l , a m ely en senkive l sem tet t sem m i jót . V . ö . Bü cb-

mann, Gef lügel te Worte , 17 . kiad. 369 . lap.



I.

SZAKASZ VII . RÉSZ.

41

g y e r m e k e i t t a l p r a á l l ít o t t a . A - m é g * m e g - g y ó g y u l t , s z i n t e m i n

d e n - n a p ' m e g - l á t o g a t t a , é s n á l a t ö b b ó r á k a t t ö l t ö t t v í g a s z t a l a -

s á b a n . M á s o k n a k m á s v e s z e d e l m e k b e n - i s , i g e n k ö n y ö r ü l e t e s

s z í v ű , é s h a t h a t ó s s e g í t s é g e t n y ú j t ó .

E z e n d r á g a F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y , a ' R ó k á t ó l s z i n t e m e g -

p i s z k o l t a t v á n ; m i n e k - u t á n n a a' v e s z e d e l m e t é p p e n e l - k e r ű lt e ,

m i n d e n m á s f o g la l a to s s á g o t a b b a n - h a g y o t t . I g y e n e s s e n G y á r

f á s n a k B a r l a n g j á h o z v e t t e k e l l e m e t e s ú t t y á t , k i h e z k ü l ö n ö s

s z e r e t e t t e l v i s e l t e t e t t . D e G y á r f á s s e e n g e d e t t s e m m i t a t y a f i s á

g o s s z e r e t e t é n e k . * * M i n d e n b e n a ' g o n d o l a t o k ' m e g - e g y g y e z é s e

s z ü l t e b e n n e k , é s m i n d - e d d i g n a g y r a - i s n e v e l t e a ' v i s z á l t t

h a j

l a n d ó s á g o t . G y á r f á s n a k b a r l a n g j á h o z é r v é n , ő t e t i ll y k u r t á n

s z ó l l í t á m e g

VBRNIKA : J ó n a p o t , é d e s k e d v e s B á t y á m . A z t u g y a n , t u d o m ,

n e m r e m é n l e t t e d : h o g y m a m e g - l á t o g a s s a l a k .

GYÁRPÁS: H o z o t t I s t e n , s z e r e l m e s é d e s H ú g o m . A n n á l i n k á b b

ö r v e n d e k , m e n n é l k e v e s e b b r e m é n s é g e m v a la m á i l á t á s o d h o z .

VBRNIKA : J a j ! c s a k a l i g v e h e t e k l é l e k z e t e t . N y a k r a - f ő r e

s z a l a d t a m . D e b e z z e g m e g - i s - i j e d t e m á m .

GYÁRPÁS: M i b a jo d , é d e s V e r n i k á m ? — M o n d o t t u g y a n

A k ó s v a l a m i t s z e r e n c s é t l e n s é g e d f e l ő l . D e , s z o k á s a s z e r é n t , o l l y

h a m a r e l - h a d a r t a s z a v a i t : h o g y b e lő l le s e m m i b i z o n y o s t k i - n e m -

v e h e t t e m .

VBRNIKA

: O h ! L e l k e m - b á t y á m ! C s ak k e v é s b e n m ú l t - e l :

h o g y e g y R ó k á n a k f o g a i k ö z é n e m e s t e m . — T ö b b V a d á s z o k

v a l á n k e g y h e l y e n . D e a m a ' g o n o s z Á l l a t o l l y r a v a s z v a l a : h o g y ,

a b b a n h a g y v á n a ' b á t r a b b F é r j - f ia k a t , é p p e n f e l é m v e t t e v e s z e

d e l m e s ú t t y á t . — D e b e z z e g , B á t y a , t u d o d - é : m i r e v e t e m e d

t e m ? — K e r g e t t e m a ' R ó k á t ; d e m a g a m u t á n . — T ü s t é n t A k ó s -

b á t y á m h o z s z a l a d t a m — D e l á t d , a m a ' g o n o s z Á l l a t o t. — M i -

h e l y e s t B á t y á m r a v e t e t t e r a v a s z s z e m e i t , h a s a a l á c s a p t a a '

f arkát , é s i l l a berek , nád a ' ker t . A - mi nt sa j d í t o t t uk , erre ve t t e

m a g á t . N e m v e t t e d - é é s z r e : h o g y e r r e k u l l o g o t t ?


** T. i . : Gy. is épen annyira szerette őt . Lásd az IG. lapnak

1. j e g y z e t é t .



42

AZ ARANY PERECZEK .

GYÁRFÁS

: S e m m i n y o m á t n e m l á t t a m . — D e T e , é d e s h ú

g o m , m i o k r a n é z v e f á r a s z to d ú g y - a n n y i r a m a g a d a t ? T í A s z -

szo ny - á l l a t ok abb an fitogattyátok l eg - i nk áb b m ag at o ka t , a ' - m i

b e n é p p e n n e m k e l l e n e . — F e l - v e s z i t e k a z A m a z o n - r u h á t , d e

A m a z o n - s z í v e t n e m t u d h a t t o k m a g a t o k b a n t e r e m t e n i .

E z e n s z a v u k b ó l é s z r e - v e t t e V e r n i k a : h o g y G y á r f á s m é l t á n

f o g n a a ' P i r o n g a t á s o k h o z . E l - k é v á n t a e z e n g o n d o l a t a i t f o r d í

t a n i . A z e l ő b b e n i s z a l a d g á l á s b a n e l - f á r a d v á n , l e - ű l t , a ' t ű z

m e l l e t t f e k v ő t ő k é r e . G y á r f á s , e l e n é b e n * f ílt-le a ' t ű z - h e l y n e k

m á s i k r é s z é r ő l . A z o n k ö z b e n í g y s z ó l l o t t

VERNIKA

: E n g e d d - m e g , é d e s B á t y á m : h o g y l e - te l e p e d g y e k .

H i d d - e l : n a g y o n e l -f á r a d ta m . O h b e g y ö n y ö r ű e n l á n g a l -

n a k e m e ' h a s á b o k . M e g - i g a z í t o m , h o g y v í g a b b a n é g j e n e k .

E z e k u t á n f á k a t r a k o t t a ' T ű z r e , é s a z o k n a k l o b o g ó l á n g

j a i b a n e g y k e v é s i d e i g g y ö n y ö r k ö d ö t t . G y á r f á s , k e l l e m e t l e n

g o n d o l a t o k b a n n e m a k a r v á n h a g y n i é d e s H ú g á t , a ' k e l l e m e t e -

s e k r ő l g o n d o l k o d o t t . A z v a l a f e j é b e n V e r n i k á n a k - i s : V é g t é r e

í g y k é r d e z ő s k ö d ö t t

GYÁRFÁS

: H á t u g y a n : é d e s H ú g o m ! m i n ő j ó h í r e k v a n n a k

U d v a r o t o k b a n ?

VERNIKA

: B i z o n y o s s a n i g e n k e v e s e k . C s a k é p p e n e g y g y e t

t u d o k v a l a m i r e v a l ó t .

GYÁRFÁS : A z - i s p e d i g i g e n k e l l e m e t e s e l ő t t e d ?

VERNIKA:

E g y r é s z r ő l k e l l e m e t e s , m á s r é s zr ő l i g e n k e l l e

m e t l e n . — I s m é r e d - ó K á l m á n t , a m a ' S z e r é m i H e r c z e g e t ?

GYÁRFÁS

: N e m i s m e r e m , s z e m é l l y é s z e r é n t . D e a n n a k s z é p

h í r é t m i n d e n e k t ő l h a l l o t t a m . É d e s H ú g o m ! — H a m i n d

i g a z a k a z o k : m e l l y e k e t f e lő l i é k ö z ö n s é g e s s e n b e s z é l l e n e k ; Ő

t é g e d ' i g e n s z e r e n c s é s n e k t e h e t n e ; T e - i s ő t e t t a l á n m é g s z e r e n -

c s é s s e b b n e k . U g y a n c s a k k é n n y e t e k s z e r é n t j á r h a t n á t o k - e l a z

E g é r - t á n c z o t . (

3

) .

(

8

) A Mag yaroknak emé régi TánczoK módgyátigy irja-le

Altorjai Báró Apor Péter: E g y s o r j á b a n á l l o t t k i l e n c z , v a g y

t í z Fér j f i ú , k i - vá l t t i f i ú i l egény . Közöt t ök o l l yan

Spatium

* X, i . : ve le szemben.



I . SZAKASZ Vn. RÉSZ.

43

VERNIKA

: E r r ő l u g y a n m a g a m - i s í g y v é l e k e d t e m e n n e k -

e l ő t t e. D e m o s t a n á b a n

GYÁRFÁS : N o t e h á t ! — M i t t e s z a z a ' DB ? — H o g y T í

A s z s z o n y - á l l a t o k , v a g y s e m m i t , v a g y i g e n k e v e s e t s z ó l l h a t to k

a m a ' h i t v á n y DE n é l k ü l 1

VERNIKA: T ü s t é n t f e l - t ö r ö m a ' D i ó t , é d e s k e d v e s B á t y á m . —

T é g e d ' t e s z l e k p e d i g B í r ó v á ó n k ö z ö t t e m , é s K á l m á n - h e r c z e g

k ö z ö t t . — H á t ? H a é n , B á t y a , a z o n H e r c z e g f e lő l a z t m o n d

h a t o m : h o g y ő , v a l a m i n t a ' N á d s z á l , a r r a f o r d u l, m e r r e a ' S z ó l

f ú j j a .* — M o s t e z t , m o s t p e d i g l e n a m a z t s z e r e t i ? M i t v é l s z

a z i l l y e n n e k á l l h a t a t o s s á g a f e l ő l ? — O d a a d h a t n á d - ó , i l l y e n n e k

b i r t o k á b a n , s z e r e l m e s V e r n i k á d a t , e g y g y e t l e n - e g y H ú g o d a t ?

GYÁRFÁS

: T á v ú i l é g y e n t ő l l e m . E z e n h á z a s s á g n a k , m i n d e n

t e h e t s é g e m s z e r é n t , e l l e n e - á l l a n é k . S ö t t : h a h í r e m n é l k ü l m e g

e s n e , a z o n l e n n é k : h o g y e l - v á l ly a t o k .

VERNIKA

: N o t e h á t , é d e s B á t y á m , h a l l y a d a ' t ö b b i t . A m a '

v o l t , m e l l y b e n e g y p á r t á n c z o l ó k ö n n y e n e l - j á r h a t t o t . E g y g y i k

l e g é n y e l v i t t e a ' m á s s o r b a n á l l ó l e á n y t . V a g y k é t s z e r t á n c z o l t ,

m e g - k e r Ü l v é n m i n d a ' k ö z b e n , m i n d ki vÜ l a ' k é t s o r b a n á l ló

k a t . A z - u t á n e l - b o c s á t o t t a k e z é t a ' l e á n y n a k . K ü l ö n k e z d e t t e k

t á n c z o l n i , d e c s a k a b b a n a ' lineában. A k k o r k e z d e t t ék m o n

d a n i : Macska fogd-el az Egeret H a j ó l t a n ú l t t l e á n y v o l t ,

ú g y e l - fá r a s z t o t t a a ' l e g é n y t : h o g y m i n d e n e g y g y e t - m á s s a a'

T e s t i n m e g - i z z a d o t t . M e r t e l ő l a ' l e á n y , u t á n n a a ' l e g é n y ;

ú g y k e r ü l t é k k i v Ü l - b e lő l a k é t s o r b a n á l ló k a t . M i d ő n a' l e g é n y

s z e m b e é r k e z e t t a ' l e á n n y a l , ' s - m e g - a k a r t a f o g n i a k é z i t ; a'

l e á n y a k k o r v i s z s z a - f o r d u l t . É r ő v e l p e d i g n e m v o l t s z a b a d

m e g - f o g n i a ' k é z i t ; h a n e m , h a s z é p m e s t e r s é g g e l k é z i r e v e

h e t t e . M i k o r o s z t á n m e g - f o g t a , a k k o r ú j j o la g , k é t s z e r h á r o m

s z o r , a' l e á n n y a l e g y g y ü t t t á n c z o l v a a ' s o r b a n á l l ó k a t m e g

k e r ü l t e . U g y o s z t á n a' l e g é n y m a g a h e l y é r e , a z l e á n y - i s m a

g á é r a á l l o t t . M i n d g y á r t a z m e l l é t é á l ló l e g é n y a ' m á s s o r b a n -

á l ló l e á n y t e l v i t t e . A z o k - i s ú g y j á r t á k . É s a ' t á n c z m i n d - a d d i g

t a r t o t t , m é g , * * v a l a h á n y l e g é n y é s l e á n y v o l t a ' k é t s o r b a n ,

a z o k - i s t á n c z o l v a e g y - m á s t m e g p r ó b á l t á k .

Dugonics jegyzete.

* Bibi. kif. — V. ö. Máté, 11, 7. Luk. 7, 24,

** L, a 25. lapnak 1 . jegyz .



4 4

AZ ARANY PERECZEK.

K á l m á n - h e r c z e g ( d e k ö z t t ü n k m a r a d g y o n a ' s z ó ) b e l e - s z e r e t e t t

J u l i á n á b a , M a c s k á s i M i h á l y n a k l e á n y á b a . E z t , K é m j e i m n e k s z o r

g a l m a t o s s á g o k á l t a l, o l l y b i z o n y o s n a k t a p a s z t a l t a m : h o g y f e l ő l ié

é p p e n n e m k ó t e l k e th e t e k . — É n u g y a n J u l i á n á t s o h a é l e t e m

b e n n e m l á t t a m . D e i g e n h í r l e l i k r i t k a é k e s s é g é t . A z t - i s m o n d -

g y á k f e l ő l i é : h o g y t ö b b e t l a k i k a ' H e r c z e g i U d v a r b a n , m i n t P a p -

f a l v á n A t t y a ' h á z á b a n . — U g y v ó l l e m : a k k o r s z e r e t h e t e t t K á l m á n

J u l i á n á b a : m i d ő n A t t y a T i s z t s é g e t v i s e l t S z e r é m i U d v a r j o k

b a n . — L á m - ó , b á t y a , á l t a l- h o z a t ta t v á n h o z z á n k é d e s A t t y a , h o g y

K i n c s - t a r t ó n k l e g y e n , K á l m á n n a k r é g i s z e r e t e te m i n d - e d d i g

m e g - n e m - r o z s d á s o d o t t * — G o n d o l d - e l a' dolgot, é d e s G y á r f á

s o m !

— E g y H e r c z e g i l ly e n l e á n y b a s z e r e t e t ! — E z , é n - e l ő t t e m ,

i g e n a l á - v a l ó d o l o g n a k t e t s z i k . H á t t e e r r ő l m i k é n t v ó l e k e d e l ?

GYÁRFÁS : H a ez ú g y v a g y o n ; K á l m á n V e r n i k á t m e g - n e m -

é r d e m l e t t e — D e t a l á n s o k a t n y e l v e s k e d n e k a z e m b e r e k ? T a l á n

a' H e r c z e g n e k F e l e - b a r á t i i n d ú l a t t y á t s z e r e t e t n e k m o n d g y á k ? —

É d e s H u g ó m ! n e m m i n d ig a z , a '- m i t a z e m b e r e k h a z u d n a k .

VERNIKA : A n n á k a z E g e k : h o g y m i n d e z e k h a z u g s á g o k

l e n n é n e k . — D e a z á m b e z z e g a z : a ' -m i g y a n ú i m a t t a l p r a t e

s z i ; h o g y m i n a p á b a n , i t t K o l o s v á r o n , m e g - l á t o g a t v á n b e n n ü n

k e t K á l m á n - h e r c z e g , h o z z á m v a l ó s z e r e t e t é n e k i g e n h i d e g j e l e i t

m u t o g a t t a . E z n e m j e l e n t e t t e á m a ' G y e r t y a - t á n c z o k a t (

4

) .

(

4

) A régi Gyertya-tánczot így irja-le Altorjai Báró Apor

Péter: K é t i fi ú l e g é n y e k k é t é g ő g y e r t y á t v e t t e k k e z e k b e . E g y

m á s s a l ú g y t á n c z o l t a k s o k á i g , r e á - v i g y á z v á n ( m i k o r e g y m á s t

f o r g a t t á k ) : h o g y a ' g y e r t y a ' t ü z é v e l e g y - m á s n a k h a j á t , v a g y

k ö n t ö s i t f e l - n e - g y ú j t a n á k . A z - u t á n : o d a m e n t e n e k , h o l a z A s z -

s z o n y o k , v a g y L e á n y o k ü l t é n e k , v a g y á l l o tt a n a k . M i n d - a ' - k é t

l e g é n y s z é p e n t é r d e t h a j t o t t . A ' k é t é g ő G y e r t y á t k é t A s z -

s z o n y n a k , v a g y L e á n y n a k a d t á k . A z o k , e g y - m á s ' k é z i t f o g v á n ,

a ' G y e r t y a m á s k e z é b e n l é v é n , ú g y t á n c z o l t a n a k . A z - u t á n o d a

m e n v é n , h o l a ' F é r j - f ia k v o l t á n a k , t é r d e t h a j t v á n , a z k é t é g ő

G y e r t y á t a z o k n a k a d t á k k e z e k b e . A z o k , i s m é t t ú g y t á n c z o l -

ván, ú j j o b b a n k é t l e á n y n a k a d t á k . * * Dugon ics jegyzete.

* V. ö. : Alte Liebe rostét nicht .

** Jókai a szóban forgó tánczot «fáklyatánez»-nak hívja «Petki

Farkas leányai* cz . e lbeszé lésében. ( I I I . A kézfogó. )

Digitized by



I.

S Z A K A S Z V I I .

R É S Z .

45

GYÁRFÁS : A z o k o s s z e r e t ő k n e k m ó d g y o k h o z s z a b t a m a g á t .

T u d n i - i l l i k : l a s s ú l á n g g a l é g K á l m á n ; d e t a r t ó s s a b b - i s t ü z e . T e

t a l á n h e v e s s e b b e n l á n g o l t á l . A v a g y t a l á n a z t c s e l e k e d t e : h o g y

s z e m r e k é v á n t a v e n n i s z e r e t e t e d e t . T e p e d i g t a l á n é s z r e s e v e

h e t t e d : h o g y i n d u l a t a i d a t v i s g á l l y a .

VERNIKA

: D e e z t u g y a n : i g e n - i s é s z r e v e t t e m . E l - s e - m ú l a t

t a m s e m m i t , h o g y h a j l a n d ó s á g a i t m a g a m - i s k i - t a n ú i h a s s a m .

D e s z í v e m , é s k ó v á n s á g o m s z e r ó n t k i - n e m - t a n ú i h a t t a m . B á r

c s ak t ö b b i d e i g m u l a t o z o t t v o l n a n á l u n k ! K i - v e t t e m v o l n a m i n

d e n T i t k a i t . D e ó n n e m a n n y i r a c s u d á l l o m h a m a r - v i s z s z a -m e -

n e t e l é t , m i n t a z t : h o g y s o k k a l s z o m o r ú a b b a n m e n t - e l ; m i n t

h o z z á n k é r k e z e t t .

GYÁRFÁS

: E z t u g y a n , é d e s H ú g o m , m a g a m - i s n a g y o n c su

d á l l o m . D e t e h a m a r - v i s z s z a - t ó r t t é n e k o k á t m e g - n e m - s a j d í t -

h a t n á d - é ? h a r e á - t e n n ó d f e j e d e t ?

VERNIKA

: N e m t u d h a t o m v a l ó s á g o s o k á t ; d e f e l ő li é g y a n a -

k o d h a t o m . * — í m e ! B á t y a ! — m i n d e n k é m l e l é s e m n é lk ü l

t u d t o m r a a d ó d o t t a z : h o g y J u l i á n a , i t t K o l o s v á r o n , a l a t t o m b a n

m e g l á t o g a t t a a ' H e r c z e g e t ; ó s , n e m s o k i d ő m ú l v a , s í r v a m e n t - e l

t őU e .

GYÁRFÁS : É n e b b ő l s e j ó t , s e v a l a m i r o s z s z a t k i - n e m - h o z -

h a t n é k , h a e r ő l t e t n é m - i s m a g a m a t .

VERNIKA

: E l - h i s z e m : m e r t a' s z e r e l m e s e k n e k s z o k á s o k a t

n e m t u d o d . — í g y volt a z e g é s z d o l o g , — H i h e t ő : h o g y J u l i á n a ,

K á l m á n H e r c z e g e l ő tt , p a n a s z o l k o d o t t f o g a d á s án a k m e g - n e m -

t a r t á s á r ó l . A z ó r t - i s s í r t : m e r t a ' H e r c z e g m e g - k ó v á n t a v á l t o z

t a t n i g e r j e d e l m e i t , é s h e l y e t t e e n g e m ' v e h e t e t t s z í v e s s é g e ' t á r

g y á n a k .

GYÁRFÁS : D e a ' H e r c z e g é p p e n s e m m i j e l é t s e m a d t a h a -

m a r - e l - m e n t t e ' o k á n a k ?

VERNIKA

: A d o t t v a l a m i t , d e n a g y o n h o m á l y o s t . — H a l l y a d ,

B á t y a : m i t c s e l e k e d e t t — M i n e k - e l ő t t e t ő l l ü n k e l- t á v o z o t t , v e

l e m k ü l ö n ö s s e n m é g - i s b e s z ó l le t t . N e m t u d o m : m i n ő * * a r a n y

* T . i . : de gyaní t hat om, s e j t he t em.

** T . i . : mi f é l e , va l ami , ho l mi .

Digitized by



AZ


P e r e c z e k e t e m l e g e t e t t . E m l é k e z e t e k r e m i n d e n k o r s í r v a - f a k a -

d o t t . M i d ő n p e d i g é n n y o m o r ú s á g á n a k o k á t t a p o g a t n á m ; úgy-

t e t t s z e t t : m i n t h a b i b é j é t a n n á l i n k á b b f á j l a l n á . V é g t é r e : c s a k

u g y a n t u d t o m r a a d t a : h o g y a z o n a r a n y P e r e c z e k , m e l l y e k e t

o t t h o n s z e m é l l y e m n e k s z á n v a la , b i r t o k á b a n n e m l e n n é n e k i m

m á r . — E z e k k e l e l - h a l l g a t o t t . — O s z t á n s ű r ű n z o k o g o t t . —

V é g t é r e , s e m m i e g y e b e t n e m s z ó l lv á n , S z e r e m b e v i s z s z a - m e n t . —

E z e k a z o k , m e l l y e k e t k i - v e h e t t e m b e l ő l l e .

— D e

GYÁRFÁS : I s m é t t s z á d b a n a' DE ? Ki v e l e , a-mi s z í v e d '

g y ö t r i

—

V a n - e m é g - i s v a l a m i ?

—

U g y - i s t e t t s z i k : m i n t - h a

b o s z s z o n k o d n á l .

VERNIEA : É d e s B á t y á m ! K e d v e s T e s t v é r e m ! — K i n e b o s z -

s z o n k o d n a ,

ha,

a z o n a r a n y P e r e c z e k

miatt,

U d v a r u n k n a k m e g -

b ö c s t e l e n í t é s é t f o n t o l l y a ?

H ú g á n a k

e'

v é g s ő s z a v a i t h a l l v á n G y á r f á s, n a g y o n m e g

ü t k ö z ö t t . S z e r e t t e

az

U d v a r n a k b ö c s ű l le t é t . U g y a n - a z é r t : m é l

t a t l a n n a k l e n n i á l l í t t o t t a : h o g y e g y h i t v á n P e r e c z é r t m e g -

b ö c s t e l e n í t e s s e n . V e r n i k á n a k s z o m o r ú á b r á z a tt y á b ó l s e m m i

v i g a s z t a l á s t n e m r e m é n l e t t .

í g y

s z ó l l a t e h á t

GYÁRFÁS : I l l y sok á i g m i o k r a n é z v e k é n z o d a m ú g y - i s e l

i s z o n y o d o t t s z í v e m e t ?

— Azt

m o n d á d : h o g y U d v a r u n k m e g -

b ö c s t e l e n í t t e t e t t . K i - c s e l e k e d t e e z e n i r t ó z t a t ó s á g o t ?

VERNIKA:

T a l á l d - f e l

a'

g o n o s z t ,

ha

f e l t a l á l h a t o d

—

E z e k

t ö r t é n t é n e k p e d i g e z - u t á n :

—

H o g y

a'

H e r c z e g v i s z s z a l o v a g -

l o t t (

6

) , n e m s o k á r a e gy l e v e l é t v e t t ü k . E b b e n v i l á g o s s a n k i

a d t a a z t , a ' - m i t, n á l l a m l e t t é k o r , h o m á l y o s s z a v a i b ó l k i - n e m -

v e h e t t e m . A z t ír t a Á k o s n a k : h o g y a z a r a n y P e r e c z e k s z o b á j á b ó l

(

5

) .

A

régi Mag yaroknakutazásokról ezeket irja Altorjai Bá ró

Apor Péter:

M i k o r v a l a k i ,

az

e m b e r e k n e k N a g y g y a , ú tr a m e n t ;

h a F e l e s é g e , ' s - G y e r m e k e n é l k ü l m e n t , cs a k P a r i p á n m e n t .

O t t k o n y h a s z e k é r n e m volt; h a n e m a' V e z e t é k e n , v a g y s z o l

g á n á l v i a s z s z a s P a l a c z - b o r , F e h é r c z i p ó , n ó m e l l y e k n e k t a r i s z

n y á j á b a n ö s z t ö v é r e s s z a l o n n a ,

a'

m e l l é f o k - h a g y m a ,

egy pár

s o d o r , v a g y m o g y o r ó h a g y m a , s ű l t t t y ú k . S ö t t n é m e l y k o r

g y a k r a b b a n e z e k k ö z ü l c s a k e g y - i s j ó

volt.

N y á r b a n , m i h e l y e n

j ó f ü v e t k a p t á n a k , m e g - s z á l l o t t a k a' f ű r e . V a g y ha s z ó n a - b a g -



I.

S Z A K A S Z V I I .

R É S Z .

47

k i - l o p a t t a t t a n a k . U d v a r u n k b a n v a l a p e d i g s zá l l á sa . í g y t e h á t a '

b ö c s t e l e n s é g U d v a r u n k r a - i s k i - t e r j e d e t t .

GYÁRFÁS : M á r e z u g y a n n a g y m o c s k a e g y F e j e d e l m i H á z

n a k . — I s t e n e m ! k i ó h a t t y a m a g á t a ' h á z i T o l v a j t ó l e l e g e n d ő

k é p p e n ? — E n n e k p e d i g b i z o n y o s s a n h á z i n a k l e n n i k e l l e

t e t t . N e m g y a n a k o d t o k - é v a l a k i r e ? — O h , é d e s H ú g o m !

é d e s V e r n i k á m ! — A k ó s - b á t y á d e g y s á r k á n y t t á p lá l U d v a r á b a n ,

m i d ő n a m a ' S c h e l m a j e r n e k e m b e r s é g e f e l ő l m e g - g y ó ' z e t t e t i k . *

N e v e s e m e m b e r s é g e s . S z e m e s e m á l l I s t e n - i g a z á b a n . — R a j t a

n e m k a p t á t o k - é a m a ' h á z i t o l v a j t ?

VERNIKA : S e m m i n y o m á r a n e m a k a d h a t t u n k ; n o h a a l a t

t o m b a n m i n d e n s z o r g a l o m m a l v o l t u n k . D e A k ó s - b á t y á m , e z e n

k e l l e m e t l e n l e v é l re , ú g y m e g - b o s z s z o n k o d o t t : h o g y a n n a k c sa k

g o n d o l a t t y á r a - i s i r t ó z i k . S e m m i i r g a l m a t n e m r e m é l l h e t a '

L o p ó ,

h a k é z r e k e r í t t e t i k . D e ó n - i s ú g y f e l - h á b o r o d t a m e l l e n e ,

h o g y ( n o h a m á s k é n t k ö n y ö r ü l e t e s s z í v e m ) a n n a k n é g y r é s z r e

d a r a b o l á s á t t a l á n s z á r a z s z e m e k k e l n é z h e t n é m .

A ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k e z e n s z a v a i b ó l m e g - é r t e t t e

G y á r f á s a n n a k k e d v e t l e n s é g é t ; ó s, m i v e l i g e n n a g y o n s z e r e t t e ,

e ' k u r t a b o s z s z o n k o d á s á b a n s e m a k a r t a m e g - h a g y n i . A z - u t á n :

é s z r e - v e v ő d ö t t a z - i s : h o g y a' T o l v a j n a k k i - ta l á l á s á b a n m i n d e n

h a s z o n n é l k ü l t ö l t e n é k a ' d r á g a i d ő t , i g y c s a v a r t a m á s f e l é a '

b e s z é d e t

GYÁRFÁS : H a g y g y u k - e l , é d e s H ú g o m , e ' s z o m o r ú , é s t a l á n

h a s z o n t a l a n g o n d o l a t o k a t . B e s z é l l y ü n k v a l a m i k e l l e m e t e s d o l

g o k r ó l . A ' m i e n g e m ' il l e t, fo g a d o m : h o g y t ü s t é n t m e g - v i g a s z -

t a l l ak .

E z e n s z a v a k a t h a l l v á n V e r n i k a , h í r t e l e n f e l -u g r o t t a ' T o

l v a volt, a ' b a g l y a m e l l é l e - t e r í t e t t ó k k ö p ö n y e g j e k e t ' s - j o b b

i z ű t e t t e k b e l ő l l e , m i n t m o s t e s z n e k a z A l a p a t r é t á b ó l . . .

S ö t t : a z ö r e g H a l l e r J á n o s n a g y ú r v a l a , m é g - i s m i k o r u t o n

m e n t , h a t a l l ó n v ó l t - i s , m i k o r a z ó r a t iz v o l t , m e g - á l l o t t a '

h i n t ó v a l , ó s e t t .

Dugon ics jegyzete.

* T . i . : emberségében , becsü l e t e s ségében b í z i k .

Digitized by



48

AZ ARANY PERECZEK.

k é r ő l , é s k ö z e l e b b i n e n t G y á r f á s h o z . F e l - k e l t o s z t á n G y á r f á s - i s .

í g y s z ó l l o t t p e d i g

VERNIEA : U g y a n k é s z v a g y o k á m h a l l a n i a m a ' j ó h í r e k e t . —

T a l á n a g y á n t u d o d : h o l v a n n a k a z a r a n y P e r e c z e k ? S o k é r t

n e m a n n á m , h a k e z ü n k h ö z k e r ü l n e .

GYÁRFÁS : M i g o n d o m n é k e m a z e l - v e s z e t t J ó s z á g g a l ? É n -

n á l l a m e l e v e n a r a n y P e r e c z e k r e t a l á l h a t t s z .

VERNIKA : D e k i - l á t o t t e l e v e n a r a n y P e r e c z e k e t ? N e c s a l o

g a s s B á t y a .

GYÁRFÁS : N e m c s a l o g a t la k , m e r t i g a z a t m o n d o k . — N e m a n -

n á d á m s z á z a r a n y P e r e c z e k é r t a z o n g y ö n y ö r ű I f ia t, k i , c s a k

e z - e l ő tt , h o z z á m f o l y a m o d o t t . T i z e n - ö t e s z t e n d ő n é l t ö b b n e k

n e m g o n d o l h a t o d i d e j é t. S e b a j u s z s z a m é g , s e p e d i g l e n

szakálla (*) .

(*). A Mag yaroknak Bajuszszokról, Haj okról, és Szakállok-

ról ezeket hagyta írásban Altorjai Báró Apor Pétét*: M i n d f e l s ő ,

m i n d a l s ó - R e n d - b e l i e m b e r e k , m i h e l y t m e g - h á z a s o d t a k , a '

s z a k á l l o k a t m e g - h a g y t á k , s ' h o l t t i g ú g y v i s e l t é k . A z e g y B É L D I

P á l s z ü n e t l e n b e r e t v á l t a t t a a ' s z a k á l l a t , 's m i d ő n c o n t r o v e r -

t á lt á k , a z t m o n d o t t a : m i k o r T a t á r o k ' R a b j a v o l t , n a g y s z a k á l l a

l ó v é n , h a T a t á r - u r a m e g - h a r a g u d o t t , a n n á l - f o g v a h ú z t a - h u r -

c z o l t a . A k k o r t e t t v o l t f o g a d á s t : h a m e g - s z a b a d ú l , s o h a s z a k á l t

n e m v i s e l ; ' s - n e m - i s v i s e l t h o l t t i g . H a v a l a k i a b b a n a z i d ő b e n

a ' s z a k á l l á t l e - b e r e t v á l t a t t a ; ' s - n e m - b e r e t v á l t a t t a a ' h a j á t - i s

e g y s z e r - s - m i n d ; a ' * c s ú f v o l t . O l l y a t m o n d o t t a k n é k i , a ' - m e l -

l y e t s z é g y e n l e m k i- í r n i . — A ' F e j e k e t m a j d m i n d n y á j a n b e r e t -

v á l t a t t á k . H a v a l a k i k o p a s z l e t t , n e m v i s e l t i d e g e n K u r v a

h a j a t , m e l l y e t m o s t BÁRÓEÁNAK h í n n a k . M e r t : h a a k k o r e l ő

h o z t a d v o l n a a ' B a r ó k a n e v e t , m á s t a l á n a z t g o n d o l t a v o l n a :

h o g y a z t m o n d o d : B a k R ó k a m e g y é n . A ' k i n e k h a j a n e m v o l t ,

s z é p f e k e t e b í b o r b ó l , v a g y b á r s o n y b ó l v a l ó s a p k á t v i s e l t . —

N é m e l y n e k b a j u s z s z a e g é s z l e n b e - f o g t a s z á j á t . A b b a n s o h a

s e m m i t e l - n e m v á g t a k . S ö t t m i k o r i v ú t t n é m e l l y i k , m e g - t ö l t

a ' b a j u s z s z a , b é - s z o p í n t o t t a . A z n a g y h a j i g e n i g e n r it k a v o l t .

S o h a n e m e m l é k e z e m , h o g y i fí ú l e g é n y t n a g y h a j j a l l á t t a m

v o l n a . D e , h o g y a z t h á t u l S i n ó r r a l , v a g y P á n t l i k á v a l m e g

k ö t ö t t e v o l n a ; m i n t a ' L ó - F a r k á t ; m i n t m o s t c s e l e k e d n e k ;

* T. i .: az.



50 AZ

ARANY PERE CZEK .

VERNIKA: I g e n - i s , é d e s B á t y á m : h a , a ' F e j e d e l m e k ' h á z a s

s á g o k b a n , * a ' s z í v r e t e k i n t e n é n e k A t y á n k - f i a i . N é h a ö s z v e -

k a p c s o l t a t u n k M á t k á i n k k a l , m i n e k - e l ő t t e ő k e t s z e m r e - v e h e t -

t yü k . E l e g e t a k a r n a k t e n n i n e m a n n y i r a h a j l a n d ó s á g u n k n a k ,

m i n t e r s z é n y ü n k n e k . — D e , h o l v a n i m m á r a z o n g y ö n y ö r ű

I f iú ? M on d - m eg e l őre : k i f é l e ?

GYÁRFÁS

: M á r m o n d á m : h o g y N e m é t t it k o ll y a . C sa k e z

e l ő t t j ö v e B a r l a n g o m b a . Ú g y t e t t s z i k : m i n t - h a á l l h a t a t o s s a n

m e g - a k a r n a n á l a m m a r a d n i . D e k á r v o l n a , h a e s z t e n d e i n e k

l e g s z eb b v i r á gj a i e z e n u n a l m a s m a g á n o s s á g b a n e l - f o n n y a d n á -

n a k . — H a l l y a d , é d e s H ú g o m : h a f ő - n e m e s - v é r b ő l v e t t e e r e d e

t é t ( a ' - m i n t - i s é n v é l e k e d e m ) , r e á d b í z o m , m i t c s e l e k e d g y v é l e . —

H a n á l a d n á l a l a c s o n y a b b r e n d ű l e n n e ; s z o l g á l a t o d r a a j á n l o m .

H a u g y a n c s a k K á l m á n - h e r c z e g g e l e g y b e - k e l h e t t e k ; b e l ő l l e j ó

T i t o k n o k o t v á r h a t t o k . B i z o n y o s s a n t a p a s z t a l n i - i s f o g j á t o k : h o g y

U d v a r t o k b a e m b e r s é g e s I f i a t a j á n l o t t a m .

VERNIKA : I g e n j ó l v a g y o n , é d e s B á t y á m . Ö r ö m e s t e l - fo g a -

d o m a j á n l á s o d a t : m e r t b i z o n y o s v a g y o k b e n n e : h o g y , e l s ő l á -

t á s o d d a l - i s , t a l p i g k i - i s m é r e d a z e m b e r t .

GYÁRFÁS

: H o g y j ó e r k ö l c s e i v a n n a k , a r r ó l n e k ó t e l k e d g y . M e r t :

h a v a g y s z e l e s , v a g y a l a m u s z t a l e n n e ; s o h a n e m a j á n l a n á m .

VERNIKA

: E l - h i s z e m - e l , é d e s B á t y á m . D e a d d - e l ő i m m á r .

H a d d l á s s a m .

GYÁRFÁS

: C s a k é p p e n e l - j ö t t ö d e l ő t t , h o g y s z á r a z á g a k a t

k e r e s s e n , a z E r d ő n e k d e r e k á b a k ü l d ö t t e m . E ' n e m c s e k é l y m u n

k á t K e m e t e - e n g e d e l m e s s é g é n e k e l s ő p r ó b á j áv á t e t t e m . T ü s t é n t

i t t t e r e m .

VERNIKA

: C s ak a l ig v á r h a t o m i m m á r : h o g y k é v á n t t s z e -

m ó l l y é t m e g - l á s s a m .

GYÁRFÁS

: D e a r r a k é r l e k , é d e s V e r n i k á m , é s n a g y o n e s e

d e z e m e l ő t t e d : ó j j ad a z o n I fi at S c h e l m a j é r n e k , a m a ' N y á r i

k e s z t y ű s T i t k o s n a k f o r t é ll y a i t ú l (

7

) . L é g y a z i l y e n e k b e n A k ó s -

(

7

) A* kesztyűknek viseletéről ezeket irja Altorjai Bá ró Apor

Péter: T é l i k e s z t y ű t k i P á r d u c z , k i H i ú z - b ő r b ő l , k i R ó k a - b ő r b ő l

* T . i . : f e j ede l meknek házasságában .

Digitized by



I .

S Z A K A S Z

VIII . RÉ SZ.

51

b á t y á d n á l o k o s s a b b . — D e í m e a m o t t j ö n i m m á r J ú l i u s . Á l -

l y u n k i d ó b b e g y - k e v e s s é .

NYOLCZADIK RÉSZ.

J U L I Á N Á N A K É R K E Z É S E .

E l - é r k e z e t t a z o m b a n J u l i a n a . K é t k i s n y a l á b o k b a k ö t ö t t

s z á r a z á g a k a t h o z o t t k é t h ó n a i a l a t t . I g e n s z e m é r m e t e s s e n v i

s e l v é n a ' f ö l d r e e r e s z t e t t s z e m e i t , s e G y á r f á s t , s e V e r n i k á t n e m

l á t t a . L e - t e t t e a ' T ű z - h e l y m e l l é a' s z á r a z á g a k a t . A z - u t á n : a

t ő k é r e ü l v é n , ú g y t e t t s z e t t : m i n t - h a m a g á t , k i - k ó v á n n á p i h e n n i .

K ö n y e k é t t é r d é r e , F e j é t k e z e i r e t é v é n , n a g y fig ye le mm el n é z e

g e t t e a ' l o b o g ó l á n g o k a t ; d e e g y s z e r - i s - m i n d o l l y s z o m o r ú s á g

t e t t s z e t t - k i á b r á z a t t y á b ó l : h o g y e m e z e k n e k sz í v ek r a jt a m e g

e s e t t . N e m s o k á r a : e g y g y e t a ' n y a l á b o k k ö z ü l f e l -b o n t a . M e g -

r a k á a ' t ü z e t , é s a z t , o t t l é v ő f u j ó v a l , f e l - i s - é b r e s z t e t t e . D e v é g

t é r e : m i d ő n s z e m e i t f e l - e m e l t e , é s , G y á r f á s m e l l e t t , e g y g y ö

n y ö r ű K i s - a s z s z o n y t á l l a n i l á t o t t , m e g - f e l e t k e z v ó n f e l - v e t t F é r j - f i

s z e m é l l y é r ő l , * l e g - i s - l e g - e l s ő b e n m a g á t , l e á n y m ó d r a , h a n g o s -

s a n e l - s i k ó j t o t t a . A z - u t á n m e g - r e t t e n v e , a m a z o k n a k i g e n e r ő l

t e t e t t h a l g a t á s o k u t á n , e z e k e t m o n d o t t a

JULIANA

: J a j ! E g e k I H o l v a g y o k ! T a l á n u g y a n e l - t é v e

l y e d t e m ?

M i n d G y á r f á s , m i n d p e d i g V e r n i k a , J u l i á n á n a k a z o n a s z-

s z o n y o s s i k o j t á s á b ó l , k ö n n y e n é s z r e - v e h e t t é k v o l n a , h o g y a z o n

I fi ú v a l ó s á g o s L e á n y l é g y e n ; h a , v a g y g y a n a k o d n i l e h e t e t t

v o l n a f e l ő l ié , v a g y e s z e k k e l m á s b a n n e m f o g l a l a t o s k o d t a k volna.

v i s e l t . A ' n y á r i k e s z t y ű n e k h í r e - h e l y e s e m v o l t . H a v a l a k i n é l

n y á r i k e s z t y ű t l á t t a k - v o l n a , b o l o n d n a k m o n d o t t á k v o l n a . J u t

e s z e m b e : e g y v a l a k i h o r d o z n i k e z d e t t e a ' n y á r i k e s z t y ű t ;

C s ú f o l n i - k a c z a g n i k e z d e t t é k v a l a . S z é g y e n l e t i b e l e - t é v é .

Dugonics jegyzete.

* Ma í gy mondanók: s zerepérő l .



52

AZ ARANY PERRCZEK.

V e r n i k a b i z o n n y á r a J u l i á n á n a k s z é p s é g é n ú g y e l - á lm é l k o d o t t ,

h o g y e g y s z ó t h a m a r j á b a n n e m s z ó l l h a t o t t . í g y s z ó l l a t e h á t a '

J ö v e v é n y h e z

GYÁRFÁS : M e g - n e - r e t t e n y , s z e r e l m e s f iam — J ö s z t e k ö z e

l eb b — M é g - i s k ö z e l e b b — í m h o l v a g y o n é d e s H ú g o m V e r n i k a .

S e m m i t ő l s e f ó l l y é d e s k e d v e s J ú l i u s o m .

E z e n s z a v a k k ö z ö t t m e g - h a j t o t t a m a g á t J u l i á n a m i n d G y á r

f á sn a k , m i n d V e r n i k á n a k . A z - u t á n : e m e ' F e j e d e l e m - k i s - a s z -

s z o n y h o z k ö z e l e b b m e n v é n , a n n a k k e z e i t n a g y a l á z a t o s s á g g a l ,

ó s n a g y o b b s z e m é r m e t e s s é g g e l m e g - c s ó k o l t a . Ö r v e n d e t t e n n e k

G y á r f á s . í g y s z ó l l a V e r n i k á h o z

JULIÁNA

: K ü l ö n ö s s z e r e n c s é m n e k t a r t o m e z e n t ö r t é n e t e t ,

m e l l y b e n F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y s á g o d n a k i ll y v é l e t l e n ü l u d

v a r o l h a t o k .

VERNIKA

: V a l l y o n , m i t k e r e s e l T e i tt , e z e n u n a l m a s m a g á

n o s s á g b a n , k e d v e s k i s R e m e t é m ? P e d i g m é g s á r g a c s i z m á s s a n ? (

8

)

JULIÁNA: fel-fel-vonyoga tván vállait:

K e g y e l m e s F e j e d e

l e m K i s - a s z s z o n y I

J u l i á n á n a k e ' s z a v a i u t á n j ó l j s z e m r e v e t t e V e r n i k a a z o n

i f i a t . S z e g e s s e b b e n r e á n é z e t t G y á r f á s - i s . M i n d - a ' - k e t t ő k ü l ö n ö s

g o n d o l a t t a l v a l a f e l ő l ié . V é g t é r e G y á r f á s h o z fo r d u l v á n , n é k i

a l a t t o m b a n e z e k e t m o n d o t t a

VERNIKA

: D e e z b i z o n n y á r a e g y R e m e t é n e k i g e n s z é p l e n n e .

Ü g y v é l e k e d e m é n - i s : k á r v o l n a , h a i t t f o n n y a d n a .

GYÁRFÁS

:

Juliánához fordulván :

É n , é d e s fia m ! m á s g o n

d o l a t t a l v a g y o k i m m á r f e l ő li e d . N e m k é v á n h a t o m : h o g y e z e n

u n a l m a s m a g á n o s s á g b a n t ö l te n é d h o s z s z ú i d e i d e t. í m e V e r n i -

(

8

) A Csizmák színéről igy ir Altorjai Báró Apor Péter :

B i z o n y a ' f e k e t e c s i z m á t s e v i s e l t e s e n k i ; h a n e m a -k i g y á s z o l t .

D a l i c s i z m á t s e m v i s e l t m á s s e n k i , h a n e m a m a ' n a g y e m l é k e

z e t ű U r K o m i s G á s p á r .

A-m it itt

D a l i c s i z m á n a k

hiv Apor

Péter, azt másutt D e l i c s i z m á n a k mon dgyák, és általa bőven

el-terjedett csizmákat értenek. Mind a' D e l i szót, mind a'

C s i z m a szót a' törökök től vettük. D e l i l e g é n y e k n e k , d e l i l e á -

n y o k n a k - i s

azokat mond gyuk, kik mind magossan fel-nyőt-

tek : mind, magosságok ra nézve, bőven el-terjedtek.

Dugonics jegyzete.

Digitized by



I . SZAKASZ Vni . RÉSZ.

53

k á n á l , az én k e d v e s h ú g o m n á l , b á t o r s á g o s s a b b h e l y e d e t t a lá l

h a t o d . U g y - ó , é d e s H u g ó m ?

V E R N I K A

: I g e n - i s é d e s J u l i u s k á m . E m e ' b a r l a n g o t i g e n f é

l e l m e s n e k t a r t h a t o d . I t t , é j t s z a k á n a k k ö z e p é n , L i d é r c z e k , f e

k e t e m a c s k á k , T á t o s l o v a k , ' s - m á s e g y ó b b k é s é r t e t e k - i s j á r n a k .

I t t k i g y ó k c s ú s z n a k . I t t v a r a s b é k á k m á s z n a k . I t t s e m m i m á s

t á r s a s á g o d n e m volna, h a n e m a z o r d í t ó F a r k a s o k k a l , a ' b ö m

b ö l ő M e d v é k k e l . K á r

volna

p e d i g : h a a' F a r k a s m e g - e n n e . É n

n é k e d k ü l ö m b F a r k a s - b u n d á t a k a r n ék c s i n á lt a t n i . — D e b e z

z e g , é d e s J ú l i u s o m , a h h o l é n l a k o m , s z e l í d e b b á l la t o k t a r t ó z

k o d n a k . O t t T e D á m - v a d a k r a , o t t T e S z a r v a s o k r a t a l á lh a t t s z .

E z e k e t , m i n d e n f é l e l em n é l k ü l , m e g - s í m o g a t h a t o d ; é s , h a t e tt -

s z i k , t á r s a s á g o d b a i s v e h e t e d . J ö s z t e , k e d v e s J u l i u s k á m . É n n é

k e d m á s R e m e t e - h e l y e t m u t a t o k : h o l o t t , o k t a t á s o m s z e r é n t ,

h á r o m s z é g y e n n é l k ü l , m e g - f o g o d - e n n i a z e l ő d b e - t e t t t o j á s t. (

8

) .

GYÁRFÁS : N e t a r t s s e m m i t ő l , é d e s J ú l i u s o m . É n e l -t ö k ó l-

l e t t e m i m m á r m a g a m b a n : h o g y i s m é t t v i s z s z a - v e s z l e k , h a á l l

h a t a t o s s á g o d ' l á t o m . D e e l ő b b V e r n i k á n á i k e l le t i k e l t ö l t e n e d

P r ó b a - e s z t e n d ő d e t . É n i g e n e n g e d ő ;

1

d e V e r n i k a i g e n k e m é n y

m e s t e r . A ' k e m é n y a l a t t p e d i g t ö b b e t t a n ú i h a t n i — D e h a g y -

g y u k a b b a n a' T r é f á t. — É d e s F i a m ! e l - h i t e t h e t e d m a g a d d a l :

h o g y b i z o n y o s s a n j a v a d ra i p a r k o d o m . S ő t t : n e m - i s g o n d o l n a -

(

9

) Erről így ir Altorjai Báró Apor Péter: N e m a k a r o m

e l - m ú l a t n i a z t - i s ,

a

h o g y ( n o h a n e m é r t e m ,

8

d e h a l l o t t a m a ' r é g i

e m b e r e k t ő l ) v a l a m i k o r v a l a m i l e á n y h o z L e á n y - n é z ő m e n t ;

t y ú k - t o j á s t f ő z t e k , ' s- a ' L e g é n y e l e i b e t e t t é k . A z t h á r o m s z é

g y e n n é l k ü l k e l l e t t m e g - e n n i .

Elsőben:

a z t k e l l e t e t t n é k i m e g

t u d n i : h í g - é , v a g y k e m é n y ? M e r t : h a

a'híg

t o j á s t k e m é n y

g y a n á n t , v a g y a ' k e m é n y e t h í g g y a n á n t b o n t o t t a - f e l, e l s ő s z é

g y e n volt. Másadszor: M i k o r , m e g - s ó z t a , ' s - f e l- k e v e r t e ,

' s - v a l a m i l e - f o l y t a t o j á s b ó l , m á s a d i k s z é g y e n volt.

Harmad

szor:

A ' t y ú k - t o j á s h o z - i s a n n y i k e n y e r e t k e l l e t t m e t é l n i : h o g y

m e g é r t e v é l e , ' s - m e g - i s - e t t e v é l e a ' t y ú k - t o j á s t . M á s k é n t h a r

m a d i k s z ó g y e n volt. Dugon ics jegyzete.

1

T. i . : enge dék eny me s t er vagyok .

3

T. i . : e l mul asz t an i annak me gem l í t é sé t s em .

8

T. i . : ne m t apasz t a l t am.

Digitized by



54

AZ ARANY PERECZBK.

t o m m a g a m f e l ő l , h o g y s z e r e n c s é s l e h e s s e k , h a t é g e d ' s z e r e n

c s é s n e k n e m l á t l a k . É n t é g e d ' , a ' - m i n t m o n d á m , m a g a m t ó l e l -

n e m - t í l ta l a k . B i z o n y o s s a n , Í g é r e t e m s z e r é n t , m e l l é m v e s z l e k ,

h a s z á n d é k o d b a n m e g m a r a d s z .

VERNIKA

: É p p e n b i z o n y ! — M i t v e s z t e g e t t y ü k a z id ő t ? —

I d e k e z e d ' , R e m e t e - u j j o n c z .

K i - t e r je s z t e t t e e k k o r J u l i á n á h o z k e z é t V e r n i k a , m i n t - h a

b é - a k a r n á f o g a d n i t á r s a sá g á b a . D e J u l i á n a , s z e m é r m e t e s l ó v é n ,

ú g y t e t t s z e t t : m i n t - h a m a g á t e l - s z é g y e n l e t t e v o l n a , é s r e á -

n e m - k é v á n t v o l n a á l l a n i k é r é s é r e . G y á r f á s r a v e t e t t e s z e m e i t ,

m i n t - h a a n n a k t a n á c s o s á v a l a k a r n a é l n i . í g y t á m a d t a - m e g ö t e t

VERNIKA: M i t ? — T a l á n u g y a n f é ls z t ő l l e m ? — N e f é ll y

e g y m á k - s z e m n y i t - i s . — É n u g y a n , a ' - m i n t l á t o d , v í g s z a b á s ú

v a g y o k ; d e é p p e n s é g g e l n e m k e c s e g t e t ő . N e m - i s n é z e k m á s r a :

h a n e m c s u p á n b o l d o g u l á s o d r a . B á t o r s á g o s s a b b , a v a g y a l k a l m a -

t o s s a b b h e l y e n n e m - i s l e h e t t s z , m i n t h a n á l a m l e s z e l .

JULIÁNA

: I s t e n e m ! h o g y ó r d e m l e t t e m - m e g e z e n s z e r e n c s é

m e t ! — D e T e , s z e r e n c s é t l e n A t y á m ! h o g y - h o g y m a r a d h a t t s z

m a g a d U n a l m a s T ö m l ö c z ö d b e n ? L é s z e n - é v a la h a a z o n v í g a s z

t a l á s o d : h o g y g y ő z e d e l m e s n e k l á s sa d k e d v e s M a g z a t o d a t ? —

É d e s A t y á m ! m i t f o g s z t e m a j d f e l ő l i e m g o n d o l n i ?

GYÁRPÁS: M i n d e n j ó k a t , k e d v e s é d e s F i a m . N e m - i s l e s z

n é k e m u n a l m a m r a t ö m l ö c z ö m . V í g a b b l e s z e k , h a j ó s z e r e n c s é

d e t l á t h a t o m .

VERNIKA:

D e T e , é d e s J u l i u s k á m , m i n ő A t y á t e m l e g e t t s z ? —

A z h a s z e g é n y , é n ő t e t g a z d a g g á t e h e t e m . — H a p e d i g n a g y

N e m ő , m e g - k ö s z ö n i n é k e m : h o g y fiát e ' m a g á n o s s á g b a n m e g

p o s h a d n i n e m h a g y t a m : h a n e m a ' n a g y v i l á g b a v e z e t t e m .

GYÁRFÁS

: É n l e s z e k é d e s A t y á d h e l y e t t , k e d v e s J ú l i u s o m .

M e g - f o g l a k g y a k r a n l á t o g a t n i . T e - i s h o z z á m , h a k e d v e d ú g y

t a r t y a , k i - b a l l a g h a t t s z g y a k o r t a . U g y - ó , é d e s V e r n i k á m , e z k ö n

n y e n m e g - t ö r t é n h e t i k ?

VERNIKA:

I g e n - i s , é d e s k e d v e s B á t y á m . U g y s i n c s m e s z s z e

a ' v á r o s . F é l ó r a a l a t t i g e n k ö n n y e n k i - s é t á l h a t u n k .

GYÁRFÁS : Ú g y - é ? m e g - c s e l e k s z e d e z t é r e t t e m , k e d v e s

J ú l i u s o m ?

Digitized by



I. SZAKASZ

IX .

RÉSZ.

55

V B R N I K A : D e m i s z ü k s é g ü n k a z e r ő v e l ö s z v e - k a p a r g a t o t t

o k o k r a . E g y R e m e t e - ú j j o n c z n a k l e g - e l s ő k ö t e l e s s é g e a ' v a l ó s á

g o s E n g e d e l m e s s é g . N e m h i s z e m : h o g y e z e n s z ü k s é g e s E r k ö l

c s ö t t u l a j d o n o d d á n e k é v á n n y a d t e n n i . T e h á t : p a r a n c s o l o m

n é k e d , ú g y - m i n t j ö v e n d ő - b e l i M e s t e r e d : H o z d - e l h o l m i d é t , é s

e n g e m k ö v e s s .

J u L i Á N A : I g e n - i s . E n g e d e l m e s k e d e m .

E z e k í g y e l - v ó g e z ő d v é n , J u l i á n a u g y a n a' B a r l a n g b a b é -

m é n e . I t t n e m k e v é s i d e ig k ö n y ö r g ö t t T e r e m t ő I s t e n é n e k :

h o g y u t t y á t m e g - s z e n t e l l y e , ó s a z o n i g y e k e z e t é t , m e l l y e l A k ó s

e l ő t t é d e s A t t y á n a k S o r s á t j o b b k a r b a n h e l y h e z t e t n i a k a r t a ,

s e g é l n i m é l t ó z t a s s o n . U g y t e t t s z e t t J u l i á n á n a k , m i n t h a a z I s

t e n n e m k ö n y ö r ü l n e e s e d e z é s e i n . E g y K á n y á t h a l l o t t s z o m o r ú a n

v i s í t a n i a ' k ö z e i - l é v ő f á n a k e g y á g á n . E z t ö s z o m o r ú j e l n e k l e n n i

á l l í t o t t a . E l - s ü l t a z o m b a n a ' P u s k a ; a ' K á n y a l e - f o r d ú l t . A k ó s

t u d n i - i l l i k : m á r e z e l ő t t a ' R ó k á n a k v é g é r e j á r v á n ; m i d ő n , Í g é

r e t e s z e r é n t , B á t t y á h o z v i s s s z a - t é r n e a' v é r e s Á l l a t t a l , m e g

s z e m l é l t e a s i v í t ó k á n y á t , ó s , h o g y t Ő t v e n e v i g y e h a z a P u s k á

j á t , r e á - l ő t t e n a g y s z e r e n c s é s s e n . M i n d e z z e l , m i n d a ' R ó k á v a l

G y á r f á s ' b a r l a n g j a f e lé m e n v é n , m i n e k - u t á n n a h o z z á j o k é r k e

z e t t , ő k e t m e g - k ö s z ö n t ö t t e . I g e n j ó s z i w e l l á t tá k Ő te t m i n d

G y á r f á s , m i n d p e d i g l e n V e r n i k a . í g y s z ó l l a p e d i g

AKÓS : I t t a' R ó k a . I t t a ' K á n y a - i s . í m e , H u g ó m . E g y g y i k ó t

a k á r m e l l y i k é t n é k e d a j á n d é k o z o m : h o g y e r ő t l e n s é g e d e t , é s

b á t o r t a l a n s á g o d a t k i - n e - g ú n y o l h a s s á k a z e m b e r e k .

VBRNIKA : K ö s z ö n ö m , é d e s B á t y á m , j ó a k a r a t o d a t . D e n e

h i d d : h o g y é n - i s j ó v a d á s z n e l e g y e k . H a m i n d g y á r t * m e g - n e m -

ö l t e m - i s v a l a m i t ; d e f o g t a m b e z z e g e g y s z é p á l l a t o t .

* A né ni . we nn gle ich . Nélk üle a m on dá s e l l ehetet t volna.

K I L E N C Z E D I K R É S Z .

Á K O S N A K Í T É L E T E .



56

AZ ARANY PERE CZEK .

GYÁRFÁS :

U g y v a g y o n , é d e s Ö c s é m . A ' F e h é r N é p e k n e m

o l l y a n k e g y e t l e n e k , m i n t a ' F é r j - f i a k : h o g y v é r t o n t a n i s z e r e s

s e n e k . A z O r r - v é r t ő l - i s h a m a r e l - á j ú l n a k . I n k á b b k e d v e l l i k , h a

AKÓS : F o g á l t e h á t , é d e s H ú g o m , v a l a m i t ? v e s z e m é s z r e : m i t .

VERNIKA : T a l á l d - k i t e h á t , é d e s A k ó s o m . H a d d l á s s a m : m i

k é p p e n t u d s z h o z z á .

AKÓP : U g y v é l l e m P i l l é t ; a v a g y S z e n t - J á n o s - b o g a r á t , a m a '

f é n y e s t . V a g y t a l á n é p p e n k i s m a d a r a k ' f é s z k é t . M e r t e z e k á m

a ' i i l e g - k e d v e s s e b b v a d á s z a t o t o k .

V E R N I K A :

E l - n e m - t a l á l á d , B á t y a . O h ! h a l á t n á d a m a '

S z a r v a s k á m a t , m e l l y r e , c s a k e z e l ő t t , s z e r t t e t t e m .

AKÓS : L á m b e s z e r e n c s é s v a l á l ! — M e g - n ő t t e k - é i m m á r

szarv a i ?

V E R N I K A : H o g y - h o g y n y o l h e t te k v o l n a - m e g ? a h h o z

még i f iú .

AKÓS : T e h á t n e m n a g y c s u d a , h a m e g - f o g h a t t a d . M a g a

j ö t t t a l á n e l ő d b e .

VERNIKA

: É p p e n n e m . S ö t t , m i d ő n e n g e m ' l e g - e l ő l m e g

l á t o t t , i g e n n a g y o n s i k ó j t o t t .

A K Ó S : V a l l y o n ú g y - é ? T a l á n s í r t - is ? é s p e d i g k e g y e t l e n

é l e l m é b e n .

VERNIKA:

I s t e n l á t t y a : k e v é s b e n - i s m ú l t - e l , h o g y n e m

k ö n y v e z e t t .

AKÓS : O h l e á n y o k ! T i a z t g o n d o l l y á t o k : h o g y a z Á l l a t o k -

b a n - i s a z o n i n d u l a t o k v a n n a k , m e l l y e k b e n n e t e k u r a l k o d n a k .

A z o k n á l a t o k t á n c z o l n a k - i s , s ó h a j t o z n a k - i s , S z e r e t n e k - i s . M é g

t a l á n b e s z é l n e k - i s ? é n e k e l n e k - i s ? é s u g y a n t a l á n s z e r e l m e s v e r

s e k e t

?

— C s a k a '* k á r a m a ' S z a r v a s o d b a n : h o g y v e l e d n e m

b e s z é l g e t e t t .

VERNIKA

: D e a z o n e l - n e m - m ú l t : m e r t b i z o n n y á r a b e sz é l

ge t e t t i s .

AKÓS : T e p e d i g , é d e s k e d v e s H ú g o m , m e g - é r t h e t t e d a n n a k

szava i t ?

* T. i.: az, v. az a.

e l é v e n t e m e g - f o g j á k a z Á l l a t o k a t .



I . SZAKASZ. IX. RÉSZ.

57

V B R N I K A

: S e m m i t s e k é t e l k e d g y b e n n e : e g y r ő l - eg y g y i g

m i n d - m e g - é r t e t t e m .

A K Ó S : N o m á r ü l y e n S z a r v a s t i g e n ö r ö m e s t l á t n ó k . V a l -

l y o n h o l v a g y o n ? K é r l e k h o z d i d e .

VERNIKA : V á r j e g y - k e v e s s ó . T ü s t é n t e l - h o z o m .

E z e k - u t á n V e r n i k a a ' B a r l a n g f e lé m ó n e . N é z e g e t e t t e g y

d a r a b i g a z a j t ó b a n , m e g - a k a r v á n t ű n n i , m i t t e n n e J u l i á n a .

Ö t e t a z a b l a k r a f o r d u l v a , é s k ö n y ö r ö g v e l á t t a . V e r n i k á n a k e l

m e n e t e l e u t á n , e l - m o s o l y o d o t t G y á r f á s ; i g y s z ó l l o t t p e d i g

AKÓS :

V e s z e m é s z r e , m i s ű l- k i V e r n i k á n a k a m a ' S z a r v a s s á -

b ó l . L ó n y a i A p a i i n t , k e d v e s B a r á t n é j á t , r e á - b e s z é l l h e t t e a'

V a d á s z a t r a ; é s a z t F é r j- fi R u h á b a n , v a l a m i n t a ' m i n a p , f el

ö l t ö z t e t v é n , v é l e t l e n ö l é l ő m b e a k a r j a á l l í t a n i .

A z o m b a n J u l i a n á t k e z é n f o g v a k i - h o z t a ; ó s , A k ó s e l e i b e

m e n v é n , e z e n s z a v a k k a l m u t a t t a - b é

VERNIKA

: í m e l á t o d g y ö n y ö r ű S z a r v a s k á m a t . B e s z é l l h e t - i s ,

h a k é v á n o d . S í r h a t - i s , h a m e g - s z o m o r í t o d . N i n c s e n p e d i g m é g

S z a r v a . H á t n e m v a g y o k é n s z e r e n c s é s s e b b n á l a d n á l ? E z e n

e g y é l o e z e r s z e r t ö b b e t é r k é t l e - t e t t v a d a i d n á l .

T e t Ő t ű l f o g v a t a l p i g m e g - s z e m l é l t e e k k o r A k ó s a m a ' J u l i

anát. D e a n n a k á b r á z a t ty á b a n L ó n y a i A p a i i n n a k s e m m i h a

s o n l a t o s s á g á t n e m l á tt a . E l - c s u d á l k o z o t t a z i f iú n a k A n g y a l i

É k e s s é g é n . D e e g y s z e r - ' s - m i n d k é p é n e k s z o m o r ú v o n á s a i t j o b

b a n m e g . v i s g á l v á n , k ü l ö m b - f é l e g o n d o l a t o k k a l v a l a fe l ő l i é .

V é g t é r e , f e j ét c s ó v á l v á n , e z e k e t m o n d o t t a

AKÓS : E z u g y a n c s u d á l a t r a m é l t ó d o l o g n a k lá t t s zi k e l ő t t e m .

K i h i t t e v o l n a : h o g y il ly s z é p A l l a t o k t e r e m j e n e k a ' v a d o n

e r d ő b e n ?

GYÁRFÁS

: D e e l e g e t t r é f á l ó d t u n k e d d i g . L á t d , é d e s Ö c s é m ,

é n a j á n l o t t a m ő t e t V e r n i k á n a k t á r s a s á g á b a , ú g y - m i n t j ö v e n d ő

b e l i T i t o k n o k j á t . Ö u g y a n n á l a m a k a r a r e m e t é s k e d n i ; de E g y -

g y i k ü n k s e h a g y t a h e l y b e k é r e m é n n y e i t .

E z e k u t á n : m é g e g y s z e r , t e t o t ű l - f o g v a - t a l p i g , m e g - s z e -

m e l t e A k ó s a z I f ia t . J u l i á n a a z o m b a n s z ü n e t l e n a' f ö l d ö n

t a r t o t t a s z e m é r m e t e s s z e m e i t . N e m h a l l o t t a s z a v á t - i s . í g y

s z ó l l í t á - m e g

Digitized by



58

AZ ARANY PEREGZ EK.

A K Ó S :

M i b a jo d , j ó B a r á t o m ? M i é r t n e m n é z e l s z e m e m b e ?

U g y t e t t z i k : m i n t - h a n e m c s a k f é l n é l ; h a n e m r e t t e g n ó l - i s .

J ó l ó s z r e - v e t t e a ' d o l g o t A k ó s . M e g - i j e d e t t v a l ó b a n J u l i á n a *

a' F e j e d e l e m n e k e l ő b b e n i s z a v a i t h a l l v á n . E s z é b e - j u t o t t a z

ü g y e - f o g y o t t n a k : h o g y Á k o s n a k k e z e i b e n l e n n e é d e s A t t y á n a k

m i n d é l e t e , m i n d p e d i g l e n h a l á l a . A ' F e j e d e l e m n e k e z e n n a g y

h a t a l m á t e s z ó b e - j u t t a t v á n , e g é s z t e s t e m e g - r á z ó d o t t . U g y a n

a z é r t a k a r a t t y a e l l e n - i s i r t ó z v á n a m a ' s z ö r n y ű B í r á t ó l , i g y

f e l e l e nék i

JÜLIÁNA

: K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! m e g - b o c s á s s o n : h a f é lé n k

s z i v e m e n e r ő t n e m v e h e t e k .

J u l i á n á n a k v á l t o z á s a i t s z e m l é l v é n V e r n i k a , a z o k n a k o k a i

r ó l g o n d o l k o z o t t , d e e s z é b e s e m m i se j u t h a t o t t . D e , h o g y J u l i -

á n á t , m o s t a n i á l l a p o t t y á b a n , t ö b b s z a v a k r a f a k a s z s z a , a z t é p

p e n n e m a k a r t a . Á k o s n a k e l ő b b e n i h e l y t e l e n s z a v a i t s e d i c s é r

h e t t e m a g á b a n . U g y a n - a z é r t : n é k i e z e k e t m o n d o t t a

VERNIKA : É p p e n b i z o n y : F e j e d e l e m s é g e d r e b íz tá k . M i k e t

n e m f o g s z m é g r e á ? H a m o s t f é l n i l á t t z a t i k - i s t ő l l e d ( m e r t k i

n e f é l n e a t t ó l , k i n e k h a t a l m á b a n v a g y o n ? ), d e h a v e l e m t á r s a l

k o d i k , b i z o n y o s s a n m e g - b á t o r o d i k .

C s a k u g y a n v a l a m i d o l g o t l a p p a n g a n i g o n d o l t A k ó s a m a '

J u l i á n á b a . I s m é t t t e t ő t ű i f o g v a t a l p i g m e g - s z e m l ó l t e e g ó s z l e n .

B á t t y o k n a k e z e n k ü l ö n ö s m a g a v is e l é s é t k ü l ö m b - f é l e -k é p p e n

m a g y a r á z t á k m i n d G y á r f á s , m i n d p e d i g l e n V e r n i k a . í g y s z ó l lí -

t o t t a m e g J u l i á n á t

AKÓS : H á t ? m i n g o n d o l k o z o l J ú l i u s ? a k a r s z - é v e l ü n k j ö n n i .

JÜLIÁNA : H a F e j e d e l e m s é g e d ú g y p a r a n c s o l l y a : i g e n - i s e l

m e g y e k .

VERNIKA

: D e m i o k r a n é z v e s z a p o r í t t y u k a ' s z a v a k a t ? —

E n g e d e l m e s k e d g y R e m e t e - u j j o n c z . M e n y - b é a' b a r l a n g b a : é s

n é z d - m e g m i n d e n e d e t . O t t n e f e l e j t s d p e d i g d a r u t o l l a s

S ü v e g e d (

1 0

) .

(

10

) Az ékes Süvegeknek hordozásában mi gyönyörűségek

volt d Régi Mag yaroknak, elő adgya Altorjai Bá ró Apor Pé

ter ezen szavaival:

L á s s u k : a' F é r j - ü a k - i s E r d é l y b e n r é g e n



60

A Z A R A N Y P E R E C Z E K .

V E R N I K A

:

M i t f o g o k e r r e f e l e l n i ? — M i n d e n g e m e t , m i n d

G y á r f á s - b á t y á m a t m e g - f o g o d d i c s é r n i : h o g y j ó l t u d u n k a z

I f í a k b a n v á l a s z t a n i .

A K Ó S

:

E z t u g y a n e l - n e m t a lá l á d , é d e s V e r n i k á m . É n n é k e d ,

m i n d e n s z í n lé s n é l k ü l, m e g - v a l l o m : E z e n I fiú n é k e m é p p e n

n e m t e t t s z i k .

E m e ' s z a v a k a t h a l l v á n V e r n i k a , i g e n n a g y o n m e g - h ö k k e n t .

E l s ő b e n G y á r f á s - b á t t y á n a k s z e m e i b e n é z e t t á l m é l k o d v a . D e

G y á r f á s s e n é z h e t t e k ü l ö m b e n V e r n i k á t , h a n e m e l b á m u l v a ,

í g y s z ó l l o t t o s z t á n A k ó s h o z

V E R N I K A :

I s t e n e m ! m i t m o n d o t t á l B á t y a ! V a n - é j ó d o l

g o d ? *

M o n d - v i s z s z a s z a v a d a t .

A K Ó S : É n u g y a n v i s z s z a - n e m - m o n d o m t öb b é ; h a n e m , h a

k ó v á n o d , m é g e g y s z e r a z t m o n d o m .

V E R N I K A : D e é n é p p e n n e m c s u d á i l o m e l ő b b e n i í t é l e t e d e t .

N é k e d , a ' - m i n t l á t o m , s e n k i s e t e t t s z h e t i k , h a c s a k a z t S c h e l -

m a j e r ' , v a g y m i P a t v a r n a k n e m n e v e z i k .

A K Ó S

:

H a b é k é v e l a k a r sz é l n i , h a g y g y b ó k é t az e n y i -

m e k n e k .

V E R N I K A :

J ó l v a g y o n , é d e s B á t y á m . M i n d a z - á l t a l : e n g e d d -

m e g n é k ü n k l e á n y o k n a k : h o g y a ' F é r j - fi a k r ó l í t é l e t e t t e h e s

s ü n k . É n m e g - e n g e d e m : h o g y a' l e á n y o k a t v e d d s z e m r e . E l é g

a z : J ú l i u s V e r n i k á n a k t e t t s z i k .

A K Ó S

:

É s a z t i m í g y c s a k v i l á g o s s a n k i m o n d o d ?

c z o k r a , e l ő l a z e l - k é s z í t t e t e t t s o k f é l e - k é p p e n c z i fr a V e z e t é k

P a r i p á k , m e g - u g r a t t a s z é p m ó d d a l m a g á t a' l o v o n , f u t tá k a '

T ö r ö k S í p o t , t r o m b i t á t : b i z o n y a k á r m e l l y K i r á ly ' U d v a r a

E u r ó p á b a n c u m r e c r e a t i o n e m e g - n é z h e t t e v o l n a . É s , h o g y

P é l d á t h o z z a k e lé , m i k o r S z é k e l y L á s z l ó h á z a s o d o t t , a ' m e l l y

H i n t ó t v é t e t e t t M á t k á j a ' s z á m á r a , m i n d a ' h a t s z e k e r e s l ó n a k

a z h i n t ó e l ő t t , e g y - e g y d a r u - t o l l v o l t M e d á l y b a c s i n á l v a a z

h o m l o k á n . M a g a F e j é b e n - i s h á r o m s z á l D a r u - t o l l . A ' m e l l e t t

f e s t e t t P o r t a i P a r i p á n ű l t m a g a , a n n a k k é t s z á l D a r u - t o l l v o l t

a ' h o m l o k á n a k a s z t v a . Dugon ics jegyzete.

* T. i . : eszed en v . józa n vagy -e ?



í. S Z A K A S Z rx. R É S Z .

61

V B R N I K A : M é r t n e m ? T a l á n v a l a m i k i v e t n i - v a i ó t t a p a s z t a l

t á l b e n n e ? I s t e n b i z o n y , ö r ö m e s t h a l l a n á m f o n t o s o k a i d a t .

A K Ó S

: H a l l y a d t e h á t , n e m b á n o m . H a a z o n i fí ú b a n a z á b r á -

z a t n a k v o n á s a i t j ó l m e g - v i s g á l o m , o tt é n i g e n m é l y , é s k é t

s é g b e e j t ő g o n d o l a t o k a t lá t o k e l - t i tk o l v a l a p p a n g n i . A n n a k

s z í v e s z ó t a l a n a b b s z á j á n á l . U g y - i s te t t s z ik e l ő t t e m : m i n t - h a

m a g a t i tk a i v a l k é v á n n a m e g - e l ó g e d n i . * E z e k p e d i g k e g y e t l e n

s z í v ű e k n e k t a r t a t n a k a ' t a n ú l t t e m b e r e k t ő l . H o g y r ö v i d e d e n

k i - m o n d g y a m a ' h o s z s z a t : e l - v a n v a l a m i r e j t v e ő - k e g y e l m é b e n ,

m e l l y e t n e m a d h a t e g y é b b t u d t u n k r a , h a n e m c s u p á n a z i d ő .

G Y Á R F Á S :

M i n d - e d d i g n e m t u d t a m

:

h o g y A k ó s - ö c s é m F e j e -

d e l e m - i s : J ö v e n d ö l ő - i s l e n n e .

V B R N I K A

:

T e b i z o n y , é d e s A k ó s o m , n e m i s m e r e d a z E m b e

r e k e t . É n , ó s G y á r f á s - b á t y á m j o b b a n t u d u n k e h h e z .

G Y Á R F Á S

:

V a l ó b a n

:

i g e n k e m é n y í t é l e t e t t e t t é l . í m e

é d e s

A k ó s o m , ó n k e z e s l e s z e k J ú l i u s é r t . M a g a m r a - i s v á l l a l o m : h a

m i r o s z k ö v e t k e z n e s z í v e s a j á n l á s o m b ó l . H á n y d s z e m e m r e o s z -

t á n : h o g y a z ít é l e t - t é t e l b e n h i b á z t a m .

A K Ó S

: É n u g y a n e l - f o g a d o m a j á n l á s o d a t . D e k i - k é r e m á m

m a g a m n a k : h o g y T e - i s e m b e r e lé g y s z a v a d n a k .

V E R N I K A : D e m i é r t m ú l a t a n n y i i d e i g J ú l i u s ? — H a l l o d - é ,

R e m e t e - u j j o n c z ! — K i a m a ' B a r l a n g b ó l .

E z e k e t h a l l v á n J u l i á n a k i -j ö v e n a g y s z e m é r m e t e s s e n a '

b a r l a n g b ó l . E g y e n e s s e n G y á r f á s e l e ib e m e n t , é s , e l ő t t e l e - té r -

d e p e l v é n , í g y s z ó l l o t t :

J U L I Á N A : U r a m í k i m e g - í g ó r t e d : h o g y h o z z á m A t y a i G o n d

v i s e l é s s e l f o g s z v i s e l t e t n i : a d d r e á m A t y a i Á l d á s o d a t .

M e g - i l l e t ő d ö t t e z e n s z a v a k r a G y á r f á s . K i c s o r d u l t á n a k k ö n y

v e i . E z e k n e k m e g - t ö r l é s e u t á n , J u l i á n á n a k f ej é re t e t t e j o b b

k e z é t , é s e z e k e t m o n d o t t a a ' s z o m o r ú

G Y Á R F Á S

:

I s t e n e m , k i e z e n I n a t t e r e m t e t t e d , v i s e l l y g o n

d o t r e á .

V E R N I K A : J ö s z t e i m m á r , k e d v e s J u l i u s k á m . J ó e g é s z s é g g e l

é d e s k e d v e s G y á r f á s -b á t y á m ! L á t o g a s s - m e g e g y s z e r b e n n ü n -

* T. i . : nem közl i másokkal gondolatai t , baját .



62 A Z A R A N Y P E R E C Z E K .

k e t . T a p a s z t a l n i f o g o d : h o g y m i d ő n J ú l i u s t s z o r g a l m a m r a b í z

t ad : em be rre b í z t ad a ' d o l go t .

E z e k e t í g y e l v é g e z v é n a z E r d ő b e n , A k ó s , V e r n i k a , ó s J ú -

l i á n a e l - b ú c s ú z t a k G y á r f á s t ó l . A z e g é s z ú t b a n l e g - v í g a b b v a l a

V e r n i k a . K i - n e m - l e h e t m a g y a r á z n i a z o n s z í v e ss é g é t , m e l l y e l

J u l i á n á h o z h a j l o t t . V e l e s o k v í g n a p o k a t á l m o d o z o t t v a l a m a

g á n a k . D e J u l i á n á t i n k á b b c s a k m e g - m u t a t n i , m i n d a z U d v a r

b a n s o k á i g t a r t a n i a k a r t á k a z é g i r e n d e l é s e k . * A k ó s a z e g é s z

ú t b a n t ö b b e t g o n d o l k o d o t t , m i n t s z ó ll o t t, n o h a V e r n i k á t ó l

e l é g r e f o g g a t t a t o t t . J u l i á n a , a ' - m i n t t ő l l e k i - t e l h e t e t t , m é r t é k -

l e t e s s e n v í g a d o t t . F é l - ó r a m ú l v a b é - é r t e n e k a ' F e j e d e l m i U d

v a r b a . I t t e n V e r n i k a , m a g a ' s z o b á i k ö z ü l , a ' l e g s z e b b i k é t o d a

e n g e d t e J u l i á n á n a k . K é t i n a s o k a t - r e n d e l t s z o l g á l a t t y á r a . S e m

m i t e l - n e m m ú l a t o t t , a ' - m i v e l k e d v é t t a l á l h a t t a . U g y a r i n y i r a - i s

m e g - s z e r e t t e : h o g y , h a v e l e j ó t t e n n e , a z t m a g a b o l d o g s á g á n a k

l e n n i á l l í t a n á . A ' n a p n a k l e - e s t e u t á n , e g y g y ü t t v a c s o r á l t a n a k .

D e a z e g é s z v a c s o r a f e l e t t s e m m i k e d v e n e m l á t t s z a t t a t o t t J u

l i á n á n a k . S z ü n e t l e n a r r ó l g o n d o l k o d o t t : m i o k k a l m ó d d a l

l e h e s s e n , h o l n a p v i r r a d ó r a , é d e s A t t y á n a k d o l g á t a ' F e j e d e l e m

e l ő t t e l ő - h o z n i , é s a n n a k á r t a t l a n s á g á t v ó l t t a k é p p e n a ' N a p

f é n y r e t e r í t e n i . A ' v a c s o r a u t á n s z o b á j á b a m e n t J u l i á n a , a z

e l - b ú c s ú z á s u t á n . L e - v e t e t t e u g y a n t e s t é t a z á g y r a , d e s e m m i t ,

v a g y i g e n k e v e s e t a l h a t o t t . M é g á l m á b a n - i s ö s z v e - a g g a t t a a z o n

o k o k a t , m e l l y e k e t é d e s A t t y á n a k s e g í t s é g é r e l e n n i g o n d o l

h a t o t t .

A m a z o k n a k e l - t á v o z t o k u t á n , m a g a m a r a d v á n G y á r f á s ,

J u l i á n á n a k n e m c sa k v a l ó s á g o s j ó a k a r ó j a, h a n e m s z i n t e é d e s

A t t y a : k i m o n d h a t a t l a n - k é p p e n ö r v e n d e z e t t , h o g y ő t e t , a '- m i n t

* T. i . : De Jul . az égi rend elések a fe jedelmi udvarban in

kább c sak megmut at n i , mi nt sem soká i g o t t t ar t an i akar t ák .

T I Z E D I K R É S Z .

G Y Á R F Á S N A K Ö R Ö M E .



I . S Z AK AS Z X. R ÉS Z .

03

v ó l l i v a l a , h e l y b e n h a g y h a t t a . í g y s z ó l l o t t s é t á l á s a k ö z ö t t , s z i

v é n e k n a g y ö r ö m é b e n :

G Y Á R F Á S :

H á l a I s t e n n e k

J ú l i u s n a k s o r s á t i g e n j ó k a r b a n

t e t t e m , m i d ó ' n ó 'te t V e r n i k á n a k G o n d v i s e l é s é b e a j á n l o t t a m . J ó l

i s m e r e m k e d v e s H ú g o m a t . S z í v e i g e n j ó . G o n d o l a t a i n a g y s á

g o s o k .

1

K i n e k k i n e k

8

j ó t k o v á n . S ö t t : h a , t ö l l e k i - t e l h e t i k ,

m i n d e n i k n e k b o l d o g sá g a ' m e g - n y e r ó s ó r e i p a r k od i k . T e h á t T e ,

é d e s F i a m , j ó k é z b e n v a g y

8

i m m á r . E z e n n a p o m n é k e m

u g y a n i g e n ö r v e n d e t e s , m e r t j ó t t e h e t t e m e g y e m b e r r e l .

1

T. i . : nem es gondo l kozású .

2

T . i . : m i n d e n k i n e k .

3

N émet erede t ű k i f e j ezés .



MASADIK

S Z A K A S Z .

J U L I A N A .

A ' KOLOSVÁRI F O G S Á G B A N .

I. Schelmajer' Gyötrelmei.

II . Vidának embersége.

III. Titkossal a' Parasztok.

IV. Vernika Juliánához.

V. Vernika Juliánánál.

VI.

Apalin Juliánánál.

VII. Akós Vernikánál.

VIII. Farkasnak Erkölcse.

IX. Bálint Ákosnál.

X. Juliána az Erdőben.

XI.

Bálint az Erdőben.

XII. Juliána Bálinttal.

XIII. Juliána a' Zsidóval.

XIV. Bálint a' Zsidóval.

XV. Juliána' Fogsága.

ELSŐ

R É S Z .

SCHELMAJER' GYÖTRELMEI.

Ama' gyalázatos Titkos, a' tegnapi Vacsorára nem hivattat

ván (máské nt mindenkor a' Fe je del emmel vala mi nd ebódgye,

mind Vacsorája), eme' szokatlan dolgon igen nagyon meg

ütközött. De jobban el-bámúlt, midőn Juliánát meg-ismérte, ós

annak Titoknoki hivatallyát-is magát ól a' F ej edel em-ki s-asz -

szonytól meg -ért et te .* Leg-fő -ké ppen annak Huszár-tis zt Ru

háját forgatván es zében (mert eze n öl tözet ben soha őte t ne m

látta) által-nem-láthatta i gyekezetét. Sok-fél e-ké ppen gyana

kodott felőlié. Egygyik gyanúja se tet tszet t; mi nd-egygyik ét

ell enére ** le nni gondolta. El-hagyván, kis időre, eme ' szívet

epesztő gyanúkat, le -űlt az aszt alhoz; és, Akós fejedelemnek

*

T. i .: annak t. hivataláról . . . értesült .

**

T. i.: magára nézve károsnak.

igitized

by



I I

S Z A K A S Z I .

R É S Z .

65

p a r a n c s o l a t t y á b ó l , K á l m á n - h e r c z e g n e k a z o n l e v e l é r e v á l a s z o l t ,

m e l l y e t e m e z a z o n a r a n y P e r e c z e k n e k a' K o l o s v á r i U d v a r b a n

t ö r t é n t e l - l o p a t t a t á s á r ó l k ü l d ö t t v a l a . E z e n l e v e l e t n a g y f o -

t ö r é s s e l ( m e r t u g y a n - c s a k b ő r i b e - i s já r t á m a ' d o l o g ) , é s n a g y o b b

s z í v - f é l e l e m m e l e l - v ó g e z v ó n , f e l - k e l t ; é s , i s m é t J u l i á n á t v é v é n

g o n d o l ó r a , a n n a k r e m é n t e l é n i d e j ö v e t e l é n , é s j ö v e n d ő b i z o n -

t a l a n s o r s á n f o l y ta t t a é l e s e l m é j é t . M a g a m a g á n a k s e t e t t s z e t t .

H o v a - t o v a g o n d o l k o d o t t g o n o s z t e t t e i r ő l , a n n á l i n k á b b k é t

s é g b e e s e t t j ó k i - m e n e t e l e k f e lő l . V é g t é r e e z e k e t m o n d a m a

g á b a n :

S C H B L M A J B R

: N é k e m b i z o n n y á r a ú g y t e t t s z i k : m i n t - h a f e l

t e t t d o l g a i m n a k r o s z v é g e k ö v e t k e z n e . M á s - k é n t s ű l - k i m i n

d e n , s e m m i n t a r á n z o t t a m — í m e J u l í á n á t -i s s z i n t e k ö r m e i m

k ö z é k a p a r í t o t t a m v o l t ; é s l á m ; m i - k é p e n f a c sa r t a -k i m a g á t a'

h ó j j a t l a n k í g y ó . N e m c s a k e l - n e m - f o g a t t a t o t t , a ' - m i n t l á t o m ,

a ' P a r a s z t o k t ó l ; h a n e m m é g a z U d v a r b a - i s b ó - v ó t e t e t t T i t k o s i

h i v a t a l r a — D e v a l l y o n m i c z é l l y a K a t o n a - ö l t ö z e t é n e k ? —

S o h a n e m l á t t a m e z e n r u h á j á b a n — M e g - l e s e m ; m i t a k a r,

m i r e i g y e k s z i k á l -o r c z á já v a l . H á t ? H a ő t e t a z E g e k - i s P á r t

f o g á s o k a l á v e t t é k , m i d ő n e z e n U d v a r u n k b a k ü l d ö t t e k ? M i t - i s

t e h e t e k i m m á r " e l l e n e , m i v e l o l ly h a t a l m a s n a k , a ' - m i c s o d á s

V e r n i k a , B i r t o k a a l á v e v ő d ö t t ? — M i t ? H á t ? h a J u l i á n á n a k

e z e n c s e l e k e d e t e n é k e m n y a k a m a t t ö r i ? M o s t t a p a s z t a l o m

l e g - e l ő l ; m e l l y s ú l y o s d o l o g l é g y e n e g y G a z - e m b e r n e k g y a l á

z a t o s S z e m é l l y é t v i s e l n i . M i é r t - i s v a g y o k r o s z , h a , k i s s e b b

f á r a d s á g g a l , j ó - i s l e h e t n é k ? M i h a s z n o m e d d i g - t a r t ó R a v a s z -

s á g i m b ó l ? A ' l é l e k - i s m é r e t ( a m a ' n y u g h a t a t l a n K i s - b í r ó , a m a

1

k ö r m ö s k á n y a ) s z ű n e t l e n f u r d a l . G y a n ú b a n t ö l t ö m e g é s z é l e t e

m e t . Á r n y é k o m t ó l - i s f é le k . Á r t a t l a n J u l i á n a

I

— M e l l y

k ö z e l v a lá l i m m á r a ' v e r e m h e z ! — É s v a l l y o n m i v é t k e d é r t ?

M e r t t e e g y n é m a S z e r e t ő n e k s z a v a i t n e m é r t e t t e d . — H a

ó n — e l ő t t e d — n y i l v á n s á g o s s a n k i - a d t a m - v o l n a h o z z á d - v a l ó

h a j l a n d ó s á g o m a t ; t a l á n m e g k ö n y ö r ü l h e t t é l v o l n a r a j ta m ? é s

v i s z á l t t s z í v e s s é g e d e t m e g - n y e r h e t t e m v o l n a . — H a e z í g y

v a g y o n , m á r ó n a k k o r l e g - o s t o b á b b , l e g - g a z a b b v a g y o k s z é l e s

e ' v i l á g o n . D e , m i k e v é l l y - i s

VOLTAM

? m i d ő n o l l y d r á g a

A s

A r a ny Pe r e c se k .



66 A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

K i s - a s z s z o n y n a k s z e r e t e t é t , m i n d e n m e g - j e l e n t é s , m i n d e n m e g -

ú n s z o l á s n é l k ü l , b i z o n y o s n a k l e n n i r e m é n l e t t e m ? — É n v a

g y o k a ' v é t k e s , t e[ á r t a t l a n m i n d e n b e n . — H á l a I s t e n n e k : h o g y

á l -g ö d r e i m t ő l m e g - m e n e k e d t é l . — A d n á k a z E g e k : h o g y a z o n

P a r a s z t o k s e i n d í t o t t a k v o l n a l á r m á t a ' F a l u b a n í í g y , v e s z e

d e l m e d ' e l - k e r ű l é s e f e lő l s e m m i t s e k é t e l k e d n é k . D e j a j !

H a té g e d ' k i - m e n t e l e k - i s , é d e s J u l i á n á m : h o g y m e n t s e m - k i

é d e s A t y á d a t

?

k i t o l l y v e r e m b e v e t e t t e m , m e l l y b ő l m a g a m s e

r e m é l l h e t e m k i k a p a s z k o d á s á t . — N i n c s e g y é b b m ó d h á t r a :

h a n e m - h a , é le t e m n e k b i z o n y o s v e s z e d e l m é v e l , * m e g - v a l l o m ,

h o g y é n v é t e t t e m . D e n e m h á g o t t ín é g o l y m a g o s s á g r a e r k ö l

c s ö m : h o g y , e g y á r t a t l a n n a k m e g - t a r t á s á v a l , * * m a g a m a t e l v e -

s z e s z s z e m . — M á s v a l a m i m ó d r ó l k e ll e t ik g o n d o l k o d n o m . —

H a b e l ő l a ' s z í v j ó : m i n d e n t v é g b e l e h e t v i n n i .


V I D Á N A K E M B E R S É G E .

M i d ő n a ' T i t k o s í g y t ö r t e f e j é t a ' S z o b á b a n , í m e r e m é n -

t e l e n t í l b é - j ö v e h o z z á j a V I D A M A T É . E n n é l a' F e j e d e l m i U d v a r

n e m l á t o t t e m b e r s é g e s e b b m a g y a r e m b e r t ; s e o l l y a t , k i n e k

m é l t ó s á g á t ó l j o b b a n t a r t o t t v o l n a S c h e l m a j e r . F é l t tő l l e m i n t

a , t ű z t ű i , p e d i g s e n k i s e b á n t v é l e t i s z t e s s ó g e s s e b b e n . D e ez

e g y e d ü l l á t ta - á l t a l a m a n n a k P a t v a r s á g a i t . U g y a n a z é r t : h o g y

a z o n B e s t e - k a r a t ö b b re n e m m e h e t e t t ; V i d á n a k k ö s z ö n h e t t e

a z U d v a r . A z o n I s t e n t e l e n n e k r é g e n n y a k á t t ö r h e t t e v o l n a ; h a

f ej é t r e á - v e t e t t e v o l n a . D e l e l k e - i s m e r e t e a r r a n e m v i h e t t e , h o g y

a t tú l a ' k e n y e r e t e l - v e g y e , k i n e k n e m a d t a . U g y a n - a z é r t : ú g y

b á n t S c h e l m a j é r r e l , v a l a m i n t a z é d e s A t y a . k i F i á n a k r o s z s z a -

s á g á t , f ő - k ó p p e n , h a m á s m ó d o n n e m l e h e t , t ű r é s s e l o r v o s o l l y a ,

h o g y a z - a l a t t m e g - o k o s o d g y o n . E z e n V i d a , k i c s i n s ó g ó t ő l fo g v a ,

* T. i . : koczkáztatásával .

** T . i . : megment éséve l .

Digitized by



II .

S Z A K A S Z

II .

R É S Z .

H7

a' F e j e d e l m i H á z a k n a k s z o l g á l t ; d e s o h a e r k ö l c se i m e g - n e m

r o m l o t t a k . M é g R á k ó c z i G y ö r g y t ő l * F ő - b í r ó n a k r e n d e l t e te t t .

M e g - h a g y a t o t t e ' T i s z t s é g b e n A k ó s t ó l - i s ; m e r t e z - is m e g - f e d d -

h e t e t l e n í t é l e t é t g y a k r a n t a p a s z t a l ta . A ' v é t k e s e k e t n e m a z é r t

b ű n t e t t e , h o g y m e g é r d e m l e t t é k ; h a n e m : h o g y m e g j o b b ú l l ya -

n a k . K i k e t , a z i g a z t ö r v é n y á l t a l ( i g e n r i t k á n ) f e l k ö t t e t e t t a '

s z e l l ő r e , m i n d n y á j a n m a g o k m e g v a l l o t á k : h o g y a z t a z é r t c s e

l e k e d t e , m e r t m á s k é p ' n e m c s e l e k e d h e t t e . S e g í t e t t a ' b é v á d o l t -

t a k n a k ü g y e k e n m i n d e n t e h e t s é g é v e l . S o h a s e m m i a j á n d é k o t

e l - n e m - v e t t . T e k i n t e t é r e n é z v e , n a g y m é l t ó s á g ú . E s z t e n d e i

c s o p o r t o s o k . T e s t e ( m i n d e n k o r m é r t é k l e t e s s e n é l v é n ) t e l e j ó

n e d v v e l ; i z m o s , é s e l e v e n . M a g a ' v i s e l é s e m i n d - e k k o r á i g f e d d

h e t e t l e n . E z e n n a g y é r d e m ű e m b e r , S c h e l m a j e r n e k s z ob á j áb a

b é - j ö v ó n , n a g y m é l t ó s á g g a l í g y k ö s z ö n t - b é h o z z á

V I D A :

J ó n a p o t a z U r n á k , T i t k o s U r n á k .

S C H B L M A J B R , ennek véletlen bé-jöttére el-halaványodván,

nem felelhetett hírtelen; hanem csak illy kurtán szállott: M é l

t ó s á g o s u r a m !

V I D A

: K e g y e l m e s F e j e d e l m ü n k k é r d e z t e t i á l t a l a m : h a a'

S C H E L M A J E R :

I g e n - i s , M é l t ó s á g o s u r a m , k é s z e n v a g y o n i m

már a ' l evé l .

V I D A :

nagy szegessen a' Titkosnak szemei közé tekintvén,

így szóüitá-meg őtet nagyobb méltósággal:

T a l á n n e m é r t e t t e

j ó l , T i t k o s U r , m i t k é r d e z t e m e z - e l ő t t ? H í r t e l e n a d t a a ' f e l e l e

t e t . — K e g y e l m e s U r u n k , A k ó s - F e j e d e l m ü n k , k é r d e z t e t i á l ta

l a m T i t k o s U r a t : h a K á l m á n - h e r c z e g n e k a z o n l e v e l é r e , m e l l y -

b e n a z a r a n y P e r e c z e k n e k e l - l o p á s á r ó i í r v a l a , k é s z e n v a g y o n - é

i m m á r a ' F e l e l e t ?

S C H E L M A J E R : erre még jobban meg-ijedvén, szinte hóbógött,

midőn így felelt: I g e n - i s : k é s z e n v a g y o n , M é l t ó s á g o s U r a m . A '

l e v é l a m o t t f e k s z i k * * a z a s z t a l o n . Ezeket el-mondván, el-for-

dida Vidától. Az-után homlokát vakargatta. Végtére alattom-

* T. i . : n R. Gy.-től .

** N émet erede t ű k i f e j ezés . Magyarabb: van .

l e v e l e t m e g í r t a - é a z Ú r ?



68

AZ ARANY PERECZEK.

ban ezeket mondotta: V a l l y o n m i r e v é l l y e m k e t t ő z t e t e t t k é r

d é s é t ? T a l á n u g y a n e l - á r ú l t n á l a v a l a k i .

A z o m b a n V i d a

az

a s z t a lh o z m é n e ,

és

k e z e i b e

1

v é v é

a' le

v e l e t . K e v é s i d e i g r e á j a n é z v é n , f e j é t c s ó v á l t a . A z - u t á n el

o l v a s t a m a g a a' l e v e l e t . Az p e d i g e me s z a v a k k a l v a l a ö s z v e -

a g g a t v a :

N A G Y N E M Ö

N A G Y M É L T Ó S Á G Ú

H E R C Z E G !

É n H e r c z e g s ó g t e k n e k U d v a r j o k a t m i n d e n k o r o n n a g y r a

b ö c s ű l t e m ; r ó s z s z e r é n t a n n a k r é g i s ó g i é r t , r é s z s z e r ó n t r i t k a

F é n y e s s é g i é r t . U g y a n - a z é r t : ó s z r e - v e h e t i H e r c z e g s é g e d : mi

k é p p e n f á j h a t o t t s z í v e m , m i d ő n a z o n a r a n y P e r e c z e k n e k

U d v a r o m b a n t ö r t é n t t e l -t ó v e l y e d ó s e k e t

2

H e r c z e g s é g e d n e k

t u l a jd o n l e v e lé b ő l m e g é r t e t t e m .

8

Én

m i n d e n r e n d e l é s e k e t

m e g - t e t t e m : h o g y a' T o l v a j k é z h e z k e r ü l h e s s e n . A d n á az Is

t e n : h o g y a n n a k h a l á l a v i s z s z a - a d g y a n é k e m H e r c z e g s é g e d n e k

s z í v e s b a r á t s á g á t , k i n e k - i s m a r a d o k h o l t t i g i g a z T i s z t e l ő j e - - -


P a r a n c s o l l y a t a l á n ő F e j e d e l e m s é g e

:

h o g y a'

l e v é l P o s t á r a a d a s s o n ?

V I D A :

É p p e n ne m p a r a n c s o l l y a . — H a n e m : T i t k o s Ú r

n é k e m az Ú r r a l k ü l ö n ö s b e s z é d e m v o l n a , ha g o n d o l a t a i m n a k

v a l ó s á g o s k i a d t á t * r o s z r a - n e m - m a g y a r á z n á .


S ö t t én n a g y r a - i s - b ö c s ű l lö m m é l t ó s á g o s U r a m

n a k h o z z á m v a l ó k e g y e s s é g é t .

V I D A :

Jól v a g y o n t e h á t . — T i t k o s Ú r ! én m o s t a n á b a n e z e n

l e v é l r ő l s e m m i t

sem

a k a ro k m o n d a n i ,

s em

p e d i g a m a ' m á s i k

r ó l, m e l l y e t K á l m á n - h e r c z e g ( m e g - l e h e t ) h o z z á n k k ü l d ö t t ,

az

a r a n y P e r e c z e k f e l ő l . M i n d - a - k é t l e v é l

ot t

f o g j a - e l - v e n n i

ju

t a l m á t , h o l o t t m i n d e n c s e le k e d e t e i n k , az I s t e n n e k s z e n t s z í n e

e l ő t t, k i - f o g n a k - v i l á g o s o d n i . — Más v a l a m i r ő l a k a r o k az Ú rra l

1

M agy arab b: kezébe .

8

T. i. :

elveszését .

8

L. a 64. l apnak 1. j egyze t é t .

* T. i.: n y i l t v. ősz inte ki fejezését .

Digitized

by



I I . SZAKASZ II. RÉSZ.

69

b e s z é l l e n i :

ha

l e g -i s -l e g - el ő l m e g í g é r i n é k e m : h o g y

jó

t a n á

c s o m a t e l - f o g j a - f o g a d n i .

S C H E L M

A

J E R

:

M é l t ó s á g o s U r n á k b ö l c s t a n á c s o s a i

az

e g é s z

v i l á g e l ő t t i g e n i s m e r e t e s e k .

V I D A

: I g e n e s e d e z e m t e h á t

az Űr

e l ő t t :

ne

a v a s s a m a g á t

a z o l l y a n o k b a , m e l l y e k t i s z t s é g é n k i v ű l v a n n a k . N e - i s k é n s z e -

r í t t s e

a'

F e j e d e l m e t : h o g y o l l y a k a t b í z z o n

az

Ú r r a , m e l l y e k

T i s z t s é g é v e l é p p e n e l le n k e z n ek , Ö r ö m e s t m e g v a l l o m : h o g y

az

Űr,

T i t o k n o k i h i v a t a l l y á b a n , i g e n é r d e m e s e m b e r . U g y a n

a z é r t : m é l t á n m e g - i s - n y e r h e t t e F e j e d e l m ü n k n e k s z e r e t e t é t ,

ós

az

é n

T i s z t e l e t e m e t - i s .


N a g y h á T - a d á s s a l k ö s z ö n ö m M é l t ó s á g o d n a k

f e l ő l i e m t e t t k e g y e s í t é l e t é t .

V I D A : H i g y g y e - e l

az

U r : h o g y : n e m a z é r t s z ó ll o k , m i n t - h a

s z e m é r e k é v á n n é k v a l a m i t h á n n i . M e n t s e n - m e g a t t ú l

az

I s t e n .

H a n e m : m i v e l

az

Ú r n a k

jó

s z í v é t i s m e r e m : c s a k

azt

a k a r o m

m o n d a n i : h o g y

En (ha

T i t k o s l e h e t t e m v o l n a ) s o h a M a c s k á s i

M i h á l y n a k ,

ama'

s z e r e n c s é t l e n K i n c s -t a r t ó n a k , d o l g á t *

ma

g a m r a n e m v á l l a l t a m v o l n a . H a l l y a

az Ú r :

v a j m i n a g y d o l o g

:

e g y e m b e r s é g e s e m b e r n e k h a l á l r a v a l ó Í t é l e t e . N é k e m m i n d e n

t a g j a i m r e s z k e t n e k ,

ha

b á r o l l y g o n o s z - t é v ő r e m o n d o m

az

í t é l e

t e t , k i n e k p a t v a r s á g a i

a'

n a p n á l f é n y e s s e b b e k . M e r t

jól

t u d o m

:

h o g y o t t :

az

I s t e n n é l , s z á m o t f o g o k a d n i a z o n v é r r ő l - i s , m e l l y ,

T o l l a m á l t a l , k i - o n t a t i k .

S C H E L M A J E R

:

M é l t ó s á g o d n a k k e g y e s s z ív é r ő l s e n k i

se

k é t e l

k e d h e t i k .

V I D A

: A r r ó l

se

g y a n a k o d g y o n p e d i g

az

Ú r : m i n t - h a e z e k e t

i r i g y s é g b ő l a z é r t m o n d a n á m : h o g y

az Űr

m a g á t h i v a t a l o m b a

a v a t t y a . I s t e n e m e l ő t t m o n d o m :

ne m

a z é r t . S Ő t t ó h a j t a n á m

:

h o g y

a'

F e j e d e l e m s e n k i t m á s t

ne

e r e s z t e n e í t é l e t e m

alá: ha

n e m c s u p á n a z o k a t , k i k n e k á r t a t la n s á g o k h o m á l y o s o k : * *

h o g y , d o l g o k a t n a p - f é n y r e h o z v á n , ö r ö m m e l m e g - s z a b a d í t -

h a s s a m .

*

T. i.:

ügyéér t , e l i t é l t e t é séér t

a

fe le lősséget .

**

T. i.:

ár t a t l ansága b i zonyt a l an , ké t séges ,

Digitized by



70

AZ ARANY PfiRECZEK.

S C H B L M A J B R :

M ó l t ó s á g o d n a k

eme'

S z í v e s s é g é r ő l

ne m be-

s z é l l h e t t m á s - k é p p e n

a'

V i l á g .

VroA :

H o g y t e h á t k ö z e l e b b j ö j je k

a'

d o l o g h o z

:

m o s t - i s c s u

p á n a z é r t j ö t t e m

az

Ú r h o z

:

h o g y M a c s k á s i M i h á l y n a k S o r s á r ó l

b e s z é l g e s s ü n k ,

ós, ha

t ő l l ü n k k i - t e l h e t i k , r a j t a v a l a m i t s e g í t t -

s ü n k . T i t k o s

Ú r

m i n e k - e l ő t t e

én ide

j ö t t e m ,

nem

s ír

t a m u g y a n ( m e r t c s a k

a' kis

f á j d a l m a k s z o k t a n a k s í r á s o k r a

o s z l a n i )

de

g y ö t r ő d ö t t b e l ő l ,

s

k e g y e t l e n ő l v é r z e tt - is s z í v e m :

m i d ő n e z - e l o t t , J ú l i u s n a k , a z o n á r t a t l a n I f iú n a k , e s e d e z é s e i t

h a l l o t t a m , m e l l y e k k e l , F e j e d e l m ü n k e l ő t t , M a c s k á s i M i h á l y n a k

á r t a t l a n s á g á t t á m o g a t t a .

S C H E L M A J B R : V a l l y o n

mi

ú j s á g t ö r t é n h e t e t t

a'

F e j e d e l m i

U d v a r b a n

?

V I D A

: M e g - m o n d o m

az

U r n á k . C s a k é p p e n e z - e l ő t t a ' F e j e

d e l e m n é l v a l ók . E l s ő b e n . k ü l ö m b - f ó l e d o l g o k r ó l b e s z é l g e t t ü n k

e g y g y ü t t ; m i d ő n m a g a

a'

F e j e d e l e m J ú l i u s n a k e m l é k e z e t é r e

e r e s z k e d e t t . K i - v e t t e ,

a'

t e g n a p i V a c s o r á n a k a l k a l m a t o s s á g á

v a l, t ü n d ö k l ő e r k ö l c s e i t. Ö t e t m é l t ó n a k l e n n i m o n d o t t a , h o g y

F e j e d e l m i U d v a r á b a n T i t k o s s á n a k te g y e . T u d g y a

az

I s t e n :

m i n ő s z o r g a l o m m a l v é d e l m e z t e m

az

U r a t , m i n ő o k o k k a l

vít-

t a t t a m

a'

T i t k o s i h i v a t a l b a n m i n d t u d o m á n n y á t , m i n d p e d i g l e n

é r d e m e i t .


T e l l y e s s z í v e m b ő l k ö s z ö n ö m m é l t ó s á g o d n a k

h o z z á m k i - m u t a t o t t k e g y e s s é g é t .

V I D A

:

M i d ő n e z e k r ő l b e s z é l g e t t e m

a'

F e j e d e l e m m e l ,

íme

b ó - r o h a n a h o z z á n k J u ü u s

se ne m

h í v a t t a t v a ,

se

m a g á t

bé -

n e m - j e l e n t v e . T é r d r e e s e t t

a'

F e j e d e l e m e l ő tt .

És ,

m i n e k u t á n n a ,

e l - o s z o l v á n g y ö t r e l m e i , s z ó r a f a k a d h a t o t t : e l - k e z d ó n a g y é k e s

s é g g e l , n a g y h a t h a t ó s o k o k k a l M a c s k á s i M i h á l y n a k ü g y é t

t a l p r a - á l lí t a n i . S í r v a n y i t o g a t t a - k i a z o n á r t a t l a n n a k S z e n v e

d é s e ' m ó l t a t l a n s á g á t * E g e t ,

ós

F ö l d e t b i z o n s á g ú l h o z t a e m b e r

s é g e s m a g a v i s e l e t e m e l l e t t .

— Én

e z e k e t m e g i l l e t ő d v e h a ll

v á n ,

t ü s t é n t e l h i t e t h e t t e m m a g a m m a l , h o g y J ú l i u s a z é r t m e n t

* H y p a l l a g e .

— T. i.:

mél t a t l an

v.

i gazságt a l an

v. meg nem

érdeml e t t s zenvedésé t .

Digitized by



I I . SZAKASZ II. RÉSZ.

7t

l é g y e n e l s ő b e n G y á r f á s - Ú r h o z : h o g y , a n n a k a j á n l á s a á l t a l , az

U d v a r b a f é r h e t v é n , M a c s k á s i M i h á l y n a k d o l g á t h a t h a t ó s s a b -

b a n f o l y t a t h a s s a

az

U r a l k o d ó e l ő t t .


De mi s z ö v e t s é g e l e h e t J ú l i u s n a k a m a* s z e

r e n c s é t l e n M a c s k á s i M i h á l y n a k s z e r e n c s é t l e n e b b H á z á v a l

?

V I D A :

A zt ón

n e m t u d o m .

Az Úr

j o b b a n t u d h a t t y a , m i v e l

a ' M a c s k á s i H á z a t k ö z e l e b b r ő l i s m e r i .

—

K é r d e z t e u g y a n

J u l h t s t ú l a' F e j e d e l e m : ha ő M a c s k á s i M i h á l y n a k fia l e n n e - ó ?

Ö m a g á t F i á n a k l e n n i t a g a d t a ; * h a n e m o l ly jó b a r á t t y á n a k ,

k i n e k m á s s á t , e' v i l á g ' h á t á n , n e m t a l á l h a t n i . — T i tk o s Ú r ! —

S o h a M a c s k á s i M i h á l y n a k m a g z a t t y a s z o r g a l m a t o s s a b b a n n e m

d o l g o z h a t o t t v o l n a é d e s A t t y á n a k k i -s z a b a d í tá s á b a n , m i n t

J ú l i u s d o l g o z o t t a z o n

jó

b a r á t t y á n a k h e l y r e - á l l í t á s á b a n .

—

B é - j ö t t é p p e n e k k o r V e r n i k a .

Ez,

J ú l i u s n a k k ö n y ö r g é s e i t h a l l

v á n , é d e s B á t t y á h o z f o r d u lt e s e d e z ő s z a v a i v a l . M e g - f e l e tk e z -

v é n f e j e d e l m i m ó l t ó s á g á r ó l : l e - t ó r d e l t J ú l i u s m e l l é . M e g - e r e s z -

t e t t é k ú j r a e s ő z ő s z e m e i k n e k z á p o r á t. H ú g a ' l e t té r e , s z o l g á l ó

g y a n á n t m e g - a l á z t a m a g á t . És , e k k o r a ' p o r b a n h e v e r v é n , s z a g

g a t t a a' s z á n a k o d ó s z í v e k e t. ~ Oh t i tk o s Ú r ! ha e z e n t ö r t é n e

t e t s z e m e i v e l l á tt a v o l n a ! L e l k e m r e , Ü d v e s s ó g e m r e m o n d h a

t o m

az

e g é s z k ö n y ö r ü l e t e s s z í v ű v i l á g e l ő t t : h o g y

ne m

t e r e m

t ő d h e t e t t o l l y k e m é n y k ő - s z i k l a - s z ív , m e l i y , e n n e k l á tá s á r a ,

e l - n e m - r e p e d h e t e t t v o l n a .


Hát a' F e j e d e l e m ? v a ll y o n m e g - h a l l g a t t a - é

k ö n y ö r g é s e i k e t ?

V I D A :

T i t k o s - Ú r ! A ' - m i e n g e m ' i l l e t : úgy m e g - g y ő z e t t e t -

t e m m i n d J ú l i u s n a k v i l á g o s o k a i t ó l , m i n d V e r n i k á n a k s ű r ű

k ö n y v - h ú l l a t á s a i t ó l : h o g y M a c s k á s i M i h á l y n a k á r t a t l a n s á g a

m e l l e t t l e - m e r n é m t e n n i

ne m

c s a k j ó s z á g o m a t , h a n e m f e j e m e t -

i s .

— D e a' F e j e d e l e m . . .

S C H E L M A J E R

: É p p e n

ne m

k é t e lk e d e m b e n n e : h o g y m e g

g y ő z e t t e t e t t s z í v e .

V I D A :

L e g - a l á b b m e g - g y ő z e t t e t n i ne m l á t t s z a t t a t o t t . Azt

m o n d o t t a : h o g y M a c s k á s i M i h á l y t m á s o k n a k P é l d á j o k k á t e s z i .

* Lat i nos : t agadt a , hogy

fia.

Digitized

by



A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

S C H E L M A J E R

:

S z e r e n c s é t l e n K i n c s - ta r t ó

H á t J ú l i u s

?

V a l -

l y o n m i r e v e t e m e d e t t ?

V I D A : Á k o s n a k v é g s ő f e l e le t é t h a l l v á n a m a ' s z e r e n c s é t i e n

I f i ú ; a z e g e k f e lé v e t e t t e e s ő z ő s z e m e i t . E s , m i n d e n t e r e m t

m é n y t ő l e l - h a g y a t t a t v á n , p a n a s z r a m e n n i l á t t s z a t t a t o t t m a g á

h o z a z I s t e n i F ö l s é g h e z . M i n d e n e r e j é b ő l k i f o g y v á n , e l - t á n t o r -

g o t t a ' F e j e d e l e m n e k s z o b á j á b ó l. N e m v e h e t e t t t ö b b é s e m m i

v í g a s z t a i á s o k a t . L e - d t í l e o s z t á n u n a l m a s s z o b á j á b a n . M o s t

o t t a n i s z o n y ú g y ö t r e l m e i k ö z ö t t s é n l ő d i k .

S C H E L M A J E R

: I s t e n e m ! b e s z á n a k o d á s r a m é l t ó t ö r t é n e t !

M e g - é r d e m l i a ' k ö n y v e k e t .

V I D A :

D e M a c s k á s i M i h á l y n a k s o r s á t s e a ' k i - f o l y ó k ö n y v e k ,

s e a' b é - á ll o tt g y ö t r e l m e k m e g - n e m - k ö n n y e b b í t h e t i k . T i t k o s - ú r !

J ó t a n á c s r a , j ó m a g y a r s z í v r e v a g y o n s z ü k s é g ü n k . M o s t v a n a z o n

i d ő ; m e l l y b e n m e g l e h e t , m e g - i s - k e l l e n e - m u t a t n i a F e l e - b a r á t i

s z e r e t e t e t . V e g y ü k v á l l a i n k r a a m a ' s z e r e n c s é t l e n K i n c s - t a r t ó

n a k S o r s á t . B i z o n y o s - i s l e g y e n az Ú r b e n n e ; h o g y J ú l i u s n a k

k ö n y v - h ú l a t á s a i b é - r o n t o t t á k a z E g e k n e k e r ő s k a p u i t . K é s z e n

v á r v a l a k i t a z I s t e n , k i M a c s k á s i M i h á l y é r t d o l g o z z o n ; h o g y

í g y , m i n d e n c s u d a n é l k ü l , v i s z s z a - l á t t s z a t t a s s o n a d n i a z á r t a t

l a n t . L e g y ü n k m i - k e t t e n a z o n e s z k ö z ö k . F o g j u n k a ' k e r e s z

t é n y d o l o g h o z .


K é r e m t e h á t : j a v a s o l l y o n M ó l t ó s á g o d v a l a m i t .

V I D A : M o s t n e m e g y e b e t ; h a n e m k ö n y ö r ü l e t e s s z ív e t . É n ,

a - m i t ő l l e m k i - t e l h e t i k , m e g - c s e l e k s z e m i g a z s z í v e m b ő l . —

L á s s a a z Ű r . — V a n n a k n á l a m , o d a - h a z a , ö t e z e r f o r in t o k ,

m e l l y e k e t , u t o l s ó s z ü k s é g e m r e , m i n d e n b ö c s ü l e t t e i ö s z v e - s z e -

r e z g e t t e m . E z e k e t , a ' K i n c s - t a r t ó n a k k i - s z a b a d í t á s á r a , ö r ö m e s t

f e l - s z e n t e l e m . N i n c s - i s e g y é b b h á t r a : h a n e m , h o g y a z U r - i s ,

h a j ó b a r á t i v a n n a k , a z o k e l ő t t e m e n n e k v e s z e d e l m é t e l ő - h o z z a :

h o g y a ' t i z - e z e r f o r i n t o k a t ö s z v e - g y ü j t h e s s ü k . É n s e f o g o k

h e n y é l n i ; h a n e m , i s m e r ő s i m e l ő t t, t ó r d e n - á l l v a f o g o k k ö n y ö

r ö g n i : h o g y a z o n e m l í t e t t s o m m á , m e n n é l - h a m a r é b b , ö sz v e -

h o r d a t t a s s o n . — M e g - n e m - f e l e t k e z i k r ó l l u n k a M a g y a r o k ' I s

t e n e . — E m b e r s é g e s M a g y a r E m b e r é r t d o l g o z u n k , é s e z az

I s t e n e l ő t t e l é g . H a a ' t i z - e z e r f o r i n t o k a t ö s z v e - g y ű j t h e t t y ü k ;



I I . SZAKASZ II. RÉSZ. 73

a' F e j e d e l e m n e k r e á - b e s z ól lé s é t m a g a m r a v á l l a lo m . L e h e t e t

l e n s é g : h o g y s z ív e m e g - n e - v e v ő d g y ö n .

Jól

i s m e r e m U r u n k a t .

S C H E L M A J E R : M é l t ó s á g o s U r a m Én a' m a g a m é b ó l ö t -s z á z

f o r i n t o k a t ö r ö m e s t a d o k a m a ' j ó v é g r e . I s t e n b i z o n y : t ö b b e t

a d n é k , ha v o l n a .

A ' T i t k o s n a k e z e n s z a v a i t h a l l v á n V i d a , k i - m o n d h a t a t l a n

k é p p e n m e g - ö r ű l t . E z e n G o n o s z n a k m e g - t é r ó s e ' j e l é t nem

m á s n a k , h a n e m c s u p á n az I s t e n h a t a l m á n a k t a l a j d o n í t o tt a .

H o z z á j a f o r d u l v á n : ő t e t m e g - ö l e l t e , és , s z í v é n e k n a g y u g r á n -

d o z á s a i * k ö z ö t t , h o z z á j a így s z ó l o t t :

V I D A :

L e l k e m j ó b a r á t o m ! A z ú r n a k e z e n t a p a s z t a l t t s z í v e s

s é g e s o k k a l i n k á b b f e l - é b r e s z t e t t e m o s t a n á b a n s z í v e m e t , m i n t

e n n e k - e l o t t e M a c s k á si M i h á l y n a k sz e r e n c s é t l e n s é g e m e g - z a v a r -

h a t t a . Á l d o t t l é g y e n a' T e r e m t ő n e k n e v e . — D e n i n c s i d ő n k ,

h o g y e l - v e s z t e g e s s ü k . Én m e g y e k , ós a z o n á r t a t l a n n a k k i - s z a -

b a d í t á s á r a f o r d í t o m m i n d e n t e h e t s é g e m e t . Az Ur p e d i g e m b e r e

l e g y e n m o n d o t t s z a v á n a k .

E z e k u t á n e l - m é n e V i d a . N i n c s e n e k e l e g e n d ő s z a v a k , mel-

l y e k k e l l e - l e h e s s e n - í r n i a z o n s z o r g a l m a t o s s á g á t , m e l l y e l m i n

d e n k o r o n u g y a n , de m o s t a n f ő - k ó p p e n f á r a d o z o t t a' K i n c s

t a r t ó n a k k i - s z a b a d í t á s á b a n . L e g a l á b b A k ó s - f e j e d e l e m n e k s zí

v é t a r r a v i t t e : h o g y M a c s k á s i n a k t o l v a j s á g á r ó l k é t e l k e d n i

k e z d e n e . E zt o l l y a n f e n é k n e k l e n n i á l l í t o t t a V i d a , m e l l y r e r e á

é p í t h e t t e k ö v e t k e z e n d ő r e m é n s é g é t . A n n a k k i s z a b a d í t á s á r ó l

e z - u t á n n e m k é t e l k e d h e t e t t. M a g a m a r a d v á n a' S z o b á b a n .

S c h e l m a j e r , azt g o n d o l t a : h o g y , V i d á n a k s z a v a i u t á n , e s z é r e

t é rv é n , s z í v e m e g - k ö n n y e b b e d e t t . U g y - i s t e t t s z e t t : m i n t h a

v a l ó s á g g a l b á n n i k e z d e n é g o n o s z s á g a i t í g y v é g z e t t é s z a v a i t

S C H E L M A J E R

:

I s t e n e m

Mi k ü l ö n ö s s u g á r l á s o k a t é r z e k m e g

v e s z t e g e t e t t s z í v e m b e n ! — E' mái n a p n á l ö r v e n d e t e s s e b b e t

n e m é l t e m t e l l y e s é l e t e m b e n .

* T. i.: dobogása, repesóse .

Digitized by



71


H A R M A D I K R É S Z.

S C H E L M A J E R R E L A ' P A R A S Z T O K .

V i s z s z a - é r k e z t e k a z o m b a n P a p - f a l v á r u l a ' P a r a s z t o k . É s

m i n d e n m e g - j e l e n t é s n é l k ü l é p p e n a k k o r m e n t e n e k - b é a '

T i t k o s h o z , m i d ő n e z a z o n e l ő b b e n i s z a v a i t e l - v é g e z t e . í g y k e z

de t t e s zava i t .

D O N G Ó

:

T e k i n t e t e s U r a m ! M e g - n e - n e h e z t e l l y e n K e l m e d ,

h o g y b é - n e m - j e l e n t e t t ü k m a g u n k a t . I g e n s i e t t ü n k . S z e m r e s e

k é v á n t u n k k e r ü l n i .

S C H E L M A J E R

:

S Ő t t i g e n j ó l c s e l e k e d t é t e k

:

h o g y a l a t t o m b a n

j ö t t e t e k . M a g a a z I s t e n k ü l d h e t e t t i d e b e n n e t e k e t . O l l y s z ü k

s é g e m v a l a r e á t o k , m i n t a ' m i n d e n n a p i k e n y é r r e .

D O N G Ó :

N e m i s m á s b a n b í z t u n k , h a n e m m a g á b a n az I s t e n

b e n , n o h a m i e V i l á g ' s ö p r e i v a g y u n k . * E l - s e - h a g y o t t a z I s t e n

e m e ' s z e r e n c s é t l e n u t u n k b a n .

S C H E L M A J E R

:

M i t m o n d o t o k a ' s z e r e n c s é t l e n s é g r ő l ? T a l á n

i n k á b b s z e r e n c s é s s e k v o l t a t o k ?

D O N G Ó : J ó l m o n d a az U r . M e r t m i b i z o n y o s s a n e ' s z e r e n

c s é t l e n u t u n k b a n s z e r e n c s é s s e k v o l t u n k .

S C H E L M A J E R

: M o n d g y á t o k - m e g t e h á t s za p o r á n : m i j ó t h o z

t o k h o z z á m ?

D O N G Ó : T e k i n t e t e s U r a m ! M í M a c s k á s i J u l i á n á t o t t h o n

n e m k a p t u k , n o h a a z e g é s z F a l u b a k e r e s t ü k .

S C H E L M A J E R

: I g e n j ó l e s e t t a d o l o g . D e A n n y á n a k H á z á b a n

k e r e s t é t e k - e ' v é g t é r e ?

D O N G Ó :

U r a m ! M í u g y a n k e g y e l m e s F e j e d e l m ü n k n e k

p a r a n c s o la t t y át , m i n d e n s z o r g a l o m m a l , v é g b e - k ó v á n t u k - v i n n i .

U g y a n a z é r t é d e s A n n y á n a k h á z á t - i s m e g - l á t o g a t t u k . D e o t t,

p a r a s z t o s e s z ü n k k e l é l v é n , t a p o g a t v a j á r t u n k . T ö b b b e s z é d e k

u t á n , J u l i á n á n a k e m l é k e z e t é r e j u t v á n , m e g - k é r d e z t ü k é d e s A n -

n y á t : i t t h o n l e n n e - é é d e s l e á n y a ? Ö a r ra a z t f e l ei é : h o g y m o s t

* Bibliai kifejezés. — V. ö. Kor. 1. 4, 13.



I I. S Z A K A S Z I II . R É S Z .

75

i t t h o n n e m v o l n a . K i - k é r te l é g y e n m a g á t h á r o m n a p r a : h o g y

i d e K o l o s v á r r a j ö n n e é d e s B á t t y á h o z , B á l i n t h o z , a m a ' K a p i

t á n y h o z .

S C H B L M A J B R

:

H á t a z a r a n y P e r e c z e k f e l ő l

?

U g y - é , s e m m i t

s e s z ó l l o t t a t o k é d e s A n n y á n a k ?

D O N G Ó :

E n g e d g y e - m e g K e l m e d , h a t a l á n h i b á z t u n k . A k a

r a t o m e l l e n - i s k i - s u h a n a s z á m b ó l . — A ' s z e g é n y A n y a , l e á

n y á n a k t o l v a j s á g á t h a l l v á n , e l s ő b e n e l - h a l a v á n y o d o t t . A z u t á n ,

e l - á j ú l v á n , a ' f ö l d r e l e e s e t t . E z z e l m i ú g y e l - i j e d t t i n k : h o g y

k e v é s b e m ú l t - e l : m i i s m e l l é j e l e - n e m - r o g y t u n k .

S C H E L M A J B R

:

A d t a v o l n a a z I s t e n

:

h o g y n é k i e r r ő l s e m m i t

s e s z ó l l o t t a t o k v o l n a . — É n i g e n s z á n a k o d o m , a ' s z e r e n c s é t

l e n A s z s z o n y o n . — D e m é g J u l i á n á t j o b b a n s a j n á l o m .

A ' T i t k o s n a k e m e ' s z a v a i t h a l l v á n a ' P a r a s z t o k , i g e n á l m ó l -

k o d t a n a k . H á l á k a t a d t ak a z I s t e n n e k , h o g y S c h e l m a j é r n e k

k e m é n y s z ív e m e g - l á g y ú l h a t o t t . N a g y ö r ö m é b e n i ll y s z a va k r a

f a k a d a

D O N G Ó : T e k i n t e t e s U r a m ! H a k e l m e n n e k h a t a l m á r a b í zt a

a' f ö l s é g e s I s t e n , h o g y M a c s k á s i M i h á l y n a k h á z á t j ó r e n d b e

h o z z a , k é r e m a z U r a t n a g y a l á z a t o s s á g g a l , c s e l e k e d g y e a z t .

M e r t ő k m i n d n y á j a n j ó t - t e h e t e t l e n e k m a g o k k a l . - - H a m í *

s z o l g á l a t u n k k a l - i s é l n i k o v á n a z U r , T e s t e s t ű l - l e l k e s t ű l o d a

a j á n l y u k m a g u n k a t . N e m c s a k m í p e d i g ; h a n e m e g é s z f a l u n k .

E g y s e t a l á l k o z o t t k ö z ü l ü n k , k i , a ' M a c s k á s i H á z n a k s i r a l m a s

á i l a p o t t y á t h a l l v á n , a n n a k b o l d o g u l á s á r a f e l - n e - a j á n l o t t a v o l n a

m i n d v é r é t , m i n d k ö n y v é t . M e r t m á s e g y e b ü n k n i n c s e n . A z t

j ó l t u d g y a a z I s t e n .

S C H B L M A J E R

: D e s e v é r r e l , s e k ö n y v v e l n e m s e g í t h e t ü n k

r a jt o k . V a l l y o n m i t t e g y ü n k j ó e m b e r e k ? L á t t y á t o k : i t t m i a '

V á r o s b a n ö s z v e - t e t t ü n k i m m á r ö t - e z e r , ö t - s z á z f o r i n t o k a t a '

K i n c s - t a r t ó ' a d ó s s á g á n a k k i - f iz e t é s ér e . — N i n c s e n - é p é n z e t e k

a' F a l u ' l á d á j á b a n ? — É n a z t f e l - v e n n é m , ó s , m i n d e n e s z t e n

d ő b e n , ö r ö m e s t l e - t e n n é m a ' j ö v e d e l m e t .

D O N G Ó : T u d g y a a z I s t e n : h o g y e g y k r a jc z á r h e v e r ő p é n -

* T. i .: a mi.



76


z ü n k n i n c s e n . N é k e m t u d n o m k e l l e n e : m e r t B i r ó v a g y o k . —

O h ! H a v o l n a ! m i n d e n b i z o n n y a l e g y p é n z * h a s z o n n é l k ü l

o d ' - a n n ó k M a c s k á s i M i h á l y é r t .

S C H E L M A J E R

:

N e m - i s t u g y á t o k , h o l l e h e t n e f e l - h a j h á s z n i a'

t ö b b i t ?

D O N G Ó :

I s t e n b i z o n y ! ó n s e m m i ol ly a s h e l y e t é p p e n n e m

t udok.

S C H E L M A J E R

:

T e h á t : h a c sa k a z I s t e n n e m k ö n y ö r ü l r a j t a ;

e l - k e l l e t i k v e s z n i a ' s z e r e n c s é t l e n K i n c s - t a r t ó n a k .

KÁKA :

T e k i n t e t e s U r a m ! N é k e m v a l a m i j u t o t t e s z e m b e .

É s e z t b i z o n y o s s a n a z o n I s t e n e m s á g t a - m e g , k i M a c s k á s i

M i h á l y n a k v e s z t t ó b e n n e m g y ö n y ö r k ö d i k — A ' m i F a l u n k

m e l l e t t , m á s e g y F a l u v a g y o n . E n n e k s e m m i s z á n t ó f ö l d g y e .

Ö k a' m í F a l u n k n a k k é t - e z e r f o r i n t o k a t a j á n l o t t a k : h a e g y

k ö z e i - l é v ő E r d e j e k e t k i - í r t y u k ; d e ú g y , h o g y a F a - i s az ő s z á

m o k r a m a r a d g y o n . H é t s z á m r a * * h a r m i n c z m u n k á s o k a t k é r

t e k . D e m i t ő ll ö k h á r o m e z e r fo r i n t o t k é v á n t u n k : ö k - p e d i g

k é t - e z e r ö t - s z á z f o r i n t n á l t ö b b e t n e m í g é r t é n e k . E z e n m ú i t - e l

a ' d o l o g . — B i r ó u r a m ! g y e r ü n k h a z a . J e l e n t s ü k - m e g e ' t ö r

t é n e t e t s z í v e s e m b e r e i n k n e k . V e g y ü k - f e l a z o n e m l í t e t t p é n z t

e l ő r e . É n v a g y o k a z e l s ő , k i m a g a m r a k é t n a p - s z á m o t v á l l a l o k .

F i a m - i s , B a n d i , t e n y e r e s - t a l p a s l e g é n y . E r r e h á r o m n a p - s z á

m o t a d o k . É p p e n n e m k é t e l k e d e m : h o g y m á s o k - i s a z t t e s z i k .

R e á - m e r n ó k e s k ü n n i : h o g y k i k i , M a c s k á si M i h á l y n a k n e v é t

h a l l v á n , m e g - k e t t ő z t e t i a ' N a p s z á m o t . A z - u t á n : a z I s t e n - i s

m e g - f o g j a á l d a n i p é l d á s m u n k á k a t . E l e g e n d ő e r ő t - is á d h o z z á :

m e r t i g y e k e z e t ü n k e t s z e r e t i .

D O N G Ó

:

N o m á r e n n é l j o b b a t n e m t a l á l h a t á l S z o m s z é d . —

M e n n y ü n k , é d e s L e l k e m — E m b e r t s e g í t ü n k - k i a ' v e s z e d e

l e m b ő l , é s e z n é k ü n k s z e g é n y e k n e k e l é g .


A i d g y o n - m e g a z I s t e n b e n n e t e k e t , é d e s j ó

B a r á t i m — L e h e t e t l e n s ó g - i s : h o g y e m e ' j ó s z í v e t e k e t J u t a l o m

n é l k ü l h a g y g y a a' T e r e m t ő . — í g y t e h á t n y o l c z - e z e r f o ri n -

T. i . : f il lérnyi stb. — L . a 30. lapn ak 1. je gy z.

T. i . : egy hétre , hetenkint .

Digitized by

G o o g k



I I . S Z A K A S Z

m .

R É S Z .

77

t o k v o l n á n a k ö s z v e v e r v e . — I s t e n e m ! m é g a' k é t e z r e t h o l

v e g y ü k ?

D O N G Ó

: N e b ú s ú l l y o n K e l m e d a ' t ö b b i f e l ő l - i s .* M e g - p r ó -

b á l o m P a p - u r u n k a t - i s . T u d v a v a n e l ő t t e m f e l e - b a r á t i s z í v e : c s a k

p é n z h ó j j á n n e l e g y e n . — D e , h a tö b b r e s e m m e h e t ü n k - i s ,

m i n t a m a ' n y o l c z - e z e r r e , b i z o n y o s v a g y o k k e g y e l m e s F e j e d e l

m ü n k f e l ő l : h o g y e z e k e t s e m v e s z i -e l m a g a ' s z á m á r a ; h a n e m

a ' s z e g é n y e k k ö z ö t t f e l - o s z t y a . S ő t : h a m e g t u d g y a , m i n ő s z o r

g a l o m m a l , m i n ő b a jj a l s z é r z e t t ü k - ö s z v e e z e k e t - i s ; a' t ö b b i t

b i z o n y o s s a n e l - e n g e d i . É n a z e g é s z F a l u v a l l á b a i h o z f o g o k

BORULNI.

É s , h a az I s t e n m e g - h a l l g a t t y a k ö n y ö r g ó s e i n k e t :

m i ó r i f n e m h a l g a t n á - m e g e g y e m b e r s z ív e s e s e d e z é s e i n k e t ?

S C H E L M A J E R

:

I g e n - i s j ó l í t é l t e k a ' d o l o g f e l ő l . M e n n y e t e k

t e h á t h a z a j ó b a r á t i m . T ö l t s é t e k - b ó m e n n é l h a m a r é b b , a ' -m i t

m e g í g é r t e t e k . É n m i n d - a z o n - á l t a l a m a ' k é t e z r e k f e l ő l - i s s z o r

g a l m a t o s k o d n i f o g o k : h o g y a n n á l b i z o n y o ss a b b a k l e h e s s ü n k

k i - s z a b a d í t á s a f e l ő l .

E z e k e t m o n d v á n a ' T i t k o s e l - m é n e a ' P a r a s z t o k e l ő l, é s

v a l ó b a n M a c s k á s i M i h á l y n a k j a v á r a d o l g o z o t t . S c h e l m a j e r n e k

e l - m e n t e u t á n , a ' P a r a s z t o k s e m m i t s e s z ó l l o t t a k e g y i d e i g ,

h a n e m a ' T i t k o s n a k v a l ó s á g o s m e g - t é r é s é n i g e n á l m é l k o d t a k .

A z - u t á n í g y k e z d e t t e b e s z é d g y ó t

K Á K A : L á t d - é , S z o m s z é d m i n ő h a m a r h i b á z h a t a z e m b e r

a z í t é l e t - t é t e l b e n . M i e z e l ő t t a z t g o n d o l á n k : h o g y a m a ' T i t k o s

A n t i k r i s z t u s l é g y e n . * * É s m o s t l á t o m , h o g y e b ü l g o n d o l á n k .

M e r t m o s t t e t t s z i k - k i : h o g y ő a k k o r : m i d ő n J u l i á n á t v e l ü n k

m e g - f o g a t n i a k a r t a : c s u p á n a ' F e j e d e l e m ' p a r a n c s o l a t t y á n a k

t é v e e l e g e t , é s t a l á n a k a r a t t y a e l l e n - i s . M e r t l á t t a d : h o g y v a

k a r t a f e j é t ? m e n n y i o k o k a t h o r d o t t e l ő , h o g y b e n n ü n k e t r e á

b e s z ó l l h e s s e n ? M i e z e k e t a k k o r m á s r a m a g y a r á z t u k . I s t e n e m !

b e h a m a r v é t ü n k , h a m a g u n k r a n e m v i g y á z u n k .

E g y k e v é s i d e i g m e g ó n t g o n d o l k o z t a k a ' P a r a s z t o k . S e m m i

f ó l e - k é p p e n ö s z v e n e m t u d t á k a g g a t n i S c h e l m a j e r n e k h a j d a n i


** Lat i nos . — T. i . : az A nt i kr i sz t us .



A Z A R A N Y

P K R E C Z E K .

f e s l e t s ó g é t m o s t a n i j ó s z í v ó v e i . E l - s ó h a j t v á n m a g á t , i l l y e n s z a

vakra f akadot t

D O N G Ó :

T e h á t a ' T i t k o s i g a z á n g o n d o l k o z h a t o t t ? m é g - i s

b e n n ü n k e t J u l i á n á é r t k ü l d h e t e t t ? — O h S z o m s z é d ! — I t t

v a l a m i Ö r d ö g f e k h e t i k . — M i t ? H á t , h a J u l i á n a a z o n P e r e c z e -

k e t e l - c s í p t e ? — M e r t a z t a m a ' T i t k o s ú j j á b ó l c s a k k i - n e m -

s z o p h a t t a .

KÁKA :

V i g y á z z , S z o m s z é d , m a g a d r a : h o g y I s t e n m e g - n e -

v e r j e n e z e n g o n d o l a t o d é r t . — M i t ? J u l i á n a ? k i n e k o l l y e m b e r

s é g e s S z ü l é i v a n n a k ? a ' t o l v a j s á g r a , a m a ' g y a l á z a t o s h i t v á n y

k e n y é r r e , a d t a v o l n a m a g á t ? — I s t e n b i z o n y l e h e t e t l e n s é g —

A ' T o l v a j s á g o t u g y a n h o l t t i g v a l ó k e n y é r n e k t a r ty á k a D é z s i e k ;

d e ,

S z o m s z é d , J u l i á n a e rr e s o h a n e m s z o r u lt , n e m i s s z o r u l

h a t o t t .

D O N G Ó : J ó l m o n d á d , K á k a - s z o m s z é d . V e s z s z e n - m e g a ' g o -

n o s z g o n d o l a t t y a . I s t e n b o c s á s s ' b ű n ö m e t . H a c s a k u g y a n r o s z

í t é l e t te l h i b á z n o m k e l l e ti k , i n k á b b h i s z e m : h o g y a m a ' T i t k o s

e g y o r s z á g o s g a z e m b e r , m i n t s e m h o g y J u l i á n a t o l v a j l e g y e n .

M e n n y ü n k , S z o m s z é d . S e g í t t s ü n k a z á r t a t l a n K i n c s - t a r t ó n .

E z e k u t á n H a z a i n d u l t á n a k a ' P a r a s z t o k . M i n d e n t m e g

t e t t e k a ' - m i t ő l l ö k k i - t e l h e t e t t . D e a ' K i n c s - t a r t ó n a k s z e r e n

c s é t l e n s é g e n a g y o b b v o l t , m i n t - s e m h o g y a b b ó l a z e g y - ü g y Ű

P a r a s z t o k n a k e g y e n e s s z o r g a l m a t o s s á g o k á l ta l k i s z a b a d u l h a s

s o n .

E m e ' m e l l y e n b é h a t o t t f e k é l y e s s e b n e k m e g - o r v o s l á s á r a

m á s P a t i k á b ó l k e l l e t e t t h o z a t t a t n i a a z í r n a k . A ' m é l y i s z a p b a

l e - s ü l ly e d e t t , ' s -e r e j év e l s e m m i t s e t e h e t ő e m b e r t - i s n a g y o b b

g o n d o s s á g v e h e t i - k i a ' r a g a d ó s á r b ó l .

E z - e l ő t t , s z í v é n e k n a g y k e s e r ű s é g é v e l , t a p a s z t a l v á n V e r -

n i k a : h o g y M a c s k á s i M i h á l y n a k m e g - s z a b a d i t t á s á r a m i n d

J u l i u s s á n a k f o n t o s o k a i , m i n d m a g á n a k s z í v e s e s e d e z é s e i A k ó s -

N E G Y E D I K R É S Z .

V E R N I K A J U L I Á N Á H O Z .



I I . S Z AK AS Z I V. R ÉS Z .

79

f e j e d e l e m e l ő t t h a s z t a l a n o k v o l t á n a k ; J u l i á n á v a l e g y g y ü t t k i -

m é n e B á t t y á n a k s z o b á j á b ó l . Ö t e t k a r j á n f o g v a e l ő b b e n i

h a j

l é k á b a v e z e t t e . V i g a s z t a l t a , a ' - m i n t t ő l l e k i - t e l h e t e t t , e l é g o k o k

k a l , a ' t ö b b i k ö z ö t t , a z t m o n d v á n : h o g y a' F e j e d e l e m n e k e l s ő

k e m é n s ó g é t ő l m e g - n e - i j e d n e . I d ő v e l s z o k n a , v a l a m i n t a ' V a d s z -

k o r , a z U r a l k o d ó k ' s z í v e l á g y u l n i . L e - n e - t e n n é m i n d e n r e m é n -

s é g ó t . A z e l s ő s z e r e n c s é t l e n ü t k ö z e t u t á n , s z e r e n c s é s s e t v á r

h a t n i . A ' F ö r g e t e g e k e t n a p - d e r ű l é s k ö v e t n é . M i n e k - u t á n n a

e z e k e t , é s e h h e z

1

t ö b b h a s o n l ó i l l y e k e t s z ó l l o t t a ' k ö n y ö r ű l e -

l e t e s s z í v ű K i s - a s z s z o n y , l á t t a : h o g y J u l i á n á n a k n y u g h a t a t l a n -

s á g a i n e m s z ű n n é n e k , h a n e m i n k á b b n a g y o b b h a t a l o m m a l

u r a l k o d n á n a k r a j t a . J a v a l l o t t á t e h á t J u l i á n á n a k : h o g y , e l

f e l é t k e z v é n a' t ö r t é n t t d o l o g r ó l , m a g á t a z á g y - s z é k r e l e - t e g y e ,

é s k i - n y u g o d g y a . R e á - á l l o t t J u l i á n a e z e n j a v a l l á s ra . E l - fá r a d o t t

t e s t é t l e - t e t t e a z Á g y - s z é k r e , é s n y u g o d n i k ó v á n a . M e g - v á r t a

e l - s z e n d e r e d é s ó t V e r n i k a . A z - u t á n : a l a t t o m b a n k i - m ó n e a '

s z o b á b ó l . S ő t t , h o g y b á t o r s á g o s s a b b a n n y u g h a s s o n , r e á c s u k t a

n a g y c s e n d e s s é g g e l a z a j t ó t , ' s - a ' k u l c s o t - i s m a g á h o z v e t t e .

E z e k u t á n b ó - m ó n e V e r n i k a - i s m a g a s z o b á j á b a . M a g á r a c s u k t a

a z a j t ó t , ó s m é l y g o n d o l a t o k r a e r e s z k e d e t t . M o s t l ó v é n e g y s z e r

b á t o r s á g o s ó rá j a a z e l ő b b e n i e k n e k m e g - g o n d o l á s á r a , n e m

g y ő z t e e l e g e n d ő k é p p e n c s u d á l n i B á t t y á n a k m e g - k e m é n y e d e t t

k ő s z í v é t . F o r g a t t a m i n d e n - f e l é e s z é t a z o n ú j m ó d o k n a k f el

t a l á l á s á b a n , m e l l y é k k e l a m a ' K i n c s - t a r tó t , J u l i u s s á n a k a z o n

k e d v e s e m b e r é t , k i s z a b a d í t h a t n á . D e a z o k k ö z ü l e g y g y e t s e t a l á lt

a l k a l m a t o s s a b b a t a z I s t e n n e k i r g a l m a s s á g á n á l . É p p e n n e m t u d

v á n , d e n e m - i s g y a n a k o d h a t v á n , h o g y e m e ' J ú l i u s s á M a o s k á s i

M i h á l y n a k m a g z a t t y a l e n n e , c s u d á l l o t t a e z e n I f i ú n a k n a g y

l e l k é t , ó s n a g y o b b f e l e - b a r á t i s z e r e t e t é t , m e l y l y e l

2

k i - s z a b a -

d í t á s á b a n f á r a d h a t a t l a n u l i p a r k o d o t t . Ő t e t

8

a z E m b e r i s é g '

e l e v e n P é l d á j á n a k l e n n i á l l í t o t t a . U g y a n e z e n o k r a n é z v e ú g y

a n n y i r a m e g - s z e r e t t e J ú l i u s t : h o g y a n n a k s i r a l m a s á l l a p o t t y á t

1

T. i . : ezekhez .

2

T. i . : a kincsta rtóna k.

8

T. i . Vernika Júl iust , azaz Jul iánát .

Digitized by



80


m a g á j é n a k l e n n i g o n d o l t a . S o k á i g e m í s z t e t t e m a g á t

a'

s z o m o r ú

g o n d o l a t o k k a l . És, m i v e l m a g a i l l y n e h e z e n t ű r h e t t e - e l s z iv e '

s z o r o n g a t á s a i t , i g a z á n v é l e k e d e t t J ú l i u s s á f e l ő l : h o g y ő, ha,

e l ö b b e n i l e - h e v e r e d é s e u t á n , e l - n e m - a l h a t o t t ; e z e r s z e r i n k á b b

g y ö t ö r t e t n e .

1

E z e n á l l a p o t t y á b a n l o p v a k é v á n t a m e g - s z e m l é l n i

c s e l e k e d e t é t . U g y a n - a z é r t n a g y h a l k a i m e g - n y i t o t t a a j t a já t ,

é s b é - t e k í n t e t t . L á t t a , h o g y

az

A g y - s z é k e n e g é s z l e n e l - te r ü l v e

f e k s z i k . L á b - ú j j a i n k ö z e l e b b m e n v é n h o z z á j a , ő t e t m é l y s é g e s s e n

e l - a l u d t t n a k l e n n i t a p a s z t a l t a . H o g y o r c z á j á r a t e k i n t e t t , azt

a z e l ő b b e n i n a g y s í r á s ,

és e'

m o s t a n i

kis

á l o m o l l y e l e v e n s é g g e l

m e g - p i r o s í t o t t a :

2

h o g y e n n é l n a g y o b b é k e s s é g e t s o h a nem

l á t o t t V e r n i k a . M o s t mé g i n k á b b m e g - s z á n t a m é l t a t l a n á ll a-

p o t t y á t . A z - u t á n n a g y c s e n d d e l e z e k e t m o n d o t t a

V E R N I K A : I tt

n y u g s z o l t e h á t s z e r e t e tr e m é l t ó I fi ú

I — El

a l u d t á l s z e r e n c s é t l e n s z ó s z ó l l ó !

—

s e m m i t

sem

h a s z n á l h a t t a k

t e h á t e s e d e z é s e i d

ama'

k ő - s z ív ű b á t y á m n á l ?

— Oh

k e g y e t l e n

A k ó s , ki a z o n k ö n y v e k e t , m e l l y e k e z e n g y ö n y ö r ű f e k e te s z e

m e k b ő l k i - h e n g e r e g t e n e k , s z á r a z o n e l - n ó z h e t t e d ! — P e d i g a'

v i l á g ' r é g i s é g é v e l v e t e k e d ő k o - s z i k l á k a t - i s m e g r e p e s z t h e t t ó k

v o l n a . — E z e n s z á j n á l nem l e h e t e t t v a l a m i a l k a l m a t o s s a b b a'

c s o p o r t v é d e l m e z ő o k o k n a k

8

f e l - t a l á l á s á r a .

— Oh be

g y ö n y ö - ,

r t í n e k t e t t s z i k e z e n é k e s l e - h e v e r e d é s e d .

—

F e l e j t e d m o s t a n

a z o n b a j a id a t , m e l l y e k e t A k ó s b á t y á m , é r d e m e d e n k i v ű l ,

4

o k o z o t t . — É d e s - ö r ö m e s t f e l - k ö l t e n é l e k , ha t u n n á m : h o g y

v é l e m v a l ó t á r s a l k o d á s o d b a n k ö n n y e b b ű l ó s e d ' t a l á l h a t n á d . —

D e ne m b á n t a l a k , é d e s e m . — A l u g y g y J ú l i u s o m é d e s — M e r t

f e l - ó b r e d t e d e l ő b b e n i k e s e r v e i d n e k f o l y t a t á s a l e h e t n e . — Nyu-

g o d g y b é k e s s é g g e l

— Én

a d d i g - i s e l - m e g y e k .

V a l ó b a n e l - a k a r a e k k o r m e n n i V e r n i k a . ' S - m á r - i s

az

aj t ó

n á l v o l t , m i d ő n m a g a se t u d t a : mi h ú z h a t t y a - v i s z s z a . Ugy

1

L a t i n o s . T. i.: Gyötrődik.

2

Soloec i smus. — T. i.: orczájára tekintet t , a m e l y e t . . .

m e g p i r o s í t o t t

stb.

*

T. i.: a

véde l mező okoknak c sopor t osan ( azaz nagy szám

mal ) va l ó , v. a sok véde l mez ő oknak .

4

T. i. :

neked ár t a t l annak ,

v.

n o h a

nem

érdemel ted.

D i g i t i z e d by



t i . SZAKASZ V. R É 8 Z .

*1

t e t t s z e t t : m i n t h a , t ö l l e e l - v á l t t á v a l , s z í v é t ő l - i s m e g - k e l l e n e -

v á l n i a . C s a k u g y a n m e g - n e m t a r t ó z t a t h a t v á n m a g á t , i s m é t t

v i s s z a - t é r e h o z z á j a . H á t a m e g e t t m e g - á l l o t t . V é g t é r e p i r o s á b r á -

z a t t y á r a t e k i n t v é n ,

így

f o l y t a t t a a l a t t o m b a n s z í v e s s z a v a i t

a'

k ö n y ö r ü l e t e s

V B R N I K A

:

M ó g - i s , é d e s J ú l i u s o m

k á r v o l n a ,

ha

e z e n g y ö

n y ö r ű p i r o s a j k a i d a t , m e l l y e k k e l ,

a'

K i n c s - t a r t ó n a k k i - s z a b a

d í t á s á b a n ,

oly

e r ő s s e n d o l g o z t á l ; c sa k e g y c s ó k k a l - i s m e g - n e m -

i l l e t n ó m .

E z e k e t e l - m o n d v á n V e r n i k a , k e v é s i d ő r e m e g - á l l a p o d o t t .

M i v e l t i s z t a v a l a b e n n e

a'

L é l e k ; e l ő b b e n i s z a v a i t f o n t r a v e t i

v a l a ,

ha

m e g - ü t n ó - é

a'

T i s z t e s s é g n e k m é r t ó k é t .

í g y

f o l y t a t t a

t o v á b b b e s z é d g y ó t

V B R N I K A

:

D e

v a l l y o n n e m v é t e k - é e z ?

—

A v a g y ,

ha nem

v ó t e k - i s , v a l l y o n

ne m

v a l ó s á g o s j e i e - é h a n y a t l ó s z e m é r m e m

n e k ? Oh k i - m o n d h a t n á a z t f e l ő l i e m : h o g y a z z a l v é t k e z

z e m !

—

O l l y a n s z í v b ő l j ö n e z e n i n d u l a t o m , m e l l y

a'

s z e r e n

c s é t l e n e n s z á n a k o z i k ,

ós az

E r k ö l c s ö t n a g y r a tu d g y a

bö-

c s ű l n i .

—

É d e s k e d v e s J u l i u s k á m .

E z e n s z a v a i u t á n l e - e r e s z k e d e t t V e r n i k a k e d v e s J u l i u s s á h o z ,

é s a n n a k a j k a it g y e n g é n m e g - c s ó k o l v á n , m a g á t

az

A g y - s z é k

m e l l é l e v o n t a .

Ö TÖ D I K KÉ S Z.

V E R N I K A J U L I Á N Á V A L .

A m a ' c s ó k r a h í r t e l e n f e l - é b r e d e t t J u l i á n a . H a m a r j á b a n f e l

e m e l t e f e j é t - i s ,

és az

Á g y - s z é k r e l e - ü l t . V e r n i k á t é s z r e - n e m -

v e h e t v ó n , m i n t - e g y fé l á l m o s s a n , n a g y h a n g g a l , e z e k e t m o n

d o t t a a * s z o m o r ú

J U L I Á N A

:

V á g j h o z z á m H ó h é r ! m á s k é n t k i - n e m - s z a b a d u l h a t

A t y á m . V á g j h o z z á m .

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i r a e l - i j e d e t t V e r n i k a . N a g y c s e n d e s -

SEGGEL

e l e i b e k e r ü l v é n , í g y k e z d e t t e s z a v a i t

A B

Arany Pereosek.

Digitized by




V E R N I K A : J Ó

reggelt, kedves Juli uskám, jó reggel t. — Ki-

aludtad immár magadat ?

Vernikának véletlen látásával nagyon megrettent Juliána.

Eszébe se jut hatott : hogy teremhete tt mell ett e. Ugyan-azért :

csak e' keveset mondotta

J U L I Á N A : Kegyel mes Fej edelem-k is-aszszony Is te nemi hol

vagyok.

V E R N I K A : Vágj hozzám Hóhér, másként ki nem szabadulhat

Atyám, vágj hozzám. — Vallyon mit jelentenek ezen szavaid?

J U L I Á N A :

En bizonnyára, ke gyel mes Feje delem-ki s-asz

szony, magam se tudom.

V E R N I K A : Valaminek móg-is csak ugyan lenni kelletik.

Mond-ki, kedves Júliusom. — Hidd-el: jobb barátnód előtt ki-

nem mondhatod.

J U L I Á N A : Ugy vóllem, nem egyébb VOLT; hanem álmom'

vége — Szem-bé-kötve térdeltem egy fekete posztóval bé-vontt

álláson. A' Hóhér késedelmes

VOLT

fejem' le-ütés ébe n. Valaki

kegyel met-is kórt. A' Hóhór-is meg-akadályoztatott . Mive l

pedig szívem' gyötrelmeit tovább nem tűrhetném, fel-ébredtem

álmomból.

Juliánának ezen beszédgyére nagyon megütközött Vernika.

Sokáig néze tt Juliussának vált ozni kezdő ábrázattyára. Válto-

zott-is valósággal színében. E L - f o r d ú l a tölle, és alattomban eze

ket mondotta

V E R N I K A : Az ál lás — a' fekete poszt ó — a' bó-kötött sze

mek — a' hóhér' pallos sá — — Ezek bizonnyára rosznál

roszszabb jelek. — Édes Július om Az álom nem je le a' követ-

kezendőknek, hanem emlékezete a' megtörtóntt dolgoknak. —

Alom, esős idő magokt ól-i s el-múlnak. — Le gy en j ó kedved.

Semmi től se tarts. Üllyünk-le ide, Július om édes. Beszóll ges -

sünk, bú-el-felejtésre, egy-mással. Te pedig ide mellém kedves

Júliusom.

Erre csak vonyogatta vállát Juliána, mintha illetlennek

tartaná: hogy egy Fe jedel em-k is -aszszonnyal egy társaságban

legyen, 's-ve le-egygyütt eg y Ágy-széken Űllyön. Ugyan-azé rt:

illy kurtán adta-ki gondolatait

Digitized by



n . SZAKASZ V . R B 8 Z .

8 3

J U L I Á N A : K é r e m F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y s á g o d a t ! e n -

gedgye meg . . .

Á l t a l - l á t ta V e r n i k a J u l i á n á n a k s z e m é r m e t e s s ó g é t . A z t m é g

i s k e d v e l t e u g y a n , m e g - i s d i c s é r t e m a g á b a n , d e é r t é s é r e a d n i

n e m k ó v á n v á n , ő t e t i g y t á m a d t a m e g

V E R N I K A

:

T a l á n u g y a n s z ó t f o g a n n i n e m a k a r s z

?

— A z

u g y a n i g e n r e n d e s l e n n e .

J U L I Á N A

:

E n g e d g y e - m e g a ' F e j e d e d e i m i K i s - a s z s z o n y : h o g y

á l lv a t e h e s s e m k ö t e l e s s é g e m e t .

V E R N I K A

:

T ü s t é n t i d e m e l l é m . — L á t d - ó ! — H á t í g y k e l l

e n g e d e l m e s k e d n i e g y R e m e t e -u j j ó n o z n a k ?

J U L I Á N A

: H a é p p e n ú g y p a r a c s o l l y a K e g y e l m e d , e n g e d e l

m e s k e d e m , ' s - l e - ü l ö k .

V E R N I K A

: U g y k e d v e s J ú l i u s o m . B e s z é l g e s s ü n k e g y - m á s s a l .

E z e k e t m o n d v á n V e r n i k a k i - v e t t z s e b é b ő l e g y l á d i k á t ,

m e l l y b e n a r a n y f o n a l a k v o l t á n a k . A z o k r ó l a ' f e l - s o d r o t t f o n t t -

a r a n y a t l e - f o s z t v á n , í g y f o l y t a t t a b e s z ó d g y ó t

V E R N I K A

:

T e p e d i g , k e d v e s J ú l i u s o m , é p p e n n e l é g y s z o

m o r ú . J a v a s l o m a z t n é k e d , ú g y - m i n t j ó B a r á t n é d . M i g o n d o d

n é k e d m á s n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é v e l ? A m a ' K i n c s -t a r t ó s e m

i n g e d , s e m p e d i g l e n g a l l é r o d . M i t f o l y t a to d é r t t é k ö n y v e i d e t ? —

H a l á t o d : h o g y s e m m i r e s e m m e h e t t s z i p a rk o d á s o d d a l, e n -

g e d g y v a l a m i t a z I s t e n ' r e n d e l é s é n e k - i s . T a p a s z t a l n i - i s f o g o d :

h o g y e m e ' j ó g o n d o l a t h e l y r e - h o z z a s z í v e d e t .

J U L I Á N A

: O h k e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ! A z o n s z e

r e n c s é t l e n K i n c s - t a r tó n a k k ö s z ö n h e t e k é n m i n d e n e k e t . Ö n é

k e m , s z é l e s e ' v i l á g o n , l e g - j o b b A k a r ó m . A z ő g o n d v i s e l é s e a l a t t

n e v e l t e t t e m - f e l . G y e r m e k s é g e m t ő l f o g v a ú g y - b á n t v e l e m m i n t

é d e s A t y á m . Ö k ö l t s é g é v e l j á r t a m a ' F ő - o s k o l á k a t - i s .

É s z r e - v é v ó n V e r n i k a : h o g y a' K i n c s - t a r t ó n a k e m l é k e z e t e

m e g - ú j j í t a n á J ú l i u s b a n a z e l ő b b e n i s z o m o r ú s á g o k a t , a r r ó l - v a l ó

b e s z é d e k e t f é lb e k é v á n t a s z a k a s z t a n i . D e J u l i á n á n a k m i n d e n

v é l e k e d é s e e l l e n e z e k e t m o n d o t t a a ' f u r c s a - e s z ű

V E R N I K A

:

T eh á t az Ú r, H us zá r ur am , i l ly f iatal- le ttére, a '

F ő - o s k o l á k a t - i s m e g - j á r t a ? J ó , h o g y t u d o m : M i n d g y á r t e l

b e s z é l t e t e m a z Ú r r a l a z o t t t a p a s z t a l t t d o l g o k a t H a l l o d - é



84 A Z

A R A N Y P E R E C Z E K .

A p a l i n ? A p a l i n ? — M a r a d g y ü l v e , é d e s J ú l i u s o m . S z o b á m b a n

f e l e j t e t t e m v a l a m i t . T ü s t é n t i t t t e r m e k .

E z e k e t m o n d v á n Y e r n i k a , ü l v e h a t t á J u l i á n á t , é s s z o b á j á b a

m e n t . J u l i á n a , V e r n i k á n a k e l - t á v o z t t a u t á n , f e l - k e l e Á g y - s z é

k é r ő l. B á n t a , h o g y a ' F ő - o s k o l á k r ó l e m l é k e z e t e t t é v e . F ó l t - i s :

n e - h o g y e z z e l k i - k e l le s é k , p e d i g i d ő e l ő t t, s z e m é l y é t n y i l a t k o z

t a t n i . V e r n i k á b a n é l e s VOLT a z é s z . U g y a n a z é r t a t t ú l t a r t o t t :

h o g y ú t o n n e é r j e . * í g y s z ó l l o t t m a g á b a n

J U L I Á N A

:

N o u g y a n b e l e - v e t e t t e m m a g a m a t a' l ú g b a . É n a'

F ő - o s k o l á k h o z a n n y i t t u d o k : m i n t T y ú k az a - b - c -h e z . M é g - i s

v a l a m i t b e s z ó l l e n e m k e l l e t i k f e lő l l ö k . E m e ' H u s z á r - r u h á m m a l

n e m - h i t t e m - v ó l n a ; h o g y D e á k s z e m é l y t - i s * * m a g a m r a fe l

v e t t e m v o l n a D e e s z e m b e j u t o t t v a l a m i ; m e l l y e l k i - v á g

h a t o m t a l á n m a g a m a t . M i d ő n B á l i n t - b á t y á m a* F ő - o s k o l á k b ó l ,

S z ü n n a p j a i b a n , h a z a j ö t t : e l e g e t b e s z é l g e t e t t v e l e m o l ly a s t a

n u l m á n y o k r ó l , m e l l y e k r ő l g o n d o l h a t t a : h o g y e s z e m m e l f e l- is

é r h e t e m , j ó l m e g - i s - t a r t h a t o m . J u t n a k e s z e m b e n é m e l y k é r d é

s e i m , ó s r e á j o k B á t y á m n a k f e l e le t e i . E z e k k e l b i z o n y o s s a n k i

e m e l h e t e m m a g a m a t a ' s á rb ó l. F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y s á g a

s e m k é r d e z h e t t ö b b e t , m i n t m e l l y e k r e b á t r a n m e g f e l e l h e t e k .

U g y t e t t s z i k : h o g y M i k e t t e n e g y - f o r m a D e á k o k v a g y u n k .

H A TO D I K R É S Z.

A P A L I N J U L I Á N A V A L .

V e r n i k a , k a r j á n - f o g v a , k i - h o z t a m a g á v a l

A P A L I N T ,

e g y K a t o

n á s K i s - a s z s zo n y t . E n n e k é d e s A t t y a L Ó N Y A I Istvány F ő - s t r á -

z s a - m e s t e r v a l a m á s a d i k R á k ó c z i G y ö r g y n e k , a k k o r i F e j e d e

l e m n e k , s z o l g á l a t t y á b a n . M i n e k e l ő t t e a ' L e n g y e l e k e l l e n m e n t ,

é s a z o n H a d b a n e l - v e s z e t t , é d e s l e á n y á t B a r c s a i Á k o s n a k ( ki

a k k o r H u n y a d ' v á r á t , ú g y - m i n t F ő - i s p á n y , ig a z g a t t a ) g o n d -

* T. i . : hogy raj takapja.

** L. az 51. 1 . jegyzetét .

Digitized by



n . S Z A K A S Z V I . R É S Z .

85

v i s e l é s e a l á a j á n l o t t a . M e g t e t t s z e t t A p a l i n V e r n i k á n a k - i s . K i - is

a n n a k s z é p e s z é t , é s é k e s T e r m e t é t m e g - k e d v e l v é n , m a g a m e l l é

v e t t e , ú g y - m i n t o l l y a s t á r s á t , k i v e l , m i n d e n u n a l o m n é l k ü l , e i -

t ö l t h e s s e o t t h o n o s é l e t é t . N y e r s v o l t a ' b e s z é d b e n A p a l i n , ó s

i g e n e l m é s . N e m k ü l ö m b e n e l é g s z e r e l m e s - i s . H a s z í v é t b e s z ó d -

g y éb ó 'l i t ó l t é k - v ó l n a - m e g : a z t g o n d o l h a t t á k v o l n a f e lő l i é : h o g y

m i n d e n u j j á r a h a t s z e r e t ő t k é v á n n a . M i n d - a z o n - á l t a l : j ó h e l y e n

l é v é n k i s s z í v e , c s a k s z a v a i b a n á l l a p o d t t a n a k - m e g m i n d e n g e r -

j e d e l m e i . S o h a m é g e n n e k e l ő tt e n e m l á tt a J u l i á n á t ; n o h a

h í r i r ő l i g e n i s m e r t e . C s a k e z - e l ő t t k e l t - f e l á g y á b ó l , m e l l y b e t e g

n a p , e g y c s e k é l y v á l t o z á s a m i a t t , l e - h e v e r e d e t t . U g y a n a z é r t a '

t e g n a p i v a c s o r á b a n s e l e h e t e t t r é s z e , h o l o t t m e g - i s m e r k e d h e -

t e t t v o l n a J u l i á n á v a l . E z e n K a t o n á s k i s a s z s z o n y a l b ó - j ő v ó n ,

í g y s z ó l l a J u l i á n á h o z

V E R N I K A

:

K e d v e s J ú l i u s o m

í m h o l e l ő a d o m L ó n y a i A p a

i i n t , i g e n j ó B a r á t n ó m a t . E g y g y ü t t n e v e l t e t t ü n k - f e l A k ó s - b á -

t y á m n a k h á z á b a n H u n y a d o n . L ó n y a i I s t v á n n a k k e d v e s s z ü

l ö t t e . N é k e m l e g - h í v e b b T á r s a m .

A P A L I N

: U r - f i ! ö r v e n d e k a z o n , h o g y n á l u n k f r i s s e n l á t

h a t o m . C s a k a z U r - f i h é j j á n v o l t a m m i n d - e d d i g .

J U L I Á N A

: N a g y n e m ű , k i -v á l tt é k e s s é g ű K i s - a s z s z o n y ! s ze

r e n c s é m n e k t a r t o m , h o g y i t t e n t i s z t e l h e t e m . N é k e m - i s ú g y t e t t

s z e t t m i n d - e d d i g : h o g y v a l a m i h é j j á v a l l e t t e m v o l n a e ' F e j e

d e l m i u d v a r b a n . É s í m e

V E R N I K A : C s a k r a j t a t e h á t k é t s z e r e l m e s e k . D e ű l l y ü n k - l e

e l ő b b . T e , J u l i u s k á m , i d e k ö z i b ü n k . J ó l v a g y o n . Minek-utánna

mind-a-hárman az Ágy-székre le-űltenek, Apaiinnak fülébe

ezeket súgta Vernika:

V e g y ü k k é t t ű z k ö z é e z e n I f ia t . T u d o m :

T e - i s t u d s z v a l a m i t h o z z á .

Azután Juliánához fordulván, eze

ket mond otta nyilván: T e h á t , é d e s J ú l i u s o m , v e g y ü k - e l ő a'

F ő - o s k o l á k a t . É n n e h é z k é r d é s e k k e l - n e m f á r a s z t a l a k . — M o n d -

m e g e l s ő b e n : m i n ő k a r b a n v o l tá l T a n u l ó - t á r s a i d k ö z ö t t ?

J U L I Á N A

:

É n u g y a n , k e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ,

m i n d e n k o r a z e l s ő b e n v o l t a m .

V E R N I K A

:

M i n d e n k o r a z e l s ő b e n v o l t á l

?

V e s z e m é s z r e :

h o g y O k t a t ó i d n a g y o n k e d v e l t é n e k . I g a z - é , a ' - m i t m o n d o k ?

Digitized by



86


J U L I Á N A :

N i n c s k ü l ö m b e n , k e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s -a s z -

s z o n y . M e r t m a g a m a t m i n d e n - k o r o n j ó l v i s e l t e m ; ó s s z o r g a l -

m a t o s s a n t a n u l t a m . E z e k á m k é t o k a i n k s z e r e t e t e k * m e g

n y e r é s é r e .

V E R N I K A

:

E l - h i s z e m - e l , k e d v e s J ú l i u s o m . D e m o n d - m e g l e g

e l ő i ; h a l l o t t á l - é v a l a m i t a m a ' h í r e s T u d á k o s s á g r ó l .

M á r e z e n k é r d é s v é l e t l e n ü l e s e t t J u l i á n a e l ő t t . S o h a e s z e '

á g á b a s e l e h e t e t t ; h o g y a z t k é r d e z h e s s e V e r n i k a . U g y a n - a z é r t :

n e m v e t t e t r é fá r a a* F e l e l e t e t : n e - h o g y k i - t u d ó d g y o n á l o r c z á s

s z e m é l l y é . E m e ' k é r d é s u t á n , h í r t e l e n m e g - v a k a r t a f e j é t ; é s

így fe le l t

J U L I Á N A :

A ' T u d á k o s s á g o t k é r d e z i K e g y e l m e d ? I g e n - i s ;

h a l l o t t a m v a l a m i t f e lő l ié . D e , h a a b b ó l v a l a m i t s z ó l l a n é k ; t a l á n

k i - n e m - a d h a t n á m ú g y m a g a m a t , h o g y m e g - é r t h e t n é k m é l y

g o n d o l a t a i m a t . V a n n a k a b b a n o l l y a s d o l g o k - i s , m e l l y e k m é g

a ' F é r j - f i e s z e k n e k - i s m u n k á t a d h a t n a k .

V E R N I K A : O h ! b e o k o s s a n 1 — H a g y g y u k - e l t e h á t a ' t u d á

k o s s á g o t . — L é p j ü n k a z o n t a n u l m á n y o k r a , m e l l y e k e t e s z ü n k k e l

m í - i s f e i - ó r h e t t ü n k . — H a l l o t t á l - é v a l a m i t a ' s z é p t a n u l m á

n y o k r ó l ? — M í - i s b e s z é l g e t ü n k n é h a A p a i i n n a l a ' s z é p s é g r ő l ,

' s -a n n a k k ú t - f e j é r ő i : d e s o h a m i n d e d d i g m e g - n e m - e g y g y e z -

h e t t ü n k . T e e r r ő l a ' F ő - o s k o l á k b a n t ö b b e t h a l l v á n , m o n d - m e g

é d e s J ú l i u s o m : M i v é l e k e d é s e v a g y o n O k t a t ó d n a k a ' S z é p

s é g r ő l ?

J U L I Á N A :

M í a' s z é p s é g r ő l a z t t a r t y u k k ö z ö n s é g e s s e n : h o g y

a z c s u p a k é p z e l e t . * *

* T. i . : szeretetöknek.

** A német nye l vben a t sch ön i é s cS che i n* szók k özöt t , úg y

tetsz ik, rokonság van. — A görögök foglalkoztak e lőször a szép

fogalmának bölcse let i fe j tegetésével . Plató óta számtalan böl

cse lő ki sérte t te m eg e ké rd ést : Mi a szép ? meg fej teni . Vala

me nny i nek m ás - m ás a vé l ekedése f e lő l e . És ez nem i s l ehe t

másként , mer t a l e l k i do l gok f oga l mát nem l ehe t soha o l y s za

bat osan meghat ározn i , mi nt az érzéke i nk a l á e sőké i t . — A f en-

nebbi mondás , hogy a «szépség* ( t . i . a szép) «csupa képzelet i ,

úg y ér t endő , ho gy nem a szem l é l t t árgynak t u l a j donság a i t ó l v .

mivol tától függ, váj jon szépnek v . nem szépnek mondjuk-e , hanem

a m i t e s t i - le l k i t u l a j donsága i nkt ó l . I ly f orm án ny i l a t koz i k P l a t ó



I I . S Z A K A S Z V I . R É S Z .

8 7

A P A U N : M i c s o d á t ? — A ' s z é p s é g c s u p a k é p z e l e t ? — C s u d a ,

h a T o m p á n a k n e m n e v e z i k a z U r -f i' o k t a t ó j á t . E n n e k f é r g e s

e s z e h a s o n l ó a ' m o l y - e t t e k u c s m á h o z . A n n y i t t u d a' F ő - o s k o

l á k h o z , m i n t V a r g a a' T á n c z - m e s t e r s é g h e z . M é g - i s h á n n y a - v e t i

m a g á t , m i n t a ' t e t ű b ű l l e t t b o l h a . — A ' s z é p s é g c s u p a k é p z e

l e t ? T e h á t í g y a ' R ú t s á g - i s c s u p a k é p z e l e t l e n n e ?

J U L I Á N A

: H e l y e s s e n h o z t a - k i a ' f o l y a d é k o t A p a l i n - k i s - a s z -

s z o n y . I g e n - i s ; ú g y v a g y o n .

A P A U N : N o t e h á t : h a ú g y v a n a ' d o l o g , é n k é p z e l n i f o g o m

m a g a m b a n : h o g y J u l iu s - ú r -f i k a n c s a l ; f e k e t e , m i n t a k o r o m ;

a ' h á t a d o m b o s ; é s , a ' - m i l e g - ú t á l a t o s s a b b : s z á r a z l á b - i k r á j ú .

A v a g y : e g y s z ó v a l k i - m o n d v á n : c s u p a S z á r c s i - t o m p a . — R ú t

l e s z - é a z é r t a z U r - f i , h a e z t í g y k é p z e l e m m a g a m b a n ?

J U L I Á N A

:

D e k é p z e l l y e á m e z t m a g á n a k a' k i s - a s z s z o n y n e

c s a k s z ó v a l , h a n e m s z í v é b e n v a l ó s á g g a l m e g - g y ő z e t t e t v é n :

s z i n t e - ú g y : m i n t h a e g y S z e r e c s e n k é p z e l n é , h a m e l l e t t e m

ü l n e . É n e n n e k k é p z e l e t é b e n r ú t VOLNÉK, m e r t f e h é r v a g y o k .

T e h á t : h a é n a' k i s - a s z s z o n y e l ő t t s z é p n e k t e t t s z e m ; a t t ó l

s z á r m a z i k : h o g y e n g e m e t m a g a e l ő t t n e m ú g y k é p z e l , m i n t

a m a S z e r e c s e n . A ' s z é p s é g t e h á t n e m e g y é b b ; h a n e m k é p z e l e t .

A P A L I N

:

D e m i é r t h o z a z U r - fi o l l y a s E m b e r t e l ő , m i n t a '

S z e r e c s e n ? k i t ő l l t í n k v a l a m i n t s z í n é b e n , ú g y i t ó l e t é b e n - i s

k ü l ö m b ö z i k . H o z z o n e l ő h o z z á n k h a s o n l ó t , v e l ü n k e g y e n l ő t ;

O r s z á g u n k b a n t e r m e t t k i c s o d á t . *

J U L I Á N A

: A z t s e m b á n o m . L á s s a a ' K i s - a s z s z o n y : m e g t ö r t é

n i k a z n á l u n k i s : h o g y E n n é l a ' R ó z s a - s z í n ; A m a n n á l a'

B a l h a - s z í n s z é p n e k t e s s é k . H á t ez n e m c s u p a k é p z e l e t - ó ?

S z e r e t t e V e r n i k a J u l i á n á n a k e z e n o k o s k o d á s á t A p a l i n e l l e n .

Ö t e t m á r r ó g t ő l - f o g v a m e g - k ó v á n t a v o n y í t a n i : m i v e l a ' s z í n n e k

k ü l ö m b s é g é b e n s o h a v e l e m e g - n e m - e g y g y e z n e ; h a n e m i n k á b b

Phi l ebos - ában ( v . ö . Z i mmermann, Gesch i cht e der A es t he t i k ,

Bécs ,

1858. az 5 ., 6 ., 64— 5. lap) és K ant K ri t ik der Urt hei l s -

kraft -jában (v . ö. Z im m erm an n, id . m űv . a 382. , 391 — 2. . 421 .

lap). — V. ö . Z s i l inszk y M ihály , Széptan i l eve lek. Pes t , 1873. a

IX. , X. , XI I . és X VI . l ev .

* T. i . : embert ,

Digitized by



88

AZ ARANY PERECZEK.

m i n d e n k o r o n e l l e n k e z ő g o n d o l a t o k b a n l e n n e . U g y - i s t e t t sz e t t

n é h a , m i n t - h a e r ő v e l V e r n i k a e l l e n a k a r n á m a g á t s z e g e z n i

a'

s z í n e k ' v á l a s z t á s á b a n .

í g y

f o g t a p á r t y á t J u l i á n á n a k

V E R N I K A : Jól

m o n d á d , é d e s J ú l i u s o m .

Én a'

b o l h a - s z í n t

ú g y g y ű l ö l ö m , v a l a m i n t m a g o k a t

a'

B o l h á k a t . K e d v e l l e m p e d i g

a ' B ó z s a s z í n t , n e m k ü l ö n b e n , m i n t m a g o k a t a m a ' s z é p i l la t ú

1

R ó z s á k a t .

—

E l l e n b e n A p a l i n ú g y i r t ó z i k

a

R ó z s a - s z í n t ű i , m i n t

R ó z s á n a k a m a ' s z ú r ó t ö v i s s e i t ő l . M a j d e l - v é s z p e d i g

a'

B o l h a

s z í n é r t . Ez b i z o n n y á r a c s u p a k é p z e l e t .

J U L I Á N A :

L á s s a t e h á t a' K i s - a s z s z o n y : c s u p á n c s a k - k é p z e l e -

t ü n k t ő l f ü g g ; h o g y

ezt

s z é p n e k , a m a z t r ú tn a k m o n d g y u k .

V E R N I K A : A d d - m e g m a g a d ' A p a l i n . M á s k é n t e z e n e l s ő -k a r ú

I f i ú egész l en z sákba rak .

J U L I Á N A :

D e

l é p t e s s ü n k

a'

S z é p s é g h e z k ö z e l e b b .

És

v i s g á l -

l y u k - m e g f o n t o s s a n : h o n n a t t v e s z i e r e d e t é t .

—

M i n d e n s z é p

s é g c s u p a s z á m - t a r t á s b ó l áll, m e l l y e t az O s k o l á b a n Proportio-

n a k n e v e z n e k .

2

E zt

p e d i g m i n d g y á r t m e g v i t t a t o m . M i v e l m o s t

a z e g é s z t e s t e m h a t s z o r m a g o s s a b b

a'

f e j e m n é l , e z e n S z á m - t a r

t á s

MIATT

e n g e m ' s z é p n e k m o n d a n a k .

3

N y ő l l y ö n

a'

f e j e m

két

ö l n y i r e : r ú t n a k t a r t a t o m . M i é r t ? m e r t

az

e l ő b b e n i s z á m - t a r t á s ,

m e l l y h e z i g e n h o z z á - s z o k t u n k , m o s t a n á b a n m e g - v á l t o z o t t v o l n a .

T e h á t

a'

p u s z t a s z á m - t a r t á s t é s z e n e g y g y e t s z é p n e k ,

a'

m á s i

k a t r ú t n a k . A' s z á m - t a r t á s p e d i g e z e r - f é le . És m i n d e g y g y i k e

1

V. ö.: «Az

e l hervadó v i rágot

. . .

szép i l lat ta l megáldot ta .*

P á z m .

Kai. I. k. I I. r. 1. cz. —

Lát ó érzékünkke l vesz szük é szre

a szépe t

v. nem

s z é p e t ;

a mit

szag l ó érzékünk ke l veszü nk é szre ,

arró l mondj uk , hogy

jó v.

rosz , ke l l emes

v.

ke l l emet l en .

2

Olyformán vélekedet t Plató , Aris tote les

és

P l o t i n u s

is . —

V .

ö.

Z i mm erm ann, Gesch . der A es t he t i k . Bé cs , 1 858 .

a

47. ,

60—1. ,

1 3 1 — 3 .

lap. —

W i n c k e l m a n n

az

a r á n y o s s á g o t

(die

Propor t i ona

l i tät)

a

szép alapjának e l i smeri ,

s azt

mondj a , hogy né l kü l e s zép

u g y a n n i n c s ,

de

egymagában nem e l egendő , hogy va l ami t s zéppé

t e g y e n .

— V. ö.

Z i m m e r m a n n ,

id. m . a 337. és 350. lap. —

Lemcke , Popul äre A es t he t i k . L i pcse , 1 870 .

3.

ki ad .

a 39. lap.

8

Az

ember t e s t ének arányosságá ra nézv e

v. ö.

C arus ,

Pro-

port i ons l ehre der me nsch l i chen Ges t a l t . L i pcse , 1 851 . Ze i s i ng ,

N e u e L e h r e

von den

Propor t i onen

des

m e n s c h l i c h e n K ö r p e r s .

U .

o.,

1 855 . Lemcke ,

id. m. a

4 0 — 2 .

lap.

Z s i li n s z k y

M., A

szép

tan e lőcsarnoka. Pest , 1872.

a

¿ 2 — 4 . lap

igitize

y



I I . SZAKASZ VI. RÉSZ.

89

s z é p .

H a

t e h á t

a'

s z á m t a r t á s o k k ö z ü l e z t v a l a k i s z é p n e k , a m a z t

r ú tn a k á l l í t t y a , n e m - d e - n e m c su p a k é p z e l e t it k ö v e t i ?

A'

s z ó p -

s é g - i s t e h á t , m i v e l e z - i s c s u p a s z á m - t a r t á s , ne m e g y é b b l e h e t

a' k é p z e l e t n é l . Q u o d e r at d e m o n s t r a n d u m .

1

V E R N I K A

:

Ú g y k e l l n e k e d A p a l i n . Én b i z o n n y á r a e g é s z l e n

m e g - g y ő z ő d t e m , E g y - l á b i g o d a - l e t t é l A p a l i n . K e l l y - f e l , ha l e h e t .

A P A L I N

. De én még nem v a g y o k e g é s z l e n m e g - g y ő z ő d v e .

V a n ám k é t e l k e d é s e m h á t ra . — M o n d g y a - m e g n é k e m az Ú r - t i :

m é r t t e t t s z i k az Ú r - f i m i n d n é k e m , m i n d V e r n i k á n a k , ő k e g y e l

m é n e k , e g y - a r á n y u - k é p e n s z é p n e k ?

J U L I Á N A : H á t ?

H a

e l s ő b e n e r r e

azt

f e l e l e m : h o g y

nem

m i n d - a ' - k e t t o n e k t e t t s z h e t e m e g y - a r á n y ú - k é p p e n s z é p n e k ?

H á t ? H a A p a l i n - k i s - a s z s z o n y n a k s z e m e e l ő t t s z e b b n e k l á t s z a

t o m , m i n t V e r n i k á n a k , ő k e g y e l m é n e k s z e m e i e l ő tt ? — De,

m á s a d s z o r : á l l y u n k - r e á : h o g y m i n d - a ' - k e t tő e l ő t t e g y - a r á n y ú

s z é p s é g ű n e k l e n n i l á t t s z a t t a t o m . E n n e k ne m l e h e t más okát

m o n d a n i : h a n e m : h o g y , k i c s i n s é g e k t ő l f o g v a, m i n d a ' - k e tt e n

e g y - f o r m a s z é p s é g n e k ,

2

a z - a z :

egy

a r á n y ú s z á m - t a r t á s n a k

3

s z o k t a n a k . H a k ü l ö m b ö z ő k r e s z o k t a t t á k v o l n a s z e m e i k e t , m á s

k é n t v o l n a a' d o l o g . M e r t v a n n a k ám o l l y a n O r s z á g o k - i s , mel-

l y e k b e n a' g ö r b e - h á t ú a k s z é p e k n e k , az e g y e n e s - s z á l ú a k ocs-

m á n y o k n a k t a r t a t n a k . S ö t t : m é g n á l u n k - i s : a' S e i p e s s é g n é m e l -

l y e k e l ő t t s z é p , n é m e l l y e k e l ő t t ha nem ú t á l a t o s - i s , l e g - a l á b b

b i z o n y o s s a n

ne m

s z é p .

N e m

c s u p a k é p z e l e t - é

ez is?

V E R N I K A :

N o A p a l i n . U g y a n m e g - j á r t u k ám m í - k e t t e n a'

D i ó - s z e g i v á s á r t .

Ú g y

v é l e k e d é n k : h o g y T a n í t v á n y t h o z t u n k

m a g u n k e l e i b e .

És íme

; T a n í t ó - m e s t e r b e b o t lo t tu n k . E l - m e h e

t ü n k v e l e G y a l ú i g .

A P A L I N :

M i n t - h a én t e t t e m - v ó l n a - f e l a' S z é p s é g r ő l v a l ó

k é r d é s t , E b b e n a' F e j e d e le m - k i s -a s z s z o n y g y ő z ő d ö t t - m e g ; ne m

p e d i g A p a l i n . D e e n g e d g y e - m e g J u l i u s - ú r f i: h o g y é n - i s k é r

d e z h e s s e k v a l a m i t . M i d ő n a ' F ő - o s k o l á k b a n a' F i l o z ó f i á t t a n u l t a ,

1

T. i .: a mi

bebizonyí tandó vol t .

2

T. i.: s z é p s é g h e z .

3

T. i. :

számt ar t áshoz .

Digitized

by



9 0

AZ ARANY PERECZEK.

n e m t a lá l k o z o t t- é a ' V á r o s b a n v a l a m i Z o f i a ,

1

k i n e k s z é p s é g e '

s z á m - t a r t á s á t

jól

m e g - k é p z e l h e t t e v o l n a m a g á n a k ?

D e

k i k é r e m

m a g a m n a k : h o g y e r r e m i n d e n s z í n l é s n é l k ü l f e l e i l y e n .

V E R N I K A :

É d e s J ú l i u s o m ! r e s z e ll y v a l a m i t

az

orra a l á .

J Ü L I A N A : E z e n k é r d é s é r e k é t - f é l e - k é p p e n f e l e l h e t e k a' K i s -

a s z s z o n y n a k . E l s ő b e n : a l a t to m b a n . M á s a d s z o r : n y i l v á n . E l s ő

az

:

h o g y

ón

( k i c s i n s ó g e m t ő l - f o g v a , e g é s z e k k o r o m i g ) m i n d e n

k o r i n k á b b s z e r e t t e m

a'

F é r j - f i a k a t , m i n t

a'

L e á n y o k a t .

De ezt

r o s z r a - n e - m a g y a r á z z a

a' Kis

a s z s z o n y . M a j d k i - n y i l a t k o z t a t t y a

a z i d ő : h o g y i g a z a t m o n d o t t a m .

—

M á s a d i k

az

: h o g y a' T u d o

m á n y ,

ós a'

S z e r e l e m n e m e v e d z h e t n e k b á t o r s á g o s sa n e g y h a j ó

b a n . H a az I f iú s z e r e t : ú t á l l y a a' T a n u l á s t . A z - u t á n f ó l ó n k - i s .

A ' f ö l d ö n m á s z k á l , m i n t

a'

g i l i s z ta . N e m k a p a s z k o d h a t i k - f e l

a'

P a r n a s z s z u s ' h ö g y ó r e , h o l o t t

a'

M ú z s á k l a k n a k .

A'

s z e r e t e t h i t

v á n y , a l á - v a l ó d o l g o k b a n f o g l a l a t o s k o d i k . E l - s z o k i k

a*

m é l y

g o n d o l a t o k t ó l .

A'

s z e r e l m e s b e s z é l g e t é s e k ;

a'

g y a k o r f o h á s z

k o d á s o k , i n k á b b

a'

h e n y é l ő k h ö z , s e m - m i n t

a'

m u n k á s o k h o z

i l l e n e k . L á t t a m i f i a k a t , t a p a s z t a l t a m - i s :

kik,

m i n e k - e l ő t t e

s z e r e t t e n e k , i g e n t i s z t e s s é g e s e k v o l t á n a k . M e g - m a s z l a g í t t a t v á n ,

e g é s z l e n e l - l a n k a d t a n a k , v é g t é r e e l - i s - v e s z t e n e k .

V e r n i k a J u l i u s s á n a k

e m e '

b e s z ó d g y e i t h a l l v á n , c s u d á l k o -

z o t t n a g y e s z e s s ó g é n . M o s t t a p a s z t a l t a v a l ó b a n ,

de

e g y s z e r - ' s -

m i n d s a j n á l l o t t a - i s : h o g y

az

O s k o l á k a t - j á r ó I fi a k s o k k a l é r t e l

m e s s e b b e n f o gn a k m i n d e n e k h e z , m i n t

a'

há zak ' f a l a i k kö zé

b ó - z á r t t l e á n y o k , b á t o r

8

n a g y n e m ű e k ,

jó

e s z f í e k - is l e n n é n e k .

M i n d - a z á l t a l J u l i u s s á n a k o k o s k o d á s a i t i g e n h e l y b e n h a g y v á n ,

í g y d i c s ó r t e - m e g ő t e t

V E R N I K A

:

É l l y ,

8

é d e s J ú l i u s o m . V a l ó b a n k i - t e t t s z i k : h o g y ,

m i n d e s z e d v a n ; m i n d g y ö n y ö r ű e r k ö l c s e id n a g y r a m e h e t t e n e k .

J u l i á n á n a k e l ő b b e n i b e s z é d g y e i t h a l l v á n

a'

f u r c s a e s z ű

A p a l i n , m a g a - i s n a g y r a b e c s ű l l ö t t e r itk a e m b e r s é g é t ,

é s

e g y e -

1

T. i. :

g ö r ö g

ós

lat in a lakja S oph ia ,

a

franczia

s

n é m e t

S o p h i e , m a g y a r u l : Z s ó f i a

v.

Z sófi.

De

szándéko san í rj a úg y , mer t

«filozofia»

s

«zof ia» r ímes szójáték (paronomasia) .

8

T. i. :

ámbár, habár .

8

L a t i n o s

és

ném et es . Ma gyara bb: I s t en é l t e s sen .

Digitized by



I I . SZAKASZ V I . RÉSZ.

91

n e s s z í v é n e k n e m c s a v a r g ó s k i - a d t á t . *

D e

m a g á t m e g - g y ő z ö t t -

n e k v a l l a n i h e l y t e l e n d o l o g n a k l e n n i á l l í t o t t a . H o g y ő t e t

m e g -

t r o m f o l l y a ,

és

m e g - m u t a s s a a z t - i s : h o g y

a'

l e á n y o k - i s t u d n a k

o k o s k o d n i ,

ha

r e á - t e s z i k f e j e k e t ,

így

v i s z á l t a J u l i á n á n a k e l ő b -

b e n i o k o s k o d á s a i t

A P A L I N : E g y k is v á r a k o z á s s a l Ú r - fi . Én p e d i g m e g - t e h e -

t e m a z t : h o g y

itt

n á l u n k s z e r e s s e n - i s J ú l i u s , t i s z t e s s é g e s - i s

m a r a d g y o n . M e r t n á l u n k

a'

S z e r e t e t ,

és a

T i s z t e s s é g n e m o l l y

e l l e n k e z ő i n d u l a t o k , m i n t t a p a s z t a l a t l a n O k t a t ó i t ó l h a l o t t á .

A '

s z e r e t e t r ő l

így

g o n d o l k o z z o n

az

Ú r - fi , v a l a m i n t

a'

k í g y ó k

r ó l s z o k t a n a k a m a ' g o n d o s T a n ú i t t a k . M á s o r s z á g o k b a n m e g

h a r a p j á k

az

e m b e r t m i n d e n - f é l e k í g y ó k , m e g - i s - ö lh e t i k

a'

g o n d a t l a n o k a t . D e i t t n á l u n k E r d é l y b e n , f ő - k ó p p e n K o l o s v á -

r a t t , o l l y á r t a t l a n o k

a'

c s ú s z ó k , h o g y k e b e l ü n k b e - i s t e h e t t y ü k .

T a l á n

a'

F ő - o s k o l á k b a n m e g b o l o n d u l n a k

a'

T a n ú l ó k s z e r e l

m e k b e n ?

D e , a'

F ő - o s k o l á k o n k iv ű l , m e l l y á r t a t l a n l é g y e n

a'

s z e r e t e t ; a b b ó l - i s k i - t e t t s z i k : h o g y

m i

f e h é r n é p e k a r r ól

nem

c s a k b e s z é l l e n i , h a n e m a z t , m i n d s z í v ü n k b e n l a k n i e n g e d g y ü k ,

m i n d n y e l v ü n k ö n h o r d o z n i m e r j ü k .

Az

i l l y e n s z e r e t e t t ő l é p p e n

n e f é l l y e n H u s z á r u r a m . Ez a' K a t o n á t e l - n e m - v e s z t i , h a n e m

i n k á b b m e g e l e v e n í t h e t i .

Ne is

h i g y g y e : h o g y

az

o l l y rút , o l l y

o c s m á n l é g y e n , a ' - m i n ő n e k

az

O s k o l á k b a n r a j z o ll y á k .

D e

m é r t h Ű t ö m e z z e l l o c s o g ó s z á m a t ? E g y s z ó , m i n t s z á z :

én

m á r

a z Ú r - f í n a k s z á m á r a e g y K i s - a s z s z o n y t r e n d e l t e m . I g e n h a s o n l ó

h o z z á m .

Mi

t a g a d á s b e n n e ? J ú l i u s A p a i i n n a l e g y b e - i l l e n e k .

J ó l k i - s e m o n d h a t t a s z a v a i n a k u t ó l l y á t A p a l i n ; i m e ' J u l i á

n á n a k s z í n e e g é s z l e n m e g - v á l t o z o t t . M e r t A p a i i n n a k e l ő b b e n i

o k o s k o d á s a i r a é p p e n s é g g e l n e m fig ye lm ez vé n, m i n d e n k o r a z o n

t ör t e f e j é t ,

m i

u t o l s ó m ó d g y á t l e l h e t n é A t t y a ' k i - s z a b a d í t á s á -

n a k . E r r e

a'

F e j e d e l m i U d v a r t i m m á r o n a l k a l m a t la n n a k l e n n i

á l l í t o t t a , m i n e k u t á n n a m a g á t ó l

a'

F e j e d e l e m t ő l m e g - n e m - h a l l

g a t t a t o t t .

Ú g y

t e t t s z e t t h í r t e l e n f e l - u g r á s á b ó l : m i n t h a é d e s

A t t y á n a k

a'

t ö m l ö c z b ő l k i - v é t e l e ' u t o l s ó m ó d g y á t f e l- t a lá l t a

v o l n a ,

és

b e n n e m e n n é l - h a m a r é b b e l - a k a r v á n j á r n i ,

a'

F e j e -

*

L, a 68.

l apnak

4.

j egyze t é t ,

Digitized by



9 2


d e l m i U d v a r b a n m a r a d n i n e m k é v á n k o z n a . D e e z e n m o s t a n á

b a n f e l - ta l á l t t A t t y a , k i - s z a b a d í t á s á n a k m ó d g y a i r t ó z t a t ó v a l a .

E l - h ű l t b e l e m a g a - i s . M e g - r á z t a e g é s z t e s t é t e m e ' k e g y e t l e n

g o n d o l a t . E l - v e t t e , a ' - m i n t m o n d á m , e l ő b b e n i s z í n é t - i s . V é g

t é r e : f e j é r e v e t v é n k e z e i t , * e ' s z a v a k r a f a k a d o t t

J U L I Á N A

:

I s t e n e m í M i l e l h e t t e f e j e m e t ! V e l e m f o r o g a z

e g é s z s z o b a . É n p e d i g s z é d e l g e k .

V E R N I K A

:

M i l e l t , k e d v e s J ú l i u s o m

T a l á n u g y a n e g é s z s é

g e d v á l t o z i k ?

J U L I Á N A

:

M o s t i m m á r a' s z e r e n c s é n e k t e t e j é r e h á g o k . V a g y

n y e r e k v a g y v e s z t e k , d e m é g e g y g y e t p r ó b á l o k . K e g y e l m e s

F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ! É n e z e n U d v a r b a n t o v á b b n e m l e h e

t e k . K i - k ö l l e t i k k ö l t ö z n ö m , v a g y a k a r o m , v a g y n e m .

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i r a m é g j o b b a n m e g i j e d e t t V e r n i k a .

A l t a l - n e m - l á t h a t t a g o n d o l a t a i t . S z i n t e e l - h i t e t t e m a g á v a l ; h o g y

A p a i i n n a k e l ő b b e n i c s e v e g é s e i t m e g - e l é g l e t t e l é g y e n , ' s - u g y a n -

a z é r t t ö b b a l k a l m a t o s s á g o t n e m k ó v á n n a n y ú j t a n i u j ja b b s z e

r e l m é n e k k i - n y i l a t k o z t a t á s á r a . U g y a n - i s e z e k e t m o n d o t t a n a g y

á l m é l k o d v a

V E R N I K A

:

I s t e n e m ! m i l e l h e t e t t , é d e s J ú l i u s o m

E z e n f e l

h á b o r o d á s o d n a k o k a t a l á n A p a i i n n a k f e c s e g é s e . N e h i g y g y

n é k i , k e d v e s J ú l i u s o m . S o k a t s z ó l l ő , h a k ö t ő - f é k j é t m e g e r e s z t

h e t i . D e f e l e s e m i g a z , a m i t h a z u d i k .

J U L I Á N A

:

K e g y e l m e s F e j e d e l e m - K i s - a s z s z o n y ! E n g e d g y e -

m e g , k é r e m : h o g y i n n é t e l - tá v o z z a k . I g a z á n m e g - v a l l o m : h o g y

n é k e m a' F e j e d e l m i U d v a r b a n s e m g y ö n y ö r ű s é g e m i m m á r ,

s e m p e d i g l e n d o l g o m . — O d a k e l l e t ik m e n n e m , h o l o t t e l - i n t ó z e t t

t á r g y a m a t e l - é r e m . — Ö s z t ö n ö z v a l a m i . — E n n e k f u r d a lá s i t

t o v á b b e l - n e m - t ű r h e t e m .

V E R N I K A

: K e d v e s J ú l i u s o m T e v a l a m i i r t ó z t a t ó d o l g o t f o r -

g a t t s z e s z e d b e n . M o s t a n i á l l a p o t o d r a n é z v e , é n t é g e d ' m a g a m

t ó l e l - n e m - e r e s z t h e t l e k . L e g - a l á b b a d d - k i g o n d o l a t i d a t ; m i r e

cz o l ló zol ?

J U L I Á N A

:

M e g - h a l l y a K e g y e l m e d e z - u t á n : m i n ő f e l- t ét e lr e

* T. i . : fejéhez kapott .

Digitized by



1 1 . S Z A K A S Z V I . R É S Z .

93

v e t e m e d t e m . S ő t : m é g m a b i z o n y o s s a n m e g - h a l l y a : m i r e

i g y e k s z e m . E r e s z s z e n - e l , k é r e m , m a g á t ó l . É n i t t e n é p p e n n e m

m a r a d h a t o k .

V E R N I K A

:

L e g - a l á b b c s a k a z t a d d t u d t o m r a : h o v á , é s k i h e z

i g y e k s z e l .

J Ü L I Á N A :

A z E r d ő b e m e g y e k , K e g y e l m e d ' T e s t - v é r é h e z G y á r

f á s h o z .

V E R N I K A

:

E l - n e - á m i t t s , é d e s J ú l i u s o m . M é g m á s v a l a m i

i r t ó z t a t ó b b d o l g o t fo r g a t t s z e s z e d b e n . L e g - i s - l e g - e l s ő b e n m a g a

d a t c s a l o d m e g , é d e s J ú l i u s o m , n e m p e d i g e n g e m e t . H o g y p e

d i g e n g e m ' - i s m e g - c s a l l y , a z t t ő l l e d m e g - n e m - ó r d e m l e t t e m .

L e g - a l á b b í g ó r d - m e g e m b e r s é g e d r e : h o g y m é g m a v i s z s z a - té r s z

a z U d v a r b a . A v a g y t a l á n j o b b l e n n e : h a , v e l e d e g y g y ü t t , m a -

g a m - i s k i - s ó t á l n ó k G y á r f á s h o z .

J Ü L I Á N A : K ö s z ö n ö m F e j e d e l m i k e g y e s s é g é t . D e m a v é l e

n e m é l h e t e k . M a g a m n a k k e l l e ti k az E r d ő b e m e n n e m . F o g a

d o m e m b e r s é g e m r e : h o g y m é g m a i t t l e s z e k . D e , h a , v i s zs z a -

j ö v é n , K e g y e l m e d d e l n e m s z ó l h a t o k ; n e n é k e m , h a n e m a z

I s t e n i r e n d e l é s n e k t u l a j d o n í t t s a .

V E R N I K A

:

I s t e n e m

m i l e l h e t t e e z e n I fi a t ! M e n n é l t ö b b e t

s z ó l l, a n n á l i n k á b b k i - a d g y a k é t s é g b e n e s é s é t . A z E g e k r e k é r

l e k , * é d e s J ú l i u s o m , n e e j ts k é t s é g b e e n g e m ' - i s . B a j t n e s z e

r e z z m a g a d n a k . V e l e d e g y g y ü t t , e l - n e - v e s z e z d V e r n i k á d a t - i s .

K ö n y ö r ű l l y , k é r l e k , r a j t a m - i s ; m e r t e z e n á l l a p o t o d m i a t t n a g y

h a b o k k ö z ö t t h á n y a t t a t o m .

J Ü L I Á N A :

M a g á r a n é z v e , s e m m i t ő l s e ta r t s o n K e g y e l m e d .

É n p e d i g c s u p á n c s ak k ö t e l e s s é g e m n e k , ó s h i v a t a l o m n a k k ó -

v á n o k e l e g e t t e n n i . B i z o n y o s s a n m é g m a i t t l e s z e k .

V E R N I K A : H a a z ú g y v a n : I s t e n ' h í r é v e l e l - m e h e t t s z , é d e s

J ú l i u s o m . D e m e g - e m l ó k e z z a r r ó l : h o g y a z é n b o l d o g s á g o m a '

t e b o l d o g s á g o d d a l v a g y o n ö s z v e - k a p c s o l v a . E l - n e - f e l e j t s d , h o g y

m é g m a i t t t e r e m j .

J Ü L I Á N A :

E l - n e m - f e l e j t e m . I s t e n v e l ü n k , d r á g a K i s - a s z -

s z o n y o k .

* V . ö . : «K i rá l yasszon y , nén ém , A z egekre kérném. » A r .

Zách Kl ára .

Digitized by



9 4


E z e k - u t á n : m i n d V e r n i k á n a k , m i n d A p a i i n n a k m e g - h a j -

t o t t a m a g á t J u l i á n a . E g y e n e s s e n m a g a s z o b á j á b a m e n y é n , f e l

k ö t ö t t e k a r d g y á t , és a z E r d ő f e lé m e g - i n d ú l t . S o k á i g g o n d o l

k o z o t t a z o n : e l - m e n y e n - é G y á r f á s h o z , ' s - k i - v a l l y a - é n é k i

i g y e k e z e t é t . I g a z u g y a n , h o g y b e n n e l e g - t ö b b e t b í z o t t ; d e e z e n

o k r a n é z v e l e g - i n k á b b - i s t a r t o t t ,* n e - t a l á n - t á n m e g g á t o l l y a

s z á n d é k á t . S o k á i g j á r t f e l - 's - a l á a z e r d ő b e n , d e m a g á n a k t a n á

c s o t a d n i n e m t u d o t t . J u l i á n á n a k e l - t á v o z t a u t á n , a z E g e k r e

v e t e t t e s z e m e i t i g y s z ó l l v á n

V E R N I K A

: I s t e n e m ! m i v ég é t a d o d e z e n z e n e b o n á n a k ! U g y

t e t t s z i k : m i n t h a i n a i m - i s a l i g b í r n á n a k .

A P A L I N

:

N é k e m - i s b i z o n n y á r a e g é s z t e s t e m r e s z k e t . S z í v e m *

i s e g y m á k - s z e m n y i r e t ö r ő d ö t t .

V E R N I K A : E g y m á k - s z e m n y i r e ? U g y s z o k o t t l e n n i a* S z e r e l

m e s e k k e l .

A P A L I N

: A d n á a z I s t e n : h o g y n e m a' J ö v e n d ő - m o n d ó k k a l .

K e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s s z o n y

1

h á t h a J ú l i u s t ö r ö k r e - e l

v e s z t e t t ü k 1

V E R N I K A

:

N e m v e s z t e t t ü k - e l . M e g - i g ó r t e : h o g y v i s z s z a - j ö n .

ő e n g e m e t m e g - n e m - h a z u t t o l .

A P A L I N : O h v a g y o n a z e m b e r i s z í v b e n v a l a m i , m e l y m e g

é r z i a ' k ö v e t k e z e n d ő k e t .

A ' - m é g * * V e r n i k a , ó s A p a l i n J u l i á n á n á l b e s z é l g e t t e n e k ,

m i n d - a d d i g A k ó s s z o b á j á b a n t a r t ó z k o d o t t . V ó l t - i s o k a m é l y

g o n d o l a t o k r a . H í r ű i a d ó d o t t n é k i : h o g y M á s a d i k R á k ó c z i

G y ö r g y ( k i e n n e k - e l ő t t e , ú g y - m i n t F e j e d e l e m , E r d é l y - o r s z á g -

* T. i . : de egyszersmind at tól i s tartot t , hogy s tb.

** L. a 25. lapnak 1. jegyz.

HETEDIK RÉSZ.

A K Ó S V E E N I K Á N Á L .



I I .

S Z A K A S Z V I I . R É S Z .

9 5

b a n u r a l k o d o t t , d e , s z ö r n y ű n y u g h a t a t l a n s á g a m i a t t (

n

) az Er

d é l y i e k n e k k ö z ö n s é g e s a k a ra t ty o k b ó l, a' F e j e d e l e m s é g t ő l m e g

f o s z t a t o t t) i s m é t t a ' F e j e d e l e m s é g r e t ö r e k e d n e . E n n e k n y u g -

h a t a t l a n s á g a i ú g y a n n y i r a f e l- z a v a rt á k A k ó s t : h o g y m á s b a n

n e m b í z h a t n a ; h a n e m a' s e g í t s é g e t n y ú j t ó T ö r ö k b e n . U g y a n

a z é r t : h o g y R á k ó c z i n a k ú j g o n d o l a t a i t z s e n g é j é b e n m e g - f o j t s a :

L e v e l e t í r a a ' B u d a i B a s s á h o z , S Z E J D I

Achmethez.

E z e n l e v e l é t

e l - v é g e z v ó n , b ó - j ö v e H ú g á n a k s z o b á já b a é p p e n a k k o r , m i d ő n

e z e k , J u l i á n á n a k e l - m e n e t e l e u t á n , m a g o k k ö z ö t t i g e n s z o m o

r ú a n b e s z é l g e t t e n e k . T e l e l é v é n m é l y g o n d o l a t o k k a l í g y s z ó l l a

(") Második Rákóczi Györgynek nyugh atatlanságaít; osz-

tán a Császár ellen való törekedéseit ki-lehet venni azon levél

ből, mellyet Gróf Eszterházi Miklós Mag yar-országnak akkori

Palatinussa hozzája irt.

1

A

1

levél szorul szóra igy vagyon:

N a g y s á g o s F e j e d e l e m ! N y o l c z h o l n a p i g v a l ó b e t e g s é g e m b e n

l é v é n , g y a k o r , ó s b ő í r á s o m m a l n e m a k a r t a m importunus l e n

n e m K e g y e l m e d n e k . K i v á l t t- k ó p p e n : m i v e l k é t, v a g y h á r o m

l e v e l e m r e n e m - i s j ö v e v á l a s z o m K e g y e l m e d t ő l . ' S - h a N e m z e

t e m e t , ' s - s z e g ó n y H a z á n k o t u t o l s ó ruina-tól n e m f é l t e n é m ;

h a l l g a t n é k m o s t - i s i n k á b b , m i n t m i n d e n - f e l ő l v a l a m i g yű l ö l

s é g e s k é r d é s e k b e b o c s á t k o z n á m . D e S z e r e t e t e m , é s H a z á n k h o z

v a l ó I g a z s á g o m , ' s - k ö t e l e s s é g e m - i s , k e d v e m e l l e n - i s , s z ó l lt a t .

l m ' l á t o m a z é r t a ' V ó g e z ó s e k e l l e n v a l ó f e g y v e r t a ' K e g y e l m e d '

k e z é b e n , m e l l y e t é n n e m í t él e k u g y a n : d e j ó r a n e m m a g y a

r á z h a t o m . M e r t : h a a ' m a g a ' o l t a l m á t n é z n é , a' confoedera-

tió-ls.

s z e r é n t , k ö z l e n i k e l l e n e m i - v e l ü n k - i s K e g y e l m e d n e k . M á s

k e d v i é r t p e d i g e n n y i s z é p J a v á t , á l la p o t t y á t , é s s z e r e n c s é j é t

s z e r e n c s é r e , ' s - c s a k n e m k o c z k á r a v e t n i ; N e m z e t ü n k v e s z e d e l

m é v e l ; N e m l á t o m t a n á c s o s d o l o g n a k : k i - v á l t t - k ó p p e n a z o k é r t ,

a ' -k i k m i n d e n e s t ő l i d e g e n e k , ó s a m i v é r ü n k k e l k ó v á n n y á k a '

m a g o k ' g o n o s z s á g á t e l ő v i n n i e s z t e l e n í g é r e t e k k e l , m a g o k k a l - i s

j ó - t e h e t e t l e n e k l é v é n . Ö k a z é r t m a g o k a t n é z v é n , m i n t é r k e

z i k K e g y e l m e d m i n d a z ő , ' s - m i n d m a g a ' K e g y e l m e d ' i n g y e n

c s a k o l t a l m á r a - i s ,

9

n e m h o g y offensive h a d a k o z h a s s a k , m e g -

n e m - f o g h a t o m . M e r t i g e n j ó l t u d o m a z t ó n : a ' k i c s i n y M a g y a r

1

N em I I . , ha ne m I . R . Gyö rgynek í rt a . — Esz t erh . po l i t .

l ev . Toldy adta ki az Ujabb Nemz. Könyvtárban 1852-ben.

8

T. i . : mi k ént s i kerü l kegye l m edn ek őke t é s ma gam agát

m e g o l t a l m a z n i .



96

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

A K Ó S

: Jó nap ot Kis-aszszo nyok. Mi dologban foglalatoskod

tok ? Talán ugyan az ország' dolgában ?

V E R N I K A : Mi mos t ugyan ne m m ás ba n: h an em Júliussal

való beszélgetésünkben.

erő mit tészen, ha bár, mint

J A E G E N D O R F ,

és

M A N S Z F E L D ,

a' mi

időnkben valahány ezer embert bé-küldenénk-is. De talán

Kegyelmed-is perpendálta ez ek et ; és má s, n e m ez czóllya a'

fegyvernek kezébe vételének. Kit

1

én el-is-hittem. Hanem

nézheti talán magát, és állapottyának nevelését. De arra-is

kicsinnek tartom a' Kegyelmed' maga' erejét; hanem, ha azo

kat veszi melléje,

8

a'-kik

Maga' személ lyóne k-is ellenség i

Kegye lmednek;

3

's-szomjúhozzák közönségessen-is Nemze

tünk' vérét, és hátra-maradott

4

kis részecskéjét Hazánknak.

De ez-is micsoda Kereszténység,* vagy micsoda Jutalom?

0

csak a' mi időnkbeli példák-is igen meg-mutattyák, 's-nem

hisz em : hog y a' Termé szet nek szel ídsége anny ira m eg-v adul t

volna Kegyelmedben, hogy Török prédája alá kévánna

vetni bennünket, úgy-mint maga' vérét, ós nemzetét. Ezen

kivűl: a'-mint K É R I János Ura mna k-i s láttatott valami decla-

ratio-i ad ni ; néz het né talám az Ország' javát, és Nemzet ünk

nek szabadságát Kegyelmed, melly talán magában gonosz nem

volna,

7

de fegyverrel azt sem viheti Kegyelmed végbe; sőtt

inkább involvál bennünk et, magunk köztt sem egygyezh etvón-

meg; 's-el-veszünk úgy-is. És így: mind a' felyűl meg-írtt

dolgok, és módok nem egyebet néznének, e' szegény Hazának,

és megkev esedet t, 's-talán kesered ett Nemz etün k' vesz edel mé

nél. Se mm i úton nem java llha tom azért a' fegyvert. Mert lát om

azt-is : hogy kemény fegyvert kószítnek ellene, kiváltt-kóppen

a' mostani nagy Victoria után , kinek series-ét, a'-mint nékem

ő Fölsé ge méltóztat ott meg-küldeni, úgy küldö ttem- meg

Kegyelmednek.

A ' - h o n n é t

könnyű meg-érteni: mint kel lyen

kardoskodnunk, most ki-váltt-kóppen. Ha mi

difficultas-i

van

nak azért Kegy elmed nek, meg-t artvá n ama' köz öns ége s Pro-

verbium-ot-is: ho gy Fal u fejében ne m alkalma tos kardot

• T. i. : mit .

2

T. i. : hacsak azokkal nem szövetkezik.

8

T. i.: a kik kegyelmednek, v. személyének is ellenségei .

4

T. i. : fen- v. megmaradt.

* T. i.: keresztényhez illik-e ?

8

T. i. : jár érette.

7

T. i.: a mi ugyan helyes , jó.



I I .

S Z A K A S Z V I I . R É S Z .

97

A K Ó S : N o h á t : m i n ő v é l e k e d é s b e n v a g y t o k f el ő li é ? V a n - é

jó fe je ?

1

k ö n n y e n f e l - v e h e t i - é o k t a t á s t o k a t ? A v a g y t a l á n t ö b

b e t ér m i n d - a ' - k e t t ő - t ö k n é l ? Ez u g y a n r e n d e s v o l n a .

V E R N I K A : B i z o n y á r a : n e m ú g y f o r g a th a t t y u k t e t s z é sü n k s z e

r é n t , m i n t u j j u n k o n

a'

g y ű r ű t .

De ne m is

c s u d a ,

ő

F é r j - f i ;

mi

l e á n y o k v a g y u n k . 0 K i n t - t a n ú l t t ;

8

mi h o n - t a n ú i t t a k v a g y u n k .

V e r n i k á n a k eme' b e s z é d g y e a l k a l m a t o s s á g á v a l , A p a i i n r a

t e k i n g e t e t t a' F e j e d e l e m . C s u d á l l o t ta a n n a k l e - s ü t ö t t s z e m e i t ,

k i e n n e k - e l ő t t e m i n d e n e k e t m e g - n é z e t t . V a l ó b a n , s z o k á s a

e l l e n , i g e n r o s z k e d v e - i s v a l a A p a i i n n a k . íg y s z ó l l í t á - m e g ő t e t

A K Ó S : H át

A p a l i n - k i s -a s s z o n y t v a l l y o n

mi

l e l h e t t e

?

T a l á n

a' s z e r e l e m b á n t t y a . T a l á n u g y a n m e g - k e d v e l t e J ú l i u s t ? M e r t

h a á b r á z a t t y á n a k v o n á s a i b ó l k i - t o l m á c s o l h a t o m az I g a z a t , azt

m o n d o m : n i n c s e n h e l y é n s z í v e .

A P A L I N :

A' k ö v e t k e z e n d ő i d ő k b ú v a l - é ? a v a g y v í g a s s á g g a l

v o n n i ; ím én, T i s z t e m - i s azt k é v á n v á n ( n o h a g y ű l ö l s é g g e l

l é s z e n - m e g ) l e - b o r u l o k

ő

F ö l s é g e e l ő t t , ' s - k ö n y ö r ö g n i f o g o k ,

c s a k é r t s e m a k a r a t t y á t K e g y e l m e d n e k : h o g y az i d e g e n H a d a k

n a k b é - k ü l d é s é t

(kik már

n a g y r é s z r e e l - i s v a n n a k r e n d e l v e

P u c h h a i m G e n e r á l i s a l a t t , 's c s a k t ő l l e m v á r n a k ) h a l a s z s z a

k e g y e i m e s s e n ő F e l s é g e , még K e g y e l m e d t ő l v á l a s z o m jü, h o l

o t t

a'

v é g e z é s e k b e n

is

v a g y o n

egy Articulus;

h o g y

ha

v a l a m i

F é l n e k a' m á s i k e l l e n mi p raetensió-)ü, v o l n a , azt e l ő s z ö r pla

cíais remediis i g y e k e z n é n e k componálni. V á r o m a z é rt a'

K e g y e l m e d ' jó v á l a s z á t e z a r á n t , ' s - n e - i s k é s l e l t e s s e : m e r t peri-

culum in mora. 'S én

k é s z v a g y o k m i n d e n t e k i n t e t e t h á t r a

v e t v é n ,

tamquam Mediator inter Regem et Regnícolas inter-

ponálnom m a g a m a t ; ' s -k ö n y ö r ö g n ö m ő F ö l s é g ó n e k - i s : h o g y

k e g y e i m e s s e n h a j ó i l y o n i n k á b b a' jó e g y g y e s s é g r e , h o g y - s e m

ő F ö l s é g e - i s

a'

F e g y v e r h e z n y ú l l y o n ,

's-a'

k é t - f é l e f e g y v e r

u t o l s ó

ruina-ját caussa~\y& az ő

F ö l s é g e ' O r s z á g á n a k . I s t e n

t a Y t s a - m e g K e g y e l m e d e t .

In

K i s - m a r t o n .

D i e

s e x t a m e n s i s

D e c e m b r i s . A n n o D o m i n i M i l l e s im o S e x c e n t é s i m o q u ad r ag e -

s i m o t e r t i o .

8

Dugon ics jegyzete.

1

Német eredetű ki fejezés .

2

T. i. : kül földön ; lat inul így m o n d t á k a rég iek : for is doctus .

8

A zaz : K i s - Mart onban , decz. havána k 6. napj án , az Úrnak

1643. esztendejében.

Az A »n y Pereczek. 7

Digitized by



98

AZ ARANY PERKCZKK.

r a k o t t a b b a k ? k i - t u d g y a ? S o k a k e s n e k k e d v ü n k s z e r é n t ;

de

t ö b b e k o m l a n a k a k a r a t u n k e l l e n .

A K Ó S

: N o , ha é n e b b ő l c s a k e g y s z ó t - i s é r t e k , a k á r - m i l e g y e k .

V E R N I K A

:

J ö s z t e A p a l i n . N i n c s m a n é k ü n k jó k e d v ü n k .

T a l á n s z o b á n k b a n , ama' s z e b b i k b e n , h a m a r é b b p a d - a l á t e m e t -

h e t t y ü k

a' bút.

A K Ó S :

B á r m o s t itt ne h a g y n á t o k . N é k e m s i n c s h e l y é n s z í

v e m .

—

A v a g y c s a k m e n n y e t e k - e l . M a j d b é - c s e n d í t e m

a'

szo l

g á t . T a l á n v á r a k o z i k v a l a k i a' P i t v a r - s z o b á b a n . A z z a l i d ő m e t

e l - t ö l t h e t e m .

V E R N I K A

:

L á t o g a s s - m e g B á t y a a z - u t á n . De az i d ő t s o k á r a

n e h a l a s z d . N é k e m

úgy

t e t t s z i k : m i n t h a v a l a m i t a n á c s o d r a

l e n n e s z ü k s é g e m . E l v á r l a k é d e s B á t y á m . A d d i g - i s I s t e n ve l ed .

A F e j e d e l e m n e k e g y i k I n a s s á t F A R K A S N A K N e v e z t é k k ö z ö n

s é g e s s e n . E n n e k k ö t e l e s s é g e az v a l a , h o g y m i n d e n k o r a'

P i t v a r - s z o b á b a l e g y e n , és a z o k a t , kik a' F e j e d e l e m h e z j ö n n e k ,

e l ő r e b é - j e l e n t s e . J E N Ő

VOLT

v e z e t é k e . E r e d e t é r e n é z v e , n e m

t e l e n . D e e r k ö l c s e i m é g n e m t e le n e b b e k . A' P é n z ' k é v á n s á g á b a

t ö l t ö t t e c s o p o r t o s e s z t e n d e i t m é g

az

e l ő b b en i F e j e d e l m e k n é l - i s .

R i t k á n e r e s z t e t t - b é v a l a k i t , ha h a s z n á t ne m l á tt a . B ő v e n m e g

a j á n d é k o z t a t t a m a g á t ,

ha

s z e r i t t e h e t t e .

í g y

t e h á t

sok

ü g y e

f o g y o t t a k a t e l - t i l t o t t

a'

F e j e d e l e m l á t á s á tó l ;

kik' ha

a z o n

a l k a l m a t o s s á g g a l v é l e b e s z é l l h e t t e k v o l n a , s o r s o k o n s o k a t se

g í t h e t t e k v o l n a .

H a

e z e n I n a s s á t m a g á h o z s z ó l í t o t t a

a'

Fejfe

d e l e m

:

s z o b á j á b a n e g y g y e t c s e n d í t e t t . E r r e b é - j ö v é n , és m a g á t

m a g á t m e g - h a j t v á n ,

így

s z ó l o t t

F A R K A S : P a r a n c s o l l y o n F e j e d e l e m s é g e d . K i n t á l l o t t a m

m i n d - e d d i g .

A K Ó S :

N i n c s - ó v a l a k i a' P it v a r s z o b á b a n , ki v e l e m b e s z ó l -

l e n i k é v á n n a ?

NYOLCZADIK RÉSZ.

F A R K A S N A K E E K Ö L C S B .



n . SZAKASZ IX. RÉSZ.

0 9

F A R K A S : K i n t v á r a k o z i k M a c s k á s i B á l i n t , a' K a p i t á n y .

A K Ó S

: I g e n a l k a l m a t o s i d ő b e n jö h o z z á m . H a d d j ö jj ö n bé.

F A R K A S : T ü s t én t itt t e r e m . El-méne az Inas.

A K Ó S , Farkasnak ki-menetele után, így szóll vala magá

ba n : I g e n s z e r e t e m : h o g y v é l e b e s z é l h e t e k . R é g e n k é v á n t a m

n é k i v a l a m i t m o n d a n i .

K I L E N C Z E D I K K É S Z .

B Á L I N T Á K O S N Á L .

M a c s k á s i M i h á l y n a k a m a ' s z e r e n c s é t l e n k i n c s t a r t ó n a k fia

va l a

B Á L I N T .

J Ó K a t o n a , de m é g j o b b M a g y a r . G y e r m e k k o r á

b a n a' F o - o s k o l á k a t n a g y s z o r g a l o m m a l e l -j á r v á n , n a g y r a m e n t

m i n d e n t a n u l á s b a n . M i v e l D e á k k o r á b a n - i s n e m m á s t , h a n e m é p

p e n

azt

t e t t e , a ' -m i r e d e á k i h i v a t a l l y a k ö t e l e z t e t t e : m e g - j ö v e n -

d ö l t é k f e l ő li é O k t a t ó i : h o g y e z - u t á n - i s , a k á r m i n ő T i s z t s é g b e n

f o g h e l y e z t e t t e t n i , m i n d e n k o r

ki

t e s z m a g á é r t . M á s a d i k

Rá

k ó c z i G y ö r g y a l a t t a' K a t o n a s á g r a a d v á n m a g á t , it t - is n a g y

e l ő m e n e t e l e k e t t e t t. E n n e k k e z e á l ta l í r a t ta n a k a z o n l e v e l e k ,

m e l l y e k e t R á k ó c z i , M a g y a r - o r s z á g P a l a t i n u s s á n a k , E s z t e r h á z i

M i k l ó s n a k , í r o g a t v a l a f e l e l e t ü l (

i a

) Á k o s n a k i d e j é b e n K a p i t á n y -

(

12

) Rákóczi Györgynek levelét, mellyel Eszterházi

Palatí

nusn ak levelére felelt, bár ne tudnánk-is: ki lehet venni Esz

terházinak Rákóczihoz irt másik leveléből,

1

melly ekképpen

vagyon: K e g y e l m e s F e j e d e l e m E g r i I s t v á n y U r a m , a' K e g y e l

m e d j á m b o r s z o l g á ja , t e g n a p , e s t v e f e lé , ú g y - m i n t 2 6 - d i k b a n

Hujus*

m e g a d á n é k e m a' K e g y e l m e d ' F e j é r - v á r r ú l 5 - d i k b e n

Praesentis

s

k ö l t t l e v e l é t . ' S - é r t e m p a n a s z o l k o d á s á t K e g y e l

m e d n e k , az ő - F öl só g e' N e m e s

4

V á r - m e g y é k r e t e t t k e g y e l m e s

1

E l eve l e t is E . nem II., h a n e m I. R. Györgynek í r t a .

L . a 95. l apnak 1. j egyz .

2

T. i .: e hó 26- ikán.

8

T. i .: e hó 5-ikón.

4

T. i .: ő fölsógónek a n e m e s stb.

Digitized by

7*



I I . S Z A K A S Z

I X .

E É S Z .

101

Ú r n a k m a g a ' d e r é k v i s e l e t é v e l

1

i g e n m e g - e l é g s z e m . A p a fi M i

h á l y , a z Ú r n a k e z r e d e s s é , s o k j ó t m o n d o t t a z Ú r f e l ő l . E z p e d i g

e n g e m e t n a g y o n m e g - v i g a s z t a l t . K a p i t á n y ' U r n á k S z á z a d g y a - i s

i g e n s z e r e t i a z U r a t . A ' T ö b b i e k t i s z te l i k . Ú g y v é l l e m : i g e n

L e v e n t á s s z í v e l e h e t a z Ú r n a k , m i v e l a z E g é s z S e r e g P é l d á j a '

k ö v e t é s é b e n g y ö n y ö r k ö d i k .

2

V a n - ó m é g K a p i t á n y Ú r n a k v a

l a m i Ö c s c s e ? I g e n s z e r e t n é m : h a e zt - is K a t o n á n a k t e h e t n é m .

M e r t ú g y v é l e k e d e m : v a l a m e n n y i M a c s k á s i , a n n y i V i t é z .

B Á L I N T :

N i n c s s e m m i Ö c s ém , K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! D e

v a n e g y é d e s H ú g o m , k i t J u l i á n á n a k n e v e z n e k .

A K Ó S : J u l i á n á n a k ? — I g a z , i g a z — J u t i m m á r e s z e m b e .

S o k a t h a l l o t t a m f e lő l ié , n o h a m a g á t n e m l á t t a m . A v a g y , h a

l á t t a m - i s , n e m e m l é k e z e m f el ő li é. — É d e s K a p i t á n y o m ! v a l a

m i t m o n d o k a z Ú r n a k f ü li b e . — M i v e l a z Ú r o l l y e m b e r s é

g e s e m b e r ; t e g y e a z t H ú g á v a l J u l i á n á v a l : h o g y b ö c s ű l e t é r e v i

g y á z z o n .

Á k o s n a k e z e n s z a v a ir a n a g y o n m e g - h ö k k e n t a' K a p i t á n y .

S o h a é d e s H ú g á n a k l e g - k i s s e b b r o s z h í r é t m é g a ' b é r e s h a z u

g o k t ó l

3

s e m h a l l o t t a . H o g y i n k á b b k i - v e h e s s e a ' F e j e d e l e m

n e k g o n d o l a t a i t , á l m é l k o d v a i g y s z ó l l a h o z z á j a

B Á L I N T : K e g y e l m e s F e j e d e l e m É n k e g y e l m e d n e k e l ő b b e n i

s z a v a i b ó l e g y g y e t s e m é r t e t t e m .

A K Ó S : T e h á t v i l á g o s a b b a n s z ó l o k . A z n é k e m i g e n i l l e t le n

d o l o g n a k t e t t s z i k : h o g y K a p i t á n y - ú r n a k H ú g a - J u l i á n a K á l -

m á n - h e r c z e g e t a n n y i r a le - k ö t ö t t e : h o g y a n n a k s z í v é t m i n d e n

f e lé f a c s a rj a . M i v e l p e d i g ők s o h a ö s z v e n e m h á z a s o d h a t n a k :

i t ó l ly e - m e g m a g a K a p i t á n y - ú r : m i n ő n é v v e l l e h e s s e n n e v e z n i

a z o n s z e r e t e t e t , m e l y k e t t ő j ö k k ö z ö t t v a g y o n .

B Á L I N T : T e h á t m í m i n d n y á j a n o l l y s z e r e n c s é t l e n e k v a

g y u n k , K e g y e l m e s F e j e d e l e m : h o g y é d e s A t y á m n a k H á z á b a n

l á m p á s s a l s e t a l l á l l y o n - f e l v a l a k i e g y l e l k e t , k i g y a n ú b a n e

e s e t t v o l n a . É d e s H ú g o m ! s z e r e l m e s J u l i á n á m I — A z t

1

Hypal l age . — T. i . : derék magav i se l e t éve l .

2

T. i . : p é ldájának köv etéséb en le l i örömét , v , sz íves en

utánozza.

9

T . i , : felbérelt v. f izetett rá ga lm azó któ l .

Digitized by



102

A Z

A K A N 1

P E K E C Z E K .

vélltem, hogy csupán csak te-reád semmi roszszat nem foghat

nak az irigykedő gonoszok. Es ime Te se vagy me ntt hegyes

fogaiktól. Kegye lmes Fe je dele m Mive l adhatott ő okot a' rá

galmazásra ?

A K Ó S :

Azzal : mert, a'-mint hallom, ékes t ere mté s l évén,

ábrázattyán hordozza a' lépet.

BÁ LI N T : Is te nem tehát ékesnek teremtet ni, annyit té sze n:

mint Isten' ostora alá vettetni.

A K Ó S : Adgyuk ehhez a' mézes szavakat; a' jó-íz választotta

ékes Ruhákat : már akkor se mmi kételkedés be nne : hogy egy

Herczeg-is bele-botolhasson, bele-akadhasson.

BÁLINT

: Tí-is tehát, szerencsétlen Ruhák, édes Hug ómnak

szennyei vagytok? — Kegyelme s Fej edel em í me Schelmajer-

nek, ama' Titkosnak se ütkö zött egyébb szemei be , midőn sze

rencsétl en Atyámnak ágyát meg-ve te tte .* — Keg yelmes Feje

delem Bizonságúl hív om mind Mennyet , mind F ölde t; hogy

Jul iána-húgomnak ama' Ruháji, sem ne m Atyámnak Tolvaj-

ságai, sem Kálmán-hercze gne k Mátka-tál lyai: hane m az öreg

Szerémi Herczegnének , ki édes Húgomat mindenkoron nagyon

szerette, anyai ajándékjai. — Hallottam, Kegyelmes Fejede

lem, hogy Kálmán-herczeg nem sokára Kolos váron terem. —

Ő - m a g a bizonyságot tehet arról; hogy Húgomnak minden öltö

zetei már akkor készen voltának, midőn édes At yám, Szere m

ből Kolosvárra jő vé n, it ten Kincs-t artónak rendelt etet t. —

Is te nem : be gyászos emlé keze t el őtte m ama' hit vány Ru ha

Az vetet te a' tömlöczbe édes Atyámat. Ez nem vala elég. Az

zal böcstel enítte tik édes Húgom-i s. — Oh Hú g om Szerelmes

édes Húgom

A K Ó S :

De gondollya-e l maga Kapit ány-úr: hog y héjjában

senki nem ád semmit.

Ezen szavakra kegyetl enől fel-gyúlladott Bálint. Igen na

gyon szeret te , a'-mint mondám, édes Húgát . Ugyan azért,

annak világos böcst elenít tésót még a' Fe je dele mnek szájából

se m hallhatta. Kevés ben múl t-el : hogy neme s bátorsággal meg-

* T. i.: üldözni kezdte.

igitized

by



I I . SZAKASZ IX. RÉSZ.

103

n e m - t á m a d t a A k ó s t , m i n t v a l a m i r á g a l m a z ó t . D e , m e g - m é r té

-

k e l v é n t ü z e s h e v e i t , így szó l l a

B Á L I N T :

K e g y e l m e s F e j e d e l e m

É d e s H ú g o m n a k T i s z te s

s é g é t k é s z v a g y o k a k á r mi m ó d o n , v é d e l m e z n i . S z á l - k a r d r a

h í v o m a z o n g o n o s z e m b e r t, ak i F e j e d e l e m s é g e d e t i ly o r c z á t a -

l a n ú l m e g - c s a l t a .

—

Á l l y o n

elő

S c h e l m a j e r !

—

H a d d b e s z é l -

l y e k N e m z e t s é g e ' f e j é v e l . — H a z u d g y o n o l l y a s t s z e m e m e l ő t t,

f ü l e m ' h a l l a t t á r a : m e l l y e t e g y n y o m o n t o rk á b a n e m v e r h e t n é k .

D e ha e g y s z e r n a p - f é n y r e t e r í t e m h a l l a t l a n g o n o s z s á g a i t , ki

k é r e m F e j e d e l e m s é g e d t ő l : h o g y , ha J u l i á n á v a l I s t e n t e l e n ü l

b á n n i t a p a s z t a l t a t i k , a b b a n se h i g y g y e n a' S z e m é t - e m b e r n e k ,

m e l l y e k é d e s A t y á m n a k d o l g á t i ll e ti k . M e r t v a l a m i n t m o s t a n á

b a n , H ú g o m n a k T i s z t e s s é g e m e l l e t t , F e j e m e t h a g y o m z á l o g u l ,

ú g y l e k ö t t ö m azt é d e s A t y á m n a k á r t a t la n s á g a m e l l e t t is.

A K Ó S : M a c s k á s i M i h á l y n a k á r t a t l a n s á g á t egy va l am i i f i ú - i s

v á t i g e m l e g e t t e n á l a m e z - e l ő t t . Ö t e t J ú l i u s n a k n e v e z i k . K i - i s

m o s t a n á b a n m á s a d i k T i t k o s o m . N e m i s m e r i K a p i t á n y - ú r a z o n

i f i a t ? A v a g y t a l á n az Úr t a n í t o t t a r e á, h o g y , á l - ú t a k o n , u d v a

r o m b a j ö j j ö n ,

és

M a c s k á s i K i n c s - t a r t ó j é r t d o l g o z z o n ?

B Á L I N T : K e g y e l m e s F e j e d e l e m Én s e m m i J u l i u s - t i t k o s s á t

n e m i s m e r e m F e j e d e l e m s é g e d n e k . A d t a v o l n a a' M a g y a r o k

I s t e n e : h o g y s o h a S c h e l m a j e r t - i s K o l o s v á r o t t ne l á t t a m v o l n a :

S ő t t : m i v e l a m a , J ú l i u s n a k s o h a m i n d - e d d i g m é g c s a k h í r é t

s e h a l l h a t t a m ; a z o n á l- u t a k r a r e á - n e m - t a n í t h a t t a m . M i n d - a z ' -

á l t a l : ha t a l á l k o z o t t o l l y egy i g a z s z í v ű S z e m é l y , ki, h í r e m n é l

k ü l , A t y á m n a k á r t a t l a n s á g á t f e l - f o g t a : a z t az I s t e n n e k k e l l e t e tt

k ü l d e n i F e j e d e l e m s é g e d h e z : h o g y m e g - g y ö z ő d g y ö n a m a ' r é g i

m a g y a r i g a z s á g b a n : h o g y

az

á r t a t l a n s á g n a k c s a k

egy

n y e l v e

l é g y e n . S c h e l m a j e r e n k i v ü l e z e r e m b e r t k é r d e z z e n F e j e d e l e m

s é g e d : e g y n y e l v v e l azt m o n d h a t t y á k m i n d n y á j a n : h o g y M a c s

k á s i M i h á l y s o h a a' F e j e d e l e m s é g n e k P é n z é t m e g - n e m - l o p ta .

K e g y e l m e s F e j e d e l e m e n n e k - e l ő t t e K á r á n - s e b e s n e k , é s L ú g o s

n a k , a ' - m i n t F e j e d e l e m s é g e d - i s t u d h a t t y a , U r a i v o l t u n k . M o s t

a ' T ö r ö k b i r o d a l o m MIATT s z e g é n y e k k é l e t t ü n k . D e a z é r t T o l

v a j o k n e m v a g y u n k . F ó l l y ü k az I s t e n t , ' s - g o n d u n k v a g y o n a'

v i l á g i T ö r v é n y e k r e - i s ,

Digitized by



10 4

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

A K Ó S : H o v á l e t t e k t e h á t a z o n t i z - e z e r f o r i n t o k , m e l l y e k r ő l

s z á m o t n e m a d h a t o t t K a p i t á n y - ú r n a k A t t y a ?

B Á L I N T

: K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! É d e s A t y á m n a k s z á m

a d ó k ö n y v e i t k i - r a b l o t t á k i n k á b b s z o b á j á b ó l , s e m - m i n t e l - v i t-

t é k . A l t a l - f u t o t t á k i n k á b b , s e m - m i n t e l - o l v a s t á k . A z í t é l e t - i s

k i r e b i z a t t a t o t t

?

S c h e l m a j e r r e , A t y á m n a k e s k ü d t t e l l e n s é g é r e .

G o n d o l l y a - e l F e j e d e l e m s é g e d , m i j ó t v á r h a t o t t e z e n í t é l e t b ő l .

M á r e z e n T i t k o s , m i n e k - e l ő t t e a ' d o l g o t e g é s z l e n m e g - v i z s

g á l t a

:

A t y á m n a k v e s z e t t n e v é t k ö l t ö t t e .

A K Ó S

:

É p p e n í g y b e s z é l l e t t n á l a m J ú l i u s - i s . D e a ' - m i t n é k i

m e g - e n g e d t e m , a z t K a p i t á n y - ú r tú l e l - n e m - s z e n v e d e m . U g y

t e t t s z i k : m i n t - h a e n g e m - i s v é t k e s n e k t a r t a n a A t t y a ' m e g í t é

l é s e ' h a m a r s á g á b a n .

B Á L I N T :

M e n t s e n - m e g a z I s t e n , h o g y a z t g o n d o l l y a m . J ó l

t u d o m : h o g y F e j e d e l e m s é g e d , t ö b b m á s d o l g o k k a l - is m e g - t e r -

h e l t e t v é n , m a g a m i n d e n r e n e m é r k e z i k . A z t s e m o n d o m h e l y

t e l e n n e k l e n n i : h o g y A t y á m n a k á l la p o t t y a S c h e l m a j é r n e k

k e z é r e b i z a t t a t o t t . D e e n g e d g y e n - m e g K e g y e l m e d e g y i g a z i

F i ú n a k , k i é d e s A t t y a ' f e j e' f e n - t a r t á s a m e l l e t t b e s z é l i . A z t

m o n d o m : m i n d e n Z ú r z a v a r n a k , m i n d e n s z e r e n c s é t l e n s é g n e k

S c h e l m a j e r a z o k a .

A K Ó S

:

N e m h i t t e m v o l n a , h o g y K a p i t á n y - ú r o l l y j ó l m e g

t a n u l t a l é g y e n a ' S z ó - s z ó l l á s n a k é k e s T u d o m á n n y á t .

B Á L I N T :


M i h e l y t a ' F i ú A t t y a m e l

l e t t s z ó l l , h a s o h a s e t a n u l t a - i s , e l é g n a g y S z ó - s z ó l l ó . D e , h a

á r t a t l a n A t t y a m e l l e t t s z ó l l , le g - e l s ő a ' v i l á g ' S z ó - s z ó l l ó i k ö z ö t t .

A ' T e r e m t é s n e k m i n d e n e re j e s e g í t i a ' F i ú t . I s t e n , é s T e r m é

s z e t v e l e m u n k á l k o d n a k .

A K Ó S

:

N o t e h á t , h a l l y u k : m i b e n á l l a n a k S c h e l m a j é r n e k

g o n o s z s á g a i ?

B Á L I N T :

E l ő s z ö r a b b a n : h o g y e z e n C z u d a r e m b e r , k it

A t y á m n a k d o l g a é p p e n n e m i l l e t e t t : T i t k o s - l e t t é r e , B í r ó n a k

t é t e t t e m a g á t F e j e d e l e m s é g e d á l t a l .

A K Ó S

: C s a k l a s s a n a ' d o l o g g a l : n e - h o g y m a g a m - i s b el e-

k e v e r e d g y e m .

B Á L I N T :

C s a k a' B é k e s s é g e s M e g - h a l l g a t á s t k é r e m . —

Digitized by



FT.

SZAKASZ

IX .

RÉSZ.

105

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! É n , m o s t s e g y ő z ö k e l e g e t c s u d á l k o z n i :

h o g y F e j e d e l e m s é g e d a z o n r a v a s z e m b e r n e k c s a l f a s á g a i t , m i n

d e n m e g - v i z s g á l á s n é l k ü l , m a g á v a l e l - h i t e t h e t t e . V i l á g o s s a n k i

m o n d o k m i n d e n e k e t : n e - ta l á n t á n h o m á l y o s b e s z é d i m m e l

A t y á m n a k h a l á l á t s i e t te s s e m . E z e n S c h e l m a j e r e s k ü d t t e l l e n

s é g e é d e s A t y á m ' h á z á n a k . ' S - v a l l y o n : m i o k r a n é z v e ? — M i t

v é l i F e j e d e l e m s é g e d ? — E n n e k o k a J u l i á n a - h ú g o m . A z o n g y a

l á z a t o s s z e r e t i J u l i á n á t ; d e n e m , m i n t e m b e r , h a n e m m i n t - e g y

M a g - l ó .

A K Ó S

:

N e g y a l á z z a a z Ú r T i t k o s o m a t . L e h e t a z i g a z a t e l e

v e n e n l e - f e s t e n i , m i n d e n e r ő - s z a k k a l o d a - h o r d o t t á r n y é k o k

n é l k ü l .

B Á L I N T :

M e g - b o c s á s s o n F e j e d e l e m s é g e d , h a n a g y f á j d a l

m a m k i - ü t i m a g á t a k a r a t o m e l l e n - i s . D e m é g s i n c s m á s k é p ' a '

d o l o g . S o k s z o r j ö t t h o z z á m S c h e l m a j e r h í z e l k e d ő s z a v a k k a l .

A r a n y h ö g y e k e t í g é r t a' k o ld u s , h a s z á m á r a H ú g o m a t m e g -

s z e r z e n é m . F e l - f o g a d t a a z t - i s : h o g y F e j e d e l e m s é g e d e l ő t t k i

d o l g o z z a * F ő - s t r á z s a - m e s t e r s é g e m e t , n o h a b á r l e g -i íi a b b v o l

n é k a ' K a p i t á n y o k k ö z ö tt . — K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! N o h a a'

T i t k o s i l l y e k k e l o s t r o m o l n a e n g e m e t , m é g s e v e h e t t e m s z í v e m r e ,

h o g y fo r ró g e r je d e l m e i t é d e s H ú g o m n a k m e g - j e l e n t h e t t e m

v o l n a . E z e r s z e r m e g - b á n t a m v o l n a , h a i l l y e t ó n u t á l a t o s e m b e r

n e k t á r s a s á g á b a n é d e s H ú g o m a t s z e r e n c s é t l e n n e k l e n n i t a p a s z

t a l t a m v o l n a . — í g y t e h á t : m i v e l H ú g o m s e m m i t s e t u d h a t o t t

a l a t t o m b a n é g ő s z e r e l m é r ő l , s e m m i o l l y a s t n e m c s e l e k e d h e t e t t :

m e l l y b o l a m a z v i s z o n t - s z e r e t e t é n e k j e l e i t k i - v e h e t t e v o l n a . —

V é g t é r e , a ' - m i n t m e g - i s t ö r t é n i k a z e s z t e l e n h e v e s S z e r e t ő k k e l ,

m e g - v á l t o z o t t b e n n e a ' s z e r e t e t ; ó s b o s z s z ú - á l l á s n a k k é v á n s á -

g á r a f o r d u lt , m e l l y e l o s z t á n H á z u n k n a k - i s e s e t t . E n g e m e t u g y a n

n e m a n n y i r a ü l d ö z ö t t ; m i v e l A p j á n á l - is j o b b a n t u d t a : h o g y

r a v a s z s á g i v a l b í r h a t o k . E l ő v e t t e t e h á t é d e s H ú g o m a t ; d e a m a '

R u h á i n á l n e m t a l á l h a t o t t b e n n e e g y e b e t . V é g t é r e : é d e s

A t y á m b a k a p o t t . E z t T o l v a j n a k k i á lt o t t a . M a g á t B í r ó v á t e t t e .

Ö t e t h a l á l r a í t é l t e .

* T. i . : kieszközl i .




106

AZ ARANY FERECZEK.

A K Ó S

:

V a l ó b a n : h a j ó l f e l - v e s z e m

a'

d o l g o t , K a p i t á n y - ú r

e l é g h a n g o s s a n b e s z é l i S c h e l m a j é r n e k e r k ö l c s t e l e n s é g é r ő l . D e

m é g

se

h o z t a

azt ki:

h o g y A t t y a e l - n e - l o p t a lé g y e n a m a ' t íz

e z e r f o r i n t o k a t . P e d i g : ha A t t y á n a k á r t a tl a n s á g át m e g - k é v á n n á

v i t t a t n i ,

ezt

k e l l e t t v o l n a l e g - e l ő l e m l í t t e n i .

B Á L I N T : K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! M i n e k - u t á n n m i n d e n

S z á m a d ó - k ö n y v e i t e l - r a b l o t t á k ; n i n c s e g y é b b m e n t s é g e h á t r a ;

h a n e m u g y a n a z o n k ö n y v e k n e k v i s z sz a - a d a t ta t á s a . H a F e j e

d e l e m s é g e d o l l y k e g y e l m e s s é g g e l v i s e l t e t i k h o z z á m , h o g y é d e s

A t y á m n a k S z á m - a d ó - k ö n y v e i t S c h e l m a j e r r e l v i s s z a - a d a t t y a ;

h i s z e m I s t e n e m e t : h o g y m i n d e n t

jó

r e n d b e h o z o k ,

és

A t y á m a t

a ' g y a n ó b ó l e g é s z l e n k i - m e n t e m .

Ekkor

a

1

Kapitány sirva

fa-

kada, és kevésben múlt-el, hogy zokogásai között nem mondotta

e

következendő szomorú szavait:

K e g y e l m e s F e j e d e l e m !

Én

e z e n az e g é s z h é t e n a l i g a l u d t a m két ó r á t . F e l - f o g a d t a m ma

g a m n a k

egy

T a n í t ó t ( p e d i g d r á g a p é n z e n , s ő t t k ö l c s ö n ö z ö t t

p é n z e n )

ki

e n g e m '

az

U d v a r i S z á m - v e t é s n e k m ó d g y á r a m e g

t a n í t a n a . V a l a m i n t

V

k i s G y e r m e k m a g a ' A - B - C - j é t , ú g y t a n u l

t a m é n - i s a m a ' S z á m - a d á s t e l e i t ő l k e z d v é n . É j j e l - n a p p a l s z ű

n e t l e n fá r a s z to t ta n F e j e m e t . M e g - i s g y e n g ü l t e m e g é s z s é g e m b e n :

a ' - m i n t - i s m o s t a n á b a n v a l ó s s á g g a l

a'

h i d e g l ó i .

D e

m i n d - e z e n

n e h é z s é g e k e t m e g - g y ő z t e a z o n n e m e s t á r g y a m , m e l l y r e eme'

f á r a d o z á s o m m a l c z ó l l o z t a m . S o k s z o r : m i d ő n e l l a n k a d t a m ,

így

é b r e s z t e tt e m - f e l m a g a m a t : B á l i n t ! é d e s A t y á d é r t d o l g o z o l, ki

t é g e d ' a n n y i i d e i g t a r t o t t . V é g t é r e : u g y a n - c s a k m e g - g y ő z t e m

a'

m u n k á t .

Én

a m a ' S z á m - v e t é s t i g a z á n m e g - t a n ú l t a m , k a t o n a

t i s z t s é g e m b e n * m i n d e n h á t r a -m a r a d á s n é lk ü l . — M o s t t e h á t

a l á z a t o s s a n k é r e m F e j e d e l e m s é g e d e t : A d a s s a k e z e m b e é d e s

A t y á m n a k s z á m - t a r t ó - k ö n y v e i t . É s , ha Őtet m e g n e m - s z a b a d í t -

h a t o m ,

ne m

f o go k m o r g o l ó d n i

az

E g e k e l l e n ; h a n e m

az

I s t e n

n e k s z e n t r e n d e l é s é v e l m e g - e l é g e d e m .

A K Ó S :

A t t y á n a k S z á m - a d ó - k ö n y v e i t

ne m

f ogj a t öb bé l á t n i

K a p i t á n y - u r .

A ' F e j e d e l e m n e k e z e n f e l e l e t é t h a l l v á n B á l i n t , m i n t

a'

*

T. i.:

h i v a t á s o m b a n

v.

köt e l e s ségemben va l ó .

Digitized by



I I . S Z A K A S Z I X . R É S Z .

107

Menny-kŐ-csattanástúl, úgy el-ijedett. Nagy bátorsággal szeme

közé nézvén a' Fejedelemnek, e' szavait mondotta

B Á L I N T :

Is te nem mi t halott am — Avagy tal án: nem jól

értettem a' szavakat? — Igen-is nem jól értettem.

U g y - É ?

kezemhez szolgáltattya Fej edel emsé ged azon könyveke t

?

Tudni

illik : hogy Atyámnak ártatlanságát talpra-állíthassam.

A K Ó S :

Ama' könyveket Kapitány-úrnak kezébe nem szol

gáltathatom.

B Á L I N T , nagyon el-iszony odván:

Már mos t ki -es tenek sar

kokból az ég i Erőss ég ek : hogy minden súllyokkal reám omol-

lyanak. — Mindenestől el-vesztem — Meg-ólhettem tehát azt:

hogy, ebben a' Fejedelems égben, At tya' ártatlanságának meg

mutatás ára szabadság ne m adatik a' szorgalmatos fiúnak.

A K Ó S :

Ne higygye Kapitány-úr

:

hogy oka ennek ón legyek.

Azon Könyve k nincsenek immár kezemnél . Meg-é get te Schel -

maje r: hogy eme' Tolvajságnak semmi nyomát ne láthassa a'

következendő Világ.

B Á L I N T

:

Hatalmas Is te n Te láthattad eze n gonoszságot ,

és meg-nem-gátolt ad, avagy eddig meg-nem-b űnte tt ed? —

El-törött immár alattam azon

UTOLSÓ

nád-szálam, mel lyre mé g

édes Atyámnak reménsógót támaszt hattam. — Édes Atyám

már mos t éppenség ge l el -ve szt él : ha csak az Ist ennek irgal

massága meg-nem-szabadít. — Kegyelme s Fej edel em ha min

den más reménségem oda van, (le térdele hirtelen d Fejede

lem előtt) csak az van mé g hátra: hogy ke gye lme t kérjek édes

Atyámért.

A K Ó S

: Ne gyötörje magát haszontalanul . Kellyen-fel.

B Á L I N T

:

Ne m hamarébb, hanem, ha F ejedelemségednek

UTOLSÓ

í té le tét hallom. Kére m az Is tennek nevére : könyörül-

lyön édes At yámon. A' Fe je delmek magokat földi Isteneknek

tartyák.* Kövesse Fejedelemsóged-is az Istennek könyörüle

TESSÉGET,

ki g yakorta meg -enge d az emberi gyarlóságnak.

*

V. ö.: «Ti földi istenek,

Soha oktalan nem tesztek semmit is.»

Katona, Bánk b. III. 5.

igitized

by



108

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

I n k á b b - i s k é v á n n y o n e z e r n e k é l e t e t a d n i , m i n t a z t c s a k e g y -

t ő l - i s e l - v e n n i .

A K Ó S

:

É d e s A t t y á n a k d o l g a m i n d e n s z o r g a l o m m a l f o l y ta t o t t ,

í t é l ő s z é k e t t a r t o t t u n k , F e j é r e m o n d a t o t t a z i g a z s á g . A z í t é l e t

u t á n n i n c s i r g a l o m n a k h e l y e .

B Á L I N T :

T e h á t s e m m i k e g y e l m e t , s e m m i i r g a l m a s s á g o t

n e m r e m é l l h e t e k ?

A K Ó S

:

É n b i z o n n y á r a , h a m é g ú g y n ó z e m - i s , a n n a k l e h e t t -

s é g é t é p p e n n e m l á t h a t o m .

B Á L I N T :

T e h á t j ó l v a g y o n .

Fel keleekkor d földről.

Á l d a s s o n

a z I s t e n n e k n e v e . — É n s z e r e n c s é t l e n fiú , m i n d e n e k e t m e g - t e t -

t e m , a ' - m i k t ő l l e m k i - t e l h e t t e k , é d e s A t y á m n a k k i s z a b a d í t á

s á r a . A ' t ö b b i t a z E g e k r e b í z o m , m e l l y e k a z á r t a t l a n s á g o t

v é d e l m e z n i s z o k tá k . — É n F e j e d e l e m s é g e d n e k s o k s z e r e n c s é s

n a p o k a t k é v á n o k .

E z e k e t e l - v é g e z v é n B á l i n t , m e g h a j t o t t a m a g á t , é s n a g y

s z o m o r ú a n k i - m é n e a ' F e j e d e l e m ' s z o b á j á b ó l . A k ó s p e d i g ,

c s a k m a g a m a r a d v á n , m i n d e m e ' K a p i t á n y n a k b e s z é d g y e i t ,

m i n d a m a ' T i t k o s s á n a k e r k ö l c s e i t f o n t o s s a n m e g v i s g á l t a m a

g á b a n . G y a n a k o d n i k e z d e t t S c h e l m a j e r n e k g o n o s z s á g a i r ó l.

C s u d á l l o t t a m i n d J ú l i u s n a k , m i n d B á l i n t n a k e g y - a r á n t ö s z v e -

h o r d o t t s z a v o k a t , e n g y e n l ő s z ó - s z ó l l á s o k a t . A n n y i r a - i s h o z a t -

t a t o t t, h o g y e z e k n e k ig a z m o n d á s o k a t , T i t k o s s á n a k v a l a m i

t ö r e k e d é s e i t * l á t n á . B i z o n n y á r a : h a e z - u t á n n a g y o b b z ű r z a v a

r o k , n a g y o b b s z e r e n c s é t l e n s é g e k e l ő - n e m - a d t á k v o l n a m a g o k a t ,

b i z o n y o s s a n k i - t u d ó d o t t v o l n a a ' K i n c s - t a r t ó n a k e m b e r s é g e .

V é g t é r e e z e k e t m o n d o t t a

A K Ó S

: H a n á l a m a z ir g a l m a s s á g n a k h e l y e l e h e t n e , a z t a m a '

K a p i t á n y b i z o n y o s s a n - m e g é r d e m l e t t e v o l n a . 0 i g a z á n b é - tö l -

t ö t t e e g y v a l ó s á g o s f i ú n a k k ö t e l e s s é g é t . D e n é k e m - i s e g y F e j e

d e l e m n e k T i s z t y é t v i s e l n e m k e l l e t i k , k i n e m c s a k a ' j ó k a t

m e g - j u t a l m a z z a , h a n e m a' g o n o s z o k a t - i s m e g - b f í n t e t i .

* T. i . : t i tk . pedig valami gonosz törekedése i t .

Digitized by



I I .

S Z A K A S Z X . R É S Z .

109

TI ZED I K KÉ S Z.

J U L I Á N A A Z E R D Ő B E N .

M i n d - e d d i g J u l i á n a , m é l y g o n d o l a t a i k ö z ö t t , a z E r d ő b e n

k ó d o r g o t t . A ' m a g o s f á k r a v e t v é n s z e m e i t , í r t ó z o t t f e l - v e t t

g o n d o l l a t t y á t ó l ; d e a t t ó l e l - á l l a n i n e m a k a r t. S e n k i t s e lá t v á n

m a g a k ö r ű i , í g y k e z d é s z o m o r ú s z a v a i t

J U L I Á N A

:

M o s t t e h á t a z u t o l s ó d o l g o k b a k e l l e t i k k a p a s z k o d

n o m . — N i n c s i m m á r s e m m i e g y é b b r e m ó n s é g é d e s A t y á m n a k

m e g - s z a b a d í t á s á r a . U g y t e tt s z i k : m i n t - h a a z e g é s z V i l á g e l l e n e

e s k ü d t t v o l n a . — L á t o m t e h á t : h o g y , a z é n h a l á l o m n é l k ü l ,

é d e s A t y á m n e m é l h e t . — N e m b á n o m . L e g y e n ú g y —

J u l i á n a ! — L e g y e n b á t o r s z í v e d . — E l e t e d e t é d e s A t y á d t ó l

v e t t e d ; a z t j o b b a n f e l - n e m - á l d o z h a t o d ; h a n e m , h a é r e t te

l e - t e s z e d . N e m t e v a g y a z e l s ő , k i é d e s A t t y á t a ' v e s z e d e l e m

b ő l , m a g a ' h a l á l á v a l , k i - m e n t e t t e ; n e m - i s l e s z e l u t o l s ó . A ' r é g i

P é l d á k f e l - é b r e s z t h e t i k s z í v e d e t . — E l - t ö k é l l e t t e m t e h á t h a l á

l o m a t D e : h a j ó l l á t o m , a m o t t j ö é d e s B á t y á m B á l i n t .

I g e n - i s ; Ö a z b i z o n y o s s a n . U g y t e t t s z i k : m i n t h a a z I s t e n - i s

h e l y b e h a n n á g o n d o l a t o m a t : m i v e l b á t y á m a t a d g y a - e l ő , k i re

m o s t , e l - t ö k é l l e t t s z á n d é k o m n a k v é g b e v i t e l é r e , n a g y s z ü k s é

g e m v a g y o n . — V é g y s z í v e t , J u l i á n a ! — M e g - s e g í t a z I s t e n . —

B á t y á m e l ő t t k i - k e l l - v a l l a n o m s z á n d é k o m a t . Ö - is s z e r e t i é d e s

A t t y á t . B i z o n y o s s a n e l ő m o z d í t t y a f e l - t é t e l e m e t . I g e n - i s , ú g y

l é s z e n . D e m e g - k e l l - t u d n o m l e g - e l ő l : m i o k r a n é z v e c s a v a r o g

e ' m a g á n y o s s á g b a n ? m i t f o r g a t e s z é b e n ? ó s h o v á s i e t ?

E z e k - u t á n e l- v o n t a m a g á t J u l i á n a a' F á k k ö z é ; ú g y m i n d -

a z o n - á l t a l : h o g y B á t t y á n a k s z a v a i t j ó l m e g - ó r t h e s s e .

Digitized by



110

A Z

A R A N Y P K R E C Z E K .

T I Z E N - E G Y G Y E D I K K É S Z .

B Á L I N T A Z E R D Ő B E N .

A ' F e j e d e l e m n e k s z o b á já b ó l m i n d e n r e m é n s é g n é l k ü l k i

j ő v é n B á l i n t , e z e n E r d ő n e k v e t t e b i z o n t a l a n ú t t y á t . J u l i á n á -

n a k i t t l e t t é r ő l n e m - i s g y a n a k o d h a t v á n , e g y i d e i g f e l - ' s - a l á

s é t á l g a t o t t . T u s a k o d o t t m a g á b a n ; e l - m e n n y e n - é G y á r f á s h o z .

M e r t e l - a k a r v á n h a g y n i a ' K a t o n a - s z o l g á l a t o t , n e m m e r t e g o n -

d o l a t t y á t Á k o s n a k m e g - j e l e n t e n i . G y á r f á s n a k s o k s z o r t a p a s z -

t a l t t a t y a i s z í v é b e n b i z a k o d v á n , t ő l l e k é v á n t t a n á c s o t k é r n i ,

é s o s z t á n P a p - f a l v á r a m e n n i , o n n a t t a' v i l á g n a k e r e d n i . S z e

m é v e l s e k é v á n t a t ö b b é a z o n O r s z á g o t l á t n i , m e l l y b e n é d e s

A t t y a , m i n d e n t ö r v é n y e s o k n é l k f í l , f e l - a k a s z t a t i k . E s z é b e n

j u t v á n é d e s A t t y á n a k s i r a l m a s á l l a p o t t y a , k i - c s o r d ú l t a k k ö n y

v e i . V é g t é r e e ' s z a v a k r a f a k a d ó t t

B Á L I N T

: M á r m o s t t e h á t : b i z o n y o s v a g y o k b e n n e : h o g y

é d e s A t y á m a t e g é s z l e n e l v e s z t e t t e m . M i n d e n o k a i m ; m i n d e n

e s e d e z é s e i m , é s k ö n y v e i m h a s z o n n é l k ü l f o l y tá n a k a ' F e j e d e

l e m e l ő tt .' — O h e m b e r i s z í v e k í k e m é n y e b b e k a z e r e z n é l . —

I s t e n e m ! e ' s z o m o r ú h í r r e l h o g y - h o g y m e n n y e k e l ő d b e , é d e s

J u l i á n a - h ú g o m ! — L e l k e m - é d e s - h ú g o m ! i s m e r e m fiúi s z ív e d e t.

S o k s z o r s í r tu n k e g y g y ü t t , k e d v e s A t y á n k n a k s z e r e n c s é t l e n s é

g é t l á t v á n . S o k s z o r t a n á c s k o z t u n k k i - s z a b a d í t á s á n a k m ó d g y á -

r ó l. — M i n d - e d d i g r e m é l l h e t t ü n k v a l a m i t . M á i n a p t ó l

f og v a, o d a m i n d e n r e m ó n s é g ü n k . — É d e s J u l i á n á m ! K e d v e s

é d e s H ú g o m ! S z í v e m n e k m o s t a n i k e s e r v e i t m é g a z -i s n a g y o b -

b í t t y a : h o g y m o s t , h a A t y á n k n a k e l - k e r f í l h e t é t l e n h a l á l á t h a l

l od ,

s z í v e d ' r e p e d t t é t ő l f é l h e t e k . — M i t c s e l e k e d g y e k , é d e s

I s t e n e m ! — K i - v a l l y a m - é e l ő t t e d ? — D e m e g - k e l l e l ő r e t u d

n o d : h o g y a ' v é g s ő c s a p á s r a e l - k é s z í t t s e d s z í v e d e t .

E z e k e t e l - v é g e z v é n B á l i n t , i i g y t e t t s z e t t : m i n t - h a G y á r f á s

h o z s e m k é v á n n a m e n n i . M e r t h í r t e l e n m e g - f o r d í t v á n ú t t y á t ,

P a p - f a l v a f e l é l á t t s z a t o t t i p a r k o d n i .

Digitized by



I I .

SZAKASZ X I I . RKSZ.

111

T I Z E N - K E T T K D I K R É S Z .

J U L I A N A B Á L I N T T A L .

B á t t y á n a k u t o l s ó s z a v a i t h a l l v á n , és m e g - f o r d u l t ú t t y á t

é s z r e - v é v é n J u l i á n a , k i - j ö v e

az

E r d ő b ő l . S ü v e g é t , h o g y B á t t y á -

tó l h a m a r m e g - n e - i s m é r t e s s e n ,

jól

f e jé b e n y o m t a . U g y a n e z e n

o k b ó l m a g á t B á l i n t t ó l - i s e l - fo r d í t v á n , v a l a m i t d a l l o t t K a t o n a

m ó d r a . V é g t é r e : e l e i b e k e r ü l v é n , o l d a l a s l a g ezt m o n d a :

J U L I Á N A :

Jó

n a p o t ,

jó

s z e r e n c s é t k é v á n o k

az

Ú r n a k T i s z t

u r a m n a k .

B Á L I N T :

H a s o n l ó - k é p p e n k é v á n o k m a g a m - i s az Ú r n a k .

J U L I Á N A : E z e n E r d ő i g e n k e l l e m e t e s . N é k e m n a g y o n te tt

s z i k .

H a

m e g - e n g e d i t á r s a sá g o m a t , s é t á lg a s s u n k b e n n e . M i n d

a z - á l t a l , m i n ő T i s z t i k a r b a n t i s z t e l h e t e m az U rat ?

B Á L I N T

:

E n K a p i t á n y v a g y o k a' F e j e d e l m i s z o l g á l a t b a n .

J U L I Á N A : I g e n

jól

v a g y o n . T e h á t B a j t á r s -u r a m . M e r t

én

H u s z á r - k a p i t á n y v a g y o k

a'

C s á s z á r n a k s z o l g á l a t t y á b a n .

—

M o n d g y a - m e g K a p i t á n y - u r a m : h á n y s z o r t á b or o z ot t az e l l e n

s é g e l l e n ?

B Á L I N T :

Még

u g y a n e g y s z e r

se

: n o h a e l é g a l k a l m a t o s s á

g o m l e h e t t

a'

T ö r ö k ö k e l l e n .

D e ez ám az

:

a'-mi

k e g y e t l e n ü l

e m í s z t i s z í v e m e t : h o g y itt m e g - p e n í sz e d e m . Bá r R á k ó c z i m e l

l e t t m a r a d t a m v o l n a , e d d i g a' T a t á r r a l m e g - ü t k ö z t e m v o l n a .

D e e l - t ö k é l l e t t e m i m m á r m a g a m b a n : h o g y a h h o z á l l o k , k i n e k

u n t a l a n e l l e n s é g e i v a n n a k . Ott a' c s o p o r t e l l e n s é g k ö z é v á g o k .

M e r t e l - h i t e t t e m i m m á r m a g a m m a l : h o g y e z e r sz e r j o b b :

b ö c s f í l e t t e l m e g - h a l n i , m i n t g y a l á z a t o s s a n é l n i .

J U L I Á N A : T u d - é K a p i t á n y - ú r v a l a m i t . * — J ö j j ö n á lt a l H u s z á r

e z r e d ü n k b e . — F e l - f o g a d o m az U r a t . — Ide k e z é t — T o p p .

K i - t e r j e s z t e t t e e k k o r J u l i á n a j o b b k e z é t, és b á t t y á n a k e l e i b e

á l l o t t . M e g - i s m e r t e é d e s H ú g á t , és e z e k e t m o n d o t t a

* N é m e t e s . — Magyarosan : Tudj a mit, kapi t ány úr, v. m o n

dok egyet , - v. hal l ja stb.



112


B Á L I N T

:

A z I s t e n s z e r e l m é j é r t , é d e s J u l i á n á m ! é d e s ' k e d

v e s H u g ó m ! h o g y t a l á l o d i t t m a g a d a t ?

J U L I Á N A nagy örömmel:

É l l y e n H u s z á r - u r a m ! K e z e t a d o tt .

S z á z a d o m b a v e s z e m .

B Á L I N T : M i t ? J u l i á n a ! T e n é k e d j ó k e d v e d l e h e t i l l y e n

k ö r n y ű l - á l lá s o k b a n ? - - K i - te t sz i k , é d e s H ú g o m : h o g y n e m

t u d o d : h á n y a d á n v a g y u n k . — M e r t - h a t u d n á d , e l -f e l e j t e n é d a'

tréfát .

J U L I Á N A : É n p e d i g t u d o k m i n d e n e k e t . L o p v a m e g - h a l l g a t -

t a m s z a v a i d a t . M é g - i s t r é f á l h a t o k : m e r t m o s t v a l ó s á g g a l

K a t o n a s z í v e m v a g y o n . N e m l á to d - é K a t o n a - ö l t ö z e t e m e t ?

E z z e l k a t o n a - b á t o r s á g b a ö l t ö z t e m .

B Á L I N T : D e T e h o g y j u t o t t á l e m e ' r u h á h o z ? S o h a n e m l á t

t am raj t ad .

J U L I Á N A :

E l - h i s z e m , é d e s B á t y á m . T i t o k b a n t a r t o t t a m

m i n d - e d d i g : n e - h o g y E r d é l y b e n s z ó b a v e g y e n e k a z i r ig y k e d ő

G o n o s z o k . E z e n R u h a u t o l s ó a j á n d ók j a a S z e r é m i H e r c z e g n é -

n e k . — J u t -é e s z e d b e , é d e s B á t y á m : m i d ő n a H e r c z e g n é

é r e t t e m k ü l d ö t t e P a p - f a l v á r a H i n t a j á t , ó s e n g e m ' m a g á h o z

v i t e t e t t ? A k k o r c s i n á l t a t t a n é k e m e z e n r u h á m a t , m a g a ' T e s t -

ő r z ő i n e k * f o r m á j á r a : h o g y , v e l e e g y g y ü t t , e g y v í g G y ü l e k e

z e tb e * * m e n v é n , s e n k i s e i s m e r h e t n e r e á m . — H a t u n n á d !

h á n y le á n y s z e r e t ő i m l e t t é n e k ! m i d ő n e n g e m ' a ' G y ü l e k e z e t

b e n l á t t á n a k ! — É n p e d i g v é le k ú g y b á n t a n i : h o g y m i n d

n y á j u k a t b e l é m s z e r e t t e t t e m .

B Á L I N T :

É d e s l e l k e m - h ú g o m

?

t a l á n u g y a n m o s t - i s v a l a m i

v í g G y ü l e k e z e t b e k é s z ü l s z ? M á s k é n t m i o k r a v e h e t t e d - f e l e z e n

ö l t ö z e t e d e t ?

J U L I Á N A : Szomorúan: L e l k e m ó d e s B á l i n t o m ! C s ak a z

e l ő t t v a l é k e g y s z e r e n c s é t l e n G y ü l e k e z e t b e n . E g y v a l a m i r e

v e t e t t e m á r v a f e j e m e t : h o g y é d e s A t y á m a t t ö m l ö c z c z é b Ő l k i s z a

b a d í t s a m .

B Á L I N T : O h s z e r e n c s é t l e n u g y a n ; d e e l - n e m - h a g y a t t a t o t t

* T. i . : a maga testőre inek.

** T. i . : társaságba.

Digitized

by



I I . S Z A K A S Z X I I . R E S Z .

1 1 3

A t y a : k i n e k b o l d o g u l á s á r a

két

i n a g z a t i d e r e d t e k ! M i r e v e t e d

f e je d e t , é d e s J u l i á n á m ? H a d d h a l l y a m .

J Ü L I Á N A : E l m o n d o m r ö v i d e d e n — M i d ő n b e s z é d i d b ő l , é d e s

l e l k e m b á t y á m , é s z r e v e t t e m v o l n a : h o g y Te, A t y á n k ' k i - sz a b a -

d í t t á s a v é g e t t , v é g s ő - k é p p e n a' F e j e d e l e m h e z m e n n i a k a r n á l :

É n ,

f i ú i s z e r e t e t e m m e l , m e g - k é v á n t a l a k t é g e d ' e l ő z n i , n e m más

o k b ó l ; h a n e m : h o g y e l ő t t ed

az

ú t n a k d a r a b o s s á t m e g - e g y é n e -

s í t t s e m

; és, a'

F e j e d e l e m e l ő tt , k ö v e t k e z e n d ő

*

s z a v a i d n a k

n a g y o b b h i t e l t s z e r e z z e k . L e g - i s - l e g - e l ő l G y á r f á s h o z v e t t e m

u t a m a t

ama'

B a r l a n g b a : h o g y , a n n a k a j á n l á s a á l t a l ,

az Ud

v a r b a j u t h a s s a k . E l - i s - ju t o t t a m i n t é z e t e m s z e r é n t . D e , m i d ő n ,

A k ó s e l ő t t , é d e s A t y á m n a k s z e r e n c s é t l e n á l l a p o t t y á t , ós fő

k é p p e n á r t a t l a n s á g á t (nem, m i n t l e á n y a , h a n e m , m i n t jó

b a r á tt y a ) m i n d e n t e h e t s é g e m s z e r é n t e lő - a d t a m :

a'

F e j e d e l e m

t ő l m e g - n e m - h a l g a t t a t t a m .

B Á L I N T :

M o s t é r t e m i m m á r

: m i t

a k a r a a' F e j e d e l e m m o n

d a n i , m i d ő n ő e g y - v a l a m i J ú l i u s - n e v ő T i t k o s r ó l (ki, A t y á m n a k

á r t a t l a n s á g a m e l l e t t , o l l y h e v e s s e n s z ó l lo t t ) n a g y c s u d á l k o z á -

s o m r a e m l é k e z e t t .

— Te

v a l á l t e h á t a z o n J ú l i u s !

—

L e l k e m

é d e s H ú g o m ! á l d g y o n - m e g az I s t en ezen r i t ka f i ú i s zere t e

t e d é r t . — D e v a l l y o n m i r e m e h e t t ü n k m i n d - a ' - k e t t e n ? A ' F e j e

d e l m e t

én se

b í r h a t ta m s e m m i r e .

Oda van

é d e s A t y á n k . H a r

m a d n a p r a f e l - a k a s z t a t i k .

J Ü L I Á N A : E l - n e - h a d d m a g a d ' , s z e r e l m e s B á t y á m . C s ak egy

m ó d van még h á t r a , m e l l y e l b i z o n y o s s a n k i - s z a b a d í t h a t t y u k .

A d d i g t ö r t e m f e j e m e t , a d d i g f á r a s z t o t t a m e s z e m e t , m é g * * v é g

t é r e egy b i z o n y o s r a a k a d t a m . D e , h o g y azt v é g b e v i g y e m , r e á d

v a g y o n s z ü k s é g e m .

—

M i n d - a z - á l t a l : e s k ü d g y - m e g

az élő

I s t e n r e : h o g y t a n á c s o m r a f o g sz á l l a n i .

H a reá

á l l a s z s z , k i - s z a -

b a d ú l é d e s A t y á n k .

B Á L I N T : É d e s H ú g o m ! i g e n r o s z v é l e k e d é s b e n v a g y

f e l ő l i e m ,

ha azt

g o n d o l o d : h o g y e s k ü v é s s e l k e l l e s s e n

a r r a v i t e t n e m ,

a'-mi

A t y á m n a k b o l d o g u l á s á t i l le t i .

Nem tu-

* T. i.: e l mon dand ó , e lmon dani s zándékozot t .

** L. a 25. l apnak 1. j egyz .

Az Arany PereezeR. ^



114

A Z A R A N Y P B R E C Z B K .

d o d t e h á t , J u l i á n a , h o g y a n n a k s z a b a d s á g a a r a n y B á n y a

e l ő t t e m ?

J U L I Á N A :

T u d o m i g e n - i s . D e m ó g - i s m e g - k e l l -e s k ü d n é d .

E s k ü g y g y - m e g t e h á t : h o g y t a n á c s o m a t k ö v e t e d .

B Á L I N T : L e g y e n t e h á t ú g y , a ' - m i n t k ó v á n o d . — í m e ! édes

A t y á m n a k k i - s z a b a d í t á s a ' r e m é n s é g é t Ő l ó l e s z t e t v é n , e s k ü s z ö m

a z é l ő I s t e n r e : h o g y T a n á c s o d a t k ö v e t e m .

B á t t y á n a k v a l ó s á g o s fiú i s z í v é t m i n d e n k o r u g y a n , d e m o s t

f ő - k é p p e n t a p a s z t a l v á n J u l i á n a , ö r ö m é b e n e l -f a k a d a s í r v a . É s

n o h a a z o n e s k ü v ó s n e k s ú l l y á n e m a n n y i r a B á t t y á r a . m i n t m a

g á r a h á r a m l a n a , m i v e l m é g - i s A t t y a , k i - s z a b a d í t á s á n a k b i z o n y o s

e s z k ö z e v a l a , a z o n t e r h e t - i s é d e s ö r ö m e s t m a g á r a v á l l a l t a .

B á t t y á t , sŰrŰ k ö n y v - h ú l l a t á s a i k ö z ö t t , m e g - c s ó k o l v á n , í g y

s z ó l l o t t

J U L I Á N A

: L e l k e m é d e s b á t y á m ! É n té g e d ' e d d i g - i s k i - m o n d -

h a t a t l a n - k é p p e n s z e r e t t e l e k . D e m o s t , e z e n p é l d á t l a n t e t t e d é r t ,

n a g y r a - i s b ö c s ű l l e k : m e r t m o s t t é g e d ' é d e s A t y á n k ' v a l ó s á g o s

f iának i smerlek.

B Á L I N T

:

D e ó n ö r ö m e s t t u n n á m

:

* m i o k r a n é z v e t e t t e m

a z e s k ü v é s t .

J U L I Á N A

:

M i n d g y á r t m e g - t u d o d . H a l l h a t t a d a ' k i - h í r le l ó s t

a z o n a r a n y P e r e c z e k f e l ől , m e l y e k a ' F e j e d e l e m ' U d v a r á b ó l

k i - l o p a t t a n a k . T u d o d a z t - i s : h o g y , h a m a g a a ' T o l v a j a z o k a t

v i s z s z a - v Í 8 z i ; e g y e b e t n e m n y é r , h a n e m m i n d e n b ü n t e t é s n é l

k ü l m a g a ' é l e t é t . H a m á s v a l a k i t ő l

viszsza-TERÍTETIK,

T o l v a j j á

n é l k ü l , a z e l - l o p o t t J ó s z á g ; n y o l c z - e z e r f o r i n t o k k a l j u t a l m a z -

t a t i k - m e g s z o r g a l m a t o s s á g a . D e h a e g y v a l a k i m i n d a ' T o l v a j t ,

m i n d a ' P e r e c z e k e t e l Ő - á l l ít t y a ; j ó l e s z e d b e n y o m d : a n n a k

t í z - e z e r f o r i n t l ó s z e n j u t a l m a .

B Á L I N T

:

H a l l o t t a m i g e n - i s m i n d e z e k e t . D e m i m i n ő h a s z

n á t v e h e t t y ü k e z e n í g é r e t n e k ?

J U L I Á N A

: V e h e t t y ü k , L e l k e m - b á t y á m ! í m e ! — é d e s B á l i n

t o m — D e m e g - n e - r e t t e n n y ' , N á l a m v a n n a k a z o n e m l í t e t t a r a n y

P e r e c z e k ! Ezeket mond ván, Tarsolyába nyúlt; és ki-vette az

* T. i . de óhaj tan ám , v . szeretn ém tud ni .



I I .

S Z A K A S Z X I I . R É S Z .

115

arany Pereczeket: így folytatván az előbbenit:

M o s t t e h á t ,

é d e s - b á t y á m ! k ö s d - ö s z v e k e z e i m e t . V í g y ' - b é a ' v á r o s b a . A d g y '

a z í t é l ő - s z é k e l e i b e . E n g e m ' u g y a n f e l a k a s z t a n a k ; d e é d e s

A t y á m é r t l e - t e h e t e d a ' t í z - e z e r f o r i n t o k a t .

M i n t m i k o r a z E m b e r t v é l e t l e n ü l a g y b a ü t ik , n e m t u d g y a

m i h e z k a p j o n , h o v á f o r d u l l y o n ; h a n e m e l b á m u l v a á l l, é s se g í t

s é g u t á n n é z e g e l ; N e m k ü l ö m b e n B á l i n t , h ú g á n a k k e z e i b e n

l á t v á n a z a r a n y P e r e c z e k e t , i j e d t é b e n e l - h a l a , é s c s a k e z e k e t

m o n d h a t t a

B Á L I N T

:

I s t e n e m

m i t l á t o k ! — O d a v a g y k e d v e s J u l i á n á m

I

J U L I Á N A

:

M a g a m - i s a z t a k a r o m . D e b e z z e g k i - s z a b a d u l é d e s

A t y á n k .

B Á L I N T :

az egekre tekintvén: M ég c sak e ' * VOLT h á t r a e g é s z

H á z u n k n a k t e l ly e s s ó g e s m e g b ö c s t e l e n í t é s é r e . — T e h á t v a la k i

a ' M a c s k á s i a k k ö z ü l T o l v a j l e h e t e t t ? I s t e n e m ! m i t t é v ő l e g y e k ?

J U L I Á N A

: M i t ? — T a l á n u g y a n n e m a k a r o d k ö v e t n i t a n á

c s o m a t ? — M e g - e s k ü d t ó l , B á t y a — K a t o n a - l é t t e d r e , m e g - s z e g -

h e t n é d - é e s k ü v é s e d e t ?

B Á L I N T

:

í g y k e l l e t t m e g - k e r í t e n e d B á t y á d a t , i g a z H ú g o m

l é v é n ?

J U L I Á N A

:

É n t é g e d ' m e g - n e m k e r í t e t t e le k

;

h a n e m c s u p á n

a r r a c z ó l o z t a m : h o g y é d e s A t y á n k a t s e g í t t s e d .

B Á L I N T : El-fakadván sírva: I s t e n e m

b e m e l l y e n s ü l l y e d e t t

e g é s z H á z u n k . — N é k e m s z í v e m s z i n t e m e g - h a s a d . F e j e m - i s

n a g y o n s z é d e l e g . N e m t u d o m m i r e a d g y a m m a g a m a t . L e h e t e t

•

l e n : h o g y s z í v e m ' s z o r o n g a t á s a i t m á i n a p n á l t o v á b b tű r

h e s s e m .

B á t t y á n a k e m e ' T é t o v á z á s á t , é s , a ' - m i n t g y a n a k o d n i k e z

d e t t , t e t t e t e t t s z i v - s z o r o n g a t á s a i t l á t v á n J u l i á n a , ú g y t e t t s z e t t ,

m i n t - h a ő t e t m e g a k a r n á v e t n i . í g y t á m a d t a - m e g B á t t y á t

J U L I Á N A

:

S z é g y e n ! G y a l á z a t ! — É n , A t y á m é r t , é l e t e m e t

m e g - v e t e m ; T e n y o m o r u l t H ú g o d n a k g y á v a é l e té t n a g y o b b r a

b ö c s Ű l lö d á r t a t la n A t y á d n a k é l e t i n é i . S z é g y e l l h e t e d m a g a d a t

H á l ' - a d a t l a n f i ú .

* T. i . : ez.

Digitized by

8*



116

AZ A H Á N Y P K R E C Z R K .

B Á L I N T

:

H ú g o m ! L e l k e m é d e s H ú g o m ! M i t te g y ü n k a z

I s t e n k e d v i é r t ?

J U L I Á N A

: A z t , a ' -m i r e e s k ü d t é l : h o g y t a n á c s o m a t k ö v e t e d .

K ö s s - m e g , é s v í g y a ' T ö m l ö c z b e .

B Á L I N T

:

H a l l y a d é d e s B á t y á d a t . F e l e l l y K é r d é s e m r e ; d e

ú g y - m i n t H ú g o m , i g a z á n , é s e g y e n e s s e n . — U g y - é b i z o n y :

n e m te l o p t a d - e l e z e n a r a n y P e r e c z e k e t ? h a n e m m á s v a l a m i

m ó d o n j u t o t t a k k e z e d b e ? C s ak a z t h a l l h a s s a m t ő l e d , h o g y e l-

n e m - l o p t a d , t ü s t é n t m e g - k ö n n y e b b e d i k s z í v e m . M o n d a z t , é d e s

H ú g o m : h o g y n e m l o p t a d - e l .

J U L I Á N A

: B á l i n t ! a z t r e á d n e m b í z tá k . E l é g a z : h o g y m e g

e s k ü d t é l : K ö s s - m e g , B á l i n t ; E l - n y e r e d a' t í z - e z e r f o r in t o k a t .

V á l t s d - k i v é l e k A t y á m a t . N i n c s m á s m ó d a n n a k k i - sz a b a d í t á

s á r a : h a n e m , h a í g y é r e t te m e g - h a l o k .

B Á L I N T : L e h e t e t l e n d o l g o t s e n k i se k é v á n h a t t ő l l e m .

J U L I Á N A : D e a' l e h e t s é g e s t k é v á n h a t o m . K a t o n a v a g y .

M e g - i s - e s k ü d t é l .

B Á L I N T : É n e rr e m e g - n e m - e s k ü d t e m . B i z o n y o s s a n m e g

c s a lt á l . E s k ü d ö t t u g y a n s z á m ; d e e r r ől S z í v e m s e m m i t s e

t udot t .

J U L I Á N A

: B á l i n t ! E s k ü v é s e d e t m e g - n e m - a k a r o d t a r t a n i :

m é g - i s e m b e r s é g e s e m b e r m a r a d n i ? N e m a k a r o d t e h á t é d e s

A t y á d a t k i s z a b a d í t a n i ? m i d ő n l e h e t , ó s v e l e t a r t o z o l !

B Á L I N T

:

É n t é g e d ' , é d e s H ú g o m , a z a k a s z t ó f á ra f e l - n e m -

e m e l h e t l e k .

J U L I Á N A :

T e h á t i n k á b b é d e s A t y á d a t ? m i n t E n g e m e t ?

E z e k e t , n a g y b u z g ó s á g g a l , e l - m o n d v á n , é s m i n t - e g y s z e m é r e

v e t v é n B á t t y á n a k : s z ö r n y ű k é p p e n e l k e s e r e d e t t J u l i á n a . É s z r e

v e t t e , B á t t y á n a k k i - n y i l a t k o z t a t o t t n y a k a s s á g a MIATT, f e l t é t e l e '

v é g b e - v i t e l é n e k n e m - r e m é l l e t t s ú ll y á t , ó s s z i n t e l e h e t e t l e n s é g é t .

A z g y ö t ö r t e s z í v é t f ő k é p p e n : h o g y , k i b e n l e g - t ö b b e t b í z o t t ;

a t t ó l h a g y a t t a t o t t - e l l e g - i s - l e g - e l ő l . S ű r ű n h ú l l o t t a n a k k ö n y v e i .

V é g t é r e : B á t t y á n a k e l - t ö k é l l e t t s z í v e MIATT, r e á j a n a g y o n

m e g n e h e z t e l v é n , b o s z s z o n k o d v á n - i s ; í g y t á m a d t a - m e g BÁTTYÁT

J U L I Á N A :

T e ! é d e s A t y á d n a k k o r c s cs a , n e m i g a z i m a g z a t -

t y a . — M i t c s e l e k e d n é n e k m á s o k é d e s A t t y o k ó r t , h a i l l y e s



I I . SZAKASZ X I I . RÉSZ.

117

k ö r n y ű l - á l l á s o k b a n v o ln á n a k ? N e k i m e r n é n e k m e n n i m i n d e n

v e s z e d e l m e k n e k . V é r e k ' k i - o n t á sá v a l s e g í t e n é k k e d v e s S z ű l ő jö -

k e t . N e m egy, h a n e m e z e r h a l á l l a l k é v á n n á k f e l - v á l t a n i a z o k

n a k t ö m l ö c z c z ö k e t . — M o s t p e d i g l e n : íme h o g y áll i t t e n egy

K o r c s , egy v á l t o t t g y e r m e k , egy f a t ty ú N e m z e t s é g . S o p á n k o d i k ,

m i n t az ag N ő. N e m tud m a g á n s e g í te n i , m i n t a' Vén B á b a .

I t t

áll

m e g - m e r e v é d v e , m i n t

a'

K ő s z ik l a . I s t e n e m

be

k e v é s

jó

F i a k a t h o z h a t i m m á r

e'

m e g - r o m l o t t V i l á g .

H ú g á n a k s í r á s á t , és f e d d ő s z a v a i t l á t v á n B á l i n t , úgy t e t t

s z e t t , m i n t h a s z í v é t m e g - a k a r t a - v o l n a a d n i , de v a l a m i á l l a m á n y

a l a t t . M e g t ö r ü l t e s z e m e i t ,

és

n a g y c s e n d e s s é g g e l e z e k e t m o n

d o t t a

B Á L I N T : Jól v a g y o n t e h á t , l e l k e m é d e s H ú g o m . Én m e g

m u t a t o m azt n é k e d , h o g y é d e s a t y á m n a k n e m k o r c s c sa , h a n e m

v a l ó s á g o s M a g z a t t y a v a g y o k . — L á t o d : h o g y e g é s z l e n l e - c s e n

d e s e d t e m . H a t h a t ó s s z a v a i d á l t a l i g a z á n m e g - g y ő z e t t e t t e m .

E l - h i s z e m a z t -i s : h o g y A t y á n k n a k k i - sz a b a d u l tt á t m á s k é p p e n

n e m s z e m l é i h e t ü k ,

ha

c s a k l e - n e m - t é t e t n e k é r e t t e

a'

t í z - e z e r

f o r i n t o k . A z o k a t t e h á t l e - k e l l e t i k é r e t t e f i z e t n i a k a r

mi

m ó d o n .

D e e g y r e k é r l e k , é d e s J u l i á n á m . E s k ü g y g y - m e g t e - i s

az élő

I s t e n r e : h o g y t a n á c s o m a t k ö v e t n i f o g o d .

J U L I Á N A :

M e g - n e m - e s k ü s z ö m , m é g * s z á n d é k o d a t nem

t u d o m .

B Á L I N T

:

E s k ü g y g y meg, J u l i á n a : az I s t e n ' s z e r e l m é r e

kér l ek .

J U L I Á N A :

Én p e d i g m e g - n e m - e s k ü s z ö m . M o n d meg e l ő r e :

m i t a k a r s z .

B Á L I N T :

Jól van t e h á t . D e o s z t á n , a - m i n t k é r l e k , f o g ad d

s z a v a m a t .

Az

E g e k r e k é n s z e r í t e l e k .

J U L I Á N A :

A z t a z - u t á n f o g o m - l á t n i , h a v a l l y o n f o g a d h a t o m - é .

B Á L I N T :

É d e s J u l i á n á m

É d e s l e l k e m h ú g o m

É d e s v i l á g i

g y ö n y ö r ű s é g e m !

Add ide

n é k e m a z o n a r a n y P e r e c z e k e t .

J U L I Á N A : A Z a r a n y P e r e c z e k e t ? A z o k a t

én

u g y a n

nem

a d o m .

* L. a 25. lapnak 1. j egyz .



118

A Z


B Á L I N T

:

Ö r ö k ü d v e s s é g e d r e k é n s z e r í t e l e k J u l i á n a : a d d - i d e .

J U L I Á N A

:

I g e n i s , d e, h a e l őr e ig a z á n m e g - m o n d o d : m i

v é g r e k é r e d .

B Á L I N T

:

A z t s e b á n o m . D e i s m é t t az E g e k r e k é r l e k , e l - n e -

t a g a d d t ő l le m . í m e a z t f o g o m m o n d a n i : h o g y é n l o p t a m - e l .

É l l y T e é d e s A t y á d é r t . É n ö r ö m e s t e b b m e g - h a l h a t o k . í m h o l

á l l o k t e h á t , é d e s H ú g o m . K ö s s - m e g , é s v í g y ' a ' t ö m l ö c z b e .

J U L I Á N A

:

H o h o ! n e o l l y s z a p o r á n . M é g n á l a d s i n c s e n e k

a z a r a n y P e r e c z e k : d e b i z o n y o s l é g y b e n n e : h o g y n e m - i s

l e s z n e k .

B Á L I N T

:

É d e s k e d v e s H ú g o m ! é n n é k e m K a t o n a - s z í v em

v a g y o n . R é g t ű l - f og v a m e g t a n u l t a m v e t n i a' H a l á l t . U g y a n

a z é r t b á t r a b b a n - i s e l e i b e m e h e t e k n á l a d n á l . K é r l e k , é d e s

H ú g o m , g y ő z d - m e g m a g a d a t . A d d i d e a z o n a r a n y P e r e c z e k e t .

J U L I Á N A : É d e s B á l i n t o m

B á t o r s z í v l a k i k a z é n m e i l y e m -

b e n - i s . E z t e h á t s e m m i o k o m , h o g y k é r é s e d r e á l l y a k .

B Á L I N T

: É d e s J u l i á n á m ! S z ü k s é g e s n é k e d a' t e é l e t e d , é d e s

A n y á n k r a n é z v e , k i t é g e d ' k i - m o n d h a t a t l a n k é p p e n s z e r e t .

J U L I Á N A

:

A ' t e ' é l e t e d p e d i g s z ü k s é g e s s e b b m i n d A n y á n k r a ,

m i n d A t y á n k r a , n é z v e . T e F é r j - fi - is v a g y ; K a t o n a i s v a g y ;

T i s z t - i s v a g y . — É n c s a k l e á n y v a g y o k , é s ( h a i g a z á n m e g -

k e l l - v a l l a n o m ) i g e n l e - g y a l á z o t t l e á n y ; k i n e k h í r e , F e j e d e l

m ü n k e l ő t t , m e g - b ő c s t e l e n í t t e t e t t . A ' T e N e v e d m i n d - e d d i g

f e d h e t e t l e n . U g y a n a z é r t : T e m é g s o k g y ö n y ö r ű s é g e k e t r e-

m é l l h e t t s z t e l l y e s é l e t e d b e n . É n r e á m e g é s z E r d é l y u j ja l m u

t o g a t. E n g e d d t e h á t : h o g y h a l á l o m m a l b é - d u g h a s s a m s z á jo k a t

r e á m a g y a r k o d ó i r i g y e i m n e k . L e g - a l á b b e ' j ó t m o n d h a t t y á k

f e l ő l i e m h ó l t t o m u t á n : h o g y é d e s A t y á m é r t t e t t e m - i e é l e t e m e t .

B Á L I N T , AZ

Egek felé tekintvén:

I s t e n e m . T e r e m t ő m

A g y g y

e l e g e n d ő o k o t é s e r ő t H ú g o m n a k m e g - g y ő z é s ó r e . — — É d e s

J u l i á n á m

í

u g y a n - c s a k m o n d - m e g i g a z l e l k e d r e : g o n d o l h a t o d - é :

h o g y , g y a l á z a t o s f e l -a k a s z t á s o d u t á n , é n , T é g e d ' s z e r e t ő B á t y á d ,

é l h e s s e k ?

J U L I Á N A

:

H á t ó n a ' t i é d u t á n ó l h e t e k - é

?

T e k ö n n y e b b e n

é l h e t t s z : m e r t az é n g y a l á z a t o m a t s e n k i se m o n d h a t t y a n a g y

n a k , t i é d e t p e d i g s e n k i s e k i c s i n n e k . H a l l y a d b á r : m i t m o n -



I I .

S Z A K A S Z

X I I .

R É S Z .

1 1 9

d a n á n a k f e l ő l i e d az e m b e r e k : e z t : T i s z t VOLT, m é g - i s t o lv a j VOLT;

Férj - f i

VOLT,

é s a s z s z o n y i a r a n y P e r e o z e k e t l o p o t t . E z e k v a l ó b a n

g y a l á z a t o s o k . — D e f e l ő l i e m

MI T

f o g n a k m o n d a n i ? e z t : l e á n y

VOLT, l e á n y P o r t é k á t l o p o t t. E g y e b e t s e m m i t s e m o n d h a t n a k .

B Á L I N T :

H o v á l e g y e k , é d e s I s t e n e m

!

M e g - h a s a d a' s z í v e m .

J U L I Á N

A

:

E l - n e - h a d d m a g a d , é d e s B á l i n t o m , m é g m á s o k - i s

v a g y o n , m e l l y m e g k i s s e b b í ti a z é n s z é g y e n e m e t , m e g - n a g y o b -

b í t t y a p e d i g a ' t i é d e t . I m ' f e l ő l i e m a z t - i s m o n d h a t t y á k : s z e

g é n y v o l t a m , s e m m i m s e VOLT; a z é r t l o p t a m a' K i n c s e t : h o g y

a b b ó l e l - ó l h e s s e k . — F e l ő l i e d p e d i g m i t m o n d a n á n a k ? e z t :

T i s z t

VOLT,

k a t o n a - z s ó l d g y a b ö c s ü l e t t e l k i - j á r t, m é g is t ö b b e t

k é v á n t .

B Á L I N T : É d e s l e l k e m H ú g o m I T e - n é k e d i g e n g y e n g e a '

T e s t e d . U g y a n - a z é r t : k i m o n d h a t a t l a n n a g y k ó n o k a t f o g s z s z e n

v e d n i f e l a k a s z t á s o d ' i d e j é n . A z é n T e s t e m k e m é n y . N e k i - t ö r ő d -

t e m m i n d e n n e k . M i n d e n e k e t h a m a r é b b e l -s z e n v e d h e t e k .

J U L I Á N A :

S ö t t : m i v e l a z ó n t e s t e m a ' t i é d n ó l g y e n g é b b ;

e g y s z e m - p i l l a n t á s a l a t t m e g - f ú l o k a z a k a s z t ó f á n . T e i z m o s

v a g y , é s e r ő s . A ' H a l á l l a l i g e n s o k á i g t u s a k o d h a t n á l .

E z e k e t h a l l v á n B á l i n t , n e m m e s z s z e

VOLT

i m m á r a' k é t s é g -

b e n - e s é s t ő l . D e m é g e g y s z e r m e g - m ó r t é k e l h e t v ó n m a g á t , H ú g á

n a k s z e m e i b e n é z e t t . C s u d á l lo t t a u g y a n a n n a k n a g y l e l k é t ,

d e s z á n d é k á r ú i é p p e n s é g g e l l e - a k a r v á n - v e r n i , n é k i v é g t é r e í g y

s z ó l l o t t

B Á L I N T : C s a k m é g e g y g y e t m o n d o k , é d e s J u l i á n á m , s z e r e l

m e s é d e s H ú g o m . — D e . k é r l e k , n e l é g y m e g - á t a l k o d o t t s z í v ű .

E n g e g y g y a' f o n t o s o k o k n a k — É d e s H ú g o m ! v e d d fe l a z t , a z

I s t e n r e k é r l e k : h o g y é n n á l a d n á l , k ö z e l t íz e s z t e n d ő v e l , ö r e

g e b b v a g y o k . É d e s A t y á m t ö b b e t k ö l t ö t t r e á m , s e m - m i n t t e

r e á d . S o k b a k e r e k e d t e m n é k i , m i d ő n a' F ő - o s k o l á k a t j á r t a m .

A z - u t á n : m i d ő n K a t o n á v á l e t t e m , e g é s z ö t e s z t e n d e i g s e g í t e t t ;

é s ( a ' - m i n t a ' j ó I s t e n l e g - j o b b a n t u d g y a ) i g e n b ő v e n s e g í t e t t .

T e r e á d s o h a n e m k ö l t ö t t a n n y i t . T e a' S z e r ó m i H e r c z e g n e k

U d v a r á b a n n e v el te t t ó l- f el , n e m A t y á m n a k H á z á b a n . B u h á i d a t - i s

a z o k c s i n á l t a t t á k . M o n d - m e g m o s t , i g a z l e l k e d r e : n e m i ll ik é ?

h o g y ó n , k i é d e s a t y á m n a k t ő b b j ó a k a r a t t y á v a l é l t e m , ő - é r e t t e



120


t ő b b e t - i s c s e l e k e d g y e m ? A d d - m e g m a g a d ' e rr e , é d e s H ú g o m ,

l e l k e m é d e s J u l i á n á m !

J U L I Á N A

:

É d e s B á l i n t o m

A ' t e é l e t e d s o k k a l s z ü k s é g e s s e b b

é d e s S z ü l ő i n k n e k , m i n t a z e n y i m . T e K a t o n a - z s o l d o d b ó l s o k á i g

e l - t a r th a t t á l h á r m u n k a t . M o s t , h a e n g e m ' f e l -a k a s z t a n a k , k ö n y -

n y e b b e n e l - ta r t h a t t s z k e t t ő t — D e , h a t e m a g a d ' f e l - a k a s z t a t o d :

m i j ó t t e h e t e k ó n é d e s S z ü l ő i m m e l ? — V a r r o g a t á s a i m á l t a l ;

a z u t á n : k ö t é s e i m , m o s á s a i m á l t a l, a l i g t u d n é k a n n y i t s z e

r e z n i

:

h o g y c s a k m a g a m a t - i s e l - t a r t s a m .

B Á L I N T

: I s t e n e m ! n e h a g y g y - e l e z e n á l l a p o t o m b a n ! M e r t

c s a k t e b e n n e d b í z o m .

J U L I Á N A

:

A z -u t á n

:

é d e s B á l i n t o m ! T e m é g n a g y o b b r a m e -

h e t t s z a ' K a t o n a s á g b a n . B í z h a t t s z a' F e j e d e l e m n e k k e g y e s s é

g é b e n . Ö t é g e d ' n a g y o n s z e r e t : a z t é n j ó l t u d o m . T ő l l c t e h á t

s o r s o d n a k f e l - m a g a s z t a l t a t á s á t , é d e s S z ü l ő i n k n e k h a s z n o k r a ,

b i z o n y o s s a n r e m é l l h e t e d . D e ó n , a ' F e j e d e l e m e l ő t t , f e k e t e

k o r o m m a l v a g y o k f e l - j e g y e z v e K á l m á n h e r c z e g

MIATT.

E z e k e t m o n d v á n J u l i á n a , n a g y o n m e g - k e s e r e d e t t . M e r t :

n o h a u g y a n K á l m á n n a l - v a l ó t á r s a l k o d á s a m i n d e n k o r t i s z t e s s é

g e s v a l a , f á j l a l t a m é g - i s s z e r e n c s é t l e n s é g é t : h o g y a z o n t á r s a l k o

d á s h o z f é r h e t ő g o n o s z n y e l v e k n e k a l k a l m a t o s s á g o t a d h a t o t t a '

r á g a l m a z á s r a . P é l d á s s z í v e l é v é n m i n d e n b e n , a' r o sz h í r n e k

c s a k l e n g e d e z ő s z e l é t Ő l - i s i r t ó z o t t . H ú g á n a k e m e ' k e s e r v e i t

l á t v á n , í g y s z ó l l o t t

B Á L I N T

:

É d e s H ú g o m , é d e s J u l i á n á m

N e e p e s z d e z e n g o n

d o l a t o k k a l s z í v e d e t .

J U L I Á N A

: O h K á l m á n K á l m á n ! l e á n y i g y a r ló s á g o m a t l át

v á n , n é k e d k e l l e t t v o l n a n a g y o b b e s z e d n e k l e n n i , F ó r j -f iú - is ,

H e r c z e g - i s l é v é n .

B Á L I N T

:

H a g y g y f el m o s t a n á b a n e ' s z o m o r ú g o n d o l a t o k k a l ,

l e l k e m é d e s H ú g o m .

J U L I Á N A : F e l - h a g y o k , é d e s B á l i n t o m . C s a k a z t m o n d o m

u t ó l l y á r a n é k e d : é n i m m á r a r r a j u t o t t a m : h o g y t ö b b é b ö c s ű -

l e t e s I f i a t , k i e n g e m ' s z í v é b ő l s z e r e t h e s s e n , é p p e n n e m r e m é l

h e t e k . M o n d - m e g t e h á t , é d e s B á l i n t o m , h o g y l e h e s s e n e l -t a r -

t a n o m é d e s S z ü l é i m e t ?

Digitized by



I I .

SZAKASZ XII. RÉSZ.

I á i

B Á L I N T :

Oda

l e t t e m

egy

l á b i g . N é k e d

az

I s t e n f e l - s z a -

b a d í t t y a n y e l v e d e t t u l a j d o n h a l á l o d n a k m e g - v í t t a t á s á r a .

E n

g e m '

úg y

e l - h a g y o t t , h o g y s z ó t a l a n a b b l e g y e k

a'

n é m a

h a l a k n á l .

J U L I Á N A :

L á t o d t e h á t

az

I s t e n n e k a k a r a t t y á t - i s . M é r t

nem

e n g e d s z t e h á t k é r é s e m n e k ? K ö s s - m e g , é d e s B á l i n t o m , e z e n

á l l ó h e l y e m b e n ;

és

v í g y ' - b ó

a'

K o l o s v á r i t ö m l ö c z b e .

B Á L I N T :


n o h a u g y a n H a l á l o d n a k e l - sz á n t -

t ár a e l o - h o r d o t t o k a i d a t m e g - n e m - c z á f o l h a t o m ; v e l e d m é g - i s

a t y a f i s á g o s s a n k é v á n o k s z ó l l a n i

— íme'

I s t e n e m e l ő tt m e g

v a l l o m : l e h e t e t l e n s é g : h o g y t é g e d e t fe l - a k a s zt a s s a la k

—

B á t y á d

v a g y o k ; G y i l k o s o d

ne m

l e h e t e k .

— Én

t é g e d '

az

I s t e n n e k

G o n d - v i s e l é s é b e a j á n l a k . H a l á l o d r a r e á - n e m - á l l h a t o k ,

ha bár

a z e g é s z v i l á g f e j e m r e o m l i k - i s .

B á t t y á n a k e z e n s z a v a i r a , e g é s z l e n

oda

l e t t J u l i á n a . Ú j r a

m e g - s i r a t t a é d e s A t t y á n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é t . O l l y s z ö r n y ű

k é p p e n m e g - n e h e z t e l t p e d i g b á t t y á r a : h o g y ő t e t t a l á n k ö r ö s z t ü l

d ö f te v o l n a , h a A t t y a ' é l e t e ' m e g - t a r t á s á n a k e z e n m ó d g y á r ó l k é t

s é g b e e s e t t v o l n a . * N e m a k a r t a B á t t y á t m o s t a n á b a n tö b b r e f ag

g a t n i , a z t í t é l v é n : h o g y ,

ha

k e v é s id ő m ú l v a s z í v é b e s z á l l , m e g -

f o g - e m l é k e z n i m i n d é d e s A t t y á r ó l , m i n d p e d i g e sk ü v é si rŐ l . D e ,

h a e z e n m ó d

se

v o l n a f o g a n a t o s e l ő t t e ; l e h e t e t l e n n e k l e n n i

á l l í t o t t a m é g - i s , h o g y

az

I s t e n ú g y e l - h a g y t a v o l n a é d e s a t t y á t :

h o g y a n n a k k i - s z a b a d u l t t á * *

m ás

e s z k ö z e i t - i s é p p e n s é g g e l

m e g - g á t o l t a v o l n a . M o s t t e h á t B á t t y á t e l é g s é g e s s e n m e g - b ü n -

t e t e t t n e k l e n n i á l l í t o t t a , m i d ő n , h o z z á t ö b b é s e m m i t

se

szó l l -

v á n , n a g y h a m a r s á g g a l e l - h a g y t a , és , b el ly e b b m e n v é n az

E r d ő b e ,

eg y

f á n a k á r n y é k a

alá

l e - t e l e p e d e t t .

Itt

k e s e r v e s g o n

d o l a t a i n a k ü r e s s é g e t a d v á n ,

így

szó l l o t t

J U L I Á N A : I s t e n e m ! m é r t h a g y t á l - e l b e n n ü n k e t ? T a l á n u g y a n

a z o n v é t k e m é r t : h o g y K á l m á n - h e r c z e g e t , m a g a m i g e n m é r

t é k l e t e s s e n s z e r e t v é n , h a t h a t ó s s a n b e l é m s z e r e t t e t t e m . L á s d ,

*

T. i . : ha nem

hi t t e vo l na , hog y

mé g van más mód is

at y j a é l e t ének megment ésére .

**

T. i. :

ho gy k i szabadul ásának .



122

AZ


é d e s I s t e n e m ! E z e n h i b á m a t , é l e t e m n e k A t y á m ' é l e t é j é r t o d a -

a j á n l á s á v a l , * k i - k é v á n t a m p ó t o l n i , d e t ő l l e d m e g - n e m h a l l

g a t t a t t a m . — M á r m o s t m i n d e n e k t ő l ( t a lá n t e - t ő l l e d - i s , T e -

r e m t ő - I s t e n e m ) e l - h a g y a t t a t v á n , h o v á h a j t s a m á r v a f e j e m e t ? —

H a a z a r a n y P e r e c z e k e t m a g a m v i s z e m a ' F e j e d e l e m e l e i b e :

n e m n y e r e k e g y e b e t h i t v á n y é l e t e m n é l , m e l l y e t A t y á m ' é l e t é

j é r t s z ü k s é g - k é p p e n e l - k e l l e n e v e s z t e n e m . H a m á s v a l a k i n e k

a d o m a' P e r e c z e k e t ; ő n y e r i - e l a ' n y o l c z - e z e r f o r i n t o k a t . O d a

a d g y a - é p e d i g é d e s A t y á m é r t ? N e m v é l l e m . D e , h a o d ' - a n n á -

i s ; k e v é s v o l n a m e g - s z a b a d í t á s á r a . — H a m á s v a l a k i v e l m a g a

m a t m e g - f o g a t t a t o m ? e l s ő b e n : h o l t a l á ll y a k o l l y a s e m b e r t , k i t

r e á - b e s z é l l h e s s e k ? k i l e h e t n e b á t y á m o n k i v ű l, k i é d e s A t y á

m o n k ö n y ö r ü l n i a k a r n a ? O h B á t y a , B á t y a ! m é r t h a g y s z - e l

e n g e m e t ? p e d i g n é h a k e d v e s h ú g o d a t !

M i d ő n J u l i á n a í g y k e s e r g e t t m a g á b a n , í m e m e s z s z i r ő l e g y

z s i d ó r a v e t e t t e s z e m e i t , k i a z e r d ő n e k é p p e n e ' t á j j á r a t a r t o t t ,

h o l o t t J u l i á n n á l e - h e v e r e d e t t . É k e s - r u h á b a n l é v é n f e l -ö l t ö z v e ,

ú g y t e t t s z e t t : m i n t h a n e m k ö z ö n s é g e s e m b e r v o l n a . E n n e k

l á t á s a u t á n , v a l a m i j u t v á n J u l i á n á n a k e s z é b e , n a g y o n m e g

ö r ü l t . H í r t e l e n v i s z s z a - s z a l a d o t t b á t t y á h o z , é s , m e g - f e l e t k e z v é n

e l ő b b e n i b o s z s z o n k o d á s á r ó l , n é k i í g y s z ó l l o t t

J U L I Á N A : É d e s b á t y á m A m o t t e g y Z s i d ó r a v e t e m s z e m e i

m e t . Ö n é k e m p é n z e s e m b e r n e k t e t t sz i k . T a l á n a z I s t e n m a g a

k ü l d ö t t e i d e . E g y v a l a m i j u t o t t e s z e m b e : h o g y , h a l á l o m n é l k ü l ,

k i - s z a b a d í t t su k A t y á n k a t . H á t ? h a é n n é k i e z e n a r a n y P e r e

c z e k e t tí z e z e r f o r i n t o n e l - a d o m ? — K ö z e l g e t i m m á r h o z z á n k .

E r e g y g y f é l r e , B á l i n t .

UTOLSÓ

s z e r e n c s é m e t p r ó b á l o m . H a e z z e l

s e m m i r e s e m e g y e k , t a l p i g e l - v e s z e t t é d e s A t y á m . D e n e t á v o z z -

e l m e s z s z i r e . H a s z ü k s é g e m l e s z r e á d ; t ü s t é n t

ITT

t e r e m j . S z a

p o r á n B á t y a . I t t i m m á r a ' Z s i d ó .

* T. i . : atyja életéért való felajánlásával , v. feláldozásával .



I I . S Z A K A S Z X I I I . R É S Z .

123

TIZEN-HAKMADIK

R É S Z .

JULIANA A' ZSIDÓVAL.

El-érkczett igazában a' Zsidó. Neve Náthán. Eredete Rote-

rodám. Lak-helye Kolosvár, a' Fe jedel em költ ségén. A' Gyön

gyök, és más drága kövek ő általa böcsűltettenek-meg; és,

jóvá-hagyása után, meg-is-vetettének. Mind-eddig nagy kegye

le mben lé vé n Akós elő tt, mái nap törte-k i nyakát. Bár s oha

ezen erdőbe ne érkezett

VOLNA.

De ennek csinnyóről ez-után

fog el ő-k ere ke nni a' beszéd. Most arról emlé ke zem, a'-mi a'

dologhoz tartozik. Szélessen el-terjedett

MELLYEN

őszbe-facsa-

rodott hoszszó szakálla. Ugyanazért: azt gondolhatta felőle az

em be r: hogy e l-hagyta i mmár a' Pé nznek gyalázatos kéván-

sága. De kics inségótől fogva neki szoktatván erkölcsei t a'

Ravaszságnak ; abban vénségére órtelmes sebb lett. Ki-fogott

akár mel lyik zsidón. Ha szemébe mondotta valamel ly Keresz

té ny : hogy től le, úgy mi nt szakállas zsidótól, mé lt án tartaná

nak az emberek; azt felelte reá: hogy ő a' szakállatlan zsidók

tól inkább félne. Vernika néki hat-ezer forintokat adott: hogy

Júliusnak számára Paripákat szerezzen. Nem képzelhette Ver

nika

:

hogy ezeknek soha hasznát nem vehet i kedves Júliussá.

Még se vehet te soha, mert az Is teni Rendelések ell enére

VOL

tának. Midőn ama' zsidó az Erdő nek e tájjára érkezett, észre

ne m ve tt e se Jul ián át, se pedig Bálint ot. Magát magánosnak

lenni vélvén, így szólla

N A T H A N

:

Ama' Július Ur-fi igen kedves embere lehet Vernika

Fejedelem-kis-aszszonynak. Nem győzte őtet elegendő-képpen

dicsérni. íme ha szép valaki, tüs tént ollyas Szeretőre talál,

ki től meg-is -ajándékozt atik. Mert azon Ur-finak számára, ha

más-kép' nem, te remte nem kel letik eg y-néhány erdélyi pari

pát. Nem szánnya,

A ' - m i n t

láttszik, Vernika a' Pénzt, csak

hogy szépek, és jó hatosok i s l egyenek. Ezek et eg y hét alatt

meg kelletik vennem, akár mennyi pénzen. Csak meg-akartam



AZ ARANY PERECZEK.

e l ő b b l á t n i a z o n r i t k a Ú r - f i at , k i V e r n i k a e l ő t t o l l y k e g y e l e m b e

e s h e t e t t . M e g - é r t e t t e m : * h o g y G y á r f á s - ú r h o z k i - j ö t t . M o s t é n

t e h á t o d a m e g y e k , é s m e g - l á t o m a m a ' v i l á g ' c s u d á j á t . E z e k e t

e l - m o n d v á n a ' Z s i d ó , v a l ó b a n m e g i n d u l t G y á r f á s h o z , b a r

l a n g j a f e l é ; d e e l e i b e k e r ü l v é n , i g y s z ó l l o t t H o z z á j a .

J U L I Á N A :

J ó n a p o t Z s i d ó - b a r á t . * * H o l v e s z e d i t t m a g a d a t ?

N Á T H Á N : N a g y s á g o s U r a m ! c s a k s é t á l n i j ö v é k e m e ' s z ép

e r d ő b e .

J U L I Á N A :

H a l l o d - é z s i d ó . É n v e l e d k ü l ö n ö s s e n a k a r n é k s z ó l -

l a n i . D e e l ő b b a z t k é v á n o m m e g - t u d n i : e m b e r v a g y - é ? a z - u t á n :

e m b e r s é g e s e m b e r - é ?

N Á T H Á N

:

N a g y s á g o s U r a m ! E n u g y a n n e m t u d o m , k i ve l

l é g y e n s z e r e n c s é m ; d e e m e , s z a v a k

J U L I Á N A :

E n H u s z á r - k a p i t á n y v a g y o k a ' C s á sz á r ' s z o l g á -

l a t t y á b a n . M a g a m f e lő l a z t t a r t o m , t a r t t y á k m á s o k - i s : h o g y

e m b e r s é g e s e m b e r v a g y o k . U g y a n - a z é r t : s z i n t e o l l y a n n a l

k é v á n n é k s z ó l l a n i .

N Á T H Á N : É p p e n n e k ó t e l k e d g y e n V i t é z - K a p i t á n y - u r a m

E m b e r s é g e m f e l ő l . K e g y e l m e s F e j e d e l m ü n k i g e n j ó l i s m e r

e n g e m e t . S z i n t e m i n d e n - n a p n á l a v a g y o k . Ö p e d i g r o s z e m

b e r n e k k i - n e m - n y i t t y a a j t a j á t , n e m - i s s z e n v e d h e t i m a g á n á l .

E n g e m ' p e d i g n e m c s a k s z e n v e d h e t , h a n e m s z e r e t- i s. K e d v e l

e n g e m ' V e r n i k a - k i s - a s z s z o n y - i s . A k á r m i s z e r e k e t v e s z n e k ,

k e z e m e n m e n n e k á l t a l . É n b ö c s Ű l l ö m - m e g a ' g y é m á n t o k a t .

D i c s e k e d e m - i s b e n n e : h o g y U d v a r i z s i d ó v a g y o k .

J U L I Á N A : J ó l v a g y o n t e h á t . É p p e n i l l y e n e m b e r r e v a g y o n

s z ü k s é g e m . — L á t d , Z s i d ó : é n m o s t s z a b a d s á g g a l v a g y o k i d e

h a z a . C s a k t ö r t é n e t b ő l l o v a g l o t t a m a ' m i n a p a m a ' k ö z e i - lé v ő

f a l u b a P a p - f a l v á b a . O t t é n e g y l e á n y t l á t t a m . J u l i á n á n a k h í v

j á k . M a c s k á s i M i h á l y n a k m a g z a t t y a . I s m ó r e d - ó ő t e t ?

N Á T H Á N

:

N e m

VOLT

m é g s z e r e n c s é m l á t n i : m e r t f a l u k ra

n e m j á r o k . H a n e m a z o d a j á r a t o s z s i d ó k t ó l s o k s z o r h a l l o t t a m

d i c s é r e t e i t : h o g y o l l y s z é p l e n n e m i n t R a c h e l . O l l y b á t o r ,

* T. i . : értesül tem. L. a 64. lapnak 1 . jegyz .

** T. i . : barátom.



I I . SZAKASZ XIII. RÉSZ.

125

m i n t J u d i t h . O ll y é r t e l m e s m i n t S á b a - k i r á l y n é ,

ki

S a l a m o n t

m e g - l á t o g a t t a .

J U L I Á N A :

M o s t t e h á t

én

a m a ' K i s a s s z o n y t e l - a k a r o m f e le

s é g ü l v e n n i .

N Á T H Á N :

L á m

:

m i k é n t t u d g y á k T i s z t u r a i m é k , m é g a ' f a lu k -

b a n - i s , k i - k e r e s n i

a'

s z é p e t !

Jól

c s e le k s z i v i t é z - k a p i t á n y - u r a m :

h o g y m e g - h á z a s o d i k . I s t e n b i z o n y e g y b e - i l l e n e k .

J U L I Á N A :

D e én

n é k i ,

a'

h á z a s s á g e l ő t t, v a l a m i M á t k a - t á l y t

a k a r o k v a l a k ü l d e n i .

N Á T H Á N

:

E z t - i s o k o s s a n c s e l e k e d t e N a g y s á g o d .

A' Kis-

a s z s z o n y o k ,

ha

b á r o l l y g a z d a g o k - i s ,

úgy

f e l - a k a d n a k

az

a j á n

d é k o k o n , m i n t m a d a r a k

a'

l é p e n ,

—

N a g y s á g o s U r a m

I

b e z z e g

v o l n a

ám

n é k e m v a l a m i m , m e l l y e t , a m a ' K i s - a s z s z o n y n a k s zá

m á r a m e g - l e h e t n e - v e n n i . I g e n ó c s ó , m é g - i s s z ó j ) .

J U L I Á N A :

V e n n i s e m m i t s e m a k a r o k , h a n e m i n k á b b e l - a d n i .

C s i n á l t a t t a m v a l a s z á m á r a

egy pár

a r a n y P e r e c z e k e t , m e l l y e k

t i z e n ö t - e z e r f o r i n t o k b a k e r ü l t e k .

D e

m e g - i n t e t t e k j ó B a r á t a i m

:

h o g y

s e m

h o z z á m n e m i l l e n e i l ly d r á g á t a j á n d é k o z n i ,

s em a'

K i s - a s z s z o n y h o z , i l ly d r á g á t v i s e l n i . K i - v e t t e m t e h á t

az

a r a n y

P e r e c z e k b ő l k é p e m e t ,

és

K á l m á n - h e r c z e g é t b e l e - t é t e tt e m , c s u

p á n a z é r t : h o g y h a m a r é b b e l - k e ll y e n . H a l l o d - ó , Z s i d ó : V e r -

n i k a K á l m á n t n a g y o n s z e r e t i , K á l m á n - i s V e r n i k á t .

H a ezt

K á l m á n n a k e l - a d h a t n á d , u g y a n k i - l e n n é l f é l i g

a'

zsákbó l .

A z a r a n y P e r e c z e k n e k e m l é k e z e t é t h a l l v á n

a'

Z s i d ó ; n a g y o n

m e g - ö r ű l t . E s z é b e j u t o t t

a'

f e l ő l l ö k v a l ó k i - h i r d e t é s . N a g y n y e

r e s é g é t á l m o d o z t a b e l ő l l ö k . E l - f o r d ú l v á n J u l i á n á t ó l , a l a t t o m

b a n e z e k e t m o n d o t t a

a'

ravasz

N Á T H Á N

:

O h o K a p i t á n y - u r a m

M o s t t ű n i k v a l a m i ú j v i l á g

h o m á l y o s s z e m e i m b e .

E '

P e r e c z é k b e n b i z o n y l a p p a n g v a l a m i .

Az-után nyilván:

* Jól

v a g y o n N a g y s á g o s U r a m .

Hol

v a n n a k

a z o n a r a n y P e r e c z e k ?

J U L I Á N A ,

ki-vévén azokat Tarsolyából;

Itt

v a n n a k .

Jól

m e g n é z d .

N Á T H Á N :

jól meg-tekinté a Fereczeket, így szóüa alattom-

*

T. i.:

fenszóvul

így

szólt .



126

AZ ARANY PERECZEK.

bon: E z e k a z o k b i z o n y o s s a n , m e l l y e k a' F e j e d e l e m U d v a r á b ó l

k i l o p a t t a n a k .

Az-vtán nyilván :

E z e k u g y a n , N a g y s á g o s U r a m ,

i g e n s z é p e k . D e t i z e n - ö t - e z e r f o r i n t o k a t m é g s e é r n e k - m e g .

J U L I Á N A

: M o n d - m e g t e h á t i g a z l e l k e d r e : m e n n y i t a d h a t t sz

ére t t ek ?

A ' Z s i d ó i s m é t t f é l r e á l l o t t J u l i á n á t ó l . I s m é t t n a g y o b b s z o r

g a l o m m a l m e g - v i s g á l t a a z a r a n y P e r e c z e k n e k m i n d e n l e g -

k i s s e b b r é s z e i t . A z - u t á n : h o g y J u l i á n a n e é r t h e s s e , í g y s z ó l l o t t

a l a t t o m b a n a ' g y a l á z a t o s

NÁTH ÁN: E z e k a z ok , a ' -m i n t m o n d á m , m i n d e n b i z o n n y a l .

I t t v a n K á l m á n - h e r c z e g n e k s z a k a s z t o t t k é p e . I t t a ' k é t l e b e g ő

s z á r n y a s s z í v e k - i s . H a e z e k e t , a ' T o l v a j n é l k ü l , a ' F e j e d e l e m

h e z v i s z e m , n y o l c z - e z e r f o r i n t o k a t n y e r e k . A n n y i t t e h á t a '

K a p i t á n y n a k n e m a d h a t o k : m e r t s e m m i n y e r e s é g e m n e m

l e n n e f á r a d s ág o m é r t . H a h a t - e z r e n m e g - v e h e t n é m t ő ll e ( k ö n

n y e n m e g - v e h e t e m , p e d i g * : m e r t l o p o t t J ó o a á g ) , m á s a k k o r k é t

e z r e t k a p n é k m i n t - e g y a j á n d é k b a n . E z m á r m e g - ó r d e m l e n ó a '

f á r a d s á g o t . Osztán Juliánához nyilván: N a g y s á g o s U r a m ! É n ,

j ó lé l e k - i s m e r e t t e l , n e m a d h a t o k t ö b b e t é r e tt e k , h a n e m ö t - e z e r

f o r i n t o k a t . A k k o r - i s e g y - k é t f o r i n t n y e r e s é g e m l ó s z e n .

E z e k e t h a l l v á n J u l i á n a v i s z s z a - v e t t e t ö l l e a z a r a n y P e r e -

c z e k e t : m e r t á l t a l- l á tt a : h o g y n y e r e s é g r e v á g y ó n a k k e z e i b e n

l e n n é n e k . A z - u t á n a ' Z s i d ó h o z í g y s z ó l l o t t

JULIÁNA:

H o - h o ! Z s i d ó ! T e e g y s z e r r e t i z - e z r e t a k a r n á l

n y e r n i . E z t n á l u n k S z a m á r k é v á n s á g n a k h í v já k , m i v e l f e l e- i s

e l é g v o l n a . — A d g y á l t e h á t t i z -e z r e t , T e K á l m á n - h e r c z e g n e k

t i z e n - ö t ö n e l - a d v á n , ö t ö t n y e r h e t s z r a j ta . E z m á r a z a t y a fi a k

k ö z ö t t - i s e l é g l é s z e n ,

NÁTHÁN

: M i t ? T i z - e z r e t ? N a g y s á g o s U r a m í é n e m b e r s é g e s

e m b e r v a g y o k . S e n k i t m e g - c s a l n i n e m k é v á n o k . A z ú r r a l -i s ,

m i n t b ö c s ű l l e t e s Z s i d ó , ú g y - b á n o k . — L á s s a N a g y s á g o d : n á l a m

m o s t a n á b a n h a t - e z e r f o r i n t o k v a n n a k , r é s z s z e r é n t a r a n y b a n ,

r é s z s z e r é n t v á l t ó - p a p i r o s b a n , m e l l y e k k e l n é m e l l y P a r i p á k

n a k m e g - v e v é s é r e s z á n d é k o z o m . H a e z e k k e l m e g - e l ó g h e t i k

K a p i t á n y - u r a m , t ü s t é n t l e - o l v a s o m . I s t e n n é k i , h a r a jt a

v e s z t e k - i s .



n . S Z A K A S Z x m . R É S Z .

12 7

JTJLIÁNA

: A d g y á l t i z - e z e r f o r i n t o k a t . A z o k a t b i z o n y o s s a n

m e g - a d h a t o d .

N Á T H Á N

:

A n n y i t p e d i g ó n n e m a d h a t o k : m e r t k á r t v a i l a n é k .

J T J L I Á N A : alattomban :

I s t e n e m

m e l l y s z e r e n c s é t l e n ó r á

b a n s z ü l e t t e m e ' v i l á g r a ! nyilván a Zsidóhoz: A d d - m e g a z o n

t i z - e z e r f o r i n t o k a t .

N Á T H Á N : M e n t s e n - m e g a z I s t e n m i n d e n b ö c s Ű l le t e s Z s i d ó t.

A n n y i t n e m a d h a t o k .

J U L I Á N A : É d e s j ó B a r á t o m N y e r n i f o g s z r a j t a b i z o n y o s

s a n , é s s e m m i t s e v e s z t e n i . K é r l e k I s t e n e d r e : k é r l e k ü d v e s s é -

g e d r e : a d d - m e g a z o n t i z - e z e r f o r i n t o k a t .

N Á T H Á N

:

M á r m o n d á m : h o g y a ' h a t - e z e r n é l t ö b b e t n e m

a d h a t o k .

J U L I Á N A : alattomban: I s t e n e m ! e l - n e h a g y g y e z e n v é g s ő

s z ü k s é g e m b e n .

Osztán a Zsidó előtt tfrden-állva:

L á t o d - é , j ó

B a r á t o m : e g y K a p i t á n y t é r d e l e l ő t t e d . K é r l e k a z o n e l e v e n

r e m é n s é g e i d r e , m e l l y e k r e a ' m á s v i l á g o n s z á m o t t a r t a s z s z ,

a d d - m e g a z o n t i z - e z e r f o r i n t o k a t . H a i l l y j ó a k a r a t t a l v i s e l t e t e l

h o z z á m , m e g - m e n t e s z s z e n g e m e t a' b i z o n y o s h a l á lt ó l . M e ^ -

m e n t e s z s z m á s v a l a k i t - i s g y á s z o s t ö m l ö c z c z é t ő l . M n t a s d - m e g

E m b e r i s é g e d e t . K ö n y ö r t í l l y k é t s z e r e n c s é t l e n e k e n . I s t e n a '

b i z o n y s á g o m : h o g y t i z e n - ö t - e z r e t n a e g - é rn e k a ' P e r e c z e k . D e

é n a' N y e r e s é g r e n e m n é z e k , h a n e m a z o n e m b e r - v é r r e , m e l l y

m é l t a t l a n u l k i - f o g - o m l a n i , h a r a j t u n k n e m k ö n y ö r ü l s z . K é r l e k

a z I s t e n r e ! e l - n e - h a g y g y b e n n ü n k e t .

N Á T H Á N :

É n v a l ó s á g g a l s z á n o m V i t é z - k a p i t á n y - u r a m a t ;

d e h a t - e z e r n é l t ö b b e t n e m a d h a t o k .

J U L I Á N A

: M é g - e g y s z e r k é r l e k : Á b r a h á m r a , I z s á k r a , J á k o b r a !

a m a k ö n y ö r ü l e t e s s z í v ű i g a z i n a g y S z e n t e k r e : e l - n e - h a g y i l ly

s z ö r n y ű s z ü k s é g e m b e n . L á g y ú l l y o n - m e g s z í v e d .

N Á T H Á N : A m i t e g y s z e r m o n d o t t a m : a z t v i s z s z a - n e m - m o n -

h a t o m . A d o k , a ' - m i t a d h a t o k .

J U L I Á N A :

T e h á t c sa k ú g y m e g á t a l k o d t á l, h o g y t ö b b e t a n n i

é p p e n s é g g e l n e m a k a r s z ?

N Á T H Á N : K á r o m a t s e n k i s e k é v á n h a t t y a . T ö b b e t b i z o n y

n e m a d h a t o k .

Digitized by



128

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

J U L I Á N A : Fel-kél, ós alattomban így azólí:

M o s t t u d o m

i m m á r , h o g y , m i n d e n r e m é n s é g n é l k ü l , b i z o n y o s s a n e l

v e s z t e m .

N Á T H Á N : T o v á b b n e m m ú l a t h a t o k . E l - v e s z i - é N a g y s á g o d

e z e n h a t - e z e r f o r i n t o k a t ?

J U L I Á N A : T e i r g a l m a t l a n t e r e m t é s ! — T e m i n d e n V a d

á l l a to k n á l v a d a b b a l k o t m á n y — N i n c s e g y s z ik r a E m b e r i s é g

s e f o n n y a d t t t e s t e d b e n , s e m p e d i g l e n z s i d ó l e l k e d b e n . N e m - i s

Z s i d ó , h a n e m J e b u z e u s .

N Á T H Á N

:

M i t

?

M i t ? N e m v a g y o k é n Z s i d ó , h a n e m J e b u

z e u s ?

J U L I Á N A : I g e n - i s R a k a , ó s J e b u z e u s . H a e z l o p o t t J ó s z á g

v o l n a , m é g - i s t ö b b e t é r n e .

N Á T H Á N :

É s v a l ó b a n l o p o t t J ó s z á g - i s — I d e

I d e ! — T o l

vaj ! To l vaj .

I g e n f e n - s z ó v a l k i á l t o t t a a ' z s i d ó e l ő b b e n i s z a v a i t , ú g y ,

h o g y B á l i n t , n o h a j ó t á v ú i r e j t e t t e - e l m a g á t , a ' l á r m á t m é g - i s

m e g - h a l l a n á , * é s k e d v e s H ú g á n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é t ő l f é l v én ,

h i r t e l e n e l ő u g r a n a , * * i g y s z ó l l v á n

B Á L I N T :

M i l á r m a k ö z t e t e k

?

M i l e l t b e n n e t e k e t

?

N Á T H Á N :

É p p e n s z e r e n c s é m r e é r k e z e t t N a g y s á g o d . E z e n

Ú r v a l ó s á g o s T o l v a j . N á l a v a n n a k a z a r a n y P e r e c z e k .

B Á L I N T : H o g y a z I s t e n ' n y i l a ü s s ö n - m e g g y a l á z a t o s e m b e r .

Ki-huzván kardgyát: H a m é g e g y s z e r e z e n P a j t á s - u r a m a t

T o l v a j n a k n e v e z e d , t ü s t é n t a k a s z t ó f á t v á g o k z s i d ó P o f á d r a . —

V a l l d - k i , g a z - z s i d ó : T o l v a j - é e m e ' T i s z t - ú r ?

N Á T H Á N :

É p p e n s é g e l n e m a z .

* Lat inos . — T. i . : meghal lot ta .

** Lat inos . — T. i . : e lőugrot t .

TIZEN-NEGYEDIK RÉSZ.

B Á L I N T A ' Z S I D Ó V A L .



II .

SZAKASZ XIV. RÉSZ.

129

B Á L I N T : Láttad-é nála

az

arany Pereczeket?

N Á T H Á N :

Kezembe

VOLTAK; de

szememmel

ne m

láttam

azokat.*

B Á L I N T , a'

Zsidó mellyenek szegezvén

a

kardot: Voltának

kezeidben

a'

Pereczek

?

N Á T H Á N

:

N e m

voltának,

nem,

Nagys ágos Kapitány Uram.

B Á L I N T

: Ki-nyilatkoztatod-é val aki nek : hogy valaha

ITT

VOLTÁL

? hogy Pajt ás-uramat

ITT

láttad ? hogy

az

arany Pereczek

felől valami csak eszedbe-is jutott?

N Á T H Á N

: Senkivel

se

szóllok semmit.

B Á L I N T :

Eskügygy

m e g

szemét ember.

N Á T H Á N :

Esküszöm

B Á L I N T :

Jobban, gyalázatos.

N Á T H Á N :

Esküszöm

a'

Fejemre

B Á L I N T

: Még-is jobban, Kocsi-por.

N Á T H Á N :

Már jobban

n e m

lehet.

B Á L I N T

:

N e m

lehet ? kardgyát szivének szegezte.

N Á T H Á N :

Esküszöm

az

Istenre,

és

Üdvösségemre. Többre

nem lehet.

B Á L I N T ,

viszsza-tévén a' kardot:

Már

most lódúlly, vaka-

rodgy. Meg-ne-lássalak valahol: me rt fejedet lábaid közé

teszem.

N Á T H Á N

: Egésséggel maradgyanak Nagyságtok.

Ezek után el-méne

a'

Zsidó

;

Bálint pedig ebből nagy vesze

delmet gondolván, meg-veregette maga' homlokát. Az-után

öszve-kulcsolván kezeit, s z e m e i t - I S

az

Egek felé vetvén,

igy

szólla

B Á L I N T

:

Istenem

még eme'

hitvány

Z s i d ó - I S

veszedel

münkre érkezett.

J U L I Á N A : Csak szaporán Bátya.

— Itt v an

immár

az

utolsó

szem-pillantás. Tudd-meg: hogy

a'

Zsidó

nem fog

hallgatni

az

arany Pereczek felől.

A'

Fejedelem meg-fogat mennél-hama-

rébb maga' embereivel.

És így,

édes Bálintom, meg-nem-k apod

a' tiz-ezer forintot : köv etk ezendő-kóppen mind

én,

mi nd édes

* Az

«azokat» nélkül magyarabb volt volna

a

mondat.

Q

Az Arany Pereczek.



130

A Z


A t y á m e l - v e s z ü n k m i n d e n h a s z o n n é l k ü l . K é r l e k a z I s t e n r e :

k ö s s - m e g . í m h o l t a r s o l y o m b a n a ' k ö t e l e k .

Kwette ekkor

a'

köteleket, és Báttyának nyújtotta így szállván:

K ö s s - m e g ,

m o n d á m , é d e s B á l i n t o m . G y ő z d - m e g m a g a d ' , A t y á n k ' k e d -

v i é r t . N i n c s m á s m ó d a n n a k k i - s z a b a d í t á s á b a n . M i t r e t t e g sz ,

s z e r e l m e s é d e s B á t y á m ? H o v á l e t t e g y - s z e r i b e n m i n d k a t o n a ,

m i n d fiú i s z í v ed ?

B Á L I N T :

É d e s I s t e n e m

I

h o v á l e g y e k ?

E l - m e n t u g y a n , v a l a m i n t ' e z - e l ő t t - i s m o n d á m , a z e m b e r

t e l e n Z s i d ó , d e n e m a z é r t : h o g y e s k ü v ó s ó t m e g - t a r t s a ; h a n e m ,

h o g y e z e k e n b o s z s z ú j á t k i - t ö l t s e , é s f Ő - k é p p e n J u l i á n á t a ' v e s z e

d e l e m b e b u k t a s s a . N e m s o k i d ő m ú l v a , e g y - n e h á n y P a r a s z

t o k r a t a l á l t . E z e k n e k ( h a , a z a r a n y P e r e c z e k ' t o l v a j j á n a k m e g

f o g á s á b a n , s e g í t s é g ü l l e n n é n e k ) e g y - e g y a r a n y a t Í g é r v é n , ő k e t

r e á - b e s z é l l e t t e .* K i k k e l J u l i á n a f e lé i g y e k e z v é n , m é g m e s z s z i -

r ő l k e z d e t t e a ' l á r m á t , í g y s z ó l v á n a ' P a r a s z t o k h o z

N Á T H Á N : I t t v a n n e m m e s z s z e a ' T o l v a j . R a j t a s z a p o r á n ,

h a a ' F e j e d e l m e t t i s z t e l i t e k .

J U L I Á N A :

H a l l o d - é , é d e s B á l i n t o m ! a m a g y a l á z a t o s Z s i d ó

n a k e m b e r t e l e n s z a v a i t ? K é r l e k a z I s t e n r e : k ö s s - m e g T e m a

g a d . M á s k é n t k e z é b e j u t o k . E l - v e s z e k m i n d e n h a s z o n n é l k ü l .

B Á L I N T :

I s t e n e m ! lé g y v e l e m

— M i r e v e s s e m f e j e m e t ?

A z o m b a n a ' Z s i d ó b é - r o h a n t a ' P a r a s z t o k k a l . K i n e k k a s z a ,

k i n e k v a s v i l la k e z é b e n . E g y s z e r r e k ö r n y u l - v e t t é k m i n d J u l i á

n á t , m i n d B á l i n t o t . A ' s z a b a d s á g n a k s e m m i n y o m á t e g y g y i k e

s e l á t h a t t a , f ő - k ó p p e n m i d ő n é s z r e v e t t é k , h o g y , J u l i á n á ra

m u t a t v á n , e z e k e t m o n d a

* Soloec i smus. — T. i : ezeket , egy-egy aranyat Ígérvén nekik,

ráb eszé lte, hog y az a. per. tolvajának megf. seg í t s égére l egyenek .

TIZEN-ÖTÖDIK RÉSZ.

J U L I Á N Á N A K F O G S Á G A . .



lí. SZAKASZ XV. RÉSZ.

131

N Á T H Á N

:

í m h o l a z a' T o l v a j , k i o t t a n H u s z á r - r u h á b a n

v a g y o n . R a j t a h i v J o b b á g y a k ! M u t a s s á t o k - m e g : k i n e k s z o lg á i

vat t ok .

E z e k e t h a l l v á n B á l i n t , ú g y e l - té b o l y o d o t t e s z é b e n : h o g y

m a g á n a k t a n á c s o t h i r t e l e n i b e n n e m a d h a t n a . A ' n a g y z e n e

b o n a k ö z ö t t e s z é b e j u t o t t s z e g é n y n e k : h o g y , h a m a g a m e g

n e m - k ö t ö z i é d e s H ú g á t , a m a z o k k e g y e t l e n e b b m ó d d a l f o gn á

n a k v e l e b á n n i , é s n a g y o b b m é l t a t l a n s á g g a l v i n n i * a' v á r o s o n

k ö r ö s z t ü l . R e á - v e t e t t e t e h á t f e j ét é d e s H ú g á n a k m e g - k ö t ö z é -

s ó r e , a z t g o n d o l v á n : h o g y o s z t á n , a n n a k i d e j é b e n , a

1

F e j e d e

l e m e l ő t t k i - n y i l a t k o z t a t t y a á r t a t l a n s á g á t , é s a' v e s z e d e l e m b ő l

k i - i s - m e n t h e t i . D e , a - m i n t e z u t á n k i - f o g - t e t ts z e n i , e z e n g o n -

d o l a t a i - i s f ü s t b e m e n t e n e k . E l ő - v e t t e t e h á t a

1

k ö t e l e k e t . M a g a

m e g - k ö t ö z t e é d e s H ú g á t . K a r j a i r a h u r k o l t a a ' m a d z a g o k a t , é s

h á t r a c s a t o l t a k e z e i t . T e t t e t t e H ú g a e l l e n k e m é n y s z a v a i t , h o g y

a m a z o k a t e l - á m í t a n á . í g y s z ó l l a k ö t ö z g e t é s e k ö z ö t t J u l i á n á h o z

B Á L I N T

: I t t v a g y t e h á t , s z e r e n c s é t l e n T o l v a j ! — T e l o p -

t a d - e l a z a r a n y P e r e c z e k e t . — D e j ó k é z b e n k e r ü l t é l s z e r e n

c s é t l e n l é le k . — B e z z e g n y a k o n k a p h a t t a l a k . S z a l a g y g y m o s t ,

h a l e h e t .

J u l i á n á n a k m e g - k ö t ö z é s e k ö z ö t t i g e n ö r v e n d e z e t t a ' Z s i d ó .

M i n t - h a z s e b é b e n le t t e k v o l n a a ' t i z - e z e r f o r i n t o k , a z o k k a l

e l ő re a r a n y P a l o t á k a t é p í t v a l a m a g á n a k . E z z e l m e g - n e m e l é

g e d v é n , m e g - t á m a d t a J u l i á n á t , é s ő t e t e ' s z a v a i v a l c s ú f o l t a a '

g y a l á z a t o s

N Á T H Á N

: í m h o l v a n a J e b u z e u s . í m h o l a' R a k a . í m h o l a'

t i z - e z e r f o r i n t o d .

A ' Z s i d ó n a k e z e n p é l d á t l a n e m b e r t e l e n s é g é t e l - n e m - s z í -

v e l h e t v é n B á l i n t , e l - h a g y t a , e g y k e v é s i d ő r e , J u l i á n á n a k k ö t ö

z é s é t . — N e k i - m e n t a Z s i d ó n a k , ő t e t h a s b a r ú g t a , é s a ' f ö ld r e

v e t e t t e . F e j e a ' Z s i d ó n a k j ó l a ' f ö l d b e ü t ő d ö t t . V é g t é r e í g y

s z ó l l a h o z z á j a

B Á L I N T :

T e S á r k á n y

TEJJEL

h i z o t t G o n o s z J e b u z e u s . í g y

k e l l e t i k b á n n o d a ' s z e r e n c s é t l e n e k k e l

?

— H a b ö c s ű l e t e s e m -

* T. i . : fognák vinni , v. viszik.



I 3 á

AZ ARANY PfcRECZEK.

b e r v o l n á l , e z e n B a b o t s z á n a k o d á s r a m é l t ó n a k l e n n i á l l it h a t

n á d . L e g - a l á b b c s ú f o s b e s z é d e i d e t m e g - n e m - ó r d e m l e t t e .

F e l - k a p a s z k o d o t t n a g y n e h e z e n N á t h á n

a'

f ö l d r ő l . N a g y

s z e m e k e t m e r e s z t e t t B á l i n t r a ,

ki

h a s o n l ó - k é p p e n s z i k r á z ó s z e

m e k k e l n é z e t t

a

g y a l á z a t o s r a .

íg y

s z ó l l o tt B á l i n t h o z

N Á T H Á N : E zt u g y a n m e g - n e m - é r d e m l e t t e m az Ű r t ú l . D e

l e sz

idő,

m e l l y b e n e z - ir á n t l e - f o g o m t e n n i p a n a s z o m a t

az

e l ő t t ,

ki

m i n d n é k e m , m i n d K e l m é d n e k U r a .

A z o m b a n B á l i n t e g ó s z l e n e l - v é g e z v é n

a'

m e g - k ö t ö z é s t ,

k e s e r v e s s e n s i r á n k o z o t t . J u l i á n a p e d i g o l l y ö r ö m é t m u t a t t a ,

m e l l y n é l n a g y o b b a t n e m é r z e t t t e l l y e s é l e t é b e n . E l - ó r t e a z o n

c z é l l y á t , m e l l y r e r é g t ő l f o g v a i p a r k o d i k v a l a . E l - l é v é n v é g e z v e

m i n d e n e k , é d e s H ú g á n a k

ezt

m o n d o t t a v é g t é r e

B Á L I N T : E r e g y g y e l ő r e , s z e r e n c s é t l e n i f i ú .

Én

m a g a m f og

la k

a'

T ö m l ö c z b e v i n n i .

E z e k

így

l ó v é n , m e g - i n d ú l t H ú g á v a l

a'

V á r o s f e l é . K ö v e t

t é k ő k e t

a'

P a r a s z t o k - i s ,

a'

Z s i d ó n a k j a v a l l á s a s z e r é n t ,

h o g y B á l i n t t ó l k i - n e - s z a b a d í t t a s s o n , k i n e k h o z z á j a v a l ó s z e

r e t e t é t e z - e l ő t t

is jól

é s z r e - v e t t e . E l - a k a r t a u g y a n B á l i n t

m a g á t ó l c s a p n i

a'

c s o p o r t o t , h o g y H ú g á t m i n d e n l á r m a n é l

k ü l

a'

F e j e d e l m i F o g s á g b a v i g y e ;

de

n e m b í r t s o k a s á g o k k a l ,

' s - m e g - n e m - f e l e l h e t e t t a g y a r k o d ó k é n y e s s z a v o k n a k . K ö l l e t -

l e n - i s e l - n y ö g v é n f e n y e g e t é s e k e t , * v é l e k e g y g y ü t t

a'

V á r o s b a

é r k e z e t t ,

és

J u l i á n á t

a'

T ö m l ö c z - t a r t ó n a k k e z e i b e a d t a ,

azt

j e l e n t v é n n e k i : h o g y

az

a r a n y P e r e c z e k n á l a v o l n á n a k , u g y a n

a z é r t , n e m m á s n a k , h a n e m

a'

F e j e d e l e m n e k R a b j a l e n n e .

íg y

t e h á t J u l i á n a

a

F e j e d e l m i T ö m l ö c z b e t é t e t e t t.

*

T. i.:

e l t űrve , e l v i s e l ve f enyege t é seke t

v.

f enyege t é se i ke t .

Digitized by



H A R M A D I K S Z A K A S Z .

JULIANA

A ' B Í R Á K E L Ő T T .

I . Á kosnak Gondol a t a i .

I I . V erni ka Á kossa l .

I H . V i d a Á k o s n á l .

I V . C sere i nek Erkö l c se i .

V

Farkas V i dáná l .

V I .

Jul i ána V i dáná l .

V I I . V ern i ka V i dáva l .

Vni Bál i nt V erni káná l .

I X . Bálint ÁKOSSAL.

X . Gyár f ásnak szorga l ma.

X I . V ern i ka Bát t ya i va l .

X I I .

Farkas Gyárfásnál .

X m Jul iána Gyárfással .

X I V . Gyár f ásnak gyöt re l me .

XV. Gyárfás Ákossal .

X V I . A ' Fe j ede l emn ek N yu g

hata t lan ságai .

X V I I . Ju l i ánának í t é l e t e .

E L S Ő R É S Z .

Á K O S N A K G O N D O L A T A I .

A ' F e j e d e l e m , a n n a k H ú g a V e r n i k a , é s A p a l i n , a z - u t á n a z

e g é s z v á r o s J u l i á n á n a k e l - f o g a t ta t á s á r a n a g y o n m e g - r é m ű l t e -

n e k . É s V e r n i k a u g y a n J u l i u s s á n a k s i r a l m a s á l l a p o t t y á t m é g

a' L o v á s z o k t ó l - i s h a l l v á n , k e v é s b e n m ú l t - e l, h o g y s z o b á já b a n

e l - n e m - á j ú l t . N e m s z ó l l h a t o t t e g y s z ó t - i s A p a i i n h o z . S o k á i g

n é z t e n e k s i rá n k o z v a e g y - m á s n a k s z e m e i b e. H o g y * m a g o k h o z

t é r t é n e k , M a c s k á s i B á l i n t o t , a m a ' K a p i t á n y t , v e t t é k b o s z s z ú -

s á g o k ' t á r g y g y á n a k . C s u d á l k o z á s r a m é l t ó d o l o g n a k , s ó'tt i g e n

i l l e t l e n s z o r g a l m a t o s s á g n a k t e t t s z e t t e l ő t t ö k , h o g y T i s z t -

l ó t t é r e , m a g a k e z é v e l f o g t a - m e g a' T o l v a j t , é s i l l y g y a l á z a t o s -

s a n ,

a ' v á r o s ú t s z á i n k ö r ö s z t ű l , m a g a h u r c z o l t a a ' t ö m l ö c z b e .

* T. i . : a mint , a hogy.




13 4

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

H a t u d t a ( ú g y m o n d á n a k ) a ' K a p i t á n y : h o g y J ú l i u s e z - e l ő t t a '

F e j e d e l m i U d v a r b a b é - v ó t e t e t t ; m á r a k k o r ő t e t n e m c s a k

o s t o b á n a k , h a n e m a z U d v a r ' g y a l á z ó j á n a k - i s l e n n i í t é l t é k .

M á s k é n t k e l l e t e t t v o l n a n e k i e l -r e n d e l n i a' d o l g o t . M e g - j e l e n -

t e n i e l s ő b e n a' T o l v a j t , é s a z U d v a r t ó l t a n á c s o t k é r n i , h a a z t

m a g a ' e s z é v e l f e l - n e m - é r h e t t e . J ú l i u s e l - n e m - s z a l a d h a t o t t

v o l n a . M i n d e n e k n a g y c s e n d e s s é g b e n , a z U d v a r n a k l e g - k i s s e b b

g y a l á z a t t y a

%

n é l k ű l , v é g b e v i t e t h e t t e k v o l n a . V e r n i k a u g y a n ,

é s A p a l i n , i l l y e n , é s i l l y e k h e z h a s o n l ó g o n d o l a t o k b a n í o g l a l a -

t o s k o d t a n a k . H á t , h a t u d t á k VOLNA, h o g y J u l i á n a B á l i n t n a k

T e s t v é r e , ' s - u g y a n a z é r t : n e m c s a k T i s z t , h a n e m T e s t v é r - i s

a m a ' g y a l á z a t o s F o g - m e g ? m á r a k k o r t a l á n n e m l e t t VOLNA a'

v i l á g o n o l l y a n n e h e z t e l é s , m e l l y a z ö v é k k e l f e l - é r h e t e t t VOLNA.

A k ó s - f e j e d e l e m , h o z z á h o z v á n a' h í r J u l i á n á n a k e l - fo g a t t a t á -

s á t, é s u g y a n M a c s k á s i - K a p i t á n n y á á l ta l , n e m t u d t a e l s ő b e n

m i r e v é l n i a ' t ö r t é n e t e t . D e o s z t á n , m é l l y e b b e n m e g - f o n t o l v á n

a' d o l g o t , b o s z s z o n k o d o t t m a g a - m a g á b a n m i n d G y á r fá s , m i n d

V e r n i k a e l l e n . F e l - ' s - a l á s é t á l t s z o b á j á b a n e g y - i d e i g . V é g t é r e :

a s z t a l a m e l l é e g y s z é k é r e l e - ű l v ó n , í g y k e z d e t t e s z a v a i t

A K Ó S : M o s t t a p a s z ta l o m i m m á r : h o g y U d v a r o m t e l l y e ss é g -

g e l m e g - b ö c s t e l e n í t t e t e t t . — I g a z n a k k e l l e t e t t t e h á t a n n a k

l e n n i , h o g y a z a r a n y P e r e c z e k e l - l o p á s a U d v a r o m b a n t ö r

t é n t ? — C s ak k e v é s b e n m ú l t - e l : h o g y m a g a m m a l é p p e n s é g

g e l e l - n e m - h i t e t t e m : h o g y , v a g y K á l m á n - h e r c z e g g y a n a k o d i k ,

m i d ő n a z t , a ' - m i t a z ú t b a n v é l e t l e n ü l e l - v e s z t e t t , U d v a r o m r a

f o g j a ; v a g y p e d i g S c h e l m a j e r T i t k o s o m e g y O r s z á g o s g a z - e m

b e r ; k i , a ' H e r c z e g ' n e v é v e l , a m a ' g y a l á z a t o s l e v e l e t k ö l t ö t t e . —

É s í m e : m o s t t a p a s z t a lo m i m m á r : h o g y K á l m á n - h e r c z e g - i s

m é l t á n n e h e z t e l u d v a r o m r a , S c h e l m a j e r T i t k o s o m - i s b i z o n y o s -

s a n á r t a tl a n . O h G y á r f á s - b á t y á m ! O h V e r n i k a - h ú g o m !

T i k t e h á t e g y v a l ó s á g o s T o l v a j t a j á n l o t t a t o k u d v a r o m b a ?

E z e k u t á n f e l - u g r a s z e k é r ü l a ' F e j e d e l e m . U g y - i s t e t t s z e t t :

m i n t - h a f e l- g y u l l a d o t t v o l n a T e s t - v é r e i e l l e n . O k a f e l - l o b b a n t -

t á n a k a z v a l a : h o g y e z e k n e k e g y e n e s s z í v e k r ő l * g y a n a -

* T. i . : szívéről .



ü l .

S Z A K A S Z

I I .

R É S Z .

135

k o d n a . ' S z i n t e e l - h i t e t t e m a g á v a l , h o g y a n n a k t o l va j s á g á t

e l e i n t e t u d t á k , u g y a n - a z é r t ő t e t a z U d v a r b a h o z t á k , h o g y

l e g y e n v a l a h o l m e n e d é k h e l y e a ' s z é p I f i ú n a k . E z h a i g y l e n n e ,

m á r a k k o r m i n d G y á r f á s, m i n d V e r n i k a e l l e n s z ö r n y ű g o n d o

l a t o k a t f o r g a t o t t. E l l e n b e n M a c s k á s i B á l i n t n a k s z o r g a l m a

t o s s á g á t a z E g e k i g f e l e m e l t e , h o g y a z O r s z á g ú t t y á n j á r t ,

é s a ' H a r a m j á t e l - f o g t a . F e l g y u l l a d o t t o s z t á n J u l i á n a e l l e n

j

é s i g y f o l y t a t t a s z a v a i t :

A K Ó S

:

F e j e d e l m i s z a v a m r a f o g a d t a m

:

ho gy a ' T o l va j t fe l

a k a s z t a t o m . E z t u g y a n e l s e k e r ü l ö d , g y a l á z a t o s I fi ú . — M e r t

u g y a n : k i m o n d h a t n á e z t á r t a tl a n n a k ? m i v e l M a c s k á s i B á l i n t

t ó l f o g a t t a t o t t - m e g . Ő s o h a n e m h i r t e l e n k e d i k s e m m i b e n .

U g y a n - a z é r t : n é k i b i z o n y o s n a k k e l l e t i k a b b a n l e n n i : h o g y

J ú l i u s l o p t a -e l a z a r a n y P e r e c z e k e t . E z k ü l ö m b e n

8

n e m

l e h e t .

8

É l l y é d e s K a p i t á n y o m . E m b e r ü l v i s e l t e d m a g a d a t .

M e g - i s - é r d e m l e t t e d ; h o g y , m i v e l i l l y e t ó n s z o r g a l o m m a l s tr á

z s á l tá l , T é g e d e t a' K a p i t á n y s á g b ó l F ő - s t r á z s a - m e s t e r s é g r e

e m e l l y e l e k . J ó l v a g y o n . í m e l e v e l e t í ro k A p a f i - E z r e d e s e d n e k :

h o g y k i - h i r d e t t e s s e ú j T i s z t s é g e d e t .

E l ő b b e n i s z a v a i u t á n l e - ű l e A k ó s a z a s z t a l h o z , é s a z o n e m l í

t e t t l e v é l n e k í r á s á h o z f o g o t t. A z o m b a n V e r n i k a , J u l i u s s á n a k

s i r a l m a s á l l a p o t t y á r ó l e l e g e t g o n d o l k o z v á n s z o b á j á b a n , e l - n e m

h i t e t h e t t e m a g á v a l : h o g y e z e n i f i ú v a l ó s á g o s T o l v a j l e g y e n . A z t

g o n d o l v á n : h o g y v a la k i t a r s o l y á b a te t t e l é g y e n a' P e r e c z e k e t ,

b e

*

b á n t a , h o g y a z U d v a r b a n l e t t é k o r a z t m e g - n e m - v i s g á l t a ,

1

L at i no s . — T. i . : gy anakod ot t .

2

T, i . : másk ént .

s

T. i . : ez bizonyos .

* T . i . : i gen , nagyon .


V E R N I K A Á K O S S A L .



136

A Z


M á s - v a l a m i t - i s s a j d í tv á n a' d o l o g b a n , h a t a l m a s s a n r e á - v e t e t t e

f e j é t , h o g y m e g s z a b a d í t t y a , a k á r m i n ő f á r a d s á g á b a n t e l i k .

D e r e t t e g e t t , m i d ő n A k ó s - b á t t y á n a k , a z i l l y e t é n v é l e t l e n

d o l g o k b a n , n a g y h í r t e l e n k e d é s é t e s z é b e - j u t t a t t a . U g y a n - a z é r t :

h o g y m i n d e n s z e r e n c s é t l e n s é g e k n e k e l e j é t v e h e s s e , h o z z á j a

i p a r k o d o t t ; m e g - a k a r v á n t u d n i : m i n ő v é l e k e d é s s e l, m i n ő f el

t é t e l l e l l e n n e a ' F o g o l y r ó l . R e á - n y i t o t t a t e h á t n a g y h a l k k a l a z

a j tó t . D e m i d ő n s z e m r e v e t t e : h o g y b é - j ö t t é t m e g - s e - s a j d í t o t t a

A k ó s , é s m i n d - e g y r e c s ak í r n a : a d d i g - i s , m é g

1

a' l ev e le t e l

v é g e z n é , n e m k é v á n t a m e g - s z ó l l í t a n i . M á s a s z t a lk á r a t á m a s z

k o d o t t , é s s o k á i g n é z t e á b r á z a t t y á n a k v o n á s a i b ó l g o n d o l a t a i t .

A z o k a t n e m f e l e t t e s z o m o r ú k n a k l á t t a . U g y a n - a z é r t : b á t o r s á g o t

v e t t m a g á n a k h o g y , L e v e l é n e k e l - v ó g e z t t e e l ő t t , í g y sz ó l lí t sa -

m e g B á t t y á t

V E R N I K A : U r a m É d e s B á t y á m m e g - k é v á n t a l a k l á t o g a t n i .

V e r n i k á n a k e ' s z a v a i t h a l l v á n A k ó s , i g e n c s u d á l k o z o t t v é l e t

l e n j e l e n - l ó t t ó n , ü l v e m a r a d v á n , r e á t e k i n t e t t H á g á r a , o l ly

s z e m e k k e l , m e l l y e k b ö l s e m m i j ó t n e m m a g y a r á z h a t o t t V e r

n i k a . T u d n i - i l l i k : e s z é b e j u t o t t Á k o s n a k , h o g y H ú g a l e n n e

e g y g y i k o k a a m a ' T o l v a j ' b e f o g a d á s á n a k . M i n d - a z - á l t a l f e l -h á

bo rod ot t s z í v én ek j e l é t n e m ké vá nv án f it og ta tn i,

8

í gy szó l l a

h o z z á j a .

A K Ó S : P a r a n c s o l v a l a m i t a ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y . M é l

t óz t as son . . .

E z e k e t m o n d v á n A k ó s , i s m ó t t a z í r á s n a k f o g o t t . D e V e r

n i k a , B á t t y á n a k il l y m é l t ó s á g o s t e k i n t e t e i t , é s s z a v a i t e l ő r e

n e m k é p z e l h e t v é n m a g á n a k , i g e n n a g y o n m e g - s z ö p p e n t . M o s t

t a p a s z t a l t a l e g- e lŐ l a z o n k ü l ö m b s é g e t , m e l l y e t , h o g y B á t t y a ,

é s F e j e d e l e m

8

k ö z ö t t l é g y e n , n e m h i s z v a l a . F é l t p e d i g i s m é t t i

m e g - s z ó l J í t á s á t ó l . * U g y a n - a z é r t a l a t t o m b a n í g y s z ó l l o t t

V E R N I K A

:

I s t e n e m

b e n a g y m ó l t ó s á g g a l b á n v e l e m ! P e d i g ,

1

L. a 25. lapnak 1 . jegyzetét .

2

N em a m aga hely én levő szó . — T. i . : e lárulni , mu tatni .

3

T. i . : a bátya (testvér) és a fejedelem.

4

T. i . : nem merte újra megszól í tani ,



I I I .

S Z A K A S Z

I I .

R É S Z .

137

e z e n s z o m o r ú k ö r n y t í l - á l l á s o k b a n , ő t e t b a r á t s á g o s s a b b n a k l á t n i

k é v á n n á m .

Egy kevés várakozás után, így szollá nyilván:

K e d

v e s é d e s B á t y á m ! í m e . . .

A K Ó S

: V a n v a l a m i é a ' K i s - a s z s z o n y n a k , m e l l y e t v e l e m k ö z -

l e n i k é v á n n a . P a r a n c s o l l y o n v é l e m . K ö t e l e s s z o l g á j a v a g y o k

K i s - a s z s z o n y s á g o d n a k .

V E R N I K A : N e m s z o k á s o m : h o g y é d e s k e d v e s B á t y á m m a l

p a r a n c s o l l y a k v a l a m i t . E g y a l á z a t o s k é r é s e m VOLNA. D e m e g

v á r o m , m é g a' l e v é l n e k v é g e l e s z .

E z e k a l a t t e g ó s z l e n e l - v ó g e z t e A k ó s a ' l e v e l e t . A z t ö s z v e -

t e t t e , é s a z a s z t a l o n h a g y v á n , H ú g a e l e i b e m e n t ó s e l ó ' t t e n a g y

m é l t ó s á g g a l m e g á l l o t t . S o h a n e m h i h e t t e e z - e l ő t t V e r n i k a ,

h o g y B á t t y á n a k m é l t ó s á g o s t e k i n t e t e i tő l í g y m e g - v e v ő d g y ö n

s z í v e . M o s t b e n n e c s u p a F e j e d e l m e t , a z t - i s m i n t - e g y i d e g e n t

l á t o t t . ÁKOSBAN a ' B á t t y a é p p e n e l - v e s z e t t n e k l á t t s z a t o t t . M é g -

j o b b a n t i s z t e l e t é r e FORDULT, m i d ő n h o z z á í g y s z ó l l a

A K Ó S : M o s t i m m á r k é s z e n v a g y o k s z o l g á l a t t y á r a a ' F e j e

d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k . K é r e m : m i t p a r a n c s o l k é s z - k ö t e l e s

s z o l g á j á v a l ?

V E R N I K A

:

K é r e m F e j e d e l e m s é g e d e t : n e b á n n y o n i ly m ó l t ó

s á g g a l v e l e m . F o g a d g y o n ? v í g a b b t e k i n t e t t e l , m á s k é n t ú g y e l

k e s e r í t i s z í v e m e t : h o g y s o h a t ö b b é H ú g á n a k s e m o n d h a t .

I r t ó z t a t ó n a g y g y ö t r e l m e i m v a n n a k a m ú g y - i s .

A K Ó S : N o t e h á t , m o n d - k i k e d v e s - é d e s H ú g o m : m i b e n s z o l

g á l h a t o k .

V E R N I K A : É n u g y a n , l e g - i s - l e g - e l s ő b e n : k ö v e t l e k , l e l k e m -

ó d e s B á t y á m .

A K Ó S : K i e n g e m e t m e g - k ö v e t , a n n a k ú g y t e t t sz i k , e l l e n e m

v é t e n i k e l l e t e t t .

V E R N I K A : nagyon meg-alázván magát:

I g e n - i s ; v é t e t t e m

é d e s B á t y á m e l l e n .

A K Ó S

: É n p e d i g m e g - e n g e d e k a' K i s - a s z s z o n y n a k ; n o h a

m é g n e m - i s i g e n j ó l tu d o m , m i b e n l e g y e n a' v é t e k . M i n d

a z -á l ta l : c s a k a z t s ú g o m m o s t a n á b a n K i s - a s z s z o n y s á g o d n a k

f ü l é b e : m á s s z o r U d v a r o m b a T o l v a j t n e h o z z o n .

V E R N I K A : K é r l e k , é d e s B á t y á m : n e K i s - a s z s z o n y o z z a n n y i t .



138 A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

B a r á t s á g o s s a b b n e v e m e t ó h a j t a n á m t ő l le d h a l l a n i e ' s z o m o r ú

á l l a p o t o m b a n . S z ó l l y u n k e g y - m á s s a l a t y a f i s á g o s s a n . E m e ' k e r e k

a j ak i db ó l m é r t n e m h a l l h a t o m V e r n i k a n e v e m e t ? E ' n é v s o k

k a l i n k á b b b ó - il li k T e s t v é r i s z á d b a n , m i n t a m a ' K i s - a s z s z o n y

n é v . É s m e n n é l t ö b b s z e r h a l l o m t e - t o ll e d , a n n á l i n k á b b g y ö

n y ö r k ö d ö m b e n n e . T e n é k e m , m a g u n k k ö z ö t t , m i n d e n k o r é d e s -

k e d v e s A k ó s - b á t y á m l e s z e l .

A K Ó S

: el-mosoly odván:

L á m - u g y a n , é d e s H ú g o m , b e j ó l

t u d o d m e s t e r s é g e d e t .

V E R N I K A : Báiiyának el-mosoly odtt ár a, igen meg-örülvén,

hírtelen nyakába ugrott, ezt mond ván : É d e s l e l k e m ! é d e s

s z í v e m B á t y á m .

A K Ó S

:

N o m i t a k a r s z t e h á t , é d e s - k e d v e s - d r á g a - l á t o s - g y ö n -

g y ö m - g y ö n g y - v i r á g o m - s z e r e l m e s - s z é p H ú g o m ?

V E R N I K A :

É d e s B á t y á m , ú g y t e t ts z i k m o s t a n á b a n

:

m i n t - h a

ú j r a s z ü l e t n é m . T e u g y a n v a l ó s á g o s A t y a f i n a k t e t t s z e l e l ő t t e m .

S z e r e t e d - i s , l á t o m , é d e s H ú g o d a t . N e m - i s a z o n v a g y : h o g y

g y ö t r e l m e i m e t g a r m a d á z d . * H i d d - e l : ó n - is h a s o n l ó s z í v v el

v a g y o k h o z z á d , é d e s A k ó s o m . A z t k é v á n n á m : h o g y u n t a l a n

j ó k e d v e d b e n l á t n á l a k . N e t a r t s s e m m i t t ő l l e m . M o s t - i s a z é r t

j ö t t e m : h o g y g o n d g y a i d a t o s z l a s s a m . N e f é l l y ; m e g - n e m - k e s e -

r í t l e k s e m m i b e n .

A K Ó S : K ö s z ö n ö m A t y a f i s á g o s s z í v e s s é g e d e t , é d e s V e r n i k á m .

D e v á r a k o z z e g y k e v e s e t . E ' l e v e l e t l e - k e l l - p e o s é t e l n e m , ó s t a

l á n m é g m a e l - k ü l d e n e m A p a f i n a k .

E z e k - u t á n c s e n d í t e t t a ' F e j e d e l e m , m e l l y r e F a r k a s be

j ö v é n , a ' p a r a n c s o l a t o t v e t t e : h o g y g y e r t y a - v i l á g o t h o z z o n .

E z e l ő - j ö v ó n , b é - p e c s ó t e l t e a ' l e v e l e t , r e á - i s í r t a a z E z r e d e s n e k

n e v é t . A z - u t á n a ' l e v e l e t a z a s z t a l o n h a g y v á n , k i - v i t e t t e F a r

k a s s a l a ' G y e r t y á t . A z o m b a n i g y f o h á s z k o d o t t a l a t t o m b a n

V E R N I K A :

I s t e n ' * * - u r a m ! b á r c s a k ő j ö n n e e l ő b b J ú l i u s n a k

e m l é k e z e t é r e . É n n e m m e r e k f e lő l ié s z ó l a n i . O h E g e k ! c s a k

m o s t a d g y a t o k b á t o r s z í v e t , o k o s é s z s z e l e g y g y ü t t : h o g y J u l i u s -

* T. i . : sokas í t sd, te tézd.

** T. i . : I s tenem.

Digitized by



I I I . SZAKASZ II. RÉSZ. 139

n a k s o r s á n v a l a m i t f o r d í t h a s s a k . Már a k k o r , r e m é n s é g e m

f ö l ö t t , i g e n s z e r e n c s é s s e n t ö l t e n e m - e l

e' mái

n a p o m a t . E l - n e -

h a g y g y , é d e s I s t e n e m .

A K Ó S , el-végezvén minden dolgát: í m e , é d e s H ú g o m : m a e g y

e m b e r t s z e r e n c s é s n e k t e t t e m . M a c s k á s i B á l i n t o t a' F ő - s t r á z s a -

m e s t e r ' h i v a t a ll y á r a e m e l t e m . U g y - é : m e g - é r d e m l i e z e n fel-

m a g a s z t a l á s t ? L á m ! m id ó'n mi a l u t t u n k , Ő s t r á z s á l t h e l y e t t ü n k .

M a c s k á s i K a p i t á n y n a k n e v é t h a l l v á n V e r n i k a , e l e i n t e ú j r a

f e l - b o s z s z a n k o d o t t . G y o m r á b ó l

ne m

s z e n v e d h e t t e

ama' Fog-

m e g T i s z t e t . M i n d - a z - á l t a l B á t t y á n a k jó k e d v é t m e g s z e g n i

n e m a k a r v á n , k ö l l e t l e n - i s

reá

á l l o t t e l ő b b b e n i s z a v á r a ,

igy

s z ó l v á n

V E R N I K A

:

I g e n - i s , é d e s B á t y á m

ha Te M a c s k á si B á l i n t o t a'

F ő - s t r á z s a - m e s t e r s é g r e é r d e m e s n e k l e n n i g o n d o l o d , m a g a m

s e m o n d h a t o k e l l e n e . — De, é d e s B á t y á m !

A K Ó S :

N o m o s t i s m é t t v a l a m i t . V a l l y o n mit t e s z n á l a t o k

a m a ' s z a p o r a

E

?

V E R N I K A : É d e s B á t y á m ! m e g - n e - n e h e s z t e l l y . V a l a m i t k é r

d e z n é k , ha m e g - e n g e d n é d . D e í g é r d - m e g e l ő r e .

A K Ó S :

D e

m i t í g é r j e k ? h o g y m e g n e n e h e z t e l l y e k ? A z t m e g

í g é r h e t t e m ; de ne m t u d o m : m e g - t a r t h a t o m - é .

V E R N I K A : M e g - t a r t h a t o d , é d e s B á t y á m ,

ha

m e g - i g é r e d .

I g é r d - m e g t e h á t i g a z á n , ' s - a t y a f i s á g o s s a n .

A K Ó S : N e m b á n o m :

a' te

s z a k á l l a d r a ; i g é r e m , ' s - m é g - e g y -

s z e r - i s í g é r e m .

V E R N I K A

:

M o s t m á r te h á t , é d e s B á t y á m — e g y g y e t k é r

d e n é k

— de

m e g - n e h a r a g u d g y

—

e g y g y e t k é r d e n é k

— oh

I s t e n e m .

A K Ó S : S ü s d - k i t e h á t e g y s z e r .

—

K é r d e n é k

—

k é r d e n é k

—

m é g se k é r d e l s e m m i t .

V E R N I K A , elsőben alattomban:

Ug y ám

b i z o n y ,

de ne m

m e r e m .

Osztán nyilván:

C s a k azt k é r d e n é m t ő l le d , é d e s

B á t y á m .

Azt

k é r de n ém m o n d á m :

m i

t é v ő l e s z e l J ú l i u s s a l ?

Ismétt alattomban: H á l a I s t e n n e k ! k i - m o n d h a t t a m e g y s z e r .

A K Ó S : M i t é v ő l e s z e k v e l e ?

— Én

ő t e t á l t a l - f o g o m - a d n i

az

í t é l e t n e k .



140

A Z A R A N Y

P E R K C Z E K .

V B B N I K A :

D e ú g y - é

:

c s a k a z o n o k b ó l : h o g y a ' d o l o g m e g -

v i s g á l t a s s é k ?

A K Ó S : I g e n - i s : n e m m á s o k r a n é z v e ; h a n e m , h o g y n y i l v á n

V E R N I K A : A Z

í t é l e t - t é t e l t p e d i g m a g a d r a v á l l a l o d ? U g y - ó ,

é d e s B á t y á m .

A K Ó S

:

I g e n - i s . A z t - i s m e g l e h e t c s e l e k e d n e m ; ó s c s u p á n

csak kedvedór t .

V E R N I K A :

O h ! b e k e g y e l m e s v a g y , l e l k e m é d e s B á t y á m !

N e k ü n k g o n d o l a t a i n k i g e n m e g - e g y g y e z n e k . U g y t e t t s z i k :

m i n t - h a e g y l é l e k é l e s z t e n é t e s t ü n k e t . M é g c s a k e g y g y e t

kérdek .

A K Ó S : M é g - i s v a n v a l a m i h á t r a ? A ' p e d i g v a l l y o n m i l e h e t ?

V E R N I K A :

U g y - ó , é d e s B á t y á m

J ú l i u s n a k * m e g - v i s g á l á s á t

n e m b í z o d S c h e l m a j e r r e ? — Ö u g y a n é r t e l m e s e m b e r ; é s t it

k o s !

h i v a t a l l y á b a n sz o r g a l m a t o s . D e ó n ú g y t a r t o m : h o g y e '

d o l o g n e m ő t e t i l l e t i . I g a z - é ? v a g y n e m ?

A K Ó S

:

I g a z , é d e s V e r n i k á m . S e m m i k ö ze e h h e z . N e m b í z o m

r e á J ú l i u s t .

V E R N I K A , alattomban : H á l a l é g y e n az Ű r - I s t e n n e k ! m i n t h a

e g y d a r a b k ö v e t v e t e t t e m v ó l n a - l e e r ő t l e n v á l l a i m r ó l . Az-után

nyilván:

A ' m i g o n d o l a t a i n k é p p e n m e g - e g y g y e z n e k m i n d e n

b e n . M é g c s a k e g y g y e t k é r d e k : m e r t h á r o m a' t á n c z - i s . M e g

p r ó b á l o m : M e g - e g y g y e z ü n k - é e b b e n - i s ?

A K Ó S

: M é g - i s v a n v a l a m i h á t r a ? T e l i v a g y m a k é r d é s e k k e l ,

m i n t a' f e l -f ú t t h ó j a g s z é l l e l . H a d d h a l l y a m : m i l e h e t ?

V E R N I K A :

U g y - é ? J ú l i u s n a k d o l g á t e g é s z l e n V i d á r a b í z o d ,

a m a ' F ő - b í r ó n k r a ? É d e s B á t y á m ! k i - t a lá l h a t t a m - é e ' h á r m a -

d i k a t - i s ?

A K Ó S

:

K i - ta l á l t a d é d e s V e r n i k á m . 0 m a g a n e m s o k á r a i t t

t e r e m . M e g - i z e n t e m i m m á r a z e g é s z t ö r t é n e t e t . T ü s t é n t e l ő

f og j a Jú l i us t .

V E R N I K A , alattomban: H á l á k a t a d o k n é k e d T e r e m t ő I s t e

n e m . J ú l i u s n a k é l e t e m i n t e g y b i z o n y o s . Osztán nyilván: É d e s

* T. i . : Júl ius ügyének,

k i - t u d ó d g y o n a ' T o l v a j .



I I I . S Z A K A S Z

I I I .

R É S Z .

141

B á t y á m ! h a v a l a k i a z t m o n d a n á : h o g y T e , e l - i n t é z e t t d o l ga i d

b a n h i b á z o l ; t u d g y a m e g : h o g y a n n a k v e l e m l e n n e d o l g a . *

K a r d o t k ö t n é k m e l l e t t e d .


V L D A Á K O S N Á L .

A z o m b a n

V I D A ,

a ' F e j e d e l e m n e k p a r a n c s o l a t t y á r a , a z U d

v a r b a é r k e z e t t . D e , m i n e k e l ő t t e a' F e j e d e l e m h e z b é - m é n e , a '

t ö m l ö c z ö t a k a r ta e lő b b m e g - l á t n i . B é - t e k i n t v é n a z a b l a k o n , e l

h ű l t a ' T o l v a j n a k n e m e s s é g é t s z e m l é l v é n , m e l l y e t m i n d é k e s

r u h á j a , m i n d é k e s s e b b t e r m e t e n y i l v á n k i - á d v a l a e l ő t t e . L e

ü l v e l á t t a * * e g y a s z t a l k á n á l , m e g - l á n c z o l v a . Ú g y t e t t s z e t t ,

m i n t - h a i g e n m é l l y g o n d o l a t o k a t f o r g a t n a e s z é b e n . D e á b rá -

z a t t y a m é g s e v a l a s z o m o r ú . E z e n I f iú n a k s o r s á t m e g - k ö n y -

v e z v é n V i d a , o h b e ó h a j t o t t a , h o g y á r t a t l a n l e g y e n . D e , á r t a t

l a n s á g á r ó l n e m - i s i g e n k é t e l k e d e t t . M e g - p a r a n c s o l v á n v é g t é r e

a ' T ö m l ö c z - t a r t ó n a k : h o g y , k e v é s i d ő m ú l v a , a ' F e j e d e l e m n e k

P i t v a r - s z o b á j á b a h o z n á k , m a g a a' F e j e d e l e m h e z i g y e k e z e t t

§

B é - j e l e n t e t t e Ő t e t a z I n a s . í g y s z ó l l o t t p e d i g A k ó s h o z

V I D A :

A ' - m i n t F e j e d e l e m s é g e d p a r a n c s o l t a , p a r a n c s o l a t

t y á r a , ' s - e g y s z e r - ' s - m i n d s z o l g á l a t t y á r a - i s i t t v a g y o k .

V E R N I K A :

H o z t a I s t e n a z U r a t , é d e s F ő - b í r ó - u r a m . E l ő b b

é r t é s e m r e a d t a ő - f e j e d e l e m s é g e : h o g y a z U r n e m s o k á r a i t t

t e r e m . M o s t t e h á t v a l ó s á g o s i t t l e t t é b e n i g e n g y ö n y ö r k ö d ö m .

V I D A

:

F e j e d e l m i K i s - a s z sz o n y s á g o d n a k e z e n s z í v e ss é g é t

i g e n n a g y r a b ö c s ű l l ö m . É s a b b a n n a g y v i g a s z t a l á s o m a t t a l á l o m .

V E R N I K A :

B i z o n y o s l e g y e n b e n n e F Ő - b í r ó- u r a m , h o g y , i l ly

s z e m - l á t o m á s t , t a l á n é l e t e m b e n e g y s z e r s e m ö r ü l t e m .

A K Ó S : C s a k a ' P é n t e k i ö r ö m V a s á r - n a p i ü r ö m r e n e v á l t o z

z o n . M i n d - a z o n - á l t a l : a b b a n h a g y v á n m o s t e z e k e t , a ' -m i a z o n

* N émet es . — Magyarosan: ve l em gyűl i k meg a baj a .

** T. i . : a foglyot , v. látta, hogy ül .

Digitized by



14 4

AZ

ARANY PERECZEtf.

e l z á r t t I f i ú n a k t ö r t é n e t é t i l l e t i , F ő - b í r ó - ú r n a k t u d t á r a v a g y o n

*

i m m á r . V e g y e n m a g a m e l l é m é g csak egy í r ó - d e á k o t , és vis-

g á l l y a - m e g az e g é s z d o l g o t . M i n d az Ú r n a k k é r d é s e i , m i n d a'

R a b n a k f e l e l e t e i , n a g y s z o r g a l o m m a l , í r a t t a s s a n a k - l e . A' d o l o g

e g é s z l e n e l - l é v é n - v é g e z v e , j ő j ö n az Úr h o z z á m . Az í t é l e t e t

m a g a m f o g o m f e j ó r e - k i - m o n d a n i . V i g y á z z o n az Úr s z a v a i m r a .

É n a n n a k az I f i ú n a k v é r é t , ha á r t a t l a n , é p p e n ne m k é v á n o m .

D e , ha v é t k e s , az Ú r se ó h a j t s a e r ő - s z a k o s k i - s z a b a d í t á s á t .

E z e k u t á n e l - m é n e A k ó s V e r n i k á v a l e g y g y ü t t . D e V e r n i k a ,

b á t t y a m e l l ő l c s a k h a m a r e l - l o p ó d z v á n , h í r t e l e n v i s z s z a - tó r e

V i d á h o z . E l - c s u d á l k o z o t t V i d a . í g y s z ó l l a p e d i g

V E R N I K A : É d e s F Ő - b í r ó - u r a m c s a k m é g egy s z ó r a j ö t t e m .

D e v i g y á z v a s z ó l l y u n k : h o g y v a l a k i m e g - n e - h a l l g a s s a b e s z é d -

g y e i n k e t . I g e n - i s úgy t e t t sz i k : h o g y c s a k m a g u n k v a g y u n k . —

K e d v e s F ő - b í r ó - u r a m az I s t e n r e , a m a ' n a g y i r g a l m a s s á g ú r a ;

é s m i n d a z o k r a , m e l l y e k az Úr e l ő t t v a l a h a k e d v e s s e k v o l t á n a k ,

e s e d e z e m , f o h á s z k o d o m , r e m é n k e d e m az Úr e l ő t t : m u t a s s a -

m e g m a , h o g y e m b e r - s z e r e t ő l é g y e n . Ha ama' s z e r e n c s é t l e n

I fi ú v a l a m i - k é p p e n f e le l e t e i b e n m e g - t a l á l n a - t é v e n n i ; h o z o g a s s a

h e l y r e f o g y a t k o z á s a i t . L e g y e n s z e g é n y n e k G y á m - a t t y a . T á m o

g a s s a e r ő t l e n s é g é t , n y i l a t g a s s a á r t a t l a n s á g á t : m e r t én s o h a el-

n e m - h i t e t h e t e m m a g a m m a l : h o g y J ú l i u s T o l v a j l é g y e n .

V I D A : K e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ! ó n s e j ö t t e m m á s

t e k i n t e t t e l ide, h a n e m , h o g y ő t e t m e g - s z a b a d í t t s a m . M i h e l y e s t

k e g y e l m e s F e j e d e l m ü n k n e k i z e n e t é b ő l m e g - é r t e t t e m : h o g y

a z o n I f i ú n a k m e g - v i s g á l á s a ** r e á m b í z a t t a t o t t ; l e g - o t t a n h á l á

k a t a d t a m é d e s I s t e n e m n e k , h o g y Ő tet S c h e l m a j é r n e k k ö r m e i

k ö z ü l m e g - a k a r t a m e n t e n i . E l ő r e

azt

m o n d h a t o m , h o g y ,

a ' - m i n t a' T ö m l ö c z b e n l á t t a m , a z o n I f ia t , e l s ő l á t á s á v a l , s e n k i

s e m m o n d h a t t y a T o l v a j n a k . M e g v i s g á l á s o m t ó l t e h á t é p p e n

n e m f é l h e t , m i v e l v e l e a t y a i m ó d r a b á n a n d o k . C s a k egy sz ik

r á j á t t a l á l h a s s a m á r t a t l a n s á g á n a k , azt e g é s z l e n f e l é l e s z t e n i

e l - n e m m ú l a t o m .

V E R N I K A :

É d e s F ő - b í r ó - u r a m

Az I s t e n b i z o n y o s s a n meg-

* T. i.: t u d o m á s a van felőle, tudja.

**

L. a 140.

l apnak j egyze t é t .

Digitized by



III. S Z A K A S Z i n . R É S Z .

143

fogja áldani az Urat ezen szívessége

MIATT:

Mind-az'-által:

édes Uram ha talán azon Ifiú vé tkes volna (Oh Eg ek hogy

irtózom ennek csak gondolat tyától- is ); ha tehát vétkes volna

(de ő ug yan nem az, bi zonyossan ne m az); de, ha

m é g - I S

az

volna ? — Édes Fó'-bíró-uram ha van az Úrnak irgalmas szíve ;

ha van tudománnyá; fogja elő mi nd ezeket , és ama' szeren

csétlennek megszabadítására fordíttsa.

V n > A :

Igen-i s. Követni fogom ezen szíves tanácsot minden

bizonnyal.

V E B N I K A :

Nézze körösztű i-kosul a' Törvénynek minden

ágait-bogait.

V I D A

: Ujjamon hordozom mind ezeket. Tapasztalni-is fogja

Kegyelmed: hogy hasznára fordítom.

V E R N I K A , Igen lassú szavakkal:

Édes Fő-bíró-uram

:

még

egyre kérem az Urat. El-ne múlassa az Úr azon fogásokat, mel-

lyekkel a' leg-vi lágosabbakat homályba le het keverni . Ha azon

Ifiúnak Tolvajsága ki-s űlne (de ki -nem-sű l: me rt Ő nem valóságos

Tolvaj); de, ha még-is ki-stílne ; mért kellene ezen szép Ifiúnak

csak éppen egy gyarlósága

MIATT,

illy idétlen elveszni ? Mázol

-

lya-bé * az Úr a' vétket, a' mint legjobban tudhattya. Jutalmát

várhattya től lem, ha el-fogadgya tanácsomat. Ne vóllye az Úr,

hogy roszra intem. Akós Bátyám sem kévánnya vérét, a'-mint

az Úr hallá. Csak azt óhaj tya: hogy a' Nép' szája bé-dugód-

gyon,

és azon Ifiú igazságossan kiszabadulni láttszattasson.

V I D A :

Hagygya Kegyelmed az egész dolgot én reám. Nékem

bizonyossan ember-szerető szívem vagyon. Előre mondhatom:

hogy azon Ifiat ollybá tarthattya Kegyelmed, mintha meg-sza-

badúlt-volna. Ha csak - - -

V E R N I K A ,

meg-rettenve: Fő-bíró-uram ! vallyon mit ért az

által a' ha csak által ? Kére m : el -ne-t itkol lya tő ll em.

V I D A

: Ha csak azon Ifiú, maga-magát,

szánTT-szándékkal,

el -nem-akarja veszte ni. Az-az : ha, minde n iparkodásim ell en,

a' tolv ajságnak meg-val lásában állhatatoss an meg -marad. Már

akkor csak az Iste n a' ki szabadítója.

*

T. I,: leplezze, rejtegesse.

igitized

by



144 A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

Y E R N I K A

:

U g y a n - a z é r t : a z Ú r n a k k i - v á l t t

1

o k o s s á g á r a

b í z o m a ' t e e n d ő k é r d é s e k e t . N e k é n s z e r í t t s e e r ő s z a k k a l a '

m e g - v a l l á s r a . D e m i t t ö r ő d ö m a n n y i t ? — O t t l e s z F ő - b í r ó -

v u r a m — E l é g a z — C s a k a r r a e m l é k e z t e t e m v é g t é r e : ú g y

b á n n y o n a z o n I f iú v a l, v a l a m i n t v e l e m b á n n a , h a S z e m é l l y é

b e n

2

l e n n é k . J u s s o n e s z é b e a z - i s : h o g y a z , m e l l y e t m o s t a n

f o r g a t , E m b e r - v é r .

E z e k - u t á n e l - m é n e V e r n i k a . V i d a , m a g a m a r a d v á n , n e m

g y ő z t e e l e g e n d o - k é p p e n c s u d á l n i a ' K i s - a s z s z o n y n a k f e l eb a r á t i

s z e r e t e t é t , é s J ú l i u s h o z r i t k a h a j l a n d ó s á g á t . E g y k e v é s v á r a

k o z á s u t á n , m a g á b a n e z e k e t m o n d o t t a

V I D A

: O h m i n d e n F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y o k n a k i ga z

T t í k ö r e , n a g y - l e l k ű V e r n i k a . H a m á s n e m v ó l n a - i s b e n n e d

e z e n e m b e r - s z e r e t ő s z í v e d n é l ; m e g é r d e m l e n ó d m é g i s , h o g y

a z o n I f iú n a k m e g - s z a b a d u l t t á e m e ' f á r a d s á g o d n a k b é r e l e n n e .


C S E R E I N E K E R K Ö L C S E .

A k ó s - f e j e d e l e m n e k í r ó - d e á k j a v a l a C S E R E I Endre. E z e n

n a g y r a m e n e n d ő I f ia t , a' t ö b b i e k k ö z ö t t , l e g - i n k á b b s z e r e t t e

V i d a - i s . A k ó s p e d i g v a g y c s a k a z é r t - i s n a g y r a b ö c s ű l h e t t e :

h o g y , e g y a l k a l m a t o s s á g b a n ,

3

é l e t é n e k n a g y v e s z e d e l m é v e l , a'

F e j e d e l e m

4

é l e t é t m e g - t a r t o t t a . T u d n i i l l ik : F e j e d e l e m s é g é

n e k m i n d g y á r t e l e j é n v a d á s z a t o n v a l a e z e n í r ó - d e á k k a l , m i d ő n

e g y M e d v é r e t a l á l t á n a k a ' H a v a s o k b a n . E z e n v a d á l l a t m e g

s e b e s í t t e t v é n Á k o s t ó l , h í r t e l e n m e g - s e b e s í t ő j ó r e f o r d u l t ; s ő t t

a z - u t á n i s : m i d ő n A k ó s , a' v e s z e d e l m e t l á t v á n , f e l - k a p a s z k o d n a

a ' f á r a ; a ' M e d v e u t á n n a e r e d e t t , ó s c s a k k e v é s b e n m ú l t e l ,

1

T. i . : kiváló.

2

T. i . : ha az ő he lyén v . he ly zetéb en.

: l

N éh ány sorra l a lább í gy m on dj a : egy a l ka l mat osság ga l . —

T. i . : egy a lkalommal , egyszer , egy ízben.

* T. i . : az 6, azaz Ákosnak.

Digitized by



III.

S Z A K A S Z I V .

R É S Z .

1*5

h o g y l á b á t m e g - n e m - k a p t a . E z e n T e k i n t e t r e ,

1

e l - s z a l a d á n a k a '

t ö b b i e k . M a g a C s e r e i , a ' M e d v e u t á n i n d u l v á n , l e - v o n t a a ' f á r ó l ,

é s k é s é t a n n a k s z í v é b e o l y s z e r e n c s é s e n m á r t o t t a ,

2

h o g y t ö b b é

o s z t á n s e n k i n e k s e m á r t h a t o t t . E z e n t ö r t é n e t u t á n , i g e n d i c s e

k e d e t t A k ó s í r ó - d e á k j á n a k h o z z á - v a l ó s z e r e t e t é v e l . É S , e g y

a l k a l m a t o s s á g g a l , s o k a n ü l v é n a z a s z t a l á n á l , m e g - k é r d e z t e

C s e r e i t : v a l l y o n m i l e h e t n e a z , a ' - m i ó 'te t r e á VIHETNE, h o g y

f e j e d e l m é t e l - a d n á . E r r e C s e r e i a z t f e l e lt e n e m e s b á t o r s á g g a l :

h o g y s z é l e s e ' v i l á g n a k k i n c s e n e m VOLNA e l e g e n d ő , h o g y v a l a h a

U r á t e l - h a g y g y a . D e e l é g VOLNA e g y p é n z

8

á r a b o s z s z ú s á g ,

m e l l y MIATT a z O r s z á g l ó t - i s e l - a d n á . M e g - t e t t s z e t t ÁKOSNAK

e z e n b á t o r f e le l e t , f ő - k é p p e n : m i d ő n e s z é b e j u t t a t t a : h o g y a'

v a l ó s á g o s M a g y a r n e m s z e n v e d h e t v a l a m i t n e h e z e b b e n , m i n t

s z a b a d s á g á n a k m e g - s é r t é s é t , é s a ' b o s z s z ú s á g o t . U g y a n - a z é r t :

m i n d e n k o r o n a z o n VOLT A k ó s - f e j e d e l e m : h o g y s e m a g a , s e

m á s v a l a k i b o s z s z ó s á g g a l n e i l l e s s e C s e r e i t . V i d a ő t e t m a g á -

» h o z h í v a t t a t t a , ú g y - m i n t , J u l i á n a ' m e g - v i s g á l á s á b a n , * h i t e l e s

í r ó - d e á k o t . BEJÖTTEKOR i g y s z ó l l a V i d á h o z

C S E R E I

: K é r e m , m é l t ó s á g o s U r a m : e n g e d g y e n - m e g k é s e d e l

m e m n e k . H a m a r é b b é r k e z t e m VOLNA, d e é l ő m b e k e r e k e d t e k

v a g y h a t P a r a s z t o k , é s N á t h á n - z s i d ó t v á d o l t á k , h o g y m i n d e n i

k é n e k e g y a r a n n y a l t a r t o z n a , m i v e l , a z a r a n y P e r e c z e k ' T o l v a j -

j á n a k e l - f o g á s á b a n , ő t e t s e g í t e t té k . A ' Z s i d ó n a g y o n s z a b ó d o t t :

h o g y m i n d - a d d i g s e m m i t s e k é r h e t n é n e k r a j t a ,

6

m é g

6

a' Tol

v a j f e l - n e m - a k a s z t a t i k , é s ő a ' t í z -e z e r f o r i n t o k a t m e g n y e r i .

V I D A :

e m e ' Z s i d ó - p ö r t t o v á b b r a - i s l e h e t h a l a s z t a n i . M o s t

f o n t o s s a b b d o l o g v a g y o n e l ő t t ü n k .

C S E R E I

:

A z o n k í v ü l : m é g k é t P a r a s z t v a g y o n i t t e n P a p - f a l-

v á r ó i. M é l t ó s á g o d d a l k é v á n n á n a k S z ó l l a n i . R ö v i d e d e n a z t

1

T. i . : E nn ek láttára , v. ezt látva.

2

Soloec i smus. — T. i . : kését o ly szerencsésen mártot ta

annak sz ívébe .

3

L . a 30. lapna k 1 . jegy zeté t .

4

L. a 140. lapnak jegyzetét .

5

T. i . : köv ete lhetn ek tő le .

ö

L . a 25. lapnak 1 . jegy zetét .

Az

Arany Pereozek. ^

Digitized by



146

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

m o n d t t á k : h o g y , M a c s k á s i M i h á l y n a k á r t a t l a n s á g a m e l l e t t , s ok

b i z o n s á g o t h o z n á n k S c h e l m a j e r e l l e n . — M é l t ó sá g o s Ú r ! É n - i s

t u d o k e g y e t ; p e d i g o l l y b i z o n y o s t , m e l l y b ő l v i l á g o s s a n k i - f o g -

t e t t s z e n i M a c s k á s i M i h á l y n a k á r t a t l a n s á g a . M é l t ó s á g o s U r a m !

N e h a g y g y u k e z e n e m b e r s é g e s M a g y a r - e m b e r t a m a ' s e - h o n -

n y á b ó l * k e r ű l t t n e k h o r g a s k ö r m e i k ö z ö t t .

V I D A :

S e m m i t s e m k é t e l k e d e m a z Ú r n a k m i n d e s z e s só g é -

r ő l , m i n d i g a z m a g y a r s z í v ó r ó l . M a c s k á s i M i h á l y n a k á r t a t l a n

s á g a é n n á l a m - i s b i z o n y o s . C s e r e i - ú r n a k s z a v a a n n á l i n k á b b

b i z o n y o s s á t é v e * * e n g e m e t . M i n d - a z o n - á l t a l : er r ő l m á s s z o r - i s

s z ó l l h a t u n k . A ' k é s e d e l m e t k á r o s n a k n e m l á t o m . M o s t p e d i g

i g e n s ü r g e t ő d o l g u n k v a g y o n . A h h o z k e l l f o g n u n k .

C S E R E I : A ' - m i n t M é l t ó s á g o d p a r a n c s o l l y a , k é s z v a g y o k e n

g e d e l m e s k e d n i .

V I D A

: A m a ' l e z á r t t I f i ú n a k d o l g á t k é r d ő r e f o g j u k v e n n i .

D e ü l l y ű n k - l e a z a s z t a l h o z .

Ekkor le-űltenek.

P a r a n c s o l l y a

p e d i g ő - fe j e d e l em s é g e : h o g y , m i n d k é r d é s e i m , m i n d a m a n n a k

f e l e l e t e i s z o r g a l m a t o s s a n l e - í r a t t a s s a n a k . C s e r e i - Ú r n a k m i n d

e s z e , m i n d k e z e h o z z á .

C S E R E I

:

a z o n l e s z e k : h o g y v é g b e v i g y e m k ö t e l e s s é g e m e t

É n k é s z e n v a g y o k .

E z e k u t á n e l ő - v e t t e C s e r e i a ' P a p i r o s t . A ' t o l l a t - i s k e z é b e n

t a r t o tt a . A z - u t á n , V i d á r a n é z v é n , h a m e g - e n g e d n é - ó a' c s e n d í -

t é s t ; m i d ő n t ő l l e m e g - e n g e d t e t e t t , e g y g y e t c s e n d í t e t t .

Ö TÖ D I K R É S Z.

F A E K A S V I D Á N Á L .

B é - j ö v e a' c s e n d í t é s r e F a r k a s , a' F e j e d e l e m n e k I n a s s á , é s

m a g á t a z U r a k e l ő t t m e g h a j t v á n , V i d á n a k c s a k e z e k e t m o n

d o t t a

* Ma i s mondj ák: s ehonnai .

** T. i . : teve , de m agy ara bb : tett . V. ö. : «Az Is ten árva

ságra téve bennünket .* Mikes , CXII . l ev .

Digitized by



ni.

S Z A K A S Z

V I .

R É S Z .

147

F A R K A S :

P a r a u c s o l l y o n , M é l t ó s á g o s U r a m , v a l a m i t . E l - j á r o k

k ö t e l e s s é g e m b e n .

V I D A

: A m a ' B a b o t k i - v é t e t te m ez e l ő t t a' T ö m l ö c z b ő l , ós

id e

a'

P i t v a r - s z o b á b a p a r a n c s o l t a m .

Nem

k é t l e m , h o g y

el

é r k e z e t t .

F A R K A S :

M a g a

a'

T ö m l ö c z t a r t ó h o z t a e z - e l ő t t

a

P i t v a r

s z o b á b a .

V I D A

:

A'

l á n c z u g y a n r a jt a h a g y ó d h a t i k . M i n d - a z - á l t a l :

h a d d j ő j j ö n - b é

a' Rab.

F A R K A S : T ü s t é n t itt fog l e n n i .

E z e k u t á n F a r k a s

a'

R a b é r t e l - m é n e . V i d a p e d i g

az

E g e k

f e l é t e k i n t v é n ,

ne m

t u d o m , m i t ő l ,

de

i r tó z n i k e z d e t t . S z í n e - i s

m e g - v á l t o z o t t . K e d v e p e d i g , s z o k á s a e l l e n , e g é s z l e n e l - e s e t t .

N a g y h á b o r ú i

1

u t á n

igy

szó l l va l a

V I D A :

C s a k

e' mái

d o l g u n k n a k

jó

v é g é t s z a k a s z s z a a z I s t e n .

I l l y s z í v - s z o r o n g a t á s o k a t s o h a m i n d - e d d i g

ne m

é r z e t t e m .

C S E R E I : N e m l e h e t a' jó v é g n é l e g y e b e t r e m ó n l e n i ; m i v e l

M é l t ó s á g o d r a b í z a t t a t o t t a' d o l o g .

HATODIK KÉSZ.

J U L I A N A V I D Á V A L .

A z o m b a n

: a'

s z o b á b a b é - h o z a t t a t o t t

Juliana

k i s - a s z s z o n y .

E l ő r e

2

- j ö t t a' T ö m l ö c z - t a r t ó , az u t á n Juliana, kit két k a t o n á k

k i - v o n t t m e z í t e l e n

8

k a r d d a l k ó s ó r t e n e k . H a j a d o n f e j é n e k é k e s

h a j - s z á l a i m e g - v a l á n a k

egy

k e v e s e b o n t v a .

De úgy

t e t t s z e t t :

m i n t - h a e z z e l s z e b b n e k r a j z o l t a t o t t

volna.

J o b b - k e z e b a l l á b á

v a l k ö r ö s z t ű l v a l a l á n c z o l v a . M e g - á l l v á n n a g y a l á z a t o s s á g g a l

V i d a e l ő t t , h í r t e l e n m e g v á l t o z o t t s z í n é b e n . E l - f u t o t t o r c z á j á r ó l

a ' f i a t a l p i r o s ; *

és

h e r v a d n i , a z - u t á n s á r g ú l n i - i s l á t t s z a t o t t .

1

T. i.:

l e l kének nagy háborgása

v.

fe l indulásai .

9

T. i. :

elől .

3

P l e o n a s m u s .

—

«Mezítelen»

a

kardró l mondva német es .

*

T. i.:

pirosság, piros sz ín.

10*

Digitized

G o o g l e



148


M i n d - a z - á l t a l : f e l - v e t t S z e m ó l l y é r ő l

1

i s i n é t t m e g - e m l ó k e z v é n ,

m e g - b á t o r í t o t t a m a g á t . V i d á n a k k ö n y v e i s z i n t e k i - c s o r d ú l t a n a k ,

m i d ő n í g y s z ó l l o t t h o z z á j a

J U L I Á N A :

I d e j ö t t e m F e j e d e l m ü n k n e k , é s a ' M é l t ó s á g o s Ú r

n a k p a r a n c s o l a t t y á r a .

V I D A :

J ó l v a g y o n , é d e s F i a m . — J ö s z t e k ö z e l e b b — - M é g

i s k ö z e l e b b . — E r ő s í t t s e n - m e g a z I s t e n f e le l e t e i d b e n . — N e

f é ll y é d e s fia m, s e m m i t ő l . — E z n e m í t é l e t : h a n e m c s u p a

a t y a i k é r d é s e k . — É s , h o g y v a l ó s á g o s s a n e l e v e - i s é s z r e v e h e s

s e d , h o g y v e l e d a t y a i m ó d r a b á n o k : h a l l o d - é , T ö m l ö c z - t a r t ó ?

V e d d - l e - r ó l a a l á n c z o t .

Megszűn t a beszédtől addig, még

2

a

láncz le-vétetett róla. Az-után igy folytatta Juliáné hoz kegye s

szavait:

M á r m o s t , é d e s F i a m , s z a b a d v a g y . E l - i s - h i d d : h o g y

t e m a g a d n e m ö r v e n d e z h e t e l j o b b a n , e ' s z a b a d s á g o d ' l á t v á n ,

m i n t é n ö r ü l n i f o g o k , m i d ő n e g é s z l e n k i - s z a b a d ít a l a k . U g y a n

a z é r t : m i n d e n s z a b a d s á g g a l , m i n d e n b á t o r s á g g a l, f e l e ll y m i n

d e n k é r d é s e i m r e . — D e e l s ő b e n - i s a rr a k é r l e k , é d e s F i a m ,

v i g y á z z m a g a d r a , é s á r t a t l a n s á g o d r a . — O l l y a t s e f e l e l l y , a ' - m i

n y a k a d ' t ö r h e t i . L e g - i s - l e g - e l s ő b e n a z t k é r d e m t ő l l e d , é d e s

F i a m : M i N e v e d ?

E m e ' k é r d é s t h a l l v á n J u l i á n a , e l - t é b o l y o d o t t . I je d t é b e n e l

f e lé t k e z e t t a z o n f é rj -f i s z e m é l l y é r o l ,

8

m e l l y e t m a g á r a v e t t v a l a .

M a g a s e t u d v á n , m i t m o n d , í g y f e l e l t V i d á n a k e l ő b b e n i k é r d é s é r e

J U L I Á N A :

E n g e m e t M a c s k á s i J u l i á n á n a k n e v e z n e k .

V I D A ,

meg-rettenve: M i t

?

M a c s k á s i J u l iá n á n a k n e v e z n e k

?

J U L I Á N A , magáh oz térvén :

O h I s t e n e m ! m i t - i s m o n d o t t a m ?

E n g e d g y e n - m e g M ó l t ó s á g od sz o k a t l a n g y e n g e s é g e m n e k . í m e

a r r a j u t o t t a m , h o g y m a g a m s e t u d g y a m , k i le g y e k .

V I D A : U g y a n - a z é r t : c s u d á l l o t t a m - i s , é d e s f ia m, h i b á s f e le

i e l e d e t . S e m m i t s e f é ll y , k e d v e s m a g z a t o m . K é s z v a g y o k k i

s z a b a d í t á s o d r a . M i n d e n k i - g o n d o l h a t ó m ó d o k k a l k i - k é v á n l a k

a' v e s z e d e l e m b ő l m e n t e n i . Az-után Csereihez fordítván sza-

1

L. a 51 . lapnak 1 . jegyzetét .

2


B


Digitized by



I I I .

S Z A K A S Z V I . R É S Z .

149

vait:

U g y a n - a z é r t : t ö r ű l ly e - k i , C s e r e i - u r a m , e z e n I fi ú n ak e l ő b -

b e n i f e l e l e t é t .

Végtére Juliánára tekintvén:

M o s t t e h á t , é d e s

F i a m , m i n d e n m e g - t é b o l y o d á s n é l k ü l , f e l el l y e ' k é r d é s e m r e :

M i n e v e d ?

J U L I Á N A : E n g e m e t M a c s k á s i J ú l i u s n a k n e v e z n e k .

V n > A ,

el-bámulván: M i t ? M a c s k á s i J ú l i u s n a k n e v e z n e k ?

T é r j m a g a d h o z F i a m .

J U L I Á N A : I g e n - i s , m a g a m h o z t é r v é n , a z t m o n d o m : h o g y

a n n a k n e v e z n e k .

V I D A ,

jobban el-bámúlván:

M i n e v e é d e s A t y á d n a k

?

é s

é d e s A n y á d n a k ?

J U L I Á N A : A t y á m a t M a c s k á s i M i h á l y n a k , é d e s A n y á m a t

Z s ó l y o m i S á r á n a k n e v e z i k .

V I D A :

A t y á d M a c s k á s i M i h á l y ? F e j e d e l m ü n k n e k a m a '

K i n c s - t a r t ó j a ?

J U L I Á N A :

I g e n - i s M é l t ó s á g o s U r a m , a z o n e m b e r s é g e s , d e

s z e r e n c s é t l e n e m b e r .

V I D A : M o n d - m e g , fia m , e g y e n e s s e n : h o l l e t t é l e ' v i l á g r a . *

J U L I Á N A

:

É d e s A t y á m a n n a k - e l ő t t e a' S z e r é m i H e r c z e g s é g -

b e n s z o l g á l t . O t t l e t t e m e ' v i l á g r a .

V I D A :

S z ü l e t é s e d t ő l f o g v a , m i t g o n d o l s z , é d e s fia m , h á n y

e s z t e n d ő k t ö l t e k - e l e d d i g ?

J U L I Á N A :

H a j ó l e s z e m b e m a r a d t a k é d e s A n y á m ' s z a v a i ;

t i z e n - n y o l c z a d i k b a j á r o k .

V I D A : V o l t á l - é v a l a h a é l e t e d b e n a z i t ó l ő s z ó k e l ő t t v a l a m i

r o s z t e t t e d é r t ?

J U L I Á N A : M i n d - e d d i g m e g - m e n t e t t a z I s t e n . S o h a s e m v o l t a m .

V I D A ,

meg-örűlvén:

M á r m o s t i g e n k e d v e m r e f e l e l té l , é d e s

F i a m . E ' m e l l e t t m a r a d g y . K i - m e n t h e t e d m a g a d a t . M e r t k i k

g y a k r a n v é t k e z n e k , ó s t ö b b e t l a k n a k a ' t ö m l ö c z ö k b e n , m i n t

a z o k o n k i v Ű l ; o ly a k n a k i g e n m e g - v e s z e t t e r k ö l c s ö k * * v a g y o n .

* V. ö . : «Váradon le t tem e v i lágra.» Pá zm . (B. A. fogant ,

napjára szóló besz . a bev. ) — «Nem azért l e t tem a v i lágr a, ho gy

egy á l gyúl övés vagy hegyes t őr k i kü l dj ön be l ő l e . • Fa l . ( N . U .

IV. közb. a közepe felé. )

** T. i . : erkölcsük.



150

A Z ARANY PERECZEK.

K i c s a k e l ő s z ö r

vét,

a n n a k t e t t é t

ne m

a n n y i r a g o n o s z s á g n a k ,

m i n t e m b e r i g y a r l ó s á g n a k m o n d h a t t y u k . I g e n ö r v e n d e k t e h á t

a z o n : h o g y e n n e k - e l o t t e

se ne m

v é t e t t é l ,

se a'

t ö m l ö c z b e

nem

VOLTÁL. —

M e n n y ü n k t e h á t t o v á b b , é d e s F i a m .

—

N é k e m

úgy

t e t t s z i k : m i n t - h a i ll y g y ö n y ö r ű s é g e s If iú , a ' - m i n ő n e k l e n n i

t é g e d e t t a p a s z t a l l a k , g y a k r a n sok a j á n d é k o k a t n y e r h e t e t t .

M o n d - m e g , é d e s F i a m : n y e r t ó l - ó v a l a k i t ő l v a l a m i t ?

J U L I Á N

A

:

A ' - m i a z a j á n d é k o k a t i l l e t i : n y e r t e m i g e n - i s e l e g e t .

V I D A ,

nagyon meg-örülvén alattomban :

H á l a l é g y e n

az

I s t e n n e k !

jól

k e z d ő d i k

a

d o l o g .

Az-után nyilván:

M o n d - m e g

t e h á t , é d e s F i a m

: kik

a z o k ,

kik

t é g e d ' v a l a h a m e g - a j á n d ó k o z -

t anak ?

J U L I Á N

A : L e g - e l s ő a zo k k ö z ö t t a' S z e r é m i H e r c z e g n ó ; ki

e n g e m '

ne m

k ü l ö m b e n , m i n t é d e s l e á n y á t ( a v a g y - i s F i á t a k a r

t a m m o n d a n i ) , m i n d e n k o r o n n a g y o n s z e r e t e t t :

és , sok

a j á n

d é k o k k a l ,

ne m

m o n d o m : k i -e l é g ít e t t: h a n e m g y a k or ta

el

n y o m o t t . *

E z e k n e k e m l é k e z e t é r e , k i - c s o r d u l t á n a k J u l i á n á n a k k ö n y v e i .

E s z é b e - j u t o t t a k a z o n

BOLDOG

i d ő k , m e l l y e k e t , n a g y v í g a s z t a l á -

s á v a l ,

a'

S z e r é m i U d v a r b a n e l - t ö l tö t t , m i d ő n é d e s A t t y a a z o n

U r a s á g n a k s z o l g á l t . V i d a a m a ' s z a v a k a t ,

és

e m e ' k ö n y v - h ú l l a -

t á s o k a t j o b b a n m e g f o n t o l v á n , m e g - i s ö r ü lt , m e g - i s s z o m o r o

d o t t . M i n d - a z - á l t a l : n a g y o b b m é r t é k b e n l é v é n az ö r ö m , igy

s z ó l l o t t a l a t t o m b a n

V I D A :

H á l a l é g y e n

az

Ű r - I s t e n n e k : m á r m o s t ig e n

jó

ú t b a n

v a g y u n k . J ú l i u s b i z o n y o s s a n á r t a t l a n .

Az

a r a n y P e r e c z e k e n

a ' S z e r é m i I f i ú H e r c z e g n e k k é p e t a l á l t a t i k . B i z o n y o s s a n ő től le

n y e r t e : n e m - i s k é t l e m , h o g y a j á n d é k b a n . Az-után nyilván

Juliánához:

U g y - é , fia m, i s m e r e d

Te

e z e n a r a n y P e r e c z e k e t ?

J ó l m e g - n é z d : h o g y b e n n e e l - n e - t ó v e l e d g y .

J Ü L I Á N A , nem-is akarván

a'

Pereczeket nézni: I s m e r e m ,

úgy mond, i g e n - i s .

V I D A : U g y - ó ? e z t - i s a j á n d é k b a n k a p t a d a' S z e r é m i U d v a r-

*

Úgy

tetsz ik, h og y

a lat.

opprnnere ,

a fr,

oppriraer

és a

német erdrücken fordí tása ,

Digitized by



I I I .

S Z A K A S Z V I . R É S Z .

151

b a n ? é s t a l á n m a g á t ó l a' H e r c z e g n é t ő l ? k i t é g e d ', m i n t é d e s

f i á t , ú g y s z e r e t e t t m i n d e n k o r .

J U U Á N A : É n e z t a ' H e r c z e g n é t ő l a j á n d é k b a n é p p e n n e m

k a p t a m .

VIDA, meg-rettenve:

A z I s t e n r e k é r l e k , é d e s F i a m : j ó l m e g

g o n d o l d f e l e l e t i d e t . N e h a m a r k o d g y v é l e k . — M é g e g y s z e r

k é r d e l e k : e z e n a r a n y P e r e c z e k e t ú g y - é a j á n d é k b a n k a p t a d a '

S z e r é m i H e r c z e g n é t ő l ?

JULIÁN

A : I m m á r m o n d o t t a m : h o g y é n e z t tő l le a j á n d é k b a n

n e m k a p t a m .

VIDA,

még inkább meg-rettenvén, igy szólla alattomban :

I s t e n e m ! m i r e m a g y a r á z z a m e z e n s z a v a it .

Az-után nyilván:

N e m k é r d e m t e h á t : h a a ' H e r c z e g n é t ő l n y e r t e d - ó , h a n e m ,

k ö z ö n s é g e s s e n , a z t k é v á n o m t u d n i , p e d i g j a v a d r a : h a m á s

v a l a k i (a k á r k i l e g y e n a z ) n e m a j á n d é k o z t a - é n é k e d ?

JÜLIÁNA,

az Egek felé nézvén: I s t e n e m ! b e n a g y o n f a gg a -

t ó d i k s z í v e m .

VIDA,

meg'örülvén alattomban : M o s t v a g y o n i m m á r j ó

f o l y a m a t t y a a z e g é s z d o l o g n a k .

Osztánnyilván:

U g y - e b i z o n y ?

V a l a k i t ő l ( a k á r k i t ő l - i s ) a j á n d é k b a n k a p t a d ?

JULIÁN

A : É n s e m m i - f é l e t e r e m t é s t ő l a j á n d é k b a n n e m

k a p t a m .

VIDA,

megszom orodván, egy kevés várakozás után: A v a g y

t a l á n m á s v a l a k i l o p t a - e l e z e n a r a n y P e r e c z e k e t , é s n é k e d

a j á n d é k b a n a d t a ? a v a g y t ő l l e m e g - v e t t e d ? M o n d - r á , f i a m ,

h o g y ú g y . í m e f o g a d o m : h o g y s o h a k é r d é s b e s e m v e s z e m a m a '

m á s i k a t .

JÜLIÁNA

: H o g y m á s v a l a k i l o p t a l é g y e n e l, a v a g y n é k e m

e l - a d t a ; a z t s e n k i r e s e f o g h a t o m .

VIDA : Igen szomorúan: É d e s J ú l i u s o m ! T e a z é n s z í v e m e t

e g é s z l e n ö s z v e - m a r c z o n g l o d . K é r l e k a z I s t e n r e : m e n t s d - k i ,

a ' - m ó g * l e h e t , m a g a d a t . M o s t u t ó l l y á r a , é s ( I s t e n n e a d g y a ) d e

t a lá n v e s z e d e l m e d r e k é r d e l e k : m a g a d v e t t e d - é - e l a z a r a n y

P e r e c z e k e t ? V i g y á z z a ' f e l e l e t r e .


Digitized by



152 AZ ARANY PERKCZEK.

J U L I Á N A

:

I g e n - i s

;

v i g y á z v a m o n d o m

:

É n m a g a m v e t t e m - e l

a z o n P e r e c z e k e t .

V I D A :

D e , f ia m, e l - n e m l o p t a d ; h a n e m c s a k e l - v e t t e d ,

a m ú g y t r é f á b ó l : h o g y e g y i d e i g s z e m e i d e t g y ö n y ö r k ö d t e s d

b e n n e k ; a z - u t á n i s m é t t h e l y r e - t e t t e d v o l n a ? M e r t : l á s d , é d e s

F i a m ; m á s á m í g y e l v e n n i v a l a m i t , m á s p e d i g e l - l o p n i . U g y - é ?

csak t ré f ábó l ve t t ed- e l .

J U L I Á N A , meg-törülvén szemeit: É n a z t r é f á b ó l e l - n e m -

v e t t e m .

V I D A :

T a l á n u g y a n ( a '- m i tő l a z I s t e n m e g - m e g m e n t s e n )

m a g a d l o p t a d - e l a ' F e j e d e l m i U d v a r b ó l ?

J U L I Á N A : É n a zt , I s t e n e m e l ő tt , m á s k é p p e n n e m m o n d

h a t o m .

V I D A , alattomban: E g y l á b i g o d a l e t t é l , s z e r e n c s é t l e n i fi ú .

Az-után nyílván:

T a l á n ö s z t ö n z ö t t v a l a k i a ' l o p á s r a

?

M e r t

a m a n n a k n a g y o b b v é t k e l e n n e . T e p e d i g m é g k i - m e n t h e t n é d

m a g a d a t . U g y - é ? j a v a s l o t t a v a l a k i a' l o p á s t ?

J U L I Á N A

:

A z t s e f o g h a t o m s e n k i r e . S e n k i s e j a v a s l o t t a .

V I D A ,

meg-törülvén könyveit:

É d e s F i a m ! I s t e n l á t t y a i g a z

l e l k e m e t : h o g y t ö b b e t c s e l e k e d t e m é r e t te d , m i n t - s e m k ö t e l e s

s é g e m h o z t a v o l n a m a g á v a l .

J U L I Á N A

:

I g e n - i s : é s z r e - v e t t e m M é l t ó s á g o d n a k s z o r g a lm a

t o s s á g á t . S z í v e s k ö s z ö n e t t e l - i s v e s z e m h o z z á m - v a l ó i g a z a t y a i

s z e r e t e t é t . É s , h a M é l t ó s á g o d n a k e m e ' k ü l ö n ö s h a j l a n d ó s á

g á t e l e g e n d ő - k é p p e n m e g - n e m - k ö s z ö n h e t e m e z e n a' v i l á g o n ;

a m o t t , a m a ' m á s i k b a n , e s e d e z n i f o g o k , I s t e n e m n e k s z e n t s z í n e

e l ő t t , M ó l t ó s á g o d n a k h o s z s z a s , é s s z e r e n c s é s é l e t é j ó r t .

V I D A :

Igen szomorúan:

M o s t t e h á t , é d e s F i a m , s e m m i s e

j u t e s z e d b e m a g a d n a k v é d e l m e z é s ó r e ?

J U L I Á N A , AZ

egekre emelvén szemeit, 's-könyveit meg-törul-

vén: S e m m i s e .

V I D A :

S z e r e l m e s é d e s fia m ! k ó r l e k u t ó l l y á r a

:

n e l ég y o l l y

k e g y e t l e n m a g a d e l l e n . V a n - é a n n y i b á t o r s á g o d : h o g y , t o l la t

v é v é n k e z e d b e , k e z e d ' í r á s á v a l m e g - e r ő s í t t s e d : h o g y e z e n f e l e

l e t e k v a l ó s á g g a l

tieid

l e g y e n e k ?

JULIÁNA, egy keveset meg-rettenvén: V a g y o n i g e n - i s .

Digitized by



i n .

SZAKASZ VI. RÉSZ.

153

V I D A ,

kezébe vévén

a

tollat:

É d e s F i a m !

én

m i n d I s t e n ,

m i n d e m b e r e k e l ő t t á r t a t l a n v a g y o k v é r e d b e n . N é z z e rr e a'

t o l r a . E' fog l e n n i

1

a z o n k ö t e l e d , m e l l y e t s z á n t t - s z á n d é k k a l

n y a k a d r a f ó j t a s z s z , ha, k e z e d ' í r á s á v a l , e z e n f e l e l e t i d e t m e g

e r ő s í t e d . M é g e g y s z e r ; és p e d i g l e n u t ó l l y á r a k é r d e l e k : a l á - í r h a -

t o d - é , i g a z l e l k e d ' i s m e r e t e s z e r é n t , t u l a j d o n n e v e d e t ?

J U L I Á N A ,

az asztalhoz menvén:

I g e n - i s : a l á í r h a t o m .

E z z e l e l ő - v e t t e a' t o l l a t , és n e v é t a' P a p i r o s r a l e - í r t a . Az

u t á n i s m é t t r e á - v e t e t t é k a' l á n c z o t , és a' T ö m l ö c z b e v i s z s z a - v i t-

t é k . J u l i á n á n a k e l - m e n e t e l e u t á n ö s z v e - t e t t e V i d a

a'

P a p i r o s t ,

é s k e b e l é b e t e t t e . C s e r e i az e g é s z d o l g o n n a g y o n á l m é l k o

d o t t , íg y s z ó l l o t t p e d i g

V I D A :

A d t a - v ó i n a az I s t e n : h o g y s o h a e' n a p o m f e l- n e -

d e r ű l t VOLNA. Sok h i v a t a l o m b e l i d o l g o k k i - fa c s a r tá k i m m á r

s z e m e i m b ő l a' k ö n y v e k e t ; de e n n é l s i r a lm a s s a b b e s e t r ő l nem

e m l é k e z e m . — S z e r e n c s é t l e n I í i ú ! — M i n d m a g a d a t , m i n d

é d e s A t y á d a t , e g y s z e r r e e l - v e s z t e t t e d . S e m m i v é t e t t e d a z o n

i p a r k o d á s i m a t , m e l l y e k k e l f ő - k é p p e n é d e s A t y á d n a k k i s z a

b a d í t á s á b a n f á r a d o z t a m . I g e n k e v é s

VOLT

h á t r a , h o g y ő t e t

é p p e n s é g g e l k i - n e m - m e n t e t t e m . A' F e j e d e l e m n e k s z í v ét i m m á r

m e g - l á g y í t o t t a m ; és b e l ő l l e A t y á d ' t o l v a j s á g á n a k v é l e k e d é s é t

2

e g é s z l e n k i - v e t t e m . M o s t p e d i g : e m e ' T e

8

t o l v a j sá g o d A t y á d

n a k t o l v a j s á g á t - i s ú j r a m e g - e r ő s í t e t t e . M i n d - a ' - k e t t e n oda l e t

t e t ek .

C S E R E I

: Én u g y a n e l e g e n d ő - k é p p e n n e m c s u d á l h a t o m a z o n

H i ú n a k m a g a ' - v i s e l é s é t . M é l t ó s á g o d n a k k e g y e s s é g é t n e m é r t e n i ,

e s z t e l e n s é g n e k ; v e l e ne m é l n i , m a g á v a l - n e m - g o n d o l á s n a k l á tt -

s z a t i k .

N e m

e m l é k e z em

egy

R a b r ó l ,

ki

i l l y b á t o r s z í v v e l m e n t

VOLNA h a l á l á n a k e l e i b e . De én, e z e n c s u d á l a t o s t ö r t é n e t n e k ,

c s u d á l a t o s v é g é t - i s b í z v á s t r e m ó l l h e t e m .

V I D A : Én u g y a n , F e j e d e l m ü n k n e k e l t ö k é l l e t t s z á n d ó k á t j ó l

i s m é r v é n , J ú l i u s n a k e g é s z d o l g á b ó l s e m m i jót nem r e m é l l h e -

1

N é m e t e s . — T. i.: lesz.

2

T. I . : tolvajság áról való gyan úját .

3

T. i .: ez a"te.

Digitized by



154

AZ ARANY PERECZEK.

t e k . N i n c s s e m m i f é l e t e r e m t é s ,

ki

ő t e t

az

a k a s z t ó f á t ó l m e g

m e n t e n é .

C S E R E I : T a l á n m e g - m e n t i a t t ó l az I s t e n . M e r t ő a z a k a s z t ó

f á r a n e m t e r m e t t . M i n d - a z ' - á l t a l : p a r a n c s o l m é g v a l a m i t M é l

t ó s á g o d ?

V I D A : Én

u g y a n ,

az Úr

e l ő tt , t é r d e n - á l l v a - i s e s e d e z n é m :

h o g y e z e n s z o m o r ú h í r re l

a'

F e j e d e l e m h e z m e n n y e n ,

ha ez

az

én

k ö t e l e s s é g e m

ne m

v o l n a . M á s k é n t s e m m i d o l g o m i m m á r

a z Ú r r a l . E l - m e h e t I s t e n ' h í r é v e l .

C S E R E I

: M a g a m a t t e h á t m é l t ó s á g o d n a k t a p a s z ta l t t- k e g y e s -

s é g é b e a j á n l o m .

E z e k - u t á n m e g - h a j t o t t a m a g á t C s e r e i ,

ós

V i d á t ó l e l t á v o z o t t .

V i d a , m a g a m a r a d v á n , e g y i d e i g g o n d o l k o d o t t :

mi

t é v ő l e g y e n .

A z - u t á n :

a'

F e j e d e l e m h e z a k a r v á n m e n n i , m a g a

se

t u d t a v i l á -

g o s s a n , mi h ú z h a t t a v i s z sz a . Íg y s z ó l l o t t ú t ó l l y á r a

V I D A :

S o h a i l l y á l l a p o t b a n n e m v o l t a m . S o h a

a'

F e j e d e l e m

n e k l á t á s á t ó l így ne m i r t ó z t a m . H a jól m e g - f o n t o l o m á l la p o t o

m a t ; e z e n h i v a t a l é p p e n ne m n é k e m v a l ó . L e - t e s z e m F e j e d e l

m e m n e k l á b a i h o z . í m e - e z e n F o g l a l a t o s s á g o m l é s z e n a z o n

u t o l s ó .

A m a z o k a t e l - v é g e z v é n V i d a , n e k i m e n t a' F e j e d e l e m ' a j t a

j á n a k , m e l l y a n n a k n a p p a l i s z o b á j á b a s z o l g á lt . V e r n i k a é p p e n

e k k o r j ö v e - k i

a'

F e j e d e l e m t ő l . M e g - t a r t ó z t a t t a

a'

s i e t ő F ő - b í r ó t .

A z - u t á n l a s s ú ,

de

i g e n n a g y ö r ö m e t j e l e n t ő s z a v a i v a l e z e k e t

m o n d o t t a

V E R N I K A : N e o l ly h í r t e l e n , k e d v e s é d e s F ő - b í r ó - u r a m ! —

É n e l s ő b e n v a l a m i ö r v e n d e t e s ú j s á g o t k é v á n o k az Ú r t ú l h a l

l a n i , m e l l y e l o s z t á n a ' F e j e d e l e m h e z n a g y b i z o d a l o m m a l b é - sz a

l a d h a s s a k .

—

M e r t

ón

J ú l i u s n a k á r t a t l a n s á g á r ó l o l l y b i z o n y o s

v a g y o k , v a l a m i n t - h o g y F ő - b í r ó - u r a m m a l b e s z é ll e k . U g y - ó

bi

z o n y ? ö r v e n d e t e s h í r r e l f o g o k s z a l a d n i é d e s B á t y á m n a k e l e i b e .


V E R N I K A V I D Á V A L .




V I I .

R É S Z . 155

V e r n i k á n a k e z e n k é r d é s é r e , s e m m i t s e m f e le l e V i d a , h a

n e m , n a g y s z o m o r ú s á g g a l a ' f ö l d r e v e t v é n s z e m e i t , c s a k v á l l á t

v o n y o g a t t a . E z e n v é l e t le n d o l g o t s z e m l é l v é n V e r n i k a k e g y e t

l e n ü l m e g - r e t t e n t . P i r o s s z í n e f e h é r b e ö l t ö z ö t t . M é g n a g y o b b

á l m é l k o d á s a i k ö z ö t t í g y t á m a d t a - m e g V i d á t

V E R N I K A : M i t ? — A z Ú r h a l g á t ? — I s t e n e m ! m i r e v é l -

l y e m s z ó t a l a n f e l e l e t e i t ? — A v a g y t a l á n n e m k é v á n n y a a z t a z

Ú r : h o g y s z í v e m e t h í r t e l e n e l - fo g j a a z o n ö r ö m , m e l l y e t J ú l i u s '

á r t a t l a n s á g á n a k k i - n y i l a t k o z t a t á s á b ó l é r e z n i f o g o k . U g y - ó b i

z o n y ? a t t ó l t a r t a z Ú r , F ő - b í r ó - u r a m ?

V á r t a e r r e - i s a ' f e l e l e t e t V e r n i k a . D e V i d a , e r ő s s e n m e g

m a r a d v á n e i ő b b e n i á l l a p o t t y á b a n , n e m t e t t e g y e b e t , h a n e m

m é g s z o m o r ú a b b a n l e - s ü t v ó n s z e m e i t , i s m é t t a ' v á l l á t v o n y o

g a t t a . E k k o r e g ó s z l e n e l - h a l a v á n y o d v á n , í g y s z ó l l a

V E R N I K A : T e h á t : o l ly k e g y e t l e n e k h o z z á n k a z é g i r e n d e l é

s e k : h o g y b e n n ü n k e t , s z e r e n c s é t l e n K o l o s v á r i a k a t , e g é s z l e n

e l - h a g y h a t t a n a k ? O l l y f o r g ó * - i s l e h e t e t t a' g o n o s z s z e r e n c s e ,

h o g y m a g á t a' s z e r e n c s é t l e n s é g r e v á l t o z t a t h a t t a ? I s t e n e m !

m i r e j u t á n k !

V I D A

: Most emelvén-fel szemeit, és az egekre nézvén; K á r !

ö r ö k k é n k á r !

V E R N I K A : O h ó n s z e r e n c s é t l e n T e r e m t é s í m e : a' jó kedv

h o g y v á l t o z i k h a m a r r o s z k e d v r e ! S e h o l s e m á l l h a t a t o s s a b b

a' S z e r e n c s e , m i n t v á l t o z ó s á g á b a n . * * — T e h á t : m i n d e n R e -

m é n s ó g ü n k f ü st b e m e n t ?

V I D A :

É n s e m m i s z a b a d u l á s t n e m l á to k . H a c s a k a z I s t e n

n e m k ö n y ö r ü l r a j t a .

V E R N I K A :

I s t e n e m ! j ó l m e g - s e m - i s m ó r h e t t e m ; é s í m e m á r

i s e l - v e s z t h e t t e m . — K i c s o d a t e h á t v a l ó s á g g a l a z o n I fi ú ?

* V . ö . : «Forgó v i s zont ság j árma a l a t t nyögünk. »

Berzs . A magy .

** V. ö . : «Pass ibus ambiguis Fortuna volubi l i s errat

Et tantum constans in l evi tate sua est .»

Ovid. Trist. 5, 8, 15.

Digitized by



156

AZ ARANY PERECZEK.

V I D A :

Én u g y a n t ö b b e t t e t t e m é r e t t e

;

m i n t k ö t e l e s s é g e m

ben va l a .

V E R N I K A

:

A z t é n e l - h i s z e m az Ú r n a k . D e k i c s o d a a z o n I í i ú

?

V I D A :

B i z o n y o s u t a k a t m u t a t t a m k i -s z a b a d ú lt tá r a . D e s e m

m i r e se m e h e t t e m v e l e .

V E R N I K A : S e m m i k é t s é g e m e b b e n - i s . D e m é r t ne m felel

F ő - b í r ó - u r a m e g y e n e s s e n a z o n e l ő b b e n i k é r d é s e m r e ?

V I D A : N y a k a s s a n m e g - m a r a d o t t t o lv a j s á g á n a k m e g - v a l l á -

s á b a n e g é s z v é g i g .

V E R N I K A : I g e n g y ö t r i

az

Ú r m e g - k e s e r e d ef c t s z í v e m e t

mé g

n y a k a s s a b b h a l l g a t á s á v a l .

Ki

v e l e m e n n é l h a m a r é b b . K i n e k

a' fia?

V I D A :

Ezt a'

F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y m e g - f o g j a - h a l l a n i

m a g á t ó l

a'

F e j e d e l e m t ő l .

V E R N I K A : I s t e n e m !

mi

l e h e t

ez

i s m é t t ? U r a s á g o d t ó l k é v á -

n o m ezt e lő r e m e g - t u d n i . E l ő b b - u t ó b b i n e g - k e l l - é r t e n e m . * Ki

v e l e . Mi n e v e a' s z e r e n c s é t l e n n e k ?

V I D A : egy-kevessé gondolkozván :

M a c s k á s i J ú l i u s n a k ne

vez i k .

V E R N I K A , egészlen él-halván : M i t ? M a c s k á si J ú l i u s n a k ?

V I D A ,

az egekre vetvén szemeit szomorúan: I g e n - i s : a n n a k

n e v e z i k .

V E R N I K A :

D e

v a l l y o n : m i n ő M a c s k á s i a k f é l e

a'

s z e r e n c s é t

l e n t e r e m t é s ? T a l á n u g y a n

ne m

a z o n s z e r e n c s é t l e n é

?

V I D A :

M a c s k á s i M i h á l y n a k , ama' l e g - s z e r e n c s é t l e n e b b

K i n c s t a r t ó n a k a' fia.

V E R N I K A :

E Z

l e h e t e t l e n s é g . H a c s a k j ó l h a l l o t t a m , n é k i egy

fiáná l t öbb n i n cs en , ama K a p i t á n y n á l , I s t e n b i z o n y ! L e h e t e t

l e n s é g

V I D A :

I s t e n a n n á : h o g y a' mi m e g - l e t t , az t l e h e t e t l e n n e k

t e h e t n é m !

V E R N I K A :

J ú l i u s t e h á t M a c s k á s i B á l i n t n a k , a m a ' K a p i t á n -

n a k , T e s t - v é r e

?

V I D A :

N e m l e h e t k t i l ö m b e n : Ú g y v a n : a n n a k T e s t v é r - ö c s c s e .

* L. a 64. l apnak 1. és a 124. lapnak 1. j egyze t é t .

Digitized by



I I I .

S Z A K A S Z V I I I . R É S Z .

157

V E R N I K A : A m a ' K a p i t á n y t e l i á t T e s t v é r é t h u r c z o l t a a ' g y a

l á z a t o s t ö m l ö c z b e ?

V I D A : I g e n - i s : a z t c s e l e k e d t e Ö m a g a ' * T e s t - v é r - ö c s c s é v e l .

V E R N I K A :

I s t e n e m ! m i t h a l l o k ! B á t t y a f o g ta - e l t e h á t

Ö c s c s é t ? T e s t - v é r h u r c z o l t a t e h á t a ' t ö m l ö c z b e T e s t - v é r é t ?

T e M a g y a r o k ' I s t e n e ! H a a z o n g y a l á z a t o s K a p i t á n y t , g o n o s z

C s e l e k e d et é j ér t , m e g - n e m - b u n t e t e d ! - - - - D e í m e ! A m o t t

l á t o m m a g á t a ' G y i l k o s t ! U g y a n m i n ő o r c z á v a l á l l h a t e l ő a'

f e j e d e l m i u d v a r b a n ? M e g - l á t o m , m e n n y i r e v i h e t i p é l d á t l a n

P a t v a r s á g a i t . I t t v a n i m m á r a' K é p - m u t a t ó . L á s s a a z E m b e r !

m i k é n t t u d g y a s z í n l e n i á b r á z a t t y á t . A z t g o n d o l n á d f e l ő l i é ,

h o g y a ' v i z e t s e t u n n á f e l z a v a r n i . P e d i g , v a l a m i n t a ' s z e m i -

b ő l - i s k i - t e t t s z i k , s o h a n e m l e h e t m á s n a k i g a z a b b a n m o n d a n i ;

h a n e m e m b e r - h ú s s a l l - é l ő v e s z e d t t H i é n á n a k .

Ú g y t e t t s z e t t , m i n t - h a e z e n s z a v a i v a l f e l - k é v á n t a v o l n a

m a g a - m a g á t g y ú l l a s z t a n i V e r n i k a , h o g y o s z t á n M a c s k á s i B á l i n

t o t j o b b a n l e r a k h a s s a . E z t és z r e v é v é n , e z e k e t m o n d o t t a

V I D A :

N é k e m te h á t i t t e n s e m m i d o l g o m i m m á r . Ú g y - i s a'

F e j e d e l e m h e z m e n n e m k e l l .

NYOLCZADIK RÉSZ.

B Á L I N T V E R N I K Á N Á L .

A m a ' s z a v a i t e l - v é g e z v é n V i d a , b é - m é n e a ' F e j e d e l e m n e k

s z o b á j á b a . A z o m b a n B á l i n t , é d e s J u l i á n a - h ó g á n a k s o r s a m i a t t ,

s o k k ö n y v e k e t h u l l a t v á n ; e l - t ö k é l l e t t e m a g á b a n ; h o g y , J u l i á -

n á n a k a k a r a t t y a e l l e n - i s , a ' F e j e d e l e m h e z b é - m e g y e n , é s e l ő t t e

e g é s z l e n e l - b e s z é l l i J ú l i u s n a k l e á n y i á l l a p o t t y á t , é s h a l á l a '

k é v á n s á g á n a k o k á t . N e m i s m á s o k r a n é z v e j ö t t m o s t a n

a' F e j e d e l m i U d v a r b a n . A ' P i t v a r - s z o b á b a n t a l á lv á n V e r -

n i k á t , m i v e l v e l e s e m m i f o g l a l a t o s s á g a n e m v a l a , e z e k e t

m o n d a n é k i

* T. i . : tulajdon, saját .

Digitized by



158

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

B Á L I N T

:

Keg yelmes Fe je delmünkhez óhajtanék me nni , ha

ideje, és üressége VOLNA.

V E R N I K A

: Ha bátyámat emberek kévánnyák meg- lát ogat ni;

tátva-nyitya mindenkoron ajtaja. De ha Vadak, ha Haramják,

ha Gyilkosok a' látogatók, azoknak Orrok el őt t magam zárom

bé annak ajtatát. — Álly-meg, világ' csúfja.

B Á L I N T

: Kegyelmes Fej edele m-kis -aszszony

V E R N I K A :

ki-csúfolva : Kegyelmes Fejedelem-kis-aszszony

Hogy-hogy mered eme' szót:

K E G Y E L M E S ,

azon UTÁLATOS szádba

forgatni? Hogy-is remóllhettsz akár-kitől Kegyelmet; ki, véred

ellen, olly kegyetlen VOLTÁL.

B Á L I N T

:

Drága-látos Fejedelem-kis-aszszony

V E R N I K A :

Teremtő Ist en Ki-hallot ta azt akár mi nő vad Nem

zetségek között: egy virágzó Ifiat maga' Báttyától meg-fogattatni;

maga' báttyától meg-kötöztetni; maga' báttyától a' tömlöczbe

hurczolt atni; maga' báttyától a' Hóhér' kezébe szolgál tatni?

B Á L I N T

:

Ugyan azért jöttem. Hadd szóllyak egygyet.

V E R N I K A :

Te keg yetle n Te remt és Ne m hallottad azon

vért kiáltani, melly Öcsédnek ereiben zúgolódott Báttyának

Istentelensége ellen? — Nem hallottad, mit mondott? Ne

öntsd-ki azt, mel ly a' te ereidben-is folyik. — Nem reszke tté l

a' természetnek s z a v a i r a - I S , mel ly még a' kősziklákat-i s MEG-

r e p e s z t h e t t e - VO L NA

? — Hol találsz ollyas Vad-állatot, mell y

maga'fél éjé t illy kegyetlenül meg-emís zsze

?

— Nem-de-ne m

kövekkel dugtad-bé gonos z füleidet, hogy Öcsédnek siránkozó

szavait ne hallhassad? — Nem-de -ne m meg-me revedté l kő

bálvány, hogy annak szerencsétlenségére meg-ne-hajóihassál ?

B Á L I N T

:

Kérem Fejedelmi

K I S - a s zs z o n y s á g od a t :

hallgassa-

meg szavaimat.

V E R N I K A :

Halgas s Egygyet se szól ly gonosz Lélek. — Oh

gyalázatos Tört éne t Ez-is pedig a' mí Fe jedel ems ég ünkb en. —

Vallyon,

MIT

véthettek Eleink : hogy Utói * így meg-böcstelení-

tettenek

?

Avagy

M I T

vét hett ünk mí, hogy érdemes ős ei nkn ek

szent hamvok így le-gyalázódtanak ?

*

T. i.: utóik, azaz: ivadékaik.

igitized

by



Ül. SZAKASZ IX. RESZ.

159

B Á L I N T :

K e g y e l m e s F e j e d e l e m K i s - a s z s z o n y , n i n c s e n e k

l e - g y a l á z ó d v a . C s ak e g y g y e t s z ó l h a s s a k !

V E R N I K A : J e g y e z t e s s e n - f e l e z e n t ö r t é n e t

az

u t ó b b i v i l á g

n a k ö r ö k e m l é k e z e t é r e . A c z é l l a l v á g a t t a s s é k ama' k e m é n y

g y é m á n t r a : h o g y e z en i d ő k b e n — E r d é l y - o r s z á g b a n —

BAR

c s a i ÁKO SNAK F e j e d e l e m s é g e a l a t t — o l l y e r ő t l e n v a l a a' T e r

m é s z e t

:

h o g y , m e g f e l e t k e z v ó n az E m b e r i sé g r ő l , egy e m b e r t e

l e n c s u d á t a d h a t o t t

e'

v i l á g n a k h á t á r a .

B Á L I N T

:

I s t e n e m ! bár c s a k egy s z ó r a l e h e t n e f a k a d n o m

K e g y e l m e d e l ő t t .

V E R N I K A

:

L ó d ú l l y s z e m e m e l ő l g y a l á z a t o s . V i s e l d h o m l o

k o d o n a z o n á t k o t , m e l l y e t m i n d

az

I s t e n , m i n d m a g a

a' meg-

b o s z s z o n k o d o t t T e r m é s z e t r e á d r a g a s z to t t. — O s z o l l y - e l , d i r i b -

r ó l - d a r a b r a , s z é l e s

e'

v i lá g o n : h o g y

az

e m b e r i s z e m s o h a b e l é d

n e ü t k ö z h e s s e n . — V i g y e n ö r d ö g ; t a r t s o n p o k o l , g y a l á z a t o s .

E z e n s z a v a i t e l - m o n d v á n V e r n i k a , B á t t y á n a k s z o b á j á b a

a k a r a m e n n i .

D e

A k ó s é p p e n e k k o r j ö v e - k i ,

és

B á l i n t o t m e g

l á t v á n , H ú g á n a k t ü z es s ég é fc - is s z e m l é l v é n , á l t a l - l á t t a f e l g y ú l t -

t á n a k o k á t . M i n d - a z ' - á l t a l

így

s z ó l l í t á - m e g H ú g á t

A K Ó S :

H o v á ! h o v á

í

p e d i g o l l y h e v e s s e n , é d e s - k e d v e s

H ú g o m ?

V E R N I K A

:

L á t d a m o t t á l l a n i a z o n V a d - á l l a t o t !

—

É d e s

B á t y á m ! ó j j a d m a g a d ' t ő l l e . Az, a'-ki é d e s T e s t - v é r é v e l o l l y

k e g y e t l e n ü l b á n h a t o t t ,

mit ne m

t e h e t

a'

F e j e d e l e m m e l - is ,

ha

a l k a l m a t o s s á g á t l á t t y a .

Te a'

h i b á s t e r m é s z e t n e k g y a l á z a t o s

fat tya.

E z e k - u t á n n a g y t ü z e s s é g g e l e l - m é n e V e r n i k a . A k ó s é d e s

H ú g á n a k e z e n s z a v a i t h a l l v á n , i n k á b b e l - h i t e t t e m a g á v a l fel-

g y ú l t t á n a k o k á t . B á l i n t - f e l é f o r d u l v á n , így szó l l a

A K Ó S :

H a jól

f e l - v é s z e m

a'

d o l g o t , V e r n i k á n a k e s z é t d i c s ér -


B Á L I N T Á K O S S A L .



160


h e t e m . — H a l l y a K e l m e d K a p i t á n y - ú r : j u s s o n e s z é b e , m i t

c s e l e k e d e t t , é s H ú g o m n a k s z a v a i t n e m k á r h o z t a th a f c t y a . — E n

u g y a n e n n e k - e l ő t t e s o k k a l j o b b v é l e k e d é s b e n v o l t a m K a p i

t á n y - Ú r f e l ő l . M o s t t a p a s z t a l o m p e d i g : h o g y , s e s z i k r a b ö c s ű -

l e t, s e m á k s z e m n y i E m b e r i s é g b e n n e . — H o g y n e m b ö c s ű l e-

t e s e m b e r a z Ú r , k i - t e tt s z i k a b b ó l : h o g y e l ő t t e m , F e j e d e l m e

e l ő t t, g y a l á z a t o s s a n h a z u d o t t . M e r t e n n e k - e ló ' tt e k é r d e z t e t v é n

a z ú r : n e m v o l n a - é Ö c s c se , k i t K a t o n á n a k t e h e t n é k ? a z t

h a z u d t a r e á : h o g y s e m m i Ö c s c se n e m v o l n a , h a n e m c s u p á n

e g y H ú g a , k i t J u l i á n á n a k h i v n a k .

B Á L I N T : I g e n - i s a z t f e l e lt e m , K e g y e l m e s F e j e d e l e m . D e

most - - -

A K Ó S : T a l á n a t t ó l t a r t o t t K a p i t á n y - ú r : h o g y Ö c s c s é t e r ő

s z a k k a l K a t o n á n a k t e s z e m ? E z - i s e g y n e v e z e t e s j e l e g y a l á z a

t o s í t é l e t é n e k , é s g y a l á z a t o s s a b b e r k ö l c s é n e k . — D e h a g j g y á n :

e r ő v e l v e t t e m v o l n a a ' K a t o n a s á g r a . — N e m v o l t v o l n a j o b b

n é k i e r ő v e l e m b e r s é g e s e m b e r n e k l e n n i ; m i n t , a z o n e r ő s z a k

n é l k ü l , * a z a k a s z t ó f á n s z á r a d n i ?

B Á L I N T

:

U g y a n c s ak a z é r t j ö t t e m , K e g y e l m e s F e j e d e l e m :

hogy a ' do l got - - -

A K Ó S : D e m i o s t o b a e s z e - i s l é g y e n K a p i t á n y - ú r n a k , i m c

e b b ő l k i - t e t s z ik . H o g y - h o g y h i t e t h e t t e a z t e l m a g á v a l : h o g y

m i d ő n é n a ' P e r e c z e k ' t o l v a jj á n a k b é - h o z a t t a t á s á t p a r a n c s o l

t a m , a z t - i s p a r a n c s o l h a t t a m l é g y e n : h o g y B á t t y a a z Ö c s c s é t

e l -f o g ja , és a z a k a s z t ó fá r a k ö t t e s s e ? E z é h a s z n a K a p i t á n y - ú r '

t a n u l á s i n a k ? U g y h a l l g a t t a a F ő - o s k o l á k b a n a ' t e r m é s z e t '

t ö r v é n n y é t , h o g y a n n a k m é g e l e j é t s e tu d g y a ?

B Á L I N T

:

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! K é r e m

:

csak egy szót - - -

A K Ó S

:

E g y g y e t s e k é v á n o k a z Ú r t ú l h a l l a n i : m i v e l e g y se

l e h e t o l l y a s , m e l l y a m a ' g y a l á z a t o s t e t t é n e k v é d e l m e z é s é r e

s z o l g ál n a . H a h a l l g a t - i s ; t u d o m m i t a k ar m o n d a n i : T u d n i

i ll i k : h o g y p a r a n c s o l a t o m n a k e l e g e t k é v á n t t e n n i , é s í g y a z

I g a z s á g n a k á l d o z n i , n e m n é z v é n m a g a ' v é r é t - i s . * *

* T. i . : a melylye l katonává tet ték.

** L. a 22. lapnak 2 . jegyzetét .

Digitized by



I H . SZAKASZ IX. RÉSZ.

B Á L I N T : K e g y e l m e s F e j e d e l e m 1 e z e n k i v ű l , még v a l a m i

m á s t - i s

A K Ó S :

E g y g y e t

se

s z ó i l y o n , m o n d á m . I g a z u g y a n

:

h o g y

F e j e d e l m i p a r a n c s o l a t o m n a k

(de

a z t - i s e b ü l é r t v é n ) e l e g e t

t e n n i l á t t s z a t t a t o t t ; de e g y s z e r - i s - m i n d f e l - b o n t o t t a az Űr a'

T e r m é s z e t n e k t ö r v é n n y é t , m e l l y e t még a' V a d - á l l a t o k se t e s z

n e k . V e s z e t t v o l n a i n k á b b e z e r a r a n y P e r e c z , m i n t - s e m - h o g y

a z t k e l l e t e t t m e g - ó l n e m : h o g y B á t t y a á r ú l l y a - e l m a g a ' é d e s

Ö c s c s ó t . E n u g y a n F e j e d e l e m v a g y o k ; de a z é r t az E m b e r i s é g

b ő l k i - n e m v e t k ő z ö m . A k a r o m : h o g y p a r a n c s o l a t i m e l f o g a d

t a s s a n a k ;

de

a z t - i s : h o g y

a'

T e r m é s z e t m e g - n e - g y a l á z t a s s é k .

B Á L I N T :

C s a k e g y g y e t s z ó l l o k


A K Ó S :

S e m m i k e g y e l m e t m e g - n e m - é r d e m e i

az Űr. Még

a k k o r , m i d ő n T e s t - v é r é v e l o l l y e m b e r t e l e n ü l b á n t ; k i - m o n

d o t t a az Úr m a g a e l l e n az í t é l e t e t . — E n u g y a n K a p i t á n y

ú r ra l k e g y e i m e s s e n a k a ro k v a la b á n n i e z e l ő t t , m i d ő n , a' t o l

v a j n a k e l - f o g a t t a t á s a

MIATT,

F Ő - s t r á z s a - m e s t e r s é g r e r e n d e l t e m ,

í m e e l - i s - k ó s z í t e t t e m a' l e v e l e t A p af i E z r e d e s s ó h e z . D e m i n e k -

u t á n n a m e g - ó r t e t t e m : h o g y

ama

J ú l i u s , K a p i t á n y - ú r n a k

ö c s c s e ; e l - t ö k é l l e t t e m m a g a m b a n : h o g y ,

ne

c s a k e z e n

új

k e g y e l m e t e l - z á r j a m ; h a n e m a' r é g i t - i s v i s z s z a v e g y e m . —

É s ím e : azt p a r a n c s o l o m az U r n á k : o l d g y a - l e o ld a l á r ó l a'

K a r d o t ; v e t k e z z e n - k i a ' K a t o n a - r u h á b ó l , és s o h a n á l a m K a t o n a -

s z o l g á l a t o t t ö b b é ne t e g y e n . H a l l y a K e n d : én azt k é v á n o m :

h o g y S e r e g e m b e n e m b e r e k s z o l g á l l y a n a k , nem p e d i g f e n e

v a d a k d ü h ö s k ö d g y e n e k .

B Á L I N T : I s t e n e m m e g - s e - h a l l g a t t a k , m é g - i s e l - k á r h o z -

tat tak.

A K Ó S :

H a z u d s z E m b e r t e l e n E m b e r ! M e r t : n o h a u g y a n

b e s z é l l e n i

ne m

h a l l o t t a l a k ;

de

v e t t e m o r d í t á s o d a t a z o n e r d ő

b ő l , m e l l y b e n , v a l a m i n t

az

O r o s z l á n , f e l - k a p t a d v é r e s f o g a i d

k ö z é T e s t v é r e d e t ; és ide a' T ö m l ö c z b e ne m h o z t a d ; h a n e m

h u r c z o l t a d .

B Á L I N T :


1

m é g c s a k e g y g y e t k é r e k .

A K Ó S : S e m m i t sem a k a r o k f e l ő l ié h a l l a n i . T u d o m , mit sür -

g e t t s z . A m a ' t i z - e z e r f o r i n t o k a t , a' T o l v a j n a k - s - P e r e c z n e k k é z b e

Az Arany Pereczek.

^

J

Digitized by



162

A Z

ARANY PBREOZlff.

s z o l g á l t a t á s á é r t , m i n d e n k é r é s n é l k ü l m e g - n y e r e d , m i h e l y e s t

k e z e i d h e z v e s z e d Ö c s é d n e k

ama'

v é r e ' á r á t ; t ü s t é n t k i - t a k a -

r o d g y E r d é l y b ő l . S o h a s z e m e i m e l e i b e ne j ö j j e m b e r t e l e n —

E g y s z ó t se t ö b b e t — T a k a r o d g y .

B Á L I N T

:

T e r e m t ő é d e s I s t e n e m ,

íme

m i r e j u t ó k !

E z e k u t á n m e g - h a j t o t t a m a g á t B á ü n t , és a' F e j e d e l e m n e k

s z o b á j á b ó l n a g y s z o m o r ú a n , s ű r ű k ö n y v - h ú l l a t á s a i k ö z ö t t ,

k i - m é n e . A k ó s m a g a m a r a d v á n ; l e - ű l e az a s z t a lh o z . S z ű n e t

l e n B á l i n t n a k t e t t é r ű l g o n d o l k o z o t t , és azt s o h a j ó v á nem

h a g y h a t t a . V é g t é r e e z e k e t m o n d o t t a

A K Ó S

:

S z é g y e n ! G y a l á z a t ! B á t t y a Ö c s c s é t e m í s z t e t t e - m e g .

M é g c s a k az van h á t r a , h o g y egy v a l a m e l l y fiú a' h ó h é r p a l

l o s s á alá a d g y a é d e s A t t y á t . Mit c s e l e k e d g y e m i m m á r ! H o g y

i r g a l m a t l a n l e g y e k , se s z o k á s o m , se t e r m é s z e t e m . De a' k ö r n y ü l

á l l á s o k e r r e k é n s z e r í t e n e k . Ha az a r a n y P e r e c z e k az e n y h n e k

l e n n é n e k ; t u d g y a

a' jó

I s t e n

:

h o g y J ú l i u s n a k e l - v e s z t é só r e

reá

n e m a n n á m m a g a m a t . D e m o s t az e l é g - t é t e l K á l m á n - h e r c z e -

ge t i l l e t i . Ö, ha a t o lv a j n a k m e g - a k a r t - v ó l n a - e n g e d n i ; e l -h a l l-

g a t t a - v o l n a a' l o p o t t J ó s z á g o t , ós l e v e l é v e l s o h a se p a n a s z o l k o -

d o t t v o l n a . — I s t e n e m be t e r h e s s z e m é l y egy F e j e d e l e m n e k

s z e m é l l y é . De e g y s z e r - i s - m i n d : m e l l y i r tó z t a tó h a t a l o m : egy

E m b e r n e k e l - t u d n i v e n n i é l e t é t , és v i s z a - a d n i nem t u d n i .

A z o m b a n V e r n i k a , J u l i u s s á n a k k i - s z a b a d í t á s á r a m i n d e n -

f ó l e - k ó p p e n i p a r k o d v á n , m e g - i z e n t e G y á r f á s n a k , h o g y ő t e t ,

m i n t az a r a n y P e r e c z e k ' T o l v a j j á t , e l - f o g t a l é g y e n B á l i n t

k a p i t á n y , ós a' K o l o s v á r i t ö m l ö c z b e h u r c z o l t a . E l - n e m h a l l

g a t t a l e v e l é b e n a z t - i s

: *

h o g y A k ó s - b á t t y á t ó l s e m m i

jót nem

r e m é l l h e t n e a' T o l v a j . N y a k a s s a n m e g - k é v á n n a a' F e j e d e l e m

*

L. a 22.

l apnak

2.

j egyze t é t .

TIZEDIK RÉSZ.

G Y Á R F Á S S Z O R G A L M A .



III . SZAKASZ X. RÉSZ. 163

el-tökéllett szándékában maradni. A' halált-is e napnál to

pábbra halas ztani éppen ne m akarná. Ezeket, mel lyeke t itt en

rövídeclttfc el -mondott am, hoszs zass an le-írta Vernika. De e'

levélnek azon lészét nem ítéltem szükségesnek lenni a'

le-írásra. A' levé lnek nióilyát lehetetl enség , hogy el-hallgas-

s a m .

így fejezte-bé irását:

Most tehát, édes Bátyám,

m u t a s d - M E G

igaz Emberiségedet.

Kérlek az Istenre: jöj hozzánk, kit még Udvarunkban nem

láttunk. Öszve-férhet magánosságoddal a' Fele-baráti szeretet.

Én magamat Júliusomnak ki-me ntés ére e lég tel ennek lenni

gondol om. Ha te je le n volnál, két ségbe nem es nék éle te felől.

Vigasztald-meg édes Húgodat-is; ki, ezen történetnek remén

t e -

lensége

MIATT,

nem tudgya fejét hová hajtani.* Ezen levelemet

éjfél-tájban írom. Meg-bocsáss, ha egészlen el-nem-olvashatod.

A' Papirosra csurgottak kö nyve im, mel lye ke t Júliusnak sze

rencsétlensége szemeimből ki-facsart. Én szívességed felől,

mell yel hozzám, és azf n ártatlan Júli ushoz vi seltetel , éppen

ne m kéte lkedvén, magamat , és őte t Párt-fogásod alá ajánlom.

El-várom szívednek ki-nyilatkoztatását, és

jelen-LETTEDET

leve

lednél örömestebb látom.

Eze n leve let vé vé n Gyárfás, el-l ehet gond olni : melly

reméntelen dolgot izen vala Vernika.** Fel-tette mindgyárt

magában : hogy mind édes Húgának, mi nd Júliusnak v igaszta

lására bé-mégyen az Udvarba. A' késedelmes bé-menetelt

károsnak le nni állítván, éppen akkor érkezett Ákosnak szobá

jába, mi dőn ez, maga lév én, Júliu snak haláláról godolkozott.

Bemenv én Öcsc séhez, reá néze tt egy darabig. Akós észre se

vet te Gyárfásnak bé-jövete lót, ugyan azért Július felől mélye n

gondolkozott. így szóllitotta meg ötet

G Y Á R F Á S : Jó napot, édes Öcs cs ém Meg-kévántalak láto

gatni

;

de egyszer-is-mind azt-is meg-tudni: miként vagy azon

ijedséged után, midőn az Erdőbe n ama' Bókának tüzessége

Vernik a-húgunkra fel-támadott. — Mit ? Te s emmit se szó-

*

Bibi. kif. — V. ö. Máté, 8, 20. Luk., 9, 58.

**

T. i. : mennyire meglepte a nem reménylett , nem várt hír.

11*

igitized by



164


l a s z s z h o z z á m ? — Ú g y t e t t s z i k : m i n t - h a f e l - h á b o r í t o t t v o l n a

valaki .

A K Ó S

: E s t a l á n e ' d o l o g c s u d a v o l n a ? E l é g o k a i m h o z z á .

G Y Á R F Á S :

H a h e l y e s o k a i d v a n n a k , n e m k á r h o z t a t o m d o l

g o d a t . D e s o k s z o r m e g - e s i k a z e m b e r i é l e t b e n : h o g y v a l a k i

h e l y e s o k o k n a k t a r t s a a z o k a t , m e l l y e k b i z o n y o s s a n h e l y

t e l e n e k .

A K Ó S : V a l l y o n : m i t c s e l e k e d t e m ó n v a l a h a h e l l y e s o k o k

n é l k ü l ?

G Y Á R F Á S :

U g y a n a z é r t : d i c s é r e m e s z e d e t é d e s - k e d v e s

Ö c s é m . E z j e l e e g y j ó F e j e d e l e m n e k . D e m e g - e n g e d d a z t

n é k e m : h o g y fe l h á b o r o d t o d n a k h e l l y e s o k a i t h a l l y a m .

A K Ó S

:

H a ú g y s ü r g e te d , m e g - h a l l h a t o d . D e e l ő r e m o n

d o m : m e g b á n o d .

G Y Á R F Á S :

M i d ő n e n g e m e t , T e e l ő t t e d , a ' F e j e d e l e m s é g r e

i n t é z e t t a z O r s z á g , a k k o r t e t t e m v a l a m i t , a - m i t o s z t á n m e g

b á n t a m : t u d n i - il li k : h o g y a F e j e d e l e m s é g e t f e l - n e m - v á l l a l t a m .

D e m i ó l t a B a r l a n g o m b a n l a k o m , s e m m i o l ly a s r ól n e m e m l é

k e z e m , a ' - m i t m e g - b á n h a t t a m v o l n a .

A K Ó S

:

T e , B á t y a , a ' - m i n t l á t o m , a z é r t j ö t t é l , h o g y F e j e

d e l m i S z e m é l l y é m e t l e - g y a l á z d . D e j u s s o n e s z e d b e : h o g y c s ak

e z e l ő t t c s e l e k e d t é l v a l a m i t , m e l l y é r t m é l t á n l e - g y a l á z h a s s a l a k .

G Y Á R F Á S : M o s t j ö n n e k i m m á r a f o n t o s o k o k . H a l l y u k , é d e s

Ö c s c s é m .

A K Ó S : M e g - m u t a t o m a z t n é k e d : h o g y , m i v e l Ö c s é d d e l

g y a l á z a t o s s a n b á n t á l , a n n a k á r á t m e g - a d o d .

G Y Á R F Á S : M é g p e d i g f e n y e g e t ő d z ö l ? H a d d - e l e z e n a s z s z o -

n y i f e g y v e r t . M í F ér j -f ia k n e s z ó v a l ; h a n e m c s e l e k e d e t e k k e l

á l l y u n k e g y m á s ' e l e i b e .

A K Ó S

: A ' v a l ó s á g o s F é r j - f i a k n e m a ' p u s z t a c s e l e k e d e t e k r e ,

h a n e m e m b e r s é g e s c s e l e k e d e t e k r e ü g y e l n e k . — E z p e d i g t ö l -

l e d t á v ú i v a g y o n .

G Y Á R F Á S : Ö c s é m ! n e m s z e r e t e m a h a s z t a l a n s z a v a k a t .

H a l l y u k a ' d o l o g n a k v e l e j é t .

A K Ó S

:

J ó l v a g y o n . H a l l y a d t e h á t , h a ú g y k é v á n o d . M i d ő n

T e Ö n k én t B a r l a n g o d b a m e n t é l ; e l - n e m h i t e t h e t t e m m a g a m -

Digitized by



III. SZAKASZ X. RÉSZ.

1 6 5

m a i : h o g y e g y s z e r r e , m i n d s z e m é l l y e m h e z , m i n d p e d i g U d v a

r o m h o z v a l ó s z e r e t e t e d b o l - i s k i - v e t k e z z é l .

D e

m o s t t a p a s z t a

l o m k e d v e t l e n s é g e m m e l :

*

h o g y e z e n r u h á d a t f e l - v é v é n ,

m o-

c s o k b a - i s ö l t ö z t é l , m e l l y e l m i n d e n g e m e t , m i n d U d v a r o m a t

m e g - m o c s k o s í t o t t a d . E r ő v e l b é - t o l t á l h o z z á m egy t o l vaj t . A z za l

e n g e m ' m e g - a k a r t á l b ö c s t e l e n í t e n i .

G Y Á R F Á S :

L a s s a b b a n , é d e s Ö c s é m . N i n c s s e m m i o k o d a'

f e l - h á b o r o d á s r a . T u d o m J ú l i u s n a k d o l g á t e g é s z l e n . M e g - v a l -

l o m : h o g y ő t et ,

a

s z í n r e n é z v e , á r t a t l a n n a k l e n n i m a g a m

se

m o n d h a t o m .

D e ón a te

B ö l c s e s s é g e d e t k é v á n n á m p r ó b a -k ő r e

t e n n i ;

és

v a l ó j áb a n m e g - t u d n i : v a l l y o n , o k o s m e g - f o n t o l á s o d

u t á n , mi t é v ő l e s z e l v e l e ?

A K Ó S :

G o n d o l h a t o d , h o g y m á s v a l a m i t , m i n t s e m k i - h í r l e l -

t e t t e m ? F e j e d e l m i s z a v a m r a f o g a d t a m : h o g y a' T ol va j t f e l

a k a s z t a t o m .

G Y Á R F Á S

:

M á s t s e m m i t s e ?

A K Ó S :

S e m m i t e g y e b e t .

G Y Á R F Á S : B i z o n y o s - é T o l v a j s á g a ?

A K Ó S :

L e g b i z o n y o s s a b b .

G Y Á R F Á S : M a g a d v i s g á l t a d - é - m e g a' d o l g o t ? a v a g y S c h e l -

m a j e r e d r e b í z t a d ?

A K Ó S

: Se m a g a m , se S c h e l m a j e r e m . V i d á m r a b í z t a m a'

d o l g o t . Ez e l l e n mi t m o n d h a t s z ?

G Y Á R F Á S :

C s a k é p p e n a z t : h o g y

;

m i v e l H á z i - t o l v a j r a t a l á l

t a t o k , i l l e t t v o l n a : h o g y t e - i s H á z a d a t s z e m e s s e b b e n

meg-

v i s g á l t a d v o l n a .

A'

F e j e d e l e m n e k s z e m e é l es s e b b , m i n t

az

U d v a r i V a k - u n d o k o k é . N e - i s h i d d : h o g y m a g a d ne m v é t e l ,

h a e m b e r e i d h i b á z n a k .

A K Ó S

: Se m én, se m e m b e r e im ne m v e t e t t é n e k . — De mi-

o l t á t ú l - f o g v a k e l l e t i k n é k e m s z á m o t a d n o m e l ő t t e d c s e l e k e d e

t e m f e l ő l ?

G Y Á R F Á S

:

M á s k é p ' s z ó l l a n á l , ha r é g i m e g - e g y e z é s ü n k e t

e s z e d b e j u t t a t n á d . M i d ő n ón a' F e j e d e l e m s é g e t n é k e d e n g e d

t e m ;

e z e n á l l a m á n y a l a t t e n g e d t e m : h o g y s z e m e s s e n , o k o s -

*

T. i.:

kedvet lenül , sajnálat tal , bosszankodva.



166

AZ

ARANY PERECZE K.

san, ó s m é r t ó k l e t e s s e n u r a l k o d g y ; h o g y h e v e s t e r m é s z e t e d r ő l

l e - m o n d g y ; h o g y a z í t é l e t - t é t e l b e n n e h i r t e l e n k e d g y .

AKÓS : É n v a g y o k a z u r a l k o d ó F e j e d e l e m . M a g a m n á l n a

g y o b b a t n e m i s m e r e k .

GYÁRFÁS :

I s m é r d - m e g l e g - a l á b b B á t y á d a t , k i t ü z e i d e t o l t a n i

k é v á n n y a , é s h o z z á d j ó t a n á c s c s a l v a g y o n .

AKÓS, fel-háborodva: N i n c s n é k e m s e m m i O k t a t ó r a s z ük

s é g e m . É n m a g a m n a k e l e g e n d ő v a g y o k . U g y a n - a z é r t : s z ű k e b

b e n h a s z t a l a n T a n á c s i d d a l . J a v a s l o m , ú g y - m i n t T e s t v é r e d , é s

j ó B a r á t o d : n e v í g y ' a r r a , a ' - m i t o s z t á n m a g a m - i s m e g -

b á n n y a k .

GYÁRFÁS, meg-neheztelvén: É n p e d i g v e l e d , n e m c s a k

ú g y m i n t T e s t - v é r e d ; h a n e m , m i n t ö r e g e b b T e s t - v ó r e d - i s ,

ú g y b á n h a t o k . A z t m o n d o m t e h á t : h o g y ó n J ú l i u s t ( k i t T e ,

e m b e r e i d á l t a l , T o l v a j n a k m o n d a t t á l ) P á r t - f o g á s o m a l á v e s z e m .

A j á n l á s o m á l t a l j ö v e a z U d v a r b a ; u g y a n - a z é r t : m e g - n e m - e n g e -

d e m , h o g y , e g y c s e k é l y m e g - v i s g á l á s u t á n , h a l á l r a í t é l t e s s e n .

AKÓS : É n p e d i g a m a ' b i z o n y o s T o l v a j t k e z e d r e n e m a d o m ,

a k á r m i t c s e l e k s z e l .

GYÁRFÁS

:

fel-gyúlladván:

C s a k a z é r t - i s i d e k e l l e t i k a d n o d ,

a k á r m i t c s e l e k s z e l . É n f o g o m a ' d o l g o t m e g - v i s g á l n i . É n ö t e t

k é r d é s e k k e l n e m u n t a t o m ; h a n e m á r t a t l a n s á g á t k i - n y i l a t -

k o z t a t o m .

AKÓS

: E z e n h a t a l m a d a t l e - t e t te d , m i d ő n a' F e j e d e l e m s é g e t

f e l - n e m - v á l l a l t a d .

GYÁRFÁS

: D e l e n e m - t e t t e m a z E m b e r i s é g e t , m e l l y e l e g y

e l - n y o m o t t á r t a t l a n s á g h o z v i s e l t e t n e m k e l l e t i k . N e m a z é r t

r á z t a m v á l l a i d r a a ' F e j e d e l e m s é g e t : h o g y c s u p á n a k a r a t o d

s z e r ó n t u r a l k o d g y . M e g - v a n n a k k ö t v e k e z e i d a z o n s z ö v e t s é g

á l t a l , m e l l y k ö z ö t t e d , é s J o b b á g y a i d k ö z ö t t v a g y o n ,

A K Ó S :

É n p e d i g k é s z v a g y o k F e j e d e l m i m é l t ó s á g o m a t ,

a k á r - k i - f i a e l l e n , f e g y v e r e m m e l - i s f e n - t a r t a n i .

GYÁRFÁS

: A z E g e k r e k é r l e k , é d e s Ö c s é m : n e v í g y ' a z u t o l s ó

d o l g o k r a . A z o n V é r , m e l l y e t e z e n g y á s z r u h á v a l e l - t a k a r t a m ,

b u z o g i m m á r e r e i m b e n . J u s s o n e s z e d b e : m i n ő á l- u t a k o n j u t o t

t á l a ' F e j e d e l e m s é g r e . J ó l t u d o d ; h o g y e n g e m ' r e b e s g e t e t t a z

Digitized by



m .

S Z A K A S Z

X .

R É S Z .

167

O r s z á g . N é k e d k e r e k e d e t a ' T ö r ö k V e z é r t o l t a H a c z i - m u s t á f á -

n a k

s z o r g a l m a t o 8 s á g a

á l t a l . A ' Tö rök , é s az Or szág kö zö t t én

v e t e t t e m k ö z b e n m a g a m a t , é s r e á d s z á l l ít o t t a m a' F e j e d e l e m

s é g e t . A t y a f i s á g o s s a n i n t e t t e l e k a k k o r : h o g y n e c sa k e g y g y e t ;

h a n e m t ö b b e k e t - i s h a l l y .

1

J a v a s l o t t a m a z t - i s : h o g y e m b e r s é g e s

e m b e r e k n e k d o l g o k a t ( a' m i c s o d á s a' t ö b b i e k k ö z ö t t , M a c s k á s i

M i h á l y ) o l l y a s e m b e r e k r e ( a ' - m i n ő S c h e l m a j e r T i t k o s o d )

é p p e n s é g g e l n e b i z z d . O l l y a s á r t a t l a n o k a t - i s , ( a ' m i c s o d á s

M a c s k á s i M i h á l y n a k fia J ú l i u s ) n e c s a k e g y e m b e r e d n e k v i s -

g á l á s á r a h a d d ; é s , m i n d e n m á s m e g - f o n t o l á s n é l k ü l , h í r t e l e n

f e l - a k a s z t a s d . T é g y e l e g e t a k k o r i F o g a d á s o d n a k ; é s a k k o r v i s e

l e d m é l t á n a ' F e j e d e l m i n e v e t .

A K Ó S , tűzessen: É s T e e z e k e t s z e m e m r e m e r e d h á n n i , T e

T o l v a j o k ' P á r t - f o g ó j a !

É s z r e - v e t t e G y á r f á s , h o g y s z ó v a l s e m m i r e s e m e h e t n e e l-

t ö k é l l e t t Ö c s c s ó v e l ; h í r t e l e n l e - v e t e t t e m a g á r ó l R e m e t e - f o r m a

r u h á j á t , m e l l y a l a t t F e j e d e l m i r u h á j a v a l a m e s t e r s é g e s s e n

e l - t i t k o l v a . E z z e l Ö c s c s é n e k e l e i b e á l l v á n , í g y s z ó l l o t t , f e j e

d e l m i m é l t ó s á g g a l ,

G Y Á R F Á S :

É n p e d i g T o l v a j o k ' P á r t - f o g ó j a n e m v a g y o k

;

h a n e m , m o s t a n á b a n u g y a n , E r d é l y i F e j e d e l e m ' k é p e .

A K Ó S ,

igen mérgessen: T é g e d ' p e d i g s e m a z O r s z á g , s e m

a' T ö r ö k s é g F e j e d e l e m n e k n e m is m ó r . H a r a m - b a s a m ó d r a k i

a k a r o d - f a c s a r n i k e z e m b ő l ' a F e j e d e l m i P á c z á t .

G Y Á R F Á S : M e r t , a ' - m i n t m o s t k i - t e t t s z i k , a n n a k v i s e l é s é t

s o h a m e g - n e m - é r d e m i é t t e d .

E z e k e t h a l l v á n A k ó s , k a r d g y á h o z k a p o t t

8

n a g y h i r t e l e n s é g

g e l ; d e s z e r e n c s é r e n e m v a l a o l d a l á h o z k ö t v e . N é z t e h á b o r ú i t

3

G y á r f á s . í g y s z ó l l o t t p e d i g , i r t ó z t a t ó n a g y m é r e g g e l ,

A K Ó S : T ü z z e l - v a s s a l . D i r i b r ó l - d a r a b r a . S z e r t e - s z é l y e l a k á r -

G Y Á R F Á S ,

ki-nevetven:

* O h T e , é l h e t e t l e n T e r e m t é s ! E l -

1

T. i . : ha l l gas s meg .

8

T. i . : akart kapni .

3

T. i . : háb orgá sát , fe l in du lását . — L . a 147. 1. 1 . jegy zeté t .

4

3 \

\.:

Ákost .

ki-f iát .



168 A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

h a g y a t t a t o t t m i n d e n e k t ő l , k i - v é v é n m a g á t S c h e l m a j e r - t i t k o -

s o d a t . — V é l e d - é ? h o g y , h a a' F e j e d e l e m s é g e t f e l - a k a r o m

v á l l a l n i , c s a k k é t e m b e r e d - i s l e g y e n , k i m e l l e t t e d k i - á l l y o n .

E l l e n e d f o r d u l t K e m é n y J á n o s n a k m i n d e n e r e j e . C s a k e g y

h a j

s z á l o n f ü gg F e j e d e l e m s é g e d . M o n t e c u c u l i t P o m e r a n i á b ó l i d e

v á r ju k . V e l e a ' T ö r ö k e l l e n e g y g y e z t ü n k . U g y a n - a z é r t : n e m

f é l ü n k P á r t - f o g ó i d t ó l a ' h i t v á n y T ö r ö k ö k t ő l . L á t d : m i r e v e t t é l

e n g e m - i s s z é l e s s é g e d m i a t t .

A K Ó S ,

Szinte kétségbe esve:

S e g í t t s e t e k ! S e g í t t s e t e k !

A m a ' s z a v a i u t á n , l e - v e t e t t e m a g á t A k ó s , n a g y d ü h ö d s é g -

g e l , a' s z é k r e . D ú l t - f ú l t m a g á b a n . V é g t é r e m é r g é b e n e g ó s z l e n

e l - h a l a v á n y o d o t t . V e r n i k a , A k ó s - b á t y á n a k e l ő b b e n i k i á l t á s á t

h a l l v á n , e l - r é m ű l t m e l l é k s z o b á j á b a n . N a g y o b b s z e r e n c s é t l e n

s é g t ő l t a r t v á n , h í r t e l e n b é - t ö r t e m a g á t h o z z á j o k . A ' k é t T e s t

v é r n e k t ü z e s s é g é n á l m é l k o d v á n , h o l e r r e , h o l a m a r r a v e t e t t e

s z e m e i t ; V é g t é r e , k i c s o r d u l v á n k ö n y v e i , i g y s z ó l l o t t

V E R N I K A :

I s t e n e m - u r a m ! m i t l á t o k ! — K e d v e s T e s t v é

r e i m ! — í m e g y ű l ö l i t e k e g y m á s t ! — C s a k e ' h ó j j á n v o l t a m

m é g , h o g y s z í v e m , e z e r g y ö t r e l m e i k ö z ö t t, k e t t ő - r e p e d g y e n ;

p e d i g a z é r t : h o g y e g y s z e r r e m i n d - a ' - k é t B á t y á m a t e l - k e l l e t e t t

v e s z t e n e m . — L e l k e m é d e s B á t y á m G y á r f á s ! m i v i h e t e t t e r r e ?

G Y Á R F Á S :

H a g y g y - e l e n g e m ' , H ú g o m . O t t l á s d a m a ' V é r -

s z o m j ú z ó Á k o s o d a t , k i m á s n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é b e n g y ö n y ö r

k ö d ik ; k i e g y e n l ő - k é p p e n s z e l e s m i n d a z í t é l e t - t é t e l b e n , m i n d

p e d i g a z i ll e t l e n h a r a g - k i - ö n t ó s b e n . — L á s d a m o t t a z á r ta t

l a n s á g n a k l e - t a p o d ó j á t , é s c s a k g y a l á z a t o s S c h e l m a j e r é n e k

i m á d ó j á t .

V E R N I K A : K e d v e s - é d e s B á t y á m A k ó s ! K é r l e k : m i l e l h e t e t t ' ?

A K Ó S

:

S z á z l é p é s n y i r e t ő l l e m . E r e d g y G y á r f á s o d h o z , t i t k o s

Á r ú l ó k v a n n a k a ' F e j e d e l e m s é g b e n .

T I Z É N - E G Y G Y E D I K R É S Z .

V E R N I K A B Á T T Y A I V A L .



I I I . SZAKASZ XI. RÉSZ.

169

T a n á c s o s o d h o z . J ú l i u s n a k d o l g á t tik f o r r a l t á t o k - f e l ; e g y é t e k -

m e g e g y g y ü t t .

V E R N I K A ,

Z

Egekre nézve:

Oh J ú l i u s ! Oh s z e r e n c s é t l e n

J ú l i u s !

A K Ó S

: V e g y é t e k k a r o t o k r a a' g y ö n y ö r ű t . C s u d á l l y á to k s z é p

á b r á z a t t y á n a k á r ta t l a n v o n á s a i t . A z - u t á n n e v e s s e t e k - k i : h o g y

ő t e t ; e l s ő l á t á s o m m a l , a n n a k t a p a s z t a l t a m , m e l l y n e k Ti, é k e s

f é n n y é t ő i m e g - v a k í t t a t v á n , ne m t a p a s z t a l h a t t á t o k . M o s t t e h á t

l á s s á t o k a' s i r a l m a s f o l y a d é k o k a t . A z o n M a j m o t o k ne m csak

az a r a n y P e r e c z e k e t lo p t a - e l ; h a n e m két T e s t v é r e k k ö z ö t t

e l - r a b l o t t a a' s z e r e t e t e t - i s . U g y a n - a z é r t : k é t s z e r i T o l v a j n a k

m o n d h a t n i .

V E R N I K A , ismétt az Egekre tekintvén: O h J ú l i u s J ú l i u s

m e l l y m e l l y e n s ü l l y e d t é l , s z e r e n c s é t l e n I f i ú !

A K Ó S : I s t e n e m ! m e g é r d e m l i - é e g y g y e r m e k , h o g y m i a t t a ne

csak k é t a t ya f ia k ö s z v e - v e s z s z e n e k , h a n e m m a g a az O r s z á g - i s

ö s z v e - z a v a r o d g y o n .

G Y Á R F Á S :

I g e n - i s : m e g - é r d e m l i , h a n e m m á s o k r a n é z v e - i s ,

c s u p á n c s a k a z é r t : m e r t J ú l i u s E m b e r . V e s z s z e n

ne m

csak

a'

F e j e d e l e m s é g , h a n e m az e g é s z v i l á g - i s az I g a z s á g n a k f e n -t a r -

t á sa m e l l e t t . * U g y a n - a z é r t : a ' - m i n t ez e l ő t t - i s m o n d á m , a'

m e l l e tt m e g - m a r a d o k . * * Én J ú l i u s t P á r t - f o g á s o m al á v e s z e m .

É n m a g a m m e g - a k a r o m v é t k é t v i s g á l n i . A z o n - i s l e s z e k : h o g y ,

m i n e k - u t á n n a á r t a t l a n s á g á t k i - v e s z e m : ha n e m U d v a r o d b a n - i s ,

d e m á s u t t a k á r - h o l jó á l l a p o t b a t e g y e m .

V E R N I K A :

I s t e n e m ! Mi t é v ő l e g y e k

?

H o l k e z d g y e m a' d o l

got ? — A k ó s ! L e l k e m - é d e s - B á t y á m ! E n g e d d - m e g , h o g y

k ö n y ö r ö g h e s s e k e l ő t t e d . I s m ó r d - m e g G y á r f á s - b á t y á n k n a k

jó

s z í v é t . Ö i m m á r e g é s z l e n l e - c s i l l a p o d o t t ; v a g y t a l á n fe l -s e -

h á b o r o d o t t . C s e n d e s ű l l y - l e t e - i s

az én

k e d v e m é r t : m e r t o l ly

n y o m o r ú l t t á l l o p o t b a n v a g y o k : h o g y , ha t o v á b b t a r t h a s o n l ó t -

s á g to k , s z í v e m n e k k i - m o n d h a t a t l a n n a g y g y ö t r e l m e i t e l - n e m -

* V. ö.: Fi a t j us t i t i a , et p e r e a t m u n d u s . — L. B ü c h m a n n ,

Gef l üge l t e Wort e , 415. lap (a 17. kiad. szer.) .

** Német ki fejezés .



170


t ű r h e t e m . M á r - i s c s ak a l i g v a g y o k . É d e s A k ó s o m ! K ö n y ö r ű l l y

e g y g y e t l e n e g y H ú g o d o n .

A K Ó S

: I s t e n e m U r a m B á t y á m e sk ü d ö tt e l l e n e m ! V e s z e

d e l e m b e h o z t a F e j e d e l e m s é g e m e t .

G Y Á R F Á S

: N e v é l d Ö c s é m : h o g y F e j e d e l e m s é g e d e l l e n t ö r e -

k e d g y e m , a v a g y t é g e d ' s z í v e m b e n g y t í l ö l ly e l e k . C s a k a z t a k a r

t a m m e g - m u t a t n i , h o g y t ö r e k e d h e t e m , h a é p p e n ú g y a k a r o m .

G y ű l ö l h e t l e k - i s , h a b o s z s z ú s á g o d ' l á t o m . M i n d - a z ' - á l t a l : m o s

t a n á b a n c s a k a z t k é v á n o m t ő l l e d : h o g y a d d i g - i s , m é g

1

J ú l i u s

n a k d o l g á t m e g - v i s g á l o m , k é n y e s h a t a l m a d r ó l l e - m o n d g y , é s

m a g a d ' e m b e r - s z e r e t ő F e j e d e l e m n e k m u t a s d . H a a ' T o l v a j n a k

v i s g á l á s á t e l - v é g z e m ; t ü s t é n t t a p a s z t a l n i f o g o d : h o g y F e j e d e

l e m s é g e d e t , t e h e t s é g e m s ze r é n t , m e g e r ő s í t e m ; s őt t e l l e n e d

a g y a r k o d ó K e m é n y J á n o s t - i s v e l e d m e g - b é k ó l t e t e m .

V E R N I K A :

F o g a d d - e l , é d e s A k ó s o m , G y á r f á s - b á t y á n k n a k

a t y a f i s á g o s t a n á c s o s á t . M e g - n e - v e s d n é h a k e d v e s V e r n i k á d n a k

j a v a l l á s á t - i s .

A K Ó S : A d g y a t o k t e h á t t a n á c s o t ; j a v a s o l l y a t o k v a l a m i t :

h o g y , m i n d k é r é s i e k n e k e n g e d h e s s e k , m i n d F e j e d e l e m s é g e m

n e k f é n n y é t m e g - t a r t h a s s a m .

V E R N I K A : K é r l e k , é d e s A k ó s o m ; h a e z á r t a t l a n s á g n a k n a g y

b ö c s e

3

n á l a d , h a l l g a s d - m e g a n n a k v i lá g o s s z a v a i t. B i z o n s á g ú l

h í v o m m i n d M e n n y e t , m i n d F ö l d e t : J ú l i u s n a k á r t a t la n s á g a

m e l l e t t m a g a m - i s f e l - te s z e m é l e t e m e t . U g y a n - a z é r t : V i d á n a k

e l ő b b e n i d o l g á t j ó v á n e m h a g y h a t o m . T a l á n n e m é r t e t t j ó l

m i n d e n e k e t ? T a l á n J ú l i u s t s z e r - f ö i ö tt v a l l a t á k ? T a l á n h o m á

l y o s k é r d é s e k e t t e t t e k ? T a l á n a l k a l m a t o s s á g o t , a v a g y e l e g e n d ő

i d ő t s e m a d t a k : h o g y m a g á t k i - f e j t h e s s e . — A d d - á l t a l G y á r

f á s - b á t y á n k n a k J ú l i u s t . T u d o m b i z o n y o s s a n : h o g y ő a ' g o n o

s z o k n a k p á r t y o k a t n e m f o g j a ; d e a z t - i s t u d o m : h o g y a z á r t a t

l a n s á g o t v é d e l m e z n i f o g ja . E n g e d g y e z e n k é r é s e m n e k .

A K Ó S

:

I s t e n e m ! m i n ő ú j m o c s k a e z F e j e d e l m i U d v a r o m

n a k ! — K é t e l k e d n e k a' F e j e d e l e m n e k í t é l e t é n .

8

A ' T o l v a j n a k

1

L . a 25. 1. 1. jeg yz eté t .

2

T. i . : nagy bec se van.

3

T. j . : í t é le t ének he ly e sség én , i g a zsá g o ss á g á n .

Digitized by L . o o Q l e



I I I .

SZAKASZ X I . RÉSZ.

171

s z o r g a l m a t o s m e g - v i s g á l á s a g y a n ú b a v é t e t i k .* — Oh be

g y ó g y ú l h a t a t l a n s e b e t e j t e t e k k e s e r ű l t t s z í v e m e n !

V E R N I K A , letérdelve: É d e s A k ó s o m é d e s l e lk e m B á t y á m !

e n g e d g y k é r é s ü n k n e k . L á s d é d e s H ú g o d a t lá b a i d e l ő t t t é r d e l n i .

J ú l i u s b i z o n y o s s a n á r t a t l a n . T e - i s p e d i g

az

á r t a t l a n s á g n a k

G y á m j a v a g y .

G Y Á R F Á S : K e l l y - f e l , é d e s H ú g o m .

Jól

i s m e r e m A k ó s - ö c s é m -

n e k s z í v é t . Azt, a ' - m i t k é r t é l, b i z o n y o s s a n m e g - e n g e d i . T e h á t ,

é d e s Ö c s é m , én J ú l i u s t ú j r a m e g - v i s g á l o m . S z í v e s a' mi k é r é

s ü n k . Te, m a g y a r

LETTEDRE,

e l l e n e ne m m o n d h a t t s z .

A K Ó S :

N e m b á n o m t e h á t , é d e s B á t y á m . D e csak eg yre k ér

l e k b e n n e t e k e t . F o g a d g y á t o k - f e l , h o g y m e g - t e s z i t e k .

G Y Á R F Á S :

A r r ó l s e m m i t se k é t e l k e d g y , ha k é r e m é n y e d f o n

t o s . H a d d h a l l y a m .

A K Ó S :

H o g y J ú l i u s n a k eme' m e g - v i s g á l á s a u t á n , e n g e m '

t ö b b é

ne

f a g g a s s a t o k . F e l - t é t e l e m b e n

se

a k a d á l y o z t a s s a t o k .

G Y Á R F Á S

:

E z e k b e n s e m m i t se k é t e l k e d g y , é d e s Ö c s é m . Én

u g y a n s o h a n é k e d

azt

j a v a s l a n i

ne m

f o g o m : h o g y k i - h í r l e lt t

F e j e d e l m i s z a v a d a t m e g - h a z u t t o l d . Azt se k é v á n o m , h o g y a'

v a l ó s á g o s T o l v a j t az a k a s z t ó f á r a ne k ö t t e s d . B i z o n y o s l é g y

b e n n e : h o g y , m i n e k - u t á n n a J ú l i u s n a k d o l g á t é p p e n e l - v é g

z e m ; m i n d e n s z í n l ó s n é l k ü l e l ő d b e f o g o m a n n i az e g é s z t ö r

t é n e t e t . A k k o r i m m á r

azt

c s e l e k e d d v é l e ,

a'-mi

k ö t e l e s s é g e d

b e n v a g y o n .

A K Ó S : L e g y e n t e h á t

úgy,

a ' -m i n t k é v á n n y á t o k . H i g y g y é -

t e k - e l , é d e s T e s t - v é r e i m : i g e n f o g o k ö r v e n d e n i , ha J ú l i u s n a k

á r t a t l a n s á g á t n a p - f é n y r e t e r í t h e t i t e k . N e - i s l e g y e t e k o l ly -

v ó l e k e d ó s s e l f e l ő l i e m : h o g y v é r é t s z o m j ú h o z o m . I s t e n a' bi

z o n y s á g o m

:

h o g y az e g é s z d o l o g b a n c s a k é p p e n U d v a r u n k n a k

b ö c s ű l e t e f o r o g s z e m e m e l ő t t .

Én ezt

m e g - m o c s k o s í t a n i

nem

a k a r n á m . M e g - m o c s k o s í t a n á m p e d i g ; ha, K á l m á n - h e r c z e g n e k

l e v e l é r e t e k i n t v é n ,

a'

n y i l v á n v a l ó T o l v a j t f e l - n e m - a k a s z t a t -

n á m . N e m a n n y i r a e n g e m ' , m i n t ő t e t i l l e ti az E l é g - t é t e l .

*

T. i.: nem

bi sz i k , ké t e l kednek , ho gy gondo san me gv i z s

gá l t ák ügyé t .

Digitized

by



AZ ARANY PERECZEK.

Által-adom tehát Júliust, úg y-mint Öcsé d; annak megv is gá-

lása'

K I - m e n e t e l é t

el-fogom várni, úgy-mint Fejedelem.

Ezek-után el-méne Akós, Vernika, Báttyainak meg-egygye-

zé se ke t* látván, igen nagyon meg-örült.

D e

ezen öröm

nem

lehetet t móg-is olly nagy, m in t amaz, me llyet Júliusnak KI

szabadulttá' reménségéből érzett.

így

szóllott örömében

V E R N I K A : Hála lég yen az Úr-Istennek már most ollybá

tartom Júliust: mint-ha zsebemben volna.

— D e

kérlek, édes

Gyárfásom

:

eng edd-meg : hogy magam-is jel en-legyek Július

nak meg-visgálásán.

Ne

tedd semmivé azon érdememet, melly-

nek jutalmát

(egy

ártatlannak

K I - s z a b a d í t á s a MIATT)

Istenemtől

várhatom. Nagyobbra mehetünk Júliussal, ha egygyütt dolgo

zunk. Meg-ne-vesd ezen kérésemet

G Y Á R F Á S :

Sőtt inkább ig en dicsérem szíve ssége det.

K I - i s -

kérem magamnak, hogy jelen-légy,

és a'

kérdésekben segítts.

Szabadíttsuk-ki az ártatlan Ifíat.

TIZEN-KETTEDIK

R É S Z .

FARKAS GYÁRFÁSNÁL.

Előbbeni szavait el-végezvén Gyárfás, Báttyának szokása

szerént, hogy

a'

szolga bé-jőjjön, egygyet csendített. Mellyet

meg-hallván

a'

kint-ál ló szolga, be-jöve, 's-ezeket mondott a

F A R K A S : Parancsollyon valamit Kegyelmed. Itt vagyok

szolgálattyára.

G Y Á R F Á S

:

Macskási Júliust,

ama'

szerencsé tlen Rabot,

ho

zasd élőnkbe.

F A R K A S

: Csak ez-előt t vivék-le

a'

Tömlöczbe. Tüstént

el

hozatom.

Ezeket mondván Farkas, hírtelen el-akara szaladni.

De

viszsza-szóllitá őtet, és néki ezeket monda

V E R N I K A :

Hal lod-é? Farkas-b átya Mond-meg Macskási

* T. i.:

megegyezését.

Digitized by

Googk



I I I .

SZAKASZ

X I I . R É S Z .

17 3

J ú l i u s n a k : h o g y s e m m i t s e f é l l y e n . M í ő í e t n e m a z í t é l ő -

s z ó k r e ; h a n e m c s u p á n b a r á t s á g o s b e s z é l g e t é s r e h í v a t t y u k .

T u d o d - ó ?

FARKAS

: T u d o m , t u d o m , k e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y .

E z e k u t á n i s m é t t e l -a k a r a m e n n i a z I n a s , d e i s m é t t m e g

t a r t ó z t a t t a , é s n é k i e z e k e t m o n d o t t a

VERNIKA

: H a l l o d - h a l l o d ! M o n d - m e g a z t - i s M a c s k á s i J ú l i u s

n a k : h o g y é n - i s i t t v a g y o k . M o n d - m e g a z t - i s : h o g y m a g a m h o z

h í v a t o m . — É r t e d - é ? — E l - n e - f e l e j t s d . — M o n d - m e g : h o g y

V e r n i k á h o z j ö j j ö n . S e m m i t ő l s e t a r t s o n .

FARKAS

: I g e n - i s : m e g - m o n d o m , m i h é n t v e l e l e h e t e k .

E z z e l a z I n a s e l - m e h e t e . A n n a k e l - t á v o z t a u t á n ú g y t e t t

s z e t t : m i n t h a V e r n i k a p i h e n n i k é v á n n a . M a g a s e t u d t a m i é r t ;

d e d o b o g o t t s z í v e . í g y s z ó l l a o s z t á n G y á r f á s h o z

VERNIKA:

N é k e m b i z o n y á r a ú g y - i s t e t t s z i k : m i n t - h a e g y

n a g y k ö v e t h e n g e r í t e t t e m - v ó l n a - l e v á l l a i m r ó l . D e ú g y - i s á m :

m i n t - h a s z í v e m r e e s e t t v o l n a e g é s z s ú l ly á v a l . T a l á n u g y a n az

ö r ö m g y ö t ö r h e t . I s t e n v e l e m .

GYÁRFÁS

: D e ó n é p p e n ú g y é r z e m m a g a m a t , m i n t - h a s z í

v e m t á g a s s a b b h e l y r e t a l á l t v o l n a m e g - s z o r u l t m e l l y e m b e n . E z

m i n d a n n a k j e l e : h o g y ip a r k o d á s u n k n a k s z e r e n c s é s v é g é t

r e m é l l h e t t y ü k . N e m - i s l e h e t m á s - k é p ' . É n J ú l i u s n a k á r t a tl a n

s á g á r ó l é p p e n s é g g e l n e m k ó t e l h e d h e t e m . C s a k : h o g y a t tó l

t a r t o k : n e t a l á n - t á n o l l y v a l a m i t f e d e z e t t * m a g á b a n , m e l l y n e k

k i - f t i r k ó z ó s ó b e n i d ő t v e s z t e g e s s ü n k .

VERNIKA : E n g e d d - m e g t e h á t , é d e s - k e d v e s - b á t y á m : h o g y

é n k ó r d e z z e m - k i l e g - e l s ő b e n J ú l i u s t . M i l e á n y o k j o b b a n t u d u n k

a z I n a k n a k s z í v e k h e z . M e g - s e á l m o d g y á k , m i d ő n f o g v a t a r t a t

n a k . T u d o k é n a z o n m e s t e r s é g h e z , m e l l y e l m i n d e n t i t

k a i t h a m a r k i - v e h e t e m . N e m e ls ő p r ó b á m e z n é k e m . O h !

b e s z e - r e n c s é s v o l n é k ; h a r e á d - n e m s z o r u l n é k l e l k e m - é d e s -

b á t y á m .

GYÁRFÁS

: H i d d - e l , é d e s H ú g o m : m i k e t t e n P é l d á i v a g y u n k

a' j ó B í r á k n a k . S o k a n cs a k a z o n v a n n a k : h o g y m e n n ó l - h a m a -

* T. i . : t i tkolt .



174

AZ ARANY PERECZEK.

r é b b m e g - í t ó l h e s s ó k

1

a z e m b e r t . I s t e n e m ! b e g o n d a t l a n o k

s o k a n , m i d ő n a z e m b e r i v é r r e l b á n n a k . A z t g o n d o l l y á k : h o g y

v e r e b e t f ó j t a n a k - m e g a z e s z t e l e n e k , m i d ő n E m b e r t a k a s z t a t -

nak- f e l .

A z o m b a n b ó - h o z a t t a t o t t J u l i á n a a ' T ö m l ö c z - t a r t ó t ó l . M e g -

v a l a e k k o r - i s l á n c z o l v a . K i - v o n t t k a r d d a l k é t k a t o n á k á l l o t t a -

n a k i s m é t t k é t o l d a l a m e l l e t t . S z e m é r m e t e s s e n a ' f ö ld ö n t a r

t o t t a s z e m e i t . S e G y á r f á sr a , s e V e r n i k á r a n e m n é z v é n , e z e k e t

m o n d o t t a b ó - j ö v e t e l e u t á n

JULIÁNA : K e g y e l m e s U r a m ! í m e i s m é t t i t t á ll o k. P a r a n -

c s o l l y a n a k v e l e m .

E m e ' J u l i u s s á n a k * m o s t a n i s i r a l m a s á l l a p o t t y á t l á t v á n

V e r n i k a ; d e f ő - k é p p e n a m a ' l á n c z o k a t , m e l l y e k k e l , v a l a m i n t

e g y g o n o s z - t é v ő n e k , k e z e - l á b a ö s z v e - v a l á n a k - f o g l a l v a , n a g y

i s z o n y o d á s a i k ö z ö t t s z e m l é l v é n : k e v é s b e n m ú l t - e l , h o g y m i n

d e n k e d v é t , m i n d e n b á t o r s á g á t e l - n e m - v e s z t e t t e . N o h a e r ő l

t e t t e m a g á t ; d e m e g - n e m - á l l h a t t a , h o g y k ö n y v e i n e k ö r e g

c s ö p j e i k i - n e - g ö r d ű l l y e n e k s z e m e ' h ó j a a l ó l. A z - u t á n : n e m

k e v é s i d e i g n é z e t t r e á j a n a g y f o h á s z k o d á s a i k ö z ö t t . V é g t é r e :

é s z r e v é v é n : h o g y J u l i u s s á n a k j ó k e d v e m a g a ' j ó k e d v é t ő l

f ü g g n e ; m i n d e n e r ő - s z a k k a l r e á - e s e t t é r z ó k e n s é g e i r e .

8

M e g

t ö r t e , m e g - i s g y ő z t e ; d e c s a k , a ' - m i n t l e h e t e t t , n a g y g y á b ó l

k e g y e t l e n g y ö t r e l m e i t . J ú l i u s r a t e k i n t v é n G y á r f á s - is , m a g a s e

t u d t a , m i t é r e z h e t e t t s z í v é b e n . í g y s z ó l l o t t J ú l i u s h o z

VERNIKA : H o z o t t I s t e n , k e d v e s J ú l i u s o m . L e g y e n j ó k e d

ved. S e m m i t ő l s e t a r t s .

1

T. i . : e l i té lhessé k.

* T . i . : Jú l i usnak eme .

3

T. i . : e lnyomta fájdalmas érzése i t .

TI ZEN - H A R M A D I K R É S Z.

J U L I Á N A G Y Á R F Á S S A L .



Hl. SZAKASZ XIII. RÉSZ.

1 Í 5

E z e k e t e l - v ó g e z v ó n V e r n i k a ; i n t e t t

a' két

k a t o n á k n a k ,

h o g y k i - t a k a r o d g y a n a k ; k i k - i s t ü s t é n t s z ó t f o g a d á n a k . J u l i u s -

s á r a t e k i n t v é n , ő t e t így h í v t a m a g a f e l é

G Y Á R F Á S : J ö s z t e i d á b b , é d e s k e d v e s f i a m . Jól v a g y o n .

V E R N I K A : U r a m é d es B á t y á m ! m i J u l i u s k á t a z é r t h i v a t

t u k

ide :

h o g y T á r s a s á gu n k b a n g y ö n y ö r k ö d g y ö n .

D e

; v e l ü n k

LETTÉBEN,

h o g y t e l h e t n e k e d v e s z e g é n y n e k , ha l á n c z o l v a ma

r a d n a

?

G Y Á R F Á S : T e h á t lá n c z - i s v a g y o n v e t v e a z á r t a t l a n e m b e r r e ?

V e d d - l e r ó l a , h a l l o d - ó .

E z e k - u t á n l e - v é t e t t e

a'

T ö m l ö c z - t a r tó v a l

a

l á n c z o t . I n t e t t - i s

n é k i : h o g y k i - t a k a r o d g y o n . O s z t á n

így

s z ó l l o t t J u l i á n á h o z

V E R N I K A : Ú g y , é d e s J u l i u s k á m .

Már

m o s t a n á b a n m a g a m

h o z v e t t e l e k . E m b e r l e s z , a'-ki k e z e i m k ö z ü l k i - f a c s a r .

G Y Á R F Á S : Ü l l y ü n k - l e

ide

m i n d - a ' - h á r m a n .

Te,

k e d v e s

Jú

l i u s o m , ide k ö z é b ü n k . í g y l á t o d . Jól v a g y o n .

V E R N I K A : L e g y e n

jó

k e d v e d , é d e s J ú l i u s o m . S e m m i t ő l

se

t a r t s . T u d o d , kik m e l l e t t v a g y .

G Y Á R F Á S

:

T a l á n u g y a n , é d e s J ú l i u s o m , n e m - i s i s m e r s z

e n g e m e t ?

M i n d - e d d i g s z e m ó r m e t e s s e n t a r t v á n s z e m e i t J u l i á n a ,

nem

n é z e t t v a l a e k k o r á i g G y á r f á s r a . U g y a n - a z é r t : a n n a k itt LETTÉ

r ő l n e m - i s g y a n a k o d h a t v á n , ö t e t Á k o s n a k l e n n i v é l t e . A n n a k

e l ő b b e n i k é r d é s é r e így fe le l t

J U L I Á N A

: H o g y ne i s m e r n é m F e j e d e l e m s é g e d e t ?

G Y Á R F Á S

: M o n d - m e g t e h á t , é d e s J ú l i u s o m , k i n e k l e n n i

v é l l e d s z e m ó l l y e m e t ?

J U L I Á N A :

A k ó s - f e j e d e l m ü n k n e k , ő - k e g y e l m é n e k . I s t e n e m !

e l - n e - h a g y g y .

J u l i á n á n a k e z e n f e l e l e t é r e , h a n g o s s a n e l - f a k a d a s í r v a V e r

n i k a . A t t ó l t a r t o t t f ő - k é p p e n : n e - t a l á n - t á n , n a g y k e s e r ű s é g e

m i a t t , e s z é b e n m e g - t é b o l o d g y o n . Á t k o z t a a l a t t o m b a n az a r a n y

P e r e c z e k e t . V é g t é r e : h o g y J u l i u s s á t h e l y r e h o z h a s s a , így s z ó l

l o t t h o z z á j a

V E R N I K A : N é z z j o b b a n s z e m e i n k b e , é d e s J ú l i u s o m . E n g e m '

t a l á n

jól

i s m e r s z ?

Digitized

by



17 6


J Ü L T Á N A :

O h ! k i - n e i s m e r n é V e r n i k a - f e j e d e l em - k i s - a s z -

s z o n y t . K i - n e - i s m e r n é a n n a k k e g y e s , é s e m b e r - s z e r e t ő s z í v ó i

G Y Á R F Á S :

É n p e d i g , é d e s F i a m , n e m A k ó s v a g y o k ; h a n e m

G y á r f á s . N e m m á s o k a e l ő b b e n i ö l t ö z e t e m ' m e g - m á s o l á s á n a k ,

h a n e m , h o g y t é g e d ' , a t y a i m ó d r a , s z e r e t l e k . K e t t ő n k n e k a j á n

l á s á b ó l j u t o t t á l a z U d v a r b a . M o s t - i s a z o n v a g y u n k : h o g y , k e t

t ő n k n e k s z o r g a l m a t o s s á g a á l ta l , a b b a v i s z s z a - t e g y ü n k . A k ó s -

f e j e d e l e m n e k sz í v e , h a j l ik i m m á r h o z z á d . L e g a l á b b b i z o n y o s -

s a n n e m g y ű l ö l . C s a k h o g y , e l ő b b e n i f e l e l e t i d

miatt,

m e l l y e k e t

t a l á n e r ő s z a k o s s a n k i -f a c s a r t a k b e l ő l l e d , r a j t a d m e g - ü t k ö z ö t t .

D e b i z o n y o s s a n m e g - m á s o l l y a g o n d o l a t a it , h a á r t a t la n s á g o d

f e l ő l m e g - g y ő z e t t e t i k .

V E R N I K A :

É d e s J u l i u s k á m

h a tu d n á d , m i k é p p e n s z e r e t le k ,

m i k é p p e n ó h a j t o m b o l d o g u l á s o d a t ; b i z o n y o s s a n a r r a v e t e m e d

n é l : h o g y m a g a d a t e l ő t t ü n k á r t a t l a n n a k h a z u d g y a d ; n o h a b á r

( a ' - m i t ő l a z I s t e n m e g - m e n t s e n ) v é t k e s k e - i s l e n n é l .

J Ü L I Á N A :

I s t e n e m ! k i k é t e l k e d h e t n e a' K e g y e l m e s F e j e d e -

l e m - k i s - a s z s z o n y n a k a t y a f i s á g o s i g a z s z í v é r ő l !

V E R N I K A

:

É d e s J ú l i u s o m ! M e n t s d - k i m a g a d a t a' n y i l v á n

v a l ó v e s z e d e l e m b ő l . K i m e n t h e t e d p e d i g , m i n d e n b i z o n n y a l ;

h a á r t a t l a n s á g o d a t k i - n y i l a t k o z t a t o d . M e r t T e , m i n d I s t e n ,

m i n d E m b e r e k e l ő t t , g o n o s z - t é v ő n e m v a g y . U g y - é ? i g a z ,

a ' - m i t s z ó l l o t t a m ?

J U L I Á N A :

I s t e n e m

T e r e m t ő m

:

E l - n e - h a g y g y u t o l s ó s z ük

s é g e m b e n !

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i t h a l l v á n V e r n i k a . n a g y o n m e g - ö r ű l t .

E l ő b b e n i f o h á s z k o d á s á b ó l é s z r e - v e t t e á r t a t l a n s á g á t . E l s ő b e n

a l a t t o m b a n í g y s z ó l l o t t

V E R N I K A :

H á l á k a t a d o k n é k e d , h a t a l m a s I s t e n , h o g y a '

v a l ó t k i - n y i l a t k o z t a t o d . J ó l k e z d ő d i k a ' d o l o g .

Az-után nyil

ván : U g y - é b i z o n y , é d e s J u l i u s k á m , e l ő b b e n i f e l e l e t id e t e r ő

s z a k k a l h o z t á k - k i b e l ő l l e d ? C s a k a z t m o n d e r r e : h o g y ú g y ; é s

i m e : k i - e l é g í t e d k é v á n s á g o m a t . A v a g y ta l á n m e g - i j e d t é l ; é d e s

J ú l i u s o m ? M o s t a n á b a n t e h á t s e m m i t s e f é ll y . S o h a j o b b B a r á

t i d e l ő t t m a g a d a t k i - n e m - a d h a t o d . D e v i g y á z z m a g a d r a ; h o g y

m a g a d e l l e n n e l é g y .

Digitized by



I I I . S ZA KA S Z

XIII. RÉ SZ.

177

GYÁRFÁS: I g a z - i s , é d e s f i a m . M e r t h a é l e t e d e t , v a l a m i H a z u g

s á g á l t a l, s z á n t t - s z á n d é k k a l e l - v e s z t e n é d : m a g a d m a g a d n a k

G y i l k o s s a - i s l e n n é l . * S z ó l l y i g a z a t , f ia m; b é - n e m - t ö r i k f e j e d .

V é g z ő h a z u g s á g o d a t , m e l l y e l m a g a d a t m e g - ö l e t n é d , a ' m á s v i l á

g o n m e g - n e m - b o c s á t t y a a ' M e g - v á l t ó . M e n t s e n - m e g a z I s t e n :

h o g y T e , ú g y - m i n t h a z u g , a ' T e r e m t ő n e k I t é l Ő - s z é k e e l ő t t m e g -

j e l e n n y . N e h a z u d g y , F i a m . í g y m i n d T e s t e d e t : m i n d l e l k e d e t

m e g t a r t o d .

JULIÁNA : I s t e n e m ! v a l l y o n k i á l h a t t y a - k i e z e n i s z o n y ú f a g

g a t á s o k a t

1

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i t h a l l v á n V e r n i k a , i s m ó t t n a g y o n

m e g - ö r ű l t . Ö r v e n d e z e t t G y á r f á s - i s . í g y s z ó l l o t t a l a t t o m b a n

VERNIKA

: Á r t a t l a n v a g y , é d e s J ú l i u s o m . B i z o n y o s s a n á r ta t

lan. M o s t v a g y o k i m m á r e g é s z l e n m e g - g y ő z ő d v e : h o g y , V i d a

e l ő t t, m a g á t T o l v a j n a k n e m m o n d o t t a ; h a n e m h a z u d t a .

B á t y á m n a k o k t a t á s a a rr a v e t t e s z í v é t, h o g y t ö b b é h a z u d n i

n e m e r j e n . Osztán nyilván: N o m o s t , é d e s J ú l i u s o m , V a l l d - k i

i g a z á n á r t a t l a n s á g o d a t . O h ! H a t u d n á d : m i n ő ö r ö m e m r e f o g -

l e n n i B i z o n s á g - t é t e l e d ! É d e s J ú l i u s o m ! V a l l d - k i m i n d e n b i z o

d a l o m m a l á r t a t l a n s á g o d a t . U g y - é ? á r t a t l a n v a g y ?

JULIÁNA

: I s t e n e m ! E ' s z ó t m é r t n e m - m o n d h a t o m - k i ?

VERNIKA

: U g y a n - i s : m é r t n e m m o n d h a t n á d - k i , é d e s J u l i u -

s o m ? K i v e l e r ö v i d e d e n . U g y - e b i z o n y , h o g y á r t a t l a n v a g y ?

JULIÁNA : E l é g e d g y e n - m e g a z z a l a ' F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y :

h o g y m a g a m a t ár t at la n n a k n e m m o n d h a t o m .

E z e n f e le l e t r e m e g r e t t e n e V e r n i k a . S z e m é b e n é z e t t

J u l i á n á n a k G y á r f á s - i s ; d e e g é s z l e n e l - b á m u l t . í g y t á m a d t a -

meg Őt e t

VERNIKA : M i t h a l lo k , é d e s J ú l i u s o m ? D e á r t a l m a s n a k m é g

s e m o n d h a t o d m a g a d a t ?

JULIÁNA : E l é g e d g y e n - m e g , m o n d á m , a z z a l, h o g y m a g a m a t

á r t a t l a n n a k n e m m o n d h a t o m .

VERNIKA

: É n p e d i g ez z e l m e g - n e m - e l é g e d h e t e m , v a l a m e d d i g

e g y e n e s s e n é lő m b e n e m a d o d : k i a j á n d é k o z t a a z a r a n y P e r e -

* Ma: öngy i l kos l enné l .

Az

Arany Pereozek. ^



178


ö z e k e t . A v a g y t a l á n a z t a k a r o d : h o g y m a g a m t a l á ü y a m - k i a'

v e l e d j ó - t é v ő t ? A z t s e b á n o m .

J Ü L I Á N A

: D e v a l l y o n k i a j á n d ó k o z h a t o t v o l n a o l l y d r á g a

J ó s z á g o t ?

V E R N I K A

: O h , é d e s J ú l i u s o m ! I s m e r e m ó n a ' s z é p U r - f i a k a t .

K a p n a k ő k a j á n d é k o k a t , n é h a s o k n á l t ö b b e k e t - i s . M o n d - m e g

i g a z á n : V a n - ó K á l m á n - h e r c z e g n e k H ú g a ?

J Ü L I Á N A : K e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ! N i n c s e n

egy- i s .

V E R N I K A

:

T e h á t m a g á t ó l n y e r t e d K á l m á n - h e r c z e g t ő l ; p e d i g

aj áu dó kb an .

J U L I Á N A

:

É n m a g á t ó l K á l m á n - h e r c z e g t ő l a j á n d é k b a n n e m

n y e r t e m .

V E R N I K A

:

H a n e m a j á n d ó k b a n - i s ; d e m á s v a l a m i m ó d o n

u g y a n - c s a k t ő l l e n y e r t e d .

J Ü L I Á N A

:

K é r e m n e f a g g a s s o n t ö b b é . H a z u d n i n e m m e r e k .

V E R N I K A

:

N o c s a k r a j t a , é d e s J ú l i u s o m . K i n e m f a c s a r o d

m a g a d ' , * h a b á r C s í k k á v á l t o z o l . M e r t b i z o n y o s v a g y o k b e n n e :

h o g y m a g a d e l - n e m - v e t t e d a z a r a n y P e r e c z e k e t .

J Ü L I Á N A

: S ö t t m a g a m v e t t e m - e l A k ó s - f e je d e l e m n e k U d v a

r á b a n .

V E R N I K A

:

E l - v e h e t t e d ; d e e l - n e m - l o p h a t t a d .

J U L I Í N A

: É n p e d ig a zt m á s k é p p e n n e m m o n d h a t o m .

V E R N I K A

:

N é z z a z E g e k r e , J ú l i u s ! — O t t v a n ig a z B i r á d , k i

v a l a h a t o r k o d b a v e r h e t i H a z u g s á g o d a t . V a l l d - k i I s t e n e d e l ő t t :

e l l o p t a d - ó a z a r a n y P e r e c z e k e t ?

J Ü L I Á N A

:

I g e n - i s

:

e' k é t k e z e i m m e l v e t t e m - e l , p e d i g a l a t

t o m b a n .

V E R N I K A : E l - lo p t a d - ó ? a z t k é r d e m . F e l e l l y e g y e n e s s e n .

J Ü L I Á N A

:

H a e z e r s z e r f a g g a t t a t o m - i s ; m á s k é p p e n n e m

m o n d h a t o m .

E z e n f e l e l e t é r e , k i - m o n d h a t a t l a n - k é p p e n m e g - r e t t e n e V e r

n i k a . F e l - k e l e h e l y é r ő l n a g y s z o m o r ú a n . A z E g e k r e v e t e t t e s z e

m e i t , é s a l a t t o m b a n i g y s z ó l l o t t

* T. i . : nem menekülsz , meg kel l val lanod az igazat .

Digitized by



n i. S Z A K A S Z x m . R É S Z .

17 9

V B R N I K A

:

M á r m o s t e g é s z l e n o d a le t t é l , s z e r e n c s é t l e n I fi ú !

J U L I Á N A ,

mag a-is-felkelvén:

K é r e m a z I s t e n r e K e g y e l m e t e

k e t , e r e s z s z e n e k - v i s z s z a a ' T ö m l ö c z b e .

V E R N I K A , sirva fakadván: É d e s J ú l i u s o m ! k é r l ek a z I s

t e n r e : h a e n g e m ' s z e r e t t s z ; h a z u d g y l e g - a lá b b e l ő t t ü n k :

h o g y m a g a d e l - n e m - l o p t a d . C s a k e z e n e g y s z a v a d s z ü k s é g e s ,

v e s z e d e l e m b e n f or g ó é l e t e d n e k m e g - t a r t á s á r a . A ' t ö b b i t r e á n k

b í z h a t o d . T u d g y u k a z - u t á n , m i t c s e l e k e d g y ü n k A k ó s - b á t y á n k -

k a l. C s a k m a g a d m a g a d n a k n e l é g y á r ú ló j a . U g y - é ? n e m

l o p t a d - e l a z a r a n y P e r e c z e k e t ? C s a k e ' k é t s z a v a d a t h a l l y a m :

n e m l o p t a m .

J U L I Á N A

:

I m m á r e z - e lő t t - is m o n d á m

:

h o g y e z t n e m m o n d

h a t o m .

V E R N I K A ,

alattomban: T e t ő t ő l - t a l p i g o d a - l e t tó l , s z e r e n c s é t

l e n i fi ú ! M i t t e h e s s e k e g y e b e t ? É n m á r m a g a m n a k t a n á c s o t

n e m a d h a t o k . F o g j - h o z z á , é d e s B á t y á m ! m o s t v a n a z u t o l s ó

s z e m - p i l l a n t á s . T a l á n s z e r e n c s é s s e b b l e s z e l n á l a m n á l .

G Y Á R F Á S ,

félre-vivén Húgá t: M é g c s a k e g y v a n h á t r a , m e l

ly e l k i l e h e s s e n m e n t e n ü n k . T ö r v é n y ü n k b e n v a g y o n : h o g y

s e n k i s e a k a s z t a s s o n - f e l , h a c s a k a ' t i z e n - h a t e s z t e n d ő t f e l ő l -

n e m - h a l a d t a . Ö t a l á n e l - n e m - é r t e e z ' i d ő t .

V E R N I K A , alattomban örülvén: A z I s t e n j u t t a t t a e z t e t

e s z e d b e , ó d e s - l e l k e m - b á t y á m . Osztán Juliánához: M é g e g y

m ó d v a g y o n , é d e s J ú l i u s o m , é l e t e d ' m e g - t a r t á s á r a . U g y - é b i

z o n y : n e m v a g y m é g t i z e n - h a t e s z t e n d ő s ?

Meg-tapogatta

állát.

É s í m e c s u p a p ö h ö l y v a g y o n á l la d o n , m e l l y t i z e n - ö t e s z

t e n d ő t j e l e n t . U g y - é b i z o n y ? n e m v a g y m é g t i z e n - h a t e s z t e n

d ő s ? M o n d g y a d , L e l k e m , h o g y n e m .

J U L I Á N A

:

A z t n e m m o n d h a t o m , m i v e l t i z en - n y o l c z a d i k b a

l é p t e m .

V E R N I K A , alattomban: N é k e m ú g y t e t t s zi k , i g a z - i s : e z e n

ifiú s z á n t t - s z á n d é k k a l a k a r j a e l - v e s z t e n i é l e t é t . D e é l n i e k e l l ,

a k á r m i m ó d r a l é s z e n .

Nyilván:

T e p e d i g , é d e s J ú l i u s o m , h a

n e m m á s é r t - i s , l e g - a l á b b a z ó n k e d v e m é r t , m o n d a z t : h o g y

m é g a ' t i z e n - h e t e d i k b e n e m l é p t é l . í g y a z i d ő t l e g - a l á b b h a l a s z

t an i f o g j u k : é s o s z t á n h a m a r é b b k i - m e n t h e t ü n k .

Digitized by

12*



1 8 0


J U L I Á N A

:

K ö v e t e m a' F e j e d e l m i K i s a s z s z o n y t ; a z t é n n e m

m o n d h a t o m .

V E R N I K A

:

H o l s z ü l e t t é l e ' v i l á g r a ? a v a g y h o l k e r e s z t e l t e t -

t é l - m e g ?

J U L I Á N A

:

M i n d - a ' - k e t t ő a ' S z e r é m i H e r c z e g s é g b e n t ö r t é n t .

V E R N I K A

: T ü s t é n t o d a k ü l d ö k v a l a k i t , é s a ' P a p - u r a t k é r n i

f o g o m : h o g y a' k e r e s z t e l ő - k ö n y v b e n m e g - m á s o l l y a s z ü l e t é s e d '

e s z t e n d e i t. L á s d , L e l k e m J ú l i u s o m ! m i r e v e t e m e d e m

BOLDO

g u l á s o d é r t ! É s t e o l l y k e g y e t l e n v a g y h o z z á m , h o g y s z á m b a s e

v e s z e d s z í v e s s é g e m e t . K é r l e k a z I s t e n r e : l e g - a l á b b e z e n u t o l s ó

m ó d r a á l l y - r e á ; h o g y m e g - m e n t h e s s e d é l e t e d e t .

J U L I Á N A : É n e r re r e á - n e m - á l l h a t o k : m e r t h a z u d n i n e m

m e r e k .

V E R N I K A

:

H i s z e n e z c s a k k i s h a z u g s á g v o l n a . T a l á n v é t e k

s e v o l n a , m i v e l é l e t e d ' m e g - t a r t á s á r a s z o l g á l n a . A l l y - r e á , é d e s

J ú l i u s o m .

J U L I Á N A

: N á m m o n d á m : h o g y r e á - n e m - á l l h a t o k . B á t o r s á -

g o s s a n k ó v á n o k e ' v i l á g b ó l k i - m ó l n i .

V E R N I K A ,

alattomban:

M i n d e n l e g - k is s e b b r e m é n s é g n é l k ü l

o d a l e t t é l s z e r e n c s é t l e n I f i u

1

G Y Á R F Á S : N i n c s m ó d b e n n e , h o g y m e g s z a b a d ú l l y o n a z

akasz t ó f á t ú l .

V E R N I K A , alattomban: B á t y a ! e g y s z ó r a i d á b b . N é k e m

ú g y t e t t s z i k : m i n t - h a J ú l i u s m e g - e l é g l e t t e - v o l n a é l e t é t . N i n c s - é

v a l a m i T ö r v ó n y t e k b e n o l l y a s e m b e r e k f e l ő l , k i k e r ő s z a k k a l

a k a r n a k m e g - h a l n i ? É n u g y h a l l o t t a m : h o g y a z o k n a k b ü n t e

t é s a z é l e t , m i v e l a z ő k e t i n k á b b g y ö t ö r h e t i , m i n t a ' l e g - k e s e r -

v e s s e b b h a l á l .

G Y Á R F Á S

: E r d é l y i T ö r v é n y ü n k b e n e g y s z ó s e t a l á l t a t i k e'

felől .

V E R N I K A

:

T e h á t m i n d e n f á r a d o z á s a in k h ó j j á b a n e s t é n e k . —

I s t e n e m ! H o g y - h o g y é l h e t t e m - m e g e z e n n a p o m a t ! S e m m i r e

s e m e h e t t ü n k é d e s B á t y á m .

G Y Á R F Á S : A z ' I s t e n n e k m á s r e n d e l é s e i v a n n a k J ú l i u s f e lő l .

M á r l á t o m , h o g y a z t a z Ű r I s t e n k e t t ő n k r e n e m b í z t a .

V E R N I K A ,

Juliánéhoz nyilván: É d e s - k e d v e s J ú l i u s o m ! É n

Digitized by



I I I . S Z A K A S Z X I V . R É S Z . 181

t é g e d ' a z I s t e n n e k g o n d - v i s e l é s é b e a j á n l a k — E l - t á v o z o k t ő i-

l e d ö r ö k r e . — I s t e n v e l e d , é d e s J ú l i u s o m .

E '

s z a v a k a t h a l l v á n J u l i á n a , V e r n i k á n a k i g a z f e le - b a rá t i

s z í v é t, é s m i n d e n k o r j a v a i r a i p a r k o d ó g o n d o l a t a i t e l e g e n d ő

k é p p e n n e m c s u d á l h a t t a . S í r v a f a k a d ó t t e l ő t t e . D e a z z a l a n

n a k s z í v é t , k i s z ű n e t l e n J u l i á n á n a k é l e t é r ő l - i s g o n d o l k o z o t t ,

s e m m i - k é p p e n h e l y r e n e m h o z t a .

A m a ' s z a v a i u t á n , s ű r ű k ö n y v - h ú l l a t á s a i k ö z ö t t e l - m é n e

V e r n i k a a z t g o n d o l v á n : h o g y s z ív e m e g - r e p e d . S e m m i b e n n e m

t a l á l h a t t a s e h o l v i g a s z t a lá s á t . S z o b á j á b a é r v é n , s e n k i t n e m

e r e s z t e t t m a g á h o z . L e - v e t e t t e t e s t é t a ' K a r - s z é k r e , ó s s z ü n e t

l e n s i r á n k o z o t t . G y á r f á s , V e r n i k á n a k e l - m e n e t e l e u t á n , m a g a

m a r a d v á n J u l i á n á v a l, m i v e l ő t e t i m m á r s e m m i b e n n e m s e g ít

h e t t e , e g y d a r a b i g s z o m o r ú a n s z e m l é l t e . A z - u t á n : b ó - s z ó ll ít -

v á n a ' T ö m l ö c z - t a r t ó t ; r e á - v e t t e t t e J ú l i u s r a a ' l á n c z o t , é s a '

T ö m l ö c z b e v i s z s z a - v i t e t t e . E z e k n e k e l - m e n t t e k u t á n , m a g a

m a r a d v á n : J ú l i u sn a k s z e r e n c s é t l e n s é g é n k i - m o n d h a t a t l a n k é p -

p e n g y ö t r ő d ö t t . M a c s k á s i M i h á l y n a k e g é s z H á z á t m e g - s i r a t t a ,

e s z ó b e - j u t v á n a n n a k r é g i f é n y e s s é g e , é s a ' v i l á g o n l e g - n a g y o b b

b o l d o g s á g a . T u d n i - i l l i k e z e n H á z b a n m i n d e n k o r o n s z é p e k VOL

t a k a ' m a g z a t o k , j ó k - i s , a ' m e l l e t t a z I s t e n t ő l ú g y m e g - á l d o t t a k ,

h o g y g a z d a g o n e l - ó l h e t te k . M o s t e l l e m b e n , m e g f o r d u l v á n a'

S z e r e n c s e - k e r é k , n e m c s a k e l - s z e g é n y e d t e n e k ; h a n e m m e g - i s -

b ö c s t e l e n í t e t t n e k . M e r t l á t t a J u l i á n a ' é l e t é n e k m e g - t a r t á s á t

l e h e t e t l e n n e k l e n n i . * H o g y A k ó s m e g - i r g a l m a z z o n ; * * K á l -

* S o l oec i smus . — T. i . : hogy Ju l i ána é le t ének me gm ent é se

l ehe t e t l en .

** i- • m egk egy elm ezz en nek i , v . büntetését e lenged je .

T I Z E N - N E G Y E D I K R É S Z .

G Y Á E F Á S N A K G Y Ö T R E L M E .



182 A Z A R A N Y P B R B C Z E K .

m á n h e r c z e g r e n é z v e , n e m r e m é l l h e t t e . E g é s z l e n e l - v e s z e t t n e k

g o n d o l t a t e h á t l e n n i k e d v e s J u l i u s s á t . í g y s z o l l á v é g t é r e

G Y Á R F Á S

:

M o s t i m m á r a r r a j u t o t t á l , s z e r e n c s é t l e n I f i ú ;

h o g y , h a m a g a d a k a r n á d ,

1

a' h a lá l tó l m e g - n e m - m e n e k e d h e t -

n é l . — L á s s a a' t e r e m t e t t - á l l a t : m i k v a g y u n k m i g y a r l ó E m

b e r e k . T e l l y e s é l e t ü n k h a s o n l ó e g y g y e r m e k j á t é k h o z — —

N é m e l l y g y e r m e k k e z e i b e v e s z i a ' j á d z ó - k á r t y á t , 's - a b b ó l h á z a t

ó p i t m a g á n a k . Ö r ö m e s t n é z i e l - k é s z ü l t t m u n k á j á t . B e h í v j a

G y e r m e k - t á r s á t : h o g y e z - i s v e l e - e g y g y ü t t ö r ű l l y ö n . E z e n G y e r

m e k - t á r s a e l - fú j j a a ' k á r t y á t , ó s a ' h á z a t t a l p i g l e - r o n t y a . —

F e l - g y ú l l a d h a r a g j á b a n a z é p í t ő g y e r m e k . Ü s t ö k b e k a p a m a '

R o n t ó - h á z i v a l .

3

V é g t é r e : k i - k e r g e t i ; é s , h o g y t ö b b é b é - n e -

j ö h e s s e n , m a g á r a z á r j a a z a j t ó t . — E l ő - v e s z i i s m é t t a ' k á r t y á t .

Ú j r a f e l - é p í t i k i s h á z á t . Ö r ü l n e k i . K ö r ű i j á r j a e g é s z l e n . G y ö - .

n y ö r ű m u n k á j á t c s u d á l l y a - i s : m i v e l e '

3

s z e b b n e k t e t t s z i k a m a '

m á s i k n á l . — V é g t é r e : m e g - k e z d - e l é g e d n i v e l e .

4

M e g - i s - ú n n y a

á l l á s á t .

5

U t o l ly á r a a z t k é v á n n y a : h o g y v a l a m e l l y g y e r m e k b e

j ö j j ö n , é s e l -f ú j j a a ' h á z a t , h o g y ú j r a f e l - é p í t h e s s e . F e l - n y i t -

t y a l e - z á r t t a j t a j á t . B é - ú j j o n g a t t y a j á d z ó - t á r s á t ; é s ő t e t a ' H á z '

e l - r o n t á s á r a ö s z t ö n ö z i . D e a ' g y e r m e k ( az e l ő b b e n i m e g - ü s t ö -

k ö l é s t e l - n e m - f e l e j t v é n ) t a r t a ' b é - m e n e t e l t ő l . — M i t c s e l e k s z i k

t e h á t a z é p í t ő m e s t e r ? M a g a f ú j ja - e l h á z á t , ó s a z e g é s z m u n

k á t l e - f e k t e t i . L á t d , é d e s J ú l i u s o m ! É p p e n í g y c s e l e k e d

t é l m a g a d d a l . M e r t : m i v e l m á s o k e l - n e m - r o n t h a t t a k ; s ő t t

t a l á l k o z t a k o l l y a k - i s , k i k T e s t - ó p ű l e t e d ' m e g - a k a r t á k , p e d i g

n a g y s z o r g a l o m m a l , t a r t a n i ; t e u t o l l y á r a m a g a d m a g a d a t e lf ú t-

t a d , é s s e m m i v é t e t t e d . M e g - l e t t . M e g e s e t t .

1

T. i . : i s .

2

Szójátékot magában foglaló ki fejezés .

8

T. i . : ez.

* T. i . : megelégl i , nem kel l már neki .

5

T. i . : hogy ál l .

Digitized by



I I I . SZAKASZ XV. RÉSZ.

1 8 3

TI ZEN - Ö TÖ D I K KÉ S Z.

G Y Á R F Á S Á K O S S A L .

B é - j ö v e a z o m b a n A k ó s . S z o m o r ú á b r á z a t t y á n a k v o n á s a i

k i - j e l e n t e ttok azt, a ' -m i t ő i e z - e l ő t t - i s t a r t o t t ; J u l i á n á n a k m e g

á t a l k o d o t t f e l - t é t e l é t . G y á r f á s n a k s z o m o r ú á l l á s a se j e l e n t e t t

e g y e b e t : h a n e m a z o n s z e r e n c s é t l e n I f i ú n a k b i z o n y o s v e s z e d e l

m é t . C s a k t ö r ü l g e t t e h o m l o k á t , m i d ő n s z a v á t igy k e z d e t t e

A K Ó S :

G y ö t r ő d öl , é d e s B á t y á m ! — V e r n i k á n a k - i s s ű r ű

k ö n y v e i ( n o h a v e l e e g y g y e t se s z ó l l h a t t a m ) é r t é s e m r e a d t á k

a z t , m e l l y n e k k i - n y i l a t k o z t a t á s á t te t ő ll e d v á r h a t n á m . — É d e s

G y á r f á s o m ! N i n c s t e h á t s e m m i r e m é n s é g J ú l iu s n a k m e g - s z a

b a d í t á s á r a ?

—

G Y Á R F Á S :

N e m l á t o k e g y e b e t ir g a l m a s s á g o d n á l . C s u p á n e'*

l e h e t a z o n v a s - m a c s k á j a , m e l l y r e h a j ó j á t k ö t h e t i s z é l - v i z e i b e n .

A K Ó S

:

I s m é t t t e h á t m a g a k i - v a l l o tt a t u l a j d o n T o l v a j s á g á t ?

G Y Á R F Á S : V e r n i k á n a k m i n d e n i p a r k o d á s a i e l le n , i g e n - i s

m a g a k i - v a l l o t t a .

A K Ó S :

Mit

g o n d o l s z t e h á t , é d e s B á t y á m :

m i

t é v ő l e g y e k

v e l e ?

G Y Á R F Á S :

A z

c s u p á n

te

r a j ta d á ll . K e g y e l m e z z - m e g n é k i .

A K Ó S :

K i - h i r d e t t e t t e m : h o g y a' T o l v a j t f e l - a k a s z t a t o m .

F e j e d e l m i s z a v a m r a - i s f o g a d t a m , h o g y n é k i , a k á r - k i l e g y e n ,

m e g - n e m - k e g y e l m e z e k

—

A d g y t a h á t v a l a m i o k o s t a n á c s o t :

m i k é n t l e h e s s e n m i n d s z a v a m a t m e g t a r t a n o m , m i n d J ú l i u s t

f e l - n e m - a k a s z t a t n o m .

G Y Á R F Á S : A z- i s ra j t ad áll. E b b e n n é k e m s e m m i k ö z ö m

i m m á r .

A K Ó S :

L e g - a l á b b

:

m it c s e l e k e d n é l m a g a d

;

ha, e z e n kör-

n y f í l- á l lá s o k b a n , E r d é l y i F e j e d e l e m l e n n é l ?

G Y Á R F Á S : M i v e l t e h á t m o s t a n á b a n E r d é l y i F e j e d e l e m

nem

*

L. a 115.

l apnak j egyze t é t .



184

AZ ARANY PERECZEK.

v a g y o k ; e r r e n e m f e l e l h e t e k . M i t f o g ok p e d i g , ú g y - m i n t n e m

f e j e d e l e m , c s e l e k e d n i ; t ü s t é n t m e g - l á t o d .

E z e k e t e l - v é g e z v é n G y á r fá s , i s m é t t f e l v e t te E e m e t e - f o r m a

R u h á j á t . P á c z á j á t - i s k e z é b e , s ü v e g é t - i s h ó n a a l á v é v é n , m e g

á l l o t t A k ó s e l ő t t , é s n é k i e z e k e t m o n d o t t a

G Y Á R F Á S :

L á s d , Ö c s é m ! e z t f o g o m c s e l e k e d n i : V i s z s z a -

t ó re k E r d ő m b e . A ' F á k n a k s e t é t á r n y é k a i t ; k ö z ö t t ö k a m a '

s z e n t s é g e s h a l l g a t á s t ; a' m a d a r a k n a k z e n g e d e z ő é n e k e i k e t ; a'

f u tó f o r r á s o k n a k e l e v e n c s ö r g é s e i t , m i n d e z e k e t é k e s s e b b e k

n e k l e n n i g o n d o l o m m i n d e n U d v a r i f é n y e s s é g e d n é l . O t t á r t a t

l a n a b b a n é l e k , é s b á t r a b b a n m e g - h a l o k . O t t k e v e s e k a z i n c s e l

k e d ő r o s z s z a k ; i t t s e m m i j ó r a - v i v ő k i s z t e t é s e k n i n c s e n e k . A z

U d v a r n a k k e g y e t l e n g y ö t r e l m e i f é n y e s m á z o k k a l v a n n a k e l

t a k a r v a . M i n d e n ü t t u r a l k o d i k a ' s z í n l é s . M i n d e n k o r t a l p o n

á l l a ' m a g á t e m í s z t o i r i g y s é g . A z e g y e n e s s z í v e t s e h o l s e l á t

h a t n i . A z U r a l k o d ó k n a k k e d v e k ' , v a g y e s z e k '

1

v á l t o z á s a s z e

r é n t f o r g a t t a t n a k

2

a z U d v a r i a k n a k s o r s o k

8

- i s . Ki ki a ' fe l -

' s -a l á - fu j ó s z é l n e k k é n n y ó r e b i z a t t a t i k . M a g o k a ' F e j e d e l m e k -

i s ké sőre t a l á l l yák - f e l az i gaz i j ó t , k ésőb bre a

?

j ó e m b e r e k e t .

A ' s e t é t s é g b e n b o t o r k á z n a k s o k á i g . O r r o n - f o g v a v i t e t n e k a

1

K ö z s é g ' h i b á i t ó l . N é m e l l y e k h a l á l o k e l ő t t - i s a l i g t é r n e k e s z e k r e .

A z u d v a r n a k i l l y i r t ó z t a t ó s o k h i b á i k ö z ö t t ; k ö z e p é n a ' t a n ú l t t

r a v a s z e m b e r e k n e k ;

4

a z ö n - k é n y e s í t é le t e k n e k a n n y i k ü l ö m b -

s é g e k m e l l e t t ; a z E r k ö l c s ö k n e k v e s z e d e l m e s m e g - r o n t ó i k ö z ö t t :

i g e n n e h é z d o l o g , a z t c s e l e k e d h e t n i ,

5

a ' - m i k e d v e d ' t a r t y a ;

8

m é g s e

7

c s e l e k e d n i e g y e b e t , h a n e m e m b e r s é g e s d o l g o k a t . —

E n - t ó g e d ' , é d e s B á t y á m , a z é l ő I s t e n n e k G o n d - v i s e l é s é b e a j á n -

l a k . T ö b b é U d v a r o d b a n e m j ö v e k . I s t e n m i n d n y á j u n k k a l .

E z e k u t á n G y á r f á s m e g - h a j t o t t a m a g á t a ' F e j e d e l e m e l ő t t ;

1

T. i . : kedve v. esze.

a

T. i . : van.

8

T. i . : sors a.

4

T. i . : az ármány , v . c se l s zövés , v . l ür f angosság mes t ersé

gét értő ravasz emberek közöt t .

5

T. i . : cse lek edn i .

6

T. i . : a mit akarsz .

7

T. i . : de azért még sem,



i n .

SZAKASZ XVI. RÉSZ.

185

é s s z o b á j á b ó l k i - m e n t .

Se

V e r n i k á v a l e z - u t á n ,

se más

v a l a k i v e l

n e m s z ó l l o t t . C s a k a l i g v á r h a t t a : h o g y E r d e j é b e é r j e n ,

és

m i n

d e n U d v a r i z e n e b o n á k k ö z ü l k i - f é s z k e l ő d g y ö n ;

's-az

i g a z i

er

k ö l c s ö k n e k g y a k o r l á s á b a n f o g l a l a t o s k o d g y o n . B a r l a n g j á b a

ér

v é n ,

n e m

t e t t e g y e b e t ; h a n e m

az

E g e k r e v e t e t t e s z e m e i t .

I s t e n e e l ő t t n a g y b u z g ó s á g g a l e s e d e z e t t J ú l i u s n a k s z e r e n c s é s

h a l á l á é r t .

TI ZEN - H A TO D I K R É S Z.

A K Ó S N Y U G H A T A T L A N S Á G A .

G y á r f á s n a k e l - m e n e t e i e u t á n , m a g a m a r a d v á n

a'

s z o b á b a n

A k ó s ,

B á t t y á n a k e l ő b b e n i s z á v a i t k e z d e t t e f o r g a t n i, m e l l y e k k e l

a z U d v a r n a k s z e r e n c s é t l e n á l l a p o t ty á t o l l y e l e v e n s z í n e k k e l

l e - f e s t e t t e . T a p a s z t a l t a b i z o n y o s s a n , h o g y i g a z a t m o n d o t t .

E s z r e - v e t t e m a g a f e l ő l

is,

h o g y , m i n e k - e l ö t t e F e j e d e l e m l e t t ,

s o k k a l v í g a b b a n t ö l t ö t t e é l e t é t . M o s t

egy

ó r á ja n i n c s e n , m e l l y -

b e n e z e r g o n d o l a t o k k a l

ne

t e r h e l t e t n e . E z e k u t á n e l ő - v e t t e

J ú l i u s n a k d o l g á t . I r t ó z o t t a n n a k h a l á l r a i t é l t e t é s é t ő l . E z e n

b e l s ő i n d u l a t a i t e z e n s z a v a i v a l n y i l a t k o z t a t t a - k i

A K Ó S

: I s t e n e m e g é s z t e s t e m r e s z k e t .

Úgy

t e t t s z i k : m i n t

h a e r e i m b e n

a'

V é r - i s m e g - á l l a n a .

—

T e r e m t ő U r a m

csak

e z e n n a p o m n a k

add

s z e r e n c s é s v é g é t .

B ó - j ö t t a z o m b a n V i d a

a'

F e j e d e l m i s zo b á b a . L e - í r t a

volt

e d d i g J ú l i u s n a k h a l á l r a Í t é l t e t é s é t , a n n a k s z o k á s a s z e r é n t . *

E s m o s t a zé r t j ö t t : h o g y

a'

F e j e d e l e m , n e v é n e k a lá - Í r á sá v a l,

a z t m e g - e r ő s í t t s e . L e - t e t t e V i d a

ama'

s z e r e n c s é t le n P a p i r o s t

a'

F e j e d e l e m e l e i b e . S z o m o r ú a n n é z e t t

reá

A k ó s - i s ,

kit így

o k t a t o t t

V I D A

:

J ú l i u s ' t o l v a j s á g á n a k s o m m á j a , b ü n t e t é s é n e k

mód-

g y á v a l ,

ide

v a g y o n í r v a.

A'

r é g i s z o k á s

azt

h o z z a m a g á v a l :

h o g y , F e j e d e l e m s é g e d

ezt

e g é s z l e n e l - o l v a s v á n , v a g y n e v e '

*

T. i.:

szokás szer int , szokott módon.

Digitized by



186

AZ ARANY PERECZEK.

á l a - í r á s á v a l m e g - e r ő s í t t s e ; e z t í r v á n u t ó l l y a f e lé

:

h í r d e t t e s s ó k -

k i , ' s v ó g b e - i s v i t e s s é k : v a g y , h a a R a b n a k m e g - k é v á n - k e g y e l

m e z n i , i l l y - k é p p e n : m e g - k e g y e l m e z e k e z e n e g y t ö r t é n e t n e k .

A K Ó S :

J ó l t e t t e F ő - b í r ó - ú r , h o g y e n n e k m ó d g y á r ó l m e g

i n t e t t. S o h a m é g e g y e m b e r t e l - n e m - v e s z t e t t e m . N e m c s u d a ,

h a a n n a k m ó d g y á t n e m t u d o m . — M i t t e g y e k , é d e s V i d á m ?

F e j e d e l m i s z a v a m r a f o g a d t a m a' T o l v a j n a k f e l - a k a s z ta t á s á t .

T i a z t m o n d g y á t o k : h o g y a z t s z e n t ü l b é - k e l l e t i k t e l l y e s í t e n i .

M i t é v ő l e g y e k t e h á t J ú l i u s s a l ?

V I D A :

Vállát vonyogatván

:

L á s s a F e j e d e l e m s é g e d .

A K Ó S :

A d g y o n t a n á c s o t a z Ű r

:

h o g y - h o g y l e h e s s e n J ú l i u s t

m e g - s z a b a d í t a n o m , é s e g y s z e r - ' s - m i n d f e j e d e lm i s z a v a m a t - i s

m e g t a r t a n o m ?

V I D A , Ismétt vállát vonyogatván : L á s s a F e j e d e l e m s é g e d .

A K Ó S ,

boszszonkodva : O h T a n á c s - a d ó k

M i d ő n a ' F e j e d e

l e m n e k l e g - n a g y o b b s z ü k s é g e v a g y o n r e á t o k

;

s e m m i t s e t u d

t o k . A z a p r ó l é k o s d o l g o k b a n n a g y o k ; a' N a g y o k b a n a p r ó l é

k o s o k . * H a l g a t n a k , m i n t a ' fe s t e t t h a l a k . — L e h e t - é v a l a m i

r e m é n s é g J ú l i u s n a k k i - s z a b a d í t á s á r a ?

V I D A ,

harmad szor-is vállát vonyogatván

: L á s s a F e j e d e l e m

s é g e d .

A K Ó S :

J ú l i u s t v a g y n e m a k a r j á k , v a g y n e m t u d g y á k , v a g y

n e m l e h e t k i - s z a b a d í t a n i . — I s t e n n e k i .

Osztán le-űlvén, és d

tollat kezébe tartván:

I s t e n e m ! b á r c s a k í r n i n e t u d n ó k . — í m e

l e g - s z e b b k o r á b a n ; l e g s z e b b I f ia t ; e g y t o l l a l s e m m i v é t e n n i ;

* Úgy tetsz ik, ho gy franczia eredetű m ou dá s . Bo is te , «Dict ion

naire de la lang ue française» c z ím ű m üv ébe n, a «sage» szóná l ,

egyeb ek közt , e mo nd ást h ozz a fe l pé lda gya ná nt : «Le sa ge es t

grand dan s les plus pet i te s ch ose s ; l e m éch an t es t pet i t dan s

les plus grandes.» (V. ö. az 1866-iki kiad. 608. lapját . ) Azonban

szerzőjér ől vagy ered etérő l ne m szól . — V. ö. : «Ceux qui s 'appli

quent t rop aux pe t i t e s cho ses , dev i enn ent ord i na i rem ent i nca

pab les des grand es .» L a R ochefo ucau ld, 41 . — «Qu'on don ne

un espri t de péda nter ie une nat io n natu rel lem ent gaie , l 'é tat

n

' y gagn era r ien ni pour le deda ns ni pour le deho rs . L aisse z-

lui fa ire l es choses fr ivoles sér ieusement , e t gaiment l es choses

sér ieuses .» M ontesqu ieu, E spri t des lo i s , X IX . k . V. fe j . (a m ely

ben a franczia nép je l l eméről szól ) .




XVII

R É S Z .

187

r e t t e n e t e s d o l o g . — M i le h e t ó d e s s e b b é l e t ü n k n é l ? A ' C s ú s z ó

m á s z ó F é r e g m e g - t e k e r i m a g á t , h a r e á - t a p o d n a k ,

1

' s - véde l -

m e z i é l e t é t — D e n i n c s s e m m i r e m ó n s é g é l e te d n e k m e g - t a r -

t á s á r a s z e r e n c s é t l e n I f i ú ! — í m e , v a l a m i n t a ' m e z e i p i r o s

v i r á g , m i d ő n a ' s z á n t ó v a s á l t a l e l - c s a p a t t a t i k ; l a s s a n - l a s s a n ,

m i n t - e g y n e m é r e z v e , e l - l a n k a d ; a v a g y a ' v i r á g z ó s z é p m á k o k ,

m i d ő n a' z á p o r e s ő k t ő l m e g - t e r h e l t e l t e t n e k , s z o m o r ú a n , é k e s

f e j e k e t l e e r e g e t i k : Ú g y t e - i s , s z e r e n c s é t l e n I f i ú , l a s s a n - l a s s a n

e l - h e r v a d s z . M e g - k e l l t e h á t l e n n i e n n e k - i s .

TIZEN-HETEDIK KÉSZ.

J U L I Á N Á N A K Í T É L E T E .

A m a ' s z a v a i t e l - v é g e z v é n A k ó s , a l á a k a r t a ír n i J ú l i u s n a k

u t o l s ó v e s z e d e l m é t . V e r n i k a é p p e n a k k o r j ö t t b ó h o z z á j a , k i - is

B á t t y á n a k m é l y g o n d o l a t a i t s a j d í t v á n , n e m k é v á n t a m i n d g y á r t

m e g - s z ó l l í t a n i ; h a n e m , m á s a s z t a l h o z t á m a s z k o d v á n , v á r t a a'

v e l e - s z ó l l á s n a k a l k a l m a t o s s á g á t . D e o s z t á n : m i d ő n e l ő t te e g y

p a p i r o s t l á t o t t : t ü s t é n t é s z r e - v e t t e : h o g y a b b a n J u l i u s s á n a k

í t é l e t e f o g l a l t a t i k . A z - u t á n : a z t - i s s z e m l é l v é n ; h o g y A k ó s a '

T é n t a - t a r t ó h o z n y ú l n a , é s t o l l á t b e l e m á r t a n á ; é p p e n e l - h i t e t t e

m a g á v a l : h o g y Á k o s n a k s z o m o r ú t e k i n t e t e J u l i u s s á n a k v e s z e

d e l m é t s i e t t e t n é . H o g y v a g y

2

e g y k e v é s i d ő r e - i s m e g - g á t o l -

h a t t n á

8

s z á n d é k á t , í g y s z ó l l í t á - m e g B á t t y á t

V E R N I K A :

B á t y a ! a z I s t e n r e k é r l e k : s z ű n n y - m e g e g y

k e v é s i d ő r e .

1

Ek ként i s mondj ák : Féreg i s megg yür em l i k , ha reá hág

n a k. E n n e k a n é m e t k ö z m o n d á s n a k f o r d í t á s a : E i n W u r m k r ü m

me t s i ch , w en n er ge t re t en w ird . — V . ö . : A d e l ung , Gra mm a

t i s ch- kr i t i s ches Wört erbuch der hochdeut schen Mundart . I I I . r .

715. 1. 2 . kiad. — íg y i s m on djá k: W enn ma n d en W ur m tr i t t ,

so krümmt er s ich.

2

T. i . : hog y legalább .

3

Lat i nos . — T. i . : meggát o l j a .

Digitized by



188 A Z

A R A N Y

P E R E C Z E K .

A K Ó S

:

I s m é t t i t t t e r m e t t é i , K é s é r t e t

?

— S o h a a l k a l m a t

l a n a b b i d ő b e n n e m j ö h e t t é l h o z z á m .

V E R N I K A :

K e d v e s é d e s B á t y á m ! a z é l ő I s t e n r e k ó r l e k .

A K Ó S : S e m m i r e s e k é r j . H a s z o n n é l k ü l f á r a d o l . M e g

e n g e d n é k J ú l iu s n a k , h a l e h e t s é g e s v o l n a . F e j e d e l m i s z a v a m a t

m e g - n e m - h a z u d t o l t a t h a t o m .

V E R N I K A : D e — h a m é g i s — v a l a m i r e — i g e n a l á z a t o s -

s a n — i g e n s z é p e n — k é r l e k .

A K Ó S

:

É n p e d i g T é g e d e t a r r a k é r l e k , i g e n s z é p e n , i g e n a l á z a -

t o s s a n : n e h a s o g a s d i s m é t t s z í v e m e t . T u d g y a a z é l ő I s t e n : h o g y

k é r é s e d e t b e - n e m - f o g o m t ö l t e n i . U g y a n a z é r t n e - i s f á r a d o z z .

B á t t y á n a k e z e n b e s z é d g y é r e i g e n m e g - ö r t í le V e r n i k a . A m a '

s z a v a k a t o l l y a n o k n a k l e n n i g o n d o l t a ; m e l l y e k b ő l J ú l i u s n a k

m e g - s z a b a d ú l á s á t m i n t - e g y b i z o n y o s n a k l e n n i r e m é n l e t t e .

U g y a n a z é r t : l e - t é r d e l e e l ő t t e , í g y s z ó l l v á n

V E R N I K A : L á s d , é d e s B á t y á m E l ő t t e d t é r d e l é d e s H ú g o d .

A K Ó S

:

H a e z t t o v á b b í g y f o l y t a t o d , é n t ő l l e d e l - t á v o z o m .

V E R N I K A : H a l l g a s d - m e g , k é r l ek , cs a k é p p e n u t o l s ó k é r é

s e m e t .

A K Ó S

:

K e l l y -f e l . É s m o n d - m e g r ö v i d e d e n . C s a k a r ra n e

k é n s z e r í t t s : h o g y e z e n ú j e s k ü v é s e m e t - i s m e g - s z e g j e m .

V E R N I K A

: M e n t s e n - m e g a z I s t e n . S ő t t : a z t k é v á n o m

:

h o g y

a z t b é - t ö l t s e d . — K é r l e k t e h á t , é d e s B á t y á m , a k a s z t a s d - f e l

J ú l i u s t . M é g e g y s z e r k é r l e k : a k a s z t a s d - f e l J ú l i u s t .

E z t e l - v é g e z v é n V e r n i k a , n a g y m é l t ó s á g g a l f e l - k e l e , é s B á t

t y á n a k s z e m - k ö z é b e n * m e g - á l l o tt . E l h ű l t A k ó s , V e r n i k á n a k

k é t s z e r i k é r é s é t h a l l v á n ; d e , m i r e c z é l l o z n a , á l t a l - n e m - l á t

h a t t a , í g y j e l e n t e t t e k i c s u d á l k o z á s á t

A K Ó S : T e p e d i g , é d e s V e r n i k á m , é p p e n a z t k é r e d , a ' - m i t

m a g a m - i s c s e l e k e d n i a k a r o k .

V E R N I K A : N e m ú g y B á t y a . S z e m e d e l ő t t l é g y e n a z I s t e n . —

í m e I s te n e d r e f o g a t t a d : h o g y k é r é s e m e t b é - n e m - f o g o d - t ö l t e n i

A r r a k é r t e l e k : h o g y J ú l i u s t f e l - a k a s z t a s d . A z t t e h á t , e s k ü v é -

s e d s z e r é n t , n e m c s e l e k e d h e t e d .

* T. i . : bátyjával szemközt , szemben.



I I I . S Z A K A S Z X V I I . R É S Z .

189

E d e s H ú g á n a k e z e n f o r t ó ll y a it , é s k i m o n d h a t a t l a n f á ra d o

z á s a i t , m e l l y e k k e l J u l i u s s á n a k k i S z a b a d í t á s á r a , m é g - m o s t a -

n á b a n - i s i p a r k o d i k ; e l e g e n d ő k ó p p e n n e m c s u d á l l h a t t a A k ó s .

I g e n s a j n á l l o t t a : h o g y J ú l i u s ' é l e t é n e k m e g - e n g e d é s é v e l ö r ö

m e t n e m a d h a t o t t é d e s H ú g á n a k . D e e l ő b b e n i f o r t é ll y á t -i s

j o b b a n m e g - f o n t o l v á n , e l s ő b e n m e g - c s ó v á l t a f e j é t ; a z - u t á n :

h ú g á r a e l - m o s o l y o d v á n , e z e k e t m o n d o t t a

A K Ó S : B e k ü l ö n ö s m ó d o n m e g - a k a r á l f o g n i , é d e s V e r n i -

k á m . K i - t e t t s z i k i g a z s z í v e s s é g e d , m e l l y e l , J ú l i u s n a k m e g

s z a b a d í t á s á b a n , m i n d - e d d i g f á r a d h a t a t l a n u l i p a r k o d o l . D i c s é

r e m , n a g y r a - i s b ö c s ű l l e m e z e n E r k ö l c s ö d e t . A n n á a z I s t e n :

h o g y h a t a l m a m b a n v o l n a m e g - s z a b a d í t á s a . H a n e m e g y é b é r t ,

b i z o n y o s s a n a ' t e k e d v e d é r t m e g - e n g e d n é k n é k i . M i n d - a z -

á l t a l : h o g y v a l a m i t é r e t t e d t e g y e k : í m e n e m a k a s z t a t o m - f e l

J ú l i u s t ; h a n e m f e jé t v é t e t e m . E z t - i s é p p e n s é g g e l k e d v e d é r t .

V E R N I K A ,

I s t e n e m

h o g y f o g y h a t t a m - k i r e m é n y e m b ő l , J ú

l i u s n a k v a l ó s á g o s k i - s z a b a d ú l t t á t á l m o d o z v á n m a g a m b a n . —

O h é n O s t o b a ! h o g y J ú l i u s n a k a k á r - m i n ő e l - v e s z té s ó t n e m

k ó v á n t a m t ő l l e d . í g y t a l á n m e g - e n g e d t e d v o l n a a k á r - m i n ő

h a l á l á t . — D e t a l á n a z I s t e n s e m a k a r j a i m m á r J ú l i u s ' é l e t é

n e k m e g - m a r a d á s á t : m i v e l m i n d e n a l k a l m a t o s s á g o t e l - s z e d

a n n a k m e g - t a r t á s á r a . — T a l á n a ' m á s V i l á g o n , v a l a m i k ü l ö n ö s

j ó e r k ö l c s é r e n é z v e , m e g - a k a r j a - j u t a l m a z n i ő t e t . L é g y e n a z I s

t e n n e k s z e n t a k a r a t t y a m i n d e n b e n . M o s t t e h á t , a ' - m i n t l á t o m ,

é l e t é t n e m k é r h e t e m t ő l l e d . M á s v a l a m i é r t e s e d e z e m e l ő t t e d .

A K Ó S

:

M e g - c s e l e k s z e m k e d v e d é r t . M o n d - k i b á t r a n , m i t

akarsz .

V E R N I K A

:

K é r l e k a z I s t e n r e : J ú l i u s t n e v e s z e s z d - e l n y i l

v á n .

S e n k i s e t u d g y a k í v ü l ü n k , k i n e k fia l é g y e n . M e g -

p a r a n c s o l h a t t y u k m i n d V i d á n a k , m i n d C s e r e in e k , m i n d a z

u t á n M a c s k á s i - B á l i n t - K a p i t á n y n a k - i s : h o g y J ú l i u s ' S z ü l e i n e k

s e m m i t s e s z ó l l y a n a k e z e n t ö r t é n e t r ő l . I d e a ' H ó h é r t - i s

a l a t t o m b a n h o z h a t t y u k . E z J ú l i u s n a k f e j é t ( a z o n - k i v Ű l , *

* M a: a né l kü l . D e ez s em mag yaro s . Magyarosabb l en ne :

nem is látva orczáját .

Digitized by



190

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

h o g y o r c z á já r a n é z z e n ) l e - ü t h e t i . E n g e d d - m e g e z t , é d e s

B á t y á m

1

A K Ó S : J ó l v a g y o n , é d e s h ú g o m . M e g e n g e d e m e z t - i s . C s a k

é l e t é n e k m e g - t a r t á s a ' v é g e t t n e f á ra d o z z : m e r t a z i m m á r h a

t a l m a m a l a t t n i n c s e n .

V E R N I K A : H a l á l á t i m m á r a z é l ő I s t e n r e b í z o m , m i v e l m á s

m ó d g y á t n e m t a p a s z t a l h a t o m . C s a k m é g e g y r e k ó r l ek . M e g -

n e - v e s d u t o l s ó k é r é s e m e t .

A K Ó S

:

E g y u t o l s ó b ó l m á s u t o l s ó k e r e k e d i k . H a l l y u k t e h á t

az t - i s .

V E R N I K A

:

A r r a k ó r l e k a l á z a t o s s a n : J ú l i u s n a k l e - n y a k a l t t

t e s t é t n e t e m e t t e s d a z a k a s z t ó f a a lá a ' s a n d r a H ó h é r o k á l t a l ;

h a n e m e n g e d - m e g : h o g y o d a v i t e t h e s s e m : h o l o t t m í é d e s

Ő s e i n k n e k h a m v o k n y u g s z a n a k . K é s z ű l ő - f ő b e n v a g y o n i m m á r

a' k o p o r s ó . E z t h í r e d n é l k ü l m e g - c s i n á l t a t t a m , m e r t s z í v e s s é

g e d b e n b í z t a m . J ú l i u s n a k s z é p n e v é t m a g a m f o g o m v é s n i

O r m o s k o p o r s ó j á n a k o l d a l á r a . L e - m e g y e k m i n d e n e s z t e n d ő b e n

h o z z á j a . R ó z s a - v i r á g o k k a l f e l - é k e s í t e m a n n a k i d e j é b e n . E z e n

r ó z s á k a t e l e v e n s é g e k b e n * f o g j á k t a r t a n i a z o n k ö n y v e i m n e k

c s ö p j e i, m e l l y e k e t , a m a ' S z e r e n c s é t l e n n e k s o r s á r ó l g o n d o l k o z

v á n ,

m i n d e n n a p ' k i - ö n t e n d e k . B é - i s í r a t o m J ú l i u s o m n a k

é d e s n e v é t O r s z á g u n k n a k t ö r t é n e t e i b e : h o g y a ' k ö v e t k e z e n d ő

V i l á g V e r n i k á n a k j ó s z í v ó t l á s s a ; J ú l i u s n a k p e d i g s z e r e n c s é t

l e n s é g é t á t k o z z a . — O h , é d e s B á t y á m ! e g y o l l y a s I f iú v ó s z -

m a - e l , k i t V e r n i k a , t e l l y e s é l e t é b e n , l e g - i n k á b b s z e r e t e t t .

L é g y e n I s t e n - ő - s z e n t - f ö l s é g é n e k a k a r a t t y a m i n d e n b e n . E g y

Ö r ö m - ó r á m a t s o k e z e r b ú s Ó r á k k a l v á l to t t a - f el a ' T e r e m t ő .

E l - k e l l e z t - i s , a ' t ö b b i v e l e g y g y ü t t , b ó k e s s é g e s s e n s z e n v e d n e m .

A K Ó S

:

T e u g y a n , é d e s H ú g o m , t ő l l e m s z o k a t l a n d o l g o t

k é v á n s z , m i d ő n J ú l i u s t Ő s e i n k ' k o p o r s ó j o k m e l l é a k a r o d h e l y -

h e z t e t n i . M i n d - a z ' - á l t a l : a z o n s z e r e n c s é t l e n If iú h o z c s u d a

n a g y s z í v e s s é g e d e t l á t v á n , e b b e n s e m k é v á n o m m e g s z e g n i

k e d v e d e t . A d n á a z I s t e n : h o g y n é k e d É l e t é v e l - i s k e d v e s k e d

h e t n é k . B i z o n y o s l é g y b e n n e : h o g y m e g - c s e l e k e d n ó m .

* T. i . : e levenen, épen, üdén.

Digitized by



I I I .

S Z A K A S Z XVII. R É S Z .

191

V E R N I K A :

N i n c s m á r s e m m i k é r é s e m h á t r a . É n F e j e d e l e m

s é g e d n e k h o z z á m , é r d e m e t l e n h e z , k i -m u t a t o t t a t y a i k e g y e s

s é g é t a l á z a t o s s a n k ö s z ö n ö m ; é s , k e z e i t c s ó k o l v á n , m a g a m a t

t a p a s z t a l t t s z í v e s s é g é b e e z - u t á n - i s a j á n l o m .

E z e k e t m o n d v á n , m e g - a k a r á B á t y á n a k k e z é t c s ó k o l n i ; d e

A k ó s , v i s z s z a - v o n v á n m a g á t , a z t n é k i m e g - n e m - e n g e d t e . Ú j r a

m e g - h a j t o t t a m a g á t A k ó s e l ő t t , é s n a g y s z o m o r ú a n s z o b á j á b a

m ó n e . I t t e n o ll y b ú n a k e r e s z t e t t e f e jé t , m e l l y n é l v e s z e d e l m e s

s e b b e t s o h a n e m é r z e t t . A z o m b a n V i d a , J ú l i u s n a k í t é l e t é t

k e z e i b e v é v é n , a b b ó l a z o n s z a v a k a t k i - v a k a r t a , m e l l y e k b e n

J ú l i u s n a k f e l - a k a s z t á s a f o g l a l t a t o t t ; é s h e l y e t t e a n n a k f e j e -

v é t e l é t i g a z g a t t a b e l é . E z z e l e l - k ó s z ű l v ó n , i g y s z ó l l o t t

V I D A : M o s t n e m e g y e b e t t e t t e m , h a - n e m , a ' f e l -a k a s z t á s

h e l y e t t , a ' F Ő - v é t e l t ( m á s v a l a m i s z ü k s é g e s m e g - j o b b í t á s o k

k a l ) t e t t e m . S e n k i t s e m fo g a k a d á l y o z t a t n i e' m e g - j o b b í t á s n a k

e l - o l v a s á s a . Ú g y i n t é z t e m - e l a d o l g o t : h o g y k i k i k ö n n y e n e l

m e h e s s e n

1

raj ta .

L e - t í l e a z A s z t a l h o z A k ó s , é s , a ' t o l l a t k e z e i b e v é v é n , e l

o l v a s t a m a g á b a n a z í t é l e t e t . M e g - t ö r ű l t e , s o k í z b e n m e g - r á n -

c z o s o d n i l á t t s z ó h o m l o k á t . I r t ó z o t t a z a l á - i r á s t ó l , v é g t é r e i g y

s z ó l l o t t

A K Ó S

: H a t e h á t s e m m i m á s r e m é n s é g n i n c s e n ; l é g y e n a z

I s t e n n e k s z e n t a k a r a t t y a .

E z e k e t e l - m o n d v á n , r e s z k e t v e n y ú l t a ' T é n t a - t a r t ó h o z . V é g

t é r e : c s a k u g y a n m e g - g y ő z v ó n m a g á t , e z e n s z a v a k a t í r t a a '

P a p i r o s n a k a l l y á r a : «

H ir de t te ss en -k i , 's-végbe-is vitessen. Akós

Fejedelem m . p* O s z t á n : a ' P a p i r o s t V i d á n a k a d v á n , ő t e t

e z e k k e l

3

e r e s z t e t t e e l m a g á t ó l

A K Ó S

: A z Ú r , C s e r e i ú r r a l, m a g o k l e g y e n e k j e l e n J ú l i u s

n a k e l - v e s z t ó s ó n . A ' F Ő - v é t e l t e m e ' m e l l é k k e r t e m b e n l e g -

a l k a l m a t o s s a b b a n l e h e t v é g b e v i n n i . N e m a k a r o m p e d i g : h o g y

s o k á r a h a l a s z t a s s o n a ' d o l o g . E l é g s z e r e n c s é s a ' s z e r e n c s é t l e n ,

h a h a m a r m e g - h a l h a t .

1

T. i . : e l i gazod hassék .

9

T. i . : ma i m propr i a , az az : m aga v . sa já t kezéve l .

8

T. i . : ezekkel a szavakkal .

Digitized by



192

AZ

ARANY PERECZE K.

VIDA

: M á s e g y é b b n i n c s , a ' o n i t p a r a n c s o l n a F e j e d e l e m

s é g e d ?

AKÓS : S e m m i s e j u t m o s t a n á b a n e s z e m b e . T a l á n m i n d e n t

e l - v é g e z t ü n k .

VIDA : É n t e h á t F e j e d e l e m s é g e d ' p a r a n c s o l a t t y á n a k b é -

t e l l y e s í t é s é h e z f o g o k . T u d o m v á r a t t a t o m e d d i g - i s . *

E z z e l k i a k a r a m e n n i V i d a a' F e j e d e l e m n e k s z o b á j á b ó l , é s

J u l i á n a e l - v e s z té s é r e k é s z í t e n i m i n d e n e k e t ; k i - i s - m e n t i m m á r

a z a j t ó n , m i d ő n Á k o s t ó l b é - h í v a t t a t o t t . í g y s z ó l o t t h o z z á j a

AKÓS

: I g a z : F ő - b í r ó - ú r : m a j d e l - i s - f e l e j t e t t e m . A d g y a k i

p a r a n c s o l a t b a n a z o k n a k , k i k a z e l - v e s z t é s e n j e l e n f o g n a k

l e n n i ; h o g y , a ' F ő - v é t e l u t á n , M a c s k á s i J ú l i u s n a k n e v é t n e - i s

e m l e g e s s é k , n e - h o g y h í r e é d e s S z ü l é i h e z e l - m e n n y e n , é s ő k e t

é p p e n a ' b ú n a k t e n g e r é b e v e s s e .

VIDA : I g e n - i s m e g - f o g o m p a r a n c s o l n i a' j e l e n - l é v ő k n e k .

A K Ó S : N e m a k a r n á m : h o g y é d e s S z ü l é i g y ö t ö r t e s s e n e k

m i a t t a . U g y - i s e l é g z ú r - z a v a r b a n v a g y o n M a c s k á s i n a k h á z a .

M á s i m m á r n e m j u t e s z e m b e . E l - m e h e t a z Ú r * * I s t e n ' h í r é v e l .

E z e n s z o m o r ú b e s z é d u t á n e l - o s z l o t t a k e g y m á s t ó l . A k ó s

v ó l t - é, a v a g y V i d a s z o m o r ú b b , é p p e n n e m t u d h a t n i . A z fá jt

l e g - i n k á b b V i d á n a k : h o g y J ú l i u s ' e l - v e s z t é s ó n e k i d e j é n j e l e n

k e l l e ti k l e n n i , é s s z á r a z s z e m m e l n é z n i a z o n i r t ó z t a t ó t ö r t é

n e t e t . A k ó s s z o b á j á b a m é n e , h o g y m á s d o l g a i h o z l á s s o n , m e l -

l y e k e t n é k i , e z e n id ő - t á j b a n , e l e g e k e t a d t a k K e m é n y J á n o s n a k

n y u g h a t a t l a n s á g a i .

* T. i . : már várnak reám.

** T. i . : Vida.




N E G Y E D I K S Z A K A S Z .

JULIANA

A' SIBALOM-HÁZBAN.

I . S ára Farkassa l

E L S á r a

a'

F e j e d e l e m m e l .

I I I . F a r k a s Á k o s n á l .

I V . Ju l i ánának keserve i .

V . B á l i n t

a'

H ú g á v a l .

V I .

J u l i á n a

az

A nnyáva l .

V I I . R i m á i J u l i á n á n á l .

V I I I . A pa l i n

a

S i ra l om- ház

ban.

IX. Sára

az

Orvosságga l .

X . V erni ka

a'

Kert ben .

X I .

Hal á l - h i rde t é s .

X I I . Ju l i ána

az

Á l l áson .

X I I I . A kadá l yoz t a t ás .

E L S Ő R É S Z .

S Á R A F A R K A S S A L .

M a c s k á s i M i h á l y n a k , ama' s z e r e n c s é t l e n K i n c s t a r t ó n a k ,

K e d v e s F e l e s é g é t ; J u l i á n á n a k p e d i g ,

és

B á l i n t n a k é d e s A n n y á t

S ÁR Ának n e v e z t é k , T ő s - g y ö k e r e s N e m b ő l v e t t e e r e d e t é t . E n n e k

é d e s A t t y a , Z S Ó L Y O M I Dávid, F ő - k a p i t á n s á g o t v i s e l t S e p s i ,

K e z d i ,

és

O r b a i s z é k e k b e n . * A z - u t á n

:

h o g y e l s ő R á k ó c z i

G y ö r g y ö t f e l - s e g í t e t t e

a'

F e j e d e l e m s é g r e , e z e n F e j e d e l e m t ő l

n a g y J ó s z á g o k k a l m e g - a j á n d é k o z t a t o t t . E z e k e n f e l ő l : m i n d

az

U d v a r i , m i n d

a'

M e z e i K a t o n a s á g n a k F ő - v e z é r é v é r e n d e l t e t e t t .

D e

Z S Ó L Y O M I

Dávid

ne m

s o k á é l h e t e t t

a'

F e j e d e l e m n e k e z e n

k e g y e s s é g é v e l . K ő v á r l e t t v é g s ő k o p p é n ö r ö k ö s t ö m l ó c z c z e ;

*

A

s z é k e l y e k

ama

három széke H árom szék név a l a tt egy e -

síttetett.

Az Arany Per ecz ek . 1^

Digitized by

G o o g k



194

A Z A R A N Y P E R E Ö Z E K .

h o l o t t - i s , f o g s á g á n a k t i z e n n y o l c z a d i k e s z t e n d e j e u t á n , m e g -

h a l á l o z o t t . E n n e k é d e s l e á n y a ,

S Á R A

ö r ö k b e l á t t s z a t t a t o t t

v e n n i A t t y á t ó l a ' s z e r e n c s é t l e n s é g e k e t , é s e g y - m á s t - é r ő g y ö t

r e l m e k e t . U r á n a k l e - z á r a t t a t á s á v a l e g é s z h á z a f e l - f o r d ú l v a

l á t t sz a t o t t . N a p r ú l - n a p r a s z ű n e t l e n t ö b b v e s z e d e l m e k o m l o t

t ak e l e i be .

E z e n n a g y l e l k ű , é s i g e n d e l i A s z s z o n y m e g h a l o t t a P a p -

f a lv á n J u l i á n á n a k , k e d v e s é d e s l e á n y á n a k , s z e r e n c s é t l e n s é g é t ,

e l s ő b e n u g y a n l e n g e d e z ő h í r r e l , a z - u t á n p e d i g n a g y o b b b i z o n y

s á g g a l . E l - l e h e t g o n d o l n i , m i s z í v - s z o r o n g a t á s o k a t , m i l é l e k -

g y ö t r e l m e k e t s z e n v e d e t t . S z e r - f ö l ö t t s z e r e t t e e g y g y e t l e n - e g y

é d e s l e á n y á t . U g y a n - a z é r t : a n n a k , n e m m o n d o m h a l á l á t ó l ;

h a n e m l e g - k i s s e b b v e s z e d e l m é t ő l - i s i r t ó z o t t . J ó f o r m á n m e g -

s e - s i r a t h a t t a m i n d - e d d i g k e d v e s U r á n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é t ;

í m e s i r a l m a i n a k ú j o k a t á m a d o t t J u l i á n á n a k v e s z e d e l m e á l t a l .

R e t t e n e t e s t ű z z e l f e l - g y u l l a d o t t S á r á b a n a z i g a z a n y a i s z e

r e t e t , é s e g y s z e r - i s - m i n d a' k e g y e t l e n e b b r e t t e g é s . H a m a r f el

ö l t ö z ö t t R u h á j á b a ( ú g y - i s , m i - ó l t a U r a f o g v a t a r t a t o t t , f e k e t é

n é l e g y e b e t m a g á r a n e m v e t t ) ; é s , k i - i n d ú l v á n P a p - f a l v á r ó l ,

n e m l e h e t f e l ő li é m o n d a n i , h o g y K o l o s v á r f e lé m e n t ; h a n e m ,

t a l á n a z A g a r a k a t - i s m e g - a k a r v á n e l ő z n i , n a g y s e b e s s é g g e l

s z a l a d o t t . M i n d l o v a i b ó l , m i n d s z e k e r e i b ő l , m e l l y é k k e l e n n e k -

e l ő t t e b ő v e l k e d e t t , k i f o g y v á n , P a p * - f a lv á t ó l -K o l o s v á r ig g y a l o g

t e t te a z ú t a t ; k i - v é v é n a z o n d a r a b o t, m e l l y e n , i g e n n a g y o n

e l f á r a d v á n , é s a ' p a r a s z t t e r h e s s z e k e r e k r e , m á r - e r r e , m á r -

a m a r r a h á n y a t t a t v á n ; * a z o n * * P a r a s z t o k n a k j ó a k a r a t t y o k -

bó l v i t e t e t t .

É s n o h a u g y a n , m i d ő n K o l o s v á r r a é r k e z e t t ; a l i g b í r h a t t a

e l -i s -f á r a d t t, m e g - i s t ö r ő d ö t t t e s t é t, m é g - i s , m i n d e n k é s e d e l

m e t k á r o s n a k l e n n i g o n d o l v á n , i g y e n e s s e n a' F e j e d e l m i U d

v a r b a m e n t . M a g á t ó l a ' F e j e d e l e m t ő l a k a r t a m e g - h a l l a n i é d e s

l e á n y á n a k r e t t e n t ő v e s z e d e l m é t . E l s ő b e n u g y a n n e m a k a r tá k

b ó - e r e s z t e n i a z U d v a r - k a p u n á l ló s t r á zs á k . D e e z e k e t n e m e s

* T. i . : majd az egyikre , majd a másikra fe lülvén.

** T. i . : a v. azokon (t . i . a szekereken) a.



IV. SZAKASZ I. RESZ.

195

b á t o r s á g g a l m e g - t á m a d v á n , betörte m a g á t k ö z ö t t ö k , és sok

v i s z o n t a g s á g o k sok v i s z s z a - r á n c z i g á i á s o k k ö z ö t t ( m e l l y é k e t

e m e ' s z e r e t ő A n y a é d e s l e á n y á n a k k e d v i ó r t é d e s - ö r ö m e s t el

s z e n v e d e t t ) u g y a n - c s a k b é - j ö h e t e t t a' P i t v a r -h á z b a , m é g - m e s z -

s z i r ő l - i s

így

h a l l a t v á n s i r á n k o z ó s z a v a i t

S Á R A : E n g e d g y é k - m e g az U r a k : h o g y b é - m e h e s s e k . S z ü k

s é g k é p p e n b e s z é l l e n e m k e l l e t i k a' F e j e d e l e m m e l .

E z e n s z a v a i u t á n b é - r o h a n t a P i t v a r - s z o b á b a , holott F a r k a s ,

a ' F e j e d e l e m n e k I n a s s á , áll v a l a . E z e n s z o l g á t m e g l á t v á n , így


S Á B A

: K é r e m az U r a t : az elő I s t e n n e k s z e r e t e t i é r t, e r e s z -

s z e n a' F e j e d e l e m h e z . Az e l - k e r ű l h e t e t l e n s z ü k s é g h o z z a

m a g á v a l , h o g y h o z z á m e n n y e k . S z o r g o s d o l g o m v a g y o n . É p p e n

n e m k é s h e t e k .

F A R K A S :

Én u g y a n a' b é - m e n e t e l t m e g - n e m - e n g e d h e t e m

a z A s z s z o n y n a k .

S Á R A :

É d e s U r a m

k ö n y ö r f í l l y ö n az Ur egy s z e r e n c s é t l e n

A n y á n . S z ü k s é g - k é p p e n k e ll s z ó l l a n o m a' F e j e d e l e m m e l . L e á

n y o m n a k ü g y é b e n j á r o k . M e r t

én

a z o n g y e r m e k e m n e k A n n y a

v a g y o k . És ő n é k e m e g y g y e t l e n egy l e á n y o m . — Jól r e á m

n é z z e n az Úr. Én i g e n b e t e g e s á l l a p o t b a n v a g y o k . A l i g van

e g y kis s z ö k d é c s e l ó s É l e t - e r e i m b e n . E z e n é l e t e m n e k h á t r a

m a r a d o t t k e v é s s z e m - p i l l á n t á s a it - is L e á n y o m n a k j a v á r a k é-

v á n n á m f o r d í t a n i .

F A R K A S :

N é k e m p a r a n c s o l a t o m v a g y o n : h o g y s e n k i t b é - n e -

e r e s z s z e k . E b ü l l e n n e d o l g o m , ha ezt á l t a l - h á g n á m .

A z I n a s n a k e z e n s z a v a i t h a l l v á n S á r a , e l h a l a v á n y o d o t t .

A t t ú l t a r t o t t f ő - k é p p e n : n e h o g y

a'

F e j e d e l e m , h a m a r e l -a k a r -

v á n v e s z t e n i J u l i á n á t , r e n d e l é s e k e t t e t t l é g y e n : h o g y a n n a k

a n n y a az U d v a r b a b é - n e - e r e s z t e s s e n . M i n d - a z o n - á l t a l e r r ő l

m o s t a n á b a n c s ak g y a n a k o d v á n , * h o g y k ö z e l e b b j ö h e s s e n az

i g a z s á g h o z , l e - t ó r d e l t a' s z o l g a e l ő t t : h o g y a' b ó - m e n e t e l t

k ö n y ö r g ó s é v e l m e g - n y e r h e s s e . L á s d p e d i g e z e n m é l t a t l a n s á -

* T. i.: még nem t udt a , hanem csak gyan í t o t t a a fejede

lemnek fennebb eml í tet t rendelését .

Digitized by

13*



196

AZ ARANY PERECZElí.

g o t . E g y f ő - n e m e s s é g ű A s z s z o n y t é r d e n á l l v a k ö n y ö r g ö t t e g y

N e m t e l e n c z u d a r s z o l g a e l ő t t . D e m i r e n e m v i s z i a z e m b e r t a '

S z e r e n c s é t l e n s é g , a' S z ü k s é g , é s a' S z e r e t e t t . í g y k ö n y ö r g ö t t

p e d i g e l ő t t e

S Á R A : K é r e m a z U r a t , a z I s t e n n e k i r g a l m a s s á g á r a : J e l e n t -

s e n - b é l e g - a l á b b a ' F e j e d e l e m e l ő t t . — M e r t a m a ' s z e r e n c s é t l e n

t e r e m t é s a z é n é d e s l e á n y o m — E n s z ü l t e m ő t e t e z e n á r n y é k

v i lá g r a . K é r e m a z U r a t : n e h a g y g y o n - el u t o l s ó s z ü k s é g e m b e n .

M á s k é n t , a ' - m i n t é r z e m m a g a m a t , c s a k h a m a r e l - e n y í s z h e t e k .

E z e n s z a v a k a t a l i g m o n d h a t t a - k i S á r a ; m á r - i s e g é s z s é g é

n e k n a g y v á l t o z á s á t t a p a s z t a l t a m a g á b a n . F e l - k e l e a ' P a d l a t

r ó l i g e n b i c z e g v e . F a r k a s s z á ra z s z e m e k k e l n é z h e t t e a z ü g y e

f o g y o t t a s z s z o n y n a k v á l t o z á s a i t . K e z é t f e j é r e t é v é n , i g y f o l y -

t a t á s zava i t

S Á R A : I s t e n e m ! a ' F e j e m o d a v a n . I g e n n a g y o n s z é d e l e g .

T e s t e m - i s e g é s z l e n e l - l a n k a d o t t . A z e g é s z u t a t g y a l o g j á r t a m -

m e g , n e m l é p v e ; h a n e m s e b e s s é g g e l s z a l a d v a . K é r e m a z U r a t :

e n g e d g y e n - m e g g y a r l ó s á g o m n a k . I g e n b e t e g e s v a g y o k . N e

k é v á n n y a t ő l l e m ; h o g y s z e m e i e l ő t t l e - r o g y g y a m . J e l e n t s e n - b é

k é r e m a ' F e j e d e l e m e l ő t t . K ö n y ö r ű l l y ö n a z U r e g y s z e r e n c s é t

l e n A n y á n .

F A R K A S :

É n u g y a n s z i v e s s e n k ö n y ö r ü l n é k a z a s z s z o -

nyon , de - - -

E z e n b e s z é d g y é t ú g y e j t e t t e a z I n a s : h o g y m é g a ' v a k - i s

á l t a l - l á t h a t n á ; h o g y m a g a ' h a s z n á t k e r e s i , é s p é n z é r t a k a r n á

f e l - n y i t n i a F e j e d e l e m ' a j t a já t . S á r a m i n d e n é b ő l m á r r é g e n

k i - f o g y v á n , m i n e k - u t á n n a a z I n a s n a k k é v á n s á g á t l á t t a , b e l e

n y u l a m a g a ' z s e b é b e . * K i - v e s z i a z a r a n y E r e k l y é t , m e l l y e t ,

t e l l y e s é l e t é b e n , m a g á n á l a k a r v a l a t a r t a n i . E z e n a r a n y E r e k

l y é t e l s ő R á k ó c z i G y ö r g y t ő l a j á n d é k b a n k a p t a M a c s k á s i B á l i n t ,

m é g k i s d e d k o r á b a n , m i v e l , a z O s k o l á k a t s z o r g a l m a t o s s a n j á r

v á n , a ' t ö b b i E r d é l y i G y e r m e k e k k ö z ö t t , ő t a l á l t a t o t t f ő n e k .

E z e n E r e k l y é t a z I n a s n a k a d v á n , i g y s z ó l l a

S Á R A

: í m h o l , é d e s U r a m ! E z n é k e m u t o l s ó k i n c s e m . T u d g y a

* T. i . : zsebébe nyúlt .

Digitized by



IV. SZAKASZ II. RÉSZ. 197

az

é lő

I s t e n ; h o g y , e z e n k i v u l, s e m m i m s i n c s ,

se

n á l a m ,

se

o t t h o n . E z p e d i g F e j e d e l m i a j á n d é k . Ezt én u g y a n B á l i n t

fia mn ak m a g a ' v i s e l é s e ' ö r ö k e m l é k e z e t é r e * m e g - t a r t h a t n á m ,

' s - j ó l - i s c s e l e k e d n é m ; de L e á n y o m n a k j a v á r a m e n n y e n - e l

B á t t y á n a k k i n c s e . Már m o s t t e h á t ; u g y - é ? é d e s u r a m be

m e h e t e k a' F e j e d e l e m h e z ?

E z e k e t m o n d v á n S á r a , n e m - i s v á r t a az I n a s f e l e l e t é t , ha

n e m s z a p o r á n a' F e j e d e l e m n e k a j ta j a f e l é m e g - i n d ú l t . K a r j á n

f o g v a t a r t ó z t a t t a - m e g - ö t e t , és n e k i e z e k e t m o n d o t t a

F A R K A S

:

E gy

k e v é s v á r a k o z á s s a l l é g y e n

az

A s z s z o n y . E l ő b b

b é - k e l l - j e l e n t e n e m . Ezt m i n d g y á r t m e g - i s - c s e l e k s z e m .

S Á R A : K é r e m az u r a t : m o n d g y a - m e g i g a z á n : v a n - é még

m á s v a l a m i I n a s a' b e l s ő s z o b á b a n ?

F A R K A S :

De az A s z s z o n y n a k eme' k é r d é s e v a l l y o n m i r e

v a l ó ?

S Á R A

:

M e r t i m m á r egy K r a j c z á r om s i n c s e n . Az p e d i g t a l á n

i n g y e n b é - n e m - e r e s z t e n e U r u n k k o z .

F A R K A S : S e n k i t ő l se t a r t s o n az a s z s z o n y . N i n c s e n o t t a n

s e n k i - i s .

S Á R A

:

K é r e m t e h á t

az

U r a t : j e l e n t s e n -b ó - m e n n ó l h a m a

rébb .

D e s o k á i g ne v á r a k o z t a s s o n . I g e n l a n k a d t t v a g y o k .

F A R K A S :

T ü s t é n t itt t e r m e k — De íme

M a g a jön k i - f e l é

a ' F e j e d e l e m .

K i - j ö v e i g a z á b a n a' F e j e d e l e m . M e r t : ama' k ü l s ő b e s z é l

g e t é s t h a l l v á n , meg a k a r t a l á t n i : kik v o l n á n a k e g y g y ü t t ; mit

k é v á n n á n a k e g y - m á s t ú l . N e m v e t t e h í r t e l e n i b e n é s z r e a' fal

m e l l é v o n y ó d o t t S á r á t , h a n e m F a r k a s t ó l e z e k e t k é r d e z t e

* T. i.: fiam jó v i se l e tének ö rö k emléke g y a ná nt , v a g y em

lékéül .

MÁSADIK RÉSZ.

S Á R A

A'

F E J E D E L E M N É L .



198


A K Ó S :

M i d o l o g ? T a l á n v a l a k i v a l a m i t k é r ? a v a g y v e l e m

s z ó l l a n i a k a r ?

S Á R A

: hirtelen térdre esvén:

I r g a l m a s s á g o t k é r e k , k e g y e l

m e s F e j e d e l e m ! A z I s t e n ' k e g y e l m é r e n é z v e , k e g y e l m e z z e n -

m e g é d e s L e á n y o m n a k .

A K Ó S : K e l l y e n - fe l a z A s z s z o n y . M o n d g y a - m e g : m i t a k a r ?

S Á R A

: I r g a l m a s s á g o t k é r e k l e á n y o m r a n é z v e . — Ö a z é n

m a g z a t o m ; é s i g e n k e d v e s m a g z a t o m . É n s z ü l t e m ő t e t , é n - i s

s z o p t a t t a m — Ö a z é n e m l ő m b ő l s e m m i r o s z s za t n e m s z í v h a

t o t t . — M e r t , k e g y e l m e s U r a m ! n o h a é n s z e g é n y , é s , v a l ó b a n

m o n d v á n , i g e n s z e g é n y a s z s z o n y v a g y o k ; d e a z o n voltam

m i n d e n k o r : h o g y g y e r m e k e i m e t j ó l n e v e l l y e m . É s v a l ó b a n ,

j ó l - i s n e v e l t e m .

A K Ó S : D e m i n e k t é r d e p e l a n n y i t a z A s z s z o n y ? K e l l y e n - f e l .

E z e n s z a v a k u t á n f e l - k e l e u g y a n S á r a ; d e i d e , m e g a m o d a

b i l l e g v é n . S o k n y o m o r ú s á g i t ó l e l - n y o m a t t a t v á n , m e g - n e h e z e d -

t e k m i n d e n t a g ja i . M e g - á l l o t t m é g - i s n a g y n e h e z e n , ó s A k ó s

h o z i g y s z ó l l o t t

S Á R A

: K é r e m F e j e d e l e m s é g e d e t : e n g e d g y e n - m e g g y a r ló

á l l a p o t o m n a k . A ' F e j e m e t fá j l a lo m . I g e n b e t e g e s v a g y o k . S e

e s z e m , s e s z í v e m h e l y é n . N e m - i s j ö t t e m , h a n e m s z á l l o t t a m *

F e j e d e l e m s é g e d h e z . R e s z k e t e g é s z t e s t e m m é g m o s t - i s .

E z e n s z a v a i t h a l l v á n S á r á n a k , k i p a r a n c s o l t a A k ó s s z o b á

j á b ó l * * a z I n a s t , j ó l í t é l v é n : h o g y o l l y b e s z é d g y e i l e h e t n é n e k

a z a s z s z o n y n a k , m e l l y e k h e z a n n a k s e m m i k ö z e n e m l e n n e .

A z I n a s n a k e l - m e n t t e u t á n , í g y s z ó l l a S á r á h o z

A K Ó S : N o m o s t , A s z s z o n y o m , b á t o r s á g o s s a n a d g y a - k i m i n

d e n b a j a i t . R a j t o k b i z o n y o s s a n s e g í t e k , h a s e g í t h e t e k .

S Á R A ,

Ismétt le-tcrdelvén: I r g a l m a s s á g o t k é r e k F e j e d e

l e m s é g e d t ő l . K ö n y ö r ű l l y ö n é d e s l e á n y o m o n .

A K Ó S

:

D e m i n ő L e á n y r ó l v a g y o n i t t e n a ' sz ó

?

K i fé le az

A s z s z o n y ? D e e l ő b b k e l l y e n - f e l .

O s z t á n m a g a a ' F e j e d e l e m f e l - s e g í t e t t e S á r á t . T a l p r a á l l o t t

* T. i . : repül tem.

** T. i . : Akós kiparancsol ta szobájából .

Digitized by



I V . S Z A K A S Z

I I .

R É S Z .

199

n a g y n e h e z e n . E l - c s u d á l k o z o t t S á r a ; h o g y á b r á z a tt y a u g y

m e g - m á s o l t a t o t t , h o g y a ' F e j e d e l e m r e á n e m i s m e r h e t n e .

M i n d - a z ' - á l t a l m i n d e n n a p i s a n y a r ú s á g a i t e s z é b e j u t t a t v á n ,

e l ő b b e n i é k e s s é g é n e k e l - m ú l t t á t é p p e n n e m c s u d á l h a t t a . í g y

s z ó l l a t e h á t Á k o s n a k

S Á R A

:

É n M a c s k á s i M i h á l y n a k H i t e s s e v a g y o k , a z o n s z e

r e n c s é t l e n E m b e r n e k , k i e n n e k - e l ő t t e F e j e d e l e m s é g e d n e k

K i n c s - t a r t ó j a v a l a . — B e s z é l l e k p e d i g é d e s l e á n y o m r ó l J u l i á -

n á r ó l — É n ő t e t j ó l n e v e l t e m . — M o s t a n i á r t a t l a n s á g a m e l

l e t t - i s f e l - m e r n é m - t e n n i f e j e m e t — Ö s o h a s e m m i c z é g é r e s

r o s z s z a t n e m c s e l e k e d h e t e t t . — Ö a' S z e r é m i U d v a r b a n n e v e l -

t e t e t t - f e l m a g á t ó l a ' H e r c z e g - a s z s z o n y t ó l . Ö H e r c z e g s é g e i g e n

n a g y o n s z e r e t t e é d e s l e á n y o m a t : m e r t t a p a s z t a l t a s z é p e r k ö l

c s e i t . — U g y a n a z é r t : a z é n é d e s J u l i á n á m g o n o s z n e m l e h e t —

D e f e j e m i s m é t t s z é d e l e g . N e m i s t u d o m , u t ó l l y á r a m i t

m o n d t t a m .

A K Ó S : U g y t e t t s z i k : m i n t h a n a g y s z í v fá j á s o s t r o m l a n á a z

a s z s z o n y t . Á l i a p o d g y o n m e g e g y k e v e s e t. M e g - h a l l g a t o m b é k e s

s é g e s s e n . E l é g i d ő m h o z z á . D e l e g - i s- l e g - e l s ő b e n a zt m o n d h a

t o m a z A s z s z o n y n a k v i g a s z t a l á s á r a : h o g y é d e s l e á n y a f e l ő l

s e m m i t s e s z o r g a l m a t o s k o d g y o n . É n s e m m i c z é g é r e s r o s z s z a t

n e m h a l l o t t a m f e l ő l i é .

S Á R A

:

D e , k e g y e l m e s U r a m , m á s s e h a l l o t t v a l a m i t . I s m e r i

ő t e t a ' S z e r é m i U d v a r . M é l t ó z t a s s o n F e j e d e l e m s é g e d S z e r e m b e

í r n i, é s t a p a s z t a l n i f og j a : h o g y J u l i á n a - l e á n y o m m i n d e n i k t ő l ,

é s m i n d e n k o r o n jó n a k t a r ta t o tt . I n t é s e i m e t p e d i g m i n d é g

P a r a n c s o l a t o k n a k t a r t o t t a . S o h a e n g e m ' m e g - n e m - s z o m o r í t o t t .

A d g y o n a z I s t e n s o k M a g y a r A n y á k n a k , i l l y m a g y a r m a g z a t o t .

M i d ő n s z e r e n c s é t l e n U r a m e n n e k - e l ő t t e a' S z e r é m i U d v a r b a n

h i v a t a l l y á t v i s e l t e , K á l m á n - h e r c z e g e l ő t t a z é n l e á n y o m i g e n

n a g y t e k i n t e t b e n v a l a . D e ő e z t n é k e m t ü s t é n t m e g j e l e n t e t t e .

A z - u t á n : i g e n n a g y o n k ó r t : h o g y s o h a Ő te t m a g á t a ' H e r c z e g -

g e l n e h a g y g y a m ; h a n e m m i n d e n k o r v e l e l e g y ek . — L á s s a

F e j e d e l e m s é g e d : m á s l e á n y o k i g e n ö r v e n d e n e k ; h a , A n n y o k

n é l k ü l , v a l a h o v á m e h e t n e k . S ő t t k e v ó l y k e d n e k - i s n é m e l l y e k

a b b a n : h a N a g y N e m ő e k t ő l i m á d t a t n a k . D e e z t J u l i á n á m s o h a



A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

n e m c s e l e k e d t e . Ö b i z o n y o s s a n j ó e r k ö l cs ű l e á n y . É l e t e m e t

v e g y e - e l F e j e d e l e m s é g e d ; h a b e n n e v a l a m i k i - v e t n i v al ó t

t a l á l h a t .

A K Ó S

:

I g e n ö r v e n d e k a z o n , A s z s z o n y o m , h o g y i l l y j ó

M a g z a t o t n e v e l t . E z - u t á n - i s g o n d g y a l é g y e n r e á ; é s ta

p a s z t a l n i f o g j a a z A s z s z o n y ; h o g y é n - i s e l ő - m o z d í t o m s z e r e n

csé j é t .

S Á B A :

S z í v e s j ó a k a r a t t y á t F e j e d e l e m s é g e d n e k a l á z a t o s s a n

k ö s z ö n ö m . T e h á t K e g y e l m e d , a ' - m i n t l á t o m , e g y ú j j a l s e b á n -

t a t t y a k e d v e s l e á n y o m a t .

A K Ó S : D e m i é r t - h á n t a t n á m ? Ö e l l e n e m s o h a s e m m i t s e m

v é t e t t . I g e n - i s : e g y ú j ja l s e b á n t a t o m . S ő t t : h a o l l y a n , a ' -m i -

c s o d á s n a k a z A s z s z o n y t ó l l e - í r a t t a t i k ; a z o n l e s z e k : h o g y s z é p

e r k ö l c s e i t b ő v e n m e g - j u t a l m a z z a m .

S Á R A

:

H á l a l é g y e n a z Ű r I s t e n n e k M o s t t é r e k i m m á r m a

g a m h o z . C s ó k o l o m F e j e d e l e m s é g e d n e k a t y a i k e z e i t . — T e h á t :

h a F e j e d e l e m s é g e d m e g e n g e d i ; a ' T ö m l ö c z b e m e g y e k ; o n n a t t

l e á n y o m a t k i - v e s z e m .

A K Ó S

:

D e v a l l y o n k i c s a l t a - m e g a z A s z s z o n y t

?

— Cftt a'

t ö m l ö c z b e n l e á n y á r a n e m t a l á l .

S Á R A : M i t ? — K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! — O tt l e á n y o m r a

n e m t a l á lo k i m m á r ? — T a l á n k é s ő n - i s v á g y n a k i p a r k o d á-

s a i m ! — T a l á n e d d i g a' H ó h é r k e z e k ö z ö t t v a j l ó d i k ! —

O h I s t e n e m ! I s t e n e m ! — A F e j e m i s m é t t s z é d e l e g . —

N e m é r th e t e k j ó l m i n d e n e k e t . — O h F e j e m ! F e j e m e l - n e

h a g y g y !

A K Ó S

: M á r m o n d á m a z a s z s z o n y n a k : s e m m i g o n d g y a s e

l e g y e n J u l i á n á r a , é d e s l e á n y á r a . B i z o n y o s l e g y e n b e n n e , h o g y

ő a' t ö m l ö c z b e n n i n c s e n . D e n e m - i s volt. U g y a n - a z é r t : a '

H o h e r

1

k e z é b e s e j u t h a t o t t .

S Á R A

:

E n g e d g y e - m e g F e j e d e l e m s é g e d : h o g y m a g a m h o z t ér

h e s s e k . M e r t é n i g e n b e t e g e s A s z s z o n y v a g y o k . F e j e m ú g y

a n n y i r a n i n c s h e l y é n : h o g y F e j e d e l e m s é g e d n e k e l ő b b e n i s z a

v a i t m e g - n e m - é r t h e t t e m . N é k e m p e d i g k e d v e s l e á n y o m f el ől

a z t m o n d o t t á k a z e m b e r e k : h o g y i t t K o l o s v á r o n a' T ö m l ö c z

b e n v o l n a .

Digitized by



IV. SZAKASZ II. RÉSZ.

201

A K Ó S

:

U g y a n k i t ő l h a l l h a t t a

azt az

A s z s z o n y ? A n n a k r o s z

.

e m b e r n e k l e n n i k e l l e t e t t .

1

S Á R A

: A' P a p - fa l v i B í r ó t ó l h a l l o t t a m , k e g y e l m e s F e j e d e l e m .

A z p e d i g v a l ó s á g o s jó e m b e r , ő , a ' - m i n t m o n d a , itt K o l o s v á

r o n v a l a , m i d ő n az a r a n y P e r e c z e k e t

2

k i - h i r d e t t ó k . H a z a j ő v é n ,

a z t m o n d o t t a e l ő t t e m : h o g y F e j e d e l e m s é g e d t ő l , T i t k o s s á á l t a l ,

p a r a n c s o l a t o t v e t t , h o g y J u l i á n á m a t e l - f o gj a , ú g y - m i n t

ama'

P e r e c z e k n e k t o lv a j j á t ; és ide K o l o s v á r r a h u r c z o l l y a .

E z e n s z a v a k a t h a l l v á n A k ó s , T i t k o s s á n a k s z o r g a l m a t o s s á -

g á t

ne m

t u d t a e l e g e n d ő - k é p p e n c s u d á l n i . E l - f o rd ú l v á n M a c s -

k á s i n é t ú l , így szól la

A K Ó S

: Lám m i n ő s z o r g a l o m m a l f o r g o l ó d o t t T i t k o s o m a'

T o l v a j n a k f e l - h a j h á s z t t á b a n . C s a k é p p e n a b b a n h i b á z o t t : h o g y

a'

Fiú

h e l y e t

a'

l e á n y t a k a r t a e l - f o g a t n i .

De

e l é g

az

t ő l e : h o g y

a ' H á z a t , m e l y b e n a' T o l v a j l a p p a n g o t t , e s z e s s e n k i - t a n u l h a t t a .

S Á R A

: íg y t e h á t a z o n f a l u s i B í r á n k t ó l , egy b ö c s ű l e t e s em

b e r t ő l , h a l l o t t a m J u l i á n á m n a k s z ö r n y ű s z e r e n c s é t l e n s é g é t .

A K Ó S

: Az a s z s z o n y , nem k é t l e m , c s a k e l - h i t t e a' B í r ó n a k

s z a v á t ?

Oh be

h a m a r h i s z n e k

az

a s z s z o n y ' - á l l a t o k !

S Á R A

: K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! m i d ő n én ezt m e g - h a l l o t

t a m

;

e l s ő b e n e g é s z t e s t e m b e n

meg

r á z ó d t a m ; a z - u tá n

:

e l - i s -

á j ú l t a m . H o g y m a g a m h o z t é r t e m ; t ü s t é n t l e á n y o m n a k e r k öl

c s e i r ő l g o n d o l k o z t a m , és, a z o k a t k i c s i n s é g ó t ő l f o g v a m e g - r o s -

t á lv á n , e l - h i t et t e m m a g a m m a l : h o g y ő b i z o n y o s s a n á r t a t l a n .

É s ;

ha ón m a g a m e l - h i t e t h e t t e m á z t a t m a g a m m a l , k i k i b i z o n y o s

l e h e t b e n n e .

—

M e r t , k e g y e l m e s U r a m !

nem

v a g y o k

én

o l lyas

A n y a , ki m a g z a t i n a k h i b á i t u j j a i k ö z ö t t n é z z e ;

8

de o l l y a n

se ,

ki

a z o k a t P á p a - s z e m m e l v i s g ál l ya .

— Én

u g y a n

egy

s z e

g é n y A s z s z o n y v a g y o k , és, i g a z á n m e g v a l l v á n , i g e n s z e g é n y

A s z s z o n y , n a g y o n e l - h a g y a t t a t o t t , e l - n y o m a t t a t o t t A s z s z o n y ;

de ,

ha én ezt e l ő r e m e g - t u d h a t t a m volna: h o g y l e á n y o m T o l

vaj , m a g a m k ö t ö z t e m - v ó l n a - m e g ő t e t , és ide h u r c z o l t a m volna

1

Németes s zórend .

— T. i.:

annak rosz embernek kellett

lennie .

2

T. i. : a pereczek e l lopását , e lveszését .

3

Német ki fe jezésnek fordítása .

Digitized by



202


a t ö m l ö c z b e . A v a g y m e g - p a r a n c s o l t a m v o l n a B á t t y á n a k : h o g y

k é z b e s z o l g á l t a s s a . M e r t F i a m - i s é p p e n e g y g o n d o l a t t a l v a g y o n

é n v e l e m . Ő - is b i z o n y o s s a n m e g - f o g t a v o l n a , ' s - id e h o z t a v o l n a

H ú g á t , h a t o l v a j s á g á t t u d t a v o l n a .

A K Ó S ,

alattomban:

H a n e m H ú g á t - i s , d e i d e h o z t a Ö c s c s é t ,

k i n e k t o l v a j s á g á t j ó l t u d t a . E z t p e d i g é n b e n n e n e m d i c s é r

h e t e m .

S Á R A :

M e r t m í , k e g y e l m e s U r a m ! o d a - h a z a í g y g o n d o l

k o z u n k : H a a ' l e á n y g o n o s z

?

N é k i v á l to t t g y e r m e k n e k l e n n i

,

k e l le t ik , m i v e l n e m z e t s é g ü n k b e n s o h a e g y T o l v a jr a n e m a k a d -

t a n a k . í g y t e h á t : s e n é k e m n e m l e á n y o m , s e f i a m n a k n e m

H ú g a . U g y a n a z é r t : h a ő t e t m e g f o g a t t y u k : a ' T e r m é s z e t n e k

t ö r v é n y é t f e l - n e m - b o n t y ú k ; h a n e m e l e g e t t e s z ü n k a ' F e j e d e

l e m ' p a r a n c s o l a t t y á n a k .

A K Ó S , ismétt alattomban : E z e n o k o s k o d á s s z e r é n t m e g -

n e m - é r d e m i e t t e v o l n a M a c s k á s i B á l i n t , h o g y K a p i t á n y s á g á t ó l

m e g - f o s z s z a m . H á t , h a a z e g é s z d o l o g b a n h i r t e l e n k e d t e m

1

?

E z e n A s z s z o n y n a g y s z e g e t v e r e f e j e m b e .

S Á R A

:

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! S z e g é n y v a g y o k u g y a n , d e

a z é r t b ö c s ű l e t e s A s z s z o n y . S o h a a z ó n h á z a m P á r t - f o g ó j a n e m

volt

a ' g o n o s z - t é v ő k n e k . M i n d U r a m , * m i n d l e á n y o m b i z o n y o s

s a n T i s z t e s s é g e s s e k , c s a k - h o g y e g y s z e r - i s - m i n d s z e r e n c s é t l e

n e k . D e s z e g é n y U r a m a t e l ő - s e m - a k a r o m t ö b b é h o z n i F e j e d e

l e m s é g e d e l ő t t . Ő t e t e g é s z l e n a z I s t e n n e k G o n d - v i s e l é s é b e

a j á n l o tt a m . D e l e á n y o m f e lő l a z t m o n d h a t o m m i n d I s t e n e m ,

m i n d F e j e d e l m e m e l ő t t : h o g y , m i v e l é n ő t e t h á z a m b a n n e m

c s a k s z e n v e d t e m , h a n e m s z e r e t t e m - i s : l e h e t e t l e n , h o g y g o n o s z

t é v ő l e g y e n . — F e j e d e l e m s é g e d n a g y ú r ; t a l á n a z t g o n d o l l y a ,

h o g y n é k e m h i n n i n e m t a r to z ik , fő - k é p p e n , m i d ő n l e á n y o m

m e l l e t t s z ó l l o k . D e k é r e m K e g y e l m e d e t : h i g y g y e n n é k e m ; é s

m e g - l á t t y a : h o g y m e g - n e m - c s a l a t k o z i k . E n i g a z s z í v ű a s z s z o n y

v a g y o k . A z ó n l e á n y o m s o h a , m e g - s o h a a z o n a r a n y P e r e c z e -

k e t e l - n e m - l o p h a t t a .

A K Ó S

:

D e a z t ó n s e m o n d o m f e l ő l i é . U g y a n - a z é r t : a z t j e l e n -

* T. i .: férjem.

Digitized by



IV. SZAKASZ

n.

RÉSZ.

203

t e m

az

A s z s z o n y n a k : h o g y l e á n y a f el ől s e m m i t

se

s z o r g a l m a -

t o s k o d g y o n . M e r t az a r a n y P e r e c z e k n e k T o l v a j j á nem l e á n y ,

h a n e m

fiú

g y e r m e k .

E z e n s z a v a k a t h a l l v á n S á r a , s z e r - f e l e t t m e g - r e t t e n t . Ugy

t e t t s z e t t , m i n t h a e l l e n e e s k ü d t e k

volna a'

b o k r o s s z e r e n c s é t

l e n s é g e k , m i d ő n m i n d U rá t , m i n d le á n y á t , m i n d m o s t a n á b a n

F i á t - i s

a'

S z é l - v i z e k k ö z é k e v e r t é k . C sa k m a g a

volt még

hát ra ,

k i r e

a'

g o n o s z n y e l v e k s e m m i t f e l - n e m - t ü z h e t t e k ; k i - v é v é n

egy

V é n k o l d u s a s z s z o n y t ,

ki

ő t e t r ú t u l m e g - s z ó l l o t t a , h o g y , K o l o s

v á r r a j ö t t e k o r , s e m m i a l a m i z s n á t t ő l le

nem

n y e r h e t e t t . E z e n

a g n ő n e k n y e l v e s s é g e a r ra t a n í t o t t a S á r á t, h o g y m o s t a n á b a n - i s

f é l n e , n e - h o g y s z e m é l l y é e l l e n - i s v a l a m i t k o h o l l y a n a k

a'

f ü s t ö s -

s e b b k o v á c s o k . E z e n s z ö r n y ű g o n d o l a t o k n a k e l - b í r t t á r a e r ő t l e n

v a l a S á r a . B e - i s - i l l e t t c s u d á n a k , h o g y ,

az

e l ő b b e n i m e n y - k ő -

c s a p á s u t á n , é l e t é b e n m e g - m a r a d h a t o t t . A k ó s e l ő t t e z e k e t

m o n d o t t a á l l m é l k o d v a

S Á R A :

I s t e n e m !

Oda

f e j e m i s m é t t .

Nem

é r t h e te k s e m m i t

i g a z á n .

Oh

f e j e m

Oh

f e j e m

M o n d o t t v a l a m i t K e g y e l m e d .

Jut

e s z e m b e i g e n - i s . T u d n i - i l l i k : h o g y é d e s f i a m l e n n e

az

a k a s z t ó

f á r a r e n d e l v e . K ö v e t e m F e j e d e l e m s é g e d e t .

Ez

l e h e t e t l e n s é g .

C s a k e z - e l ő t t b e s z é l t e t t e m B á l i n t - f i a m m a l . Ö u g y a n s z e r - f ö l ö t t

s z o m o r ú ,

ós

k i - m o n d h a t a t l a n - k é p p e n la n k a d t t . M i d ő n e n g e m '

l á t o t t , o l l y s í r á s r a f a k a d o t t , h o g y a n n a k c s a k m a g a az I s t e n a'

m e g - m o n d h a t ó j a . K ö n y v e i n e k o k á t u g y a n

ne m

k é r d e z h e t t e m

a k k o r ; m e r t K e g y e l m e d h e z n a g y o n s i e t t e m . — De, U r a m ! e z e n

F i a m a t - i s

én

s z ü l t e m , é n - i s s z o p t a t t a m ; s ő t t é n - i s n e v e l t e m

g y e r m e k k o r á b a n . M i n d - e d d i g t ő l l e m r o s z s z a t

nem

t a n ú i h a t o t t .

I g a z u g y a n

:

h o g y , m i d ő n

az

O s k o l á k a t j á r t a , h á z a m t ó l e l - t á

v o z o t t ,

de

s z o r g a l m a t o s s á g o m v e l e j á r t .

Ne m

h a g y t a m m a g a '

k é n n y é r e . O k t a t ó i n a k s z á r n y o k alá n a g y b i z o d a l o m m a l a j á n

l o t t a m . M í - i s g y a k r a n m e g - l á t o g a t t u k .

És

n e m c s a k O k t a t ó i t ó l ,

h a n e m D e á k - p a j t á s s a i t ó l - i s m e g - t u d a k l o t t u k , m i n t v i s e l i m a g á t .

S o h a e g y e b e t

ne m

h a l l o t t u n k d i c s é r e t é n é l .

És

U g y a n M a g a '

J ó - v i s e l é s é n e k

e'

j e l é t v e t t ü k : h o g y R á k ó c z i G y ö r g y t ő l , a z o n

é l ő b b e m t ő l ,

egy

a r a n y E r e k l y é v e l m e g - a j á n d é k o z t a t o t t . M i d ő n

a z o n d r á g a a j á n d é k k a l ,

a'

S z ű n - n a p o k o n , h a z a j ö t t , k e g y e l m e s



204

AZ ARANY l'ERECZEK.

F e j e d e l e m ! n e m tu d g y a K e g y e l m e d , m i c s o d á s

az

A n y a i s z í v ,

d e

ón

B á l i n t - f i a m a t s z e r e t e t e m b ő l s z in t e m e g - e t t e m . E z e r s z e r ,

m e g - m e g e z e r s z e r m e g - c s ó k o l t a m

az

a r a n y e r e k l y é t . É s , m i d ő n

m é g

jó

á l l a p o t b a n v o l t a m , i n k á b b e z e r f o r i n t o t v e s z t e t t e m -

v ó l n a - e l , m i n t a m a ' d r á g a a j á n d é k o t . M o s t i m m á r o l l y s z e g é n y

v a g y o k , h o g y m i n d e n e m m e l a z t - i s e l - k e l l e t e t t v e s z t e n e m .

A K Ó S :

D e

a z o n E r e k l y é t m e g - k e l l e t t v o l n a t a r t a n i ö r ö k e m

l é k e z e t r e .

S Á R A : E l - m e n t e z - i s J u l i á n á n a k , é d e s l e á n y o m n a k j a v á r a .

A K Ó S :

V a l l y o n k i n e k a d t a a z A s z s z o n y ?

Én

a z t k i - f o g o m -

v á l t a n i .

S Á R A : N e

c s e l e k e d g y e

azt

F e j e d e l e m s é g e d . A n n a k a d t a m ,

k i , t a l á n - t á n , n á l a m n á l i n k á b b s z ű k ö l k ö d i k .

A K Ó S ,

alattomban: M i t

?

H á t ,

ha

k i - t a l á l o m , k i n e k a d t a

az

E r e k l y é t ? F a r k a s, az I n a s o m , n a g y G a z - e m b e r az i l l y e n e k b e n .

A

l e v e g ő t - i s c s a k a z é r t s z í v j a ö r ö m e s t , m e r t i n g y e n k a p j a .

H a

m u n k á j á b a k e r e k e d n e , l é l e k z e t e t

se

v e n n e .

Osztán Sárához

nyilván: U g y - é ? A s z s z o n y o m ! I n a s o m n a k a d ta

az

a r a n y E r e k

l y é t ? p e d i g e n n e k ,

ki a'

P i t v a r - s z o b á b a n á l l d o g á l ?

S Á R A :

I g e n i s , k e g y e l m e s U r a m !

D e

k é s z a k a r v a .

Ő

az t egy

s z ó v a l

se

k é r t e t ő l l e m .

Én

p e d i g ö r ö m e s t o d ' - a d t a m .

A K Ó S :

J ó l é r t e m

a'

d o l g o t . E l - v á l i k .

S Á R A : L e g - a l á b b a r r a k é r e m F e j d e l e m s é g e d e t : e z e n t e t t ó j é r t

i n e g - n e b ű n t e t t e s s e

a'

s z ű k ö l k ö d ő s z o l g á t . I g e n s z e g é n y l e h e t .

A K Ó S :

H a g y g y a r e á m

az

A s z s z o n y . E l - i g a zí t o k m i n d g y á r t

m i n d e n e k e t .


F A R K A S Á K O S N Á L .

C s e n d í t e t t a z o m b a n a' F e j e d e l e m , m e l l y r e s z a p o r á n b é - j ö v é n

F a r k a s , e l - r é m ü l t Á k o s n a k k e m é n y t e k i n t e t e i r e . U g y a n a z é r t

e l Ő b b e n i b á t o r s á g á b ó l s o k a t a l á b b h a g y v á n , m e g - h ú z t a m a g á t ,

m i n t

a'

v e r e m b e e s e t t F a r k a s . G y a n a k o d o t t u g y a n A k ó s '

fel-

Digitized by



Í 0 6

A Z A R A N Y

P E R E C N E K .

ö s z t ö n ö z . A z - a z : a ' - m i t h a l l o t t a m , a z t s z e m e i m m e l - i s m e g - l á s -

s a m . — E n g e d g y e - m e g F e j e d e l e m s é g e d : h o g y a ' T ö m l ö c z b e

m e h e s s e k , é s a m a ' s z e r e n c s é t l e n a n y á n a k m é g s z e r e n c s é t l e

n e b b f i á t s z e m e i m m e l l á t h a s s a m , k i , a z a r a n y P e r e c z e k m i a t t ,

f e l -a k a s z t a t ik . — É n u g y a n n a g y c s e n d e s s é g b e n v a g y o k i m m á r

M a g z a t a i m f e l ő l . D e k ö v e t e m F e j e d e l e m s é g e d e t ^ n e m é r e z h e t i

K e g y e l m e d a z a n y a i s z í v et ú g y , m i n t é n é r e z h e t e m . M i » d e n -

t ő l i r t ó z i k a z é d e s A n y a . M i n d e n á r n y é k t ó l - i s m e g r e t t e n . É n

p e d i g , m i n e k - e l ő t t e h a z a m e n n y e k , * m i n d - a ' - k e t t ő fe l ő l b i z o

n y o s a k a r o k l e n n i m a g a m ' t a p a s z t a l á s á b ó l .

A K Ó S

:

É n u g y a n j a v a s l a n á m M a c s k á s i n é A s z s z o n y ó m n a k ,

ú g y - m i n t j ó B a r á t t y a , n e m e n n y e n a ' S i r a l o m - h á z b a . E n g e d -

g y e n v a l a m i t a z I s t e n i r e n d e l é s n e k - i s . M e n n y e n i g y e n e s s e n

h a z a . M é g e g y s z e r a z t m o n d o m K e l m é d n e k : s e m m i t s e k é t e l -

k e d g y e n B á l i n t n a k , é s J u l i á n á n a k s z a b a d s á g o k f e l ő l . L e - k ö t ö m

i s m é t t m i n d - a ' - k e t t ő j é r t f e j e d e l m i s z a v a m a t , h o g y e g y g y i k e

s i n c s e n l e - z á r v a .

S Á R A

:

D e m i r o s z s z a m r a l e h e t n e a z é n - n é k e m , h a a z o n

s z e r e n c s é t le n t m e g - l á t o g a t o m ? T a l á n é l m é g a n n a k é d e s a n n y a ;

é s n e m t u d g y a , m i n ő v e s z e d e l e m b e n f o ro g s z e r e n c s é t l e n M a g -

z a t t y a . É n a z o n b o l d o g t a l a n F i ú t , A n n y a h e l y e t t v i g a s z t a l n i

f o g o m . E n g e d g y e - m e g K e g y e l m e d : k o g y n é k i e z e n u t o l s ó f e l e

b a r á t i k ö t e l e s s é g e m e t m e g - t e g y e m . M a g a m ' m a g z a t i r a v á r h a

t o m , a ' - m i j ó t m á s n a k s z ü l ö t t é v e l t e s z e k .

A K Ó S : L á s s a a z A s z s z o n y , m i t c s e le k s z i k . D e o k o s s a b b a n

t e n n e , h a a' S i r a l o m h á z a t a z a j t ó - h a s a d ó k o n s e l á t n á . M i n d

az - á l t a l t egye az t , a ' mi t e t t s z i k .

S Á R A

:

C s ó k o l o m k e z e i t F e j e d e l e m s é g e d n e k . M o s t i m m á r

é p p e n s é g g e l m a g a m h o z t é r t e m . É l l y e n K e g y e l m e d e g é s s ó g g e l .

E z e k u t á n k i - m é n e S á r a a ' F e j e d e l e m s z o b á j á b ó l. A k ó s

a n n a k e l - t á v o z t t a u t á n i g e n n a g y o n m e g - s z á n t a a ' S z e r e n c s é t

l e n A n y á t . T u d t a : m i n ő s z í v - s z o r o n g a t á s o k a t f o g n a s z e n v e d n i ,

h a , m a g z a t t y á n a k e l e i b e á l l v á n , ö t e t m e g - i s m ó r i . í g y s z ó l l o t t

m é g m a g á b a n

* Lat i nos . — T. i . : megyek .

Digitized by



I V . S Z A K A S Z I V . R É S Z .

207

AKÓS:

O h s z e r e n c s é t l e n A n y a ! A z t g o n d o l o d : h o g y a'

S i r a l o m - h á z b a e r e s z t é s e d K e g y e l e m l e g y e n * a ' k e g y e l m e s

F e j e d e l e m t ő l . N e m s o k á r a t a p a s z t a l n i f o g o d : h o g y e z n e m

e g y é b b : h a n e m k é n n y a i d n a k v ő l g y g y e , m e l l y m e g - p r ó b á l ly a

a n y a i s z í v e d e t .

E z e k u t á n e l - m é n e A k ó s - i s , é s b é - z á r t a m a g á t b e l s ő s z o b á

j á b a . I t t m i n e k - u t á n n a J ú l i u s n a k , é s S á r á n a k s z e r e n c s é t l e n s é

g e k r ő l g o n d o l k o z o t t , e l ő v e t t e m a g a d o l g a i t , é s a ' T ö r ö k s e g í t

s é g r ő l g o n d o l k o z o t t . I n k á b b M a g y a r - o r s z á g ' K i r á l ly á n a k s z á r

n y a i a l á h a j l o t t , m i ó l t a K e m é n y J á n o s n a k n y u g h a t a t l a n s á g a i t

m e g - é r t e t t e .

A z o m b a n J u l i á n a k i - v é t e t e t t a ' T ö m l ö c z b ő l , é s a ' S i r a l o m

h á z b a á l t a l - t é t e t e t t ; d e n e m h a m a r é b b , h a n e m m i d ő n b i z o n y o s

h a l á l a m e g - j e l e n t e t e t t . I t t a s z t a l a m e l l e t t m e g l á n c z o l v a ü l v é n ,

e z e r m e g e z e r g o n d o l a t o k f o r g o t t a n a k e s z é b e n . N e m a n n y i r a ir

t ó z o t t u g y a n a ' h a l á l t ó l , m i v e l a n n a k , m a g a ' j ó s z á n t t á b ó l , e l e i b e

m e g y v a l a ; d e t a r t o t t A n n y á n a k k e s e r v e i t ő l , h a v e l e , e l - v e s z -

t ó s e e l ő t t , s z e m b e k e r ü l h e t n e . D e e z t ő n e m r e m ó l l h e t t e : m i

v e l , h o g y v a l a k i s z e r e n c s é t l e n s é g é t P a p - f a l v á r a v i g y e , n e m

g o n d o l h a t t a . M á s k é n t e z e n t ö r t é n e t e t a ' h a l á l n á l k e s e r v e s s e b b -

n e k l e n n i á l l í t o t t a v o l n a . T e h á t e n n e k l e h e t e t l e n s é g e f e l ő l m e g -

n y u g o s z t a l v á n s z í v é t, a z o n G y ü m ö l c s ö k r e n é z e t t a z a s z t a l o n ;

m e l l y e k e t , c s a k e z e l ő t t , V e r n i k a k ü l d ö tt , n e m a n n y i r a e l e d e

l é r e ; m i v e l j ó l t u d t a , h o g y S z á j - k é r ő j e s e l e n n e : m i n t v i g a s z

t a l á s á r a , m i v e l i g e n v á l o g a t o t t a k v o l t á n a k . M i n e k - u t á n n a e z e k

b e n n a g y g y ö n y ö r ű s é g é t t a l á l t a ; k e v é s i d ő m ú l v a , í g y k e z d e t t e

b e s z é d g y é t

J U L I Á N A : í m e ! i t t v a g y o k é l e t e m n e k u t o l s ó ó r á j á b a n , n e m

m e s z s z e a z Ö r ö k k ö n - v a l ó s á g n a k s z é l i tő l . M o s t m i v a g y o k , a z t

* L at i n os . — A m a szó né l kü l mag yarabb l enne a mondat .


J U L I Á N A ' K E S E R V E I .



IV. SZAKASZ V. RÉSZ. 209

k a t o n a - r u h á j á t , ós P o l g á r - r u h á b a ö l t ö z ö t t ; a b b a t u d n i i ll ik , mel-

l y e t m a g á n a k e z - e l ő t t , f a r s a n g i a l k a l m a t o s s á g o k r a c s i n á l t a t o t t .

F e l - l ó v é n ö l t ö z v e , s o k á i g g o n d o l k o d o t t mi t é v ő l e g y e n .

El-men-

n y e n - é H ú g á h o z , av a g y t ü s t é n t a' s z ó l e s V i l á g n a k e r e d g y e n .

A t t y á n a k k i - s z a b a d ú lt t á r ó l é p p e n k é t s é g b e e s e t t ; m i v e l se a'

F e j e d e l e m t ő l ,

se

V e r n i k á t ó l m e g - n e m - h a l l g a t t a t o t t. M i n d - a z -

á l t a l : h a l á l a e l ő t t m e g - a k a r t a

m é g

e g y s z e r l á t o g a t n i é d e s

H ú g á t . B ó - l é p v ó n

a'

S i r a l o m - h á z b a , m e g - n e m - t a r t ó z t a t h a t t a

m a g á t , h o g y s í r v a

ne

f a k a d g y o n . C s a k e z e k e t m o n d h a t t a h í r

t e l e n é d e s H ú g á h o z

B Á L I N T

:

K e d v e s - é d e s H ú g o m

S z e r e l m e s J u l i á n a - h ú g o m !

J U L I Á N A

: H o z o t t I s t e n , é d e s k e d v e s B á t y á m M e g - k é v á n t á l

t e h á t mé g e g y s z e r l á t o g a t n i ? K ö s z ö n ö m s z í v e s s ég e d e t . É p p e n

f e l ő l i e d g o n d o l k o z t a m e z -e lŐ t t. U g y - é ? h o g y é d e s A n y á n k n a k

m e g - n e m - j e l e n t e t t e d e z e n á l l a p o t o m a t ?

B Á L I N T

:

M e g - n e m - j e l e n t e t t e m , é d e s H ú g o m .

D e , ha

h a l á

l o d a t m e g - h a l l y a é d e s A n y á n k , b i z o n y o s s a n o d a - l e s z . L á t d ,

é d e s H ú g o m , A t y á n k a t u g y a n , s z á n t t - s z á n d ó k o s h a l á l o d d a l , ki

f o g o d a v e s z e d e l e m b ő l s z a b a d í t a n i ; de é d e s A n y á n k a t e g y s z e r -

i s - m i n d

a'

h a l á l r a k é n s z e r í t e n i f o g o d . K ó r l e k

az

I s t e n r e ,

ne

l é g y o l l y k e g y e t l e n m i n d m a g a d , m i n d é d e s A n y á n k e l l e n .

B á l i n t n a k e z e n s z a v a i t h a l i v á n J u l i á n a , i g f t n n a g y o n

el

bámult.

A* * g o n d o l a t t a l v a l a f e l ő l i é , h o g y f e l - v e t t s z á n d é k á r ó l

l e - k é v á n n y a b e s z é l l e n i . í g y s z ó l l i t á - m e g B á t t y á t

J U L I Á N A

: Az

I s t e n s z e r e l m é r e k é r le k , é d e s B á l i n t o m ,

mi

i s z o n y ú d o l g o t f o r g a t t s z i s m é t t e s z e d b e n

?

B Á L I N T

: A d t a v o l n a

a'

M e g - v á l t ó : h o g y a z o n a r a n y P e r e -

c z e k s o h a k e z e i d b e ; a z o n á t k o z o t t s z a k á l l a s Z s i d ó s o h a s z e

m e d ' e l e i b e

ne

a k a d o t t volna. Más v a l a m i m ó d o k r a t a l á lh a t

t a m volna, m e l l y e k k e l , h a l á l o d n é l k ü l , k i - s z a b a d í t h a t t a m volna

é d e s A t y á n k a t , és így e l - n e m - v e s z t e t t ü k v o l n a é d e s A n y á n -

kat- i s .

J U L I Á N A : E l - n e m - v ó s z é d e s A n y á n k , k e d v e s B á l i n t o m . Már

é n e r r ő l o k o s k o d t a m m a g a m b a n . J u t o t t - i s v a l a m i e s z e m b e

* T. i.: azzal a.

Az Arany Pere czek . ^



I V . S Z A K A S Z V . R É S Z .

211

B Á L I N T

:


É d e s - l e l k e m J u l i á n a - h ú g o m

B á t t y á n a k e z e n t ó - t o v á z ó s z a v ai r a i g e n n a g y o n m e g - i j e d e

J u l i á n a . Á l t a l - l á t t a v a l a m i r e t ö r e k e d ő s z í v é t ; de nem tudta ,

m i l e h e s s e n f e l - t e t t t á r g y g y a . így s z ó l l o t t , n a g y o n e l - b á m u l v a

J U L I Á N A : Az

I s t e n r e k é n s z e rí t el e k , B á l i n t : m o n d - m e g :

m i r e v ó l l y e m e z e n s z a v a i d a t . — T a l á n u g y a n ki-akarod a' tit

k o t n y i l a t k o z t a t n i ? e n g e m e l - á r ú l n i ? é l e t e m e t m e g - t a r t a n i ?

A t y á n k a t e l - v e s z t e n i ? E n n e k c s a k p u s z t a e m l é k e z e t é r e - i s

e g é s z l e n f e l - b o r z a d o k .

B Á L I N T

:

É d e s H ú g o m !

Én a'

F e j e d e l e m h e z

nem

m e h e t e k .

A n n a k a j t a j a ö r ö k r e b é - v a n - c s u k v a az én r é s z e m r e .

J U L I Á N A , el-iszonyodván:

I s t e n e m

mit

h a l l o k ! É d e s B á l i n

t o m m o n d - k i e g y e n e s s e n : mi le l t ? Ne t e d d n e h e z e b b e k n e k

e z e n l á n c z a i m a t .

B Á L I N T

: M e g - m o n d o m , é d es H ú g o m . De, s z e r e n c s é t l e n s é

g e m n e k h a l l a t á r a , v e d d - e l ő e r ő s s z í v e d e t . Én K a t o n a - t i s z t s é

g e m t ő l e g é s z l e n m e g - f o s z t t a t t a m .

E '

r e m é n t e i e n d o l g o t h a l l v á n J u l i á n a , e g é s z l e n oda lett .

S z í v é r e o m l a n i i á t t s z a t t a t t a k

az

e g é s z v i l á g n a k s ú l l y a i .

Fő

k é v á n t a , jól m e g - v e r t é k a' h á t á t ; ' s - r a j t a s ű i t . De m i k o r az

U r a k k ö z ü l v a l a k i m e g - s z á l l o t t v a l a m e l l y i k S z á s z - f a l u b a , m e l l y -

b e n h í r e s

bor

t e r m e t t , a k á r m i n t t a r t o t t a

a'

s z e g é n y F e l

f a g y ; * de, ha az Úr m e g - h a r a g u d o t t ; c sa k ** ne h a r a g u d g y é k ,

k é t - h á r o m h o r d ó b o r b a m e g - a l k u d o t t

a'

F e l - n a g y .

Ha

p e d i g

v a g y s z e g é n y A t y á d - f iá h o z , v a g y b ö c s ü l e t e s n e m e s e m b e r h e z

s z á l l o t t á l volna; az o l l y a n s z í v v e l l á t o t t : h o g y ö r ö m é b e n t a l á n

a ' L e l k ó t - i s k i - t e t t e - v o l n a é r e t t e d . M ó g - i s

(a' mi

c s u d á l a t r a

m é l t ó d o l o g ) az U r a k se voltak p é n z e s s e b b e k , m i n t m o s t .

M e r t : a ' - m i k é p p e n m o s t n i n c s P é n z ű n k

; úgy,

a b b a n

az

i d ő

b e n ,

az U r a k é p p e n a' P é n z - g y ű j t é s r e s e m m i t se v á g y ó d t a k ,

h a n e m c s a k az egy e m b e r s é g r e, ós böcs t í l e tre . A' P a r a s z t E m-

b e r - i s , s em

M a g y a r ,

sem

S z á s z ,

sem

O l á h s z e g é n y e b b

nem

volt, m i n t m o s t . S ő t t : b i z o n y s o k k a l g a z d a g a b b a k voltak,

m i n t m o s t .

Dugonics jegyzete.

* T. i.: bármily drágán adta a bort.

** T. i.: cs akhogy .

igitized

by

Googk



212


* k é p p e n

azt

f á j l a l t a : h o g y , A t t y á n a k h á z á b a n ,

nem

t a l á l k o z o t t

e g y é b b é d e s A n n y á n k i v ű l ,

kit a'

M e n n y - k ő - c s a t t a n á s m e g - n e -

é r d e k l e t t v o l n a . * B á t t y a ' s z e r e n c s é t l e n s é g é n e k t ö b b l e h e t s é g e s

o k a i t f o r g a t v á n , úgy t e t t s z e t t : m i n t - h a Ő t et utálni, m e g - i s -

v e t n i k e z d e n é : m i v e l azt g o n d o l a : h o g y * * m e g - f o s z t a t á s á n a k

o k a v a l a m i r o s z c s e le k e d e t e l e n n e . L e - ű l e n a g y m é l t ó s á g g a l

a z a s z t a l h o z , és B á t t y á t így t á m a d t a - m e g

J U L I Á N A : Álly-elő, s z e r e n c s é t l e n T e r e m t é s ! — És, n o h a

R a b v a g y o k ,

de

m o s t a n i S z e m ó l l y e m r e

úg y

t e k i n t s , m i n t h a

í té lő Bírád e lő t t á l laná l .

—

T i s z t i h i v a t a l o d ' e l - v e s z t é s ó n e k

o k á t v a l l d - k i e g y e n e s s e n : h o g y t u d g y a m u t o l s ó ó r á m o n - i s :

B á t y á m n a k t a rt s a l a k - é ? a v a g y G o n o s z - t é v ő n e k m o n d g y a l a k ?

M e r t : ha v a l a m e l l y c s ú f o s c s e l e k e d e t e d m i a t t f o s z t t a t t á l - m e g

T i s z t s é g e d t ő l , az a k a s z t ó fa alatt-is m e g - t a g a d o m : h o g y v a l a h a

T e s t - v é r e m voltál. Mond-ki e g y e n e s s e n : mi r o s z fát t e t t é l a'

t ű z r e

?

E z e n s z a v a k a t h a l i v á n B á l i n t , k i - m o n d h a t a t l a n n a g y z o k o

g á s o k r a f a k a d o t t . Nem g y ő z t e e l e g e n d ő - k é p p e n c s u d á l n i J u i i á -

n á n a k , k e d v e s - é d e s H ú g á n a k ,

mé g

ha lá la ' órá ja e lő t t - i s , i l l ye -

t é n t i s z t e s s é g e s g o n d o l a t a i t ,

és

v a l ó s á g o s n a g y e r k ö l c s e i t .

M i d ő n a' z o k o g á s o k f e l é n n y i b ő l m e g - s z t í n t e n e k , e z e k e t m o n

dot ta

B Á L I N T :

L e l k e m - éd e s H u g ó m ! H o g y

az

I s t e n e z e n n a g y

E r k ö l c s ö d e t , é l e t e d n e k m e g t a r t á s á v a l , m e g - n e - k o r o n á z z a , l e h e

t e t l e n s é g . — De m o s t t é g e d ' az I s t e n n e k g o n d - v i s e l é s é b e a j á n l

v á n , e l ő b b - i s a r r a k é r l e k : ne h i d d f e l ő l i e m : h o g y T i s z t i h i v a

t a l o m n a k e l - v e s z t é s é t v a l a m i g o n o s z t e t t e m o k o z t a . C s u p á n az

volt oka:

h o g y t é g e d ' m e g - f o g t a l a k ,

ós a'

t ö m i ö c z b e h o z t a l a k .

E m b e r t e l e n d o l o g n a k l á t t s z a t o t t

a'

F e j e d e l e m e l ő t t : h o g y

B á t t y a T e s t - v é r é n e k v é r é t

ki-ontsa.

J U L I Á N A

: I s t e n e m ! T e r e m t ő m ! — L e g - a l á b b é d e s B á t y á m

n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é t m e g - g á t o l h a t t a d v o l n a ! — E z z e l , Oh

*

T. i.: nem

volt

más

csak anyja,

a kit baj nem ért;

azaz

:

mindegy iköke t ér te

baj,

csak anyjukat

nem.

**

T. i.:

tisz tségétől való .



IV. SZAKASZ V. RÉSZ. 213

M e n n y e i F ö l s é g , n a g y o b b t e r h e t v e t t e t t é l v á l l a i m r a ; s e m - m i n t

e r ő t a d t á l a n n a k e l - v i s e l t t é r e . — S z e r e n c s é t l e n S z ü l é i m Ki

f o g i m m á r b e n n e t e k e t t a r t a n i , ha B á l i n t - b á t y á m - i s m i n d e n é t

e l - v e s z t e t t e .

B Á L I N T :

É d e s H ú g o m ! ne t ö r d e b b e n f e j e d e t . H i d d - e l :

h o g y m o s t n a g y o b b a l k a l m a t o s s á g o m v a g y o n S z ü l é i m ' s z o l g á -

l a t ty á r a , m i n t m i k o r K a t o n a - t i s z t v o l t a m . M o s t i m m á r azt

t e h e t e m : a ' - m i t T i s z t k o r o m b a n ne m c s e l e k e d h e t t e m v o l n a .

J U L I Á N A :

D e v a l l y o n m i j ó t t e h e t n é l S z ü l é i n k k e l ? T i s z t s é

g e d t ő l m e g - f o s z t a t t á l ;

— a'

F e j e d e l e m t ő l b ö c s t e l e n n e k í t é l te t

tél ; — T i s z t - t á r s a i d t ó l -i s m e g - v e t t e t t é l ; I s t e n e m ! l é g y

v e l e m

I

B Á L I N T

: M ár m o n d á m : s e m m i t se t ö r Ő d g y , é d e s H ú g o m .

M o s t én, m i n d e n O r c z a - p ir ú l á s n é lk ü l , d o l g o z h a t o k S z ü l é i m

n e k h a s z n o k r a . — íme l á s d e m e ' két k e z e i m e t ! — E z e k o l l y

T ő k e - p é n z e k , m e l i y e k n e k j ö v e d e l m e k b ő l úri m ó d o n e l - ta r t h a -

t o m k e d v e s S z ü l é i m e t . — É d e s H u g ó m ! e l - m e g y e k az E r d ő b e ,

é s ott fát v á g o k . H á t a m o n h o r d o m h a z a , és p é n z r e f o r d í t o m .

E1Ő-

veszem

o s z t á n

az

Á s ó t ,

ós

k a p á t . N a p - s z á m o s n a k á l lo k .

V é r - e j t é k k e l d o l g o z o m é l e l m e k ó r t . — A' k a r d h e l y e t t m e g

r a g a d o m az E k e ' s z a r v á t . S z á n t a n i f o g o k , és v e t n i . M e g - á l d g y a

a z I s t e n t e r m ő f ö l d e m e t , m e r t m i n d c z é l l o m a t , m i n d s z ü k s é

g e m e t l á t t y a . É d e s h ú g o m , m é g m a g a m a t b í r h a t o m , é d es S z ü

l é i m n e k jó t a r t á s o k r ó l s e m m i k é t s é g b e ne m e s e m .

J U L I Á N A : Oh s z e r e n c s é s S z ü l ő k , kik i l ly M a g z a t o t m u t a t

h a t t a t o k .

B Á L I N T

: Ha az I s t e n m i n d e n e m e t e l - v e s z t i , c s ak a r ra fo

g o m k é r n i

ő

s z e n t F ö l s é g é t : h o g y v é g s ő - k ó p p e n - i s l á b a i m a t

t a r t s a e r ő b e n , m e l l y e k e n h á z r ú l - h á z r a k o l d u l n i m e h e s s e k , és

é d e s S z ü l é i m n e k é l e lm e k r e l e g - a l á b b s zá r a z k e n y e r e t k é r h e s

s ek . — Oh H ú g o m ! P a r a s z t k e z e m á l ta l i n k á b b e l - t a r t h a t o m

ő k e t , m i n d K a t o n a k a r d o m á l t a l . M e g - á l d az I s t e n b e n n ü n k e t .

Ne b ús ú l l y : e l - i s tar to m őke t .

J U L I Á N A : Oh N e m e s s z í vű t e r e m t é s ! — I s t e n e m a' b i z o n y

s á g o m : h o g y m o s t ö r ö m e s t e b b m e g - h a l o k : m i v e l m a g a m u t á n

i l l y T e s t - v é r e m e t h a g y o m S z ü l ő i m ' b o l d o g u l á s o k r a . — É d e s

Digitized

by



214 A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

B á t y á m ! Á l d g y o n - m e g a z I s t e n e ' j ó s z í v e d é r t . B í z o m - i s

T e r e m t ő m b e n : h o g y h a l á l o m u t á n , e l - n e m - h a g y g y a v e s z n i

é d e s S z ü l é i m e t .

H A TO D I K R É S Z.

J U L I Á N A A Z A N N Y Á V A L .

M i d ő n e z e k í g y b e s z ó l g e t t e n e k e g y - m á s s a l , í m e J u i i á n á n a k

é d e s A n n y a S á r a , A k ó s - f e j e d e l e m n e k e n g e d e l m e s z e r é n t , a'

S i r a l o m h á z f e l é i p a r k o d o t t . C s a k a l i g - i s v á r h a t t a , h o g y a z o o

S z e r e n c s é t l e n t m e g - l á s s a . K ö z e l - l é v é n a ' S i r a l o m - h á z h o z , í g y

s z ó l l o t t a ' k i n - á l l ó P o r o s z l ó k e l ő t t

S Á R A

:

S z a b a d s á g o t n y e r t e m m a g á t ó l a ' F e j e d e l e m t ő l ő k e

g y e l m é t ő l : h o g y a ' S i r a l o m h á z b a m e h e s s e k .

J U L I Á N A , el-rettenvén: I s t e n e m ! é d e s A n y á m n a k s z a v á t

h a l l o m ! S z a l a d g y - k i , é d e s B á l i n t o m : m á s k é n t e l - á r ú i t a t o m .

B Á L I N T

:

I s t e n h o z z á d , l e l k e m J u l i á n á m . í m e ö r ö k r e e l

h a g y l a k .

E z e k u t á n B á l i n t e l - m é n e . S á r a p e d i g , F i á n a k ó p p e n i e l

t á v o z t a u t á n , b é - j ö v e a ' S i r a l o m h á z b a . A ' h e l y n e k i r t ó z t a t ó -

s á g a e l - r e t t e n t e t t e s z í v é t . O l l y n a g y r a m e h e t e t t p e d i g a z i r t ó

z á s , h o g y o t t l é v ő l e á n y á t n e m l á t n á . I d e - t o v a n é z v é n e g y

i de i g , i gy s zó l l o t t

S Á R A

:

E ' * t e h á t a m a ' s z e r e n c s é t l e n S i r a l o m h á z ! O h g ya *

l á z a t o s é p ü l e t . O h s z e r e n c s é t l e n A n y a , k i n e k m a g z a t t y á t i ll y

k e g y e t l e n f a l a k b é - f o g l a l l y á k .

É d e s A n n y á n a k e z e n s z a v a i t h a l l v á n J u l i á n a , a z t g o n d o l t a ,

h o g y s z í v e m e g - r e p e d t t . H o g y a z A n n y a n e l á s s a , h i r t e l e n

körösz t t í l t e t t e keze i t az asz t a l on , f e j é t ped i g reá j ok eresz t e t t e .

A l a t t o m b a n e z e k e t m o n d o t t a

J U L I Á N A : O h s z e r e n c s é t l e n s z e m - p i l l a n t á s , m e l l y b e n t é g e d '

m o s t a n l á t l a k é d e s A n y á m .

* Lásd a 182. lapnak 3 . jegyzetét .

igitized by Google



I V . S Z A K A S Z

V I .

R É S Z .

215

S e m m i t s e m v e h e t e t t é s z r e S á r a a' S i r a l o m - h á z b a n . O l l y

s ö t é t n e k t e t t s z e t t e n e k m i n d e n e k , h o g y l e á n y á t s z e m r e n e m

v e h e t t e b e n n e . N a g y o n á l m é l k o d v á n a' d o l o g n a k s z o k a t la n s á -

g á r ó l , i g y k e z d é b e s z é d g y é t

S Á R A

:

I t t k e l l e n e u g y a n l e n n i a z o n s z e r e n c s é t l e n n e k . É n

p e d i g s e n k i t s e l á t o k . Ú g y t e t t s z i k : m i n t h a o l l y b a r l a n g b a n

v o l n é k , m e l l y n e k s e t é t s é g é t k é z z e l m e g - m a r k o l h a t n i . — O h

F e j e m ! O h F e j e m ! i s m é t t s z é d e l e g n i k e z d e s z s z. S e m m i t s e

l á t h a t o k e g y e b e t a ' S i r a l m a s F a l a k n á l . L e h e t e t l e n : h o g y i t t

l é g y e n é d e s J u l i á n a - l e á n y o m . É n s z ü l t e m ő t e t , ú g y - i s n e v e l

t e m - f el , h o g y e ' g y a l á z a t o s F o g - h á z a t m e g - n e m - é r d e m i e t t e .

T a l á n m á s u t t l e h e t a z o n s z e r e n c s é t l e n I í iú ? M e g - k é r d e m a'

P o r o s z l ó k t ó l : h o l l e h e t ?

E z e k e t e l - m o n d v á n S á r a , k i - a k a r a - m e n n i a' S i r a l o m h á z b ó l .

E z e n J u l i á n a n a g y o n m e g - ö r ü l t : m e r t i g e n t a r t o t t a' k i - n y i -

l a t k o z t a t á s t ú l . * A n n y a u t á n a k a r v á n n é z n i , h i r t e l e n f e l - e m e l t e

f e j ét . D e , a k a r a t t y a e l l e n - i s , m e g - z ö r d t í l v é n r a j ta a ' lá n c z -

s z e m e k , n a g y j a j g a t á s s a l e ' s z a v a k r a f a k a d o t t

J U L I Á N A :

O h s z e r e n c s é t l e n l á n c z o k . B á r c s a k m o s t h a l l

g a t t a t o k v o l n a .

M i n d a ' l á n c z - z ö r g é s r e , m i n d e m e ' s z a v a k r a m e g - á l l a p o -

d o t t S á r a . K ö r n y t í l - n é z t e a z e g é s z S i r a l o m - h á z a t . ' S - n o h a

f e j é t i s m é t t l e - v e t e t t e * * J u l i á n a , ő t e t m é g - i s a z A n n y a é s z r e

v e t t e , í g y s z ó l l o t t á l m é l k o d v a

S Á R A : I s t e n e m ! m i k e t h a l l é k ! — O h a m o t t lá t o m a z o n

s z e r e n c s é t l e n t e r e m t é s t . D e ő n e m a z é n l e á n y o m . 0 n e m a z

é n k e d v e s J u l i á n á m . — I g a z á n m o n d o t t a m é g - i s a ' f e j e d e l e m :

h o g y a ' S i r a l o m - h á z b a n n e m l e á n y r a , h a n e m f i ú r a t a l á l o k .

J U L I Á N A , igen szomorúan;

I s t e n e m ! é d e s I s t e n e m ! e l -n e -

h a g y g y .

S Á R A

:

É d e s F i a m ! a k á r -k i S z ü l ö t t e l é g y , s e m m i t s e t a r t s

t ő l l e m . A z é r t j ö t t e m : h o g y v i g a s z t a lá s o d r a l e g y e k . — E l

h i s z e m , k e d v e s F i a m , h o g y f e j e d b e n n e h é z g o n d o l a t o k f o rg a -

* T. i . : hogy fe l fedezik, rátalálnak.

** T. i . : kezeire hajtotta, elrejtette,

Digitized by



216


n a k . U g y a n - a z é r t : é p p e n n e m c s u d á i l o m : h o g y f e l - n e m - e m e l

h e t e d . D e m e g - s e g í t a z I s t e n , h a b e n n e b í z o l . K i v a g y é d e s

G y e r m e k e m ?

A n n y á n a k e z e n k é r d é s é r e f e l - e m e l t e f e jé t J u l i á n a ; d e , h o g y

A n n y a r e á n e i s m e r h e s s e n , b é - k ö t ö t t e á l l á t k e s z k e n ő j é v e l ,

m i n t h a f o g á t f á j l a l n á . A z - u t á n , e l é g s é g e s s e n e l - t i t k o i t t n a k

l e n n i v é l v é n s z e m é l l y é t , A n n y á n a k e l ő b b e n i k é r d é s é r e í g y

fele i t

J U L I Á N A : É n e g y l e g - s z e r e n c s é t l e n e b b t e r e m t é s e v a g y o k a z

Ú r - I s t e n n e k .

S Á R A

: N e m o n d a z t , é d e s F i a m ! T é r j m a g a d h o z l e l k e m .

T a l á n á r t a t l a n u l s z e n v e d s z ?

J U L I Á N A

: É n u g y a n á r t at la n n a k n e m m o n d h a t o m m a g a m a t .

S Á R A : N e m v a g y t e h á t á r t a t l a n ? S z e r e n c s é t l e n t e r e m t é s ! —

H l y i fi ú k o r o d b a n ú g y h a l n i - m e g , m i n t g o n o s z - t é v ő ? i r t ó z t a t ó

do lo g .

J U L I Á N A ,

le-tévén fejét az asztalra

. I s t e n e m ! O d a v a g y o k .

S Á R A

: T e h á t v a l ó s á g g a l n á l a d k a p t á k a z a r a n y P e r e c z e k e t ?

J U L I Á N A ,

El-fakadván sírva:

J a j n á l a m

J a j n á l a m !

S Á R A

: S z e r e n c s é t l e n A n y a , k i t é g e d ' e ' v i l á g r a h o z o t t !

J U L I Á N A ,

még most inkább zokogva:

O d a v a g y o k e g e s z l e n !

S Á R A

: L á s d , é d e s F i a m ! H a t e az é n M a g z a t o m v o l n ál

( a ' - m i n t - i s e n n e k e l ő t t e g y a n a k o d t a m ; d e , h á l a l é g y e n a z

I s t e n n e k , a n n a k l e n n i n e m t a p a s z t a l t a l a k ) L á s d ! E l s ő b e n :

T o l v a j S á g o d n a k m e g - v a l l á s á r a , e l - á j ú l t a m v o l n a , é s t a l á n

m e g - i s h a l t a m v o l n a . M e r t , é d e s F i a m ! A z t k e l l e t i k e l ő r e tu d

n o d : h o g y é n k e d v e s m a g z a t i m a t i g e n n a g y o n s z e r e t e m ;

u g y a n - a z é r t : m i n d e n e s e t e k e t i g e n s z í v e m r e v e s z e m . M i n d

a z ' - á lt a l : h a m e g - n e m - h a l t a m v o l n a ; h a n e m el-ájul t t o m b ó l

f e l - k e r e k e d t e m v o l n a : l á s d ! é d e s f iam ! m e g - á t k o z t a m v o l n a

s z ü l e t é s e d n e k s z e m - p i l l a n t á s á t .

J U L I Á N A ,

Nagyon zokogván: J a j h o v á r e j t s e m m a g a m a t .

S Á R A : M e r t : l á s d ! é d e s fia m! N o h a é n i g e n s z e r e t e m

m a g z a t i m a t ; d e , h a g o n o s z s á g o k a t h a l l o m , e l - f e l e j t e m , h o g y

é d e s A n y a v a g y o k . A ' m o s t o h á n á l k e g y e t l e n e b b m ó d r a b á n h a

t o k m a g z a t a i m m a l .

Digitized by



I V .

S Z A K A S Z

V I .

R É S Z .

217

J Ü L I Á N A :

Még jobban zokogván : J a j h o v á l e g y e k !

S Á R A

:

L á s d , é d e s F i a m

H a , m i d ő n i d e b é - j ö t t e m , t é g e d e t

l e á n y o m n a k l e n n i t a p a s z t a l ta l a k v o l n a ; í g y s z ó l l o t t a m v o l n a

h o z z á d : M o s t é r d e m l e d - m e g e z e n l á n c z a i d a t , s z e r e n c s é t l e n

l e á n y . A z é r t h o z t a l a k - é e' v i l á g r a ? a z é r t s z o p t a d - é e m l ő i m e t ?

h o g y a ' H ó h é r n a k k e z e a l á j u s s , é s m e g - b ö c s t e l e n í t t s e d é d e s

S z ü l é i d e t ?

J Ü L I Á N A ,

Nagyon nyughatatlanul: O h s z ö r n y ű d o l o g !

S Á R A

: í g y k ö s z ö n ö d - é , h á l ' - a d a t l a n l e á n y , a n y a i k e g y e s

s é g e m e t ?

JüLiÁNA

r még nagyobb nyughatatlansággal:

O h i r t ó z t a t ó

k o n o k I

S Á R A

: í g y k ö s z ö n ö d a z o n s z o r g a l m a t o s s á g o m a t , m e l l y e l , h a

b ő c s ő d b e n l e g - k i s s e b b n y i f f a n t á s o d a t h a l l o t t a m ; t ü s t é n t fe l

u g r o t t a m , é s t é g e d ' , k a r j a i m k ö z ö t t , á p o l g a t t a l a k ?

J Ü L I Á N A , könyveit sürün hullatván: O h b o l d o g t a l a n M a g z a t .

S Á R A

:

í g y k ö s z ö n ö d - é a n y a i s z e r e t e t e m e t , m e l l y e l a ' s z é l

n e k m e g - f ú n n i n e m h a g y t a l a k ; * h a n e m m i n d e n k o r t é jb e n -

v a j b a n f e r e s z t e t t e l e k .

J Ü L I Á N A ,

erről jól emlékezvén:

O h é n s z e r e n c s é t l e n L é l e k !

S Á R A

:

Á t k o z o t t l e g y e n a z o n n a p , m e l l y b e n A p á d h o z F é r j -

h e z m e n t e m !

J Ü L I Á N A , el-ijedve: S z ű n n y - m e g , A n y a : m e r t o d a l e s z e k .

S Á R A : Á t k o z o t t l e g y e n a z o n ó r a , m e l l y b e n v e l e m a z a n y a i

k é n o k a t m e g - é r e z t e t t e d !

J Ü L I Á N A ,

még jobban el-ijedve: S z ű n n y - m e g , A n y a ! M á r

t o v á b b n e m t ű r h e t e m .

S Á R A : Á t k o z o t t l e g y e n a m a ' s z e m - p i l l a n t á s , m e l l y b e n e'

v i l á g r a h o z t a l a k .

J Ü L I Á N A , meg-is rettenve : S z ű n n y - m e g , a n y a m e g - r e p e s z -

t e d s z í v e m e t !

S Á R A : T ö r f í l t e s s e n - k i J u l i á n á n a k n e v e a z e g é s z v i l á g n a k

N a p - t a r j a i b ó l ; é s h e l y e t t e , f e k e t e k o r o m m a l , a z í r a t t a s s o n b e l é :

E z e n n a p o n s z ü l e t e t t a ' V i l á g n a k , é s a' T e r m é s z e t n e k c s ú fj a .

* V. ö. : «A szóltül is ó.» Arany, Szondi két apródja.



218 A Z A R A N Y P E R E O Z E K .

J U L I Á N A ,

Egész testében reszketvén: S z ü n n y - m e g - A n y a !

m e g - n e ö l l y .

S Á R A : S o h a e z e n a' N a p o n a z i g a z i v e r ő - f é n y m e g - n e - m e l e -

g í t t s e a ' l e v e g ő t ; h a n e m a' M e n n y - d ö r g ő k ö v e k h ú l l y a n a k

o r m ó t l a n s í ro d r a , é s o t t b é - e s e t t h a m v a i d a t a ' v i l á g n a k n é g y

része i re s zór j ák .

E z e n u t o l s ó s z a v a k r a e g é s z l e n e l - l a n k a d o t t J u l i á n a . K e g y e t

e a n a g y k é n n y a i k ö z ö t t , f e l - e m e l t e f ej é t . A b r á z a t t y a u g y e l

v á l t o z o t t : h o g y s e n k i r e á n e m i s m e r h e t n e . A z a n y a i s z a v a k n a k

e l ő b b e n i h a l l á s a n e h e z e b b v o l t a ' l e g k e s e r v e s s e b b h a l á l n á l .

V é g t é r e : é d e s A n n y á n a k s z e m e i b e t e k i n t v é n , g y e n g e s z a v a i v a l

e z e k e t m o n d o t t a

J U L I Á N A :

M á r m o s t o d a l e t t e m e g é s z l e n . H a m é g e g y g y e t

s z ó l l a s z s z ; i d ő e lő t t , e l v e s z t e m é l e t e m e t .

E z e k e t e l - m o n d v á n J u l i á n a , n e m b í r h a t t a t e s t é t ; i s m é t t

l e - t e t t e f e j é t a z a s z t a l r a , é s a l a t t o m b a n n y ö g ö t t . M e g - m é r t é -

k e i v é n e z - u t á n m a g á t , i g y s z ó l l o t t

S Á R A

:

L á s d

fia m ! E z e k e t , é s m á s e ' - fé l é k e t s z ó r t a m v o l n a

n y a k a d b a , h a l e á n y o m v o l n á l . D e m i v e l a z n e m v a g y ; m á s t

e g y e b e t n e m t e h e t e k , h a n e m é d e s A n y á d a t s z á n h a t o m . E l - é

m é g , F i a m , é d e s A n y á d .

J U L I Á N A , nagy sirási közit öszve csapván kezét:

E l i g e n - i s

é d e s A n y á m .

S Á R A

:

É s ő t é g e d ' , k i c s i n s é g e d t ő l f o g v a , m i n d e n k o r o n s z e

r e t e t t ?

J U L I Á N A : S z e r e t e t t i g e n n a g y o n . N i n c s o l l y A n y a s z ó l e s e '

v i l á g o n .

S Á R A : O h T e S z e r e n c s é t l e n A n y a ! T u d - é v a l a m i t m o s t a n i

s z e r e n c s é t l e n s é g e d r ő l ?

J U L I Á N A :

T a l á n s e m m i t s e t u d s z e g é n y e g é s z á l l a p o t o m

felől .

S Á R A : B á r s o h a s e -i s t u d n a v a l a m i t . H a l l y - m e g m e n n é l

h a m a r é b b : h o g y a k a s z tó fá d a t n e l á s s a : v e s z e d e l m e d e t n e

s z e m l é l h e s s e .

J U L I Á N A ,

kevésbe múlván-el, hogy el-nem djúlt: O h I s z o

n y ú f á j d a l o m !

Digitized by



220

A Z

A R A N Y P B R E C Z E K .

E z e n R i m á i e g y v a l a m e l l y I f i ú n a k a ' S i r a l o m - h á z b a k i - t é t e

l é t m e g - é r t v é n B a j - t á r s a i t ó l , a n n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é n n a g y o n

m e g - e s e t t s z i v e . L á t n i k é v á n t a e l - v e s z t é s e e l ő t t . U g y a n a z é r t a '

S i r a l o m - h á z b a j ö t t , é s a j t a j a e l ő t t m e g - á l l o t t . A m a ' R a b r a v e t

v é n s z e m e i t , s í r v a f a k a d ó t t , a z - u t á n , a l a t t o m b a n , í g y s o p á n

k o d o t t :

RIMÁI : K á r ! I s t e n b i z o n y , ö r ö k k é k á r i l ly é k e s I f i ú n a k i d é t

l e n v e s z e d e l m e .

J U L I Á N A : le-vévén álláról a keszkenőt: H o z t a I s t e n k e n d e t ,

é d e s j ó B a r á t o m . M e g - k é v á n t t e h á t l á t o g a t n i s z e r e n c s é t l e n s é

g e m b e n ?

RIMÁI

: I g e n - i s : é d e s s z é p Ú r - f im . M a g a m s z e m e i v e l k é v á n -

t a m a z t l á t n i , a ' m i t B a j t á r s a i m t ó l h a l l o t t a m . A z t s z u s z o g t á k

m a g o k k ö z ö t t : h o g y e g y s z é p , é s n a g y r a - m e n e n d ő I f i ú k i - t é t e -

t e t t l é g y e n a ' S i r a l o m - h á z b a ; é s n e m s o k i d ő m ú l v a , f e l - a k a s z -

t a t i k . A d t a v o l n a a z I s t e n : h o g y e l - h i t t e m v o l n a , é s i d e l á b a

m a t s o h a b é - n e - t e t t e m - v ó l n a .

E z e k - u t á n m e g - t ö r ű l t e R i m á i k i - c s o r d ú l t t k ö n y v e i t . E m e '

K ö z - k a t o n á n a k i g a z s z í v e s s é g é t n a g y r a b ö c s ű l v ó n , í g y s z ó l l o t t

a l a t t o m b a n

J U L I Á N A

:

B i z o n n y á r a : t a l á lk o z n a k m é g i g a z á n s z á n a k o d ó

sz í vek .

RIMÁI : T u d g y a a z I s t e n : h o g y n e m v e t t e m ú g y s z í v e m r e

m a g a m ' s z e r e n c s é t l e n s é g é t , m i d ő n B a j - t á r s a im t ó l a g y o n - k e l -

l e t e t t - v ó l n a l ö v e t t e t n e m ; m i n t m o s t az Ú r f in a k s z e r e n c s é t l e n

s é g é n g y ö t r ő d ö m .

J U L I Á N A : Volt t e h á t K e n d - i s i l ly s z o m o r ú á l l a p o t b a n v a l a h a ?

RIMÁI : V o l t a m i g e n - i s , é d e s s z é p Ú r f i m . É s , I s t e n b i z o n y ,

o l l y á r t a t l a n u l : a ' - m i n t ó h a j t o m , h o g y a z U r - f i - i s á r t a t l a n u l

s z e n v e d g y e n . M e r t : h o g y G o n o s z - t é v ő l e g y e n : a z t a ' F e j e d e

l e m n e k s e h i s z e m .

J U L I Á N A

:

M i t ? T e h á t K e n d e t á r t a t l a n u l h u r c z o l t á k a ' h a

l á l r a ? P e d i g a' K a t o n a s á g b a n ? h o l o t t l e g - i n k á b b m o n d g y á k

f ó m l e n i a z I g a z s á g - k i - s z o l g á l t a t á s t . T a l á n a ' Subordinatzio

e l l e n v é t e t t v a l a m i t ? M e r t ő k e z t t a r tt y á k l e g - n a g y o b b h a l á l o s

v é t e k n e k .

Digitized by




L á m a' h a l m o s h a b o k ' k ü s z k ö d ő o m l á s a 1

H o g y b o r í t t y a f e j é t v i z e ' s z a k a d á s a !

M i n ő k e z é n e k - i s

lám

h a d a r á z á s a !

I j e d t t O r c z á j á n a k h a l v á n y s á r g ú l á s a !

E z e k e t í r o g a t t a az e m b e r t e le n . Én a z o m b a n , n a g y g y á b ó l l e - v e t

k e z v é n ,

a'

t e n g e r b e u g r o t t a m ,

és

h a m a r m e g - r a g a d t a m

jó

T i s z t ü n k n e k h a j á t. V e l e a' h a j ó i g ú s z v á n , ot t l á t o m a m a '

Poétát.

K é r t e m n a g y h a n g o s s a n : e r e s z s z e -l e h o z z á n k a' k ö t e l e t ; a v a g y

k e z é t n y ú j t s a . De ő i s m é t t így fo l y ta t t a g o n d o l a t a i t :

A ' n e d v e s s z a v a k n a k l á d d e r ő t l e n s é g é t !

A ' v i s z ' - h a n g o k n a k - i s t á n t o r g ó b ő s é g é t !

L á m hulló h a b o k n a k e g y e n l ő t é r s é g é t !

E g y s z e r r e a' v í z n e k k ó v á n t t c s e n d e s s é g é t !

É n a z o m b a n f e l - e m e l t e m a' T i s z t e t v á l l a i m r a ; é s, h o g y a' h a j ó

n a k P á r k á n n y á t e l - é r h e s s e , a n n á l - i s f ö l l y e b b e m e l t e m , ő sze-

r e n c s é s s e n m e g - m e n e k e d v é n , l e -n y ú j t o tt a h o z z á m k e z e it ,

és

e n g e m ' - i s

a

v e s z e d e l e m b ő l k i - m e n t e t t . M i n d e z e k e t - i s s z o r g al

m a t o s s a n í r o g a t t a a z o n

Poéta. Én

p e d i g , n a g y o n m e g - b o s z s z o n -

k o d v á n , n y a k o n k a p t a m az e m b e r t e l e n t , és a z o n k ö t é l l e l , m e l l y

a m a ' T i s z t - u r u n k a t l e - c s a p t a , az a r b o c z f á r a f e l - a k a s z t o t t a m .

H o g y * e z - u t á n h a z a é r k e zt ü n k ; e n g e m ' - i s n y a k o n k a p á n a k ,

é s h a l á l r a í t é l é n e k . B i z o n y o s s a n m e g - l ö v e t t e m volna; ** ha

c s a k , a n n a k i d e j é b e n , m a g a

a'

F e j e d e l e m k i - l o v a g o l v á n ,

meg-

n e m - k e g y e l m e z e t t v o l n a . M á r -i s m e l y e m n e k , és f e j e m n e k

s z e g e z t é k

a'

p u s k á t .

De

e n g e m '

a'

F e j e d e l e m á r t a t l a n n a k

kiá l to t t .

J U L I Á N A : De a z o n Poéta-is v a l ó s á g g a l e m b e r t e l e n v a l a .

B I M A I

: A z - o l t á t ó l f o g v a , nem s z e n v e d h e t e m g y o m r o m b a n

a m a ' Poéta m e s t e r - e m b e r e k e t . M á s o k n a k s z e r e n c s é t l e n á l l a -

p o t t y o k a t s z é p e n l e - t u d g y á k í r n i ;

de

s e n k i t s e g í t e n i

ne m

akar-

* L. a 133. lapnak jegyz etét .

** Németes .

— T. i.:

agyonlőttek volna.

igitized

by



224

A Z

A R A N Y P E R E C Z K K .

RIMÁI

: M e n t s e n - m e g a z I s t e n , h o g y v i s z s z a - v e g y e m a z t,

a ' - m i t , I s t e n ' n e v i b e n , a z U r - f i n a k l e l k i é r t s z á n t a m . M é g a k k o r :

m i d ő n a z Ő r h á z n á l K a t o n a - b a j - t á r s a i m t ó l a z U r - f i n a k e l

v e s z t é s é t m e g - h a l l o t t a m ; e z e n h á r o m K r a j c z á ro k a t k e s z k e

n ő m b e k ö t ö t t e m , é s c s u p á n a z U r - fi n a k s z á m á r a . K ö v e t e m

p e d i g , h o g y t ö b b e l n e m s z o l g á l h a t o k . I g e n s z ű k a z i d ő . K e v é s

a ' k e r e s e t . H a t ö b b v o l n a ; I s t e n b i z o n y , t ö b b e t a d t a m v o l n a .

J Ü L I Á N A : D e m é r t f o s z t y a - m e g m a g á t e t t o l - i s ? E m e ' s z űk

i d ő k b e n e n n e k - i s h a s z n á t v e h e t n i .

RIMÁI

: I g a z u g y a n : h o g y m i n e k - e l ő t t e a z U r -f i n a k s z e r e n

c s é t l e n s é g é t m e g - h a l l o t t a m ; e z e n h á r o m K r a j c z á r o n d o h á n t

v e n n i a k a r t a m . D e d o h á n y n é l k ü l e g y - k é t n a p e l - ó l h e t e k . H i -

s z e m - i s a z I s t e n t : h o g y í g y e ' c s e k é ly p é n z e m e t j o b b r a k ö l

t ö t t e m .

J U L I Á N A : É d e s j ó B a r á t o m H a t e h e t s é g e m b e n v o l n a , e z e n

h á r o m k r a j c z á r é r t , h á r o m - s z á z a r a n y a t a d n é k j u t a l m á u l . D e

s e m m i t s e t ö r o d g y ö n : m e g - f i z e ti K e n n e k a z o n é !ő I s t e n , k i

m o s t - i s a z É g b ő l l e - n é z , é s n a g y o n ö r v e n d e z , h o g y il l y j ó m a

g y a r e m b e r t t e r e m t e t t .

RIMÁI

: R e m ó n l e m - i s : h o g y m e g - á l d a' M a g y a r o k I s t e n e :

m e r t i g a z s z í v e m b ő l c s e l e k e d t e m , a m i t c s e l e k e d t e m . — D e ,

éd es Ú rf i m ! M ég m ás t - i s prób á l n ék : én az U r- f i ór t , h a a ' rég i

s z o k á s t f a rb a n e m r ú g t á k v o l n a a ' m o s t a n i m e g - v i l á g o s o d o t t

e m b e r e k . A n n a k - e l ő t t e : m i d ő n v a l a k it h a l á l ra í t é l t é n e k ;

k i - m e n t h e t t e m a g á t , h a K a t o n á n a k á l l o t t. H a e ' s z o k á s f e n

v o l n a : t ü s t é n t i d e k e l l e n e a n n i k e z é t a z U r - f i n a k . É s , h a

n e m a k a r n á , e r ő v e l - i s r e á f o g n á m , ó s ( I s t e n - b o c s á s s ) a z t h a z u n -

n á m : h o g y ö n k é n t f e l - t e t t e a ' S ü v e g e t (

1 4

) . O h b e g y ö n y ö r ű s é -

(

14

) A Mag yaroknak régi Süvegekről ezt írja Altorjai Bá ró

Apor Péter: F e k e t e S ü v e g e k e t - i s i g e n v i s e l t e k . A ' n a g y e m b e

r e k n e k s e l y e m b ő l

volt

c s i n á l v a . A ' N e m e s e k é s z é p f e k e t e B á

r á n y - g y a p j ú b ó l . M i k o r m e g - h o l t a ' F é r j -f i : o l l y a n s ü v e g e t v o n

t á n a k a ' f e j é b e . U g y t e t t é k k o p o r s ó j á b a . Ú g y t e m e t t é k - e l .

A ' - m i n t - h o g y m o s t - i s a ' T e m e t ő b e n ( m i k o r ú j s í r t á s n a k , s - r é g i

t e s t e k e t ta l á ln a k ) o l l y a n S ü v e g e t l á t h a t u n k e l - r o d h a d v a ; a ' - m i n t

é n m a g a m - i s s o k a t l á t t a m . A z I f i a k p e d i g , n y á r b a n u g y a n ,

Digitized by



226

AZ


RIMÁI : D e a z Ú r - f i - i s ! U g y a n t u d á m v a l a m i t a ' t r é f á h o z .

A ' l e h e t e t l e n d o l g o t - i s l e h e t s é g e s n e k a k a r ja e l ő t t e m t e n n i . D e

é r t e m é n a t r é f á t . D e , a m o t t l á t o k f e k e t é b e n v a l a k i t .

G y á s z b a n v a l a f e l -ö l t ö z v e A p a l i n K i s - a s z s z o n y . V e r n i k á -

n a k p á r a n c s o l a t t y á b ó l j ö v e a ' S i r a l o m - h á z b a . O l ly s z o m o r ú a n

j e l e n t p e d i g m e g J u l i á n a e l ő t t : h o g y a z t l e - í r n i l e h e t e t l e n s é g .

N e m is a k a r t e l s ő b e n h o z z á j a m e n n i , a t t ó l t a r t v á n : n e - h o g y ,

a n n a k l e g - e l s o s z e m l é l é s é b e n , k e t t ő - r e p e n n e s z í v e . E r ő l t e t t e

ő t e t V e r n i k a ; s ó ' t t : b a r á t s á g á n a k e l - v e s z t ó s e a l a t t , i n e g - p a r a n -

c s o l t a : h o g y h o z z á ja m e n n y e n ; és a zo k a t, m e l l y e k e t c sa k

é p p e n r e á j a b í z h a t o t t , v é g s ő i z e n e t ű l v i g y e . E g y f e h é r k e s z k e

n ő t , e g y s z é p R ó z s a - b o k r é t á t k ü l d ö t t J u l i á n á n a k V e r n i k a ,

u t o l s ó a j á n d é k u l . E z e k k e l b e é r k e z v é n A p a l i n , m e g - h a j t o t t a

m a g á t J u l i á n a e l ő t t , p e d i g i g e n m e l l y e n . S o k á i g s z o m o r ú a n

n é z t é k e g y - m á s t . E g y g y i k s e s z ó l l h a t o t t . V é g t é r e í g y k e z d e t t e

A P A I J N :

I s t e n e m - T e r e m t ő m ! h o g y é l h e t t e m - m e g e z e n s z e m

p i l l a n t á s t ?

i

J U L I Á N A :

H o z t a I s t e n a ' K i s - a s z s z o n y t . B i z o n y o s s a n ö r v e n

d ek

:

h o g y , h a l á l o m e l ő t t , k e d v e s t á r s a s á g á v a l é l h e t e k . M i j ó

s z ól v e t e t t e h o z z á m ? L á t o m : h o g y K ö v e t s é g b e n f o r o g .

A P A L I N

: O h a d t a v o l n a az I s t e n , h o g y J ú l i u s o m h o z v í g a b b

k ö v e t s é g b e n j ö h e t n é k .

J U L I Á N A

:

V í g a n m o n d g y a - e l t e h á t K ö v e t s é g é t , h a a z m a g á

b a n s z o m o r ú n a k t e t t s z i k i s . L á m é n - i s e l é g v í g v a g y o k .

A P A L I N :

K e g y e l m e s * F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y , V e r n i k a ,

m a g a k é v á n a a z U r - f i h o z j ö n n i ; d e s z í v é b e n n e m b í z o t t . * *

* T . i . : a kegye l mes .

** T. i . : nem me rt el jönni , m ert nem hitte, ho gy el tudja

vise lni a v i szont látás i szouyúságai t .

N Y O LC ZA D I K R É S Z.

A P A L I N

A ' S I R A L O M

H Á Z B A N .



I V . S Z A K A S Z V m . R É S Z . 227

O t t e m í s z t i m a g á t a z u n a l m a s m a g á n o s s á g b a n . H u l l a n a k

s ű r ű k ö n y v e i . S z í v e - i s , a ' - m i n t é r z i, k e t t ő - h a s a d o t t . N é k e m -

i s s e m m i k ö n y v e i m i m m á r . K i - s z á r a z t ó t t a a z o n t ü z e s f á j d a

l o m ,

m e l l y n é l k e s e r v e s e b b e t s o h a n e m é r e z t e m , n e m - i s é r e z

h e t t e m .

A ' K i s - a s z s z o n y n a k n a g y , é s v a l ó s á g o s s z o m o r ú s á g á t m i n

d e n s z a v a i b ó l t a p a s z t a l v á n R i m á i , m a g a - i s e l - k e s e r e d e t t . N e h e

z e n t ű r h e t t e e z t e t J u l i á n a - i s . í g y s z ó l l o t t a l a t t o m b a n

R I M Á I

:

U g y t e t t s z i k

:

m i n t - h a s z í v e m e t h a s o g a t n á v a l a m i .

A P A L I N

:

K e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y u n k e m e ' R ó z s a

b o k r é t á t k ü l d i , a z Ú r f in a k s z á m á r a . V e g y e j ó n e v é n , ú g y - m i n t

v a l ó s á g o s j e l é t s z á n a k o d ó s z í v e s s é g é n e k .

J Ü L I Á N A ,

el-vévén a rózsát:

S z í v e m b ő l k ö s z ö n ö m V e r n i k a -

f e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k h o z z á m v a l ó k e g y e s s é g é t : h o g y

r ó l a m , s z e g é n y s z e r e n c s é t l e n r ő l , m e g - n e m f e l e tk e z e t t .

A P A L I N

:

N a g y s z í v s z o r o n g a t á s a i k ö z ö t t a r r a k é r i a z Ú r -

fia t : h o g y e z e n v é g s ő s z í v e s a j á n d é k á t s z í v é r e t é t e s s e a g y á s z o s

k o p o r s ó b a n .

R I M Á I

:

D e m á r e z b i z o n y o m r a s o k . T o v á b b n e m t ű r h e t e m .

A P A L I N

: E z e n k i v ű l : e l - k ü l d ö t t e e z e n k e s z k e n ő t - i s u t o l s ó

s i r a l m a s s z o l g á l a t r a .

J Ü L I Á N A

:

O h k e g y e s V e r n i k a

h o g y - h o g y é r d e m e l n e t t e m -

m e g e z e n s z í v e s s é g e d e t ?

A P A L I N , oő -adván a

1

keszkenőt: E z e n f e h é r k e s z k e n ő , a'

t ö b b i k ö z ö t t , l e g - k e d v e s s e b b k e s z k e n ő j e v a l a a ' F e j e d e l e m - k i s -

a s z s z o n y n a k . A z t ó h a j t y a : h o g y a z U r - f i n a k a m a ' g y ö n y ö r ű

k é t s z e m e i e z e n k e s z k e n ő v e l k ö t e s s e n e k - b é , u t o l s ó s z e m - p i l l a n

t ása e l ő t t .

R I M Á I : O h s i r a l m a s s z o l g á l a t. E n n e k n e m k e l l e t e t t v o l n a

m e g - e s n i .

A P A L I N

:

J e l e n t i a z Ú r - fi n a k a z t - i s : h o g y i m m á r m i n d e n

s z í n e s ö l t ö z e t é t , m i n d e n g y ö n g y e i t ; m i n d e n é k e s s é g e i t l e - t e t t e ,

é s e g é s z g y á z b a ö l t ö z ö t t . E z t e g y e s z t e n d e i g l e - s e - f o g j a - t e n n i .

D e J ú l i u s n a k g y ö n y ö r k ö d t e t ő n e v é t ö r ö k k é m e g - f o g j a t a r t a n i

k e s e r v e k k e l t e l l y e s s z í v é b e n . N e m - i s l e h e t m á s , a ' - m i b e n g y ö -

n y ö r k ö d g y ö n t e l l y e s é l e t é b e n .

15*



228 A Z A R A N Y P E R E C Z E K .

J U L I Á N A : O h V e r n i k á m ! L e l k e m é d e s V e r n i k á m . K ö s z ö

n ö m s z í v e s s é g e d e t !

A P A L I N : E z v o l t K ö v e t s é g e m n e k s z o m o r ú r é s z e . A ' -m i

k ö v e t k e z i k , m e g - v í g a s z t a l h a t t y a a z Ú r - f i a t .

R I M Á I

:

I s t e n e m ! l é g y v e l e m . T a l á n u g y a n K e g y e l m é t

j e l e n t i a ' F e j e d e l e m ?

A P A L I N :

M e g - n y e r t e V e r n i k a - k i s - a s z s z o n y a' F e j e d e l e m

tő l

:

h o g y e l - v e s zt é s e a l a t t o m b a n t ö r t é n n y e n . A ' F e j e d e l m i k e rt

ben f e j e f og vé t e t n i .

R I M Á I , alattomban: D e r é k v i g a s z t a l á s ; h a c s a k u g y a n m e g

k e l l e t i k h a l n i a .

A P A L I N :

K i - k é r t e a z t - i s V e r n i k a , h o g y T e s t y e n e a z a k a s z t ó

f a a l á, h a n e m Ő s e i n e k k o p o r s ó i m e l l é t é t e s s e n . K é s z e n - i s v a

g y o n i m m á r a ' s z é p o r m o s K o p o r s ó .

R I M Á I

:

E z m á r b i z o n y o s s a n m e g - é r d e m l i a' K e g y e l e m n e -

<

v e t . H i t e m r e m o n d o m : t a lá l ta t n a k m é g - i s s z á n a k o d ó F e j e

d e l m e k .

A P A L I N : 0

m a g a a F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y k i - f o g j a -v é s n i

a z O r m o s k o p o r s ó n a k o l d a lá r a , J ú l i u s n a k g y ö n y ö r ű s é g e s n e v é t .

L e - f o g a h h o z m e n n i , m i n d e n e s z t e n d ő b e n , é p p e n e z e n n a p o n .

A ' K o p o r s ó t R ó z s á k k a l f e l - é k e s í t i. A z o k a t k ö n y v e i n e k á r já v a l

m e g - ö n t ö z i , h o g y , h a l e h e t , ö r ö k r e e l - t a r t s a n a k .

J U L I Á N A :

I s t e n e m

V á r h a t n é k - é T e s t v é r e m t ő l n a g y o b b s z í

v e s s é g e

A P A L I N : V é g t é r e : b á t o r s z í v e t k é v á n a' s z e r e n c s é t l e n s é g n e k

m e g - g y ő z é s é r e . É n m a g a m , e z e k e n k i v ű l, m i t k é v á n h a s s a k ,

n e m t u d o m . L e l k e m J ú l i u s o m ! I s t e n v e l e d .

E z e k u t á n m e g - h a j t o t t a m a g á t A p a l i n J u l i á n a e l ő t t ; é s

t ő l l e e l - a k a r a t á v o z n i . D e J u l i á n a ő t e t , k a r j á n f o g v a , m e g - t a r

t ó z t a t t a . M a r a s z t a l t a a ' K i s - a s z s z o n y t R i m á i - i s , é s z r e v é v é n ,

h o g y j e l e n - l é t t e i g e n k e l l e m e t e s . * í g y s z ó l l a p e d i g

J U L I Á N A :

N e s i e s s e n , D r á g a - l á t o s A p a l i n . M a r a d g y o n i t t

n á l a m : h o g y j e l e n - l é t t é b e n ig a z á n g y ö n y ö r k ö d h e s s e m .

A P A L I N :

A n n á a ' F ö l s é g e s I s t e n

:

h o g y á l l h a t a t o s g y ö n y ö r -

* T. i . : enyhí tő , v igasztaló Jul iánára nézve .

Digitized by



I V . S Z A K A S Z V I I I . R É S Z .

229

k ö d t e t é s é r e l e h e t n é k é d e s J ú l i u s o m n a k . A z t b i z o n y o s s a n s zí -

v e m b ó ' l -i s k i - s z e l n é m . D e í m e j e l e n - l e t t e m c s e k é l y v i g a s z t a l á s t

m u t a t h a t . N é k e m - i s v a g y o n o l l y e m b e r e m r e s z ü k s é g e m : k i t o l

v i g a s z t a l á s t v á r h a s s a k . S e m m i ö r ö m e m i m m á r e z e n r o m l o t t

v i l á g o n .

J Ü L I Á N A : J ó l v a g y o n t e h á t : ó n f o g o m v i g a s z t a l n i A p a l i n -

k i s - a s z s z o n y t .

RIMÁI : N o m á r e z o l ly d o l o g , m e l l y n e k m á s s á t n e m l á t t a m .

A ' f e l - f o r d u l t v i l á g b a n é l e k . M e r t : ú g y t e t t s z i k : h o g y , e l l e n

k e z ő m ó d r a , B e t e g b í z t a t t y a a z O r v o s t ; H a l d o k l ó b á t o r í t t y a a

1

P a p o t ; K ö z - k a t o n a á d e r ő s s z í v e t a ' T i s z t n e k .

J U L I Á N A : M á r m o s t t e h á t : é d e s - k e d v e s d r á g a - l a t o s - s z é p

A p a l i n o m ! E z e n á l l a p o t o m b a n , m i k é n t t e t t s z e m K i s - a sz s z o n -

s á g o d n a k ?

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i r a e g é s z l e n e l - á l m é l k o d o t t A p a i i n .

F e l - v e t e t t e s z e m e i t a z E g e k b ó l t o z a t t y á r a ; é s h a r m a t e s ő g y a

n á n t s i r á n k o z o t t . E z e k e t - i s z o k o g á s a i k ö z ö t t m o n d o t t a

A P A L I N :

I s t e n e m

?

h a m á s á l l a p o t b a n v o l n a é d e s J ú l i u s o m ,

h o g y n e t e t t s z e n e !

J Ü L I Á N A : H á t ? H a m o s t s z é p e n k é r e m A p a l i n - k is - a s z sz o -

n y o m a t : h o g y m a g á t H i t e s e m n e k a j á n l y a : m e g - c s e l e k e d n é - é

e z t e t k e d v e m é r t ? — M i t ? H a l g á t t e h á t A p a l i n ? - I s t e n e m !

ho gy vá l t oz i k az em be r i s z í v ! finnek e l ő t t e , m i d őn boldo

g a b b v a l ék , e n g e m ' A p a l i n o m s z e r e t e t t , é s é n a b b a n g y ö n y ö

r ű s é g e m e t l e l h e t t e m . í m e m o s t a n s z e r e n c s é t l e n s é g e m b e n - - -

A P A L I N : G y ű l ö l ö m ú g y - é a z U r - fi a t ? O h r e m é n t e l e n t ör -

R I M A I :

I g a z b i z o n y . I m ' e g y e l - h a g y o t t j ó s z o k á s j u t o t t

i s m é t t e s z e m b e . A n n a k - e l ő t t e m e g - s z a b a d í t h a t t a a' R a b o t e g y

a s z s z o n y i S z e m é l y , h a , e l -v e s z t é s é n e k s z e m - p i l l a n t á s á b a n , e g y

f e h é r k e s z k e n ő t v e t e t t h o z z á j a . E z - i s e l - m ú l t i m m á r . E m e '

m e g - v i l á g o s o d o t t F e j e k m i n d e n j ó t e l - r o n t a n a k , m i n d e n r o s z -

s z at b é - h o z n a k . * N a g y s á g o s K i s - a s z s z o n y ! h o z z a - v i s z s z a a m a '

* H og y ez é szrevé t e l ében ke ll e t éné l t öbbe t mon d, t a l án , mon

danunk sem kel l .

t é n e t !



230

AZ ARANY PERECZEK.

r é g i s z o k á s t . V e s s e n

az

Úr-f ira

egy

f e h é r k e s z k e n ő t a n n a k i d e

j é b e n . H á t ? H a j ó v é g é t l á t t y a ?

N e

l e g y e n

a'

K i s - a s z s z o n y - i s

a m a '

Poétához

h a s o n l ó ,

ki

m á s o n s z á n a k o d i k ,

de

r a j t a s e m m i t

s e s e g í t . * T e g y e e z e n

jót

J ú l i u s - ú r -í i v a l. E l - m e g y ü n k o s z t á n

a' F e j e d e l e m h e z ő - k e g y e l m é h e z . L e h e t e t l e n d o l o g , h o g y J u -

l i u s - ú r - f i n a k é l e t é t m e g - n e - e n g e d g y e ,

ha

F e j e d e l e m s é g é t i l l y e -

t é n s z é p P á r r a l f é n y e s k e d n i l á t t y a .

J U L I Á N A : N o t e h á t : m i t m o n d e r re a z é n k e d v e s A p a l i n o m ?

RIMÁI : S z a p o r á n , é d e s K i s - a s z s z o n y o m . T e g y e J ú l i u s s a l

a m a '

jót. Lám az

U r - í i n a k - i s

van

k e d v e

a'

H á z a s s á g r a .

Ne

a d g y o n n é k i k o s a r a t . M e r t m e g - e s h e t i k : h o g y

a'

K i s - a s z s z o n y

V é n s é g é r e - i s S z ű z m a r a d .

J U L I Á N A :

No

m o s t t e h á t : M i r ő l g o n d o l k o d i k o l ly m ó l y e n

k e d v e s A p a l i n o m ?

A P A L I N :

N e m e g y é b r ő l , l e l k e m J ú l i u s o m

:

h a n e m s z í v é n e k

b á t o r s á g á r ó l ,

jó

k e d v é n e k p é l d á t l a n á l l h a t a t o s s á g á r ó l .

—

I s t e n e m , T e r e m t ő m ! E l ő tt e a' k o p o r s ó n a k , t o r k á b a n a' b i z o

n y o s h a l á l n a k

így

t r é f á l k o d h a t n i , b é - i l l i k

a'

v i lá g n a k

hót

c s u

d á i k ö z é .

— Ez

t ö b b e t j e l e n t , m i n t e m b e r i e r ő t .

—

I s t e n e m

J ú l i u s n a k e m e ' m a g a v i s e l é s é t h o g y - h o g y b e s z é l l y e m - e l

Ver-

n i k a e l ő t t ? L e h e t e t l e n

:

h o g y n é k i k i - n y i l a t k o z t a s s a m . A t t ó l

t a r t o k : n e - h o g y i n á r ó l l e r o g y g y o n ,

ha

e l - g o n d o l l y a : h o g y

o l l y a n U r - í i h a l - m e g ,

ki a'

• h a l h a t a t l a n s á g r a m é l t ó .

D e é n se

t ű r h e t e m t ö b b é s z í v e m n e k g y ö t r e l m e i t .

J U L I Á N A

: É d e s A p a l i n o m ! V i g y e e z e n s z ív e s C s ó k o m a t

V e r n i k á h o z . R a g a s z s z a h e l y e t t e m a n n a k a ja k ir a . K ö s z ö n n y e -

m e g h o z z á m , m i n d e n é r d e m e m f e l e t t , k i - m u t a t o t t i g a z s z í v e s

s é g é t .

—

É d e s A p a l i n o m ! ó l ly e n s z e r e n c s é s s e n

a'

K i s - a s z

s z o n y

is .

K e r e s s e n m a g á n a k s z e r e n c s é s s e b b I f i a t H á z a s t á r s u l .

K e t t ő n k e t

az ég i

r e n d e l é s e k e g y b e - n e m - k a p c s o l h a t t a k .

A P A L I N :

K e d v e s J ú l i u s o m !

Az

I s t e n n e k G o n d - v i s e lé s é b e

a j á n l a k . T a r t s a - m e g

a'

T e r e m t ő b á t o r s z í v e d e t e g é s z v é g i g .

Él l y örökre .

E z e k - u t á n e l - m e n t A p a l i n ,

és,

V e r n i k á h o z v i s z s z a - t é r v é n ,

*

L. a

223. lapnak

1.

j egy ze t é t ,

Digitized by



I V .

S Z Á K A S Z I X . R É S Z .

231

e l - b e s z é l l e t t e e l ő t t e a z e g é s z t ö r t é n e t e t . V e r n i k a é r z é k e n s é g e i -

n e k m i n d - e d d i g n e v e t n e m t a l á l h a t t u n k . T e s t - v é r é t n e m s z á n

h a t t a m á s - k é p p e n .

1

K e v é s b e n m ú l t - e l : h o g y Á k o s n a k b ö c s te -

l e n s é g é v e l ,

2

J u l i u s s á n a k e r ő s z a k o s k i - s z a b a d í t á s á r a r e á - n e m -

t e t t e f e j é t . S o k á i g t u s a k o d o t t b e n n e B á t t y a ' m é l t ó s á g á n a k

f e n - t a r t á s a , J ú l iu s ' é l e te ' m e g h a g y á s á n a k é d e s k ó v á n s á g á v a l.

L e - v e r t e m é g - i s e ' s z o k a t l a n g o n d o l a t r ó l A p a l i n , f ő - k é p p e n

a z o n n y o m ó s o k k a l : h o g y J ú l i u s ' é l e t é n e k k i - s z a b a d í t á s a n e m

f ü g g h e t n e i m m á r a z e m b e r i e r ő t ő l , h a n e m c s u p á n a z I s t e n n e k

i r g a l m a s s á g á t ó l . E z e n m e g - á l l a p o d o t t a ' F e j e d e l e m - K i s - a s z -

s z o n y - i s . D e A p a i i n n a k e l m e n e t e l e u t á n , e z e k e t m o n d o t t a

R T M A I :

E l e g e t s ír t a m a ' K i s - a s z s z o n y - i s ; d e s e m m i t s e

s e g í t e t t . O h Poéták Poéták

8


S Á R A A Z O R V O S S Á G G A L .

M á r e z - e l ő t t - i s m o n d á m : h o g y S á r a , é d e s l e á n y á t ó l e l

t á v o z v á n , a ' P a t i k á b a i p a r k o d o t t : a z o n F o g - v i z n e k m e g - c s i -

n á l t a t á s á r a , m e l l y n e k l e - í r á s á t m i n d e n k o r m a g á v a l h o r d o z t a

v a l a . M i v e l s e m m i P é n z e n e m volt t e h e t s é g é b e n , n a g y a l á z a

t o s s á g g a l k é r t e a ' P a t i k á s t : h o g y a ' v i z e t , a m a ' s z e r e n c s é t l e n

I f i ú n a k s z á m á r a , I s t e n ' n e v é b e n m e g - c s i n á l n i m é l t ó z t a t n a .

E z e n s z í v e s s é g é j é r t a z t n y e r t e a' s z e g é n y a n y a , h o g y a ' P a t i -

k á s t ó l k i - n e v e t t e t e t t , h o g y a n n a k a k a r n á f o g a i t m e g - g y ó g y í -

t a n i , k i n e k n e m s o k á r a a ' f e j e - i s e l - v e s z n e . E t t ő l , i g e n m e g

a l á z ó d v a e l - m e n v é n , m á s o k h o z - i s m e n t ; d e m i v e l a z o n v í z n e k

e l - k é s z í t é s e k ö z ö n s é g e s s e n h a t fo r i n t o k b a s z o k o t t k e r e k e d n i ;

h a l l a n i s e m a k a r t a k a ' t ö b b i P a t i k á s o k v a l a m i t f e l ő l i é , h a t s a k

e l ő r e a z á r a l e - n e m - t é t e t n e . E z e n f e l el e t r e m e g - s z o m o r o d v á n

4

T. i . : sem sajnálha t ta má r jobban.

2

T . i. : raegbecstelenítésével is .

* L. a 223. 1 . 1 . jegyzetét .

Digitized by



232

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

a' k ö n y ö r ü l e t e s s z ív ű a s z s z o n y , m e g - c s i n á l t a t t a u g y a n a d d i g - i s

a' v i z e t , d e , a ' P é n z n e k m e g - n y e r é s e v é g e t t , k i - m e n v é n a'

P a t i k á b ó l , ö s z v e - j á r t a K o l o s v á r n a k m i n d e n ú t t s z á i t , m i n d e n

r é g i i s m e r ő s h á z a i t . E g y g y e t s e t a l á l t i s m e r ő s i k ö z ü l ( e z e k

v a l a h a v í g n a p o k a t é l t e k a ' M a c s k á s i h á z b a n ) k i a m a ' h a t

f o r i n t o k a t l e - í iz e t t e v o l n a , n o h a ő a z t n e m a j á n d é k b a k é r t e ;

h a n e m , h o g y , m e n n é l h a m a r é b b l e h e t , b i z o n y o s s a n v i s z sz a -

s z o l g á l t a t t y a . G o n d o l k o d o t t : h a v a l a m i é v o l n a , a m i t l e - z á l o -

g í t a n i l e h e t n e . D e t a l á n e g é s z ö l t ö z e t e h a t f o r i n t o k b a n e m

k e r ü l t . N e m t u d v á n m i t c s e l e k e d n i , v é g t é r e b á t o r s á g o t v é v e

m a g á n a k , é s , V e r n i k á h o z m e n v é n , a n n a k s z á n a k o d ó s z i v é b e n

b i z a k o d o t t . E l ő - b e s z é l l e t t e a m a ' s z e r e n c s é t l e n I f i ú n a k f o g

f á j á s a i t ; a z O r v o s s á g n a k k é s z e n - l é t t é t ; a ' P é n z n e k s z ű k é t . *

V e r n i k a , S á r á t n e m i s m é r v é n ( d e S á r a s e m o n d v á n s e m m i t - i s

m a g a f e l ő l) e n n e k f e l e - b a r á t i s z e r e t e t é t n a g y h á l ' - a d ó s z a v a k

k a l m e g - k ö s z ö n t e . J u l i u s s á n a k e z e n ú j n y u g h a t a t l a n s á g á t ú j ra

m e g - s i r a t v á n , S á r á n a k t i z e n - k é t a r a n y a t a j á n d é k o z o t t , a '

v é g r e : h o g y , a z o n h a t f o r i n t o k o n k i v t íl , m e l l y e k e t a ' V i z n e k

á r á u l a d a n d , a ' t ö b b i t m a g á n á l t a r t a n á , f e l e - b a r á t i s z o l g á l a t -

t y á n a k n é m i - n é m ű j u t a l m á u l . A ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k

e z e n k e g y e s s é g é t n e m t u d t a e l e g e n d ő - k é p p e n c s u d á l n i S á r a .

S z a l a d o t t a ' P a t i k á b a ; é s , a z e l - k é s z ű l t t O r v o s s á g n a k á r á t

l e - í iz e t v é n , s z a p o r a l é p t e t é s s e l v i s z s z a - jö t t é d e s l e á n y á h o z . N e m

s z ó l l h a t o t t m i n d g y á r t p i h e g ó s e m i a t t . H o g y m a g á t e g y k e v é s s é

k i f ú t t a , c s a k e z e k e t m o n d o t t a

S Á R A

:

H á l a I s t e n n e k

v i s z s z a - j ö h e t t e m e g y s z e r , n o h a n a g y

későre .

J Ü L I Á N A : Ann ijának bé-jóltérc, fel-kötvén ismétt az állát:

H o g y s z o l g á l h a s s a m - m e g a z A s z s z o n y n a k e z e n fá r a d s á g á t ?

S Á R A : hel-nyitván az Üveget: K ö s z ö n ö m K e n n e k , K a t o n a

u r a m , h o g y e d d i g it t m a r a d o t t , T é g e d ' p e d i g , é d e s F i a m ,

k ö v e tl e k , h o g y h a m a r é b b n e m é r k e z h e t t e m . E g y P é n z s e volt

* K ossut h h í re s vezércz i kke l ye i egy i kén ek ez a cz í i ne :

Pénz szűke. (P. H. 1841. 13. sz. ) A «Magyar Hirlap* 1893.

347 . s z . vezércz i kke l yén ek m eg : Pén zszük ség .



234

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

a z - o l t á t ó l f o g v a s e m m i f á j á st n e m é r z e t t . E z - u t á n o l l y s z é p e n

f e l - n y ő l t , h o g y é n b t i s z k é l k e d e m - i s b e n n e : h o g y e n g e m ' a z

I s t e n o l l y g y ö n y ö r ű s z é p l e á n n y a l m e g - á l d o t t .

A n n y á n a k e m e ' s z a v a i t h a l l v á n J u l i á n a , e s z é b e j u t o t t a k

a n n a k g o n d o s k o d á s a i . E l - n e m - t i t k o l h a t v á n a ' S í r á s t , k i - p ö k t e

a' v i z e t ; é s , s z i n t e z o k o g á s a i k ö z ö t t , e z e k e t m o n d o t t a

J U L I Á N A :

O h I s t e n e m ! I s t e n e m ! B á r s o h a s e s z ü l e t te m

volna.

S Á R A

:

M i t a l á lt , é d e s F i a m

?

L á m ! m o s t k e z d i m m á r

m u n k á l ó d n i a z O r v o s s á g . E l s ő b e n n a g y fá j á s o k a t i n d í t ; l e g -

o t t a n b é k é t h á g y . É p p e n í g y te t t l e á n y o m m a l - i s . V é g y c s a k

m é g s z á d b a v a l a m i t . M e g - l á t o d , h o g y e g ó s z l e n f e l - é p ű l s z .

J U L I Á N A : C s a k j ö n n e i m m á r a z o n u t o l s ó s z e m - p i l l a n t á s o m .

M e r t e z e n é l e t e m k e s e r v e s s e b b a ' h a l á l n á l ,

B é - v e t t o s z t á n v a l a m i t a' v í z b ő l J u l i á n a ; é s f e j é t a z a s z

t a l r a i s m é t t l e - h a j t o t t a . í g y s z ó l l a

S Á R A

: Ú g y , é d e s F i a m . M á r m o s t n e m f o g la k b o j g a t n i .

K a t o n a - u r a m m a l b e s z é lg e t e k a d d i g i s, m é g * ' eg é s zl en m e g

g y ó g y u l s z . V a l l y o n i s m é r i - é K e n d , é d e s j ó B a r á t o m , a z é n

l e á n y o m a t J u l i á n á t ?

R I M Á I :

E g y s z e r volt s z e r e n c s é m l á t n i , a z e l - m ú l t F a r s a n g

b a n . T i s z t y e i n k , s z o k á s o k s z e r é n t , s z á n k á z á s t i n d í t ó t t a n a k .

K i k i m a g a S z e r e t ő j é t v i t t e . D e a z é n K a p i t á n y o m n a k , M a c s -

k á s i B á l i n t n a k , ő n a g y s á g á n a k , l e g s z e b b K i s - a s z s z o n y a v a l a .

T ü s t é n t k é r d e z ő s k e d t ü n k e g y m á s k ö z ö t t : k i - f é l e l e n n e a ' g y ö

n y ö r ű t e r e m t é s ? N e m s o k i d ő m ú l v a m e g - t u d t u k : h o g y T e s t

v é r - h ú g a l e n n e . H i t e m r e m o n d o m : s o h a a n n á l a' K i s - a s z -

s z o n y n á l s z e b b e t é l e t e m b e n n e m l á t t a m . É s , h a j ó l e s z e m b e

j u t n a k s z é p á b r á z a t t y á m i k v o n á s a i , i g e n h a s o n l ó volt e z e n m i

Ű r - í i n k h o z .

S Á R A : D e a z é n J u l i á n á m , e z e n Ú r - f i n k n á l , e g y k e v é s s é

m a g o s s a b b - i s , v ó k o n y a b b - i s s o k k a l . D e K a t o n a - u r a m v a l ó b a n

j ó l é s z r e - v e t t e a ' d o l g o t . H a e z e n Ú r - f i l e á n y r u h á t v e n n e

m a g á r a , k ö n n y e n m e g - ö l e l h e t n é m J u l i á n á m h e l y i b e , f ő -




I V . S Z A K A S Z

I X .

R É S Z .

235

k é p p e n ,

ha

h o m á l y o s v o l n a

az idő.

M e r t

az

Ű r - f i n a k s z a v a - i s

i g e n h a s o n l í t J u l i á n á m n a k s z a v á h o z .

E z e k e t h a l l v á n J u l i á n a , e g ó s z l e n e l - i j e d e t t . I m m á r l e h e t e t

l e n d o l o g n a k l e n n i g o n d o l t a s z e m é l l y é n e k t o v á b b i e l - t it k o l á -

s á t . E l - i s á r ú i t a t o t t v o l n a ,

ha más

v a l a m i t ö r t é n e t m a g á t

elő

n e m a d t a

volna. íme

v a l a m i

kis

h a r a n g - s z ó h a l l a t o t t

nem

m e s z s z e

a'

S i r a l o m - h á z t ó l , a n n a k j e l e : h o g y

a'

R a b n a k

el

v e s z t é s é r e

itt

l e n n e i m m á r

az idő,

' s - m i n d e n e k - i s

úg y

k é s z e n

l e n n é n e k , h o g y a' k i - m e n e t e l n é l nem l e n n e e g y ó b b h á t r a .

E z e n h a r a n g s z ó r a m e g - r e t t e n v é n ,

így

k é r d e z ő s k ö d ö t t

S Á R A

:

I s t e n e m - u r a m !

Mit

h a l l é k

?

S o h a

ama

s z ó z a t n á l

s z o m o r ú a b b s z ó z a t o t nem h a l l o t t a m . I s t e n e m l é g y v e l e m .

J U L I Á N A :

ki-pókvén az Orvosságot: Utolsó S z e m - p i l l a n t á

s o m n a k j e l é t h a l l o t t a

az

a s z s z o n y . I s t e n e m ! u t o l s ó s z ü k s é g e m

b e n e l - n e - h a g y g y .

S Á R A

: De az ón

f e j e m i s m é t t s z é d e l e g . U g y - i s t e t t s z i k

:

m i n t - h a s z í v e m e t ö s z v e - s a j t o l n á v a l a m i .

J U L I Á N A :

K é r em

azt

a s z s z o n y t : e l - n e - h a g y g y a m a g á t .

Le

g y e n

v íg

o r c z á v a l e g é s z h o l t t o m i g .

S Á R A

: Ne

b ú s ú l l y , é d e s fia m . M e g - g y ő z ö m g y a r l ó s á g o m a t .

É d e s A n y á d n a k h e l y é b e n v ó l t t a k é p p e n l e s ze k . * V e l e d m e g y e k

a m a ' S a v a n y ú v i z r e .

Én

k ö t ö m - b é s z e m e i d e t ,

én

t e s z l e k

a'

K o p o r s ó b a ,

és, ha

b í r l a k , v á l l a i m o n v i s z l e k

a'

F e j e d e l m i S í r b a .

M e r t azt haliam e z - e l ő t t V e r n i k a - f e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y t ó i :

h o g y m i n d e z e k e t m e g - e n g e d t e U r u n k , ő - k e g y e l m é n e k s z í v es

k é r é s é r e . * * Oh F i a m , be ö r v e n d e t t e m r a j ta : h o g y az a k a s z t ó

fá n

ne m

s z á r a d s z . T a n á c s o s s a b b e l - r e j t e t n i ;

és

T e s t e d d e l

h í r e d n e k - i s e l - t e m e t t e t n i .

J U L I Á N A :

I g e n - i s

így

h o z t a h í r ü l e z e k e t A p a l i n - K i s - a s z -

s z o n y - i s . É d e s V e r n i k á m ! k e d v e s V e r n i k á m !

be

s o k k a l t a r t o

z o m i g a z s z í v e s s é g e d é r t .

De ,

K a t o n a - ú r ! k é r e m K e n d e t - i s :

s e g í t s e n , ha ú t a m b a n e l - t a l á l n é k l a n k a d n i . Még u g y a n e l é g

e r ő m v a g y o n .

De az

u t o l s ó s z e m - p i l l a n t á s l e g - v e s z e d e l m e s s e b b .

* S o l cec i smus .

— T. i. :

édes anyádat akarom pótolni te l jesen.

** T. i. V erni kának nemes kére l mére .

Digitized by



IV. SZAKASZ X. RÉSZ. 237

n y á n a k k a r j a i k ö z ü l .

Úgy

t e t t s z e t t S á r á n a k , m a g a

se

t u d v á n

m i o k r a n é z v e ; m i n t h a s z í v é t s z a k a s z t o t t a v o l n a - k i , m i d ő n

m a g á t k i - r á n c z i g á l t a ö l é b ő l .

íg y

s z ó l l a o s z t á n

J Ü L I Á N A : E l - k e l l e ti k v á l n u n k , é d e s A s z s z o n y o m Ö r ö k r e.

L é g y e n

az

I s t e n n e k s z e n t a k a r a t t y a m i n d e n b e n . I n d ú l l y u n k

t e h á t I s t e n ' h í r é v e l .

TI ZED I K R É S Z.

V E R N L K A

A'

K E R T B E N .

M e g - i n d ú l t a n a k o s z t á n

a'

K e r t - f e lé , J u l i á n a e l - v e s z t é s é n e k

s i r a l m a s h e l y é r e .

Már

s o k k a l e n n e k e l ő t t e , V e r n i k a ,

és

A p a l i n

e z e n k e r t b e n v o l t á n a k . J u l i á n a ' e l - v e s z t é s é n e k e s z k ö z e i t ,

a'

f e l é p ü l t Á l l á s t ,

és az

e l - k é s z ű l t k o p o r s ó t s z e m l é l g e t v é n .

Az

Á l l á s

a'

K e r t n e k k ö z e p é r e v a l a f e l - ó p i t v e k u r t a á g a s o k b ó l ,

és

r e á j o k s z e g e z e t t d e s z k á k b ó l . E n n e k a l l y a úg y r e n d e l t e t e t t :

1

h o g y , s z ó l e s r e t e r j e d v é n , c s a k

két

l é p c s ő k ö n m e n n é n e k - f e l

a n n a k k e s k e n y e b b l a p j á r a .

Az

e g é s z Á l l á s t f e k e t e p o s z t ó v a l

h ú z a t t a - b é V e r n i k a : m e g - p a r a n c s o l v á n

az

I n a s o k n a k , h o g y ,

J u l i á n á n a k f e j e ' v é t e l e u t á n ,

ha a' vér

m e g - s z á r a d n a , a z o n

p o s z t ó s z e r e n c s é t l e n k o p o r s ó j á n a k t a k a r ó j á v á r e n d e l t e t n e .

Az

Á l l á s n a k j o b b r é s z é n á l l o t t V i d a , J u l i á n a ' e l - v e s z t é s é n e k P a p i -

r o s s á t

2

k e b e l é b e n t a r t v á n . A' bal r é s z e n C s e r e i v a l a , a n n a k

í r ó - d e á k j a . M i n d - a - k e t t ő o l l y s z o m o r ú , h o g y ,

kik

m e s z s z i r ő l

l á t n á k , a z o k a t

nem élő

e m b e r e k n e k , h a n e m s z o m o r ú a n áll ó

K é p e k n e k

3

t a r t h a t n á k .

Az

Á l l á s m e l l e t t v a l a J u l i á n á n a k

ko

p o r s ó j a m e g - n y i t v a . E b b e r a k o s g a t t a e k k o r V e r n i k a m a g a

leg-

k e d v e s s e b b p á r n á i t . B é - t e r í t e t t e , A p a l i n n a l e g y g y ü t t , fe h é r l e p e

d ő v e l . V é g t é r e :

az

a r r a k é s z ű l t t r ó z s á k a t , ' s - m á s e g y é b b v i r á

g o k a t i d e - t o v a , a' m i n t l e g - a lk a l m a t o s s a b b n a k l e n n i g o n d o l t á k ,

1

T. i. : vol t a lkotva, kész í tve .

2

T. i. :

halálos Í té le tét .

8

T. i. : szobroknak.

Digitized by



238

A Z


a ' K o p o r s ó b a n e l - r a k o s g a t t á k . E z e n í g y e l - k é s z ű l t t k o p o r s ó t

s o k á i g n é z e g e t t e , ó s v é g t é r e e z e k e t m o n d o t t a s i r á n k o z v a

V E R N I K A

:

E ' * l e s z t e h á t ö r ö k ö s h á z a d , é d e s J ú l i u s o m . —

I t t f o g s z ö r ö k r e n y u g o d n i , fő n é l k ü l , k i - t e r j e d v e . I t t l e s z n e k

l e - z á r v a b ó - e s e t t h a m v a i d so k k ö v e t k e z e n d ő e m b e r e k n e k ö r ö k

e m l é k e z e t e k r e . — É d e s J ú l i u s o m ! K i n e k v í g l a k á s á r a P a l o

t á i m a t r e n d e l e m - v a l a - e l , e m e ' sz ű k h e l y n e k k e s k e n y k e r t e l e

t é v e l m e g - k e l l e t i k e l é g e d n e d . — O h e m b e r i r e m é n y e k n e k

b i z o n t a l a n s á g a i ! — É n u g y a n v í g n a p j a i d a t r e m ó n l e t t e m

v e l e m l a k á s o d b a n . E z e r - m e g - e z e r ö r ö m i d r ő l á l m o d o z t a m s zí

v e s t á r s a s á g o m b a n . N á l a m , m i n d e n b a j , m i n d e n s z o m o r ú s á g

n é l k ü l s o k á i g e l - ó l h e t t ó l v o l n a . A ' - m i t s z e m e d - s z á d m e g -

k é v á n t v o l n a , m i n d a z o k a j á n d ó k i v o l t á n a k v o l n a s z í v e s a d a

k o z ó s á g o m n a k . — í m e ! e g y s z e r re f ü st b e m e n t m i n d e n f el

t é t e l e m , m i n d e n r e m ó n s ó g e m . E z e n v i rá g o k , s z á r a i k r ó l l e

t ö r e t t e t v é n , e l - f o n n y a d n a k , ó s s o h a t ö b b é f e l - n e m é p ü l n e k :

Ú g y t e - i s , é d e s J ú l i u s o m , l e - v á g a t t a t v á n , e l - e n y í s z e l , é s v é g -

t ére - i s porrá l e sze l .

N e m s z ó l l h a t o t t t ö b b e t V e r n i k a . E l - f o g t á k a ' z o k o g á s o k .

L e - t e t t e f e j é t a ' k o p o r s ó r a , ó s i n d u l a t a i v a l k ü s z k ö d ö t t . A p a l i n ,

V e r n i k á n a k k e s e r v e i t l á t v á n , n e m m e r t e m i n d g y á r t m e g - s z ó l -

l í t a n i . D e V e r n i k á n a k s e l á t t s z a t o t t a ' b e s z é l g e t é s t e t t s z e n i .

A ' f o j tó g y ö t r e l m e k , a ' h a l g a t á s b a n e r e g e t e t t j a j o k i n k á b b

v i g a s z t a l t á k s z í v é t . E z e n s z o m o r ú g o n d o l a t o k n a k h a m a r - v é g é t

n e m r e m ó l l h e t v é n , í g y s z ó l l í t o t t a m e g - ő t e t

A P A L I N

:

K e g y e l m e s - f e je d e l e m - k i s - a sz s z o n y ! e g y g y e t m o n

d a n é k .

N e m f e l e l h e t e t t t ü s t é n t V e r n i k a , k e s e r v e i t ő l n a g y o n e l

n y o m a t t a t v á n . A ' k o p o r s ó n t a r t o t t a f e j é t ; n é h a f e l - e m e l v ó n

a z á l lá s r a t e k i n t e t t . A z u t á n A p a l i n t - i s n e m * * a k a r v á n m e g

v e t n i , h o z z á j a f o r d u l t , é s í g y s z ó l l o t t

V E R N I K A : M i t a k a r s z , é d e s A p a l i n o m ? Ú g y - t e t t s z i k : m i n t h a

s z a v a d a t h a l l o t t a m v o l n a , d e i g e n m e s z s z i r ő l .


** T. i. : Apa i int s em . — L . a 22. lapnak 2 . jeg yz et ét .

Digitized by



IV. SZAKASZ X. RÉSZ.

2 3 9

A P A L I N

:

N e m

v é l l e m : h o g y

a'

F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ,

J ú l i u s n a k e l - v e s z t é s é n , j e l e n k é v á n n a l e n n i .

V E R N I K A :

K é r l e k , é d e s A p a l i n o m , k ö n y ö r t í l l y r a j t a m egy

ü g y e - f o g y o t t s z e g é n y T e r e m t é s e n . M e r t n é k e m

úgy

t e t t s z i k :

m i n t h a

1

eme'

k o p o r s ó t ó l e l - n e m - t á v o z h a t n ó k . Le-ha jtá fejét

a' koporsóra.

A P A L I N

:

D e

e z e n k i - m o n d h a t a t l a n s z o m o r ú s á g m e g - á r t h a t

K e g y e l m e d n e k .

V E R N I K A

:

fel-ütvén fejét: És mi t g o n d o l s z , k e d v e s A p a l i

n o m ! m i n ő v i g a s s á g h o z h a t n á h e l y r e s z í v e m e t

?

N i n c s i m m á r

s e m m i e m e ' V i l á g o n , m e l l y e z e n s i r a l m a s t ö r t é n e t n e k k e s e r ű

s é g é t m e g - é d e s í t h e t n é .

A P A L I N :

A k ó s f e j e d e l e m n e k j a v a l l á s á b ó l bó v a n n a k i m m á r

f o g v a a' L o v a k , h o g y az e r d ő b e m e n n y ü n k G y á r f á s h o z . H í v j u k

i d e ő t e t m a g u n k h o z . E l - s e - e r e s z s z ü k . A v a g y mí m a r a d g y u n k

" n á l a . A n n a k s z e n t , és é r t e l m e s B e s z é d g y e i h e l y r e h o z h a t t y á k

m e g - g y ö t r o d ö t t s z í v ü n k e t . A d d i g - i s

az

E l - v e s z t é s n e k

2

vége l e sz .

V E R N I K A

:

A d d i g - i s az E l - v e s z t é s n e k v é g e l e sz

— I s t e n e m

ez

ám az, a'-mi

n a g y f á j d a l o m m a l m i n d r á g j a, m i n d e m í s z t i

s z í v e m e t .

Fel-kelve:

E z e n s z e m - p i l la n t á s t ne m k e l l e t e t t v o l n a

m e g - é l n e m .

A P A L I N :

J ö j j ö n a' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y m e n n é l h a m a

r é b b ,

í m e h a r a n g o z n a k , i m m á r T ü s t é n t itt t e r m é n e k a

?

R a b

b a l . M e n n é l t o v á b b - i s néz ama' K o p o r s ó r a , a n n á l i n k á b b

b á g y g y a d . K é r e m : m e n n y ü n k - e l i n n é t t .

V E R N I K A ,

a'

koporsóra tekintvén:

É d e s J ú l i u s o m ! K e d v e s

J ú l i u s o m . L á g y a n n y ú g o d g y a n a k t a g j a i d

8

e m e ' P á r n á i m o n . Én

n e m t ű r h e t e m t o v á b b g y ö t r e l m e i m e t . I r g a l m a z z n é k i , é d e s

I s t e n e m ! A g y g y b á t o r s z í v e t m i n d v é g i g .

A ' ker t úgy v a l a é p i t v e , h o g y a n n a k e g y g y i k a j t a j á n Ver-

n i k á n a k l a k á s á b a m e h e t t e n e k . E z e n k i - m é n e V e r n i k a , A p a i i n

n a k v á l l á r a t á m a s z k o d v á n . M e r t i n a i n a g y o n e l - e r ő t le n e d t e k .

2

T. i .: én.

1

T. i. : azalat t a ki végzésnek .

8

V. ö .: «0 m in i tum q uam mo l l i ter ossa qu iescant .* Virg. Ec l .

X .

v.

33 .

—

«Mol l i ter ossa CubenU Ovid. Tris t . l ib .

III. cl. 3. v. 76.

Digitized

by



240


M i d ő n s z o b á j á b a f e l - m e n e , l e - v e t e t t e e l - l a n k a d o t t t e s t é t a z

á g y r a . K i - i s - f o g a t t a a ' L o v a k a t . S e b á t t y á n a k s z a v a i t n e m

f o g a t ta , s e A p a i i n n a k k é r é s e i r e n e m h a j t o t t , h o g y G y á r f á s h o z

m e n n y é n e k . I t t e m í s z t e t t e m a g á t a ' m a g á n o s s á g b a n . K e v ó s -

b e n - i s m ú l t - e l , h o g y e g é s z l e n m e g - n e m - ú n t a é l e t é t .

A p a l i n t e h á t , V e r n i k á t ó l k i - z á r a t t a tv á n , a ' h á z n a k a z o n

a b l a k já r a m e n t , m e l l y é p p e n a ' K e r t b e , J u l iá n a ' e l - v e s z t ó s é -

n e k h e l y é r e , s z o lg á l t . M e g - k é v á n t a p r ó b á l n i b á t o r s z í v é t , h a

v a l l y o n J u l i á n á n a k F e j e ' v é t e l é t e g é s z v é g i g e l - s z e m l ó l h e t n é - é .

D e i g a z á b a n ú g y m e g - k e m ó n y e d e t t s z í v e, h o g y a' d o l g o k n a k

e g é s z v é g é i g a z a b l a k o n m a r a d n a .

V i d á v a l á l l o t t, a ' m i n t m o n d á m , C s e r e i a' K o p o r s ó m e l l e t t .

E z e k , V e r n i k á n a k , é s A p a i i n n a k e l - t á v o z t o k u t á n , m e s z s z i r ő l

m e g - l á t t á k a ' V e s z n i - v a l ó t , m i d ő n a ' K e r t n e k ö r e g k a p u j á n

b é - h o z a t t a t o t t . E l ő r e m e n t e n e k k i - v o n t t - k a r d d a l k é t k a t o n á k .

U t á n n o k l é p t e t e t t R i m á i v a l J u l i á n a : m e r t é d e s A n n y a S á r a

k i - m o n d h a t a t l a n f ő -f á j ás o k a t , é s s z é d e l g é s e k e t s z e n v e d v é n ,

n e m m e h e t e t t é d e s l e á n y á v a l e g é s z l e n a z Á l l á s i g , h a n e m , e g y

f a a l á l e - ű l v ó n , v á r t a f á j d a i m i n a k m e g - e n y h ű l é s é t . U t á n n a

J u l i á n á n a k i s m ó t t k é t K a t o n á k m e n t e n e k , * n e m k ü l ö m b e n ,

m i n t a z e l s ő k , k i - v o n t t m e z í t e l e n * * k a r d o k k a l . M i n d - e z e k e t a '

T ö m i ö c z - t a r t ó k é s é r t e S e r e g - h a j t ó g y a n á n t . M e g - á l l o t t J u l i á n a

C s e r e i e l ő t t , n e m m e s z s z e a z o n g y á s z o s é p ü l e t t ő l . J u l i á n á n a k

k i - p i h e n é s é r e e g y k e v é s i d ő t e n g e d v é n V i d a - f ő - b í r ó , C s e r e i n e k

á l t a l - n y ú j t o t t a a ' P a p i r o s t . K i is í g y o l v a s t a - e l a z e i - v e s z t é s -

n e k m i - v o l t á t :

* T. i . : Jul iána után i smét két katona ment .

** L. a 147. lapnak 3 . jegyzetét .

T I Z E N - E G Y G Y E D I K R É S Z .

H A L Á L - H I R D E T É S .



I V. S Z AK AS Z XI . R ÉS Z .

241

Í T É L E T

AZ ARANY PERECZEK IRÁNT.

M i v e l M a c s k á s i J ú l i u s , k i a ' S z e r e t n i H e r c z e g s é g b e n s z ü l e

t e t t , t i z e n - h é t e s z t e n d ő t e g é s z l e n b é - t ö l t v é n , m i n d e n e r ő l t e t é s ,

a v a g y m e g - i j e s z t é s n é l k ü l , s e m m i k é n z á s s a l m é g c s a k n e m - i s

f e n y e g e t t e t v é n ; s ő t t i n k á b b , h o g y k i - m e n e k e d h e s s e n , t ö b b s z e r

a l k a l m a t o s s á g o t k a p v á n , n e m c s ak e g y s z e r a z A t y a i k é r d é s e k

k ö z ö t t , * h a n e m m á s s z o r - i s G y á r f á s -u r u n k , é s V e r n i k a - f e j e d e

l e m k i s - a s z s z o n y u n k e l ő t t, m a g a ö n k é n t m e g - v a l l o t t a : h o g y a z

a r a n y P e r e c z e k e t , m e l l y e k K á l m á n - h e r c z e g n e k ő - k e g y e l m é n e k

t u l a j d o n i v o l t á n a k , é s t i z e n - ö t - e z e r f o r i n t o k r a b ö c s ű l t e t t e n e k ,

A k ó s - f e j e d e l e m n e k ő - k e g y e l m é n e k u d v a r á b ó l , a ' n é l k ü l , h o g y

v a l a k i ő t e t r e á - s z e d t e ; a v a g y r e á - b e s z é l l e t t e v o l n a , ő n - k é -

n y e s * *

a k a r a t t y á b ó l , s z á n t t s z á n d é k k a l e l - v e t t e , é s t u l a j d o n á v á

t e t t e ; — m í , k i k e t k e g y e l m e s U r u n k , A k ó s - f e j e d e l m ü n k , e z e n

a r a n y P e r e c z e k n e k d o l g á b a n , e l s ő b e n v i s g á ló k k á , a z - u t á n

B í r á k k á - i s r e n d e l n i m é l t ó z t a t o t t , I s t e n , é s E m b e r e l ő t t m e g - v a l -

l y u k : h o g y ( a k a r a t u n k e l l e n - i s e s v é n a ' d o l o g ) , k ö n y v e i n k k i -

c s o r d u l á s i k ö z ö t t , c s u p á n a z I s t e n t , é s a ' H a z a ' t ö r v é n n y ó t

t a r t v á n s z e m e i n k e l ő t t , e z e n í t é l e t e t h o z t u k M a c s k á s i J u l i u s -

- n a k , e m e ' s z e r e n c s é t l e n H i ú n a k f e j é r e : h o g y , U r a l k o d ó k e g y e l

m e s F e j e d e l m ü n k n e k s z í v e s s é g e m e l l e t t , K e g y e l m e s F e j e d e l e m -

k i s - a s z s z o n y n a k V e r n i k á n a k e s e d e z é s ó r e , a n n a k fe j e, m i n d e n

l á r m a , é s e g y b e g y ű l é s n é l k ü l , i g e n k e v e s e k n e k j e l e n - l é t t e k b e n ,

a' F e j e d e l m i K e r t b e n l e - c s a p a t t a s s o n , u g y a n c s a k a' H ó h é r á l ta l .

A n n a k l e - n y a k a l t t T e s t y e ( e z -i s k e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z -

s z o n y n a k V e r n i k á n a k s z í v e s k é r é s é r e ) a z a r r a k é s z í t e t t K o p o r

s ó b a z á r a t t a t v á n , ő F e j e d e l e m s é g e k ' Ő s e i n e k k o p o r s ó j o k m e l l é

t é t e t t e s s e n . L e l k é n e k a z I s t e n k e g y e l m e z z e n . K ö l t K o l o s - v á r ó t t

* T. i . : a jó indu latból szá rm azó kérdé sekre .

** T. i . : a m aga , v . tulajdon, azaz ne m m ásn ak ö sztönzé

sére.

Az Arany Pereosek. ^

igitized by G o o g l e



rv. S Z A K A S Z x n . R É S Z .

243

K ö s z ö n ö m i g a z A t y a i s z e r e t e t e k e t .

1

E z t h a h a l á l o m m a l e l e

g e n d ő k é p p e n m e g - n e m - h á l á l h a t o m , I s t e n e m r e b íz o m a n n a k k i

e l é g í t é s é t . C s ó k o l o m é d e s B á t y á m a t B á l i n t o t , ő t e t a r r a k é r e m

h a l á l o m e l ő t t : e l - n e - h a g y g y a é d e s S z ü l é i m e t . V i g a s z t a l l y a ő k e t

s i r a l m a s á l l a p o t t y o k b a n . S e g í t t s e ü g y e - f o g y o t t S o r s o k a t . H o s z -

s z a s é le t e k u t á n o d a v á r o m S z ü l é i m e t a z I s t e n n e k s z e n t s z í n e

e l e i b e . O t t a d o m - k i e l ő TTOK i g a z á n s z e r e t ő s z í v e m e t . O t t f o g j á k

m e g - t u d n i , m i o k r a n é z v e

2

v e s z t e t t e m - e l é l e t e m e t .

M i n e k - u t á n n a e z e k e t e l - v é g e z t e J u l i á n a , í m e é d e s A n n y á t

m e g - l á t t a . E z a ' fŐ -fáj á s n a k v a l a m i k i s e n y h ü l é s é t t a p a s z t a l v á n ,

a z e l - v e s z t é s n e k h e l y é r e s i e t e t t . S z e r e t t e - i s , n e m - i s J u l i á n a ,

A n n y á n a k e b é r k e z é s é t . F é l t u t ó l ly á r a a t t ó l, h o g y m e g - n e -

i s m ó r t e s s e n , ó s í g y m i n d e n f e l - t é t e le h a s z o n t a l a n l e g y e n . H o g y

e z m e g - n e - t ö r t ó n n y e n , i s m é t t f e l - k ö t ö t t e á l lá t . D e h a J u l i á n a

a' F i ú i s z ív r e t e k i n t e t t , m e l l y e t m e l l y ó b e n m é g e d d i g e l - n e m -

n y o m h a t o t t , i g e n s z e r e t t e é d e s A n n y á n a k j e l e n - l é t t é t . Ú g y

t e t t s z e t t , m i n t h a , a n n a k k e z e i k ö z ö t t , b á t o r s á g o s s a b b h a l á l á t

r e m é l l h e t n é .

T I Z E N - K E T T E D I K R É S Z .

J U L I Á N A A Z Á L L Á S O N .

M i d ő n S á r a é p p e n a z Á l l á s h o z é r t , n e m t u d o m , m i z a j r a ,

v i s z s z a t e k i n t v é n , é s z r e v e t t e : h o g y u t á n n a j ö n n e a' H ó h é r - i s .

S z ü l e t é s é r e n é z v e c z i g á n y n e m z e t s é g b ő l v a l a . I n g e k ö n y ö k i g ,

G a t y á j a t é r d i g é r t ; a ' t ö b b i

3

- i s c s u p a r i n g y - r o n g y . E n n e k m e s

t e r s é g e m á s k é n t a ' p ő r ö l y , a ' f ú v ó , a ' k o v á c s o l á s . D e , h a v a l a k i t

v e s z t e n i k e l l , h a m e g - s z o r í t h a t t y á k , H ó h é r r á - i s t e s z i k , n o h a a n y -

n y i t t u d a ' f e l - a k a s z t á s h o z , v a g y a ' F ő - v é t e l h e z , m i n t F e l e s é g e

1

Érth etőbb és szebben i s han gzik : szeretőtöket v . szerete

tüket .

2

T. i . : mi okn ál fogva, m i m iat t , miért .

3

T. i . : ruhája.

16*

Digitized by

G o o g k



244 A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

a ' K a l á c s - s ü t é s h e z .

1

L á g y s z í v ü k l é v é n a z E r d é l y i C z i g á n y o k ,

m i h e l y e s t v a l a k i n e k h a l á l r a í t é l é s é t m e g - h a l l y á k , m a g o k a t a z

e r d ő b e v e s z ik , é s , h o g y H ó h é r o k k á n e t ó t e s s e n e k , s z o r g a l m a t o s -

s a n e l r e j t i k . D e , h a c z i g á n y t k á r h o z t a t t a k a z a k a s z t ó f á r a , a k k o r

ú g y e l - v e s z t i k m a g o k a t , h o g y e g é s z E r d é l y b e n e g y r e n e m a k a d

h a t n a k . H a v a l a k i t a' f á ra n a g y n e h e z e n f e l - k ö t ö t t e k , k ö t e l e s s é

g e k n e k e l e g e t t e n n i l á t t s z a t t a t t a k , h a m é g a z a k a s z t o t t n a k

l á b a i r a f e l - a k a s z t o t t á k m a g o k a t , é s a z t l e - f e l é r á n c z i g á l t á k .

T u d a t l a n s á g o k

miat t

f e d d ő d v é n a' B í r á k t ó l , a z t f e l e l é k : h o g y

a z o k t ö b b é a ' f á r ó l e l - n e m - s z a l a d n a k . H a n é k i k a ' f e l - a k a s z t a t -

t a k n a k k é s e d e l m e s h a l á l o k a t s z e m e k r e v e t e t t é k a ' k ő r n y ű l

á l ló k , a v v a l s z o k t á k k i - m e n t e n i m a g o k a t ; h o g y m é g a z I s t e n

e l - n e m h o z t a ó r á j ok a t . I l l y e t é n V a d e m b e r e k e t l á t v á n a ' v e

s z e n d ő , n e m t u d h a t t a h i r t e l e n : a ' h a l á l t ó l i r t ó z z o n - é i n k á b b ,

a v a g y a' H ó h é r t ó l . J u l i á n á n a k Í t é l e t e h a m a r t ö r t é n v é n ,

2

e l-

n e m - r e j t h e t t é k m a g o k a t a' c z i g á n y o k . H i r t e l e n m e g n y o m

ta k

8

e g y g y e t l u k a s f ú v ó j a m e l l e t t , é s a ' k e r t b e h o z t á k . S á r a ,

e n n e k i d ő e l ő t t v a l ó b é - j ö v e t e lé r e , m e g - b o s z s z o n k o d v á n , m e g

f o g t a m e l l y e n a ' r o n g y o s i n g e t , é s v i s z s z a - t a s z í t v á n , n é k i í g y

szó l l o t t

S Á R A

:

L á b a l ó l , m é g b é - n e m - s z ó i i í t a n a k , P o k o l ' i n a s s á .

R I M Á I

:

U g y k e l l e t t a' g y a l á z a t o s n a k . C s a k a l i g v á r h a t t y a

i m m á r , h o g y e m b e r - v é r t l á s s o n .

4

P e d i g m é g a n n a k e l é g i d e j e .

S Á R A

:

K ö v e t l e k , é d e s F i a m , h o g y i l ly k é s ő r e j ö h e t t e m . S o h a

n e m fá j la l ta m ú g y f e j e m e t , m i n t m i k o r , m é g m e s z s z i r ő l , e z e n

f e k e t e p o s z t ó r a n é z t e m . H á l a I s t e n n e k ! U g y t e t t s z ik , m i n t - h a

m o s t , m i d ő n i m m á r s z e m l é l l e k , e g é s z l e n e l - m ú l t a n a k v o l n a

F ő - f á j á s a i m . M á r m o s t e l - n e m h a g y l a k é d e s f i a m .

A z o m b a n j e l t a d o t t V i d a J u l i á n á n a k , h o g y a z á l l á s r a f e l

h á g j o n : m i v e l e d d i g a z i d ő t e l - i s -m u l a s z t o t t á k . E z t v é v é n

6

1

Fu rcsa , ho gy az erdé lyi fe jedelem ségben , a fennebbi e lbe

szé lés szer int , üst fo l tozó cz igányok végzik a hóhér dolgát .

2

T. i . : e l i té lése , v . pöre gyorsan fo lyván le .

3

T. i . : fogtak.

4

I gazság t a l anul bánnak a cz i gány nya l , a k i akarat a e l l en

végzi a hóhér dolgát .

5

T. i . : ész re vévén a jelt .



2 4 6 A Z


Digitized by

R I M Á I : N a g y s á g o s F ő - b í r ó - u r a m : K e g y e l m e t k é r e k m á -

sadszor .

V I D A , Még szomorúabb szavakra fakadván:

N i n c s s e m m i

k e g y e l e m .

R I M Á I : Le-térdepelve: M é l t ó s á g o s F ő - b í r ó - u r a m ! a z I s t e n '

i r g a l m a s s á g á r a k é r e m M é l t ó s á g o d a t : H a r m a d s z o r k e g y e l m e t

k é r e k a m a ' s z e r e n c s é t l e n R a b n a k .

T I Z E N - H A E M A D I K R É S Z .

A K A D Á L Y O Z T A T Á S .

K i s e m o n d h a t t a j ó l a m a ' v é g s ő s z a v a k a t a ' s z o r g a l m a t o s

R i m á i , í m e K á l m á n - h e r c z e g o t t t e r m e a z Á l l á s m e l l e t t , i g e n

v é l e t le n ü l . E z e n H e r c z e g k i - m a g y a r á z h a t a t l a n ö r v e n d e t e s ú j

s á g o k k a l j ő v é n S z e r e m b ő l , s z o k á s a s z e r é n t , m i d ő n V e r n i k á h o z

j ö t t , a' ke r t n ek k i s a j t a j án j öve - bé a ' ker t b e , ó s az a j t ó m e l l e t t

t e r m ő f á n a k á g á h o z k ö t v é n l o v á n a k c s i g á s k a n t á r j á t (

l 6

) ; n a g y

(

1 6

) A ' r é g i S c i t h á k , a ' l e - n y a k a z o t t E l l e n s é g n e k C s o n t t y a i t

m e g - f e h ó r í t e t t é k , ó s a z o k k ö z ü l a z o l l y a k a t , v a l a m i n t * a ' H á t -

g e r i n c z e k n e k r é s z e i, n ó m i - n é m ű g ö m b ö l y ű s é g r e f o r m á l ta t

t á k , * * K a n t á r j o k r a , S z ű g y e l l ő j ö k r e , ó s f a r m a t r i n g j o k r a r a k t á k .

M e n n é l t ö b b i l l y e t ó n c s o n t o k f e h é r l e t t é n e k a' S z e r s z á m o k o n ,

a n n á l v i t é z e b b e k n e k t a r t a t t a n a k e z e n L e v e n t á k . A ' m i t ö b b ,

a' l e - n y a k a l t t e l l e n s é g n e k k o p o n y á j á t - i s l ó h á t o n m a g o k k a l

v i t t é k a' n y e r e g - k á p á b ó l l e -h ' ty e g v e. A v a g y : m i d ő n o d a - h a z a

e b é d e l t e n e k ; a z a s z t a lr a t é t e t t e n e k , a' G y ő z ő k n e k ö r ö k e m l é

k e z e t e k r e , í g y o l v a s s u k L E O C H Á M R Ó L , ki az I V E C S I N e m z e t s é g e t

m e g - g y ő z v ó n , e ' N e m z e t ' V e z é r j é n e k K o p o n y á j á t a s z t a lá r a

s z o k t a h e l y h e z t e t n i , é s v e l e , C s é s z e g y a n á n t , é l t, m i d ő n m e g

szomj úhozot t . O l vassuk A LBoi N üsró l i s , a '

L O N G O D A R D O K '

ki rá l -

l y á r ó l . E z

K U N I M U N D U S T ,

a' G y e p i d á k ' K i r á l l y á t , m e g - ö l v ó n ,

a n n a k K o p o n y á j á t m i n d e n k o r o n a sz t al á ra h o z a t t a , h a n e m

m á s o k r a n é z v e - i s ; c s ak é p p e n : h o g y a n n a k , s z e m l é l é s é b e n

* T. i . : mint .

** T. i . : és v. azután.



IV. SZAKASZ X m . RÉSZ .

2 4 7

c s e n d e s s é g g e l m e g y v a l a a' F e j e d e l m i U d v a r b a . Mé g m e s z s z i -

r ő l s z e m e i b e ü t k ö z ö t t

a'

k ö r n y f í l á l l ó e m b e r e k ' k i c s i n

cso-

p o r t y a . M e g - ü t k ö z ö t t e l s ő b e n

a'

v é l e t l e n d o l o g n a k l á t á sá r a .

D e

o s z t á n , a' k a r d n a k v i l l á m j á t s z e m r e v é v é n , m i n d e n k é s e d e l m e t

a b b a h a g y o t t ; h í r t e l e n h o z z á j o k s z a l a d o t t , és é p p e n a k k o r ,

h o z z á - s z o k o t t s z e m e i t g y ö n y ö r k ö d t e s s e . E z t n e m s z e n v e d h e t t e

R O Z I M U N D A , A L B O I N U S '

felesége, és

K U N I M U N D U S '

leánya. Ugyan

a z é r t : Ur a e l ő t t a d d i g á s t a a' v e r m e t , m é g

1

b e l e - k e r í t e t t e ,

m e g - i s ö l e t t e . — O s z t á n : a' S c i t h á k , t ö b b m á s N e m z e t s é g e k

k e l

az

E m b e r i s é g r e i n k á b b h a j o l v á n ,

2

e l - h a g y t á k l e g - e l ő l

8

a'

K o p o n y á k a t , a z - u t á n

a'

S z e r s z á m o k r ó l

az

E m b e r - c s o n t o k a t .

H e l y e t t e k a' N a p - k e l e t i e k C s i g á k a t v e t t e n e k , m e l l y s z o k á s a'

M a g y a r o k n á l - i s s o k á i g f e n - t a r t a t o t t . E r r ő l íg y ír A i t o r j a i B á r ó

A p o r P é t e r :

Ki-váltt az Ifiak igen szerették viselni Lovokon

a' csigás Kantárt, Szűgyellőt, Farma tringot. Az Úrfiak oUy

apró csigákkal, mint a' bab, rakták-meg Szíj-szerszámokat,

mellyet Gyöngyös Csigának hívtak. Közben-kÖzben sokféle

színű öreg, mint

egy kis

alma, tengeri Csigák lévén reá-csi-

nálva. A Nem es Ifiak más-féle Szer-számat csináltattak csi-

gássan. De ez a többinél sokkal ócsóbb vala: í m e

f e l - k e r e k e d i k

e m e ' r é g i S z o k á s m o s t a n á b a n - i s O r s z á g u n k b a n . M e r t a z o n

N e m e s BANDÉRIUMOK' V e z é r j e i k ö z ö l , m e l l y e k M a g y a r - o r s z á g '

s z e n t s é g e s K o r o n á j á n a k ő r z é s é r e M á r c z i u s - A p r i l i s - M á j u s -

h o l d - n a p o k b a n 1 7 9 0 - b e n B u d á r a j ö t t é n e k , * ne m e g y g y e t l á t

t a m o l l y a s t , k i n e k g y ö n y ö r ű c s i g á s S z e r s z á m j a v a l a . S z i n t e

el

o l v a d ó t t . S z í v e m k i - m a g y a r á z h a t a t l a n n a g y ö r ö m é b e n , m i d ő n

a z o n N e m e s BANDERiuMiNKiiak ne m c s a k c s u d á l k o z á s r a m é l t ó

V e z ó r j ei t a r a n y F o r g ó j o k k a l , h a n e m m i n d - e g y g y i k N e m e s e i n -

k e t - i s v a g y C s á k ó s s a n , v a g y K a l p a g o s s a n , K ó c s a g - t o l l a s s a n

a r a n y b a n , és e z ü s t b e n t ü n d ö k l e n i l á t t a m . M i n d - e g y g y i k e e z e r

k ö z ü l v á l o g a t o t t n a k l e n n i l á t t s z a tt a t o t t . A n n y i V e z é r e k e t l á t

t a m ,

m e n n y i L o v a g l ó k a t s z e m l é l t e m .

A' Kép író

s z e b b e n

le-

1

L. a 25.

lapnak

1.

j egyze t é t .

2

T. i. : m ű v e l ő d v é n .

3

T. i. : előbb.

4

n.

Józse f c sászár

1790

február áO-án halt m eg ; ke vés sel

halála e lőt t

a

Bécsbe v i t e t et t koronát Bu dára v i s szakü l dt e .

A

n e m

zet örömre lobbant , minden megye díszes lovasokat küldöt t

B u d á r a , h o g y

a

koron ának t i szte lkedjene k. Erről szói

D. a fen-

nebbiekben, szól erről napló- töredékeiben is, megj e l ent ek ily cz.

a l a t t : «D. A. föi jegyzése i» , kiadt . i f j . Sz innyei József, 54—66. lap.



I V . S Z A K A S Z X I I I . R É S Z . 2 4 9

K Á L M Á N

: M e g - n e - p r ó b á l d H ó h é r ! A k ó s - f e j e d e l e m n e k n e v é

v e l p a r a n c s o l o m

: Egy

újjal

se

n v ú l l y h o z z á .

J U L I Á N A

: V á g j h o z z á m H ó h é r ! M á s - k ó p p e n é d e s A t y á m

v é s z - e l .

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i u t á n , a n n a k R u h á j á r a t e k i n t v é n ;

é s s z a b á s á t j o b b a n s z e m r e v é v é n K á l m á n : e g é s z l e n

nem

csak

e l - á l m é l k o d o t t , h a n e m i g e n n a g y o n m e g - i s - i j e d e t t .

A'

S z e r é m i

U d v a r n a k s z a k a s z t o t t R u h á z a t t y á t l á t t a

* a'

V e s z n i - v a l ó n .

így

szó l lo t t

K Á L M Á N

: I s t e n e m !

Mit

t a p a s z t a l o k

Eme'

s z e r e n c s é t l e n

T e r e m t é s é d e s A n y á m n a k T e s t - ő r r j e i k ö z ü l v a l ó .

J U L I Á N A

: Mit

k é s e d e l m e s k e d e l H ó h é r ! V á g j h o z z á m !

K Á L M Á N

: M e g - n e - p r ó b á ld , H ó h é r ! M e r t b iz o n y o s s a n ma-

g a d a t - i s u t á n n a v á g a t l a k .

Az én

J o b b á g y a m a t , h í r e m n é l k ü l ,

s e m m i - f é l e T e r e m t é s e l - n e m - v e s z t h e t i .

J U L I Á N A

: V á g j h o z z á m , H ó h é r ! N é k e m e l - k e l l - v e s z n e m

K Á L M Á N

: De, nem h a m a r é b b ; h a n e m , ha m e g - l á t l a k :

ki légy .

E z e k e t e l - m o n d v á n K á l m á n , m a g a h á g o t t - f e l

az

Ál lásra .

A ' R a b n a k k e s z k e n ő i t m i n d e n k é s e d e l e m n é l k ü l f e l - o l d o t t a .

A z - u t á n : s z e m e i b e s z e g e z t e s z e m e i t . M i n e k - u t á n n a a' R a b o t

J u l i á n á n a k l e n n i s z e m l é l t e , * * nem l e h e t azt b á m u l á s n a k , se

i j e d s é g n e k , se k e s e r ű s é g n e k m o n d a n i , m e l l y e k K á l m á n her-

c z e g n e k s z í v é t a k k o r i b a n g y ö t r ö t t é k . N a g y o b b s z í v - s z o r o n g a -

t á s o k k ó n z o t t á k , m i n t - s e m s z ó v a l

ki

m o n d h a t n á n k . F e l - e m e l t e

s z e m e i t

az

É g r e ;

és

k e v é s b e m ú i t - e l , h o g y J u l i á n a m e l l é

l e - n e m - r o g y o t t . J u l i á n a p e d i g , s z e m e ' f e l - n y i t á s a u t á n ,

Kál-

m á n - h e r c z e g r e v e t v é n s z e m e i t ,

és

ő t e t m e g - i s m é r v é n , o l l y

s z ö r n y ű - k ó p p e n ö r v e n d e z e t t , h o g y ö r ö m e i n e k k i - n y i l a t k o z t a -

t á s á r a s z a v a k a t ne m t a l á l h a t o tt . L e g - f ő - k é p p e n é d e s A t t y á n a k

b i z o n y o s S z a b a d s á g a j u t o t t e s z é b e , m e l l y e t K á l m á n - h e r c z e g -

n e k

jelen-lettében

m e g - m á s o l h a t a t l a n n a k l e n n i g o n d o l t . M e g

á l lo t t

egy

i d e i g J u l i á n a , v a l a m i n t

a'

K ő - b á l v á n y . K á l m á n - h e r -

* Épen o ly a n

r., a

m i l y e n t

a sz.

udvarban hordtak, lá tot t

stb.

* * L a t i n o s . — T. i.: miután lá t ta , hogy a rab Jul ián a , v. h. J. a r.



260

A Z A B A N T

P E R E C Z E K .

c z e g n e k ü g y e l é s é b e n . * E g y - m á s r a n é z t e k m e r e v e d t e n . V é g

t é r e : m e g - ö l e l v é n K á l m á n t , íg y s z ó l l a r ö v i d e d e n

J U L I Á N A : L á t o k - é i g a z á n ? a v a g y h o m á l y v a g y o n s z e m e m

e l ő t t ? É d e s - l e l k e m K á l m á n - h e r c z e g e m .

K Á L M Á N ,

nagyon irtózva: T e v a g y t e h á t i t t e n M a c s k á s i

J u l i á n a ?

S Á R A

:

J a j o d a v a g y o k

J u l i á n á m - - -

K i s e m o n d h a t t a j ó l a m a ' s z a v a k a t a z e l r é m ű l t t A n n y a ;

i m e l á b á r ó l l e - e s e t t , é s T e s t é n e k e g é s z T e r h é v e l a ' f ö l d r e l e

o m l o t t . M i n d e n f e l ő l , f e l - v á l tv a , h o l ö r ö m , h o l s z o m o r ú s á g

l á t t s z a t o t t . K á l m á n - b e r e z e g , M a c s k á s i n é n a k s z e r e n c s é t l e n s é

g é t l á t v á n , l e - s z a l a d a a z Á l l á s r ó l , é s m a g a k e z e i v e i f e l - e m e l t e

a z A s z s z o n y t . É s k é t L o v á s z s z a i t , k i k e t e z e l ő t t a ' K e r t ' a j ta

j á n á l a ' l o v a k m e l l e t t h a g y o t t , e l ő s z ó l l í t v á n ; a z o k n a k s e g í t

s é g e k á l t a l a ' K e r t - h a j l é k b a v i t e t t e , é s s z o r g a l m a t o s s a n é l e s z t -

t e t t e .

E z t í g y e l - v é g e z v é n K á l m á n , s z o r g a l m a t o s s á g á t J u l i á n á r a

t e r j e s z t e t t e . S z a p o r á n a z O r v o s é r t f u t t a t o t t a ' F e j e d e l m i

h á z b a , h o g y , h a s z ü k s é g e s l e n n e , é r v á g á s s a l h o z n á h e l y r e

J u l i á n á n a k e l - i j e d é s é t . S z a p o r á n o t t t e r e m v é n a z O r v o s , J u l i á -

n á b a n u g y a n a z e l- i j e d é s n e k s e m m i j e l é t n e m t a p a s z t a l t a ,

a ' - m i n t - is v a l ó s á g o s s a n e l - s e - i j e d e t t , m e r t é d e s A t t y á é r t s z á n t

s z á n d é k k a l m é n e a' h a l á l n a k e l e i b e . F e l - v i t e t t e t e h á t J u l i á n á t

a' F e j e d e l m i H á z b a , m e g - p a r a n c s o l v á n , h o g y V e r n i k á n a k s z o

b á já b a n y ú g o d g y o n . J u l i á n á n a k j e l e n - l é t t é b e n , m e g - t a r t ó z -

t a t t a m a g á t K á l m á n a' S í r á s t ó l . D e m i n e k - u t á n n a s z e m e i e l ő l

e l - v i tt é k , m e g - e r e s z t e t t e k ö n y v e i n e k z á p o r á t , é s z o k o g v a s í rt .

E g y l e - v á g o t t f á n a k f e n - á l l ó t ő k é j é r e k ö n y ö k e l v é n , n e m b í r

hat t a f e j é t .

A p a l i n - k i s - a s z s z o n y , m i n d e z e k e t a' F o l y o s ó n a k a b l a k j á ró l

s z e m l é l v é n , s z i n t e el - h a la ö r ö m é b e n , m i d ő n K á l m á n - h é r c z e -

g e t v é l e t l e n a ' K e r t b e j ö n n i l á t t a . H á t ! m i k o r J u l i á n á n a k s z e

m é t f e l - n y i t o t t a , m i d ő n m a g o k a t ö s z v e - ö l e l t ó k , m á r e k k o r

n e m t ű r h e tv é n ö r ö m é n e k ö z ö n é t , n a g y s e r é n s é g g e l n e k i - m e n t

* T . i . ; s zeml é l é sében , megf i gye l é sében .



rv. S Z A K A S Z xm . R É S Z .

251

Vernika' ajtajának, és, hog y azt men né l hamarébb fel-nyissa,

nem annyira nagy lármával kérte, mint nagyobb, és hangos-

sabb kiáltásokkal parancsolta. Azom ban Juliá na fel-segíttetett

Vernika' szobájába.

Kálmán az-után el-ásatta a' Koporsót; el-ásatta az Állás'

takaróját-is, ama' fekete posztót. Magát az Állást széllyel ve

rette, ós a' halálnak min de n eszközét úgy sem miv é tette,

hogy; ha bár nagy szorgalommal kerestetnének-is az elŐbbeni

jelek, azoknak egygy ikét se láthatn ák a' legszorgalma tossabb

szemek.

Akós-fejedelem felé fel-menvén Kálmán, meg-értette Vidá-

tól az útban Juliána' el-vesztésének okát. Erre csudálkozzon-ó

inkább Ákosn ak eszt elen ség én, avagy Julián ának ama' hely

telen feltétele

MIATT

reája boszonkodgyon, magában el-nem-

vógezhette. Neheztelt bizonnyára mind Akósra, mind fő-kóp-

pen Juliánára.

Fel-érvén Kálmán a' Fejedelmi Szobába,

ÁKOSTÓL

nagy

kegyessen fogattatott.

EL-beszél let fce

előtte, és bocsánatot-is

kért

ÁKOSTÓL

Kálmán, ho gy Juliánának el-vesztését meg-hát-

rálta.* De Akós, Kál mán felől olly vélekedésben lévén, hog y

0 , jele s okok nélkül, sem mit sem szokna cse lek edn i; ezen

bátorságán ak-is édes öröm est meg- enge dett , fő-k éppen, mivel

maga- is, de Vernika Húgána k kedviért, öröme st látta Juliáná

nak meg-szaba dulását . Kálm ánn ak itt

LÉTTÉBŐI

ezt bizonyos

nak lenn i reménlett e, miv el az arany Pereczek nek el-lopását

néki meg -e ng ed he tn é, ** és így a' Kolosvári Udvar nem tar

tozna osztán semmi más elégtétellel.

Le-cs illap odot t tehát az egész do log. A' Fej edel mi Ház-is

nagy csen dess égbe n vaia. Juliána' meg-sza badúlt tának híre

ki-te rjedvén Kolosvárot t a' jó szívű embe rek közé, val ami nt

* T. i. : hátráltatta, megakadályozta. — A «meghátrálni))

annyi t. m. a franczia «se retirer».

** T. i. : mivel az arany pereczek ellopását Kálmán herczeg

neki (azaz Juliánának) megbocsájthatja. — Azok az arany pere

czek ne m a fejedelemnek, han em Kálmán herczegnek tulajdo

nai voltak. Lásd a 18. lapot.

igitized by



I V. S Z AK AS Z XI I I . R ÉS Z .

253

E z t p e d i g A k ó s - f e j e d e l e m m e g - i s - e n g e d n é . L e - c s i l l a p o d t a k e z e n

o k o s k o d á s s a l N é m e l l y e k . D e v o l t á n a k o l l y a k - is , k i k m a g o k a t

r e á - n e m - b e s z é l t e t t é k . E z e k a ' V á r o s b ó l e g y s z í v v e l i s , e g y l é -

l e k k e l - i s * k i - t a k a r o d v á n , n e m t n d o m , m i t c s e l e k e d t e k v o l n a

S c h e l m a j é r r e l, h a o t t h o n k a p h a t t á k v o l n a . M i n d - e k k o r á i g a'

F e j e d e l e m n e k U d v a r á b a n t a r tó z k o d o tt , v a l a m i n t a m a z o n

K u v a s z , m e l l y U r á t e l - v e s z t e t t e , ' s - v i s z s z a - s e r e m é l l h e t t e .

M i n d - a z o n - á l t a l : h o g y S c h e l m a j e r n e k k á r t t e h e s s e n e k a'

P o l g á r o k , n a g y b u z g ó s á g g a l ö s z v e - c s ő d í t e t t é k m a g o k a t , é s k i n e k

f e j s z e , k i n e k á s ó , k i n e k k a p a l ó v é n k e z é b e ; H á z á t t e t ő t ő l f o g v a

t a l p i g l e - r o n t o t t á k , é s í g y a' v á r o s b a , m i n t - h a l e g - n y a k a s s a b b

E l l e n s é g e t m e g g y ő z t e k v o l n a , n a g y ö r ö m m e l v i s z s z a m e n t e n e k .

* Bibl iai kifejezés. — V. ö. Ap. Csel . 4, 32.



V . S Z A K A S Z I . R É S Z .

2 6 6

E l - h f í l t a n n a k l á t á s á r a , é s e l - i s z o n y o d o t t . N é m a j e l e k k e l

ö s z v e - k e l t e k

1

a ' h í v s z e r e l m e s e k . E g y s z ó t n e m s z ó l l h a t o t t

e g y g y i k - i s . F Ő - k é p p e n p e d i g V e r n i k a , h a á l m o d o z i k - é ? a v a g y

v i g y á z t á b a n

8

e s n e k - é m i n d e z e k ? h í r t e l e n n e m t u d h a t t a .

A ' S z í v e s ö l e l g e t é s e k u t á n ú g y t e t t s z e t t V e r n i k á n a k : m i n t h a

J u l i á n a , e l - l a n k a d o t t á l l a p o t b a n l é v é n , n y u g o d a l m a ' h e l y é t

k e r e s n é . M a g a ' á g y á r a l e - f e k t e t t e V e r n i k a ; é s , a ' l e g y e k a l k a l

m a t l a n s á g a e l l e n , A p a i i n n a l e g y g y t i tt s z o r g a l m a t o s s a n v é d e l

m e z t e . C s a k h a m a r - i s e l - a l u d t t a ' h a l á l t o r k á b ó l k i - m e n e k e d e t t

If iú.

M i n d Á k o s n a k , m i n d K á l m á n n a k s z o r g a l m a t o s s á g o k á l t a l

i s m ó t t o t t k e l l e t e t e r m e n i e a ' F e j e d e l m i O r v o s n a k . É l e s z t ő s z e

r e k e t h o z o t t J u l i á n a ' s z í v é n e k f e l - é b r e s z t é s é r e .

J u l i á n á n a k é d e s á l m á t l á t v á n a ' t u d ó s O r v o s , c s a k a r r a

k é r te a ' K i s - a s z s z o n y o k a t : h o g y m o s t a n á b a n u g y a n a l u n n i

h a g y n á k , d e h a o s z t á n m a g á t ó l f e l - t a l á l n a é b r e d n i , a z o n O r v o s

s á g b ó l , m i n d e n f e r t á l y u t á n ,

8

e g y k a n á l l a l a d n á n a k .

4

A z É r

v á g á s t a k k o r r a f o g n á h a l a s z t a n i , h a , f e l - o c s ó d t a u t á n , a n n a k

n a g y o b b s z ü k s é g é t l á t n á .

M i n d n y á j o k n a k k i - t a k a r o d t o k u t á n , V e r n i k a A p a l i n n a l

m a g a m a r a d v á n , h o l e g y - m á s n a k s z e m e i b e , h o l J u l i á n á r a , é s

a n n a k é d e s á l m a i r a n é z t e n e k . D e ö r ö m e k b e n s e m m i t s e m

s z ó l l h a t t a n a k . F e l - k e l t e n e k o s z t á n a z á g y t ó l , é s , n a g y c s e n d é i ,

a z a b l a k h o z m e n t e n e k .

I t t A p a l i n n a g y h a l k k a l e l - b e s z é l l e t t e

6

s z e r e n c s é s e l - é r k e -

z é s é t K á l m á n - h e r c z e g n e k ,

6

é p p e n a z u t o l s ó s z e m - p i l l a n t á s b a n ;

J u l i á n á n a k e z - á l t a l , m i d ő n a ' H e r c z e g e t m e g - i s m é r t e , n a g y

v i g a s z t a l á s á t , v é g t é r e a z Á l l á s r ó l l e - j ö t t ö k e t ; J u l i á n á n a k f e l

j ö t t é t .

7

V e r n i k a , e z e n ö r v e n d e t e s h í r e k n e k h a l l á t t á v a l , ú g y e l -

1

T. i . : egym ásr a borul tak, összeöle lkeztek .

'

2

T. i . : ébrenlétében.

8

T. i . : negyedó ránki nt .

4

T. i . : adjanak neki .

B

T. i . : V ern i kának .

6

T. i . : K álm án he rczeg szeren csés odajövete lét a vesztő-

h e l y h e z .

7

T. i . : a fe jedelm i udv arba.

Digitized by



256


a n d a l o d o t t , h o g y A p a i i n n a k s e m m i t s e s z ó l l a n a ; ó s , k ö z e l

1

e g y ó r á i g a z a b l a k o n k i - n é z n e , e l -n e m - f o r d í t h a t v á n s z e m e i t a z

E g e k ' m e n n y e g z e t é r ő l . T o v á b b - i s í g y m a r a d t v o l n a á l m é l k o d á -

s á b a n , h a é s z r e n e m v e t t é k v o l n a : h o g y J u l i á n a , e l s ő é d e s

á l m á t k i - a l u v á n , f e j é t e g y s z e r i b e f e l - ü t ö t t e .

J u l i á n á n a k f e l - k e l t t e u t á n , h o z z á j a s z a l a d t a n a k a ' K i s -

a s z s z o n y o k . É s V e r n i k a u g y a n l á b a i , A p a l i n p e d i g f e j e m e l l é

l e - ű l e , a r r a v á r a k o z v á n : h a v a l l y o n t o v á b b k é v á n n á - é f o l y

t a t n i a l u v ó n y u g v á s á t . D e J u l i á n a , V e r n i k á r a v e t v é n s z e m e i t ,

e s z é b e j u t t a t t a a n n a k k i -m a g y a r á z h a t a t l a n s z í v e s s é g é t . U g y a n

a z é r t t ö b b é e l - s e a l h a t o t t . V o n y o g a t t a e g y k e v é s s é v á l l a i t ; é s ,

m i n t h a e l ő b b e n i m i n d e n b a j a i r ó l m e g - f e l e t k e z e t t v o l n a , m i n t

h a a ' S z e r é m i u d v a r b a n le n n e , n a g y ö r ö m m e l e l - i s - n y ú j t ó z o t t .

A z - u t á n , V e r n i k á r a v e t v é n s z e m e i t , n a g y é d e s d e d e n e l - m o s o -

l yodot t .

E z e n l á t á s r a m i k e t é r z e t t s z í v é b e n V e r n i k a , l e - n e m í r h a t n i .

E l s ő b e n : m i d ő n J u l i á n a f e l- a k a r a - k e l n i ; a z t n é k i m e g - n e m

e n g e d t e , a z O r v o s n a k p a r a n c s o l a t t y á b ó l , a ' n y u g v á s t s z ü k s é

g e s n e k l e n n i m o n d v á n . A z - u t á n : s z e m e i t J u l i á n á n a k s z e m e i r e

s z e g e z v é n , m i v e l i m m á r k ö v e t k e z e n d ő a l v á s á t n e m r e m ó l l e t t e ,

í g y s z ó l l a h o z z á j a

V E R N I K A

: L e l k e m é d e s J ú l i u s o m , a k á r m i t c s e l e k s z e m v e l e d ,

m i n d h a s z o n t a l a n n a k l e n n i g o n d o l o m , v a l a m e d d i g m a g a d ' s z á

j áb ó l n e m h a l l o m :

2

m i k é n t é r z e d m a g a d a t . M o n d - m e g , é d e s

J ú l i u s o m , m a g a d h o z t é r t é l - é i m m á r e g é s z l e n ?

J U L I Á N A

:

N é k e m ú g y t e tt s z ik , m i n t h a a z é rt n e m ó r z e n é m

s e m m i b a j o m a t ; m e r t a' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y m e l l e t t

v a g y o k .

V E R N I K A

:

L e l k e m - é d e s J ú l i u s o m

h a t u d n á d : m i n ő ö r ö m e t

s z e r z e s z s z s z í v e m n e k , m i d ő n j ó e g é s s é g e d r o l t u d ó s í t a s z s z ;

b i z o n y o s s a n e m e ' s z a v ak r a k e l l e n e v e t e m e d n e d : h o g y s e m m i

b a j o d s e m VOLT a k k o r i s ,

3

m i d ő n a z Á l l á s o n s z e m - b é - k ö t v e

1

T. i . : c saknem .

8

T. i . : hog y.

8

T. i . : akkor sem vol t se m m i bajod. — L . a 22. lapna k

2.

j egyze t é t .



V . S Z A K A S Z I . R Í S Z .

257

v a l á l ; h a - m i n d g y á r t

1

e g y h a r a p á s n y i t h a z u n n á l - i s b e n n e .

L e g y e n á l l h a t a t o s s a n j ó k e d v e d , é d e s J ú l i u s o m . M e g - l á t o d :

h o g y e z e n O r v o s s á g n a k - i s j o b b e r e j é t t a p a s z t a l o d .

A P A L I N :

I g a z b i z o n y . E l - i s - k e l l i m m á r k e z d e n ü n k a ' v e le

é l é s t .

E z e k e t m o n d v á n A p a l i n , h i r t e l e n f e l -k e l e s z ó k é r ő l, é s a z

O r v o s s á g h o z n y ú l v á n , a z t , J u l i á n á n a k s z á m á r a , m e g - a k a r t a

n y i t n i . D e V e r n i k a n a g y h a m a r s á g g a l k i - r a g a d v á n k e z e i b ő l a z

ü v e g e t , m a g a k é v á n t n e k i s z o l g á l n i . E l s ő b e n a ' f e n - i r á s t

2

így

o l v a s t a - e l

V E R N I K A :

S Z Í V - e r ő s í t ő

i ta l . M i n d e n f e r t á l y b a n

8

e g y k a n á l :

— az-után így szállott: E z e n s z í v - e r ő s ít ő i t a lr a n é k e m - i s

v a g y o n s z ü k s é g e m , é s t a l á n n a g y o b b , m i n t J ú l i u s o m n a k . M e r t

u g y a n : h a t e n e m f é lt ó l -i s a ' h a l á l t ó l ; m e g - i j e d t e m á m é n .

L á s d , é d e s J ú l i u s o m ! E g y g y ü t i g y u k e z e n O r v o s s á g o t . É n

i s z o m p e d i g l e g - e l ő l .

4

O r v o s s á g o t t ő t ö t t o s z t á n V e r n i k a a ' k a l á n b a ;

5

és az t e l ő

s z ö r m a g a m e g - i t t a . A z - u t á n m e g - a k a r t a - t ö r ű l n i a ' k a n a l a t .

V e r n i k á n a k e z e n i g y e k e z e t é t l á t v á n J u l i á n a , a ' K a n á l - m e g -

t ö r ű l é s t é p p e n m e g - t í l t o t t a , í g y s z ó l l v á n

J U L I Á N A :

E z t K e g y e l m e s F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y s á g o d é p

p e n n e c s e l e k e d g y e : h o g y s z á j a u t á n m e g - t ö r ű l l y e a ' k a n a l a t .

N e m - l e h e t m é r g e s e k n e k t a r t a n i a z o n é d e s a j a k o k a t, m e l l y e k

é n - m e l l e t t e m , i l ly s z e r e n c s é t l e n t e r e m t é s m e l l e t t , o l l y é d e s d e

d e n s z ó l l o t t a n a k . Az orvosságot meg-iván: K e g y e l m e s F e j e d e -

l e m - k i s - a s z sz o n y ! h o g y - h o g y é r d e m e l h e t t e m - m e g K e g y e l m e d

n e k e z e n v a l ó b a n a t y a f i s á g o s s z í v e s s é g é t ?

V E R N I K A : Juliánéhoz ülvén:

M e g - é r d e m l e t t e d , é d e s J u l i u -

s o m , h a m á s o k b ó l n e m - i s ; c s a k é p p e n a z é r t : h o g y a z I s t e n

m e g - a k a r a t a r t a n i . M i n d - a z - á l t a l : a rr a k é r l e k : h o g y a z O r v o s

s á g o t s z o r g a l m a t o s s a n b é - v e g y e d . M e g - n e - f a c s a r d p e d i g k i s

1

L . az 55. lapnak jegy zetét .

2

T. i . : «föl irás»-t . E szóv al is él. — L . a 258. lapon .

8

L . a. 255. lapna k 3. jegy zeté t .

* T. i . : először.

5

Ama szónak mindkét formájával é l .

AB Arany Perecze k. 1^

Digitized by



258 AZ ARANY PERBCZEK.

s z á d a t . És m i n d e n k o r jó k e d v ű l é g y . C s e l e k e d d - m e g e z e k e t ,

é d e s J ú l i u s o m ;

de ne

A p a i i n n a k k e d v i é r t , h a n e m

az

e n y i m é r t .

U g y - é ? m e g - c s e l e k s z e d , É d e s e m

?

J U L I Á N A : A z o n l e sz e k , h o g y F e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y s á g o d -

n a k s z í v e m b ő l e n g e d e l m e s k e d g y e k .

A P A L I N

:

D e

t a l á n j o b b v o l n a ,

ha az

U r -f i e g y - k e v e s s e

m a g á n o s s a n n y u g o d n a . M e g - p a r a n c s o l l y a v a l a

1

az O r v o s ,

h o g y , ha l e h e t , s o k á i g a l u g y g y o n .

V E R N I K A

:

Ni ni Mi n e m j u t o t t e s z e d b e

T a l á n u g y a n a z é r t

h a r a g u d t á l - m e g : h o g y

az

e l ő t t

azt

t a l á l á m J ú l i u s n a k m o n

d a n i , h o g y

az én

k e d v e m é r t c s e l e k e d g y e n v a l a m i t ,

ne

p e d i g

a ' t i é d é r t ? . T a l á n u g y a n f é l t e d t ő l e m J ú l i u s o d a t ?

A P A L I N :

E s z e m b e n se m

VOLT,

h o g y e z e n o k b ó l s z ó l l y a k

v a l a m i t . C s a k é p p e n az O r v o s n a k p a r a n c s o l a t t y á r a h a j t o k ;

é s

az

U r - fi n a k n y u g o d a l m a t ó h a j t o k .

2

K e z é b e v e t t e a k k o r az O r v o s s á g o t V e r n i k a , és a n n a k f öl

í r á sá t A p a i i n n a k m u t a t á , é p p e n o r r á i g v i v é n . E l - s z ó g y e n l e t t e

m a g á t A p a l i n . íg y s z ó l a p e d i g n é k i

V E R N I K A :

N e m

l á t o d :

mi van reá

í r v a ? m i n d e n f e r t á l y

u t á n

8

egy

k a l á n n a l . M e n n y - e l s z o b á d b a ,

ha

k e d v e d t a r t y a .

É n J ú l i u s o m m e l l e t t m e g - m a r a d o k , és m i n d e n i k f e r t á l y r a s z o r -

g a l m a t o s s a n v i g y á z o k .

—

U g y - é ? é d e s J ú l i u s o m ! m e g - s z e n -

v e d s z E n g e m e t m a g a d m e l l e t t ?

J U L I Á N A : K é r e m , m i n d K e g y e l m e d e t , m i n d A p a l i n - k i s -

a s z s z o n y t : e z e n á l l a p o t o m b a n e l - n e - h a g y g y a n a k . M e r t N é k e m

ú g y t e t t s z i k , m i n t - h a s o k k a l j o b b a n é r z e n é m m a g a m a t , ha

k ö r ü l ö t t e m i l l y g y á m j a i m a t l á t h a t o m .

V E R N I K A

:

ü g y , ú g y , l e l k e m é d e s J ú l i u s o m . L á s d : i g e n ö r ö

m e s t l á t o m ,

ha jó

k e d v e d ' l á t h a t o m .

D e

a r r a k é r l e k , É d e s e m

;

é s i g e n s z é p e n k ó r l e k : ne e r ő l t e s d m a g a d a t a' s z ó l l á s r a . Hal-

l o d - é R e m e t e - ú j j o n c z

4

( m e r t ,

az

I s t e n n e k g o n d - v i s e l é s e

sze-

1

T . i .:

megparancso l t a .

2

Hajtok — óhajtok, assonant ia .

8

L a 2 5 5 . l apnak 3 j egyze t é t .

4

T .

i .:

engede l meskedned ke l l .

Digitized by



V. S Z AK AS Z I . R ÉS Z .

259

r é n t

1

é n t é g e d i s m é t e l ő b b e n i R e m e t e - t a n í t v á n y o m n a k i s m e r

lek) .

I s t e n e m - t e r e m t ő m ! b e s z e r e n c s é s l e t t e m m a g a m - i s ,

J ú l i u s o m n a k s z e r e n c s é j é v e l e g y g y ü t t .

E z e k - u t á n a z E g e k f e l é v e t e t t e s z e m e i t . K i - c s o r d ú l ta n a k

b e l ő l le a ' k ö n y v e k . H á l á k a t a d o t t é d e s I s t e n é n e k : h o g y ,

J ú l i u s s a l e g y ü t t , v i s z s z a - m é l t ó z t á t o t t a d n i m i n d e n g y ö n y ö r ű

s é g e i t . A z - u t á n í g y f o l y t a t t a s z a v a i t

V E R N I K A : M í k e t t e n A p a l i n n a l m a j d i t t e n b e s z é l g e t ü n k .

D e t e d d - l e f e je d e t , é d e s J ú l i u s o m . S ő t t j o b b a n k i - n y u g h a t o d

m a g a d a t , h a e g é s z l e n k i - t e r ü l s z .

E z e k u t á n f e l - s e g í t e t t e J u l i á n á n a k l á b a i t , é s ő t e t a z á g y r a

e g é s z l e n e l - t e r í t e t t e . E b b ő l k i - t e t t s z h e t e t t V e r n i k á n a k , e g y f e

j e d e l m i K i s - a s z s z o n y n a k , v a l ó s á g o s j ó - s z í v e . í m e , m i d ő n a'

s z e r e n c s é t l e n e k k e l b á n t , e l - f e l e j t h e t t e f e j e d e l m i M é l t ó s á g á t , é s

c s u p á n a ' f e l e - b a r á t i S z e r e t e t r e t e k i n t e t t . A z - u t á n : J u l i á n á t

e g ó s z l e n h e l y b e h a g y v á n : l e - ű l e s z é k é r e ; s - í g y f o l y t a t t a i s m é t

b e s z é d g y ó t

V E R N I K A :

í g y , L á t d , é d e s J ú l i u s o m ! T a p a s z t a l n i f o g o d : h o g y

e g é s z s é g e d r e f o rd u l, h a m a g a d a t j ó l k i - n y u g h a t o d . N ó

m o s t , A p a l i n ! F o g j u n k v a l a m i b e s z é d h e z . K e z d - e l ; h a t u d t sz

v a l a m i t , h a m i n d g y á r t

2

a m a ' r é g i S ü v e g e s T á n c z l e s z - i s (

l e

) .

(

16

) A Süveges táncznak módgyát így írja-le Altorjal Báró

Apor Péter: Volt

S ü v e g e s T á n c z - i s . I t t a ' F é rj - fi e g y s z é p

S ü v e g e t k e z e i b e v e t t , ' s -f e l -t a r t o t ta . E g y e d ü l k e t t ő t - h á r m a t

t á n c z o l v a f o r d u lt . A z - u t á n : m e l l y i k A s z s z o n y t , v a g y L e á n y t

a k a r ta , T á n c z b a e l -v i t t e . K e t t ő t - h á r m a t f or d u lt a k . A z o m b a n :

a z a s z s z o n y t , v a g y l e á n y t m i n d - a d d i g c s a l o g a t t a a ' S ü v e g g e l ,

m é g

8

a ' S ü v e g e t e l - k a p t a t t a .

4

E l - k a p v á n a ' S ü v e g e t a z A s z s z o n y

v a g y l e á n y , m é g k e t t ő t - h á r m a t f o r d u l t v é l e , m i n t - e g y d i c s e

k e d v é n a' g y o z e d e l m e n . A z - u t á n m e g é n t o l l y a n L e á n y t , a' k i t

a k a r t , e l - v i t t . K e t t ő t - h á r m a t f o r d u l v á n v é l e , a ' L e á n y t a '

S ü v e g g e l k e z d e t t e c s a l o g a t n i m i n d - a d d i g , m é g a ' F ó r j - f i ú - i s

1

T. i . : gondv i se l é séné l , i n t ézkedéséné l f ogva .

2

L . az 55. lapnak jegyz etét .

8


* T. i . : tő le e l nem kaptak. — Kaz. G. kiad. -ban : «kaphatta*

333. l ap .



260


A P A L I N

:

T u d o k

ám egy

s z é p M e s é t . C s a k

a'

m i n a p á b a n

h a l l o tt a m H a r a n g l á b i R e b e k k á t ó l . E z e n K i s - a s z s z o n y u n k n á l

n e m volt m e s é z ő b b t e r e m t é s e g é s z E r d é l y b e n . Kár: h o g y

F e j é r e t e t t e a' K o n t y o t ("). M e r t : a ' - m i n t h a l l o m ; H á z a s s á g a

u t á n ,

m a g a l e t t l e g - n a g y o b b M e s e e g é s z E r d é l y b e n . F é l t i ,

a ' - m i n t m o n d g y á k ,

az Ura.

S z i n t e m i n d e n

nap'

c z é r n a - s z á l l a l

k ö t i le az a s z t a l - l á b h o z . E n n e k fő M e s é j e e' v a l a : Volt e g y s z e r

e g y K i r á l y , k i n e k h á r o m l e á n y i v o l t á n a k

- - -

e l - k a p t a . E l - k a p v á n , s z i n t e úg y t á n c z o l t a' F é r j - f i ú v a l . —

M i k o r jó M e s t e r i v o l t a k ; m i n d a' L e g é n y a' l e á n y t , m i n d a'

L e á n y a' l e g é n y t a l k a l m a s i n t e l - f á r a s z to t t á k . M o s t az i l l y e n e k -

n e k s e m m i k e l e t i n i n c s e n e k ,

1

sem a' s z é p m a g y a r l a s s ú t á n c z -

n a k , h a n e m

azt

k i á l t y á k : V o n n y a d

a'

N é m e t - F r a n c z i a - T ó t

T á n c z o t . Ugy u g o r d n ak m i n d a' l e g é n y , m i n d a' l e á n y , m i n t

a ' K e c s k é k . Dugonics jegyzete.

(") .

A'

régi Konty okról ezeket írja Apor Péter:

Ne

h a g y -

g y u k - e l a' r é gi S z é k e l y A s z s z o n y o k a t - i s .

2

M i n d e n L ó - f ű , v a g y

D a r a b o n t - e m b e r n e k f e l e s é g e n a g y K o n t y o t v i s e l t . A b b a n n a g y

két Tűt

s z ú r t - f e l. M i n t - h a

két

s z a r v a l e t t v o l n a .

A'

K o n t y -

t t ínek f e lő l -v a ló része hó ly a g o s v a la . Azt a' K o n t y o n k i v ű l

h a g y t a . K i n e k j o b b t e h e t s é g e

volt,

a n n a k e z ü s t

volt

m i n d t ű j e ,

m i n d h ó j a g j a . N é m e l l y e k n e k h ó j a g j a a r a n y o s . A' t ö b b i n e k

o l l y a n volt, a ' - m i c s o d á s t ő l l e k i t e l h e t e t t . De az a k k o r i a s z s z o -

n y o k n a k , és l e á n y o k n a k n a g y o b b d i c s é r e t e k az : h o g y K u r v á t

r i t k á n h a l l o t t az e m b e r ,

ki-váltt

a' M a g y a r o k k ö z ö t t . Jut

e s z e m b e : G y e r m e k k o r o m b a n ,

egy

f a t t y a z ó K u r v a v a l a T o r

j á n ,

m e g - i s - h a l a a' s z ü l é s b e n . A n n a k , h o g y K u r v a volt, ol ly

n a g y h í r e v a l a , m i n t - h a v a l a m i n a g y c s u d a t ö r t é n t v o l n a . De

m o s t b i z o n ne m c s u d a . És t a l á n o l l y a n r i t k a m o s t a n á b a n a'

j á m b o r , m e l l y r i t k a

volt

a b b a n

az

i d ő b e n

a'

K u r v a . N é z d - m e g

E r d é l y i e m b e r ! h o g y b i z o n y

nem a'

C s á s z á r ' A d ó j a s z ű k í t i

m e g E r d é l y b e n a' P é n z t ; h a n e m f e l e s é g t e k r e - l e á n y o t o k r a v a l ó

h a s z o n t a l a n c z i f r á z á s . M i n d - a ' - k é t

Hemisphacrium* Politi

káját

4

e l - o l v a s t a m ; de m a j d m i n d e n b e n r e n d v a g y o n

5

az

1

T. i.: keletjök v. divatjok s incs , nem divatosak.

a

L. a 22 . lapnak 2. jeg y z eté t .

a

T. i. : fél teke, azaz: az egész v i lágnak.

4

T. i. : pol i t ika i rendtartását , törvényei t .

T. i.: és c s a k n e m m i n d e n nép v. ország rendelkezik .



V. SZAKASZ

I.

RÉSZ.

261

V E R N I K A :

N o s z s z a b i z o n y .

Már ez

i g e n h o s z s z ú l e n n e .

Egy

l e á n y - i s e l é g

egy

m e s é b e n . K u r t á b b r a v e g y ü k

a'

d o l g o t .

Én

m o n d o k e g y g y e t

Például —

N é m e l y

1

V á r o s b a n i g e n g o n o s z

P o l g á r l a k o t t . Ez m a g á n a k egy h á z a t é p í t t e t e t t . A' ka pu f ö l i be

e z e k e t í r at t a : E z e n s e m m i g o n o s z b é - n e - m e n n y e n . M e g - lá t ta

a ' f e n - í r á s t

2

más P o l g á r , és c s a k azt k é r d e z t e a' k ö r n y ű l á l l ó k

tól

:

hát a'

H á z n a k G a z d á j a , v a l l y o n

hol

m e g y e n - b é

?

A P A L T N

:

Ez

u g y a n f r i s v a l a . É n - i s t u d o k i l l y k u r t á t .

N é m e l y p o l g á r k i s - h á z a t é p í t t e t e t t m a g á n a k más Ú r n a k k i e t

l e n - n a g y h á z a m e l l e t t .

Ezt

i r a t t á p e d i g

fel

k a p u j á b a

:

P i c z i n ,

d e e n y i m .

V E R N I K A :

É n - i s t u d o k v a l a m i t

a' kis

H á z r ó l . M e g - f e d d e t t e k

e

g y & y

e

t azér t

:

h o g y , e l é g p é n z e l é v é n ,

illy

p a r á n y i t é p í t t e t e t t .

A z t f e l e l t e s ó h a j t v a :

Bár

e z t -i s m e g - t u d n á m t ö l t e n i

j ó

b a r á t i m

m a l .

— D e

v á r a k o z z , A p a l i n

—

K é r d é s e k e t t e s z e k .

—

M o n d -

m e g e l s ő b e n : m é r t néz a' R ó k a v i s z s z a , m i d ő n a' K u t y á k t ó l

k e r g e t t e t i k

?

8

A P A L I N : Én u g y a n úgy g o n d o l o m : h o g y a z é r t : m e r t fél.

V E R N I K A :

E l - n e m - t a l á l á d . A z é r t n é z - v i s z s z a , m e r t n i n c s

h á t ú i s z e m e .

—

M o n d - m e g m á s a d s z o r : P e t i ,

ama'

P a l o t á s u n k ,

h o l v e s z t e t t e - e l

a'

s z e m é t ?

a s z s z o n y o k n a k , ' s - l e á n y o k n a k K ö n t ö s e i r ő l .

4

C sak mi k ö z t t ü n k

n e m l á t h a t o k . N é z d me g c s a k az E r d é l y i Alma Natio Sajoni-

kát.

6

Az

a s z s z o n y o k ' ,

és

l e á n y o k ' K ö n t ö s i b e n m e l l y s z é p r e n

de t t ar t

A z é r t - i s t e l e

a'

L á d a .

D e ;

m i v e l h o g y

a'

m o s t a n i

c z i f r a s á g : K r e p i n , P a s z a m á n y , ' s - a ' t . ,

a'

f é r j - f i - K ö n t ö s ö k ö n - i s

n e m k e v é s , k i - s e p r i E r d é l y b ő l a' P é n z t . Dugon ics jegyzete.

1

T. i. :

va l amel y .

2

L. a 257.

lapnak

2.

j egyze t é t .

3

M a g y a r o s a n :

a

kut yák kerge t i k .

4

M o n t e s q u i e u , a francziákról szóltában , egye bek közt , így

ír :

»On y

pourrai t contenir

les

f emmes , f a i re

des

loi s pour cor

r i ger l eurs moeurs

et

borner leur luxe : m ais

qui

sai t

si on n'y

perdrai t pas un certain goût qui serai t la source des r i ches ses

de la n a t i o n , et une po l i t e s se qui att ire chez el le les é t rangers ?»

E s p r i t des l o i s , XIX k V fej

6

T i : t i s z t e l e t remél tó v nemes szász nemzete t , azaz népe t .



262

AZ ARANY PERECZEK.

A P A U N

• Tudgya a' ko. Talán ugyan a' csárdán .

V E R N I K A

: Ebbe-is bele-sűltél.

—

A '

Fejébe vesztette-el.

A P A L I N

: De, hadd kérdezzek én-is valamit . — Mi nő halak

vannak leg-többen

1

a ki s

Szamosban ?

V E R N I K A

: Nyirkosok.

A P A L I N

: Már ez ugyan való .

2

— Hát az Erdőkb en minő

fák vannak leg-többen

?

V E R N I K A : Görbék. — Én íme meg-fejtettem kérdéseidet, te

az enyimekből egygyet se . Ezért a' rását s em órdemletted-

meg (

1 8

) . Még egy gyet kérdek, h ogy adós ne maradgy. — Mit

titkolhat-el

az

ember leg-nehezebben

?

(

18

) A' régi Szoknyákról igy ir Altorjai Báró Apor Péter :

Abban az időben nagy Fő-asz szonyokn ak Eása-szoknyájok

volt

Övek öreg-rend klárisból fűzve.

Ama'

lakadalmakban,

's-nagy Solemnitásobb ri öltöztek mag ok rend szerén t czifrán.

De minden nap meg-érték

8

a Rása-szoknyával. Neszsze mos t.

Igyekezzél fogadni egy lotyó Szolgálót. Vagy néz d- meg a'

paraszt jobbágy Szolgálókat-is. Már ezek között-is közönséges

a Rása-szoknya.

H a

pedig

egy

rühes alá-való Asz szo nyt akarsz

fogadni, vagy Leány-szolgálót;

ne is

említsd néki

a'

Brassai,

vagy Szebenyi egyszer-ványoltt Posztó-szoknyát, vagy men

tét : hanem jó féle Rásából. Annak-is az allyára, há rom rend

del arany-mása csipkét, galandot; Rókával prémzett, selyem

gombo kkal rakott Rá sa -m en té t; hár om forintos Pártát, arra

széles ezüstös pántlikát. — Értem: hogy, a' Neme s Aszszo-

nyokon kivűl, ne m

volt

három aszszonyokon mente.* Azok-

nak-is Brassa i Posztób ól, bárány bőrrel prémez ve, 's-bóllelve.

Értékes (úgy-mint szabad Ló-fű Darabont jobbágy-emberek

nek) Feleségek, és Leán yok , télben Zekében, nyárban abroszt,

vagy kendőt kerítvén nyákok körűi, úgy mentenek a' Tem

plomb a. Gyolcs-rokojának, sely em-pá ntlik ának híre

s e m

volt

közöttök. Most sok aszszony, és leány (kiknek Férjek', vagy

1

T. i. : minő hal van legtöbb. A

t t ö b b e n

»-t személyekről

mondjuk.

2

T. i. :

igaz.

— V. ö.: t

való,

. . .

hogy sokan vannak,

a

kik ajándékot adnak, de kevesen vannak, a kik tudnák az aján

dékozásnak módját.» Mikes,

V I

lev.

8

T. i. : rendesen beérték, megelégedtek.

4

T. i. : csak a nemes asszonyok hordtak mentét.

igitized

by



V. SZAKASZ I. RÉSZ.

3 6 3

A P A L I I N :

D e

m á r

ezt

t u d o m .

E'

h á r o m d o l g o t : E l ő s z ö r :

a'

H o r ú t o t . A z - u t á n :

a'

R é s z eg s é g e t . V é g t é r e :

a'

S z e r e l m e t .

V B R N I K A :

Én

c s a k

a' két

e l s ő t t u d t a m .

De jól

e s e t t : h o g y

h a r m a d i k á t - i s t u d t o m r a a d t a d . E r r ő l egy t ö r t é n e t e t t u d o k .

H a l l y a d c s a k a' r é g i e s e t e t . Két l e á n y o k v o l t á n a k egy i d ő b e n .

E g y g y i k é t A p a i i n n a k h i v t á k ; m á s i k á t V e r n i k á n a k . — T e h á t

a m a ' c s i n t a l a n A p a l i n m e g - l á t o t t e g y k o r egy Ifiat , ki t, ha jó l

e s z e m b e

jut,

J ú l i u s n a k n e v e z t e n e k .

Ama'

c s i n t a l a n A p a l i n ,

m i h e l y e s t J ú l i u s t m e g - l á t t a , S z e r e l m é t úgy e l - n e m - t i t k o l h a t t a ,

m i n t

a'

H o r ú t o t . Ö t e t m e g l á t n i ,

ós

b e l e - s z e r e t n i

egy

s z e m - p i l

l a n t á s v a l a . T ü s t é n t h o z z á a d t a m a g á t . K i - n y i l a t k o z t a t t a S z e

r e l m é t . U r á n a k - i s m e g k é r t e . De ama' s z é p J ú l i u s t o r m á t re

s z e l t A p a i i n n a k o r r a alá.

A P A L I N :

É n - i s m o n d o k e h h e z v a l a m i t . A m a ' c s i n t a l a n A p a

l i n n y i l v á n s z e r e t e t t ,

és azt ne m

k ó v á n t a t i t k o l n i .

D e

V e r n i k a ,

a m a ' j o b b i k , a l a t t o m b a n é g e t t . T i t k o l t a m i n d e n h a j l a n d ó s á g a i t .

M i n d - a z ' - á l t a l m e n n y i s z e m e , f ü l e , u j j a, s z á j a v o l t , m i n d - a n n y i

v á d o l ó i v o l t á n a k .

J U L I Á N A , örömm el fel-kelvén:

H a

K i s a s z s z o n y s á g t o k m e g

e n g e d i , e r r e a t ö r t é n e t r e t u d o k é n - i s v a l a m i t m o n d a n i . M i n d

a m a ' c s i n t a l a n A p a l i n , m i n d a m a ' jó V e r n i k a h a s z t a l a n u l s z e

re t t ek .

V E R N I K A

:

Ohó é d e s J ú l i u s o m ! E r r e i m m á r i n n o d k e l l :

m e r t , a ' - m i n t é s z r e - v e s z e m , r o s z s z a b b ú l k e z d e l l e n n i .

E z e k e t m o n d v á n , i v o t t l e g - e l ő l m a g a V e r n i k a

az

O r v o s s á g

b ó l . O s z t á n J u l i á n á t - i s m e g i t a t t a . Ez n a g y h a m a r j á b a n m i n d -

a ' - k ó t r é s z r ő l m e g - e s v ó n ,

így

k é r d e z ő s k ö d ö t t J u l i á n á t ó l

V E R N I K A

:

F r i s s e b b e n v a g y - é i m m á r , é d e s k e d v e s J ú l i u s o m ?

J U L I Á N A

: N e m c s ak f r i s s e b b e n ; h a n e m t e l e s z e r e te t t e l- i s . E z t

p e d i g ú g y e l - n e m - t i t k o l h a t o m , m i n t a ' H o r ú t o t

—

D e

én

a z o n

e l-

A t t y o k ' h á z á n á l n i n c s e n egy f a l a t k e n y é r ) c z i f r a m e n t é b e ,

G y o l c s - r o k o j á b a j á r n a k . D r á g a a' P á r t a . Az a s z s z o n y o k n a k

a r a n y o s s z é l ű g y e n g e P a t y o l a t t y o k . J o b b v o l n a : a ' - m i t e r r e

k ö l t e n e k , a d n á k a' Portioba, ' s - j á r n á n a k úgy, m i n t a' R é g i

J á m b o r A s z s z o n y o k , és l e á n y o k . Dugon ics jegyzete.

Digitized

by



264


k e z d e t t m e s é m e t t o v á b b f o l y t a t o m , h a m e g - e n g e d i k . — A m a '

J ú l i u s f e l - á l l o t t t a l p á r a , ú g y , m i n t * é n : é s e l s ő b b V e r n i k á h o z ,

a m a ' j o b b i k h o z f o r d u l v á n , ő t e t h a n g o s s a n m e g - c s ó k o l t a , í g y - n i :

Meg-csókolta ekkor Vernikát. N e m s o k á r a a z - u t á n : a m a ' c s in

t a l a n A p a i i n t v e t t e - e l ő J ú l i u s , ' s - ő te t - i s á l t a l - ö l e l t e , * * í g y n i :

Meg-ölelte, meg-is-csókolta Apaiint.

V E R N I K A :

U g y - U g y , é d e s J ú l i u s o m ! I g e n ö r v e n d e k , h a j ó

k e d v e d ' l á t o m . D e , m i t ö r t é n t a z - u t á n ?

J U L I Á N A :

M i n d g y á r t m e g - m o n d o m . A m a ' J ú l iu s n a k c só k

j á ra é p p e n m e g - n e m - n e h e z t e l t e n e k , s e V e r n i k a , a m a ' j o b b i k ;

s e A p a l i n , a m a ' c s i n t a l a n .

A P A L I N :

A z t u g y a n j ó l k i - t a l á l t a a z Ű r - f i . S Ő t t : m i n d - a ' - k e t -

t ő n e k ú g y t e t t s z h e t e t t , m i n t - h a a ' c s ó k u t á n m e g - f r i s s ű l t e k

v o l n a . — D e a z o n c s ó k ja u t á n n e m l e l t e - é v a l a m i J u l i u s t - i s ?

J U L I Á N A : L e l t e b i z o n y v a l a m i ; d e i g e n v é l e t l e n d o l o g . A z o n

J ú l i u s n a k n e v e , n e m s o k á r a o s z t á n , m e g - v á l t o z o t t , é s J u l i á n á r a

FORDULT.

D e b e z z e g : k i - t e t t s z e t t a z - u t á n , h o g y a m a ' c s i n t a l a n

K i s - a s z s z o n y o k i n k á b b s z e r e t t é k J ú l i u s t , m i n t J u l i á n á t .

A P A L I N :

A k á r m i l e g y e k , h a e b b ő l c s a k e g y s z ó t - i s é r t

h e t t e m .

V E R N I K A : É d e s - k e d v e s J u l i u s k á m , s o k é r t n e m a n n á m e z e n

k ö l t ö t t m e s é d e t . E z e n j ó k e d v e d d e l , i g e n f e l - é b r e s z t e t t e d s zí

v e m e t .

V a l ó b a n i g e n ö r v e n d e z e t t V e r n i k a , J u l i u s s á n a k i l l y b e s z é d

g y e i t h a l l v á n , m e l l y é k r e r e á m e r t v o l n a e s k ü n n i , h o g y é p p e n

m e s é k l e g y e n e k .

* T. i . : min - most .

** A ném et um armen »- nek nyo má n mondj a , m a ped i g már

szórú l - szóra f ord í tj ák: «á t karol n i» . — M agy aro san : m egö l e l n i .

Két szóval odább már evvel a szóval é l .

Digitized by



V. S Z AK AS Z I I . R ÉS Z . 265

MÁSADIK KÉSZ.

K Á L M Á N ' B Í R Ó S Á G A .

J u l i á n á n a k e l ő b b e n i r e m ó n t e l e n

1

m e g - s z a b a d u l t t á u t á n ,

A k ó s - f e j e d e l e m K á l m á n - h e r c z e g e t l á tt a , a ' - m i n t e z - e l ő t t - i s

m o n d á m , r e j te k s z o b á j á b a b é - j ö n n i . A ' H e r c z e g n e k ö r ö m m e l ,

é s m é l t ó s á g g a l t e l l y e ^

2

t e k i n t e t e ib ő l k i - t e t t s z e t t : h o g y : m i n d

ö r v e n d e n e ,

8

J u l i á n á n a k k i - s z a b a d u l á s á r a n é z v e , m i n d n e h e z

t e l n e , * a n n a k s z e r e n c s é t l e n s é g e m i a t t . E i - v é g e z v ó n m i n d - a ' - k é t

r é s z a z Ü d v ö z l é s e k e t , J u l i á n á n a k d o l g á h o z f o g t a n a k . V i d á n a k

k é r d é s e i t , J u l i á n á n a k f e l e l e t e i t e l - o l v a s v á n K á l m á n , é s z r e

v e t t e , d e i g e n h o m á l y o s s a n , J u l i á n á n a k h a l á l r a s z á n t t á

6

okát .

M e g - á l l a p o d t a k a z o n m i n d - a ' - k e t t e n : h o g y e z e n o k n a k e l - t it -

k o l á s a v i h e t t e a r r a a ' B í r á k a t , h o g y ő t e t a' S í r n a k s z é l i r e

h e l y h e z t e t t é k . I m á d t á k a z I s t e n n e k G o n d - v i s e l é s é t , m e l l y i l l y

c s u d á l a t o s m ó d o n m e g - a k a r f c a t a r t a n i a n n a k é l e t é t .

M i d ő n e z e k r ő l e g y - m á s k ö z ö t t b e s z é l l e t t e n e k , C s e r e i E n d r e

b é - j e l e n t e t t e m a g á t a ' F e j e d e l e m n é l . A ' S z o b á b a e r e s z t e t v ó n , e g y

G y a l u i P a r a s z t o t v i v e - b é m a g á v a l , k i n e k b i z o n y s á g - t ó t e l e k i

n y i l a t k o z t a t t a S c h e l m a j e r n e k a z o n g o n o s z s á g á t , m e l l y a z o n

l e v é l b e n f o g l a lt a t o tt , m e l l y é t K á l m á n - h e r c z e g , a z a r a n y P e r e -

c z e k f e l ő l , K o l o s v á r r a k ü l d v a l a . M e g - v a l l o t t a a ' P a r a s z t : m i k e t

í g é r t n é k i a ' T i t k o s , h a a z o n l e v e l e t S z e r e m b ő l j ö t t n e k l e n n i

m o n d a n á .

6

ő e z t t ü s t é n t m e g - j e l e n t e t t e

7

l é g y e n C s e r e i ú r n a k ,

k i - i s e k k o r s z e r e n c s é r e a ' P a r a s z t r a t a l á l v á n K o l o s v á r o t t ,

S c h e l m a j e r ' g o n o s z s á g i n a k k i - n y i l a t k o z t a t á s á r a ő t e t l e g -a l k a l-

1

T. i . : nem remé nyl e t t .

51

L. a je len mű hö z csatol t «Szótár*-nak «e lev ens égg el te l

jes* kifejezését .

3

T. i . : örvend is .

* T. i . : nehezte l i s ,

6

T. i . : e lvesz tésén ek iga zi .

8

L at in os . — T. i . : ha azt mond ja, ho gy az a l evé l Sz . jöt t .

7

T . i . : n e m ő m a g a , h a n e m m á s s a l ; a z a z m e g ü z e n t e ; m e r t

különben nem kel le t t volna Cs . -nek rátalálnia .

Digitized by



2 6 6

A Z A R A N Y P E R E C Z B K .

m a t o s s a b b n a k l e n n i í t é l te , ' s - u g y a n a z é r t a' F e j e d e l e m h e z - i s

v i t t e .

E z e k e t , é s e z e k n e k o k a i t , t ü s t é n t á l t a l - é r t v é n a ' f e j e d e l e m ;

e l - f o g a t t a a l a t t o m b a n a ' T i t k o s t , é s , a ' t ö b b i v e l e g y g y ü t t , k i k r e

v a l a m i g y a n ú e s h e t e t t , a z U d v a r b a h o z a t t a ő r i z e t a l a t t . I g e n

h e l y e s s e n e s e t t p e d i g a ' d o l o g , h o g y a m a ' S c h e l m a j e r e l - f o g a t -

t a t o t t . M e r t e z e n t ö k é l l e t l e n e m b e r , K á l m á n - h e r c z e g n e k e l -

é r k e z é s é v e l , k é t s é g b e e s v é n ; h a m a r f e l - s z e d e g e t t e h o l m i é t , a z t

B ú g y o r á b a d ö m ö c s k ö l v é n , m á s a d ' n a p r a e l - a k a r a - s z ö k n i .

K á l m á n - h e r c z e g , a '

Gyalui

P a r a s z t n a k b i z o n s á g - t é t e l é t h a l l

v á n ,

m o s t t e k i n t e t t e l e s s e n a d o l o g b a . A ' T i t k o s ' f e l - t é t e l é n e k

k i - n y i l a t k o z t a t á s á v a l * a r r a v i t t e A k ó s t : h o g y J u l i á n a ' d o l g á

n a k h e l y t e l e n m e g - v i s g á l á s á t s z ö r n y u - k é p p e n m e g - b á n n á .

A n n y i r a m e n t t ö r e d e l m e s s é g e , h o g y J u l i á n a e l ő t t h i b á i t m e g

v a l l a n i , é s t ő l le b o c s á n a t o t k é r n i k é v á n n a . D e l e - v e r t e e z e n

g o n d o l a t t y á r ó l K á l m á n . T u d n i - i ll i k : a' h i b á n a k m á s - f o r m a

h e l y r e - h o z á s á r ú i t a n a k o d o t t . í g y t e h á t : a* h o m á l y o s d o l g o k n a k

k i - d e r ű l t t e k u t á n , K á l m á n - h e r c z e g - i s a z o n volt: h o g y m e n n é l

h a m a r é b b m e g - l á t o g a s s a J ú l i u s t ; é s h a l á l r a - s z á n t t á n a k v a l ó

s á g o s o k á t m e g - t u d g y a .

M e g - é r t v é n p e d i g , h o g y J u l i á n a i m m á r n e m a l u n n a , h a n e m

m a g á t V e r n i k á v a l , é s A p a l i n n a l g y ö n y ö r k ö d t e t n é , é s t e l l y e s

ö r ö m é b e n l e n n e ; m i n d K á l m á n , m i n d A k ó s h o z z á j a i p a r k o d -

t a n a k . D e , m i d ő n a' F o l y o s ó n m e n t e n e k , e l ő - t a l á l t á k S á r á t ,

J u l i á n á n a k é d e s A n n y á t . E z e n i g e n e l- b á d g y a d o t t A s z s z o n y ,

m i n e k - u t á n n a e l ő b b e n i el - á jú l á s á b ó l f e l - k e r e k e d e t t , e l - n e m -

h i t e t h e t t e m a g á v a l , h o g y J u l i á n á n a k f e j é t n e v e t t é k l é g y e n .

A n n a k f e jé t k e z e i b e f o r g a t n i l á t t s z a t t a t o t t n y a v a l y á s á l l a p o t t y á -

b a n . U g y a n a z é r t : h o g y a ' d o l g o t v a l ó s á g g a l m e g - t u d g y a , n o h a

m é g e g é s z l e n h e l y r e s e h o z a t t a t o t t , m a g a a k a r t a J u l i á n á t m e g

l á t n i , é s , a m i t m á s o k m o n d t t a k , m i n d - a z o k a t t a p a s z t a l v a h i n n i .

K á l m á n t e h á t , é s A k ó s m a g o k m e l l é v é v é n S á r á t - i s , m i n d -

a ' - h á r m a n V e r n i k á n a k s z o b á j a f e l é m e g - i n d ú l t a n a k . M i d ő n

r e á j o k n y i t o t t á k a z a j t ó t , í g y s z ó l l a V e r n i k á h o z

* T. i : a t i tk . gonosz szándékáról való értesülés .



V .

S Z A K A S Z

I I .

R É S Z . «67

A K Ó S

:

Ö r ű ll y , é d e s V e r n i k á m . J ú l i u s o d b i z o n y o s s a n á r t a t la n .

V E R N I K A ,

fel-kelvén: H á l á k a t a d t a m e z - e l ő t t - i s , d e m o s t f ő

k é p p e n t e r e m t ő I s t e n e m , h o g y S z e n t G o n d - v i s e l é s e d m e g - t a r -

t o t t a J ú l i u s o m a t . B o c s á s d - m e g a z o n v é t k e m e t ; h o g y , a z á r t a t

l a n s á g o t e l - n y o m a t n i t a p a s z t a l v á n , a z o n S z e n t G o n d - v i s e l é

s e d r ő l s z i n t e k é t e l k e d n i k e z d e t t e m . D e í m e m e g - n e m - c s a l a t -

t a t t a m v é l e k e d é s i m b e n . Kálmánra tekintvén: K e g y e l m e s H e r -

c z e g ! M o s t s z e r e t e m i n k á b b e s z e m e t : h o g y m a g a m m a l J ú l i u s

n a k T o l v a j s á g á t s o h a e l - n e m - h i t e t h e t t e m . Juliánéhoz for

dulva

:

D e e z e n s z e m é r m e t e s s z e m e k b ő l , e z e n n a g y l e l k e t

m u t a t ó o r c z á b ó l k i n e t u d t a v o l n a k i v e n n i a ' m e r ő á r t a t l a n s á

g o t ? É d e s J ú l i u s o m ! l e g - a l á b b e l ő t t e m , é s a l a t t o m b a n m ó r t k i -

n e m - v a l l o t t a d * á r t a t l a n s á g o d a t ?

S Á R A

:

Ö r ök h á l a t e n é k e d t e r e m t ő I s t e n e m ! h o g y a n y a i

s z í v e m e t h e l y r e á l lí t o t ta d . É n u g y a n m i n d e n k o r o l l y a s v é l e k e

d é s b e n v o l t a m k e d v e s M a g z a t a i m r ó l , u g y - i s n e v e l t e m m i n d -

e g y g y i k e t , h o g y s o h a e l l e n e k s e n k i n e k s e m m i p a n a s z s z a n e m

l e h e t e t t . É d e s M a g z a t o m ! d e m i o k o d l e h e t e t t , h o g y e l ő t t e m ,

é d e s A n y á d e l ő t t , e l - t i t k o l h a t t a d m a g a d a t , ' s - m a g a d d a l e g g y ü t t

á r t a t l a n s á g o d a t - i s ? F é l h e t t é l t e h á t , v a l a m i b e n , é d e s A n y á d t ó l ?

E n n é l s o h a j o b b b a r á t t y á r a n e m t a l á l a z i g a z m a g z a t .

K Á L M Á N ,

nagy méltósággal nézvén Juliánára

. V a l l y o n m i t

f e l e l h e t t s z o k o s s a n , m i n d é d e s A n y á d n a k m o s t a n i , m i n d a '

F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k e l ő b b e n i k é r d é s e ik r e ? — J ú l i u s ! —

m i t c s e l e k e d t é l ? — I l l y k e g y e t l e n ü l b á n h a t t á l - ó m a g a d d a l ? —

I l l y v e s z e d e l e m b e v e t h e t t e d - é m i n d m a g a d a t , m i n d f ő - k é p p e n

e n g e m e t ?

J U L I Á N

A

:

D e m á s e g y e b e t m i t c s e l e k e d t e m v o l n a ? E l e g e t

t ö r t e m , e l e g e t f á r a s z to t t a m f e j e m e t , d e h a l á l o m n á l a l k a l m a t o s -

s a b b d o l o g r a n e m t a l á l h a t t a m . E z t a z a r a n y P e r e c z e k n e k n á l -

l a m l é t e k k e l h a m a r e l - é r h e t t e m . M á s r a n e m v e t e m e d h e t t e m .

A K Ó S : J ú l i u s n a k d o l g a , a ' - m i n t - m é g m o s t - i s t a p a s z t a l o m ,

n a g y o n ö s z v e - v a n g o m b o l y í t v a . E ' c s o m ó n a k m e g - f e j t é s é r e ,

* A próza i nye l vbe nem va l ó i nvers i o . T . i , : miért nem val

lot tad ki v . meg.



268

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

v a g y k e t t ő -v á g á s á r a n e m i s m e r e k a l k a l m a t o s s a b b a t K á l m á n

h e r c z e g n é l , ő - k e g y e l m é n é l . É n e r r e , e m b e r e i m m e l e g y g y ü t t ,

a l k a l m a t l a n v o l t a m . U g y a n - a z é r t : i g e n n a g y o t b o t l o t t a m . A l t a l -

a d o m t e h á t J ú l i u s t H e r c z e g s é g e d n e k e g é s z l e n . K é r e m - i s a ty a -

fiságossan: ho zz a he l yr e U dv ar om na k h i bá j á t .

K Á L M Á N :

F e j e d e l e m s é g e d fe lő l a z t é p p e n n e m m o n d h a t n i ,

h o g y v a l a m i b e n h i b á z o t t . N a g y s z o r g a l o m m a l e l- o l v a s t a m m i n d

F ő - b í r ó - ú r n a k k é r d é s e i t , m i n d J ú l i u s n a k f e l e le t e i t . H a J ú l i u s

n a k f e l - t é t e l é t n e m t u d t a m v o l n a , fe l o l l e m á s í t é l e t e t é n s e

h o z h a t t a m v o l n a . T e h á t a' h a l á l r a í t é l é s n e k e g é s z s ú l l y á

J ú l i u s r a f o r d u l , k i h o m á l y o s f e l e l e t i n e k s e t é t b o k r o s s á g á v a l

m a g a ' e l - v e s z t é s é r e k é n s z e r í t e n i l á t t s z a t t a t o t t az e g y e n e s s z í v ű

b í r á k a t . Ő b e n n e * t e h á t a v é t e k , n e m a z I t é l o k b e n . * *

E z e n s z a v a k r a i g e n n a g y o n m e g - r e t t e n e S á r a . N e m é r t v é n

e l é g s é g e s s e n K á l m á n - h e r c z e g n e k e l ő b b e n i s z a v ai t , é d e s l eá

n y á n a k ú j v e s z e d e l m é t ő l t a r t o t t . N e v e l t e b e n n e e z e n v é l e k e d é s t

K á l m á n - h e r c z e g n e k i g e n m é l t ó s á g o s t e k i n t e t e , m e l l y h e z s o h a

h a s o n l ó t n e m l á t o t t J u l i á n á v a l v a l ó t á r s a l k o d á s á b a n . S e m m i

i r g a l o m k i - n e m t e t t s z h e t e t t á b r á z a t ty á b ó l . U g y a n a z é r t í g y s z ó l -

l o t t a ' H e r c z e g h e z

S Á R A

:

K e g y e l m e s H e r c z e g ! m a g a u g y a n i g e n j ó l i s m e r i

M a g z a t a i m n a k e r k ö l c s e i t. S o h a a z o k T o l v a j o k n e m l e h e t t e k

A z a r a n y P e r e c z e k n e k e l - v é t e l ó b e n e z e n M a g z a t o m - i s b i z o -

n y o s s a n á r t a t l a n .

S á r á n a k e z e n s o k í z b e l i s z a v a i t h a l l v á n a ' H e r c z e g , a t t ó l

t a r t o t t , n e - h o g y , h a s o k a t s z ó l l a n a a ' d o l o g b a , J ú l i u s n a k l e á

n y i s z e m é l l y é v a l a m i - k é p p e n k i - s u h a n n a b e l ő ll e . M i n d - e d d i g

u g y a n t ö r t é n e t b ő l c s ak m a g z a t t y á n a k n e v e z t e , d e , h a l e á n y á

n a k m o n d o t t a v ó l n a - i s , k é s z e n t a r t o t t a fo r t é ll y á t K á l m á n , m e l

l y e l s z a v a i t e l h í m e z t e v o l n a . L e á n y s z e m ó l l y é n e k k i n y i l a t k o z

t a t á s á t a l k a l m a t o s b i d ő r e k ó v á n t a h a l a s z t a n i . H o g y e z e n c z ó l -

l y á t e l - ó r j e , í g y s z ó l l o t t a ' K ö r n y ű l - á l l ó k h o z

K Á L M Á N :

K é r e m m i n d n y á j o k a t ; ű l l y e n e k - l e , é s l e g y e n e k

* T. i . : van.

** T. i . : ő a hibás v. ő hibázott , nem a bírák.

Digitized by



V . S Z A K A S Z I I I . R É S Z .

269

c s e n d e s s e n . H a l l y á k fig ye le mm el a ' d o l o g n a k v e l e j é t : D e s e n k i

s e a v a s s a m a g á t s e m m i b e . M a c s k a s i J ú l i u s h a l á l r a í t é l t e

t e tt A k ó s - f e j e d e l e m t ő l ő - k e g y e l m é t ő l . A n n a k e l - v e s z t é s e m e g

g á t o l t a t o t t a z I s t e n n e k k ü l ö n ö s g o n d - v i s e l é s é t Ő L

1

A k ó s - f e j e d e -

l e m ő - k e g y e l m e j ó l b e l e t e k i n t v é n a ' d o l o g b a , n é m e l y h i b á k r a

t a l á l t , u g y a n - a z é r t : r e á m b i z t a e g é s z l e n J ú l i u s t . É n p e d i g e m e '

s z e r e n c s é t l e n e s e t n e k m i n d e n r é s z e i b e n k ü l ö m b - k ü l ö m b - f é l e

v é t k e k e t t a p a s z t a l t a m . E l - r e n d e l t e m t e h á t e z e n ú j í t é l e t n e k l e g -

a l k a l m a t o s s a b b m ó d g y á t . K i k e ' s z ö r n y ű d o l o g b a n v é t k e s e k n e k

l e n n i l á t t s z a t t a t t a k ,

2

a z o k m i n d n y á j a n e l o - f o g n a k á l l a n i .

R e n d b e v a n n a k s z e d v e a ' P i t v a r - s z o b á b a n . E l ő - i s f o g n a k j ö n n i ,

m i h e l y e s t h i v a t t a tn a k . K é r e m p e d i g m i n d n y á j o k a t : h o g y c se n

d e s s é g b e n l e g y e n e k , é s e n g e m ' s e m m i b e n m e g - n e - g á t o l l y a u a k .

H A K M A D I K K É S Z .

B Á L I N T ' V I S G Á L Á S A .

Ú g y i n t é z t e - e l K á l m á n - h e r c z e g a z e g é s z í t é l e t e t : h o g y , a'

V é t k e s e k k ö z ü l , m i n d - e g y g y i k e ,

8

a ' c s e n d í t é s n e k b i z o n y o s

n e m é r e , bejöjjön ; é s T e t t é r ő l s z á m o t a d g y o n . A z e l s ő c s e n d í -

t é s r e b é - j ö v e M a c s k á s i B á l i n t , a' K a p i t á n y . R e á - f o r d ú l t a n a k a '

s z e m e k . H o g y , a ' F e j e d e l m i U d v a r b a n , P o l g á r i r u h á j á t lá t t á k ;

e z e n s z o k a t l a n ö l t ö z e t é n m i n d n y á j a n m e g - ü t k ö z t e n e k . í g y á l l

v á n a ' H e r c z e g e l ő t t , e ' - k é p p e n s z ó l l a

B Á L I N T

:

K e g y e l m e s U r a i m

K é n s z e r í t t e t v e u g y a n ; d e i d e

ö r ö m m e l - i s j ö t t e m : n o h a m i n d - e d d i g s z e r e n c sé t l e n v a g y o k .

B á l i n t - f i á n a k b é - j ö t t é t é l e s s z e m e i r e , a n n a k s z o m o r ú s z a

v a i t k i - n y í l t t f ü l e i r e v é v é n e n n e k é d e s A n n y a S á r a ; s z e r - f e l e t t ,

1

L at i n os é s ném et es . — T. i. : e l vesz t é sé t m eggát o l t a az

I s t ennek kül önös gondv i se l é se .

2

L a t i n o s . — T . i . : vé t keseknek l á t szo t t ak , de m ég ma gya

rabb : tetszet tek.

3

Soloecisruus. — A «közül» szó fölösle ges .

Digitized by



2 7 0

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

m i n d e n t e h e t s é g e e l l e n , * m e g - i j e d e t t . P o l g á r - r u h á j á r a - i s m o s t

v e t v é n s z e g e s s e b b e n s z e m e i t , n e m t u d t a m i r e v é l n i k é t s é g e s

á l l a p o t t y á t . A z - u t á n : a l a t t o m b a n í g y s z ó l l o t t

S Á R A

:

I s t e n e m ? M é g e z - i s b e l e v a n a' s z e r e n c s é t l e n s é g b e

k e v e r v e !

K Á L M Á N : M i n e v e K e n n e k ? A ' f e l e le t p e d i g m i n d e n k o r

k u r t a l e g y e n .

B Á L I N T :

K e g y e l m e s H e r c z e g ! E n g e m ' M a c s k á si B á l i n t n a k

n e v e z n e k .

K Á L M Á N :

M o n d g y a - m e g : m i h i v a t a l ú ? M i k a r ú e m b e r k e n d ?

B Á L I N T :

M o s t a n á b a n u g y a n k ö z ö n s é g e s s z e g é n y N e m e s

e m b e r v a g y o k .

K Á L M Á N :

H á t

?

M i v o l t k e n d e z e n á l l a p o t t y a e l ő t t

?

B Á L I N T :

K a p i t á n y v o l t a m K e g y e l m e s F e j e d e l m ü n k ' s z o l -

g á l a t t y á b a n .

K Á L M Á N : M i o k a ? h o g y , m o s t a n á b a n , K a t o n a - t i s z t s é g é b e n

n i n c s e n ?

B Á L I N T :

A z o n T i s z t s é g e m t ő l m e g - f o s z t ta t t a m A k ó s - f e je d e l -

m ü n k t ő l .

S Á R A , el-bámúlva:

M i t ? T i s z t s é g e d t ő l m e g - f o s z t t a t t á l ?

I s t e n e m ! O d a l e t t i s m é t t F e j e m . M i r o s z r a v e t e m e d t é l s z e r e n

c s é t l e n F i ú ?

K Á L M Á N :

K é r e m a z A s z s z o n y t : c s e n d e s t í l ly ö n - l e . E l - v ó g z e k

m a g a m m i n d e n e k e t .

S Á R A

:

I s t e n e m

e l - n e - h a g y g y

O h F e j e m

O h F e j e m

1

K Á L M Á N Bálimhoz: M i o k r a n é z v e f o s z t a t o t t - m e g e l ő b b e n i

T i s z t s é g é t ő l ?

B Á L I N T

:

M i v e l a z a r a n y P e r e c z e k n e k t o l v a j j á t a ' T ö m l ö c z b e

h u r c z o l t a m .

K Á L M Á N : T u d t a - é k e n d v a l ó s á g o s s a n , k i l e g y e n a z o n

T ol va j ?

B Á L I N T :

K e g y e l m e s H e r c z e g

h o g y n e t u d t a m v o l n a ?

K Á L M Á N :

M i n ő n é v a l a t t i s m e r t e K e n d a k k o r a z o n I f i a t ?

B Á L I N T : ő u g y a n a k k o r M a c s k á s i J ú l i u s n a k n e v e a l a t t v a l a .

* T. i . : bár mennyire nem akarta i s .



V. SZAKASZ Hl . R ÉSZ.

2 7 1

K Á L M Á N

: K e n d p e d i g t u d t a - é : m i n ő M a c s k á s i a k f é l e ?

B Á L I N T

:

H o g y - n e t u d t a m v o l n a : m i v e l

ő

é n n é k e m T e s t

v é r H ú g

K Á L M Á N ,

hirtelen:

Ö c s c s é n e k m o n d g y a K e n d ő t e t ; v a l a m i n t

a k k o r t a p a s z t a l t a . *

B Á L I N T

:

I g e n - i s , K e g y e l m e s H e r c z e g . ő n é k e m a k k o r T e s t

v é r ö c s é m v a l a .

K Á L M Á N :

K e n d t e h á t T e s t - v é r Ö c s c s é t f o g t a - e l

?

T e s t - v é r -

ö c s c s é t h u r c z o l t a g y a l á z a t o s s a n a' T ö m l ö c z b e ?

B Á L I N T : I g e n - i s , K e g y e l m e s H e r c z e g , e z e k e t é d e s t e s t - v é r e m

m e l c s e l e k e d t e m .

S Á R A : I s t e n e m I

mit

h a l l o k

—

E n g e d g y e - m e g H e r c z e g s é -

g e d , h o g y m e g - g á t o l o m . Az a n y a i s z í v m e g - f o r d ú l a b e n n e m .

K Á L M Á N

: K é r e m

az

A s z s z o n y t :

ne

s z ó i l y o n

a'

d o l o g b a .

Ü l l y ö n v e s z t e g . E l - v é g z e m m a g a m a' d o l g o t e g é s z l e n .

S Á R A :

H e r c z e g s ó g e d ne k é v á n n y o n t ő l l e m l e h e t e t l e n s é g e t .

N e m i s m e r i K e g y e l m e d az a n n y a i s z í v e t ú g y , a ' - m i n t ón é r z e m .

E n g e d g y e - m e g H e r c z e g s ó g e d : h o g y a z o n e m b e r t e l e n F i ú n a k ,

k i á r t a t l a n T e s t - v é r é t

így

m e g - b ö c s t e l e n í t e t t e ,

ki

k ö r m ö l l y e m

s z e m e i t .

Te

I s t e n t e l e n

vad

T e r e m t é s

K Á L M Á N

: N e g y ú l l a s z s z a - f e l m a g á t . Én a z A s z s z o n y n á l m é r

t é k ! e t e s s e b b v a g y o k .

B Á L I N T : S z e r e l m e s é d e s A n y á m I E n g e d g y e Ő H e r c z e g s ó g ó -

n e k , h o g y a z o n e m b e r t e l e n t e t t e m é r t Ő s z a b j a r e á m a' B ü n

t e t é s t .

K Á L M Á N :

Mi

v e h e t t e K e n d e t a r r a : h o g y é d e s T e s t - v é r é t

e l - f o g j a ?

B Á L I N T :

J u l i u s - Ö c s é m é l ő m b e a k a d o t t az E r d ő b e n . K i - v e t t e

T a r s o l y á b ó l

az

a r a n y P e r e c z e k e t . E s e d e z e t t e l ő t t e m : h o g y

m e g - k ö t ö z z e m , és az í t é l e t e l e i b e v i g y e m . Én e z e n m u n k á m

é r t t i z - e z e r f o r i n t o k a t n y e r n é k

a'

F e j e d e l e m t ő l , m e l l y e k k e l

o s z t á n é d e s A t y á m a t k i - s z a b a d í t h a t n á m . T u d g y a a' jó I s t e n :

h o g y s z a v á n a k e n g e d e l m e s k e d n i , t a n á c s o s n a k l e n n i

ne m

v é l

t e m . T é r d e n á l lv a k ö n y ö r g ö t t e m e l ő t t e , h o g y v a g y m e g - v á l -

* T. i.: K á l m á n azt akarja , hogy B. m o s t is ö. mondja.



272

AZ ARANY PERECZEK.

t o z ta s s a s z á n d é k á t ; v a g y , n é k e m a d v á n

a'

P e r e c z e . k e t , r e á m

f ogj a

a'

T o l v a j s á g o t . I n k á b b

én

f o g n é k m e g h a l n i é d e s A t y á m

é r t : m i v e l n á l á n á l ö r e g e b b v a g y o k ; t ö b b jót is v e t t e m é d e s

S z ü l é i m t ő l .

B á l i n t n a k

e'

s z a v a i t h a l l v á n

a'

k ö r n y ű l - á l l ó k , m o s t l á t h a t

t á k á l ta l J u l i á n á n a k h a l á l r a v e t e m e d t e ' O k á t. S ű r ű n h u l l o t t a -

n a k

a'

k ö n y v e k m i n d n y á j o k n a k s z e m e k b ő l ; m i d ő n e z e n

két

A t y a - f i n a k a z o n v e t e k e d é s e k e t h a l l o t t á k , m e l l y e l é d e s A t t y o k -

n a k k i - s z a b a d í t á s á é r t a' h a l á ln a k e le i b e m e n t e n e k . í g y szó l l a

K Á L M Á N : Hát

J ú l i u s , K e n d n e k e l ő b b e n i k é r é s é r e ,

reá

á l l o t t - é ?

B Á L I N T :

K e g y e l m e s H e r c z e g ! é p p e n n e m a k ar a s z a v a m n a k

e n g e d n i . Az én é l e t e m e t S z ü l é i m n e k n a g y o b b h a s z n o k r a l e n n i

m o n d o t t a , * m i v e l e l s ő b e n F é r j - f i ú , a z - u t á n K a t o n a T i s z t - i s

v a g y o k .

K Á L M Á N : Hát az

a r a n y P e r e c z e k f e lő l

m i t

m o n d v a la

J ú l i u s

? H ol

v e t t e a z o k a t ?

B Á L I N T :

E b b e n

ő

m a g á t á r t a tl a n n a k le n n i n e m m o n d o t t a , * *

g o n d o l o m a z é r t , h o g y c z é l y á t h a m a r é b b e l - é r h e s s e . E k k o r s z a -

l a d o t t o s z t á n é l ő n k b e

a'

Z s i d ó . N a g y l á r m á t i n d í t o t t

a'

P a r a s z

t o k k a l . L á t v á n t e h á t J ú l i u s : h o g y u t o l s ó l e n n e

a'

s z e m - p i l la n

tá s ,

s í r v a k é r e e n g e m e t : h o g y m e g - k ö t ö z z e m , i g a z á b a n így

g o n d o l k o z v á n : h o g y , ha ezt én ne m c s e l e k e d n é m ; m á s t ó l

f o g n a m e g - k ö t ö z t e t n i ; más f o g n á e l - n y e r n i a' t i z - e z e r f o r i n t o

kat ;

és így

é d e s A t y á n k k i - n e m - s z a b a d u l n a .

K Á L M Á N :

N e m t u d t a t e h á t K e n d , h o g y J u l i u s - ö c s c s e á r ta t

l a n l é g y e n ?

B Á L I N T :

N e m t u d h a t t a m K e g y e l m e s H e r c z e g b i z o n y o s s a n .

G y a n a k o d t a m u g y a n

a'

T o l v a j s á g r ó l , m i v e l m a g a - i s

azt

va l

l o t t a m a g á r ó l , a z - u t á n a P e r e c z e k - i s n á l a v o l t á n a k . D e o s z t á n

a ' P a r a s z t o k n a k ö s z v e c s ő d ű l t t e k r e , a' Z s i d ó n a k é k t e l e n l á r

m á i r a

ugy

e l - h a g y o t t

az

e s z e m : h o g y m o s t

se

t u d h a t o m ,

mit

* L a t i n o s .

— T. i.: azt

mon dot t a , ho gy

az én

é l e t em szü

l e i mnek nagyobb hasznukra van.

** Lat i nos .

—

L á s d

az

előbbi jegyzetet .



V.

S Z A K A S Z m. R É S Z .

273

csel eke dtem édes Test-véremmel. Kegyel mes Herc zeg még

most se jöhet te m egészlen magamhoz. At tól tartok: hogy

meg-ne-bolondúllyak. Igen el-vannak bennem gyengülve min

denek.

K Á L M Á N :

Semmitől se tartson. Legyen bátor szíve. Csak

éppen m ég erre fele il yen: Miért nem mondotta-meg maga

mind-eze ke t Akós-fe jedelemnek ? Nagyot fordított

VOLNA

az

egész dolgon.

B Á L I N T : Kegyelmes Hercze g igen kére Júli us; és szinte

erőszakkai meg-es kü dte te tt : hogy halálra ve temedt ónek okát

életében ki-ne-nyilatkoztassam.

K Á L M Á N : De az Atyafiságos Vérnek más szavai VOLTÁNAK.

Miért nem engedelmeskedett Kend ezeknek ?

B Á L I N T :

Kegyelmes He rczeg hallot tam belől az atyafisá

gos vérnek kiáltásait, el-se-hallgathattam. Pejedelmünkhez

jővén, meg-akartam je lenteni mindeneket. De azt gondolván

Ő - k e g y e l m e : hogy csak magam' menttésére jöttem, engem'

meg-hallgatni nem méltóztatott.

A K Ó S

:

Igen-is . Éppen úgy történt a' dolog. H a meg-hal-

gattam vo lna ; mindenek más ként estek

VOLNA.

Valóban azt

gondolám : hogy csak maga' menttségére jö nne.

B Á L I N T : Kegyelmes Urak : az Isten szerelmére kérem Feje-

delemsógteket: adgyanak szívemnek egy parányi vigasztalást:

mert minden felől igen el-szomorodott ember vagyok. Istenem,

's-Fejedelmem előtt meg-vallom, hogy, ha Test-véremnek

el-fogásában vótettem-is (ha csak véthet az el-tébolyodott ész);

de Fejedelmemhez való hívségemben soha a' csapó-zsinór mel

lől el-nem-távoztam egy köröm feketónyit mind-eddig.

K Á L M Á N :

Se ebben, se pediglen amabban semmit sem vétett

Kend. Mert Macskási Júliust úgy fogta-el, mint az arany Pere-

czeknek valóságos Tolvaj ját. Ugyan-azért: az egész történet

nek súllyá Macskási Júliusnak vállaira hengereg. Ki kel letik

belől le , akár mi módokkal facs arni; hogy-hogy ju thatott az

arany Pereczekhez ?

E m e ' szavakat olly nagy mél tós ággal mondot ta a' Herczeg ,

hogy mindnyájan el -réműlnéne k; és Jul iánának új háborúi

ig

Az Aran y P ere erek.

1 0



274

AZ ARANY PERECZEK.

t ó i

Ms

f é l n é n e k . S á r a v a l a

az

e l s ő ,

ki

l e á n y á r a k ö v e t k e z e n d ő '

m e n n y - d ö r g ó s e k t ő l

2

t a r t o t t . Ú j r a m e g - i n d ú l t b e n n e

az

édes

a n y a i s z í v . M e g - t á m a d t á k i s m é t t

a' Fő

f áj ás o k. K á l m á n - h e r -

c z e g n e k j e l e n l é t t é b e n ,

ki

e n n e k - e l ő t t e l e á n y á t i g e n n a g y o n

s z e r e t t e , a z o n l e á n y á n a k

a'

v e s z e d e l e m b ő l k i s z a b a d u l á s á t b i zo

n y o s n a k

nem

r e m é l l h e t n i ; i r t ó z t a t ó d o l o g n a k l e n n i l á t ts z a t t a -

t o t t .

8

M o s t t a p a s z t a l t a :

mi

h a m a r m e g - v á l t o z t a tt y á k s z í v e s s é

g e k e t

a'

n a g y U r a k .

A'

s z e r e t ő I f i a k - i s h o g y s z í n l i k g y a k o r t a

h a j l a n d ó s á g o k a t :

és,

m i d ő n e r r e l e g - n a g y o b b s z ü k s é g e k l e n n e

a' s z e r e t e t t S z e m é l l y e k n e k , m e g - h ú z z á k m a g o k a t , e l - h a g y g y á k

k e d v e l t t ó d e s s e k e t . M e g - k é v á n v á n K á l m á n - h e r c z e g n e k s z í v é t

l á g y í t a n i ,

így


S Á R A

: I s t e n e m ! M i r e v é l l y e m H e r c z e g s é g e d ' s z a v a i t! K e g y e l

m e s U r a m

i s m e r i M a g z a t i m a t . A z o k , b i z o n y o s s a n , á r t a t la n o k .

A z a r a n y P e r e c z e k n e k e l - l o p á s á r ó l - i s

4

s o h a s e m m i t

ne m

h a l

l o t t a m t ő l l ö k .

Ók

p e d i g

ú%y

s z e r e t n e k e n g e m ' , h o g y g o n o s z -

s á g a i k a t - i s k é s z e k v o l n á n a k e l ő t t e m k i - v a l l a n i .

K Á L M Á N

:

C s a k c s e n d e s s é g g e l l e g y e n

az

a s z s z o n y . M e g - v á l i k

mi sa j t ,

mi

t úró .

S Á R A

: K e g y e l m e s H e r c z e g , k é r em n a g y a l á z a t o s s á g g a l :

for-

d í t t s o n v a l a m i t a n y a i s z í v e m e n , m e r t ,

úg y

t e t t s z i k , m i n t

ha

e g é s z l e n

oda

l e n n é k .

K \ L M Á N

:

M a c s k á s i B á l i n t Ú r n a k , ú g y - m i n t i s m é t t K a p i t á n y

n a k , t e l l y e s s z í v e m b ő l ö r v e n d e k . S o k é r t

nem

a n n á m

:

h o g y

em

b e r s é g e s m a g a ' v i s e l e té t g y ö k e r é b ő l

6

k i - t a n ú i h a t t a m . A k ó s

fe j e d e l e m n e k e n g e d e l m é b ő l v i s z s z a t e s z e m

az

U r a t e l ő b b e n i

T i s z t s é g é b e .

A'-mi

e s z t e n d ő - b e l i

6

j ö v e d e l m é t i ll e t i , m e g - f o g j a

e n g e d n i ő - f e j e d e l e m s é g e

:

h o g y

azt a'

m a g a m ó b ó l m é g - a n y -

n y i r a t e h e s s e m .

7

M e r t

én

K a p i t á n y - u r a t

nem

c s a k á r t a t l a n -

1

T. i.:

bajaitól.

2

T. i. :

bajoktól .

3

T. i. :

irtóztató dolognak tetszet t neki , tartot ta .

4

T. i.:

Lásd

a 24.

lapnak

2.

j egyze t é t .

r

'

T. i.:

teljesen.

*

T. i.: évi.

7

T. i.: még

egys zer ann y i ra t egyem , megk et t őzze m. Le j ebb

él

e

szóval .



V.

S Z A K A S Z I V .

R É S Z .

275

n a k : h a n e m o i l y a n n a k - i s l e n n i í t é l e m , k i t c s u d á l n o m k e l

le t ik .

E l - l e h e t - g o n d o l n i : m i n ő ö r ö m é r e v á l h a t o t t J u l i á n á n a k

K á l m á n - h e r c z e g n e k B á l in t - b á t t y á h o z k i - m u t a t o i t i g az s z ív e s

s é g e . Ú g y s z e r e t t e a z o n é d e s B á t t y á t : h o g y , a ' - m i n t a z e l ő b -

b e n i e k b ő l k i - t e t t s z e t t , m i n e k - e l ő t t e é d e s A t t y á é r t m e g h a l n i

h a g y g y a ; ö n n ö n - m a g á t v e t e t t e a' v e s z e d e l e m b e . M o s t i m m á r :

m i n d T i s z t s é g é b e v i sz s z a - á ll ít á s á t , m i n d J ö v e d e l m é n e k m e g -

k e t t ő z t e t é s ó t h a l l v á n ; l e - n e m - í r h a t n i a z o n Ö r ö m é t , m e l l y é r z é

k e n y s z í v é t m e g - k ö r n y é k e z f c e . A z o n ö r v e n d e z e t t f ő - k é p p e n :

h o g y e s z t e n d ő - b e l i J ö v e d e l m é n e k m e g - t ö b b ű l é s e miatt, k ö n

n y e b b e n e l - é l h e t n é n e k m e l l e t t e é d e s S z ü l é i - i s .


R I M Á I N A K J Ó D O L G A .

M a c s k á s i B á l i n t n a k m e g - v i s g á l á s á t i l ly s z e r e n c s é s s e n e l

v é g e z v é n a ' H e r c z e g , k é t s z e r c s e n d í t e t t , m e l l y - i s a n n a k VOLT

j e l e ,

h o g y R i m á i á l l y o n e l ő r e . A ' k é t s z e r i c s e n d í t é s t h a l l v á n

b é - j ö v e , é s e z e k e t m o n d o t t a

RIMÁI

: M e g - e n g e d g y e n H e r c z e g s é g e d s z o k a t l a n b á t o r t a la n

s á g o m n a k . A ' p i t v a r - s z o b á b a n o l l y s z é p s z a v a k a t a k a s z t g a t t a m -

ö s z v e , m e l l y e k k e l H e r c z e g s é g e d e t m e g - ü d v ö z l e n i k é v á n t a m :

h o g y a z o k b a m a g a m - i s b e l e - s z e r e t t e m . H í r t e l e n a ' c s e n d í t é s t

h a l l v á n , m i n d e n e k r ő l ú g y m e g - f e l e t k e z t e m , h o g y a ' T o r d a i

m a l a c z k i - f o g h a t n a r a j t a m (

1 9

) .

(

l ö

) . E z e n k ö z - m o n d á s n a k :

Okos, mint a Tordai malacz,

n a g y k e l e t é * E r d é l y b e n . E n n e k e r e d e t e e z : E g y P a r a s zt E m b e r ,

s e b e s s e n h a j t v á n k o c s i j á t , e l - t a p o d o t t a ' T o r d a i ú t o n e g y a l u v ó

m a l a c z o t . A n n a k G a z d á j a t ö b b e t a k a r v á n n y e r n i , h a a ' m a l a -

* T. i . : a keleté, v. van.

Digitized by

18*



276

AZ


K Á L M Á N

:

S e m m i t ő l s e t a r t s o n , R i m á i . N e m a z é r t h i v a t t a

t o t t a z í t é l e t e l e i b e , h o g y m e g - í t é l t e s s e n ; h a n e m : h o g y e l s ő b e n

ö r ö m ü n k b e n r é s z t v e h e s s e n , a z - u t á n : h o g y s z o l g á l a t ty a m e g

j u t a l m a z t a s s o n . — É d e s R i m á i m ! m a g a VOLT a z o n E m b e r , k i t

a z I s t e n n e k G o n d - v i s e l é s e J ú l i u s n a k m e g - s z a b a d í t á s á r a v á l a s z

t o t t . H a a z E g e k b ő l e r r e n e m r e n d e l t e t e t t VOLNA, h o g y J u l i u -

s é r t h á r o m s z o r k e g y e l m e t k é r j e n , é s í g y a ' s i r a l m a s e l - v e s z t é s t

m e g - h á t r á l l y a ;

1

e d d i g J ú l i u s — f ő - n é lk t í l — k i - t e r j e s z t v e —

v é r é b e n f e t r e n g v e — e l - e n y í s z e t t v o l n a — I s t e n e m ! e n n e k

c s ak e m l é k e z e t e - i s i r t ó z t a t ó . F e l - b o r s ó s o d i k T e s t e m e g ó s z l e n .

RIMÁI: K e g y e l m e s H e r c z e g ! É n k i c s i n s é g e m t ő l f o g v a í g y

g o n d o l k o z t a m : a m a ' r é g i j ó s z o k á s o k a t s o h a n e m t a n á c s o s

e l - h a g y n i . M í é r d e m e s E l e i n k n e m v a l á n a k b o l o n d o k ; m i d ő n ,

a z e l - v e s z t é s e l ő t t , h á r o m s z o r k e g y e l m e t k é r ó n e k . E z z e l a z

E m b e r i s é g n e k t e t t e k e l e g e t. É n e z e n Ó s z o k á s t m e g - k ó v á n t a m

ú j j ít a n i . E z t p e d i g a k k o r c s a k m a g a ' a z I s t e n s ó g h a t t a - m e g

n é k e m . M e r t : a m a ' H ó h é r - m e s t e r - e m b e r u g y a n f o r g o ló d o t t

i m m á r J u l i u s- ú r - fi n a k f ej e k ö r ű i . D e é n m i n d e n k o r o n b í z t a m

é lő I s t e n e m b e n . E l - i s - h i te t h e t t e m m a g a m m a l : L e h e t e t l e n n e k

l e n n i ,

2

h o g y v a l a k i t n e r e n d e l t l é g y e n m e g s z a b a d í t á s á r a . É p p e n

í g y t ö r t é n t v e l e m - i s , m i d ő n a m a z o n e m b e r t e l e n

Poétát

az

a r b o c z - f á r a f e l - f ü g g e s z t e t t e m . E n g e m e t - i s h a l á l r a í t é l t é n e k a '

h a m a r k o d ó B í r á k . D e R á k ó c z i -f e j e d e l e m á r t a t l a n n a k m o n d o t t ,

í g y g o n d o l k o z t a m t e h á t , m i d ő n J ú l iu s - ú r -f i n á l a' t ö m l ö c z b e n

VOLTAM: h o g y , m i v e l e n g e m e t (k i, i g a z á n k i m o n d v á n a ' v a l ó t ,

3

c z o t i d ő s s e b b n e k l e n n i h a z u d v á n ,

4

a z t m o n d o t t a a' B i r ó e l ő t t .

h o g y a z o n m a l a c z k é t h o l n a p o s , n o h a t a l á n e g y h e t i

5

s e m

VOLT:

A ' B í r ó a z t f e le i é : h o g y h a a' T o r d a i m a l a c z k é t h o l n a p o s l e t t

v o l n a , l e t t v o l n a a n n y i e s z e - i s , h o g y a ' k o c s i e l ő l f e l - u g r o t t

v o l n a .

Dugon ics jegyzete.

1


2

T. i . : l ehetet lennek tartot tam, v . nem hihet tem.

3

T. i . : megval lva az igazat .

4

Soloec i smus. — T. i . : a ma laczot idősebbnek m ond otta , v .

azt hazudta, hogy idősebb, mint a minő vol t .

5

T. i . : hetes .

Digitized by



V . S Z A K A S Z I V . R É S Z .

277

tellyes ártatlanságomban nem

VOLTAM)*

kegyeimessen ki-segít-

hetett; élni-fogna most-is a' Magyaroknak azon Istene, ki

Julius-úr-fiat el-ves zni ne m engedné. És lám Szerencsénkre ott

terme Herczegség ed. Oh Keg yelmes Uram Ha látta volna

akkor szívemet, midőn én-is Herczegségedet meg-pillantot-

tam Csak alig tarthattam-me g magamat , hogy He rczegs éged-

nek nyakába nem ugrottam

K Á L M Á N :

Oh Ist eni Rendelé snek nyilvánságos je le Ezen egy

ember olly egy személyt tartott -meg Szerémi Udvarunknak, ki

nek halála el-emísztett-volna nem csak engemet, hanem fő-kép -

pen édes anyámat-is , ki Július t ki -mondhatatl an-képpen szeret i.

R I M Á I : Most annál inkább hálákat adok élő Is te nemne k :

hogy eszembe juttatta a' Kegyelem-kérést.

K Á L M Á N

:

Istenem

!

Ha, Júliusnak holttá után, magam meg-

n e m - h o l t a m - V O L N A - i s ; mire jutott VOLNA édes Anyám Júliussá

nélktíl. Alattomban : De é n magamról meg-fe le tke zem. Hamar

kezdeném a' Titok' ki-nyilatkoztatását.

Nyílván:

De ón, édes

Rimái m hogy-hogy ju tal mazhassam-meg azon jó akarattyát,

mellyel mind engem', mind egész Udvarunkat szerencséssé

tette? Rimainak egy zsacskó-pénzt ajándékozván: ím hol eleje

adakozóságomnak. Itten három-száz aranyok vannak, azon

három kegyelem-kérésnek némi némő jutalmául. Többel fogom

meg-ajándékozni, ha egyszer Júliusommal viszsza-térendek

Herczegségembe.

R I M Á I : A' zacskó-pénzt forgatván:

Kegyelmes Hercze g

Ha azt mondanám : hogy én ezen aranyok ut án áhsí toztam ;

ne legyek emberséges Katona. De , ha azt-is mondaná m: hogy

ezeket örömest el-nem-veszem; bizonyossan hazunnék. —

El-veszem tehát, nagy hálaadással, örömest; de nem azon okból,

mint ha ezek enge met boldoggá tehetnéne k ; mert me ge shetik :

hogy boldogtalanná-is tegyenek ; ** hanem csupán azért: me rt

e m e '

három-száz aranyok az Is te ni rendelé snek bizonyságos

jele i. — Keg yelmes He rcze g egygyet mondok; ne terhelte s-

* T. i.: nem is voltam teljesen ártatlan, és mégis stb.

**

T. i.: tesznek.

igitized

by



278 A Z


s é k m e g - h a l l a u i . N e m a z é r t m o n d o m p e d i g , h o g y d i c s e k e d -

g y e m ; h a n e m h o g y H e r c z e g s é g e d a n n á l i n k á b b m e g - i s m é r j e

a' C s u d á t . — M i d ő n é n J u li u s -ú r - fi t m e g l á t o g a t t a m a ' S i r a

l o m - h á z b a n ; a ' r é g i s z o k á s t k ö v e t v é n , h á r o m k r a j c z á r t t e t

t e m v a l a l e a z a s z t a l n a k l a p j á r a a l a m i z s n á u l b ű n ö s l e l k i é r t .

Ö n é k e m e r r e a z t m o n d o t t a : h o g y , h a t e h e t s é g é b e n v o l n a ;

n é k e m , m i n d e n k r a j c z á r é r t , s z á z - s z á z a r a n y o k a t a d n a . —

M o s t : l á s s a t e h á t a z E m b e r - f i a : * m i v e l ő e z t n é k e m m e g - n e m

a d h a t t a : a z U r - f i n a k f e l - t é t e l é t H e r c z e g s é g e d á l t a l k é v á n t a

b é - t e l l y e s í t e n i a ' M a g y a r o k ' I s t e n e .

K Á L M Á N

: J ó l v a g y o n , é d e s R i m á i m . É n u g y a n a' M a g y a r o k '

I s t e n é n e k s z e n t G o n d v i s e l é s é t ö r ö m e s t m e g - i s m é r e m m i n

d e n b e n ; d e e z e n t ö r t é n e t b e n l e g - ö r ö m e s t e b b e n . M o s t t e h á t a z

e g é s z í t é l e t n e k s ú l l y á a r r a h e n g e r e d i k , k i n e k k e z e i b e n a z a r a n y

P e r e c z e k t a l á l t a t t a n a k . — I d e s z ó r a , J u l i u s - ú r - f i .

E z e n s z a v a k r a m i n d n y á j a n e l - r é m ű l t e n e k . F ő - k é p p e n S á r a ,

K á l m á n - h e r c z é g n e k m é l t ó s á g o s s z a v a i t h a l l v á n , e g é s z l e n e l

li a l a v á n y o d o t t . M o s t t a r t o t t l e g - i n k á b b a ' S z e r e n c s é t l e n k i m e

n e t e l t ő l . D e a' t ö b b i e k - i s n o h a a' k ö z - b e s z é d b e n * * e l e g e t t ö r

t é k , e l e g e t fá r a s z t o t t á k f e j e k e t , m é g s e t a n ú l h a t t á k - k i v a l ó s á g g a l :

h o l v e h e t t e J u l i á n a a z a r a n y P e r e c z e k e t . H a g y a n a k o d n i k ó v á n -

t a k v o l n a , k ö n n y e n j ö h e t t e k v o l n a a z o n g o n d o l a t r a : h o g y

m a g á t ó l K á l m á n t ó l a j á n d é k b a v e t t e . D e e n n e k m é l t ó s á g o s

m a g a - v i s e l é s e e l l e n e - m o n d o t t a m a ' g o n d o l a t n a k .

ÖTÖDIK IUÉSZ.

J U L I Á N A ' V I S G Á L Á S A .

K á l m á n - h e r c z é g n e k e l ő b b e n i m é l t ó s á g o s s z ó l l í t ó s z a v a i t

h a l l v á n J u l i á n a , e l s ő b e n u g y a n e l - m o s o l y o d o t t . A z - u t á n : V e r -

n i k á v a l e g y g y ü t t f e l - k e l v é n , n é k i e z e k e t m o n d o t t a

* Bib l iai kifejezés. — V. ö. : M áté, 10, 23. Márk, 10, 45 . Lu ká cs,

6, 22. János, 12, 23.

** T. i . : az előbbi párbeszédekben. Faludi szava. (N. U. 1 . 1 . stb.)

Digitized by G o o g l e



V . S Z A K A S Z V . R É S Z .

279

J U L I Á N A : N O

m á r m o s t e g y s z e r r a j t a m - i s a' R e n d . É d e s

V e r n i k á m , é d e s s z o r g a l m a t o s G y á m o m ! M o s t a n á b a n a z o n

o r v o s s á g b ó l k é t - v a g y h á r o m k a n á l l a l k e l l v e n n e m , h o g y s z i v e m

m e g - e r ő s ö d g y ö n . M o s t v a n a ' B á t o r s á g r a s z ü k s é g e m .

V E R N I K A :

J ó l v a g y o n , é d e s J ú l i u s o m . A n n y i t a d o k , a ' - m e n y -

n y i s z ü k s é g e s .

E z e k - u t á n k é t k a l á n n a l a d o t t i n n y a J u l i á n á n a k V e r n i k a .

M o s o l y g o t t a ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y - i s ; n o h a n e m t u d t a , m i

o k r a n é z v e . D e J u l i á n á n a k j ó k e d v é t l á t v á n , ú g y t e t t s z e t t

m i n t - h a a' v i s g á l á s n e m v o l n a f é l e l m e s . A z - u t á n í g y s z ó l l a

V e r n i k á h o z

J U L I Á N A

: V e g y e n - b é , k é r e m , a' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y - i s

v a l a m i t . M e r t : r ae g-e sh etik : h o g y u t á n n a m k é r d ő r e v e g y é k .

1

—

E h h e z t a r t o z i k e z - i s :

2

h o g y K á l m á n ő - h e r c z e g s é g e r e t t e n e t e s

B í r ó .

H a j - s z á l a k a t h a s o g a t .

8

C s o m ó t k e r e s a ' k á k á n - i s . —

K é r e m , é d e s V e r n i k á m , é d e s A p a l i n o m ! E l - n e - h a g y g y a n a k ;

h a n e n i e g y g y ü t t j ö j j e n e k e z e n r e t t e n e t e s í t é ló ' - sz é k e l e i b e .

G y á m o l í t t s á k e r ő t l e n s é g e m e t .

E z e k - u t á n J u l i á n a m a g a ' k a r j a i t V e r n i k á n a k , é s A p a i i n n a k

k a r j a i b a ö l t v é n , m i n d - a ' h á r m a n m e g - á l l o t t a k K á l m á n - h e r c z e g

e l ő t t . í g y f o l y t a t t a s z a v a i t

J U L I Á N A

:

I t t v a g y o k t e h á t r e t t e n e t e s B i r ó - u r a m . D e k é r e m

H e r c z e g s é g e d e t ; n e b á n n y o n v e l e m , s z e g é n y b ű n ö s l é le k k e l ,

k e m é n y e n . M i n d - a z ' -á l t a l: m é l t ó z t a s s o n e g y k e v é s v á r a k o z ás

s a l l e n n i , m é g l á b a i m a t ú g y h e l y h e z t e t e m , h o g y e m e ' s í k o s

j e g é n e l - n e - c s u s z a m o d g y a m .

K Á L M Á N

:

I t t á l l a sz s z t e h á t e l ő t t e m S z e r e n c s é t l e n T e r e m t é s ,

k i - e z - e l ő t t s z i n t e l e - o m l o t t á l . N e m f é ls z t e h á t i m m á r s e m m i

e s e t t ő l ?

J U L I Á N A ,

él-mosoly odva: É n u g y a n i m m á r s e m m i e s e tt ő l

s em f é l ek .

1

T. i . : szint én va l latják.

2

T. i . : azután ne feledjük.

3

í gy i s mondj ák: s zőrszá l hasogat ó , azaz nagyon l e l k i i sme

retes , pontos .



280

AZ ARANY PERECZEK.

K Á L M Á N , fejét csóválva:

D e mi oka

l e h e t e z e n b á t o r s á

g o d n a k

?

J ü L i Á N A ,

vigan: N e m l á t ty a t a l á n H e r c z e g s é g e d , h o g y

két

JÓ B a r á t n é i m n a k k a r o k b a k a p a s z k o d t a m . E z e k e n g e m ' l e - o m -

l a n i n e m h a n n a k .

K Á L M Á N

: H á t ? H a s e n k i

se

t a r t a n a ? h a n e m c s u p á n m a g a d

á l l a n á l e m e ' B í r á d e l ő t t ?

J U L I Á N A

:

D e m á r a k k o r m é g k e v e s s e b b e t f é l n é k .

K Á L M Á N

: U g y a n ú g y - é ?

D e

v a l l y o n

mi

o k r a n é z v e ?

J U L I Á N A :

M e r t a k k o r K á l m á n e l ő t t, i g e n k e g y e s H e r c z e g e m

e l ő t t, á l la n é k . Ö e n g e m ' ( h a t a l á n v a l a m i b e n v é t k e s k e - i s

VOLNÉK)

e g y u j ja l n e m t u d n a b á n t a n i .

E g y

s zó v al K á l m á n - h e r c z e g e m

el ő t t á l l anék .

K Á L M Á N , szomorúan: I g e n - i s ; K á l m á n - h e r c z e g e d e l ő t t á l la

n á l . H á t ?

H a

e z e n H e r c z e g T é g e d e t , s z e r e n c s é t l e n I í ia t , k ö r m e i

k ö z é v é s z e n ,

és

a m a ' b o l d o g t a l a n a r a n y P e r e c z e k m i a t t

- - -

S Á R A , hirtelen: K e g y e l m e s U r a m ! I r g a l m a s s a b b a n b á n n y o n

é d e s M a g z a t o m m a l . M e r t

Ő

b i z o n y o s s a n v a g y c s a k a z ó r t - is

á r t a t l a n , h o g y H e r c z e g s é g e d e l ő t t n e m r e t t e g .

J U L I Á N A , az Annyához:

S e m m i r ő l

se

s z o r g a l m a t o s k o d g y o n

é d e s A n y á m . Mi k e t t e n K á l m á n - h e r c z e g g e l s ú l ly o s s a b b d o lg o -

k a t - i s e l v é g e z t ü n k i m m á r .

K Á L M Á N

: C sa k u g y a n s e m m i t

se

f é ls z t e h á t e z e n í t é l e t t ő l ?

J U L I Á N A , hangossan nevetve:

Én

u g y a n e g y h a r a p á s n y i t s e .

K Á L M Á N

: N e v e s s ! N e v e s s !

—

É n b i z o n n y á r a n e m é r t h e t e m ,

m i t ő l l e h e t

jó

k e d v e d .

J U L I Á N A :

N e m

é r t h e t i H e r c z e g s é g e d ?

— Oh

v i s g á l l y a -

m e g - c s a k k e g y e s s z í v é n e k m i n d e n REJTEKEIT I N i n c s - ó OTT

az én

N e v e m ö r e g b ö t ű k k e l f e l - í r v a ?

K Á L M Á N ,

fejét csóválva. Ö r e g b ö t ű k k e l f e l - í r v a !

—

I g e n - i s ,

e l - t a l á l á d , é d e s J ú l i u s o m .

— Én

t é g e d e t ( n e m t a g a d o m ) m i n d

e n n e k - e l o t t e s z e r e t t e l e k , m i n d m o s t a n á b a n s z e r e t l e k .

D e

e z e n

s z e r e t e t e m é r t m e g - n e m ó r d e m l e t t e m , h o g y

Te

m a g a d a t , j e l e n -

n e m - l é t t e m b e n , o l ly a s v e s z e d e l e m b e e j ts e d , m e l l y b e n e n g e -

m e t - i s e l - v e s z e s z s z .

J U L I Á N A :

N e m a k a r t a m H e r c z e g s é g e d e t e l - v e s z te n i , h a n e m

Digitized by



V. SZAKASZ V. RÉSZ.

281

c s u p á n é d e s A t y á m a t k i s z a b a d í t a n i . A n n a k p e d i g m á s m ó d g y á t

n e m l á t t a m , h a n e m ,

ha az

a r a n y P e r e c z e k n e k t o l v a js á g á t

ma

g a m r a f o g o m , és a z o n t í z - e z e r f o r i n t o k a t , B á t y á m á l t a l, é r e t t e

l e - t é t e t v é n , m a g a m m e g - h a l o k .

J u l i á n á n a k e z e n s z a v a i r a e l - h ű l t e n e k m i n d n y á j a n . M o s t

t u d ó d o t t - k i h a l á l r a v e t e m e d t é n e k oka. M e r ő c s u d á l k o z á s a i

k ö z ö t t

így

s z ó l l a a l a t t o m b a n

A K Ó S : í m e ! m i n ő v é g r e f o r d ít t a tt a k

a'

s z e r e n c s é t l e n a r a n y

P e r e c z e k !

K Á L M Á N , fejét csóválva : A t y á d ' k i - s za b a d í t á s á n a k

más

m ó d

g y á t

ne m

l á t ta d ? h a n e m ,

ha az

a r a n y P e r e c z e k n e k t o l v a js á g á t

m a g a d r a f o g o d ? — U g y a n h o g y m e r e d ezt e l ő tt e m m o n d a n i ?

m i v e l t o l l e m - i s ,

a'

t ö b b i k ö z ö t t ,

egy

b i z o n y o s m ó d o t h a l l o t t á l

—

N e m jut i m m á r e s z e d b e ; m i d ő n itt, a' f e j e d e l m i U d v a r b a n

l é v é n , h o z z á m j ö t t é l :

és

é d e s A t y á d n a k s i r a l m a s á l l a p o t t y á t

f

k ö n y v e i d ' c s o r d u l t tá b a n , s ű r ű n p a n a s z l o t t a d , mit j a v a s l o t -

t a m n é k e d , m i d ő n

az

a r a n y P e r e c z e k e t ,

én

m a g a m , K e z e id b e

a d t a m

?

E z e n s z a v a k r a mé g i n k á b b e l - b á m ú l t a n a k m i n d n y á j a n .

E g ó s z l e n k i - st íl t i m m á r J u l i á n á n a k á r t a t la n s á g a , és á r t a t l a n

s á g a m e l l e t t n a g y l e l k e .

Az

E g e k r e v e t e t t e s z e m e i t ,

ós

e z e k e t

m o n d o t t a a l a t t o m b a n

V E R N I K A

:

Ki h a l l o t t i l l y e t a' r é g i i d ő k b e n

?

Oh J ú l i u s o m !

m i r e v e t e m e d t é l ?

K Á L M Á N :

E l - f e l e j t e t t e d t a l á n , mit m o n d o t t a m a k k o r ? —

A z t m o n d á m : h o g y m o s t t i z - e z e r f o r i n t o k ne m l e n n é n e k

n á l a m , m e l l y e k e t , é d e s A t y á d n a k k i - s za b a d í t á s á r a , t ü s t é n t le

o l v a s h a t n é k . V o l n á n a k p e d i g e z e n a r a n y P e r e c z e k , m e l l y e k e t

( t i z e n - ö t - e z e r f o r i n t ár a l é v é n ) V e r n i k a - f e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y -

n a k s z á m á r a c s i n á l t a t t a m . K e z e id b e a d t a m a k k o r a z o k a t ;

és

a r r a k é r t e l e k : h o g y v a l a m e l l y i k Ö t v ö s n é l l e - z á l o g o s í t s d a z o n

t i z - e z e r f o r i n t o k b a n , m e l l y e k e t o s z t á n A t y á d n a k k i - s z a b a d í t á -

s á r a f o r d í t a n á d . * N e m í g ó r t e m - e - m e g : h o g y ( a k k o r u g y a n

h a z a i i t a z v á n ) ne m s o k á r a v i s z s z a - j ö v ö k : az a r a n y P e r e c z e k e t

* T. i.: fordíts ,



282


k i - v á l t o m ; é s é d e s A t y á d a t m á s j a v a k k a l - i s m e g - b ó l d o g í t o m ?

M i é r t n e m f o g a t t a d t e h á t s z a v a m a t ? M i é r t i n d u l t á l m a g a d '

e sze u t án ?

J Ü L I Á N A

: N e m j u t e s z e m b e , h o g y H e r c z e g s é g e d m e g - í g é r t e

l é g y e n a ' h a m a r v i s z s z a - j ö v e t e l t . A z - u t á n : s z e m e i m e l ő t t f or

g o t t a z i s : h o g y é d e s A t y á m n a k , h a r m a d - n a p - m ú l v a , f e l- k e l -

l e n e - a k a s z t a t n i a . K u r t a VOLT a z id ő . Ú g y s z á n t a m o s z t á n a '

h a l á l r a m a g a m a t .

K Á L M Á N

:

I g a z u g y a n

:

h o g y m a g a m s e v é l t e m v o l n a a k k o r ,

h o g y S z e r e m b ő l i l l y h a m a r K o l o s v á r r a jö j je k . M e r t n e m t u d

h a t t a m m é g ak k o r é d e s A n y á m n a k a z o n s z á n d é k á t , m e l l y e l

m i n d h o z z á d , m i n d p e d i g l e n h o z z á m v i s e l t e t e t t — O h ! é d e s

J ú l i u s o m ! H a t u d n á d : m i n ő g o n d o l a t o k k a l l á tl ak m o s t a n á b a n

e l ő t t e m ? b i z o n y o s s a n e l - á lm é l k o d n á l , h o g y - h o g y l e h e s s e n i ll y

s o k á i g e l - h a l g a t n o m a z t , a ' - m i n é k e d v a l ó s á g o s n a g y b o l d o g s á

g o d r a v á l ik . — D e m o n d - m e g e l ő b b i ga z l e l k e d r e : m é r t n e m

z á l o g o s í t o t t a d - e l a z a r a n y P e r e c z e k e t j a v a l l á s o m s z e r é n t ? T e

b i z o n y o s s a n , a m a ' h o z z á d - v a l ó n a g y s z e r e t e t e m é r t , e n g e m ' e l

a k a r t á l v e s z t e n i .

J Ü L I Á N A

:

M e n t s e n - m e g a z I s t e n , K e g y e l m e s H e r c z e g . C s ak

é p p e n : h o g y é d e s A t y á m h o z h a j l ó s z e r e t e te m f e l ű l- h a l a d t a

a z o n i n d u l a t o t , m e l l y e l H e r c z e g s é g e d h e z v i s e l t e t t e m .

K Á L M Á N

:

D e te m i n d A t y á d a t , m i n d E n g e m e t s z e r e t h e t t é l

v o l n a , h a a z a r a n y P e r e c z e k e t , s z a v a m s z e r é n t , l e - z á l o g o s í -

t o t t a d v o l n a . M i é r t n e m c s e l e k e d t e d e z t e t , é d e s J ú l i u s o m ?

V a l l d - k i i m m á r e g y s z e r i g a z l e l k e d r e .

J Ü L I Á N A : K e g y e l m e s H e r c z e g , M é g t ö b b e t - i s t e t t e m , s e m

m i n t H e r c z e g s é g e d j a v a l l o t t . — H o g y a' t i z - e z e r f o r i n t o k h o z

h a m a r é b b j u t h a s s a k , e l - a k a r t a m a z a r a n y P e r e c z e k e t é p p e n

s é g g e l a d n i N á t h á n n a k , a z U d v a r i Z s i d ó n a k . D e ő n e m a k a r a

h a t - e z e r n é l t ö b b e t k i - u g r a s z t a n i . T é r d e n á l l v a e s e d e z t e m e l ő t t e :

a d n a é r e t t e k t íz - e z r e t , m i v e l t i z e n - ö t - e z e r r e b ö c s f í l t e t ik . D e

f a lr a h á n y t a m a ' b o r s ó t . E z e n h a t e z re k n e m v o l t á n a k e l e g e k

é d e s A t y á m n a k k i - sz a b a d í t á s á r a . A k k o r s z á n t a m - e l o s z t á n

m a g a m a t . E l - á m í t o t t a m B á l i n t - b á t y á m a t : h o g y a z a r a n y P e r e

c z e k e t k i - l o p t a m a ' f e j e d e l m i U d v a r b ó l . A ' Z s i d ó - i s r e á n k c s ő -



V.

S Z A K A S Z V .

R É S Z .

283

d í t e tt e g y ü l e v é s z P a r a s z t y a i t . A k k o r k ö t ö z t e t t e m , a k k o r v i t e t

t e m - e l m a g a m a t é d e s B á t y á m á l t a l .

E z e n t ö r t é n e t n e k h a ll a t tá v a l n a g y o n m e g r á z ó d t a k m i n d

n y á j a n . K i - c s o r d u l t á n a k i s m é t t m i n d n y á j o k n a k k ö n y v e i k ,

m i d ő n J u l i á n á n a k s z á n d é k á t , m e l l y r ő l e z - e l ő t t c s a k g y a n a k o d -

t a n a k , m o s t a n á b a n v i l á g o s s a n m e g é r t et t é k . E l l e m b e n ú g y f e l

GYULLADTAK a z o n e m b e r t e l e n z s i d ó r a ; h o g y , h a j e l e n - l e t t VOLNA,

t a l á n d i r ib r ó l - d a ra b r a s z a g g a t t a t t á k v o l n a . A z e g e k ' m e n n y e g -

z e t é r e e m e l v é n s i r á n k o z ó s z e m e i t , e z e k e t m o n d o t t a

K Á L M Á N

: O h

!

T e n e m e s L é l e k ! — T e r e m t ő I s t e n e m

!

T a l á l

k o z o t t e g y m a g z a t , k i , h o g y é d e s A t t y a é l l y e n , m a g a é r e t t e a'

h a l á l t v á l a s z t o t t a . — BOLDOG o r s z á g , m e l l y b e n i ll y p é l d a t a l á l

t a t ik ! — M é l t ó v a g y , é d e s J ú l i u s o m , h o g y , ö r ö k e m l é k e z e t e d r e ,

e g y O s z l o p e m e l t e s s e n , é s a r a n y b ó l ö n t ö t t k é p e d a l á e z e n s z a

v a k m e t t s z e t t e s s e n e k : E ' m a g z a t é d e s A t t y á é r t m e g - a k a r a -

h a l n i . — A ' - m i e n g e m ' i l l e t : e g y f e h é r A l a b á s t r o m k ö v e t

f o g o k S z e r e m b e f e l -á l l ít a n i . A n n a k t e t e jé r e m e t t s z e t e m a z

a r a n y P e r e c z e k e t . O l d a lá r a e m e ' s z a v a k a t : M a c s k á s i J ú l i u s n a k

ö r ö k e m l é k e z e t e . A ' k ő m e l l é p e d i g d r á g a - l á t o s s z e m ó l l y e d e t ,

h o g y a ' v i l á g l á s s o n , c s u d á i l y o n , é s k ö v e s s e n . É d e s J ú l i u s o m !

T é g e d ' t e h á t n e m c s a k á r t a t l a n n a k , h a n e m c s u d á r a - i s m é l t ó

n a k l e n n i í t é l l e k . B i z z a' M a g y a r o k ' I s t e n é b e n . E l - n e m - f e l e j t -

h e t i ő e z e n m e g - m a g y a r á z h a t a t l a n m a g y a r E r k ö l c s ö d e t . M e g

f o g - á l d a n i m i n d e n b i z o n n y a l . É s , n e m s o k i d ő m ú l v a , t a p a s z

t a l n i f o g o d , m i c s u d á l a t o s I s t e n i r e n d e l é s e k v a n n a k i r á n t a d .

E z e n e s e t e k o l l y k ü l ö m b - f é l e g o n d o l a t o k r a h o z t á k m i n d -

n y á j o k a t , h o g y e g y g y i k a' m á s i k é v a l m e g - n e m - e g y g y e z h e t n e .

J u l i á n á n a k h í r e s E r k ö l c s e m i n d e n i k n e k e m l é k e z e t é b e n f or

g o t t . U g y a n - a z é r t : m i n d - e g y r e n e v e k e d e t t . K i k i é r z e t t e b e l ő l

a z o n i n d u l a t n a k é d e s s é g é t , m e l l y e l h o z z á j a v i s e l t e t n i e k e l l e t e t t .



284

AZ


HATODIK RÉSZ.

G Y Á R F Á S N A K Ö R Ö M E .

M e g - h a l l o t t a a z o m b a n G y á r fá s , K á l m á n - h e r c z e g n e k v é l e t

l e n e l -é r k e z é s e á l t a l, J u l i á n á n a k s z e r e n c s é s k i - s z a b a d ú l á s á t .

V e r n i k á t ó l v e t t e e z e n i z e n e t e t , k i- i s s z a p o r á n h o z z á j a f u t t a t t a

K e n g y e l - f u t ó j á t ; é s , a z e g é s z t ö r t é n e t n e k r ö v i d k i - n y i l a t k o z -

t a t á s a u t á n , a r r a k é r t e j ó B á t t y á t : h o g y a z U d v a r b a j ö n n e

m e n n é l - h a m a r é b b , é s a m a ' s z e r e n c s é s s e n m e g - t a r t o t t J u l i u s -

s á t k a r j a i k ö z é s z o r í t a n á . E l - l e h e t g o n d o l n i : m i k e t c s e l e k e d e t t

G y á r f á s e z e n v é l e t l e n i z e n e t r e . Ö r ö m é n e k f o r r ó j á v a l * f e l - g y ú l -

l a d v á n , s e m m i t s e m k é s h e t e t t E r d e j é b e n . T ü s t é n t ú t n a k INDULT.

A z o m b a n , c s a k n e m m i n d e n s z á z l é p é s e k r e ú j - ú j s z o l g á k a t

l á t o t t m a g a e l e i b e f u t n i , k i k e t V e r n i k a , a z o n ú j h í r e k k e l , e l e i b e

s z a l a s zt a , m e l l y e k e t m a g a - i s , K á l m á n - h e r c z e g n e k k é r d é s e i u t á n ,

J u l i u s f e l ő l n a g y ö r ö m m e l h a l l o t t . M i d ő n G y á r f á s a z U d v a r '

k a p u j á n b ó - j ö v e , a z u t o l s ó s z o l g a a z z a l s z a l a d o t t e l e i b e : h o g y

J u l i á n a a j á n d é k b a k a p t a a z a r a n y P e r e c z e k e t m a g á t ó l K á l m á n -

h e r c z e g t Ő l . M e g - é r t e t t e a z t - i s : h o g y a ' L o p á s c s a k t e t t e t e t t

VOLT l é g y e n a' v é g r e : h o g y A t t y á n a k m e g - s z a b a d ú l á s á é r t k i

f i z e th e s s e a ' t i z - e z e r f o r i n t o k a t . M i n d - e z e k e t k i - m o n d h a t a t l a n

n a g y ö r ö m é v e l h a l l v á n , b é - r o h a n t V e r n i k á n a k s z o b á j á b a ; é s ,

k ö r n y ű l - n é z v ó n m i n d n y á j o k a t , m i n t - e g y e l - á l m é l k o d v a , í g y

szó l l o t t

G Y Á R F Á S :

H o l v a g y o k

!

I s t e n e m

!

— H o l v a g y T e - i s , é d e s .

J ú l i u s o m ! — U r a m ! a' k i t e r e m t e t t é l , e l - s e - h a g y h a t t á l b e n

n ü n k e t . — Á l d a l a k T é g e d e t t e l l y e s e r ő m b ő l , f o rr ó s z í v e m b ő l .

I d e í k a r j a i m k ö z é , é d e s J ú l i u s o m .

M é g - m e s z s z i r ő l k i - t e r j e s z t e t t é k e g y - m á s n a k k a r j a i k a t a '

h á l ' - a d ó s z i v e k . Ö s z v e - s z o r o n g a t t á k e g y - m á s t , é s m i n d - a ' - k ó t

r é s z r ő l b u z g ó s z í v v e l a z I s t e n n e k a t y a i G o n d - v i s e l é s é t i m á d t á k ,

í g y s z ó l l o t t

* T. i . : he vétől , e szóval i s é l ; v . egysze rűe n : örö m ébe n.



V .

S Z A K A S Z

V I .

R É S Z .

285

J U L I Á N A :

O h é d e s G y á m o l ó m

m e g - e n g e d t e t e h á t a ' M e n

n y e i F ö l s é g : h o g y i s m é t t G y á r f ás -ú r n a k s z á r n y a i a l á j ö h e s s e k !

G Y Á R P Á S : M e g - e n g e d t e i g e n - i s, é d e s F i a m , m e r t m á s k é n t

a z I s t e n n e m - i s - c s e l e k e d h e t e t t . L á m - é a z é n í t é l e t e m J ú l i u s o m

f e lő l . — I s t e n e m , b e h e l y e s s e n í t é l t e m ! — M e g - t a r t o t t a az

I s t e n a z á r t a t l a n s á g o t . — D i c s Ő í t ts ü k a ' M e g - v á l t ó n a k n e v é t ,

k i a ' m a g o s é g b ő l l e - k ü l d ö t t e A n g y a l á t , é s J ú l i u s t a z O r o s z l á

n y o k k ö r m e i k k ö z ü l m e g - s z a b a d í t o t t a .

A K Ó S , Kálmánra mutatva: í m e , é d e s B á t y á m ! a m o t t á ll a'

m a g o s E g e k b ő l h o z z á n k k ü l d e t e t t ö r v e n d e t e s K ö v e t .

G Y Á R F Á S , meg-ölelvén Kálmánt: A z I s t e n h o z t a h o z z á n k

H e r c z e g s ó g e d e t . — O h ! B e j ó - h e l y e n f e k s z ik i m m á r s z í v e m !

— E l - i á t t a m é n J ú l i u s o m n a k á r t a t l a n s á g á t ; d e m e g - b i z o n y í -

t a n i n e m t u d t a m .

S Á R A

:

H á l a l e g y e n a z Ú r I s t e n n e k . N é k e m - i s h e l y é n i m m á r

G Y Á R F Á S :

D e v a l i y o n m i t á l l ó t o k i t t e n m i n d n y á j a n , v a l a

m i n t a ' N é m a B á l v á n y o k , m i n d e n é r z é k e n s é g n é l k ü l ? M ó r t n e m

ö r v e n d e t e k ? A v a g y t a l á n e l - i s -ú n t á t o k ? — E z e n n a p o t m é l t ó

m e g - s z e n t e l n i , é s m i n d e n e s z t e n d ő b e n e g y sá t o ro s ü n n e p e t

h ú s z o n n é g y ó r á i g m e g - ű l n i .

A K Ó S

:

D e e r r ő l e l - s e - f e l e t k e z ü n k . M e g l e s z b i z o n y o s s a n

m i n d e n e s z t e n d ő b e n .

G Y Á R F Á S : É d e s Ö c s é m A k ó s K ü l d g y v a l a k i t a ' T ö m l ö c z b e ;

é s M a c s k á s i M i h á l y t , J ú l i u s n a k é d e s A t t y á t , h o z a s d i d e h o z

z á n k , h o g y ő - i s, k i J u l i u s -f i á n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é r ő l s e m m i t

s e h a l l o t t m i n d - e d d i g , s z o m o r ú s á g a h e l l y e t r é s z t v e g y e n r e m é n

l e t t ö r ö m ü n k b e n . — S z a p o r á n s z a l a d g y o n v a l a k i . — M e r t é n

ú g y v é l e m : k i i l l y c s u d á l a t r a m é l t ó M a g z a t o k a t n e v e l t , a n n a k

t a l p i g e m b e r n e k l e n n i k e l l et i k . — É d e s Ö c s é m ! K e z e s l e s ze k

M a c s k á s i M i h á l y é r t - i s , v a l a m i n t J ú l i u s é r t , a n n a k f i á é r t , l e n n i

a k a r t a m . — D e e l - v a n - é e g é s z l e n v é g e z v e J ú l i u s o m n a k d o l g a ?

A K Ó S : A ' Z s i d ó v a n m é g h á t r a , a z o n E m b e r t e l e n e m b e r .

E ' s z o m o r ú t ö r t é n e t n e k ő t e t l e h e t m á s a d i k ok á n a k m o n d a n i . *

* Lat inos . — T. i . : ő a szomorú történet második oka.

s z í v e m .



286

A Z A R A N Y

P E R B C Z E K .

R I M Á I

:


S z a k á l l á n f o g v a h u r c z o l o m

i d e a ' g a z - e m b e r t , h a p a r a n c s o l l y a F e j e d e l e m s é g e d .

A K Ó S : L a s s a n L a s s a n ! — í m e h i v a t la n j ő m a g a . Ö r ö m e s t

t u d n á m :

1

m i b e n b í z i k a z I s t e n t e l e n .

R I M Á I : S z a k á l l á b a n , ' s - t í z -p a r a n c s o l a t t y á b a n . M e r t m á s 9 a

n e m l e h e t .

2


N Á T H Á N N A K D O L G A .

B e - é r k e z e t t i g e n - i s a' Z s i d ó h o z z á j o k . Ü g y t e t t s z e t t p e d i g :

m i n t - h a ö r v e n d e n e , és a' F e j e d e l e m n e k k e g y e s s é g é b e n , m á i

n a p o n k ü l ö n ö s s e n b í z n a . M i h e l y e s t b é - j ö t t , t ü s t é n t A k ó s h o z

f o r d u l t, é s ő t e t fé l r e s z ó l l í t a n i k é v á n t a , n e k i a l a t t o m b a n e z e k e t

m o n d v á n

N Á T H Á N

: K e g y e l m e s F e j e d e l e m I N é k e m k ü l ö n ö s b e s z é d e m

v o l n a F e j e d e l e m s é g e d d e l . K e g y e l m e d h e z v a l ó h í v s é g e m e t a l a t

t o m b a n k é v á n n á m m e g - j e l e n t e n i .

A z o m b a n A k ó s m i n d B á l i n t n a k , m i n d J u l i á n á n a k a l a t t o m

b a n i n t e t t : h o g y m a g o k a t e l r e j t s é k , a v a g y l e g - a l á b b a ' t ö b b i

c s o p o r t k ö z é k e v e r j é k . T a r t o t t a t t ó l , n e - h o g y , h a a ' Z s i d ó n a k

s z e m i b e ü t k ö z n é n e k , e m e '

8

e l - i j e d n e ; é s í g y s e m m i t s e h o z -

h a t n a - k i b e l ő l l e . M e r t á l t a l - lá t t a , m i o k r a n é z v e é r k e z e t t a z

U d v a r b a . A z - u t á n , h o g y

4

a m a z o k j ó l e l - r e j t e t t é k m a g o k a t , í g y

s z ó l l a a ' Z s i d ó n a k

A K Ó S

: L e h e t n y i l v á n - i s b e s z é l l e n e d . U j s á g i d a t ö r ö m e s t

f o g j u k h a l l a n i m i n d n y á j a n . V á r t u n k - i s i m m á r r e á d : m i v e l

t é g e d ' g o n d o l u n k e z e n t ö r t é n e t ' e g y o k á n a k l e n n i . Ö r v e n -

d ü n k - i s s z e r e n c s é s e l - é r k e z é s e d e n . M o n d - k i t e h á t : m i ú j s á g g a l

j ö t t é l ?

1

T. i . : Szeretném tudni , hogy s tb.

a

T. i . :• egy éb ben ne m .

8

T. i . : em ez, ez.

4

L . a 133. lapnak je gy zet ét .

Digitized by



V. SZAKASZ VII. KÉSZ.

287

N Á T H Á N :

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! Ama' T o l v a j , k i n é l az

a r a n y P e r e c z e k t a l á l t a t t a n a k , az én s z o r g a l m a t o s s á g o m á l t al

t a l á l t a t o t t - m e g . Ő n é k e m a z o k a t az e r d ő b e n e l - a k a r t a a d n i .

D e én t ü s t é n t reá i s m e r t e m a' l o p o t t j ó s z á g r a . T o l v a j t k i á l t o t

t a m l e g - o t t a n . E k k o r é l ő m b e s z a l a d a M a c s k á s i B á l i n t , ama'

K a p i t á n y , k i - v o n t t k a r d d a l, és a' t o l vaj t orr om e l ő l e l - v i t t e .

E z t p e d i g c s a k é p p e n a z é r t t e t t e , h o g y a' t iz - e z e r f o r i n t o k a t ő

n y e l h e s s e - e l ; én p e d i g sz á r a z k o r t y o k k a l m e g - e l é g e d g y e m .

M á r m o s t í t é l l y e - m e g F e j e d e l e m s é g e d : ha a z o n t i z - e z e r f o r i n t ,

e n g e m - ó , a v a g y ő t e t i l l e t i ?

RIMÁI, alattomban:

Á t k o z o m a' g o n o s z Z s i d ó j á t . Egy c s ö p

t i s z t a vér n i n c s b e n n e .

A K Ó S :

O h ! e r rő l k é r d é s se t á m a d h a t , kié l é g y e n az Örr-

á l l ás '

b é r e . Te é r d e m l e t t e d - m e g e g y e d ü l a' t í z - e z e r f o r i n t o k a t .

S e m m i t se b ú s ú l l y . M i h e l y t a' T o l v a j t f e l - a k a s z t a t o m , a z o n

s z e m - p i l l a n t á s b a n m e g - n y e r e d .

N Á T H Á N , nagy örömmel:

L á m - é

?

h o g y n e m h i b á z t a m v é l e

k e d é s e m b e n ! T u d t a m én azt r é g e n t e n : h o g y F e j e d e l e m s é g e d

i g a z B í r ó l é g y e n . U g y a n - a z é r t : m e g - n e m - e n g e d i : h o g y

azt,

a ' - mi az e n y i m , m á s n a k b i r t o k á b a n h a g y g y a .

A K Ó S , a Pereczeket mutatván: I s m ó r e d - é e z e n p o r t é k á t ?

E z e k - é v a l l y o n a z o n e m l í t e t t a r a n y P e r e c z e k ?

N Á T H Á N : I g e n - i s ; é p p e n a z o k . — K e g y e l m e s F e j e d e l e m !

e z b i z o n n y á r a n a g y K i n c s . Ki i l l y e t lop, u g y a n m e g - é r d e m l i

á m az a k a s z t ó fát.

A K Ó S :

D e l ás d , é d e s N á t h á n o m . E z e n a r a n y P e r e c z e k nem

é r n e k a n n y i t , h o g y m i á t t o k f e l - f ü g g e s z t e s s e m a m a ' s z é p n e v e n -

dék I f iat .

H a

a n n a k á r á t tí z - e z e r f o r i n t o k r a v e r h e t n ő k ,

már

a k k o r , m i n t S z ű z a' k o s z o r ú t, ú g y m e g é r d e m l e n é az a k a s z t ó fát.

M e r t én k e v e s e b b t o l v a js á g ó r t f e l - n e m - a k a s z t a t o m a' n e m e s

e m b e r t .

N Á T H Á N :

I g e n jó l v a g y o n , k e g y e l m e s F e j e d e l e m , m e g l e h e t

a ' J ó s z á g o t b ö c s ü l n i .

A K Ó S : E n ezt m e g - b ö c s t í l te t t e m i m m á r e g y b i z o n y o s Ö t v ö s

s e l ; p e d i g , a ' - m i n t é s z r e - v e h e t t e m , i g e n é r t e l m e s s e l . D e Ő azt

í t é l t e f e l ő l i é : h o g y ö t - h a t - e z e r n é l t ö b b e t ne m é r n e . K ö v e t k e -

Digitized by



288

A Z A R A N Y

P E R B C Z E K .

z e n d ő - k é p p e n : a n n a k B i z o n s á g - t é t e l e s z e r ó n t , f e l - n e m - k ö t t e t

h e t e m a m a ' g y ö n y ö r ű s é g e s I f i a t . T e - i s , n e m t u d o m , h o g y - h o g y

k é v á n h a t n á d t ő l l e m a ' t í z - e z e r f o r i n t o k a t .

N Á T H Á N :

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! A z o n e m l í t e tt Ö t v ö s , m e g

l e h e t , h o g y K e r e s z t é n y e m b e r v o l t . U g y a n - a z é r t : s z á n t a - i s a'

K e r e s z t é n y T o l v a j t . E m e ' d r á g a p o r t é k á t c s a k a z é r t b ö c s ű l t e

i l ly k e v é s r e , h o g y H i t - p a j t á s s á n a k é l e t é t v e s z e d e l e m b e n e

h o z z a . É s ő e z t j ó s á g o s c s e l e k e d e t n e k v é l t e , a ' - m i t a ' b ö c s ű l e t e s

Z s i d ó k á r h o z t a t .

A K Ó S

: A z v a ló b a n k ö n n y e n m e g - e s h e t i k : h o g y K e r e s z t é n y

a' K e r e s z t é n y t m e g - n e m k é v á n t a e m í s z t e n i . B i z o n n y á r a j ó l

m o n d á d .

N Á T H Á N : A z - u t á n : K e g y e l m e s F e j e d e l e m a z - i s m e g - l e h e t :

h o g y a z o n Ö t v ö s m a g a ' h a s z n á t k e r e s i. K e v é s p é n z e n k é v á n -

n y a m e g - v e n n i , h o g y d r á g á n e l - a d h a s s a .

A K Ó S

:

E z s e l e h e t e t l e n s é g . L á m L á m

m i k e t n e m f e s z e g e t

a z é n N á t h á n o m . T e n é k e m b i z o n y o s s a n n a g y v i l á g o t a d t á l a z

i l l y e n e k b e n .

N Á T H Á N :

D e e n n e k o k a m é g m á s - i s l e h e t . K e g y e l m e s F e j e

d e l e m ! H á t

?

h a a z o n Ö t v ö s o s t o b a ? h á t

?

h a s e m m i t s e t u d ,

v a g y i g e n k e v e s e t a' m e g - b ö c s ű l é s h e z ? N e m - i s a z Ö t v ö s n e k

k ö t e l e s s é g e a z , h o g y a z a r a n y P e r e c z e k h e z l á s s o n .

A K Ó S : E z t - i s o k o s s o n m o n d á d . M á r t e h á t , é d e s N á t h á n o m ,

é n c s a k t e m e l l e t t e d m a r a d o k . M i t g o n d o l s z ? m e g - é r i k - é a m a '

t i z - e z e r f o r i n t o k a t e m e ' h i t v á n y P e r e c z e k ?

N Á T H Á N :

K e g y e l m e s U r a m ! É n K e g y e l m e d e t s o h a m e g -

n e m - c s a l t a m ; m o s t s e k é v á n o m . U g y a n - a z é r t : l e l k e m ' i s m e r e t e

s z e ró n t , i g a z á n a z t m o n d h a t o m : h o g y e z e n a r a n y P e r e c z e k ,

m é g a z A t y a f ia k k ö z ö t t - i s , m e g - ó r i k a ' t i z e n - ö t - e z e r f o r i n t o k a t .

K e v e s e b b p é n z é r t m e g - s e - c s i n á l t a t o t t .

A K Ó S

:

L á m - é ! h o g y m e g - a k a r t - c s a l n i a z o n m á s i k g a z e m

b e r , ő , a ' - m i n t m o n d á m , ö t - h a t - e z e r r e b ö c s ű l t e . M o s t t a p a s z

t a l o m v a l ó b a n : h o g y n é k e m N á t h á n n á l n i n c s i g az a b b e m b e

r e m .

M e g é r i k t e h á t a ' t í z - e z r e k e t ?

N Á T H Á N

: M i n d e n k é t s é g k i v ű l , a' t i z e n - ö t - e z r e k e t - i s . M e r t

e z e k b e n n e v a l ó s á g o s i g a z i K ö v e k .



V .

S Z A K A S Z

V I I .

R É S Z .

280

A K Ó S

:

Azon Ifiat te hát, lé lek-i sméret szerónt, fel-akasztat

hatom ?

N Á T H Á N :

Igen-is, kegyelmes Uram. Mert nagy kincset lopott.

Ezen példával meg-is sztínhetik Erdélyben a' Tolvajság, mel ly.

ezen időben, igen lábra szállott.

A K Ó S

: Jól mondád é des Nát hánom. — De, m i t gondolsz ?

Mit érdemel ama' gaz ember, ki ezeket olly kevésre böcsűlt e ?

N Á T H Á N

: E z bizonnyára nagy csalás. Kegyelmes Fejedelem,

a' nagy vétek nagy büntetést érdemel.

A K Ó S

:

Még-is.

Mit

gondolsz ? Reád hagyom

az

ítéletet.

A ' - m i n t

te szabod tányérját, úgy viseli Salavárgyiát.

N Á T H Á N :

Hogy a' csalfaságtól annál inkább ójja magát más-

szor-is,

vágattasson rajta Fejedelemséged ötven páczát.

A K Ó S

:

De ezt

el-is nyered, Gaz-ember. Hallod-é Strázsa

mester, Rimái

R I M Á I

: Követ em Fejedele mségedet, én csak Köz-katona

vagyok.

A K Ó S

:

Még egyszer mondom: Hallod-é Strázsa-mester Rimái

R I M Á I ,

le-térdelve:

Hallgasson-meg Fejedele mséged

Csak

egy kérésem vagyon.

A K Ó S

:

Noszsza hallyuk:

mi

sfíl-ki belőlle.

D e

rövideden.

R I M Á I :

Ne emellyen-fel Feje delemsége d egyszeriben a'

Strázsa-mesterségre, mivel m é g Káplár se voltam soha.

A K Ó S

:

Talán

azt

gondolod

:

hogy Strázsa-mest er-hivatalod-

nak meg-nem-felelhettsz;

ha

csak

a'

Káplárságon által-nem-

mész ?

R I M Á I :

Leg-alabb csak azt engedgye-meg Feje delemség ed ;

hogy

egy

nap' viselhessem

a'

Káplár-páczát.

A K Ó S

:

Igen nagy gyönyörűséged lehet

a'

Káplár-páczában.

Mi

oka

le het eme ' csudálatos kérésnek

?

R I M Á I

: N e m

egyébb, keg yelme s Fejedele m, hanem csupán

ez ; ama' tíz-e zer forintokat magam kévánnám, úg y-mi nt Káp

lár, ki-fizetni ama gonos z Zsidónak.

A K Ó S , él-mosoly ogva:

Igen jól vag yon, Rimái . Kelly-fel

tehát Káplár. Vidd-el em e ' Zsidót am a tárházba, holott az

illyetén Kincsek őriztetni szoktanak.

Az Arany Per ecze k. 19



290

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

RIMÁI,

ki-húzván karágyát:

É r t e m a' p a r a n c s o l a t o t . B a l r a

Z s i d ó . E r e d g y . Ki-nyomta * d Zsidót.

N Á T H Á N : J a j n é k e m k á r - v a l lo t t e m b e r n e k . O d a l e t t e m e g y

l áb i g .

A ' Z s i d ó n a k e l - m e n t t e u t á n , n e m c s u d á l h a t t a e l l e g e n g ő -

k é p p e n G y á r f á s a n n a k k ő - s z ív ó t , ó s h a l l a t l a n e m b e r t e l e n s é g é t .

B o s z s z o n k o d t a k e l l e n e a ' t ö b b i e k - i s m i n d n y á j a n . í g y s z ó l l o t t

p e d i g

G Y Á R F Á S : I s t e n t e l e n Z s i d ó S e P o k l a , s e M e n n y - o r s z á g a a '

P o g á n y n a k . — í m e m i r e v i h e t i a z e m b e r t a' P é n z n e k s z e r

f e le t t v a l ó k ó v á n s á g a ! — A m a ' k o s z o s t i z - e z e r f o r i n t o k o n e l-

a k a r t a - a n n i a z á r t a t l a n n a k v é r é t . — É d e s Ö c s é m A k ó s ! i l ly

e m b e r e k e t t a r t a s z s z U d v a r o d b a n ?

A K Ó S : N e m t a r t o t ta m B á t y a , h a n e m c s u p á n s z e n v e d t e m :

m e r t m i n d - e d d i g e l - n e m - h i t e t h e t t e m m a g a m m a l : h o g y o l l y g y a

l á z a t o s o k l e g y e n e k . I d ő v e l , ' s - a l k a l m a t o s s á g g a l i s m e r t e t i k - m e g

a z e m b e r . — D e n o h a e z e n Z s i d ó t ó l m e g - m e n e k e d t e m - i s ;

v a g y o n m é g e g y G a z e m b e r e m U d v a r o m b a n , k i m i n d J ú l i u s

n a k , m i n d M a c s k á s i M i h á l y n a k v e s z e d e l m e ' * * o k a .

G Y Á R F Á S :

A h a ö c s é m ! k i k o p o t t t e h á t S c h e l m a j e r e d - i s a'

h ó b ó l ?

A K Ó S : M o s t t a p a s z t a l o m i m m á r : h o g y m i n d T e , m i n d V e r -

n i k a - h ú g o m j ó t j a v a s l ó t t a t o k , m i d ő n a n n a k s z e m m e l t a r t á s á t

j a v a s l o t t á t o k . D e m e g - a d o m b é l l é s é t a z A b a - p o s z t ó n a k .

N Y O LC ZA D I K R É S Z.

S C H E L M A J E R ' D O L G A .

M i n d e n e k e t m e g - é r t e t t S c h e l m a j e r J u l i á n a f e lő l . M e r t :

b ő r i b e n j á r v á n a ' d o l o g , a ' P i t v a r - s z o b á b a n n a g y s z o r g a l o m m a l

h a l g a t ó d z o t t . N e m r e m é l l h e t t e i m m á r o l ly a s e m b e r é t , k i n e k

* T. i . : kitolta a szobából .

** T . i . : Mi nd Jú l i us , mi nd M. Mi há l y veszede l mének .

Digitized by



V .

S Z A K A S Z V I I I . R É S Z .

291

k ö z b e n - j á r á s á v a l , v a g y e s e d e z ó s é v e l a ' l e g - g y a l á z a t o s s a b b h a

l á lt ó l m e g - m e n e k e d h e s s e n . E g é s z l e n e l - h a l a v á n y o d o t t , m i d ő n

e s z é b e j u t o t t ; h o g y . m o s t a ' M a g y a r B í r á k ' k e z e i k b e a k a d o t t .

J ó l t u d t a e z e k n e k s z o k á s o k a t : h o g y v a l a m i n t a ' J ó k a t h o s z s z ú

é t e t r e ; ú g y a ' G o n o s z o k a t h a m a r - h a l á l r a m é l t ó k n a k Í t é li k .

U g y a n - a z é r t : e l - h a l t , m i d ő n a ' h á r o m s z o r i c s e n d í t ó s t h a l l o t t a .

E l ő - á i l o t t t e h á t a' G y i l k o s . U t á l t á k , v a l a m e n n y i e n s z e m l é l t é k .

Ő t e t, m i n d e n m e g - v i s g á l á s n é l k ü l , a' N y á r s r a m é l t ó n a k l e n n i

á l l í t o t t á k . B é - j ö t t e u t á n , í g y s z ó l l a m l a - m e g

S C H E L M A J E R

: K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! I t t á l l o k i g a z B í r á m e l ő t t .

A K Ó S ,

tűzessen :

I t t t e r e m h e t t é l t e h á t , I s t e n t e l e n G y i l k o s ?

A l l h a t t s z - é l á b a i d o n g y a l á z a t o s P o r o s z l ó ? L e - n e m - r o g y o l

g o n o s z s á g i d n a k s ú l ly á a l a t t? F e l - n e m - a k a s z t o t t a d e d d i g m a g a

d a t , h o g y a ' h a l á l n á l k e s e r v e s s e b b k é n o k t ó l m e g - m e n e k e d g y ?

T e ! V i l á g ' c s ú f j a ! T e a ' m e g r o m l o t t T e r m é s z e t n e k g y a l á z a t o s

C s u d a - F a j z a t t y a !

G Y Á R F Á S : F e l - n e - l o b b a n n y e l le n e , é d e s Ö c s é m M e g - n e m -

é r d e m l i a ' S z e m é t - e m b e r . H a d d r e á m a ' c z u d a r n a k d o l g á t . É n

i n k á b b m e g - m é r t é k e l e m m a g a m a t .

A K Ó S : Ö r ö m e s t le - r á z o m n y a k a m r ó l e z e n g y a l á z a t o s t e r h e t .

S z a b a d í t s d - m e g t ő l l e , n e c s a k u d v a r o m a t ; h a n e m a z e g é s z

v i l á g o t - i s .

G Y Á R F Á S : I d e s z ó r a S c h e l m a j e r . V a l l d - k i i g a z á n : h o l l á t ta d

l e g - i s - l e g - e l s ő b e n a z a r a n y P e r e c z e k e t ? E l - n e - h a z u d d m a g a d ' ,

m e r t f e l - k ö t ö m a ' S a r k a d a t .


M e g - m o n d o k m i n d e n e k e t i g a z á n . — M i d ő n

K á l m á n - h e r c z e g e z - e l ő t t i t t n á l u n k v a l a , h o z z á k ü l d ö t t A k ó s

fe j e d e l m ü n k : h o g y , ő - k e g y e l m é v e l v a l a m i k ü l ö n ö s b e s z é d g y e

l é v é n , U r u n k h o z j ö n n i m é l t ó z t a t n a . K á l m á n - h e r c z e g e t s z o b á

j á b a n n e m l e l t e m . T e h á t a z a s z t a l h o z m e n t e m ; ó s o t t , f el

n y i t v á n a ' l á d i k á t , l e g - e l s ő b e n l á t t a m a z a r a n y P e r e c z e k e t .

G Y Á R F Á S :

M i v é l e k e d é s b e n l e h e t t é l , m i d ő n a z o k s z e m e i d b e

ü t k ö z t e n e k ?

S C H E L M A J E R : A k k o r u g y a n a ' * v é l e k e d é s b e n

VOLTAM

: h o g y

* T. i . : abban a.

19*

igitized

by Google



292 AZ ARANY PERECZEK.

a z o k V e r n i k a - f e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k s z á m á r a c s i n á l ta t -

t a n a k .

G Y Á R F Á S :

T u d t a d - ó : h o g y V e r n i k á n a k k e z e i b e

n e m

j u t o t -

t ana k ?

S C H E L M A J E R : N e m

t u d t a m v i l á g o s s a n m i n d - a d d i g , m é g

*

Ő - h e r c z e g s é g e K o l o s v á r o n m a r a d o t t .

D e

K e g y e l m é n e k H a z a

t é r t t é u t á n , m i d ő n s o h a V e r n i k a - f e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y n a k

k a r j a i n ne m s z e m l é l h e t t e m , e l s ő b e n g y a n a k o d n i k e z d e t t e m ,

a z - u t á n m a g a m m a l e l - i s - h i t e t t e m , h o g y a z o k a t a' H e r c z e g

( akár

mi

o k r a - v é g r e ) J u l i á n a - K i s - a s z s z o n y n a k a j á n d é k o z t a .

M e r t e g y s z e r ő - h e r c z e g s é g é n e k s z o b á j á b a J u l i á n á t b é - m e n n i ,

é s

ne m

s o k á r a s í rv a k i - j ö n n i l á t t a m . E k k o r k o h o l t a m o s z t á n ,

K á l m á n - h e r c z e g ' n e v é v e l , a m a ' g y a l á z a t o s l e v e l e t , m e l l y b e n

az

a r a n y P e r e c z e k e l - l o p á s á r ó l p a n a s z o l k o d o t t .

G Y Á R F Á S : Ki l e h e t a z o n J u l i á n a ? És mi ok v i h e t e t t a r r a :

h o g y e l l e n e

a'

l e v e l e t k o h o l l y a d ?

S C H E L M A J E R : M e g - m o n d o m e z e k e t - i s i g a z á n . A m a ' J u l i á n a ,

M a c s k á s i M i h á l y n a k e g y - g y e t l e n - e g y l e á n y a . Én Ő te t k i - m o n d -

h a t a t l a n - k é p p e n s z e r e t t e m ;

de

s z e r e t e t e m e t k i - n e m - j e l e n t e t

t e m , p u s z t á n a z o n o k b ó l , h o g y

a'

K i s - a s z s z o n y n a k v i s z á l t t

s z e r e l m é t a m ó g y - i s r e m é n l e t t e m . E b b e n m e g - c s a l a t k o z v á n ,

é d e s B á t t y á n a k , B á l i n t K a p i t á n y n a k , k i - v a l l o t ta m h a j l a n d ó s á

g o m a t .

D e

e n n e k k ö z b e n - v e t ó s é v e l

se m

m e h e t t e m s e m m i r e .

J u l i á n a - k i s - a s z s z o n y n a k s e m m i v i s z á l t t s z e r e t e t é t ne m t a p a s z

t a l h a t t a m , íg y t e h á t e l -h i t e t v ó n m a g a m m a l , h o g y m i n d a' ket

t e n e l l e n e m e s k ü d t é n e k ; é s z r e v é v é n a z t - i s : h o g y J u l i á n a

n é l k ü l

ne m

é l h e t n é k : e l - t ö k é l l e t t e m v a g y

a'

K i s - a s z s z o n y n a k

h a l á l á t , v a g y p e d i g

az

e n y i m e t . N é k e m

az ón

é l e t e m m é g é d e s

n e k l e n n i l á t t s z a tt a t o t t . T e h á t J u l i á n á n a k n y a k a ' - s z e g e s é r e

i p a r k o d t a m .

í g y

k ö l t ö t t e m o s z t á n e l l e n e a z o n e m l í t e t t l e v e l e t ,

é s azt g o n d o l t a m , h o g y a d d i g e l - v e s z t h e t e m , m é g ** l e v e l e m

n e k a m a ' k ö l t é s é t ő H e r c z e g s é g e m e g - t u d g y a .

K i k S c h e l m a j e r n e k e z e n b e s z ó d g y e i t h a l l o t t á k , és az a r a n y

*

L. a 25.

l apnak

1.

j egyze t é t .

** L. a 25. lapnak 1. j egyze t é t .



V. SZAKASZ V n i . RÉSZ.

293

P e r e c z e k n e k , m é g - s e J ú l i u s n a k ; h a n e m J u l i á n á n a k e m l é k e

z e t é t v e t t é k ;

1

a z - u t á n : B á l i n t o t a z o n J u l i á n a ' T e s t - v é r é n e k

l e n n i h a l l o t t á k ,

2

k i n é l az a r a n y P e r e c z e k e t t a l á l t á k ; e z e n s z a

v a k n a k ö s z v e - a g g a tá s o k b a n k i - m o n d h a t a t l a n - k é p p e n f ár a d oz -

t a n a k . E g y g y i k g o n d o l a t a' m á s i k a t a k a d á l y o z t a t t a . Ú g y

a n n y i r a f e l - is - z a v a r t a t t a n a k

8

m i n d e n e k ,

4

h o g y e z e k n e k v i l á

g o s k i - m e n e t e l e k fe l ől m i n d n y á j a n k é t s é g b e e s n é n e k .

Ama'

g o n o s z S c h e l m a j é r n e k s z a v a i r a f ü l e lt a' t ö b b i k ö z ö t t V e r n i k a -

k i s - a s z s z o n y - i s .

D e

c s u p a J u l i á n á n a k s o k s z o r i e m l e g e t é s é v e l ;

J ú l i u s n a k p e d i g

elő se

h o z á s á v a l ,

m é g

j o b b a n e l - t é v e l y e d e t t .

V é g t é r e

ne m

t ű r h e t v é n t o v á b b

a'

n y u g h a t a t l a n k é t s é g e s g o n

d o l a t o k a t , így s z ó l l í tá - m e g a' T i t k o s t

V E R N I K A :

D e u g y a n m i n ő J u l i á n a - k i s - a sz s z o n y r ó l v a g y o n

i t t e n a' szó ? — M i n ő K i s - a s z s z o n y l e h e t az, kit b e l é d a k a r t á l

s z e r e t t e t n i g y a l á z a t o s ?

S C H E L M A J E R

:

N e m

e g y é b b e z e n Ú r - f i n á l ,

ki

e d d i g J ú l i u s n a k

n e v é t h o r d o z t a , ő p e d i g T e s t e s t ő l - l e lk e s t ő l M a c s k á s i J u l i á n a .

J u l i á n á n a k e z e n k i - n y i l a t k o z t a t á s á r a , h a a ' K ö r n y ű l - á l l ó k n a k

á b r á z a t t y o k r a ,

de

f ő k é p p e n s z í v e k r e v e t e t t e d v o l n a s z e m e i d e t ,

m a g a d - i s e l - h ű l t é l v o l n a . A' k ü l ö m b s z í n e k e r ő s s e n m e g - e g y -

g y e z t e n e k a' c s u d á l k o z á s n a k s z o k a t l a n v o n á s a i b a n .

6

S e m m i t

s e m s z ó l o t t a n a k , h a n e m o l l y á l l h a t a t o s s a n egy n y o m b a n

6

m e g - m a r a d t a n a k m i n d n y á j a n , m i n t - h a a z o n

egy

h e l y e k r e

le-

s z e g e z t e t t e n e k v o l n a . M a c s k á s i J u l i á n á n a k s z o k a t l a n f e l - t é t e l é t

f o r g a t v á n , a n n a k e r k ö l c s é t

ne m

t u d tá k e l e g e n d ő - k é p p e n

b ö c s ű l n i . V e r n i k á n a k s z e m e i b ő l k i - g ö r d ű l t e n e k a' k ö n y v e k ;

m i d ő n e s z é b e j u t o t t : m i n ő k ö z e l v a l a (egy i l l y e t é n K i s - a s z

s z o n y ) v é g s ő v e s z e d e l m é h e z .

í g y

s z ó l l h a t o t t v é g t é r e

V E R N I K A

:

I s t e n e m

i g a z á n h a l l o t t a m - é

:

h o g y J ú l i u s J u l i á n a

1

T. i .: az ar. pereczek em l ege t é sé t ne m J ú l i u sn a k , h a n e m

Jul i án ána k nev éve l kapcso l a t ban ha l l o tt ák .

2

L a t i n o s . — T. i. azt ha l l o t ták , hog y B. Jul . -nak testvére .

8

T. i. : megzavarodot t .

4

T. i.: m i n d e n k i , m i n d n y á j a n .

5

T. i. :

mi nden arczon

a

csud álkozá s je le i vol tak látható k,

v . a k ü l ö n b ö z ő a r c z o k o n u g y a n a z a csudá l kozás l á t szo t t .

6

T. i.: mozdul a t l anul .

Digitized

by



294

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

l e g y e n ? — A v a g y i g a z l e h e t - ó a z, a ' - m i t S c h e l m a j e r h a z u

d i k ? — E n n e k b i z o n y a k k o r s e l e h e t b á t o r s á g o s s a n h i n n i ,

m i d ő n i g a z a t a k a r m o n d a n i .

S Á R A

:

T e h á t n e m t u d t a m é g a ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y ,

h o g y e z a z é n l e á n y o m ?

V E R N I K A : É n u g y a n s o h a e g y s z ó t n e m h a l l o t t a m a ' f e lő l .

S Á R A

:

ő v a l ó s á g g a l a z é n l e á n y o m , é s i g e n k e d v e s L e á n y o m .

V E R N I K A : által-ölelvén

1

Juliánát:

É d e s J u l i á n á m !

J U L I Á N A , hangossan meg-csókolván Vemikát:

K e d v e s V e r -

n i k á m !

V E R N I K A , az ölelés után:

V a l l y o n v i g y á z o k - é

?

a v a g y i n k á b b

á l m o d o z o m .

J U L I Á N A :

I g e n - i s , n e m á l m o d o z i k a ' f e j e d e l m i K i s - a s z s z o n y .

E l ő r e m e g - j e l e n t e t t e m , h o g y J ú l i u s n a k n e v e J u l i á n á r a f o g v á l

t o z n i , a z Ú r - f i p e d i g , m e r ő K i s - a s z s z o n y r a .

V E R N I K A :

É d e s J u l i á n á m ! k i - é r t h e tt e v o l n a a k k o r a z o n

m e s é i d e t ?

J U L I Á N A :

E z e n j ö v e n d ö l é s e m t e h á t b ó t e l ly e s e d e t t. D e m é g

m á s t - i s j ö v e n d ö l t e m é n a k k o r . T a d n i - i ll i k : h a a m a ' c s i n t a l a n

K i s - a s z s z o n y o k m e g - t u d g y á k , h o g y J ú l i u s l e á n y l é g y e n , n e m

f og 0 s z e r e t e t e k

2

o l l y e l e v e n l e n n i J u l i á n á h o z , m i n t J ú l i u s

h o z v a l a . U g y - é b i z o n y ? b ó - t e l l y e s e d e t t i m m á r e z e n j ö v e n d ő i é -

s e m - i s ?

V E R N I K A :

L e l k e m - ó d e s - J u l i á n á m

T e b i z o n y á r a i g e n r o s z -

s z ú l v é l e k e d e l f e l ő l i e m , m i d ő n a z t g o n d o l o d : h o g y m o s t at y a fi -

s á g o s s a b b a n n e m f o g a d l a k t is z t e s E r k ö l c s e i d é r t . T é g e d e t n e

s z e r e s s e l e k - é , k i t a s z s z o n y i N e m ü n k ' il l y r i t k a d í s z s z ó n e k l e n n i

t a p a s z t a l t a l a k ? S ő t t : h o g y b á t r a n k i - m o n d g y a m a z i g a z a t , i g e n

k e v é l k e d e m a b b a n : h o g y e g y E r d é l y i S z ű z b e n o l l y e r k ö l c s

t a n á l t a t o t t , m e l y e t m á s u t t a ' F é r j - f i a k b a n s e t a l á l h a t n i . — D e

m i é r t v e t t é l m a g a d r a f é r j - f i ö l t ö z e t e t ? — E z e n t e

8

n a g y e r k ö l

c s ö d i n k á b b ü t k ö z h e t e t t v o l n a a z E m b e r e k ' s z e m e i k b e , n é k ü n k -

1


* T . i . : s zere tő t ök . — V . ö . nHi szek . . . a J ézus K r i sz t us

ban,

ő egy f iában.» Az ap. hitv.

• T. i . : ez a te.

Digitized by



V .

S Z A K A S Z

I X .

R É S Z .

295

i s n a g y o b b b ö c s t í le t ü n k r e v á l t v o l n a , h a a s z s z o n y - r u h á b a n

e l ő - á l l o t t v o l n a .

1

C s a k m é g e z t k e l l e t t v o l n a c s e l e k e d n e d , é d e s

J u l i á n á m ; é s a k k o r b e l e i l l e t t é i v o l n a a ' R ó m a i i d ő k b e .

J Ü L I Á N A :

D e é n , a s z s z o n y ö l t ö z e t e m b e n l ó v é n , b é - n e m - f ú r

h a t t a m v o l n a m a g a m a t e l s ő b e n u g y a n a' R e m e t e - b a r l a n g b a ,

a z - u t á n a' F e j e d e l m i U d v a r b a . A ' s z o k n y a e z e r g á t l á s o k a t t e t t

v o l n a . É s m é g - i s b é - j ö v e t e l e m e t , é d e s A t y á m n a k m e g s z a b a d í

t á s á r a n é z v e ,

2

s z ü k s é g e s n e k l e n n i á l l í t o t t a m , n o h a , a ' - m i n t

K e g y e l m e d - i s t u d g y a , f e l- v e t t c z é l l o m a t e l - n e m - é r h e t t e m . —

E h h e z t a r t o z i k a z - i s :

8

m i v e l é d e s A t y á m é r t e l - t ö k é l l e t t e m

h a l á l o m a t ; t u d t a m p e d i g , h o g y a z a r a n y P e r e c z e k ' t o lv a j já -

n a k f e l - k e l l e n e a k a s z t a t n i a ; ú g y g o n d o l k o z t a m ,

4

h o g y e z e n v é

g e m e t h a m a r é b b e l - ó r h e t e m , h a f é r j - f i r u h á b a ö l t ö z ö m .

S Á R A

:

O h J u l i á n a ! é d e s A n y á d n a k e g y g y e t l e n - e g y g y ö n y ö

r ű s é g e !

V E R N I K A : L e l k e m é d e s J u l i á n á m ! e z e n h a l h a t a t l a n e r k ö l

c s ö d

MIATT

m e g - é r d e m l e t t e d a z t t ő l l e m : h o g y a z - u t á n n e

R e m e t e -ú j j on c z n a k ; h a n e m s z e r e lm e s é d e s H ú g o m n a k m o n d -

g y a l a k . K e d v e s H ú g o m l e s z e l t e l l y e s é l e t e m b e n .


R I M Á I N A K S Z O R G A L M A .

K e z é r e v é v é n a ' Z s i d ó t R i m á i , m e n y d ö r g ő s s z i d a l m a z á s a i

k ö z ö t t l e - v e t t e t t e a ' l e g - m é l l y e b b t ö m l ö c z b e . Á t k o z t a b e n n e a'

P é n z k ó v á n s á g á t ,

6

m e l l y a r r a v i t t e , h o g y a z á r t a t l a n s á g o t p é n

z e n e l - a k a r á a d n i . E r ő s e s k ü v é s s e l m e g - i s - i g é r t e n é k i : h o g y

m e g - t a n í t a n á a ' M a g y a r o k ' I s t e n é r e : h a k ó z r e -b o t r a k e r í t h e t n é

1

T. i . : á l lot t volna e lő , je lent voln a m eg , m utatk ozo t t vo lna.

a

T. i . : megszabadí t ása vége t t .

8

T. i . : azután nőruhába kel le t t ö l töznöm azért .

4

T. i . : vé l tem tehát .

5

T. i . : k apz s i ságo t , te lhe tet lens éget , a pén z mé rték te len sze

retetét .

Digitized by



296

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

a ' S z a k á l l a s B a k o t . E ' d o l g á t e l - v é g e z v é n , v i s z s z a - j ö t t a ' F e j e

d e l e m h e z , ó s í g y s z ó l l o t t

R I M Á I

:

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! A m a ' g y a l á z a t o s Z s id ó t ,

p a r a n c s o l a t t y a s z e r ó n t , e l - r e j t e t t e m a z o n t á r - h á z b a n , m e l l y b e n

a z i l l y e t é n K i n c s e k l e n n i s z o k t a n a k .

A K Ó S : E m b e r ü l c s e l e k e d t e d R i m á i . D e e z - u t á n - i s s z o r g al

m a d r a b í z o m , h o g y v a l a m i - k é p p e n e l - n e - i l l a n t s o n .

R I M Á I : J ó k é z b e n v a g y o n , k e g y e l m e s u r a m . C s a k é p p e n

a z é r t j ö t t e m : h o g y v é g b e v it t d o l g o m a t , k ö t e l e s s é g e m s z e r é n t ,

a l á z a t o s s a n m e g - j e l e n t s e m . T ü s t é n t v i s z s z a - m e g y e k h o z z á j a .

S z á z s z e m e k k e l t a r t o m a ' V a k - u n d o k o t .

A K Ó S :

Igaz

b i z o n y ! R i m á i ! h o v á z á r t a d a ' g y a l á z a t o s

e m b e r t ?

R I M Á I :

A '

l e g a l s ó t ö m l ö c z b e . M e r t ú g y g o n d o l k o z t a m

m a g a m b a n : i l ly k i n c s n e k b á t o r s á g o s s a n k e l l e n e f e k ü n n i , p e d i g

a z é r t : h o g y , v a g y v a l a k i ő t e t , v a g y ő ö n n ö n m a g á t e l - n e -

l o p h a s s a .

A K Ó S : I g e n o k o s s a n v é g z e tt ó i m i n d e n e k e t R i m á i . E g y

S t r á z s a - m e s t e r t ő l s e v á r h a t t a m v o l n a t ö b b e t .

R I M Á I

: E z e n - k i v ű l , m é g m á s t - i s j e l e n t e k F e j e d e l e m s é g e d

n e k : a z o n s z a k á l la s t t e l e r a k t a m a r a n y P e r e c z e k k e l . E g y g y e t a '

n y a k á r a v e t e t t e m : e g y g y e t a ' d e r e k á r a ; k e t t ő t - k e t t ő t l á b a i ra ,

é s k e z e i r e . C s ö r ö g - b ö r ö g , h a m e g - m o z d í t t y a m a g á t .

A K Ó S

:

Ú g y k e l l e t t a ' B e s t e - k a r a - f i á n a k . E z t ő m á r r é g e n

m e g - é r d e m l e t t e .

Az-után Bá linthoz:

F ő - S t r á z s a - m e s t e r - ú r !

B Á L I N T , meg-hajtván fejét: N a g y k e g y e s s é g ó t F e j e d e l e m

s é g e d n e k a l á z a t o s s a n k ö s z ö n ö m . A z o n l e s z e k : h o g y m e g - i s m ó r -

t e s s e m F e j e d e l e m s é g e d d e l : h o g y , n o h a u g y a n e z e n k e g y e s s é

g é t ó r d e m e t l e n n e l ; d e n e m s z o r g a l m a t l a n n a l , s e h á l ' - a d a t la n -

n a l n e m k ö z l ö t t e .

A K Ó S

:

I g e n - i s

:

m e g - v a g y o k g y ő z e t t e t v e F Ő - s t r á z s a - m e s t e r -

ú r n a k e m b e r s é g e s m a g a v i s e l e té r ő l . C sa k m é g a z t m o n d o m :

h o g y e z e n T i s z t s é g é b e n s e m f o g o m s o k á i g h a g y n i a z U r a t .

H a R i m á i S t r á z s a - m e s t e r s é g r e m e n e n d , a n n a k K a p i t á n y a - i s ,

i l l i k , h o g y m a g o s s a b b k a r b a t é t e s s e n .

R I M Á I ,

Bálinthoz:

F ő - s t r á z s a - m e s t e r - u r a m

I

M a g a m a t e z -



V .

S Z A K A S Z . I X .

R É S Z .

297

u t á n - i s N a g y s á g o d n a k k e g y e s s é g é b e a j á n l o m . — L á s s a a z

e m b e r ! m i k é n t a k a r a e n g e m ' m e g - i j e s z t e n i J u l iu s - ú r -f i. A z t

m o n d a , k ö n y v e i n e k k i - c s o r d u l t t á b a n : h o g y a F e j e d e l e m t ő l

ő - k e g y e l m é t ő l m i n d e n T i s z t s é g e , m i n d e n j ö v e d e l m e e l -v é t e te t t

l é g y e n , é s p e d i g l e n MIATTA. — D e é s z r e - v e t t e m m i n d g y á r t a ' t r é

f át — C s a k é p p e n a z o n c s u d á l k o z t a m : h o g y j u t h a t o t t a k k o r

J u l i u s - ú r - f i n a k e s z é b e a ' t r é f a , m i d ő n , h a i g a z a t k e l l s z ó l l a -

n o m , i g e n e b ü l f o r g o t t k e r e k e .

A K Ó S : D e m á r m o s t , h á l a l é g y e n a z U r - I s t e n n e k , m i n d e n e k j ó

k a r b a n v a n n a k . C s u p á n M a c s k á s i M i h á l y n a k h é j á v a l v a g y u n k .

E n n e k á r t a t l a n s á g á r ó l s e k é t e l k e d e m i m m á r , m i v e l ő i l l y d r á g a

M a g z a t o k n a k A t t y a . M i n d - a z ' - á l t a l : h o g y a z i g a z s á g a n n á l

i n k á b b s z e m b e t ű n ő b b l e g y e n , a m a ' S c h e l m a j e r n e k s z á já b ó l

k e l l e ti k e l ő b b k i - v e n n i g o n o s z c s e l e k e d e t é t , m e l l y e l m e g

t á m a d t a a z o n á r t a t l a n t .

G Y Á R F Á S : É d e s Ö c s é m ! m i v e l T i t k o so d n a k e l ő b b e n i t e t té t

é n v i s g á l t a m - m e g ; b í z d r e á m M a c s k á s i M i h á l y n a k - i s d o l g á t .

K i - h o z o m a z I g a z s á g o t b e l ő l l e .

A K Ó S

:

N e m b á n o m , é d e s B á t y á m . D e S c h e l m a j e r n e k p é l

d á s m e g - b ü n t e t é s é t , g o n o s z s á g a i n a k v a l ó s á g o s k i n y i l a t k o z

t a t á s a u t á n , m a g a m r a v á l l a l o m . F o g j u n k t e h á t , p e d i g m o s t

u t ó l l y á r a , a z e g é s z d o l o g n a k e l e j é h e z . M e r t ó n ú g y v é l e k e d e m :

a m a ' s z e r e n c s é t l e n M a c s k á s i M i h á l y a ' l e g - i s - l e g - e l s ő , k i n e k

l e - z á r a t t a t á s a e z e n s i r a l m a s t ö r t é n e t n e k k ú t - f e j e .

E z t u g y a n i g a z á n m o n d o t t a a ' F e j e d e l e m . M a c s k á s i M i h á l y

n a k s z e r e n c s é t l e n e s e t é r e t á m a s z k o d o t t a z e g é s z t i s z t e s s é g e s

M a c s k á s i - H á z n a k s i r a l m a s d ü l l e d é k j e . * H a e z e n I s t e n t e l e n

e m b e r t m i n d a z I s t e n i G o n d - v i s e l é s f e l -t e t té t ő l e l - n e m - t í l t o t t a

VOLNA, m i n d a z e m b e r i v í g y á z á s , é s s z o r g a l m a t o s s á g ú t o n n e m

é r t e v o l n a ; e m e z e n M a c s k á s i - H á z a t e g é s z l e n l e - d ö n t ö t t e VOLNA.

É s v a l ó b a n : a z o n v a l a m i n d e n i g y e k e z e t é v e l : h o g y v a g y

J u l i á n á n a k e l - v e v é s é v e l , v a g y a z e g é s z M a c s k á s i - H á z n a k l e

r o n t á s á v a l , a n n a k m i n d e n J ó s z á g á t b i r t o k a a l á v e g y e . E n n e k

* T. i . : M. M ihály szeren csét len esete vo l t oka az egész

t i szt , család bajainak v . romlásának.



298


v é g b e v i t e l é t k ö n n y ű d o l o g n a k l e n n i á l l ít o t ta , a ' T e m e s i B a s -

s á n a k k e g y e l m é b e n b í z v á n , k i n e k h a t a l m a a l a t t v o l t á n a k

K á r á n s e b e s , é s L ú g o s , a ' M a c s k á s i N e m n e k r é g i Ö r ö k s é g e i .

D e e m e ' r e m é n s é g e i b ő l e g é s z l e n k i - k o p o t t a' G y i l k o s ; m i d ő n

a m a ' K i n c s - t a r t ó n a k T o l v a j s á g a f e lő l k é r d ő r e v é t e t e t t a s z o r

g a l m a t o s B í r á k t ó l .

T I Z E D I K R É S Z .

S C H E L M A J E R ' V I S G Á L Á S A .

E l ő - á l l í t o t t á k t e h á t i s m é t t a' T i t k o s t . A l i g - i s v á r h a t t á k ,

h o g y n y a k á r a f o jt sa a' k ö t e l e t . Ö t e t m i n d e n k o n o k r a m é l t ó

n a k l e n n i á l l í to t t á k . í g y k e z d e t t e , n a g y f e l - h á b o r o d á s s a l , k é r

d e z ő s k ö d ő s z a v a i t

G Y Á R F Á S : M o n d - m e g t e h á t g o n o s z P á r a : m i g o n d o l a t t a l

l e h e t s z m o s t a n á b a n M a c s k á s i M i h á l y f e lő l ? M e g - c s a l t a - ó Ő a z

E r d é l y i F e j e d e l e m s é g e t , A k ó s - ö c s é m n e k k o r m á n y o z á s a a l at t,

a m a ' t í z - e z e r f o r i n t o k b a n , m e l l y e k r ő l e l e i n t e t e - m a g a d s z ó l l o t -

t á l , é s m a g a d a t a z e g é s z d o l o g b a n m i n d V i s g á l ó v á , ' m i n d B i r ó v á

t é t e tt e d ? N e h a z u d g y p e d i g : m e r t m e g - s z a l a s z t ó m n a d r á g o d b ó l

k i - n y ő l t t P i p a - s z á r l á b a i d a t . N a g y o b b I r g a l m a s s á g o t r e m é l l -

h e t t s z a ' k e g y e s B í r á k t ó l , h a a ' d o l o g n a k e g é s z v e l e j é t v a l a

m i n t i g a z á n , ú g y r ö v i d e d e n e l o - a d o d .

S C H E L M A J E R

: K e g y e l m e s F e j e d e l m e k ! H a é lő b b e n i g o n o s z

T e t t e i m e t v i l á g o s sa n k i - a d t a m ; n i n c s e n s e m m i o k o m , m i é r t

k e l l e n e e l - f ö d ö z n ö m a ' h á t r a - m a r a d t t a k a t .

1

U g y - i s é l e t e m r e

k e v é s s z á m o t t a r t h a t o k , h a m i n d g y á r t

2

M a c s k á s i M i h á l y n a k

d o l g á t e l - f ö d ö z n é m - i s .

G Y Á R F Á S : E z e n B e s z é d e d b ő l k i - t e t t sz i k , h o g y e s z e d r e t é r t é l .

K i

8

t e h á t a ' r é g e n ó h a j t o t t I g a z s á g g a l .

1

T. i . : a többit .

2

L. az 55. lapnak jegyzetét .

3

I lyen a «Ki ve le* . — V. ö . :

A r . Te t emrehi v .

• L éle k ez ajtón se Tti, se be»,

Digitized by



V. SZAKASZ X. RÉSZ.

29 9

S C H E L M A J E R : A z t m o n d o m t e h á t L e l k e m ' i s m e r e te s z e r é n t :

h o g y a z o n M a c s k á s i M i h á l y

VOLT

az

e l s ő ,

kit

g o n o s z s á g o m n a k

f e l k é v á n t a m - á l d o z n i .

J U L I Á N A , alattomban: I s t e n e m - t e r e m t ő m ! be i g a z a k VOLTÁ

n a k m é g - i s az én g y a n ú i m

S C H E L M A J E R : M e g - h a m i s í t o t t a m í r á s i t . K i - t ö r ű l t e m a z o k b ó l

s o k a k a t , m e l l y é k b ő l á r t a t l a n s á g á t ki v e h e t t e m . H e l y e k b e í r ta m

p e d i g a z o k a t , m e l l y e k n e k t e t t e t e t t s ú l l y á v a l o s z t á n e g é s z l e n

e l - n y o m a t t a t o t t . íg y t e h á t M a c s k á s i M i h á l y u r a t I s t e n e m e l ő t t

á r t a t l a n n a k ; m a g a m a t p e d i g F e j e d e l e m s é g t e k e l ő tt é p p e n

I s t e n t e l e n n e k l e n n i m o n d h a t o m .

S Á R A : siránkozva:

O h ! S z e r e n c s é t l e n F é r j e m

Te p e d i g

a m a ' g y á s z o s T ö m l ö c z ö d b e n H i t e s e d , és k e d v e s M a g z a t a i d

t á v ú l - l ó t t e k b e n m e n n y i t s é n l e t t é l !

J U L I Á N A : O h ! S z e r e n c s é s A t y á m ! k i n e k t ü n d ö k l ő á r t a t la n

s á g á t n a p - f é n y r e h o z t a a' M a g y a r o k ' I s t e n e

B Á L I N T :

O h ! I s t e n i G o n d - v i s e l é s n e k b i z o n y o s v ó lt t a ! m e l l y

é d e s A t y á m a t a' g y a l á z a t o s h a l á l t ó l , t a l á n mí i p a r k o d á s u n k r a

n é z v e , * m e g - k é v á n t a d - m e n t e n i !

G Y Á R F Á S

:

M o n d - m e g I s t e n t e l e n :

mit

v é t h e t e t t e l l e n e d

M a c s k á s i M i h á l y , h o g y ő t e t o l l y k e g y e t l e n ü l , s ő t t o l l y e m b e r

t e l e n ü l m e g t á m a d h a t t a d ?

S C E L M A J E R : O l ly g o n d o l a t t a l v a l é k : h o g y , h a e g y s z e r J u l i á n a

k i s - a s z s z o n y n a k é d e s A t t y á t a' S z e r e n c s é t l e n s é g n e k v e r m e f e lé

k e r í t h e t n é m , b e l e - i s b u k t a t h a t n á m , és a z - u t á n v a l a m i m ó d d a l

s z e r e n c s é s s e n k i - s z a b a d í t h a t n á m ; J ó - t e t t e m ' b i z o n y o s J u t a l

MÁUL

a n n a k g y ö n y ö r ű s é g e s L e á n y á t h a m a r é b b m a g a m é v á te

h e t n é m . M i n d e n k i g o n d o l h a t ó m ó d o k k a l , m i n d e n m e s t e r s é g e s

f o r té l yo k k a l m a g a m é n a k k é v á n t a m t e n n i

ama'

D r á g a - l a t o s

K i s - a s z s z o n y t .

J U L I Á N A : D e, az I s t e n ' s z e r e i m é j é r t ! m é r t v e t e m e d e t t T i t

k o s - u r a m i l l y e t é n b i z o n t a l a n m ó d o k r a , m i v e l e n g e m ' m á s b i z o

n y o s a b b m ó d o k k a l m e g - n y e r h e t e t t v o l n a ? M i é r t ne m szó l l o t t

az Úr é n - v e l e m c s ak egy s z ó t - i s a r r ó l : h o g y é d e s A t y á m n a k

* T. i.: a mi s e g í t s é g ü n k k e l v. hozzájárulásunkkal .



300


szerencsés

BOLDOG

élete az Urnák hatalmában légyen ?

1

— Ha,

édes Atyámnak boldogulásáért, meg-tudtam vetni a' halált:

életének szerencsés folytatásáért,

2

kész voltam VOLNA magamat

az Úrnak birtokába adni. — Sőtt: még most-is ollyas FEL-tétel

lel vag yok: hogy, ha édes Anyámnak akarattya az enyi mmel

meg-egygyezik ; íme szabadíttsa-ki Titkos-uram me nné l ha

marébb édes At yámat: hozza ide élőmbe : hogy, sok keserves

szenvedései után, őtet fiúi szeretetemmel meg-ölelhessem;

imhol kezem ; örömes t Férjhez megye k Tit kos-uramhoz.

K Á L M Á N , nagy hirtelen:

Mit

?

Jul iána — Ezen emberte len

embernek akarod anni kezedet

?

— Ezt é n bizonyoss an meg-

nem-engedem, ha Szüléid ezerszer reá-állanak-is. Másnak szá

mára rendeltének téged' a' Mennye i Lakosok; — Jöszte kar

jaim közé édes Juliánám

Ezeket mondván Kálmán, ki-terjesztette nagy szívességgel

karjait. Neki -me nt Juliánának, és őte t olly kegyess en me g

öle lte, hogy kiki észre-vehetné ne m színle tt hajlandóságait .

Olly sokáig-tartotta karjai között, hogy őtet k i- eresz te ni

3

akarni ne m láttszattatott. Kálmán-herczegnek ezen cse leke

detét szemlé lvén Vernika, fel-boszszonkodott el lene. Más rég-

tŐl-fogva magájénak tartván a' Herczeget , mostani el -pártolá

sát nam szíve lhette. El-nem-t itkolhatván bel ső indulatait,

ezeket mondotta igen fen-szóval *

V E R N I K A

:

Mire szánhatta magát k eg yel med, Kálmán-her-

czeg — Mit cselekszik az Is te nért Juttassa es zébe : mi

légyen maga, mi légyen Juliána

K Á L M Á N :

Igen-jói tudom, kik legyünk mind-A'-ketten. Mert,

ha ne m tudnám, illy sokáig öle lve nem tarthatnám őtet . Lel

kem édes Juliánám

Kálmánnak eze n szavaira, mé g jobban felgyúllada Ve rnika.

Neki me nt a' két egybe-köte lődzöt t személynek. És őke t egy

mástól el-akarván választani, ezeket mondotta

1

Latinos. — T. i.: van.

a

T. i.: azért, hogy élhessen v. élve maradhasson.

a

A német «auslassen »-nek fordítása.

igitized by



V . S Z A K A S Z . X .

R É S Z . 301

V B R N I K A :

E l - n e - f e l e j t s e m a g á t

1

H e r c z e g s ó g e d !

— P E R R E

J u l i á n a !

E l - a k a r t a ő k e t v a l ó b a n v á l a s z t a n i V e r n i k a ; d e a ' v a l ó s á g o s

S z e r e t e t ú g y e g y b e k u l c s o l t a Ő k et, h o g y n a g y o b b e r ő s e m v o l n a

2

a l k a l m a t o s e l - v á l a s z tá s o k r a , e z e n d o l o g r a J u l i á n á n a k A n n y a -

i s n a g y o n m e g - ü t k ö z ö t t . N e m s z e r et t e K á l m á n n a k m a g a - v i s e

l é s é t. U g y a n - a z é r t k ö z e l e b b m e n v é n h o z z á j o k , í g y s z ó l l ít o t t a -

m e g a ' H e r c z e g e t

S Á R A

:

K e g y e l m e s H e r c z e g

I

J u l i á n a a z é n l e á n y o m . É n ő t e t

n a g y o n s z e r e t e m ; é s s z e r e n c s é s n e k t e n n i k é v á n o m , N e m a z é r t

s z a b a d ú l t - k i e l ő b b e n i s z e r e n c s é t l e n s é g e i b ő l , h o g y a z o k b a , H e r -

c z e g s é g e d n e k s z e r t e l e n m a g a - v i s e l é s e m i a t t , v i s z s z a - h e n g e -

r e d g y e n .

K Á L M Á N

: N e f á r a s z s z a m a g á t a z A s z s z o n y . J u l i á n á t t ö b b é

k a r j a i m k ö z ü l k i - n e m - r a g a d g y a .

S Á R A : D e Ő az é n L e á n y o m ; n e m p e d i g H e r c z e g s é g e d ó . É n

s z ü l t e m ő t e t e z e n á r n y é k V i l á g r a . É n n e v e l t e m - f e l Ő t e t n a g y

v í g a s z t a l á s o m m a l s a j á t g y ö n y ö r ű s é g e m r e . U g y a n - a z é r t : j ó l f e l

v e g y e

8

K e g y e l m e d : t ö b b e t p a r a n c s o l h a t o k k e d v e s L e á n y o m

m a l , m i n t m a g a H e r c z e g s ó g e d g o n d o l l y a . L e á n y o m fe lŐ l- is

a z t t a r t o m : h o g y Ő e n g e d e l m e s M a g z a t .

K Á L M Á N :

B i r t o k o m b a n v a g y o n . K i m e r n e s a j á to m t ó l m e g

f osz t an i ?

S Á R A , meg-neheztelve: N e m h i s z e m : h o g y H e r c z e g s ó g e d

a z o n A n y a i H a t a l m a m a t e l -v e h e s s e , m e l l y e t n é k e m , t u l a jd o n

m a g z a t o m r a n é z v e , m i n d a z I s t e n , m i n d a ' T e r m é s z e t a d o t t . —

H a H e r c z e g s ó g e d j ó F e j e d e l e m l e n n e , v í t t a t n á i n k á b b a z

A n y a i h a t a l m a t , n e m p e d i g e l n y o m n á . — É n m a g a m a t a z

I s t e n r e , é s A n y a i h a t a l m a m r a h a g y v á n , p a r a n c s o l o m n é k e d

J u l i á n a : f a c s a r d - k i m a g a d a t a ' H e r c z e g n e k k a r j a i k ö z Ű l .

1

Né m etes . — Va lam ivel tovább az «e l fe ledkezni ma gáról*

ki fejezésse l é l , a m i he lye sebb . — L ásd a 302. lapna k 3 . jegy

zetét.

2

T. i . : lett volna.

8

A ném et «werden es woh l begreifen* fordí tásának lát

sz ik. — Magy. : át láthat ja , tudhatja .

Digitized by



802

AZ ARANY PERECZEK.

J U L I Á N

A

:

E r e s z s z e n - e l H e r c z e g s é g e d . A n y á m p a r a r a n c s o ll y a .

S z ü k s é g e n g e d e l m e s k e d n e m .

1

E z e k - u t á n k i - o l d o t t a m a g á t J u l i á n a K á l m á n n a k k a r j ai

k ö z ü l ,

de

n a g y n e h e z e n . A z u t á n e g y e n e s s e n é d e s A n n y á h o z

m e n t ,

és

ő t e t á l t a l -ö l e l t e , m i n t - h a b o c s á n a t o t k é r n e e l ő b b e n i

e l - t é v e ly e d t t é é r t . S o k á i g - i s m a r a d t a n a k e z e n ö l e l é s b e n . J u l i á -

n á n a k ,

és

K á l m á n n a k e l - v á l á so k u t á n ,

ne m

k e v é s i d e i g n é z e t t

V e r n i k a

a'

H e r c z e g n e k s z e m e i b e . F e j é t c s ó v á l t a a z - u t á n .

Nem

k ü l ö m b ó r z é k e n s e g e k k e l v o l t á n a k m i n d A k ó s , m i n d p e d i g l e n

G y á r f á s . T e l e á l m é l k o d á s s a l ,

így

szó l l a

V E R N I K A :

E z t u g y a n K á l m á n - h e r c z e g fe lő l s o h a n e m h i h e t

t e m . I s t e n e m ! h o g y f e le j t h e ti k - el m a g o k a t

2

a'

N a g y o k - i s .

K Á L M Á N : E l - n e m f e le t k e z te m m a g a m r ó l ,

3

f e j e d e l m i

Kis-

a s z s z o n y . A z t c s e l e k e d t e m J u l i á n á v a l , ' s -a z t f o g o m c s e l e k e d n i

o s z t á n

is, a'-mi

é d e s A n y á m n a k i g a z á n A n y a i s z á n d é k á b a n

v a g y o n .

Én

p e d i g e t t ő l

egy

K ö r ö m - f e k e t é n y i t e l - n e m - t á v o z o m .

V E R N I K A :

T a l á n u g y a n

a'

M e n n y e g z ő r e c z é l lo z n a k

a'

S z e

r e m i g o n d o l a t o k

? Ez

m á r u g y a n s o k n á l - i s tö b b

VOLNA.

K Á L M Á N

:

O h V e r n i k a !

H a

a z t

az

I s t e n ,

ha azt a'

T e r m é

s z e t n e k s z o r o s t ö r v é n n y é m e g t á g í t a n á , ' s -m e g - i s e n g e d n é ;

í m e b iz o n s á g ú l h í v o m m i n d M e n n y e t , m i n d F ö l d e t : h o g y

c s a k J u l i á n a l e n n e a z o n e g y g y e t l e n - e g y , kit , az e g é s z V i l á g n a k

K i s - a s z s z o n y a i k ö z ü l , m a g a m n a k v á l a s z t a n é k .

V E R N I K A :

H a t a l m á b a n v a g y o n H e r c z e g s é g e d n e k : h o g y

J u l i á n á t H e r c z e g - k i s a s z s z o n y á t e g y e

;

ó s - o s z t á n H i t e s - t á r s ú l

e l - v e g y e .

í g y

i m m á r , m i n d e n e l l e n - v e t é s n é l k ü l , ö s z v e - i l l e n é -

n e k . K ö v e t k e z e n d ő - k é p p e n

:

m e g - s e - s z e g n é k

a'

v i l á g i T ö r v é

n y e k e t .

K Á L M Á N :

O h

V e r n i k a ! N e m J u l i á n á n a k n á l a m a l a c s o n y a b b

s o r s á t ó l f ü g g

a' mi

e g y b e - n e m - k e l é s ü n k .

A'-mi

e n g e m ' i l l e t ,

É n u g y a n i g e n k e v e s e t , a v a g y t a l á n s e m m i t

s em

g o n d o l n é k

a z z a l : h o g y

Ő

N e m e s ,

Én

p e d i g H e r c z e g v a g y o k . M i - i s ,

Her-

1

L a t i n o s .

— T. i.:

e n g e d e l m e s k e d n e m k e l l ; v a g y ,

ha a sok

«e»-t

el

akarjuk kerülni , szót ke l l fogadnom.

2

L. a

301 . lapnak

1.

j egyze t é t .

•

L. a

301 . lapnak

1.

j egyze t é t .



V . S Z A K A S Z

X .

R É S Z .

303

c z e g i n e v e z e t ü n k e l ő t t, c s a k N e m e s e k - v o l t u n k . A ' H e r c z e g s é -

g e k c s u p a á m í t ó g o n d o l a t o k l e g - fő k é p p e n a' H á z a s s á g ' d o l g á

ban. M a g u n k ' s z á m á r a k e l l e n e v e n n i a' F e l e s é g e t ; n e m p e d i g

a' H e r c z e g s é g n e k , a ' F e j e d e l e m s é g n e k s z á m á r a . E l é g v o l n a

n é k e m : h o g y J u l i á n á b a n o l l y a s E r k ö l c s ö k r e t a l á l h a to k , m e l -

l y e k e t s o k H e r c z e g - k i s - a s z s z o n y o k b a n n e m l á t o k .

V E R N I K A : í g y t e h á t s e m m i a k a d á l y o k r a n e m t a l á l h a t u n k ,

m e l l y e k MIATT ö s z v e - n e - k e l h e s s e n e k a z e g y - a r á n y ú s z e r z e

tek

1

— N o s z s z a r a j t a — P a p o t n e k i — J á r j u k - e l .

2

K Á L M Á N :

N e c s ú f o l ó d g y o n a ' F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y . É n

u g y a n J u l i á n á t H i t e s - t á r s u l e l - n e m - v e s z e m , d e e l - s e - v e h e t e m :

m e r t : ő N é k e m ( cs a k I s t e n e m ' , é s A n y á m ' t u d t á r a ) É d e s

T E S T - V É R E M .

E z e n s z a v a k a t h a l l v á n V e r n i k a , A k ó s , é s G y á r fá s , m i n ő

c s u d á l k o z á s o k k a l , m i n ő é r z é s e k k e l n é z t e n e k m a g o k ' s z e

m e i k b e , a z o k s e t u d n á k v ó l t t a - k é p p e n l e - í r n i , k i k a k k o r e m e '

r e m ó n t e l e n k i - n y i l a t k o z t a t á s t m a g o k ' t u l a j d o n f ü l e i k k e l h a l l o t

t á k . A z o k - i s b i z o n n y á r a , k i k e t a' M e n n y - k ő n e k v é l e t l e n s z e l e

k e s e r v e s s e n m e g - c s a p o t t , h a m a r é b b m a g o k h o z t é r h e t n e k , m i n t

e z e n m e g - i l l e t ő d ö t t , é s i g e n e l r ó m ű l t t h a l g a t ó k . L e g - e l s ő VOLT

p e d i g , k i m a g á h o z t é r h e t e t t , é s e z e k e t , s z o k a t l a n á l m é l k o d á s a i

u t á n , t é - t o v á z v a m o n d h a t t a

V E R N I K A

:

8

M i t ? — J u l i á n a ? — K á l m á n - h e r c z e g n e k ? —

T e s t - v é r e ? — U r a m - T e r e m t ő m ! I g a z á n h a l l o t t a m - é a' d ol

g o t ? S ü k e t u g y a n n e m v a g y o k .

K Á L M Á N : Ú g y v a g y o n . I g a z á n h a l l o t t a a ' F e j e d e l e m - k i s - a s z

s z o n y , J u l i á n a , K á l m á n - h e r c z e g n e k T e s t - v é r e ! — É d e s J u l iá -

n á m ! M o n d - m e g m a g a d , h o g y ö n t h e s s e m - k i te l l y e s s é g g e l t i s z t a

K e b e l e d b e a t y a f i s á g o s s z í v e m e t ? E r ő t l e n v a g y o k t e m é r d e k é r z é -

1

T. i . : az egymást megszerzet t v . e lnyert v . szép v . össze i l lő

v . egymáshoz va l ó pár .

2

T. i . : a meny asszo ny t ánczát . — V . ö . : «N emcsak a

búcsút j ár ják pén zze l , han em a men ya sszo ny t ánczát i s. » Mi kes ,

L.

lev.

3

S o l oec i smu s . — T. i . : L ege l ső vo l t V e m . , a k i ma gáho z

tért és . . . ezeket m on do tta : V a g y : e lőször v . e l sőnek V. tért

m. stb.

Digitized by



304

AZ ARANY PERECZEK.

k e n s é g e i m n e k v a l ó s á g o s k i - a d á s á r a . M é r t é k e l n e m k e l l e t i k Ö r ö

m e m e t , m á s k é n t e l - i s v e s z h e t e k .

M o s t e r e s z t e tt e - k i e l s ő b e n é d e s ö r ö m é n e k ö z ö n é t K á l m á n -

h e r c z e g . M o s t h ú l l o t t a n a k - k i s ű r ű k ö n y v e i , m e l l y e k e t e n n e k -

e l ő tt e , m a g á n a k n a g y m e g - g y ő z é s é v e l , s z í v é b e n s z o r o n g a t v a

t a r t o t t . N e m s z ó l l h a t o t t egy s z ó t - i s , sok i d e i g m a g á n c s u d á l -

k o z v á n , h o g y l e h e t e t t a' t i t k o t i l l y s o k á i g e l - r e j t v e t a r t a n i a .

S á r a m i n d a m a ' s z a v a k a t h a l l v á n , m i n d e m e ' k ö n y v e k e t l á t v á n ,

n e m t u d o t t s z á m o t v e t n i e s z é v e l . A b r á z a t t y á n m i n d e n s z í n e k

m e g - f o r d ú l t a n a k . N e m t u d v á n , ö r ö m é b e n - é a v a g y f é l e l m é b e n ,

d e m i n d e n t a g j a i n a g y o n r e s z k e t t e n e k . V é g t é r e a' H e r c z e g n e k

e z e k e t m o n d o t t a

S A R A :

K e g y e l m e s H e r c z e g ! K é r e m K e g y e l m e d e t : n y ú g o d -

g y a - k i m a g á t egy k e v é s i d e i g . M e r t n é k e m úgy t e t t s z i k : m i n t

h a , n a g y h e v é b e n , f é l r e b e s z é l l e n e .

K Á L M Á N :

M e n t s e n - m e g a z I s t e n , é d e s A s z s z o n y o m ! H e l y é n

e s z e m . Ne m b e s z é l l e k fé l re . C s a k h o g y ö r ö m e m m e l nem

b í r o k . — J u l iá n a n é k e m N é n é m , és v a l ó s á g o s N é n é m .

S Á R A

:

M é g c s a k

egy

k e v é s s é f ú jj a -k i m a g á t H e r c z e g s é g e d .

M á s k é n t k é t s é g b e e s e m h e l y r e - á l l í t á s a f e l ő l .

K Á L M Á N : S e m m i t ő l

se

t a r t s o n

az

A s z s z o n y . T u d o m ,

ki

v a g y o k . T u d o m ,

mit

b e s z é l l e k .

S Á R A :

N o

h á t , K e g y e l m e s H e r c z e g !

N e m

d e - n e m

é n

n e v e l

t e m J u l i á n á t ?

Én

s z o p t a t t a m ő t e t ?

De még

s z ü l t e m - i s .

K Á L M Á N ;

Oh A n y a ! S z o p t a t t a d u g y a n , n e v e l t e d - i s eme'

d r á g a K i s - a s z s z o n y t ;

de

b i z o n y o s lé g y b e n n e , h o g y s o h a

nem

s z ü l t e d .

J U L I Á N A :

Én

p e d i g e z e n é r d e m e s A s z s z o n y s á g o t é d e s

A n y á m n a k i s m e r e m .

K Á L M Á N :

G y á m - a n y á d n a k i g e n - i s ; de n e m S z ü l ő - a n y á d n a k .

J U L I Á N A : Ú r - I s t e n !

mi oka

l e h e t e t t S z ü l e t é s e m ' e l - t it k o -

l á s á n a k !

K Á L M Á N

: O k a m i n d e n n e k

az

A t y á m . E n n e k v a r á z s lá s o k r a

h a j l a d o z ó g o n d o l a t a i a r ra v i t t é k é d e s A n y á m a t : h o g y t é g e d '

k e g y e t l e n s é g e e l ő l e l - r e j t s e n .

— Oh

J u l i á n a !

Be

s z e r e n c s é s

v a l á l a z z a l : h o g y az a r a n y P e r e c z e k e t , é p p e n a z o n mód-



V . S Z A K A S Z X I . R É S Z .

805

d a l ,

1

k e z e i d h e z v e t t e d ; é s e n g e m ' m i n t - e g y k é n s z e r í t e t t é l , h o g y ,

f e l - t é t e l e m e l ő t t , h a z a r á n d ú l l y a k . M e r t : h a e z t a z I s t e n i G o n d

v i s e lé s í g y n e m r e n d e l t e v o l n a ; m i n d - e d d i g n e m t u d h a t t a m

v o l n a , h o g y T e s t - v é r e m l e g y é l .

J U L I Á N A

:

L e l k e m é d e s K á l m á n y o m ! k é r l ek a z I s t e n r e :

h i t e s d - e l v e l e m : h o g y , m i n d e n k é t s é g n é l k ü l, é d e s B á t y á m

n a k t a r t s a l a k .

H a a

DOLGOT

i g a z á n m e g v i s g á l l y u k , n e h é z - i s v a l a a z t m i n d

S á r á n a k , m i n d J i ú i á n á n a k e l - h i n n i , h o g y K á l m á n - H e r e z e g ,

e n n e k T e s t - v é r e l e n n e . M i n d - a z - á l t a l : o l l y n a p f é n y r e h o z ó -

d o t t a ' d o l o g , h o g y a r r ó l , a ' h a l g a t ó k k ö z ü l s e n k i s e k é t e l k e d

h e t n e . M e r t e g y k i s - v á r a k o z á s u t á n , m i d ő n m i n d n y á j a n a z

e l ő b b e n i á l m é l k o d á s b ó l m a g o k h o z t é r t é n e k , í g y b e s z é l l e t t e - e l

J u l i á n á n a k i g a z e r e d e t é t

K Á L M Á N

: E l - b e s z é l l e m a ' d o l g o t r ö v i d e d e n . H o g y i n n e t t

h a z a m e n t e m : í m e é d e s A n y á m n a k é l e t e n t ó l l y a f e lé f o l y t, é s

c s u p á n c s a k e g y s z ő r - s z á l o n

2

f ü g g ö t t . K e s e r v e s f á j d a l m a i

k ö z ö t t , n e m v a l a n a g y o b b v i g a s z t a lá s a , m i n t , m i d ő n v é l e t l e n

h a m a r h a z a - j ö t t ö m e t a z e l ő r e s z a l a d ó I n a s o k t ó l h a l l o t t a . D e

é n - i s

3

é d e s A n y á m n a k a' h a l á l l a l t u s a k o d ó g y ö t r e l m e i t m e g

é r t v é n ,

4

b é - r o n h a n t a m h o z z á ja . É s z r e - v é v é n i n t é s e i b ő l : h o g y

c s a k v e l e m k é v á n n a k ü l ö n ö s s e n b e s z é l l e n i , k i - i g a z í t o t t a m m i n d -

n y á j o k a t . — L e - ü l t e t e t t o s z t á n b e t e g á g y a m e l l é , é s n é k e m

e z e k e t m o n d o t t a : É d e s F i a m ! i g az lé l e k - is m é r e t t e l k é v á n o k

T e r e m t ő m e lő t t m e g - j e l e n n i . U g y a n - a z é r t : n é k e d o l y a n t it k o t

k i - v a l l a n i , m e l l y e t m i n d - e d d i g é d e s A t y á d e l ő t t - i s e l - fö d ö z v e

1

T. i . : nem más , hanem azon módon.

2

T. i . : hajszálon.

: í

T. i . : én pedig .

4

T. i . : L. a G4. lapnak 1. jegyzetét .

Az Arany P ere ezek.

T I Z E N - E G Y G Y E D I K R É S Z .

J U L I A N A '

E R E D E T E .



306


t a r t o t t a m . — T i z e n n y o l c z e s z t e n d ő k e l ő t t t e r h b e n l é v é n , e g y

l e á n y t h o z t a m e ' v i lá g r a . A n n a k r i tk a s z é p s é g e n a g y o n m e g -

v i d í t t á u g y a n s z í v e m e t ; d e , a t y á d n a k k e g y e t l e n s é g é r ő l g o n d o l

k o z v á n , a n n a k m e g - t a r t á s a f e lő l n a g y o b b k é t s é g b e e s t e m .

N e m t u d o m , m i n ő V a r á z sl ó A s z s z o n y o k e l - h i t e t t é k A t y á d a t ,

h o g y a z o n L e á n y a , m e l l y t ő l l e m l e g - e l s ő b e n e' v i l á g r a a d a t i k ,

o l l y v e s z e d e l e m b e h o z a n d g y a H e r c z e g s é g ü n k e t , m e l l y n e k i r t ó z -

t a t ó sá g á t s o h a m a g u n k k a l e l - n e m - h i t e t h e t n é n k .

S Á R A

:

Oh Fér j - f i ak

F é r j - f i a k ! B e n a g y a k a d á l y r a v a g y t o k

g y a k o r t a .

K Á L M Á N :

H o g y v a ló b a n k i - m o n d g y a m a z i g a z a t , A t y á m n a k

e z e n m a g a - v i s e l é s é t j ó v á n e m h a g y h a t t a m . B o s z o n k o d t a m a'

V a r á z s l ó n a k v a k - m e r ő s é g é n - i s , é s c s ak a l i g v á r h a t t a m : h o g y

A n y á m n a k h á t r a m a r a d o t t s z a v ai t é p p e n m e g é r t h e s s e m . —

ő p e d i g í g y f o l y t a t t a b e s z é d g y é t . — M e g - s z ű l v é n k e d v e s L e á

n y o m a t , a n n a k v e s z e d e l m é r ő l b i z o n y o s v o l t a m : m i v e l g y a

k o r t a é d e s A t y á d t ó l , m é g m i d ő n a z o n á r t a t l a n n a l t e r h b e n VOL

t a m ,

a m a ' s z a v a k a t h a l l o t t a m : h o g y a n n a k n y a k á t t ö r i , é s ,

H e r c z e g s ó g é n e k e z e n e l l e n s é g é t , b i z o n y o s s a n e l - v e s z t i . —

F u t t a t t a m e l m é m e t k ü l ö m b - f é le g o n d o l a t o k o n . E l e g e t t ö r t e m

f e j em e t , m i t é v ő l e g y e k é d e s l e á n y o m m a l , ő t e t v a l a h o v á e l

r e j t e n i , é s é d e s A t y á d n a k ( k i t e r h e m e t , * é s l e - b e t e g e d é s e m e t

j ó l t u d t a ) s e m m i m a g z a t o t e l ő - n e m - a d n i , h i t e l r e m é l t ó d o l o g

n a k n e m l á t t s z a t t a t o t t . * * D e k i s e g í t e t t a z I s t e n m i n d e n k é t

s é g e m b ő l .

J U L I Á N A : H a cs a k a z I s t e n c s u d á v a l n e m s e g í t e t t b e n n e t e

k e t , e z e n h í n n y á r b ó l k i - n e m - j ö h e t t e t e k .

K Á L M Á N

:

N e m v a l a c s u d á r a s e m m i s z ü k s é g ü n k . H a l l y a d

A n y á m n a k s z a v a i t . í g y f o l y t a t t a b e s z é d g y é t : — C s a k a l i g

p ó l y á z h a t t á k -b é a z o n é d e s l e á n y o m a t ; í m e , m e g - i n d ú l t t m é

h e m b e n , m á s m a g z a t o t é r z e t t e m . T e s t - v é r e d u t á n n e m s o k á r a

T é g e d e t h o z ta l a k e' v i lá g r a é d e s K á l m á n y o m . U g y a n - a z é r t :

c s a k t é g e d e t m a g a d a t m u t a t t a l a k - b é é d e s A t y á d n a k . A m a '

* T. i . : várandós á l lap otom at .

** T. i . : férje ne m hi t te volna e l , hog y nem szüle tet t g ye rm ek e.



V . S Z A K A S Z X I . R É S Z . 307

l e á n y o m a t , e z e r f o r i n t o k a t t é v é n P ó l y á j á b a n , B á b á m á l t a l , e g y

s z e g é n y A s z s z o n y h o z v i t e t t e m , h o g y f e l - n e v e l t e s s e n .

1

— K e v é s

i d e i g v a l a l e á n y o m e z e n G y á m j á n á l , m i d ő n M a c s k á s i M i h á l y

n a k h i t e s s e S á r a l e - b e t e g e d e t t , é s s z e r e n c s é s s e n e l - i s -s z ű l t e

J u l i á n a - l e á n y á t . E n n e k

2

k i l e n c z n a p o k i g s e m m i t e j e n e m

l é v é n , k é n t e l e n í t t e t e t t m a g z a t t y á n a k S z o p t a t ó t f o g a d n i , k i - is

ö t ö d - n a p r a , é j t s z a k á n a k i d e j é n a ' B ő c s ő r e d ő l v é n ( h o g y a'

l e á n y t m e g - s z o p t a s s a ) , o t t a n e l a l u d t t , é s m e g - n y o m t a a ' g y e r

m e k e t . — F e l - é b r e d v é n a' d a j k a , k é t s é g b e n e m e s e t t , h a n e m

e s z é v e l é l t . E l - á s v á n m é g a z o n é j je l a' m e g - n y o m o t t l e á n y t ,

a z o n a s z s z o n y h o z j ö t t , k í a z é n é d e s l e á n y o m a t t a r t o t t a . A n n a k

o d a e n g e d v é n a z e z e r f o r i n t o k a t , a z é n l e á n y o m a t M a c s k á s i

M i h á i y n é h o z v i t t e . E n n e k o s z t á n m e g j ő v é n t e je , ő t e t l e á n y a

g y a n á n t b e t e g á g y á b a v e t t e , é s J u l i á n á n a k n e v e z t e a z é l ő b

b e m r ő l . E z e k v o l t á n a k é d e s A n y á m n a k s z a v a i. Ö r v e n d e t t

p e d i g k i - m o n d h a t a t l a n - k é p p e n , h o g y k e d v e s l e á n y a i ll y d e r é k

h á z b a j u t h a t o t t, p e d i g

8

a z I s t e n n e k i l l y c s u d á l a t o s r e n d e l é

se i ve l .

SÁRA

: H a t a l m a s I s t e n ! m i c su d á l a t o s m ó d o k k a l r e n d e l e d

e l a z e m b e r e k ' é l e t é t !

KÁLMÁN : K e d v e s - é d e s H ú g o m ! H á n y e z e r, m e g - e z e r k ö n y

v e i b e n á l l o t t á l é d e s A n y á m n a k ,

4

h o g y t é g e d ' n y i l v á n s á g o s s a n

m a g á j é n a k n e m m o n d h a t o t t . Ő t é g e d e t m i n d e n - k o r o n m é r t é k

n é l k ü l

5

s z e r e t e t t . M a g a m - i s ( n e m t u d v á n , m i o k r a n é z v e : )

n f t

g y g y ö n y ö r ű s é g e m e t t a p a s z t a l ta m v e l e d v a l ó T á r s a lk o d á -

s o m b a n . E l l e n b e n : h a v e l e d n e m l e h e t t e m , m i n t - h a v a l a m i

n é l k ü l s z ű k ö l k ö d t e m

VOLNA.

V a l a h á n y s z o r U d v a r u n k b ó l e l

m e n t é l , m i n d - a n n y i s z o r s ű r ű k ö n y v e i k i - c s o r d u l t á n a k é d e s

A n y á n k n a k . C s a k a l i g v á r h a t t a , h o g y v i s z s z a - t é r j é l h o z z á .

JULIÁNA

: O h b e s o k s z o r t a p a s z t a l t a m ő h e r c z e g s ó g é n e k

e z e n k e g y e s s é g ó t , é s í m e n e m - t u d t a m : m i o k v i h e t t e r e á .

1

T. i . : felnevelje.

2

He lyese bb en : annak, t . i. M. fe leségének .

3

T. i . : és v . még pedig .

4

T. i . : mennyi ezer meg ezer könyet hul latot t e l anyám.

5

T. i . : határtalanul .

20*



308

AZ


KÁLMÁN

: D e m o s t a n á b a n i m m á r , m i d ő n é d e s A n y á n k

u t o l s ó s z e m - p i l l a n t á s á t l á t t a ,

1

n e m a k a r t a t o v á b b e l - t i t k o l n i

f é n y e s e r e d e t e d e t . É n t é g e d e t T e s t v é r e m n e k l e n n i h a l l v á n ,

8

t ü s t é n t A t y á m r a ü t ö t t e m ; é s , a n n a k h e l y t e l e n g o n d o l a t a i r a

s e m m i t s e h a j t v á n , e l e i b e a d t a m , n a g y b u z g ó s á g o m m a l , é d e s

A n y á m n a k v é g s ő s z a v a i t , é s ő t e t a r r a v i t t e m , h o g y t é g e d e t n e

c s a k s z e r e s s e n , h a n e m s z e m é l l y e d b ^ e n g y ö n y ö r k ö d g y ö n - i s . Ö - i s

a l i g v á r h a t t y a , h o g y k a r j a i k ö z é s z o r í t t s o n .

JULIÁNA : O h é n a ' T e r e m t ő I s t e n n e k s z e r e n c s é s a l k o t

m á n n y á !

KÁLMÁN : É n n a g y ö r ö m e m t ő l e g é s z l e n e l - n y o m a t t a t v á n ,

m é g a z o n ó r á b a n , n a g y s e r é n y s é g g e l , b é - f o g a t t a m a ' l o v a

k a t . I d e p e d i g , n e m m o n d o m h o g y l o v a g l o tt a m , h a n e m

S ó l y o m - m a d á r m ó d r a s z á l l o t t a m . — É s l á s s a a z e m b e r ! —

m i d ő n J u l i á n á n a k l á t á s á b ó l , é s m e g - ö l e l é s é b ő l e z e r ö r ö m e t

r e m é n l e t t e m — a z o n é d e s J u l i á n á m a t — s z e r e l m e s é d e s T e s t

v é r e m e t — f e k e t e p o s z t ó v a l b é - v o n t t á l l á s o n — l e - t é r d e l v e —

b é - k ö t ö t t s z e m e k k e l — a ' H ó h é r ' t á r s a s á g á b a n l á t o m . —

I s t e n e m ! k i í r h a t n á - l e a k k o r i g y ö t r e l m e m e t !

JULIÁNA:

K e d v e s éd e s K á l m á n y o m , N e m h i t t e m v o l n a ,

h o g y n é k e d , a m a ' f e l - t é t e l e m m e l , i l ly s z í v - s z o r o u g a t á s o k a t

o k o z z a k .

KÁLMÁN : É d e s J u l iá n á m ! A z t s e h i t e t h e t n é d - e l m a g a d d a l :

m i n ő é r z é s e k k e l v o l t a m , m i d ő n a ' k e s z k e n ő k e t s z e m e i d r ő l l e

v e t t e m , m i d ő n m e g - i s m é r t e l e k , m i d ő n v é g t é r e m e g - ö l e l t e l e k .

U g y t e t t s z e t t , m i n t - h a a z e g é s z v i l á g n a k t e r h e s z í v e m r e o m l o t t

v o l n a . D e e l - n e m - n y o m h a t o t t i s z o n y ú s ú l l y a i v a l . M e g - e r ő s í t e t t

a z I s t e n .

RIMÁI,

sima:

D e m i n ő s z ív e m v a g y o n é n n é k e m ? Ú g y

a n n y i r a s z o r o n g a t t a t o m , h o g y s z a v a k r a n e m f a k a d h a t o m .

JULIÁNA

: É d e s R i m á i m ! M é g

8

é l e k , a m a ' h á r o m K r a j c z á r -

r ó l , é s a m a ' h á r o m k e g y e l e m - k é r é s r ő l s o h a e l - n e m f e l e t k e z e m .

1

T. i . : halálán van, haldokl ik.

2

Lat i nos . — T. i .: mi h e l y t me gha l l o t t am , hog y t e s t vére m

vagy.

3

L. a 25. lapnak 1. jegyzetét .



V. SZAKASZ XI. RÉSZ.

3 0 9

K á l m á n - h e r c z e g , a z o n h á r o m - s z á z a r a n y o k k a l , c s a k h á r o m

s z o r i K e g y e l e m - k é r é s é t f i z e t t e - m e g e z - e l ő t t . D e é n , a ' - m i n t

a k k o r m e g - í g é r t e m , a z o n h á r o m K r a j c z á r t m á s h á r o m - s z á z

a r a n y o k k a l f o g o m m e g - j u t a l m a z n i . E l s ő h á r o m - s z á z a r a n y a i

m a t , m e l l y e k e t S z ü l ő i m n e k k e g y e s s é g e k b ő l v e v e n d e k , R i m a i

n a k s z á m á r a á l t a l - k ü l d ö m P o s t á n .

RIMÁI, isrnétt sírva:

í m e i t t á l lo k m e r e v e d t e n , m i n t a ' K ő

b á l v á n y . S í r v a - i s , m i n t a' v é n a s z s z o n y . M é g m e g s e t u d o m

k ö s z ö n n i .

J u l i á n á r a n é z v é n S á r a , a z t g o n d o l a , h o g y s z í v e , m i n d

ö r ö m é b e n , m i n d s z o m o r ú s á g á b a n

1

m e g - r e p e d . U g y a n c s a k e l -

i s - l e h e t g o n d o l n i , m i s z í v s z o r o n g a t á s o k a t s z e n v e d e t t , m i d ő n

J u l i á n á j á t ó l , e ' v i l á g o n l e g - n a g y o b b g y ö n y ö r ű s é g é t ő l , m i n t - e g y

m e g - f o s z t a t o t t . D e é s z r e l e h e t

2

v e n n i a z t - i s , m i ö r ö m é r e v á l t ,

h o g y a z o n é d e s l e á n y a H e r c z e g i m é l t ó s á g r a e m e l t e t e t t . V é g

t é re : e l - a n d a l o d o t t g o n d o l a t a i k ö z ö t t , ú g y t e t t s z e t t S á r á n a k :

m i n t - h a J u l i á n á t e g y H e r c z e g i h á z b a h á z a s í t o t t a - v o l n a - e l . D e

c s a k n e m l e h e t e t t h e l y é n a z a n y a i s z í v . í g y s z ó l l a J u l i á n á h o z

SÁRA

: K e g y e l m e s H e r c z e g - k i s - a s z s z o n y ! ( m e r t é d e s le á

n y o m ' n e v é v e l n e m m e r e k i m m á r é l n i) . I tt a z é n s z í v e m b e n

k i - m o n d h a t a t l a n v ia s k o d á s o k v a n n a k . S í r a' l é le k b e n n e m ,

h o g y i l ly s z e r e l m e s l e á n y o m t ó l m e g - k e l l e t i k v á l n o m . D e e g y -

s z e r - i s - m i n d n a g y ö r ö m e m e t - i s é r z e m , h o g y o ll y m é l t ó s á g r a

e m e l t e t e t t , m e l l y e t e r k ö l c s e i m i a t t , s z ü l e t é s é t ő l f o g v a m e g - i s -

é r d e m l e t t . O h m o s t j u t n a k e s z e m b e é d e s U r a m n a k a z o n s z a

v a i, m e l l y é k k e l g y a k r a n e m l e g e t t e , h o g y J u l i á n a l e á n y a m i n d

s z é p s é g é r e , m i n d e r k ö l c s e i r e n é z v e b ó - il l e n e e g y F e j e d e l m i

U d v a r b a .

J U L I Á N A : É d e s A n y á m e z e n é d e s l e á n y o d a t n e m f o g já k k i

:

r a g a d n i a n y a i k e z e d k ö z ü l . A z o n s z o r g a l m a t o s s á g o d é r t , m e l l y e l

e n g e m e t t i s z t e s s é g e s s e n f e l -n e v e l t é l , m e g - é r d e m l e t t e d a z t :

h o g y , m é g

3

é l ek , é d e s A n y á m n a k t a r ts a l a k . M e g é r d e m i e t t e

1

T. i . : az öröm és szomorúság vegyes érze lmei től .

2

T. i . : lehetett .

3




3 1 0

A Z


a ' M a c s k á s i H á z i s , m e l l y b e n e k k o r á i g M a g z a t g y a n á n t

VOL

t a m , h o g y m a g a m a t , e g é s z h o l t t o m i g , M a c s k á s i J u l i á n á n a k

n e v e z z e m . S e e z e n n e v e m e t , s e n á la t o k v a l ó N e v e l t e t é s e m e t

s o h a n e m f o g o m s z é g y e n l e n i . S ő t t b ü s z k é l k e d e m a b b a n , h o g y

e n g e m i l l y d r á g a A n y a n e v e l t - f e l .

S Á R A ,

sírva:

I s t e n e m ! m e g - r e p e d ö r ö m e m b e s z í v e m ! M e g

v i g a s z t a l t á l , é d e s T e r e m t ő m . Ö r ö k h á l a n é k e d .

V E R N I K A : É d e s J u l i á n á m L e h e t e t l e n d o l o g , h o g y s z i v e m b e

t e k i n t s , é s l á ss a d a z o n ö r ö m e m e t , * m e l l y b e n n e m a z o n o k b ó l

s z á r m a z o t t , h o g y a z I s t e n i R e n d e l é s e k T é g e d e t H o z z á m h a s o n

l ó v á t e t t é n e k . É n m á r T é g e d ' ú g y f o g l a k e z - u t á n - i s t a r t a n i , m i n t

l e g- k e d v es s eb b S z o m s z é d o m a t ; l e g -s z e r e lm e t e s s e b b Ö c s é m -

a s z s z o n y o m a t . T e r e m t ő é d e s I s t e n e m ! b e n a g y ö r ö m m e l f og o k

m i n d e n k o r m e g - e m l é k e z n i a z o n b o l d o g i d ő r ő l, m i d ő n t é g e d '

l e g - i s - l e g - e l s ő b e n G y á r f á s - b á t y á m n á l l á t t a l a k ; m i d ő n t é g e d ' ,

i d e h o z z á m , m i n t R e m e t e - ú j j o n c z o t , U d v a r u n k b a h o z t a l a k ;

m i d ő n t é g e d ' , m i n t j ö v e n d ő b e l i T i t k o s o m a t , s z e r e t t e l e k ; m i d ő n

s z e r e n c s é t l e n s é g e d b e n s o k e z e r k ö n y v e k k e l m e g - s i r a t t a l a k ,

o s z t á n : m i n t H e r c z e g - k i s - a s z s z o n y t é r d e m l e t t s z í v e s s é g g e l

m e g - t i s z t e l t e l e k . O l l y b á t a r ts T e - i s e n g e m , é d e s J u l i á n á m !

m i n t T e s t v é r e d e t s z o k t a d . É n k e v é l y k e d n i fo g o k a z e g é s z

V i l á g e l ő t t , h a t é g e d e t Ö c s é m - a s z s z o n y n a k h í v h a t l a k .

J U L I Á N A

:

D e m é g é n - i s , é d e s V e r n i k á m , ö r ö k r e m e g - f o g o m

t a r t a n i e z e n R ó z s á k a t , e z e n f e h é r k e s z k e n ő t , m i n t h o z z á m -

v a l ó s z e r e t e t e d n e k a t y a f i s á g o s j e l e i t . E b b e n a ' k e s z k e n ő b e n

v a n n a k a z o n k ö n y v e i d n e k é k e s g y ö n g y e i , m e l l y e k e t , s z e r e n

c s é t l e n s é g e m m i a t t , o l l y b ő v e n k i - h u l l a t t á l .

V E R N I K A

:

I g e n - i s b e n n e v a n n a k k ö n y v e i m . M i d ő n A p a i i n

n a k k e z e i b e a d t a m , h o g y h o z z á d a ' S i r a l o m h á z b a v i g y e , m e g -

n e m - t a r t ó z t a t h a t t a m m a g a m a t , h o g y s z e m e i m n e k ö r e g c s ö p -

j e i t r e á n e e r e s z s z e m . É d e s J u l i á n á m ! a z o n K ö v e t s é g n e k m é g

m o s t a n i e m l é k e z e t e - i s k e s e r v e s . H a b á t r a n k i - l e h e t a z i g a z a t

m o n d a n o m : é d e s J u l i á n á m , d e m e g - n e - n e h e z t e l l y ; h a a z o n sz í-

* T . i . : nem i s gondo l hat od , képze l he t ed , mekkora örömöm,

v . mekkora örömöm van , v . mennyi re örü l ök .

Digitized by



V.

SZAKASZ

XI. RÉSZ.

311

v e s s é g e m e t l á t h a t t a d v o l n a : a n n a k k i - f i z e t é s é r e m a g a d a t e l é g

t e l e n n e k l e n n i g o n d o l h a t t a d v o l n a .

J U L I Á N A : Ha

t e h á t

én

h o z z á m

1

- k i - m u t a t o t t k e g y e s s é g e d e t

e l e g e n d ő - k é p p e n m e g - n e m - k ö s z ö n h e t e m : s e m m i t sem

búsulok

m é g - i s ;

2

m e r t m e g - j u t a l m a z z a K á l m á n - h e r c z e g T e s t - v é r e m

o l l y a s v a l a m i v e l , m e l l y n e k b i r t o k á b a n m i n d - a ' - k é t U d v a r m é l

t á n g y ö n y ö r k ö d h e t i k . H l i k - i s : h o g y e z e n b ó l d o g s á g t o k n a k

kéz

-fogásául és

m i n t - e g y m á t k a - t á l l y á ú l , k e z e i d h e z v e g y e d

e z e n a r a n y p e r e c z e k e t , m e l l y e k e t s z á m o d r a m ű v e l t e t e t t . E z e k

t é g e d ' s o k k a l b o l d o g a b b n a k t e g y e n e k , m i n t e n g e m e t t e t t é n e k .

T a r t s á k - m e g h o s z s z a s s a n s z e r e n c s é s é l e t e d e t , m e l l y e k az e n y i -

m e t s z i n t e e l - e m í s z t e t t é k .

K Á L M Á N

: M e g - i s t a r t y á k e z e n a r a n y P e r e c z e k V e r n i k a -

f e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y t m i n d e n b i z o n n y a l . V e g y e - e l K e g y e l

m e d m a g a ' s z á m á r a

e'

c s e k é ly a j á n d é k o m a t :

nem

cs ak azo n

o k b ó l : h o g y v a l ó s á g o s s a n s z á m á r a r e n d e l t e t e t t , ós t o l l e m tel-

l y es s z í v e s s é g g e l a j á n l t a t i k ; h a n e m é d e s J u l i á n a - T e s t - v é r e m n e k

ö r ök e m l é k e z e t é r e - i s . V a l a h á n y s z o r a z o k a t K e g y e l m e d n e k k a r

jain f ó m l e n i l á t a n d o m : m i n d - a n n y i s z o r m e g - e m l ó k e z e m m i n d

J u l i á n á n a k s z e r e n c s é t l e n s é g é r ő l , m e l l y b e n a z o k

miatt

bukot t ,

m i n d m a g a m ' boldogulásáról m e l l y e t u g y a n - a z o n a r a n y P e r e

czek okoz tak .

J U L I Á N A : T é g e d ' t e h á t , é d e s V e r n i k á m , mái na ptó l fogva ,

k e d v e s á n g y o m n a k t a r t a l a k .

K Á L M Á N : E l - j ö n nem s o k á r a a z o n idő-is, m e l l y b e n t e - i s ,

é d e s J u l i á n á m ,

a'

B a r c s a i h á z t ó l i l l y e t é n a j á n d é k k a l m e g

a j á n d é k o z t a t o l — De mi m o s t a n á b a n h a g y g y u k e z e k e t a' k ö v e t

k e z e n d ő

boldogabb

i d ő k r e . M e r t : m i n e k e l ő t t e e z e k m e g - t ö r -

t é n n y e n e k ,

8

s z ü k s é g - k é p p e n S z e r e m b e k e l l e ti k v i s z s z a - m e n -

n ü n k . K i - t e r j e d e t t

4

k a r o k k a l v á r n a k b e n n ü n k e t é d e s S z ü l ő i n k .

H a l d o k l ó A n y á n k n a k é l e t - e r e i b e é l e s z t ő v é r c s ö p p e k e t f o g s z

1

T. i.: irányomban, irántam.

2

S o l o e c i s m u s . — T. i.: ha ir. va ló kegy . nem is kös zönhe

tem

v.

h á l á l h a t o m

meg

e léggé , mégs em bús ulok .

9

L a t i n o s .

— T. i.:

megtörténnek.

* Lat inos és németes . —* T. i.: tárt.



312

AZ ARANY PKREGZEK.

ö n t e n i , h a m a g a d a t e l ei b e a d o d ;

1

h a s z e m é l l y e d e t m e l l y ó h e z

s z o r í t h a t t y a ; h a t é g e d e t , ú g y - m i n t s a já t m a g z a t t y á t , e g y s z e r

s z í v e s s e n ,

a

m i n d e n a l a t to m b a n - v a l ó s á g n é l k ü l, m e g - c s ó k o l h a t .

R ö p t í ll y ti n k h a z a é d e s J u l i á n á m ! é d e s T e s t - v é r e m ! V í d á m í t t -

s u k - m e g j e l e n - l é t t ü n k k e l e g é s z U d v a r u n k a t .

E z e n ö r v e n d e t e s ú j s á g o k n a k t e m é r d e k s é g é t ő l e l - o l v a d v á n

m i n d n y á j o k n a k s z í v e k ;

8

s e n k i s e

VOLT,

A k ó s - f e j e d e l m e n k í v t í l ,

k i e z e n t ö r t é n e t n e k v é g é t v a l a m i s i r a l m a s e s e t t e l b é - k é v á n t a -

v ó l n a - f e j e z n i . S c h e l m a j e r n e k g o n o s z s á g a i t MELLYEN m e g - f o n -

t o l v á n , e ' s z a v a k r a f a k a d o t t

AKÓS

: E n p e d i g H e r c z e g s é g t e k e t h a m a r é b b e l - n e m - e r e s z t

h e t e m m a g a m t ó l ; h a n e m , h a e z e n ö r v e n d e t e s t ö r t é n e t e k n e k

v é g é t s i r a l m a s e s e t r e f o r d í t o m . E l ő b b t e h á t a m a ' S c h e l m a j e r -

t i t k o s t , k i J u l i á n a - h e r c z e g - k i s - a s z s z o n y n a k é l e t e e l l e n o ll y

g y i l k o s m ó d r a t ö r e k e d e t t , a ' K a r ó b a h u z a t o m . A m a ' k e s z k e n ő

n e k , m e l l y J u l i á n á n a k é d e s s z e m e i t v é g s ő k é p p e n l e - z á r t a ,

U d v a r o m b a n K r i s t a l - ü v e g a l á k e l l e t i k t é t e t t e t n i , é s a l á j a , a r a n y

b ö t ű k k e l , e z e k n e k Í r a t t a t n i : A ' g y ő z ő á r t a t l a n s á g n a k ö r ö k e m

l é k e z e t e . M é g m a e l - k e l l e n y í s z n i a ' g o n o s z p á r á n a k .

R I M Á I :

K e g y e l m e s F e j e d e l e m . A ' T i t k o s é r t -i s K e g y e l m e t

kérek .

AKÓS ; N e s z ó l l y é r t t é e g y g y e t - i s .

4

M e g - n e m - é r d e m l i a '

G y i l k o s .

R I M Á I : K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! a ' rég i j ó s z ok ás s zerén t ,

m é g e g y s z e r K e g y e l m e t k é r e k !

1

T. i . : ha e lőt te megje lensz .

8

T. i. : vé gre szív e szerint .

3

T. i . : szíve.

* L. a ^2. l apnak

u

l. jegyzetét .

T I Z E N - K E T T E D I K R É S Z .

S Z E R E M B E M E N E T E L .



V. S Z A K A S Z X I I .

R É S Z . 313

AKÓS : H é j j á b a f á r a d o zo l R i m á i . N i n c s e n s e m m i k e g y e l m e m ,

m e l l y e t r e á v e s z t e g e s s e k .

JULIÁNA

: S z ű n n y - m e g R i m á i . E l - l á t o m : h o g y s z a v a i d f o g a -

n a t l a n o k .

Le-térdelt Akó s előtt, és hozzá így szóllott;

K e g y e l

m e s F e j e d e l e m ! L á s s o n e n g e m e t , e g y H e r c z e g - k i s - a s z s z o n y t

l á b a i e ló 'tt t é r d e l n i . É n m e g - e n g e d e m T i t k o s - ú r n a k e l l e n e m

v a l ó t ö r e k e d é s e i t ú g y , v a l a m i n t I s t e n e m e t k é r e m : h o g y ő - i s , *

m e g - e n g e d g y e F é l r e l é p é s i m e t . B i z o n s á g ú l h í v o m m i n d m e n

n y e t , m i n d f ö l d e t : h o g y e z e n E r k ö l c s ö m e t , m e l l y e l e l l e n s é g e m

n e k m e g - e n g e d e k , n a g y o b b r a b ö c s ű l l ö m a n n á l , m e l l y e l e n n e k -

e l ő t t e é d e s A t y á m é r t m e g a k a r t a m h a l n i . M e r t e z t c s e l e k e d n i

e g y s z e r e tó' m a g z a t n a k n e m i g e n n a g y m u n k a . A ' G y ö n y ö r ű

s é g , é s s z e r e t e t ö s z v e - k a p c s o l t a t i k b e n n e , f e l - i s - é l e s z t h e t i k a'

s z í v e t. D e e g y e l l e n s é g n e k m e g - e n g e d n i , é s p e d i g t e l l y e s s z ív

b ő l m e g - e n g e d n i , e z a m a z o n e r k ö l c s , m e l l y b e n n ü n k e t , h a l a n d ó

e m b e r e k e t , h a l h a t a t la n o k k á t é s z e n . E z e n E r k ö l c s ö m n e k m á s

j u t a l m á t n e m v á r o m , h a n e m a z t , m e l l y e t M e n n y e k ' o r s z á

g á b a a' M a g y a r o k ' I s t e n é n e k s z e n t s z í n e e l ő t t v á r h a t o k . —

K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! R i m a i n a k

utolsó

k é r é s é t , m a g a m r a

v é v é n , k é r e m a l á z a t o s s a n F e j e d e l e m s é g e d e t : k e g y e l m e z z e n

t ö r e d e l m e s T i t k o s s á n a k !

AKÓS, fel-emelvén Juliánát:

K é r e m H e r c z e g s é g e d e t , n e

a l á z z a - m e g ú g y - a n n y i r a m a g á t . M e g - n e m - é r d e m l i a ' G y i l k o s ,

h o g y é r e t t e e g y H e r c z e g - k i s - a s z s z o n y e s e d e z z e n .

VERNIKA : É d e s B á t y á m A k ó s ! V a l l y o n e l - f ü l e l h e t n é d - é

J u l i á n a - h e r c z e g - k i s - a s z s z o n y n a k s z í v e s k ö n y ö r g é s é t ? M e g - v e t -

h e t n é d - é e g y i l l y e n M é l t ó s á g n a k s z a v a i t ?

AKÓS

: E z á m a z , é d e s V e r n i k á m , a '- m i s z í v e m g y ö t r i . C s a k

ő H e r c z e g s é g e n e k ö n y ö r g ö t t v o l n a é r e t t e ! B i z o n y o s s a n a z e g é s z

V i l á g m e g - n e m - m e n t h e t t e v o l n a a' f e l - n y á r s o l á s tó l . M e r t :

m i v e l J u l i á n a - h e r c z e g - k i s - a s z s z o n y n a k e m e ' t ö r t é n e t e c s u p a

s i r a l m a s d o l o g , k á r v o l n a a n n a k g y á s z o s v é g é t n e m l á t n i .

VERNIKA : É d e s B á t y á m ! E l é g g y á s z o s l é s z e n a m ú g y - i s , h a

a z o n S z e m é t - e m b e r t é l e t b e n h a g y o d - i s . M e r t : m i l e h e t s z é l e s

* T. i . : Isten is .



314

A Z A R A N Y

P E R E C Z E K .

e ' V i l á g o n s i r a l m a s s a b b d o l o g , m i n t , m i d ő n o l l y a s t e r e m t é s

n e k é l n i k e l l e t i k , k i a z I s t e n n e k á t k á t , é s p e d i g r e t t e n t ő á t k á t

s z ű n e t l e n h o r d o z z a ?

J U L I Á N

A

: A z - u t á n : K e g y e l m e s F e j e d e l e m ! M i n d é d e s

A n y á m S á r a , m i n d F e j e d e l e m - k i s - a s z s z o n y V e r n i k a ,

1

m i n d

í m e a ' K i s - a s z s z o n y A p a l i n

1 5

e g é s z G y á s z b a v a n n a k ö l t ö z v e .

E n g e d g y e - m e g F e j e d e l e m s é g e d , h o g y e z e n G y á s z R u h á k i n k á b b

e g y e l - m ú l t g y á s z o s t ö r t é n e t e m n e k , m i n t S c h e l m a j e r ' h a l á l á

n a k j e l e i l e g y e n e k . E z e n k i v ű l : T i t k o s - ú r s o h a n e m a g y a r k o -

d o t t

VOLNA

e l l e n e m , h a H e r c z e g i V é r s é g e m t u d v a

VOLT VOLNA

e l ő t t e .

S C H E L M A J E R

:

D e t u d t a m , k e g y e l m e s H e r c z e g - k i s - a s z s z o n y :

h o g y e g y á r t a t l a n e l l e n a g y a r k o d o m . U g y a n - a z é r t : k é r e m n a g y

a l á z a to s s á g g a l H e r c z e g s é g t e k e t , K e g y e l m e t e k e t : n e e s e d e z z e

n e k é l e te m ó r t . É n g o n o s z n a g y a d ó s s á g o m a t h a l á l o m m a l k é v á -

n o m l e - fi z e tn i . J o b b l e s z , h a n e m é l e k ; m i n t , ö r ö k k ö n - t a r t ó

l e l k e m ' i s m e r e t e ' f u r d a l á s a i b a n , e ' v i l á g o n t e n g ő d ö m .

8

G Y Á R F Á S , nagy örömm el, hirtelen: Ö c s é m ! Ö c s é m ! H a d d -

m e g é l e t é t . S o k k a l s i r a l m a s s a b b d o l o g : a z t a z é l e t r e k é n s z e r í -

t e n i , k i e r ő v e l m e g - a k a r - h a l n i . A z i l l y e n n e k j u t a l o m a ' h a l á l ;

K é n

4

p e d i g a z É l e t .

A K Ó S : Ú r I s t e n ! m i n d e n f e l ő l o s t r o m o l t a t o m . É n u g y a n

J u l i á n a - k i s - a s z s z o n y n a k s z í v e s k é r é s é t m e g - n e m - v e t h e t e m , d e ,

K ö v e t e m H e r c z e g s é g e d e t , S c h e l m a j é r n e k , S z e m é l l y e m s z e r é n t ,

6

m e g - n e m - e n g e d h e t e k . M i v e l t e h á t i n k á b b a ' S z e r é m i H e r c z e g -

s é g e l l e n , s e m - m i n t U d v a r o m e l l e n v é t k e z e t t , e z e n S c h e l

m a j e r T i t k o s o m a t K á l m á n - h e r c z e g n e k h a t a l m a , é s í t é l e t e a lá

a d o m .

J Ü L I Á N A

: E n g e d g y - m e g n é k i é d e s K á l m á n o m , é d e s le l-

1

Magyarosan: V erni ka f e j ede l em k i sas sz .

9

L. az e lőbbi jegyz .

8

T. i . : Jobb lesz , ha ne m é lek, m int ho gy ha . . . t engő

döm ; v . jobb nem é lne m , min t . . . t eng őd nöm .

4

L . a jel . m űh öz csat . «Szó t .»-nak «kén» s zav át.

5

Am a két szó né lkül i s te l jesen érthető a mo nda t . Alk alm a

s int a nóm. « ich für meine Persona-nak fordí tása .



V . S Z A K A S Z

X I I .

R É S Z .

315

k e m T e s t - v é r e m ! M e g - n e - v e s d e z e n e l s ő h e r c z e g i k ö n y ö r

g é s e m e t .

K Á L M Á N , gondolkozása után:

M i t t e h e t e k e g y e b e t a z o n bol

d o g t a l a n e m b e r r e l ? — E l l y t e h á t I s t e n t e l e n a z e g é s z E m b e r i

s é g n e k g y a l á z a t t y á r a . J u s s o n e s z e d b e G y i l k o s : m i t c s e l e k e d t é l ;

h o g y j o b b a n e sz e d b e t ű n n y ö n , m i t k e l l e s s é k a z - u t á n c s e l e k e d

n e d . L é g y e l s ő , k i r ő l a z t m o n d h a s s a m , h o g y v a l a h a e g y - m e g -

j o b b ú l t R o s z s z a t l á t o t t a ' V i l á g . D e n e c s a k s z ő r ö d e t , h a n e m

b ő r ö d e t - i s v á l t o z t a s d - m e g c z u d a r R ó k a .

A K Ó S :

M o s t p e d i g : t ü s t é n t k i - t a k a r o d g y E r d é l y b ő l — V i s z -

s z a O r s z á g o d b a . — E g y ó r a a l a t t K o l o s v á r o n n e l á s s a l a k . K é t

n a p a l a t t E r d é l y b e m u l a t o z n i n e h a l l y a l a k .

1

K Á L M Á N : D e n e v e s z t e g e s s ü k t o v á b b a z i d ő t i l l y k e l l e m e t l e n

d o l g o k b a n . M e n n y ü n k , é d e s J u l i á n á m , S z ü l ő i n k n e k k a r ja i k k ö z é .

J U L I Á N A :

D e , m i n e k - e l ő t t e e z m e g - t ö r t é n n y e n ,

2

M e n n y ü n k -

l e é d e s A t y á m h o z a ' T ö m l ö c z b e . H a d d ö n t s e m - k i e l ő t t e fiú i

s z í v e m e t . H a d d b e s z é l l y e m - e l n é k i i p a r k o d á s i m a t , m e l l y e k k e l

é l e t é n e k m e g - t a r t á s á r a f á r a d o z t a m ! O h é d e s A t y á m e n n y i

v í g a s z t a l á s o k a t m á i n a p o n b i z o n y o s s a n n e m r e m é l l e t t é l .

K Á L M Á N : M e n n y ü n k - l e t e h á t M a c s k á s i M i h á l y n a k m e g -

v i g a s z t a l á s á r a . V e g y ü k - k i a z á r t a t l a n t g y á s z o s t ö m l ö c z é b ő l .

E n n e k k i - s z a b a d í t á s a u t á n , d i a d a l o m m a l m e h e t ü n k S z e r e m b e ,

m e r t e g y b o l d o g t a l a n e m b e r t boldoggá t e t t ü n k . M i n ő s z í v v e l ,

m i n ő é r z é k e n y s é g e k k e l f o g n a k t é g e d e t a ' S z e r ó m i e k m i n d l á t n i ,

m i n d p e d ig m e g - ö l e l n i ;

3

k ö n n y e b b e n k é p z e l h e t i k m a g o k n a k

e z e n t ö r t é n e t e d e t o l v a s ó k e g y e s e m b e r e k s e m m i n t ó n a z o n

ö r ö m e t s z ó v a l k i - m o n d h a s s a m .

4

E z e k u t á n c s o p o r t o s s a n a ' T ö m l ö c z b e m e n t e n e k , é s n a g y

ö r ö m - s i r á s o k

5

k ö z ö t t k i - s z a b a d ít o t tá k a m a ' s z e r e n c s é t l e n

1

T. i . : ne hal l jam, hogy s tb.

2

T. i . : megtörténik. — L. a 311 . lapnak 3 . jegyz .

3

T. i . : látni s ölelni .

4

T. i . : e l mon dha t nám . V ag y: könnyebb e t ört . o lvasó k .

embereknek e lképzelni , mint nekem szóval ki fejezni .

5

T. i . : öröm és s írás , v . örömükben s írva, v . az öröm és fáj

dalom v eg ye s érze lm ei ; 1. a je l . m űh öz csatol t «Szót .»-nak «öröm-

sírásokw szav.

Dig i t ized b y



316

AZ


K i n c s - t a r t ó t. E z e k e t i l ly s z e r e n c s é s s e n e l - v ó g e z v é n , K á l m á n -

h e r c z e g J u l i á n á v a l S z e r e m fe l é m e g - i n d ó l t ; d e , b a l s z e l e k n e k

FUTTÁVAL.

A z o n s z e r e n c s é t l e n s é g e k , m e l l y e k J u l i á n á t e n n e k -

e l ő t t e ű z ő b e v e t t é k K o l o s v á r o t t , e g é s z l e n e l - é r t é k a ' S z e r é m i

U d v a r b a n . D e e z e k n e k e l o - b e s z é l l é s é t b o l d o g t a l a n a b b i d ő k r e

h a g y o m .



S Z Ó T Á R .

adminisfrálni : a lat . adminis trare szónak magyarí tot t a lakja ,

gondj át v i s e l n i vmi nek , i gazgat n i , kormányozni , veze t n i . N em

Dugonics é l azzal a szóval , a ki szándékosan kerül i az idegen

szókat , han em Esz t er l i áz i azoknak a l eve l eknek egy i kében ,

a me l yeke t D . j e l en művében i déz .

agg : egy i ke ama szám os szónak , a me l y l ye l nye l vün k az öreg

ség és a ré gisé g foga lmá t kifejezi . A rég iek az «agg» szót

nem csak emb erről , ha nem ál latról és é le t te len dologról i s

mondt ák .

aj dini v . aj állani : ajánlani , így is írja.

Ahás : a lat . Achat ius-nak magyarí tot t a lakja , Ákos .

ahlcoron: akkor. M egvan a régi nye lvb en.

alamuszta: a l a t t omos , gyám ol t a l an , rosz , s i l ány , s emm i reva l ó .

V. ö . Nyelvőr , XIII . 527. XVII . 86 . 132.

alapatréta: a span y. o l la po dr ida ; a span y. o l la (o lv . ó l ja) a

lat . ol la-ból , a m i fazekat tes zen , és a spa ny . pod rida a lat .

putr id us , a , um -ból , ez m eg a putrere-ből , a m i rothadn i - t

teszen, származik; vol takép egy spanyol é te l . Ál t . keverék,

zagyvalék ; az, a mi a fr. potponrri . Nem D. él avval a szó

val , hanem Apor, a kinek művéből D. idéz egyet -mást .

alattsdg: hajóköté l , a m elyly e l a hajót húzzá k. Sz . Moln. —

D . avva l a s zóva l mag yar í t j a ma t hem at i ka i műve i ben a hyp o-

thenusa- t , a mit ma «át fogó»-nak hívnak.

alkalmasint: e l éggé , ke l l ően , m eg l ehe t ősen , va l ósz í nűen , va l ó

sz ínűleg. Nem D. é l ve le , hanem Apor.

alkotmány; terem tés , tere mt m ény , e szók kal i s é l , és a «terem-

tet t á l lat» szóval i s . Megvannak a régi nyelvben.



318 SZÓTÁR.

amazon: a m ese szer int az am azon ok har czo s nők vol tak

Ázsiában; á l t . a bátor , férf ias és hős ies nőket hívják így.

amazon-ruha: oly női ruha, a m ely a férf iakéhoz ha son ló .

Antikrisztus: görög eredetű s z ó ; szórúl -szóra a . t . m. K risz

tus el lens ége , az ördö göt is ért ik rajta. V. ö . : M áté, 24, 5.

Ján. 5 , 43 . Ján. I . 2 , 18—22. Thess . I I . 2 , 3—11.

Apalin: keresz t név , a regén y egy i k nő i s zem é l yén ek ne ve ;

Apa l in v . Apol y . Ap ol lónia szűz De ciu s császár korában

(249 . Kr. u .) vé rtan úi halál la l hal t m eg Alex and riába n. Az

egyház febr . 9 -én ül i emlékét .

arany mása:

a m i az arany hoz ha son ló , a né m . fa l sch es Gold.

Nem D. é l avval a szóval , hanem Apor.

aranyozni v. arányzani: czélozn i vm ire , e ki fejezésse l i s

é l ; gondo l n i , t ervezn i ; i gyekezn i , t örekedni vmi czé l ra ; vé l n i .

Sz . Moln. V. ö . : Nyelvőr , XVII . 87 .

arestum: közé pk. lat in szó, m eg va n az ang . , fr ., né m . és ol .

nye l vben . N émi kép magyaros í t va í gy mondj ák : ár i s t om, t . i .

börtön. Nem D. é l azzal a szóval , hanem Eszterházi .

articulus: lat . szó , cz ikk ely , ré sz ; tágabb érte lem ben : hatá

rozat . Nem D. é l e szóval , hanem Eszterházi s Apor.

aszszonyállat:

asszo nysz em él yne k i s mondj ák a rég i ek , de

egy szerű en assz on yna k i s . Az «állat» a régi nye lvbe n nem

csak an i mál , han em creat ura , ens , e s sent i a , m at ér i a , persona ,

res , substant ia . V. ö . : K riza , Vadr. 491 . S im on yi , A m. ny.

I I .

173.

atyafiságos: rokon , rokoni , tes tvér i , tes tvé r ies . R égi .

avatni magát vmibe: avat kozni vm i be , í gy i s mon dj a . V . ö . :

N ye l vőr , X V I I . 87—8. 1 33—34. 273 .

azomban: azalat t , akközb en azon közb en. V. ö . S i m on yi , M.

kötőszók, I . 132.

ábrázat:

orcza, e szóval i s é l . V . ö . : Ny elvőr , I I . 534. XV I .

39 4—6.

ág-bog: sok és cso m ós ág, «bog» csom ót , görcsö t tesz en .

Agalni -bogalni a székelyeknél a . t . m. csűrni -csavarni . V . ö . :

Kriza, Vadr. 491 .

ágy szék: a fr . cha i se l ongu e , a ném . Ru hebet t , L eh ns t u hl . —

Fal udi párnásszék- nek mond j a . A z A k ad. N . S zót . s ze r i n t :

karos ,

t ágas z sö l yeszék , a me l y l ye l ágy gyanánt é l nek .

al: gonosz , nem i gaz , rosz .

ál-gÖdür: ni ncs me g szó t ár a i nk ban ; de m egva n az u . a . t evő



S Z Ó T Á R .

319

«ál-verem», Sz. Moln. Szót . -ban, a Ny. tört . Szót . -ban és az

A k. N . S zót . - ban , a me l y u t óbbi ban í gy van megmagyarázva:

t i tkos ,

e l takarva tartot t verem, a melynek czé l ja vmit

elrej

teni , m egfog ni , ke lepczé be ej teni benne, a m i lye n pl . a far

kas - verem.

államaivy: e szó az ő a lk otá sa; fö l té te l, cond i t io . Be din gu ng ,

S t and , Zus t and . A vva l a s zóva l magyar í t j a egyszersmi nd

ma them at ika i mű veiben a «hyp othes i s» szót (v . ö . N yelvő r ,

I I I . 408. ) és azt , a mit ma «póttéte l»-nek hívnak.

állás: régi szó , m a : á l lvány , D. — alka lm. a né m . B lutgert i s t

ny om án — azt a fa-alkotm ányt ért i rajta , a m ely en a halálra

í t é l t eke t k i végz i k; vérpad , vesz t őpad , vesz t őhe l y .

állítani: a régi ny. a l í tani v . a l í tni szava, a m ely et va gy

szándék osan , vagy f é l reér t é sbő l m egm ás í t o t t , de rég i ér te l

m ébe n é l ve le . Gon dolni , gya ní ta ni , se j teni , vé lni . Az «ál lí

tani» — me ly a r . ny-b en nincs me g, he lyet te az «ál latni »-

val é l tek — ma: af f irmare , behaupten.

állókép: a lat . s tatu a, a né m . Bi ld säu le , S tan dbi ld, S tatu e ,

osz l op ,

szob or ; m i nd a hár om szó me gv . a r. ny . - ben . Mond

ják így i s a rég iek : bálvány (D. i s é l e szóval je len mű vé

ben ; tájszó i s , Ny. -őr , XX II . 574. ) , bálv ány osz lop (Nye lvőr ,

X X II . 540.) , farago tt k ép (K ár. bibl iaford. Móz. II . k. 20, 4. ) ,

kép (D. i s é l e szóval je len mű véb en) , képsz obor (K oss . a

P. H . 1842. évf. 148. sz. a v. -cz. -ben), kő bá lvá ny (Kár. bib

l iai . Sám. I . 25, 37. , D. is él e szóval jelen művében),

oszlo p (Ká r. bibl iaford. Én . én. 5, 15. K áldi b ibi . u. o. D. is

é l e szóval je len művében) . — Sándor Is tván az osz lopot «ál l

ván y »-nak és a szobrot «k épál lván y»-nak akarta h ívni . V . ö .

Ny elvőr , X V. 21 6. V. ö . : «Mikor az ő fe lesége hátra tekintet t

volna , sób álv án yn yá változók.» K ár. bibl iaford. (Móz. I . 19,

26.) — Ha l ler L ász ló Fé nelo n e sza va i t : «Souvent e i l e de-

me urai t im m ob i le sur le r ivage de la mer» (T élém aqu e, I . k .

az e le j. ) így fordí t ja: « Sokszor a teng er part ján bálván y-

képen mozdul ás né l kü l megá l l ván . »

ángy: a t e s t vérbát y f e l e sége , sógornő . N ém el y he l ye n , mon dj a

az Akad. N. Szótára, az öcs, azaz a fiatalabb fitestvér felesé

gé t i s í gy h í v j ák ; másh o l , p l . M át yus f ö l dén , ezt m eny em

asszonynak mondj ák .

árnyékvilág: rég i met aph ora , a mu l andó f ö ld i do l g ok; m a i s

mondj ák .



320

SZÓTÁR.

ártalmas: erkölcs i érte lem ben , az «ártatlan» e l l enk ezője . Bű nö s ,

hibás . I ly ért . megvan a régi ny. -ben.

ba, be — bari, ben.' e he l y v . névrag okkal úg y é l , m i nt más

régi í róink és a nép ma i s . A mai i rod. ny. a «hová?» kér

désre «ba, be», a «hol?» kérdé sre «ban, ben» rag ga l él . —

V. ö . Nyelvőr , I I . 56—9.

bal szél: el lenk ező szé l . Am a kif. a lka lma sint ő é l e lőször ,

mer t Barót i S zabó «A ma gya rság v i rág i » cz. mű vében me g

van ugyan, de ez D. je len regényénél jóval később, 1803-ban,

je lent meg.

bálvány:

szobor, 1. e «Sz ót .»-nak «ál lókép» szav át.

barátné: e szót a né m . Fre un din példájára alkot ták a mult

századb an, a régi nyelv ben «barátnő» n őbarátot , azaz apáczát

tet t . — V. ö . Nyelvőr , I I I . 491—4. IV. 129 .

bátor: ámb ár, ámb átor , bár , habár . Rég i szó , az után a köv.

kettő is .

bátorságos: bi z t os, ve szede l emt ő l men t , nem vesz ede l me s .

bátorság ossan: a kiej tés szer int , két «s»-se l í r j a; b iztosan ,

veszede l em né l kül .

beesni: a z e m b e r t e s té n e k h a m v a i r ó l m o n d j a , m e t a p h o r a ; m a i s

vannak népek , a me l yek a ho l t t e s t eke t e l ége t i k ; de a l ka l mas i nt

azt ért i rajta, hogy a testet a s írba teszik (a test mintegy bele

dől v. esik) és ott feloszl ik, elporl ik, úgy mint valami éghető

dolog, a m ely , m iutá n izzóvá le t t, lassan kint e lve szt i a lakját és

e l ham vad. E gy más i k munkáj ában í gy s zó l : «N em f é l he t t é l ,

hog y egyszer i ben l erogyok , é s , va l am i nt a ham u, egészen

béesek?» Báthori M. V. szak. I I . r .

bék: béke, am a rövidí tet t a lakja nin cs m eg a régi ny. -be n.

béronltanni: bero han ni ; a «ronhanni» me gvan a N y . - t ör t . S zó

tárban.

bevseny:

berzseny v . börzsöny , az Akad . N. Szót . szer int : vérfürt

nemű növényf a j , me l ynek sö t é t vörös bogyó i bó l f e s t éke t kész í t e

nek, má skép alke rm es v . fes tőszőlő . Apor é l azzal a szóval .

beste hava: így i s mo nd ja: beste karafia , a régi sz i tkok eg yi ke ;

v. ö. Szirmay, Hung. in parab. 113. 1 . (a 2. kiad. sz. ) , «Akad.

N. Szót . I . 603. , M. Ny elvt ört . Sz. I . 217. I I . 474 . Él vele Ar.

Pázm. lov .

bibe: kis seb, ált . vm i baj . l ié gi szó.

bíró-viselő: bírósá got, bírói hiv ata lt v. t isztet vise lő. Ma is

mondják: katonavise l t ember, t . i . n ki katona volt .



SZÓTÁR.

321

birtok:

bírás , fe l sőség, hata lom , jog, uralko dás , urasá g. R égi .

bizonyomra: igaz án , valóba n. V. ö . : I s te n bizon y(om ) , t . i . :

I s t e n t a n ú m .

bizonyossan: a kiej tés szer int , két «s»-se l , í r ja ; biztosan , iga

z á n ,

valóban.

bizonyságos: biztos , igaz , valódi . R égi .

bizonyságtétel: bi zony í t ás , t anúsko dás , va l l om ás . Rég i .

bizvást: bízva, bizod alom ma l , bátran. R égi szó .

bog: 1. e «S zót.»-na k «ág-bog» kif.

bolygatni: nyu gt a l an í t an i , zavarni . í rod . nye l vün k nem é l ve l e .

bordába szőtt:

a szövőszéknek rámáj át, me l ynek , mi nt a

f é sűnek , vékony f oga i vannak , h í v j ák bordának; ném. Weber -

L am m . — V . ö . N ye l vőr , X I . 1 1 7 . X X I I . 1 9 4—6. — «A zon

(v. egy) bordában szőt t» közm. Megvan Sz . Moln. Szót . -ban,

Erdé l y i , Magy . közm. 1 083 .

boszszuság: bosszú , bosszúá l l ás . I l y ér t e l emb en n i ncs m eg a

Ny. - t . Sz . -ban.

bömbölni: han gutá nzó szó , a med véről mo ndja, Falu di i s arról

(N. U. IV. közb. a közepén túl) és az emberről is (U. o. I . közb.

az e le j . ) , Vörösmarty a z ivatarról (A vén cz igány) , Arany a

bikáról (Toldi , IX. 3. ) , Madách a földindulásról (Az emb. tr.

IV . sz. a vé ge felé) és a teng errő l (U. o. X II I . sz. az elej .)

bőriben jár a dolog: rég i ; neveze t e s , ve szed e l me s reá nézve .

büszkélkedni: a. t . m. a n ém . Sto lz sein , sto lzi re n; a r. ny .

a «kevélykedn i» szóval (a m ely a ném .-ben a. t . m. hoc h-

m ü th ig v . hoffártig sein ) fejezte ki azt a foga lma t. D . m ind a

ke ttőve l él . Fa lud i él a «büszke» s «bü szke ség» , Orczy a

«büszke» s «büszkés» és Bárócz y a «büszkeség» sz óval (Kas-

sándra, III . r . 3. k. 218. lap. ered. kiad.)

caussálni: a «causare» v. «causari» lat . szón ak, a m ely az újkori

1. ny.-ben alkalmasint a franczia «causer» v. az ol . cagionare,

causare , v . a ném. «verursachen» példájára kapott lábra,

ném i kép ma gyar í t o t t a lakj a ; m a azoknak a s zóknak pé l dá

jára az «okozni* terjedt e l , a me lyly e l má r Fa ludi s D . i s

él . A régi ny. a szerezni , tenni , ez v. az volt oka, oka

lenni vminek s tb. szókkal é l he lyet te . A r . ny. -ben okolni v .

okozn i ez t t e t t e : oknak gond o l n i v . vé l n i , vád o l n i ; a nép m a

is ebben az érte lemben é l ve le . Ama lat inos szóval különben

nem D . é l , hanem Esz t . egy i kében ama l eve l eknek , a me l ye

ket D. idéz je len művében.

Az Arany Pereczek. ^

1



322

S Z Ó T Á R .

componálni:

a «componere» lat . szónak m agy arí to t t a lakja , a

m ely , egyeb ek közt , a . t . m. k i - , m eg- v . össz eeg yezt etni ,

e l i gaz í t an i . N em D . , hanem Esz t . é l ve l e egy i kében ama l eve

l eknek , a me l yeke t D . j e l en művében i déz .

confoederatio: lat . szó , szöv etség . N em D. , ha ne m E szt . é l

ve l e D . j e l en művében i déze t t egy i k l eve l ében .

confrovertálni: a «controversari» lat . szó m ag ya rí tot t a lakja ,

e l l enál lni , e l l enezni , támadni , v i tatni . Nem D. , hanem Apor

é l ve l e abban a művében , a me l ybő l D . i déz egye t - más t .

cum recreatione: lat. kif. , m el y, eg ye be k kö zt, a. t . m . fel

üdül é s se l , meg v i gasz t a l ódv a , öröm mel s t b . N em D . , han em

Apor él vele.

csaJc ezelőtt:

az im én t , m ost , ne m rég. Nin cs m. a Ny . - t . Sz .

csákó: a süveg k i á l l ó ré sze , c súcsa . N e m D . , ha nem A p or é l

avval a szóval .

csapó-zsinór: az ácsok igaz í tó v . m érő zs inórja , zs in órm érté k;

amuss i s , cynosura , regu l a .

csavargás: g i rbe - görbe , görbe , kany argó , nem egy ene s . R ég i .

I l yen a l kot á sú: bunkós , harapós , kacskar i ngó s , kapós , t ar t ós s t b .

csendességes: csen des . R égi szó .

csík:

iszap os v izekb en ten yés ző apró, fürge s s ika m lós bőrű

h a l n e m .

csondra: czo nd ra; s i lány ruha, ron gy. Cs-ve l n . m. a Ny . - t . Sz .

csoportos: csopor tban va l ó , na gy szám ú, so k; az e sz t endők rő l

i s mondja, a mi metaphora. Megv. a Ny. - t . Sz .

csuda: adj . , csud álatos , é l e szóva l i s . V . ö . Ny elvő r , I I . 117.

csudálatosképpen: csud álatosa n. R égi . A «képpen» ragra

nézve v . ö . N ye l vőr , X V . 1 —4. X X . 241 —2. X X I . 31 —2.

czélozni vmire: ré g i ; azt tesz i m int az «aran yozni» v .

«arányzani» és «tárgyalni* szók . L ásd e szókat a je le n •S zó

tári*-ban.

czigány-garas: rosz pén z , a ném . fa l sche s Geld. A né p ma

is mondja.

czímeres: becses , derék, je les , szép. R égi szó .

czímes: becses , derék, je les , szép . A «cz ímeres» szón ak, m ely -

lye l sz intén é l , rö vid í tése ; D . a lkotása a «cz ím» szób ól , a

melyet Barczafalvi rövidí tet t a «cz ímer»-ből . V . ö . Nyelvőr ,

X. 207. 455. 457. XI. 464.

dali:

n e m D . , h a n e m A p o r é l v e l e ; D . m a g a m e g m a g y a r á z z a ,

XI. 121.



SZÓTÁR.

3 2 3

1.

D. -nak a je len m űh öz kap csol t 8 . jeg yze tét az 52. lapon . —

Török származásid sz ó ; jele s, szé p, hő s, vitéz ; «del i , d el ia,

dal ia , dal iás» ugya naz t tesz ik. A «dali» szó , «m inden való

sz ín űsé g szer int* , úg ym on d Szar vas Gábor, lábbel i t i s tesze n ;

e le inte csak je lzője vo l t a cs izmá nak és sarunak, épen úg y

m int az «ujjas» a m enté nek , «a bug yogó» a nadr ágna k s tb.

V . ö . N ye l vőr , X I V . 560—2.

dallani: dalolni , ének elni . Ni nc s m eg a Ny . t . Szt . -ban, de

megvan a «dal iás» .

darabont: í gy i s a rég i ekn é l : darabant , drab ant ; v . ö . karaj-

czár (Kreu zer) , kere sztén y (a sz láv kre sztyá n) , kolostor (c lau-

s t rum) s t b . A ma gánh ang zók e közbeszúrására nézve v . ö .

Ny elvőr , I V . 62 . VI I . 78 . V II I . 443 . IX . 163. 360. Alka lma sint

az o lasz ós spa nyo l «trabante» szóból szárm azik, a m el y v i szon t

a né m . «traben» ( t. i. futni , szalad ni ) sz ób ól ; gy alo gin as ,

szolga, ki sérő, katona. Némelyek sz láv, mások török és i smét

m áso k perz sa (der : ajtó, ban : őr, t . i . ajtóőrző) ered etűn ek

vél ik . V. ö . Nyelvőr , XVI . 18 . Nem D. , hanem Apor é l ve le .

deelaratio: l a t . s zó , ny i l a t kozat . N e m D . , han em Esz t er ház i

él azzal a szóval .

De insurrectione:

lat . kif ., a nem esi fö lke lésről ; ne m D. ,

hanem Eszt . é l ve le .

deli: 1. e «S zót.»- nak «dali» sza v.

dereka vminek:

köz epe, be l seje vm inek . R égi .

dézsiek: a K i rá l yhágón t ú l , S zo l nok- D obokam . , D e és v. D é s

városnak , a me l ynek neve Pan nóni a megvé t e l érő l s zó ló rég i

ének ünk ben i s. e lőfordul , lak osai .

diadalom: diadal , gy őze dele m . V. ö . Nye lvőr , VI II . 532.

difftcultas: lat . szó , ne hé zsé g, akadá ly . Ne m D . é l ve le , ha ne m

Esz t erház i .

disz:

a «díszesség» rövidí tet t a lakja ; ne m a nyelv új í tók rövidí

tése , megvan a régi nyelvben i s .

drágalátos: drága, becs es , ked ves , szép . Ma má r csak tréfásan

v . gúnyosan é l nek ve l e .

dugogatni:

a «dugni» gyak orí tója . Me gv. a Ny. - t . Sz . -ban , I . 541 .

dundovodni: dudoro dni , kiem elked ni . Nin cs m. a Ny . - t . Szót .

edzés: a vasnak m egk em ény í t é se . Á t v . ér t. é l ve l e .

egészlen: egé szen . A «len» képző re nézv e v . ö . Ny elvőr , I .

368—9. , IV. 62 . , VII . 540—7.

egy arányú: egy enlő , egyform a, has onló . Meg v. a r . ny. -ben.

21*



324

SZÓTÁR.

egy arányúképpen:

e g y e n l ő e n , e g y f o r m á n , e g y i r á n t , h a s o n

l óan .

L ásd e «Szót .»-nak «csu dálatoskép pen» szav.

egybe: e g y b e n , e g y s z e r i b e n , e g y s z e r s m i n d , g y o r s a n . R é g i .

egy darabig: egy kis ide ig , egy kev éssé . R égi .

egy harapásnyi: a né m . e i n Bi sch en- n ek f ord ít ása .

egyéb: szem élyr ől és dologró l egya ránt mon dja, a m ai i rod.

ny. csak dologról .

együgyűség: e g y s z e r ű s é g , g y e r m e k d e d s é g , j á m b o r s á g , ő s zi n

teség. Régi .

ekkoriglan; ekko rig , eddig . R égi . L . e «Sz .»-nak «eg ész len * szav.

-ek

f

-ök, -ok:

egy b ir t. t öbb . harm . s zem é l yű b ir t okos s zemé l y

ragok . Az «-uk» és «-ük» ne m fordul elő m űv eib en , az «-ök»

is csak oly nev ekb en, a me lyek ben «ö» betű van ; azért az

egybi r t okú t öbbesszá mú harma di k s zem é l yű b i r t okragos a lak

gyakran , ér t e l emzavaróan , a név t öbb esszámú e l ső e se t éve l

egy enlő , pl . : Van é lek, van fokok (1 . a je len m ű bevez . Nem

zetem ! ) ; a mit í gy ke l l ér ten i : Van é lők v . é lük, van fokuk,

azaz van é l e s ségök é s hegyö k v. hegy ük. Mi ndezekre nézve

v. ö . Nyelvőr , I . 477—8. I I . 222. VIII . 361—2. Imre S .

A nevek «-uk» és «ü k» szem élyra gairó l . Aka d. értek. 1879 .

elesuszamodni:

el - v . m eg csú szn i , bot lani . V . ö . : «Az én

l ába i m csaknem megt ánt orodt ak , c saknem e l c suszamodt ak a

lépése im». Káldi bibl iaford. Zsol t . 72 , 2 .

elegendőképpen: e l éggé , e l égsége sen . R ég i . L ásd e «S zót .» - nak

«csudálatosképpen» szav.

elei: az «elő» szób ól, a m i őst, főt (t. i . fejet) te sz e n ; «elei» a.

t . m. ősei , «eleink» a. t . m. őseink, a. is m, eleje v. java v.

zsen géje vm inek . V. ö . Elejét venni vm inek . I lyen a «fő» i s ,

fejei (nem fői) fejeink (n em főink) stb. Él az «ős» sz óv al is ,

az «előd»-öt is ért i ra jta ; e szót a ny .-ujítá s alk otta . V. ö.

N ye l vőr X V . 21 6 .

elélni: é l n i , m egé l n i . I l y en : e l i dőzn i, e l l akni , e l l enn i , e l néz n i ( nem

a «megbocsáj tani» ért . -ben) , e lüldögélni , e lülni s tb. — V. ö . :

«Ugy é lj fe lebarátoddal , h ogy ő i s e lé lhess en ve led.* Fa l . Sz .

E . III . sz. 133. lap. (az er. kiad. szer.)

elesett: elgy eng ül t , e l lanka dt , bátortalan, fé lénk, szom orú . R égi .

elesni: e l gyeng ül n i , e l l ank adn i ; bát or t a lanná , f é l énkké , s zom o

rúvá lenni . Régi .

elevenséggel teljes:

u g y a n e b b e n a m ű v é b e n h a s o n l ó k é p e n

he l ye sen í r j a : körömm el é s mé l t óságga l t e lj e s* . í g y : «Ü dvöz -

Digitized by



SZÓTÁR.

325

légy (Mária) , malaszt ta l (vagy) te l jes» . Az angy. üdv. V. ö .

L uk. ev. 1 , 28. — Ma szór ul-szó ra lefordítják e ne m . kifeje-

jez ése ke t : freuden- , gna den - , l ében- és würde vol l . íg y terjedt

e l a «t i szte le t te l jes» , a ném. achtungs- és ehrenvol l pé ldájára;

m ag yar osa n: t i s z t e le t t e l t e lj e s v . - en , vag y , h a ho sszón ak t e t

szen ék és ha a sok «e»-t ke rü lni a karjuk, tel jes, kivá ló, iga z,

m ély ti szte le t te l , vag y egys zerű en t i szte le t te l . V . ö . Ny elvőr ,

I V .

5 a — 4 .

128. 5 4 0 — 1 . X. 156. 503. XVI . 24—5.

el évente: eleven en, é lve . R égi szó . Megv. a Ny. - t . Szót . -ban.

elfakadni: a «fakadni» igéb ől , el - v. rá ke zd en i; a «fakadni»

a. t . m. eredni , nyí ln i , szárm azni , tá m ad ni ; válni vm ire v .

vm ivé . V. ö. fakad (pl . a virá g) , kifakad (pl . a ke lés) , s írva

fakadni s tb. V. ö . Nyelvőr , XIX. 151 . XXII . 465.

elfogni vtnit: áthatn i , át járni, e l foglalni , e l l epni , e lönteni

vmit . Régi ki fejezés .

elfilletni (vhinek könyörgését): füle m el lő l v . m el le t t bocsá

tani , így i s mond ják a ré gie k; ne m hal lan i . S z . M oln. —

V. ö. Ar. Toldi , IX. én. 8. vszak.

elhalni: el - v . m egi jed ni , e l - v . m egre t tenn i , exan ima ri . Sz .

Moln. V. ö . : «Elhala az ő sz íve ő benne». Kár.

bibliaf.

( S ám.

I. 25, 37.)

elhínvezni (szavait): a «híin ezn i» szó átv. ért. a. t . m . fes

teni , szé pí ten i ; e lvál toztatn i , palás tolni . «Szóh ímező» az ,

a ki csaló szándék kal szépen beszé l . V . ö . Ny elvőr , XX II .

505.

559.

elhitetni magával: hi nni , e l h i nn i , me ggy őző dni vmi rő l , meg

győ ződ ve len ni v mi fe lő l , ez utóbbi ki fejezésse l i s é l . Ré gi .

elhitetni vkit: e l ámí t an i , me gcsa l n i . Rég i .

elhitetni vkivel vmit: me ggy őzn i vk i t vm i f e lő l . R ég i .

elhűlni: régi s ug ya na zt teszi , a m it az «elhalni» ; 1. e «Szót .»-

nak ezt a szavát . Ma i s mondják : hüledezni .

elijedni: meg i jedni . R égi .

elillantani: el i l lan ni , töve az «i l la», a m i futást , elos on ást ,

men edéke t , me ned ékh e l ye t t e szen . E rég i s zavunk é l m ég

ebben a ki fejezésben : I l la berek nád a ke rt ; ta lán : men edék

a berek, nád ak, erek, v. n áda s erek ? V. ö. N ye lvő r, X II I .

2 2 8 — 3 1 . 275—6.

elintézni: elhatároz ni , e lvége zni , fe l tenni , ki je lö lni , k i tűzn i .

«E l intézet t tárgy * a. t . i rataiban m in t: fe l te t t czé l . L ásd e

«Szót.»-nak «tárgy» szavát. — V. ö. Nyelvőr, XIX. 57—60*



326

SZÓTÁR.

eljárni (a föosko lákat): e l végezn i , k i j árn i . R ég i . L . e «S zó i d

nak «főoskola» szav.

ellátni: ál tal látni , é l e szóval i s je len m űv éb en. A zt i s tesz i ,

a mit a « látni» . — A Vulg. e szavai t : Aspectus i l l ius erat usque

ad ter m ino s universae terr® (Dán . 4, 8, ) K áldi íg y for dítj a:

E l látása az egész fö ldnek hatá ri ig vol t . Ká rolyi u . -avva l a

a szóval é l : Annak e l látása az egész fö ldnek határáig .

T. i . : azt a fát (mert arról van szó) meg lehetett látni , az a

fa látható vol t , meglátszot t s tb. Rádai P. i s mondja: A mint

e l lát tá l s választál . Munkái , kiadta Négyesy (0 . K. 256. sz . ) ,

87.

lap. V. ö . Ar . Toldi , IV. én . 8. vszak. — A m old va i csán

gók «e l látó»-nak hívják a jöve nd őm on dót , v . ö . Ny . -őr , X.

152. — L . e «Szót .»-nak «elélni* szav.

elméjét futtatni: e l mé l kedni , gondo l kod ni . R ég i . Ma i s : e l me

futtatás.

elmenni vmin:

e l i gazodni vm i n . Ma i s m . úgy . N i n cs m a N y- t . S z .

eloszlani (egymástól): elválni . — L . e «Szót .»-nak «osz lani»

szavát.

előbeszélleni: í gy i s m on dj a : e l beszó l l en i ; e l beszé l n i , e l mon

dani . Régi .

elöbeszéllés: e l beszé l é s , e l mond ás . R ég i . É l ve l e Bá rócz i , K as -

sándra, III . r . 3. könyv. 212. lap. (er. kiad.)

elsőben: először , kezde tben. R égi .

eltávozzon:

jel . m űv éb en ez az első «ik »-es ige (16 . 1 .), de

sem ezze l , sem a többi « ik»-es igével nem é l az « ik»-os rago

zás szabályai szer int .

eltévelyedés: elve szés . Csak D. é l ve le ebben az érte lem ben .

elveszeszteni: elvesz teni , e lpusz t í tani , tönkre tenn i , kiv ége zn i ,

meggyi lkolni . V . ö . Nyelvőr , XIX. 499 .

emberül:

régi , m a íg y : férf iasan, a m i a né m . m án nl ich pél

dájára terjedt el.

emlékezet: em léke zés , em l í tés . Sz . Molnár .

eredni: i ndul n i , me nni . Ré g i . Ma i s mo nd j ák: eredj , futásnak

eredni s tb. V. ö . Nyelvőr , XXII . 465.

erkölcs:

a lat . v ir tus , a ném . T uge nd. A régi í rók így i s mo nd

ják : jósá g, i s tenes jósá g, l elki jósá g, jós ág os v . jós zá go s cse

lekedet , jószág . — «A deákok (azaz a róm aiak) , virtutem a tu,

a jóság ot erőtül nevezik, és erős ségn ek hí ják*, m ond ja P áz

mány, Vizk. ut . VI. vas. első b. az

elej .

— Ezér t nevez t ék e l

• a nyelvú j í tók «erény-», «rény-» és «rő ny »-n ek; m ag ya ro s



SZÓTÁR. 327

ha ng záss al , de a szófej tés sza bály ai szer int he lyt e len ül . V . ö .

N ye l vőr , V I I I . 41 3 .

erőt venni: di ada l maskod ni , e l hat a l m asod ni , gy őz n i ; á t v . é r t.

elterjedni. A r. ny. ált.

eset: baj , buk ás , e lesés , e sé s; az ese m én y ós történet (ez utóbbi

szóval i s é l ) érte lmé ben i s é l ve le . R égi . L . e «Szót .»-nak

«történet» szavát.

esni: történn i , e szóval i s é l . R égi .

ett: evet t , com edi t . Ma i s mon dják így n ém ely v idéken, pl.

a Király-hágón túl . V . ö . «Minekutána e leget e t t vala .» Kár.

bibliaf.

(R uth . 2, 18.) «A ho l ló egy m ag as fa gályá n sajtot

ett». Virág, Holló ós róka.

eztet: ezt . Az u. n . pleo nas t ikus rago zás a lakjaira nézv e v . ö .

«esztetet» (N yelv őr , II I . 51 3. VI. 522 . IX . 205.) «asztat», «asz-

tatot» (U. o. III . 69 — 70. VI . 522 . IX. 205.) V. ö. • Áz tat . . .

ál tal láttam». Mik. XXII. lev. (az elej . )

égni: erősen vágyn i , szeretni . E kif., m ely nincs m eg a r . ny. -

ben ,

m i a lkalmasin t a francziáktól vet tük, ezek ped ig a lat .

íróktól vették. V. ö. Hor. Od. 2, 4, 7. Virg. Eccl . 2, 1 . Ovid.

Met. 8, 62. — Cornei l le , Sertorius, I . 2. Nicoméde, I . 2. Cinna,

V. 2 . Mol iére , Misanthr . I . 2 . Racine , Iphig . I I . 5 . Athal ie ,

IV. 3 . Fénelon, Télé in. XV. Vol taire , Zaire , I I I . 4 . IV. 3 .

éhhel: éhe n, éh ség miat t . A töve «óh», a m i subst . és adj . i s .

R égi . I lye n : halkk al , nappa l , reggel , őszsze l , tav aszsza l .

éjtszahd: majd va lam en ny i régi í ró így ír ja , o lyko r Aran y i s .

I l yen: napot szaka , nyarat szaka s t b . V . ö . N ye l vőr , V . 29 . I X .

369 —70. X V . 80 .

éktelen: a m i ne m éke s , nem szép , csún ya, rút . — A szék. -

nél a m i na gy v . szoka t lan, ha szép is . V . ö . K riza , Vadr.

496. — V. ö . Nyelvőr , I . 121—2.

éldegélni:

éldegé lni . A r . ny. -ben : edd egelni , fo lydo gálni , jár-

doga l n i , ü l dögé l n i , j ődögé l n i , mondo ga l n i , várdoga l n i , v i dde -

gelni stb. Ez utóbbi szóval is él , de ékezve. 22. lap.

építőmester: a néni . Ba um eister ny om án . Az «épí tész» ter

jedt e l he lyet te , a mely he lyte lenül a lk. szó; v . ö . Nyelvőr ,

éppen: egy en esen , épen , sértet lenül , te l jesen. A régiek, a kiej

tés szer int , két «p»-vel írták akk or is , m iko r a. t. m. a n ém .

«un verse hrt» , é s akkor is , m iko r a. t . m. a né m . «eben». V. ö.

N y . - őr , X I . 422—3. 468—9 .

IV. 241 .



3 2 8

SZÓTÁR.

éppenség essen: a kiej tés szer int két «s»-se l í r j a; te l jesen .

M egvan a Ny. - t . Szót . -ban. — L . e «Szót .*-nak e lőbb i szav.

érdekleni: gya kor í tó s té tető a lakja az «érni» igén ek , m a :

érni , ér inten i , ér in tge tni ; a nye lvúj í tók az «érdek elni»-nek

m ás érte lmet (s* intéresser) adtak. K azincz y m ag a i s m ég a

régi érte lm ében é l ve le: «E gy t i szte l t ősz atyán ke l le t t -e . . .

éppen ot t e j tenem sebet , a hol az őtet l eghalálosabban ér

de kl i?* Bá csm . gy ötr . H ein rich G. kiad. szer . (0 . K. 60 . sz. )

108—9. lap.

érezni magát: a fr . é s ném . ny . - ben meg van , a l ka l m as i nt a

ném.-ből kerül t ho zzánk . A m ag ya r a « lenni*-ve l fe jez i ki ,

p l . hog y vagy ? j ó l vagyok , v . c sak í g y : j ó l ; a be t e grő l :

jobban v. rosszabbul (t . i . van.)

érkezni vmire: ráérni vm ire . A ném . «Zei t habén» fordí tása

m ég ne m vol t e l terjedve D . idejéb en; de ezt m ár m on dja :

«Nincs időnk, ho gy e lvesz teges sük *, a m i a ném . «wir hab én

keine Zei t zu ver l ieren* fordí tása . — L. je l . m űv . 15 .

lapj.

értékes: ér t ékes , becses gazdag , vagy onos . N e m D . , ha nem A por

él vele.

érzékenység: érzés , e szóval i s é l ; érzék. R égi .

és ugyan: ug ya nis , i s , és , és bizon y, és m ég, sőt . — L . e

«Szót ,*-nak «ugyan* szav.

észbe tűnni: 1. e «Szót .»-nak «tűn ni (észb e)* kifeje zésé t .

fakadni: 1. e «Szó t .*-nak «elfakadni* szav .

falu fejében nem alkalmatos kardot vonni: E szt . M.

szer int közmondás . Érte lme alkalmasint az , hogy ha fa lut Ígér

nek az e mb ernek, v. eg y fa luért, v . kedv éért , ne m érd em es

had ako zni , t . i . b izon ytalan v . cseké ly hasz oné rt n em kel l

háborút indí tani .

farmatring: f arhám, pos t i l ena , H i nt er gerát h , S ch w an zr i eme n.

Apor él e szóval .

feddődni: ré g i ; ő , he l y t e l en ül , á t hat ó i ge gyan ánt é l ve l e .

fehér nép: az asszon yok , a nők. Ma a né m . Fra uen we l t fordí

tása ki szorí tot ta az i rod. nyelvéből .

fejvétel: így i s m on dj a: fővéte l , t . i . l e feje zés; K er . Sz . Jáno s

lefejezésének ün nep ét (Decol lat io S . Joa nn. ) , így hívják ma

gyarul : János fővéte le .

felborsósodni: a tes tről mon dja, a r . ny . -b en : bo rsó zn i ; ma

is mondják: borsódzik a hátam.

félekezet: pol i t ikai párt , része vm inek. R égi .



S Z Ó T ÁR . 329

felépült: e kif .-óben fordul el ő : «a jól felépü lt m agy ar* (jelen

m űv éhe z csatol t 15 . jeg yze téb en ) , kéts égk ívül «der gut gebaute

Unga r* n óm . kif . fordí tása . Ma gy ar ul : derék v . szép term etű,

j ó t e s t a l kot ású , j ó l megt ermet t .

felfogni: fe lkarolni , m agá ra vál la ln i . V . ö . :

«Kinek az ég a lat t már senki je s incsen,

Ne féljen : fel fogja üg yé t a jó Isten .»

Ar. Toldi , VIL én. 1 . vsz.

felmagasztalás: fe lem elés , ma gas ra való em elés , exal tat io .

V. ö. Kár. bibi. (Ján. 3, 14.)

felnagy:

szótárain k fo lnag y-nak ír já k; a régiek ír ják «falu-

nag y»-n ak i s . N y. - t . S zót . I . 23 5. ; fa lu v . köz ség bírája , gazd a,

sáfár , v . ö . Ny. -őr , XXIV. 577. XXV. 21—4.1174—5. 258—60.

Apor él vele.

félocsódni: fe locsúdni , m agá ho z térni . E szót úg y («ó»-val)

mondja Pázmány és Czuczor (Botond, I . 96 . ) i s .

félrelépés: a ném . Feh l t r i t t nyo m án mondj a .

feltétéi: úg y tetsz ik, hog y az ő szava, a lat in pro pos i tum , a

né m . V orhaben , V orsat z . A rég i ny . - ben : szándók .

feltett: szin tén az ő szav a, u. a. t . m. az előbbi szó.

fémleni:

fén ylen i , íg y is írja. — V. ö. Ny elvő r, II . 519 . V. 425.

V I I I . 480 .

fenék: a l a t. f un dam ent u m , m a : a l ap , Barczaf a l v i a j án lo t ta ,

v . ö . Ny. -őr , X. 457. , he lys ég neve hazá nkb an, Alap y ne vű

család i s vol t . — Ma i s mondják: fenekestől fe l forgatni .

fen szóval: í gy i s m ond j a: han gosan , ez u t óbbi maj dn em t e l

jesen kiszorí tot ta i rod. nyelvünkből .

fény: él a «fónyesség» szóval i s , am a rövidí tet t a lakja m egv an

a r . nyelvben. V. ö . napfény, szemfény, verőfény s tb.

fenyíték: fegye lem , feny egetés , bü ntetés . Az «ók» névk épzőre

nézve V. ö . Nyelvőr , V. 148—50.

filüi:

gye rm eki , l eány ról i s mo ndja. M a i s hívja «f iam»-nak a

nép a l eánygyermeket , a fe leséget s tb.

foganatlan: a «foganni» (concipere) igéből , a min ek nin cs

foganatja , hatástalan. Az irod. ny. már al ig i smeri .

fogmeg: f og dm eg; ném el y he l yen í gy i s : f og lár , az a s zem é l y ,

a ki a régi sorozásokk or ujonczokat fo got t ; gon oszte vők et

nyomozó pandúr. V. ö . az Akad. N. Szót .

fok: heg ye vmi nek . V . ö . N ye l vő r , X V I I . 5 1 0 — 1 . V. ö. Ar.

Toldi , I I . 2 . VIII . 13 .

Digitized by



330

S ZÓTÁ R.

folyadék: ól e szóval , a m ely , alka lm asin t a né m . f lieszen nyo

má n , az ő a lko tá sa , ma th ema t ika i műv e iben i s ; m a : fo ly o

m án y, követke ztetés , köve tke zm én y; e szók a la t . sequere

s con seq uen tia s a né m . fl ieszen, folgen és folgern ny om án

készül tek . A «fo lyadék* ma a . t . m. l iquidum, Flüss igkei t .

folyosó: m egv an már a rég i ny . -b en ; a fr. coulo ir , a ném .

Gang.

folytatni:

a folyni-nak tétető alakja, ne m csa k con tinu are , fort-

setzen , han em fo lyatni , fo lyni , sza ladni . Ma i s : péld . pört

folytatni .

font-arany: a m ibe arany van fonva vag y szőv e, fonott ara

nyo s kelm e v . zs inór. A r . ny . -ben így i s : vonta rany . V. ö .

Kriza, «Vadr.* 538. Nyelvőr, IV. 567. Szi ládi , R. M. K. T. ,

I I I . k. 397. lap.

fontolni: azt is érti rajta, egye bek közt, a m it m a a ter ve zn i

szóval fejezünk ki .

forgó:

to l lbokréta a süve gen, Fed erbu sch. R égi .

forgó szerencse: ál lhatat lan , vá l tozó . — Fal . egy verséne k

cz ím e: A forgandó szeren cse . V. ö . : «Forgó v iszon tság járm a

alatt nyögünk .» Ber zs . A m agya rok hoz . — L . e «Szót .» -nak

«jó szerencse* szav.

fortély: a né m . Vorth ei l -bó l , csa lárdság , fogás , furfangosság ,

ham issá g , ravaszság . Még Eöt vös i s é l vele . V. ö . K elet népe

és P. H. 15. 117. lap. (er. kiad.)

fő: adj ., külö n írja, a több i rég i író is ; elő ke lő, első , fel ső , finom,

j e l e s , jó , nagy .

főképpen: mon dja így i s : legfő kép pen ; D . a « főleg* szóval

még nem é l .

főoskoUl: m egv an ugy an a rég i nyelvb en, de a lka lm asint a

ném. Haupt- v . Hochschule-nak fordí tása .

fő strázsán vest er:

a rég i ném et csá szá r i ha dsereg ben , W a l l en

ste in ideje ó ta , Ob erstwa chtm eister-nek hívták azt a törzs

t i sztet , a k i t utóbb Majornak hívtak; magy. őrnagy . A cstrá

zsa* szó sz láv . Az «őrmester* szó Sándor Istv án a lkotása .

V. ö . Nye lvőr, I I I . 411 . — H og y az erdély i fejedelmek sere

gében o ly nevű katonai t i sztség nem vol t , mondanunk sem kel l .

fövét el: 1. e «S zót.*-nak «fej véte l* sza v.

furcsa-e'szil: a. t . m. a r. ny .-b en : agya-fürt, esze-furt, furt-

fojű,

t. i . furfangos, hamis, ravasz. A furcsa szónak — magá

ban is — értelme csak az volt a r. ny.-ben.



SZÓTÁR.

331

futtatni elméjét:

1. e «S zót.»-n ak

«

elm éjé t fu ttatnia kif.

füstbe v. füstre men ni: m e g h i ú s u l n i , m e g s e m m i s ü l n i , n e m

sikerü lni . — «A füstbe m ent terv* Petőf i egy ik köl te mé nyé

nek cz íme.

galand: pán t l ika, szalag, zs in ór ; a fr. galan t , e , subst . és

adj.,

v. az o l . gala szóból . Nem D. , hanem Apor é l ve le .

golyóbis: goly ó, v . ö . Nye lvőr . XI . 423. XI V. 362 — 3. XV . 451 .

gyakor: gyak ori , gya kor ta való . V. ö . K riza , Vadr. 501 .

gyalui: a K irályh ágó n túl K olozsm . l evő Gyalu fa luból való .

gyanakodni vmi felöl (sokféleképpen): g y a n í t a n i , sej

teni sokfé lét . Régi .

gyanó: gya nú, í gy i s í r j a ; gyan akod ás , gya ní t ás , gya nu ság ,

sej te lem. — «Ki miben tudó s , abban gya nós .» K m. V. ö . Er d.

M. Közm. k. 3156. Pázm. is él vele.

Gyárfás: kere sztné v, lat . Gerv as ius . I ly nevü szen t és vér

tanú em lékét jún . 19 . ül i az egy há z . — Ba rcsai Áko s feje

delemnek nem vol t i ly nevű bátyja .

gyöngyház: a lat . con cha ma rgari t i fera, a nóm . Pe rlen m utte r ,

P e r l e n m u s c h e l .

gyötrelem: baj , fájdalom, kín, kínz ás , kínlód ás , szen ved és .

A mai i rod. ny. nem igen ól ve le . Báróczi még mondja, Kas-

sán dra , II I . r . 3. k. 213 . lap . (ered. k iad.) K azin czy egy ik

m ű v é n e k c z í m e : B á c s m e g y e i n e k g y ö t r e lm e i .

gyülevész : hi t vány , j ö t t - ment , s i l ány , zagyva . í g y i s mon dt ák

a régiek: dib-dáb, a nép ma i s mondja.

hagyján: a «hadd járjon» e gy be voná sa, hadd legy en, n em

bánom, megj ár j a , e l nézhe t ő .

hajtani vki- v. vmire: ha llga tni vki- v. vinir e, szót fogad ni .

A nép ma i s mondja.

ha ki: a lat. si qu is, a ki, h a valak i. A r. ny . ált.

falkkal:

1. e «Szó t .»-nak «éhhel» szav. V. ö. «Fo lyvá st , de

halkkal haladva az ék». Fáy, A f iatal daru.

hallat: hal lá s . R égi . Ma i s , p l . füle hal latára .

hamarság: gyorsa ság . A rég i í rókná l : ham arság ga l , azaz gyor

san .

Sz . Molnár .

ha mi: a lat . s i quid, a m i, ha vala m i. A r. ny. ált .

ha mindgyárt: a n ó m . w e n n g l e i c h ; m a g y a r o s a n : á m b á r ,

bár , jó l l ehet , noha.

hanem ha: h a csak, ha, ha ne m , m int h a ; ni , n i s i . Régi .

hasonlottság: a hason l an i i gébő l , me gha sonl á s , v i s zá l ykodás .

Digitized by



332

SZÓTÁR.

V. ö. Kár.

bibliaf.

Má té, 12, 25. Márk, 3, 24. L uk . 11 , 17. Ján .

10,

19.

hasznot hajtani: eredet i niag y. ki fejezés , ine ly ly e l az i rod.

nyelve nem é l .

hátrálni: hátrál tatn i , aka dályoz ni , gáto lni . Más r . í . i s .

hátravetni: fé lre tenn i , me l lőzni , nem tekin teni . N em D. é l

ve l e , hanem Esz t .

héjában: hiába, hiába n. Páz m. így ír ja : héjában és heába n,

Kál d i : heába s heában; Mi kes s em í r j a « i » - ve l , v . ö . LX X X I I I .

és L XX XV . lev . V. ö . K riza , Vadr. 502. N yelv őr , I I I . 201 .

héján: hí ján, hí jával , hián yáb an. V. ö . Az egy ik t i zen ki len cz ,

a má sik egy hí ján hú sz . K m. — L. e «Szót .»-nak e lőbbi szav.

héjával: ugyanaz .

helybenhagyni: mon dja így i s : jó karban ( t. i . karba) tenn i ,

azaz jó l e lhe ly ezn i , gon dosk odn i vki - v . v m irő l ; ért i rajta

azt i s , a mit ma a ném. das Glück begründen-nek és a

néni . verse hen -nek fordí tásával fe jeznek ki. — V. ö . «Gyak

ran az atyákn ak f iók tes tére va gyo n csak gon dg yo k, nem

jámb orság ára, é s , gazd ago n akarván őket ha dni ( t. i . ha gy ni ) ,

meg nem gondol lyák s tb.» Pázni . (A f iaknak, i s tenes nevelé-

sérűl, II. r. a közepe felé.)

hír: t udom ás , t udt a vmi nek . Je l en m űv éb en : H í rem , h í red ,

híre né lkül , I s ten hírével (ma i s mondják) . — V. ö . Se híre ,

s e ham va . — Pázm . a V ul gat a e s zav a i t : S c i to t e e s se j ud i -

c ium (Jób, 19 , 29 . ) így fordí t ja: H íretek kel l eg ye n, ho gy

ítélet lészen. (Az Ítélet jeleiről stb. cz. besz.)

hírkapó: a ki a hír en ka p, a ki hírt v. újság ot kiv an tud ni .

hírlelés: régi szó , hi rd et és ; kihird etés , e szóval i s é l .

hites: hi testá rs , e szóval i s é l ; háza stárs .

hitpajtás: e szó , úg y tetsz ik, az ő a lk otá sa; bizon yár a a né m .

Gl aubensgenosse nyomán. Ma: h i t f é l , h i t sorsos .

hivatal: hí vá s , h i va t ás . Rég i .

hogy: a ho gy , a m int , ho gy an , mert , miko r . V. ö . :

"Emlékezem, hogy fe lvéve e lőször .*

Vör. Shakespeare Jul . Caes.-jának íord.-ban, III . 2.

holott: a ho l , hol , ott a ho l . A r. ny.-b en álta láno s.

homály: a hom ál yo sság szónak ama röv idebb a l akj a meg van

a r. ny.-ben.

hón: í gy magáb an szokat l an , rendesen í g y : hóna l j , hón a lj a.

Digitized by



SZÓTÁR.

333

horút: hurut , köhö gés .

Horvátok:

j e l en mű vének e l őszavában ( N e mz et em ! ) em l í t i ;

m int ho gy csak az ő idejében, a nem zet i ébredés idejében é l t

j e l e s embereke t eml í t , b i zonyára Pá l ócz i Horvát h Á dám t udós t

és írót , a ki 1760-ban szül . ós 1830-ban halt meg, ért i rajta.

hova-tova: á l t. í g y : hova- t ovább, me nné l t ovább, mi ndi nká bb.

höbögni: heb egni . Falu di i s úg y m ond ja, N. U. IV. közb. (a

v. felé.)

húg: a f i- v. leán y- v. nőtest vér ne k ná lán ál i fjabb le án y- v.

nőtes tvére hú ga, a n ál . időseb b nénje . E z utóbbi szó töv e:

néne. Bátya az idősebb fitestvér, öcs az ifjabb. A testvér fi- s

leánytestvórt teszen. A r. ny.-ben f i testvér «atyafi» is . Mind

ezek h ely ett m a a h elyt . alk. f i- és n ővé r szó terjedt el . V. ö.

Nyelvőr , XVI . 24 . 59 . '

hűteni száját: kiny i tni , ho gy a l eveg ő érje , az ő me taph . T. i .

beszé lni .

idétlen: idő e lőt t való , nem a m aga idejében való , éret len . R égi .

igazában: igazá n, e szóval i s é l , min d a két szó ezt te sz i :

i gaz mód on, i gazságosa n , becsü l e t e sen , he l yesen , j ó l , ő sz i n

tén, valósággal . E ki fejezése: «Is ten igazában* a . t . m. dere

kasan, tel jes erővel , valóban. V. ö. az Ak. N. Sz.

igazán: u g y a n a z .

igyenessen: egy ene sen , « i»-ve l í r ják Pá zm . , K áldi és Falud i .

V . ö . K r i za . V adr . 503 . N ye l vő r , I I . 373 . V . 576 . I X . 4 8 3 - 4 .

502.

A szófejtós szabályai szerint egy «s*-sel kel l írni; de a

beszédb en két «s» han gzik , úg y m int sok m ás szavu nkb an.

iktat: íg y ír ja , a kiej tés sze r in t ; he lye se n: igtat , a régi jochtat ,

jogtat . Előfordul a H. -B. -ben. I lyen a nyugtat , vágtat s tb.

illa berek, nád a kert: 1. e «Szót .»-nak «el i l lan tam * s zav.

illantani: 1. ugy ano tt .

immár:

má r. V. ö . K riza , Vad r. 503.

immáron: ugyanaz .

importunus: lat . szó , a lka lma t lan, terhe s . Ne m D. é l ve le ,

h a n e m E s z t .

informatio: lat . szó , értesü lés , tuda kozó dás . E szt . é l ve le .

ingyen: ige n, igen is , na gyo n, ped ig . V. ö . M. Ny elvés zet , I I I .

1 2 1 — 2 .

N ye l vőr , V I I I . 552 .

ingyen sem: ne m i s , épen ne m . L . az e lőbbi szót .

interponálni (magát): közb evetni m agá t , közben járni . E szt .

él vele.

Digitized by



334

S Z Ó T ÁR .

intézet: hatá rozás , határo zat , szándék. L. e «Szó t»-nak «e l in-

tézni* szavát .

intézni: ha táro zni . L . az előbbi szót .

intirnatio: lat . szó , törv ény szék i v . egyé b hiv ata los értes í té s ,

t udós í t ás , meghagyás , parancso l a t . Esz t . é l ve l e .

involválni: lat . szó , m aga után von ni , ma gáb an foglaln i . E szt .

él vele.

is: e kötőszó hely e a beszéd ben és az í rásban a rég iekn él igen

vál tozó, többn yire a lat in ny. szórendje szer int é lnek ve le .

V . ö . N ye l vőr , I . 1 67—71 . 206—1 4. 254—60. 303—1 0. 361 —3.

V I I I . 1 5 6 — 1 6 4. 2 1 5 — 6 . I X . 2 8 9 — 9 9 . 3 3 7 - 4 5 . 5 4 7 — 5 1 . —

D . gyakran a «sem» hely . é l ve le s a mondat végén. V. ö . :

Isten nyila: régi kép es kif . M enn ykő , v i l lám .

Isten igazában: 1. e «Szó t .»-nak «igazában» szav.

írni: festeni , e szóv al is él ; rajzolni . V. ö. N yel vő r, II I . 2.

A régi ny. -ben fes tő , a né m . Färber , fes tő m este rsé get fo ly

tatót te t t ; a ki képet fes tet t , annak képíró vol t a neve .

A «festesz» helyte len alkotású, v . ö . Nyelvőr , IV. 241 .

íródeák: jeg yz ő, a lat . nó tá r iu s; a «deák» szó a görögb ől

származó lat . d iaconus szóból ered, a . t . m. lat in , római , ta

nul ó ,

i skolázot t v . tanul t ember, tudós . V. ö . Nyelvőr ,

VILI. 17. X. 203. XI. 161.

ítéletet tenni: ítéln i , Í téletet m on da ni . E kif . és az ut . kö v. is rég i .

ítélettétel: í té lés , i tó le t , i té le tm on dás .

ítélni: gon doln i , h in ni , vé ln i . V . ö . : « í té ld e l , ha lehet , m icso da

ál lapotban írom ezt a l eve let» . Mik. CXII . l ev .

íz:

nem , nem zet ség , t ag é s a mi t ma «nemzedék »- nek mo n

da na k; régi , de é l ve le a ma i « íz lés» (a n ém . Ge sch m ack )

szó érte lmében i s .

javallás: dicséré s , he lye s lés , taná cs . E z utóbbi ért. csak D . é l v .

játszó-kártya: a né m . Sp ie lkarte fordí tása .

jebuzeus: a régi Pa laest in a egy ik pog ány nép e (Józsu e , 12 , 8 . ),

m ely e l len az i zrael i ták Józ sue , a bírák, Dáv id é s Sa lam on

idejében harczol tak.

jó karban tenni: 1. e «Szót .»-nak «he lyben hag yni* ki£

jól felépült

1. e «Szó t.»-nak «felépült • szav .

«Te a hazáért halni tudál , dicső !

Mi nem tudunk már érte csak é lni i s .»

Vör. S z i ge t vár .



S Z Ó T ÁR .

335

jóságos cselskedet: 1. e «S zót .»-n ak «erkö lcs* szav.

jó szerencse:

a r . ny. -ben a «szerencse * nem csak «fortuna*, ha

n e m « s o r 8 » is, a zért tették ho zz á a jó, bal , gon osz stb. jelző t .

jóttehetetlen: he l ye sen : j ó t ehe t e t l en , v . ö . N ye l vőr , I V . 53 . ;

t ehe t e t l en , a k i nem t ud seg í t en i , e rő t l en , é l he t e t l en , nyom o

rul t , szűk ölköd ő, üg yet le n ; «mag ával jóteh etet len nek lenni*

a. t . m. nem tudni segí teni magán. V. ö . Nyelvőr , IV. 329 .

jőni: jönn i , m ind a két a lakkal é l . A régi nyelvb en csak a

rjőni* alak van meg. -

jövedelem: m egv an Sz . Mo ln. «Szót .»-ban, D. je len m űvé ben

a kamatot is ért i rajta.

halán: kanál , m ind a két formájával é l . A ha ng átve tés (meta-

thes i s ) számos példáját lásd Nyelvőr , I . 467. I I . 21 . I I I . 321 .

V I I . 339 —57.

kaláris: D. így mo ndja, Apor m eg íg y : «klár i s» , lat . coral-

l i um, né m . Kora l l e . A pró go l yócská kat e sz t ergá l yozna k be l ő le

s zs inórra fe l fűz ik, a nők nyakukon és kezükön, ékesség

gya ná nt , hordják. V. ö . Nye lvőr , X VI . 20 . Ara ny, To ldi , X I . 2 .

káplár: a fr. capo ral , az ol . cap ora le, az ol . cap o (a lat . capu t)

szóból ; magy. t i zedes , e szóval i s é l .

kar:

ál lapot , he ly , osztály , rang, rend. E ki fejez ése: e l ső karú

a. t. m. első rend ű, jel es. V. ö. karok és rende k. L . e «Szót .»-

nak «helyben hagyni* ki f .

karóba húzni: karóra, azaz fából kész ül t nyá rsra hú zni .

Egy i k neme a rég i kegye t l en k í nzó bünt e t é seknek .

kárt vallani: károsodni , megk árosodni . A ném . «S chaden

le iden* fordí tására tehá t ninc s szü ksé g. — A «val lani* nem

conf i ter i , ha ne m h abere abban a ki fejezésben ; i l y en : becste

lensé get , gya lázato t , kudarczo t , sz égy ent s tb. val lani . V . ö .

«Búsul ( fohászkodik, sóhajt ) mint a kárval lot t cz igány.* Közm.

Erd . M. K özm . K. 1624. V. ö . Ny elvőr , VI II . 171 . 216— 8.

5 1 1 .

IX. 23. XVI . 37 . 72 .

kedvét megszegni vkiivek: 1. e «Szót .»-nak «m egsz egn i ked

vét vkinek* kif.

kedvet találni: a régi í rók m űv . a lat . « invenire grat iam * for

dí tása , t . i . kedv esnek v . keg yelem ben len ni , te t szen i . V . ö .

K ár. bibi . Móz. I . 23, 10. E szte r, 7, 3. A «k edv* szó a rég i

ny. -b en a . t . m. akarat , ke gy elem , ö nk ény , öröm, te tsz és .

Ma i s mondják: kénye kedve , kedvem te l ik ebben v . abban,

kedvemre való s tb.



336

S Z Ó T ÁR .

kelmed: í gy i s mon dt ák a rég i ek . A nép ma i s m on dj a:

kegye l mességed , kegye l med, ke l med, kend , ked , ke . A z i rod .

ny. -ben a kegyed-del ma i s é lnek.

kelletik: kel l , szü ksé ges . Más rég i í rók i s é lnek ve le; ú gy tet

sz ik, hogy lat inos .

kén: kín , m ás régi írók is írják «é»-vel , ép ú gy m in t a «rkén»

(sulphur, Schwefe l ) szót . A «míg» helyet t i s D. «még»-et í r ,

m ás r . í rók i s . Ez érte lem zava ró, kétér te lm ű táj szólá sok at a

nye lvúj í tás kireke sztet te az i roda lom és a mű vel tek ny elvéb ől .

kény: akarat, gyön yörű ség , kedv , önk ény . Ma i s : kénye - k edve

stb. V. ö . Nyelvőr , XIV. 532.

kényes:

ön ké ny es , a ném . w i l l kür l ich . N i nc s m. a r . ny . ebb . az ér t .

kép: szobo r, 1. e «Szó t .»-nak «ál lókóp* szav.

képíró: 1. e «S zót.»-n ak «írni» sza v.

kerecsen: lat . gyrfalco , ném . Geierfalk. Sóly om faj , ég sz í nű to l

lakkal , rövid, erős és ige n m eggö rbed t h eg ye s orral , n ag y

f eke t e s zemgol yókka l , égsz í nű c supasz l ábszárakka l . A z A k,

N. Szót . — Előfordul Horv. E. Árpád-jának IV. k . így : kere-

cseny. Kerecseny nevű fa lu i s van, Zalám. Apor é l ve le .

kerekedni: ne m csa k: eredni , ke l n i , köve t kezn i , s zárm azni ,

t ám ad ni ; h an em : kerü l n i , a ném . kos t en . I l y ér t e l emben

csak D. él vele.

kéremény: kérés . M egvan Sz . Moln. Szót . -ban.

keresztelő-könyv: a me lybe a kereszte l teke t í r ják, m eg v. az

A k. N . S z . - ban , ma: anyakönyv .

kertelet: a kerte lni igéből , a m i a . t . m. ker í té sse l kör ülven ni .

Sz . Mo ln. — K erte let : bekerí tet t he ly , ker í tés , kerü let , kor

lát, terület.

kerthajlék:

ker ti ház , k . mu l a t óhá z ; D . s zava , a ném . Ga rt enh aus .

készülő főben: kész ülő fé lben. N ine s m . a Ny . - t . Sz .

kétszeres:

subjt ., két fé le gab onán ak keverék e , külö nös en búza

s rozs egy ütt . M ondják: kétszerest vetni , kétszere sből sütöt t

kenyér . Az Ak. N. Sz .

kevélykedni: K azin czy i s ó l e szóval u . -abban az érte lem ben ,

a m elyb en D . , 1. e «Szót .»-nak «büszk élkedni* szav.

kiadás: m egv an a r . ny . -be n; ki fejezés , kiny i latko ztatá s , nyi l

vání tás; «kiadta v ininek* a . t . m. ki fejezése vminek.

kiadni magát: meg van a r. ny . - be n; k i ny i l a t koz t a t n i akara

tát , kife jezni m ag át ; a «ki fejezni* szó m egv an a régi ny. -ben ,

de a «kifejezni ma gát» kifejezés csak a ny elv újít ás óta van



SZÓTÁR.

337

meg nye l vünkben , ké t ség k í vü l a ném. s i ch ausdrücken v . a

fr.

s 'exprimer után készül t .

kietlen: adj . , durva , na gy , rút . R égi . Mint subst . neve a pusztá

nak, a m ely utóbbi szó sz láv eredetű, v . ö . S im on yi , A m. ny.

I . 121 . Azonban így i s e lőfordul a régi ny. -ben: kiet len

puszta . V. ö . Nyelvőr , XXII . 541 .

kifacsarni magát: ki c savarni v . k i s zabadí t an i ma gát ,

kifej-

tődzni , menekülni , szabadulni . A facsarni s ki facsarni (hang-

átvetésse l «csavarni») szók me gva nn ak ugy an a r. ny. -ben,

de a ki fejezés , a m elyly e l D. é l , úg y tetsz ik, a ném. aus-

winden után készül t .

kifészkelődni: ki fej tőzni , ki - v . me gsza bad ulni . I ly ért . csak D .

él v. Ma i s : befé szke lődn i , t . i . befura kodn i , bejutn i , tan yát

ütni ; fészkelődni v . fészkalódni , t . i . nyughatat lankodni .

kihírlelni: kihird etni , «kihir le l te tni» a . t . m. kih ird et te tni ; 1.

e «Szót .»-nak «hirlelés» szav.

kiigazítani:

kikerg etni , k ikü ldeni , kipar ancso lni , k iuta s í tani ,

kiűzn i . A r . ny. -ben m eg va n ; többek k özt M ikes és Fa ludi

N. U. u .-a . az érte i , él ve le m int D . Ma i s m on djá k: he lyre

igazí tan i , útba igazí ta ni stb. Né m ely ek a «ki igazí tani* szóval

fordí t ják a ném. ausbessern-t .

kikérni magának: no ha a «kikérni* m egv an a régi ny. -ben ,

de D . n ém ete sen él v ele ; me rt e kif . fordítja vele : s ich e twa s

be i e i nem vagy von e i nem ausb i t t en , magyarul : vmi re kérn i

vki t , k ivánni , követe lni .

kimenetel: régi , a lat . exi tus , v é g ; a ny elvú j í tás óta: ered mé ny,

a mi a lat . resul tatum és a ném. Erfolg ki fejezésére készül t .

kimondhatatlanképpen: kim ond hata t lanu l , 1. e «Szót .»-nak

((csudálatosképpen* szav.

kincstartó: a ( (kincstárnok* új szó ki szo rí tot ta nyelvü nkb ől .

Ám bár a «tárnok* szó régi , de ne m a «tár» (a m ely k ülön

ben szin tén r égi szó, 1. e «Szót .»-nak «tárház» sz av.) és a «nok»

képző (a mely sz intén régi ) összetéte léből van alkotva, hanem

v. sz láv eredetű v . a középk . lat . «tavernicus» m agy arí to t t

alakja; erre s ált . a «nok» és «nök» képzőre nézve v. ö. Nyelvőr,

ni 508— 9 . V I . 51 1 — 2. V I I . 1 48—50. I X . 21 5— 6. X . 1 1 7— 8.

4 5 4 . X I V . 3 7 1 — 3 . X X I I . 4 0 — 3 .

kinyilatkoztatás: rég i ; k i ny i l ván í t ás , ny i l a t kozás , t udt u l adás ,

a ném. Ent deckung i s , me l ynek f ord í t ása ( t . i . f ö l f edezés ) ; e l van

terjedve mai i rod. ny. -ben.

Az Arany Peiecyek. ~ *



338

SZÓTÁR.

kinyilatkoztatni: 1. az előb bi szót.

kinyugodni magát:

a ném . s i ch ausruh en f ord í t ása ; ma gya

r o s a n : n y u g o d n i , m e g n y u g o d n i , p i h e n n i , m e g p i h e n n i .

Királyi-Rév: ol . Porto-R é, horv . K ral jevicza, vár os , a Buc-

cari -öböl bejáratánál , ós kikötő , a Quarnero-öbölben, Horvát-

S z l a v o n o r s z á g b a n , M o d r u s - F i u m e m e g y é b e n .

kisztetés: kés ztetés , nó gatá s , unszo lás . Ú gy ír ják m ás r . í . i s .

kitenni magáért: dereknek lenni , he lyt á l lni , m egfe le lni

köt e l e s ségének , k i e l ég í t en i a várakozás t . Megv . a nép ny .

kivált: a «kiválni» ige m ult rész esülő je, D . két «t»-vel írja , s

m int adj . -mai é l ve le ; je les , kiváló , ki tűnő ; ez utóbb i s zó a

nye l vú j í t ás i de jében — a ném . ausg eze i chn e t pé l dáj ára —

terjedt e l i rod. ny. -ben . Apor (1 . D. je l . m űv éne k 3 . jegy z . )

is él úgy vele, de él vele a lat . praecipue s a ném. besonders

értelmében is (1 . Dug. jel . m. 6. jegyz.)

kivenni: a ném . ausn ehm en f ord . Je l en mű vén ek eg y he l yén

í gy szó l : «k i ve t t e erkö l c se i t * . Magyarosan: é szrevenni , meg

i smerni , meg l á t n i s t b .

klárisos: a m i klár i ssal van dísz í tv e . — Apo r é l ve le . — L . e

«Szót .»-nak «kalár i s* szav.

kocsipor:

m ás íróknál «kóczipór», a lka lm asin t eb bő l : kóczos

pór ( parasz t ) ; h i t vány , nyomorul t , s emmi reke l l ő , s i l ány , s ze

gén y. Pá zm án y, mik or a héber «rakáh» (v . ö . M áté , 5 , 22 .)

s zó t ma gyarázza , í gy í r : «S z . Jeró nym us az t a l ít j a ho gy ez

a szó raca ( lat inosan ír ja) anny i t tész en, min t vacuu s, inanis,

külső értéktűi és böcsű let tűl üres , min tha valak i t kóczipó r

kuldú snak nevezn énk.* (A nyelv nek vétkeirűl szóló b esz . a

vége fe lé . ) P. P. Szót . -nak második, 1767-ben m e g j . ki adásá

ban Bod í gy magyarázza: rus t i ce l l us , subrus t i cus a , um;

sord i dul u s ; e t w as grob , e i n w en i g bäuer i sch . M egvan egyéb

szót ára i nkban i s . V örö smart y t öbbször é l ve l e m űv e i b en ;

egyeb ek közt S hak espe are L ear kir . -a fordí tásába n (a I I . fe lv .

2.

jel . elején) .

koholni: tulajdon képe n főzni , tűzben olva sztan i , átv . ért . köl

teni , sz ín le l ni ; kohol t a . t . á l , csal fa , ha zug , köl töt t , sz ínle l t ,

t e t t et e t t , u t ánzot t . E s zava i nk he l ye t t i rod . nye l vü nk c saknem

mindig a ném. fa l sch szó fordí tásával é l . — A «kohó* szóra

nézve v . ö . N ye l vőr , X X I I . 4 0 — 3 .

kolesok: kócsa g, herod ias egret ta , Bo ie , és her . v . ardea gar-

zet ta Linn. S i lberre iher . Kócsagtol l , nemcsak az eml í tet t madár

Digitized by



SZÓTÁR.

egy es to l la , ha ne m a to l lából kész ül t forgó i s a süv egek en

stb. V . ö . A z A k. N . S z . —A por í r j a úgy , D . í gy : kócsag .

kormányozás: ura l kod ás ; a röv idebb «kormány* i s m egva n

a régi nye lvb en , a m ely vol takép a . t . m. a hajó korm ány -

rudja (a né m . Steuerrud er) . V . ö . Ny elvőr , I I I . 274. Átv. ért .

bármi l y ura l kodás , veze t é s . V . Ö : «Ált' ve szi a k orm án yt . . .

. l i he gn i kezd az ifjú korm ányo s . . . a hossza s k i t űrésű mu nka

ko rm án yá n . . . tapasz tal t öreg ül jön.* Fá y, A f iatal daru.

kőbálvány: 1. e «Szó t .«-nak «ál lókép» szav.

könyv: kö ny, lacr ym a. V. ö . Ny elvőr , I I . 229 .

könyvhullatás:

kön yezés , s í rás . R ég i .

könyvtár: a l ka l m as i nt az ő a l kot á sa ; a rég i ek köny vház - ,

könyvesház - ós könyvt ar t óháznak mondj ák a b i b l i o t heca- t .

környűlállás: m ás r. írók is úg y mo ndjá k, Vir ág is (M. száz.

27. 1. az er. k. szer.) , sőt m ég K ölcs ey is (M. já té ks z.) ; a lat .

c i rcu ms t ant i a , a ném. U m st and , a nye l vú j í t ás u t án : körü l mény .

körösztwl-kosúl: m ás régi írók is írják íg y. V. ö. Ny .-t . Szó t .

I I . 236—6.

kötelődzeni: bon yolód ni , kevered ni . D . e ki f . : «N ekim ent a

két egyb eköte lő dzöt t szem élyne k* a. t . m. e gyb e- v . össze-

fogódzot t . V . ö . : «Az m ely szűz leán yzó , v ag y barát I s ten

nek szent e l i ma gát , házassá gba ne köt e l ődhessék» ( non l i ce t

e i s jun gi nu pt i i s lat . szav akn ak ford. ) P ázm . K ai . 175. lap. (az

első kiad. szer.)

követni: kérle lni (régi szó) , kérni . Ma i s mon dják, de több

nyire a «meg» igekötővel .

következendőképpen: köve t kezó skép , köve t kez ő l eg , t e há t ;

régi szó , lásd e «Szót .*-nak «csudálatosképpen* szav.

közbenvetés: közbeve t é s , közb enj árás ; közbe ve t n i ma gát , m a

is mon dják, a . t . segí ten i , vm i bajt e l igaz í tani . Alk alm asin t

a ném . s ich in das Mit te l sch lage n va gy legé n, v . in das

Mit te l treten nyomán. I ly ért . n incs meg a r . ny. -ben.

közben vetni magát: 1. az előbb i szó t.

közelgetni: köz eled ni , kö zel í te ni . V. ö. K ár. bibi . Má té, 26, 45.

Márk, 14 , 42 . Lu k. 19 , 37 . Vör . A két szom széd vár , I I I . 22 5.

Czuczor, Botond, I . 159. Ar. T. Sz. II . 6. IX. 5.

köz haszon: a köz adj. , kü lön írja, úg y m in t a r. írók általá

ban ,

a. t . közö s , kö zön sége s , á l ta lános , nyi lvá no s . A «köz

ha szon * ki fejezésse l Fa ludi i s é l, m a íg y m on djá k: közjó .

I lyen a: köztehervise lés , közt i szte le t s tb.

Digitized by

22*



340

SZÓ TÁR.

közönséges á l ta l ános , egye temes , ny i l vános , rendes , s zokás

szerint való. A r. ny. ált .

község

m a : közö nség , nép . V. ö . Kár. bibi . Márk, 14 , 2 . Ján.

18 , 14 .

Ar. T. Sz. VI. 95.

krepin

a fr . crêper (a lat . cr i spare) , fodorí tani , szóból : crêpe ,

crépine , crépon , fodorí tot t fátyo l , vé kon y szövet , boj tos v . roj

tos czifras ág, szeg ély . V. ö. L ittr é, Dic t . de la lan gu e fr. I .

891 . 892 . N em D . , hanem A por eml í t i .

kurtán

mon dja így i s : röv ided en, t . i . rö vid en ; a « kurta*

szó nem a lat . cu rtus , a , um , se m a né m . kurz , ha n em az

ol . corta szób ól , a m ely a corto adj. nőnemű alakja. V. ö .

N ye l vőr , X I I I . 546 . X I V . 320 .

kútfő: régi , a forrás és kútforrás szó ki szor í tot ta ny elvü nk ből .

kurta tapasztalás:

azér t mon dj a , mer t t apasz t a l ás u t án

rövid id ő alat t l ehe t i smer etek re szert ten ni ; a lka lma sint

S eneca e s zava i nak nyom án mondj a : L on gu m i t er e s t per

prsecepta: brève et eff icax per exempla. Ep. 6. — A kurta*

szóra nézve 1. e «Szót.*-nak kurtán* szav.

külömb egyéb , j obb , más , kül önböző , ez u t óbbi ér t e l emb en

csak D. él vele.

külómhen

j o b b a n , m á s k é n t , m á s k é p p e n , m á s m ó d o n . R é g i .

külömb-külömb féle: a r. í rók íg y m ondják , de D . így i s

mondja: külömbféle , így csak D. ó l ve le a régi í rók közöt t .

Ma: különfé le .

különös j e l e s , k i vá l ó . A mai magán , magános é s a l a t . pr i va t us

(adj . ) i s . Többese : különösök, így mondják a Királyhágón túl .

különössen: kül ön , egyen ki nt ; a mi t ma , ném . pé l dára , í gy

mondunk: négy szem köz t , a l a t . pr i vá t i m. Rég i .

lábra szállani v. szállni: nin cs m . a Ny . - t . Szó t . -ban, lábra

kapni v. kelni , el terjedni .

láda:

az a he ly , a hol a pén zt tart ják, m a : pénztá r . A né m .

Lade-ból , a r . ny. -ben

:

czéh - , fr igy- , kinc ses- , pén zes- , pénz

tartó-

stb. láda.

lakhely: m e g v a n a r é g i n y . - b en , ú g y m i n t a « l e s h e ly * ; N a g y

lak, Szoplak, Új lak s tb. he lysé gn eve k. V. ö . Ny elvő r , X V II I .

51 7—9 .

lángolni: u.-a. tes zi m in t az «ég ni», 1. e iSz ót .»-n ak ezt a sz.

lassan-lassan: lass an kin t . V. ö. K ár. bibi . Móz. V. 7, 22 .

látd:

látod. I ly e n : lám , a látom-b ól . V . ö . Nye lvőr , V. 535.

V . ö : «Ladd a t öbb i horkol .* Ar. Toldi , I . 4.



S Z Ó T ÁR .

341

leejteni:

elej teni , l e - v . m eglő ni , l eütni . R égi .

leeste a napnak: ké pe s kif ., a lk alm asin t a lat. «occasus sol i s»- t

ford. ve le; a lkonyat , es te , n ap ny ug ta, így i s a r . ny. -ben :

napszál lat s tb.

lefestés: a ném . das A b ma l en; de D . é l mé g , úgy mi n t A por , az

«írni» s «képíró» szókkal is . L. e «Szót .»-nak «írni» szav.

legislegelöl: legelöl .

legislegelső: első.

legislegelsőben: először . L . e «Szót .»-nak «elsőben» szav.

lélekismeret: he lyese n : l e lki i sm eret , con sc ient ia .

lengedező hír:

szál lon gó, szárn yaló hír . A hírről csak nála .

lenyakalni: nin cs m. a Ny. - t . Sz . , de m egv . a l eny aka zni , íneg-

nya kazn i , nyak azn i , a la t . deco l lare

;

1. e «S zót.»-n ak «fejvétel» sz.

lépcső: m egv an ug ya n a r. ny elvb en, de ne m azt te t te , a mit

m a ; ha ne m , úg y tetsz ik, fok-ot. D . i s ebben az ért . é l ve le .

Származik a « lépcse lni» igéből . V . ö . Nyelvőr , XVIII . 463—4.

A régiek a l épcsőt így h ívt ák : gará dics , grád ics , fok-garádics

(Nye lvőr , XX II . 540. ) , garádics- fok (u. o . 513. ) Alk alm asin t

a lat . grad us-b ól , de van nak , a kik szláv ered etűn ek vél ik.

V. ö. Nyelvő r , XI . 166. A ma gán han gzók nak k önny ebb kiej tés

vég ett való közbe szúr ásár a nézve 1. e «Szót .»-nak «darabont*

szavát.

léptetés: lassú lé p és ; 1. a köv. szót .

léptetni: Pápai Pár i z - Bod . S zót . s ze r i n t : l a s san j árn i , l ent o

gradu proceder e ; l épt e t ve : l a s san , pede pres s i m ; D . a l épni

helyet t é l ve le .

lerakni vkit: gya lázn i , l egy aláz ni , sz idni . Nin cs m. a Ny. - t . Sz .

letenni életét: m eg ha lni . Sz .- írási kif . V. ö. Ján . 10, 17. 18. ,

13,

38. U. a. I . lev. 3, 16. (A Vulg. szer.) Zr. Sz. v. VII . 31.

Gyöngy. M. V. I I I . 225.

leventa:

D . j e l en m űv éb en : hős , v i t éz ; de vo l t akép ez t t e sz i

nyelvünkben : de l i i f jú hős , lovag. V. ö . Nyelvőr , VI . 441—2.

leventds: hős i , v i téz i . Nin cs m eg a Ny . - t . Szót -ban .

lezárattatás: elzárás , e lzáratás , ré gi es en : be- v . e lrekesz tés ,

fogságba- v . tömlöczbevetós . Alkalmasint ném. pé ldára készül t .

lezárni (az ajtót): bezá rni . L . az előbb i szót .

V. ö . :

«Add meg azt , l eventa, egy

A sszonyszemél ynek ! »

Kat. Bánk b. IV. 7.



342

SZÓTÁR.

li ércz: sokfé lekép ír ják és sokfé lét i s tesz en, D. je len müv é

ben : gon osz l é lek, ki sértet . V . ö . Nye lvő r , V. 156— 9. 323— 4.

X I X . 481 — 9 1 . Bo rovszk y S am u szer i n t : az ó - f e lnémet «h l io -

darsaz*, a mi á l latalakk á v aló á tvál to zást , ú jévi lá rm ás körül

járást teszen. Ebből képzet t személyt je lö lő főnév a «hl iodar-

sazo», a m iből a később i közn yelvb en die de rse z* (o lv . l ider-

zecz) l e t t , a m i a . t . m . ne cro m an t icu s , bűbá jos , szem fény

vesz t ő . Ez a s zó a középf e l német ben n i ncs meg .

HmÁtálni: a lat . l imi tá ré né m iké p m agy arí to t t formája, határt

vetni , határral körülvenni , korlátozni , megszabni . Apor é l ve le .

lifted:

lat . szó , irá ny , ren d, sor. Ap or él vele.

lóding:

a ném . L adun g- bó l , puskap or t ar t ó . V . ö . N y e l vő r , X X I .

5 7 7 — 8 .

— Apor é l ve le .

lófií:

lófő, ne m lófejű, sem lófejő, han em lófő, t . i . s zé k el y ;

lófő-székelyek (lovasfősz ékelye k) azok vol tak, a kik lóháto n

tartoztak szolgálni (pr imipi l i ) . V . ö . : «Az egészségre v igyáz

zunk . . . úg y l e szek mi n denk or a ked nem l ó fe j ű , ha ne m

lófő székelye*. Mik. XXXIX. l ev . Apor é l ve le .

lopó:

tolv aj , e szóv al is él . A r. ny.-be n «tolvaj» rablót tett .

V. ö. Simonyi , A m. ny. I . 106.

Macskást: régi kiha l t erdé lyi család nev e . A csalá dn ak oly

nevű t agj a i, mi l ye nek D . j e l en mű vében f ordul nak e l ő , nem

vol ta k; é s a mit róluk D. m ond , arról a történ elem nem szól .

V . ö . A por , S ynops i s mut at i onum ( Monum. Hung . Hi s t . k i adj a

a M. T. Akad. I I . oszt . XI . köt . 283. és 296—7. lap. ) Nagy Iván,

M. o . családai , VII . k . 216—22.

magánosság: a n y e l v ú j í tá s u t á n : m a g á n y . « E g y e d ü l v a l ó s á g » -

nak i s mondják a régiek.

magával jótehetetlen: 1. e «Szót»-n ak «jóteh etet len» szav.

magló: ma gol n i ( azaz t enyész t en i , s zapor í t an i ) va l ó nő s t én y;

szoros ért . csak a di sznóról (em séről ) m on djá k; szé lesebb

ért . : any aló , anya kan cza s . Sánd or Is tv án szer int , csőd ör .

V. ö. az Akad. N. Sz.

magos: m ag as (megv . így i s a r . ny. -be n) , a l tus , a , um , ho ch . —

L .

e «Szót.*-nak «kén» szav.

mái: ma i , í r ják úg y m ás régi í rók i s , Pá zm án y, K áldi , M ikes ,

Faludi stb. V. ö. Kriza, Vadr. 508.

mátka-tál: tojásból , kalácsból és m ás egyéb ből á l ló ajándék,

me l ye t a mát kák , azaz j egyesek , egymásnak kül den i s zokt ak .

V . ö . az A k. N . S z . N ye l vőr , X X I I . 51 0—2. N émel y v i déken

V



SZÓTÁR.

343

ma i s szok ásban van , pl . Gyö ng yös ön . V. ö . Vor sény i Gy örgy

kö zlem . az E thn ogr afia 1894. évf. 4. sz. 276 . lap . Általáb an

j egyaj ándék , vő l eg ényn ek b ármi l y a jándéka , a me l ye t men y

as szonyának ád .

Mátyusok: j e l en mű vének o l őszavában ( N em zet em ! ) em l í t i , b i zo

nyá ra M áthy us Is tv án tu dós o rvost és í rót érti rajta . Család

jának nevét többfé lekép ír ják, v . ö . Nagy Iván, M.-o . csalá-

dai , VII . k. 374—5. lap. Rövid óletr. 1 . Fer.-Dan. Magy. írók,

I I . k. 193—4. 1.

medály: a fr. m éda il le v. m éd ail lo n, az ol . m ed ag lia, egy fél

dénár , aranyp énz , érczbő l va l ó eml ékp énz , p énzhe z hason l ó

nyak ra való éke sség. M egvan PP. -B od Szót . -ban . Apo r em l í t i .

még: m íg . L . e «Szót .»-nak «kén» szav.

megbékéltetni: rég i szó, a né ni . au ssö hn en ford. terjedt el

he lyet te i rod. ny. -ben.

megélni: a ném . er i eben , ma gyaro san : me gérn i , í gy i s mo ndj a ;

meglátni . V . ö . :

«Megérem még azt az időt ,

S írva m ég y e l ház am e lőtt .» Nép dal

megengedni vmit: megb ocsáj t an i vmi t . R ég i

kifej.

megérni vmivel:

beérni , m ege lége dn i vm ivel . A r . í rók m űv.

gyakran ford. elő. Apor él vele.

megérteni: ér t e sü l n i , me gt udn i . R ég i s zó .

megháláló zni: m e g h a l n i . F a l u d i í g y : m e g h a l á l a z n i .

meghazudtolni: haz ugsá gga l rászedni vk i t , a ném. be l ügen

ford. Csak D. ól így vele.

megjelentés: je len tés , beje lentés . R égi .

megkeríteni: D . met ap h . , me gcsa l n i , rászedni . Fa l udi í gy

mondj a: megkerül n i ( vk i t ) .

megkörnyékezni: kö rülv enn i . A r. ny. ált .

meglőni: agy onlőn i . A r . ny. -ben ál ta lán os . V. ö . :

«Madarat , nem egyet , százat i s meglőnek.*

Ar. Máty. anyja.

megmásolás: m egm ás í t ás , me gvá l t oz t a t ás . E szó s a ké t köve t

kező ál ta lános használatú a r . í . műveiben.

megmásolhatatlan: me gm ás í t ha t a t l an , vá l t ozhat a t l an , á l l andó .

megmásolni: m e g m á s í t a n i , m e g v á l t o z t a t n i.

megmaszlagítani: a rég i ny . - be n: me gm asz l ag os í t an i , e l- v .

Digitized by



344

SZÓTÁR.

megbol ondí t an i . A «masz l ag» vo l t akép mérge t t e szen . Fa l udi

az t a mérg e t , a n i e l y l y e l az eg ereke t pusz tí t ják , «egérm asz

lag »-nak hívja.

nie gm értékelni mcigát: r é g i ; m é r s é k e l n i n i . ura l kodni magán .

megnyomni: ag yo n- , egybe - v . ö s sz eny om ni . V . ö . Kár . b ib i .

Kir. I. 3, 19.

megposhadni: r ég i ; e l- v . meg rot had ni .

megszegni (kedvét vkinek): szoko ttabb a «kedvét szeg ni

vkinek» kif . I ly en : akaratot , hi te t , keny eret , kö te lessé get ,

törvé nyt szegn i . M inde m e kif. he lyet t ném . ki fejezések for

d í t ása i hon osodt ak me g i roda l mun k é s mű ve l t j ei nk nye l vé

ben. — V. ö . : «Sz eget t sz íved ne m k el l néki» . Fa l . Sz . E .

I I . Száz. 42. lap. (az er. kiad. szer.)

meg szemelni: é s z r e v e n n i , m e g s z e m l é l n i , s z e m ü g y r e v e n n i .

Csak D. él vele.

megtartani: m e g m e n t e n i . R é g i s z ó .

megvesztegetni: el - v . m egro ntan i . íg y a r . ny. -ben i s .

megvevödik a szíve vkinek: t . i. me g i ndu l , m egk ön yör ül

meg l ágyul , megsze l í dü l . D . met aph .

inegvildgosodds: a n é m . A u f k l ä r u n g : m a : f e l v i lá g o s o d á s , a

mely meg szórul -szóra való fordí tása ama ném. szónak.

megvonyítani vkit:

meg róni vk i t . C sak D . mond j a í gy .

megvonyíttatni: m egro vatn i . L . e «Szót .*-nak e lőbbi szav .

menedékesen: he gy rő l , lejtőről lefelé, lejtőse n. M egv. a r. ny .

mennyegzet: m enn yez et , a r. ny. -ben így van.

merevedteti: az Ak. N. Szót . m egv an , de nin cs m eg a N y. - t .

Szót . -ban ; a ho sszú s a sok «e» miat t nem szép ha ng zá sú

«merevedet ten» szó rövidebb formája; mereven, e szó megv.

a Ny. - t . Szót . -ban.

mert: ezzel és a «ni ivel» oko t jelö lő kötő szóv al él . Az on ba n

helyet tök soha, úgy mint mai í róink gyakran, az időt je lö lő

«iniutá n*-n al (V. ö. Ny elvő r, I . 138. 142. 290. 43 2. II I . 508.

IV . 54— 5.) , sem a «m iszer int*- te l (V. ö . Ny elvőr , 189 . 432 .

V. 249—52. )

inért: m iért , így is mo nd ja. L. c «Szót .»-nak «kén» szav.

mértékelni magát: 1. e «Szót»-nak «m egm érték elni ma gát*

kifejezését.

.Mészárosok: j e l . mű vének e l őszavában ( N e mz et em ! ) em l í t i ;

bizonyára Mészáros Ignácz írót , a «Kart igám* szerzőjét , ért i

rajta. Rövid életr. 1 . Fer.-Dan. Magy. írók, II . 197—8. 1 .

Digitized by



SZÓTÁR.

345

mi: m i ly . Ma i s mon dják.

miíítt:

mi at t . A nép í gy i s m on dj a : mi á .

mi-csodás: mics oda , m i lye n, m inő . D. és Apor i s ó l ve le , m ás

régi í rók i s . A nép ma i s mondja némely v idéken.

mi dolog: m a csak «m i», v. «mi az v. ez». V. ö . : «Mi dolo g,

hogy engemet kerestek vala?» Kár. bibi . Luk. 2 , 49 . — «Mi

dolog ez ? s idehaza mara dtak a vének ?» Ar. Páz m . lov .

mihent: m a i s mondj ák ú g y ; í rj a í gy i s : m i hé nt ; a mai

ir .

ny. -ben : m ihe lyt . Sokfé lekóp ír ják a r . í rók. Ara ny e gy

ízben «nrihe lyest»-et ír , V. ö. T oldi , X I. 13. V. ö. K riza, Vad r.

509 .

N ye l vőr , V I I I . 208—1 0.

mihelyest:

ugyanaz .

mihelyen: ugy ana z. Apor ól ve le .

mindég: m ind ig, 1. e «Szó t .«-nak «kén» szav.

minden: mi nden ki , t öbbese : mi nden ek . A l ka l m as i nt a l a t .

om nis pé ldájára. Még K ölcsey i s é l ve le , egye bek közt a

M. játéksz . szóló bes zéd ébe n; Aran y i s , Sz . Lás z ló füve ,

III . 10.

mindazonáltal: a rövidebb min dazá l ta l - la l i s é l .

midenkoron: mi nden kor , í gy i s mondj a .

mioltátwl fogva:

m ióta. Mond ják m ás r. írók is . I ly en «azó-

tátul fogva*, v. ö. Nyelvőr, IX. 205.

Miriszló: he l y ség A l só - F ehórm egyéb en a K i rá l yhágón t ú l. A por

eml í t i .

mit: a ném . w as , D . ném et esen é l ve l e , mi kor a haragosan

f e lk i á lt ó s kérdő szem é l yekke l mondat j a . M agya rosan : mi

csoda, mi dolog ez, ejnye, megál l j stb.

mi tevő: í gy van he l ye sen ; de í rj a , he l y t e l enü l , í gy i s : mi t

tevő. V. ö . Nyelvőr , IV. 74—5.

mivel: 1. e «S zót.»-n ak «mert» sza v.

Molnárok:

j e l . mű vének e l őszavában ( N em zet em ! ) em l í t i ;

bizony ára Molnár Ján os tudóst és í rót , a ki 1728-ban szül .

és 1 804-ben halt m eg , ért i rajta. É letr. 1. Fe r.-D an . M. írók,

I . k . 328—9.

mulatni: a «múlni* té tető a lakja , mu laszta ni , e lm ulas ztan i .

Más r. írók is úg y m ond ják.

mulatozni: időz ni , el időz ni , az időt tölte ni , len ni v. tartóz

kodni vhol . Régi .

műveltetni: cs inál tatn i , ké sz í t te tn i ; csak D. é l ve le ebben az ért .

A r . ny. -ben m egv an , de má st te sz , v . ö . Ny. - t . Szót . I I . 908.

Digitized by



346

S Z Ó T ÁR .

nagy: adv ., nag yon , i gen . Ma i s mo nd j ák: nag y bö l c sen , na gy

nehezen s t b . V . ö . N ye l vőr , I V . 41 1 I X . 31 4—9 .

nagy nemi): í gy i s m on dj a : nag y nem ű, t . i . nagy , neveze

tes nem ből , családból való , e lők elő . L . e «Szót» . -nak «nem»

szavát.

nagyramenni: sokra v i nn i , mé l t óságo kat , nag y h i vat a l oka t

érni e l . Megv. a Ny. - t . Szót . -ban, I I .

7 4 0 — 1 .

751 .

nagyramenendö: a k i s o k r a f og ja v i n n i , n a g y v . s z é p r e m é n y ű .

nagyramenendö ség: nagy ra h i vat o t t ság v . t erm et t ség . Ú gy

tetsz ik, hogy D. a lkotása.

nak, neh: birtok os rag. A régiek a ge nit i v. ragját csak r itkán

bag yják e l , és ha e lhagyják , többn yire hián yje l le l pótol ják.

A régi í rók akkor i s é lnek ezekkel a ragok kal , a m iko r nin cs

ráj uk szü ks ég : a mai ak ped i g g yakran akkor sem, m i kor

okve tet lenül szü kség van rájuk. V. ö . Ny elvő r , I . 109— 14.

350—6. I I . 1 51 —7. 209 —1 5. 254—9 . 29 6 .

nám: ím e, m ás régi í rók i s mon dják.

napderül

és:

napfén y, m a: derü.

napfényre teríteni: t . i . hoz ni , ny i lván ossá tenni . V . ö. ki ter í

teni (a halot tat ) , l e ter í teni ( fö ldhöz vág ni ) s tb. «Ne ter í t se

verőíényre fes tet t haját .* Pázm. Mint ke l l a ker . l eányt ne

velni cz. b. (a v. f).

mvptcír: a l a t. ca l endar i um m agya r í t ása , a l ka l mas i nt D . a l kot ása .

nem:

ge nu s, D. a csalá d-ot ért i rajta.

nemdenem: nem de, ug y-e , ugy -e bár , vál jon nem . V. ö . S im o-

ny i M. kötő szók I . 176. lap . a jeg yz . V. ö. K ár. bibi . M áté,

6, 26. , 12, 23. Ar. Toldi , XII . 6.

néminemű: ném i , b i zonyo s , va l ami . K ég i .

nemzet: nem nat i o -t , han em gen us - t t e szen a r. ny . - be n; D .

a család-ot ért i rajta.

nemzetség: nem zet , nép . R ég i .

netalííntán: sokfélek ép írják a rég i írók. A m ai ir . ny .-be n :

netalá n, vé let lenü l , eset leg . V. ö . N yelvő r , I I I . 192. V. 535.

V I H. 566 . X V I I . 405—6.

nevelés: növe l é s , növe sz t é s , gyara pí t ás , öregbí t é s , s zapor í t ás .

Eszt . él vele.

nevelni: növe lni , növ eszten i , gya rap í tan i , öregb í teni , szaporí

tani . A nép ma i s é l ve le . — Eszt . mondja.

nézegetni: néz egéln i , néz ege tni . A «nézni* gya kor í tó a lakja .

Faludi így mondja: nézgélni . L. e «Szót .»-nak «óldegelni» szav.



S Z Ó T ÁR . 347

nincs időnk, hogy elvesztegessük: a néni . wir habe n keine

Zei t zu ver l ieren fordí tása . L. e «Szót .*-nak «érkezni vmire*

kifej.

nyakas: konok, ma kacs . Mi nd a három szó me gva n a N y . - t .

Szót . -ban. — V. ö . :

nyér: nyer . A r . ny. -ben gyakra n ford. e lő , úg y mon dja Petőfi

(A gólya, 5. vsz. ) és Arany is (B. Istók, I . 23.)

nyers:

e szó a r. ny .-ben ne m csak dur vát, éret le nt , főt lent ,

sület lent , sütet lent teszen , ha ne m e leven t , erősét , nag yot .

Mondja Czuczor (Széch. I s tv . -hoz) ós Arany i s (Toldi , I I . 1 . )

V. ö . Nyers bor: t i szta , v ízze l nem kevert bor (Nyelvőr , X.

469.) ,

ki forratlan m ust (u . o . X V II . 92 . ) , sava nyk ás uj bor ,

torratlan, de t iszta bor, általában uj bor (u. o. XVII. 139.)

nyiffantás: hang ut ánzó sz ó ; vagy az ő a l kot ása , vag y t á j szó .

A r . ny . - ben : ny i kácso l ás , ny i kk aná s , n y i kog ás , ny i vák o l ás ,

n y í v á s , n y i v o g á s .

nyilatgatni: m egk ísérten i többször a ny i lván ossá téte l t , v .

vminek kiderí tését . Nincs m. a Ny. - t . Szót .

nyilván: ny í l t an , ny i l vá nosa n , b i zonyo san , egye nesen , v i l ágo

san, í enszóval , hangosan. Régi szó .

nyilvánságos: ny i l t , ny i l vá nos , b i zony os , v i l ágos . Megvan a

r. ny.-ben.

nyilvánságossan: ny í l t an , ny i l vá nosa n , b i zonyosan , v i l ágosan .

Megv. a r . ny. -ben.

nyomós: a kinek v . a m inek nyo m a van , v . m ar ad ; adj . , töve

a «nyom» su bst . , a m ely szó u. -a . tesz i m int a nyo md ok, a

l a t . ve s t i g i um; az «os» meg me l l éknóvképző; i l yen: b i zonyos ,

hab os , k ardo s , poros , zs íros , s tb. A m ai i r . nye lv nem é l

ve le ; de ó l a «n yom ós* szóval , a mi m ást tesze n, ennek töve

«nyomó», az «s» mel lóknévképző benne, i lyen: fájós , hara

pós , i tatós (papiros) , kapós , mutatós , szúrós s tb.

«Halal reád, nyakas vezér .*

Gar. Kont .

«S ut óbb , nyomós szent i gyekeze t en ,

C s i nos t űzhe l y t i s vé sz sz kegyes Lároknak. »

Kis , Atyai búcsúzás .



348

SZÓTÁR.

«De a mi tán még nyomosabb.*

Székács, Esket. besz. (a vég. f.)

«Míg nyomós tanácscsal közbeszól az apja.*

Ar. T. E. II. é. 21. vsz.

offensive: lat. szó, támadóan, támadva. Eszt. mondja.

okoson, okosan, mondja így is. A Királyhágón túl ma is úgy

mondják. V. ö. Nyelvőr, I. 152. IX. 162.

okozni: 1. e «Szót.»-nak «caussálni» szav.

oktató: mester, nevelő, tanító, tanító-mester; D. úgy hívja

magát, Pázmány «tanító»-nak, mert a gráczi egyetemnek

professora volt, a Kalauz czímlapján is azt írta neve alá.

Még D. idejében szépen el voltak a helyte len alkotású «tanár»

szó nélkül, a mely szót Fogarasi készítette ; de nem a «tanító*,

hanem a «doctor* helyébe, v. ö. Nyelvőr, XIV. 420. —

A «tanár* szóra nézve v. ö. Nyelvőr, III. 451). 508—9. X. 404.

XIV. 418—21.

oldal ashig: oldalt, oldalvást, félre. Ilyen a «mellesleg». Régi.

olyak:

olyanok. Más r. í. is mondják úgy. V. ö. Kár. bibliai.

(Tim. I. 3, 9.)

olyas: olyan. Más régi í. is mondják.

olybá tartani:

olyba, olyannak, annak, annyinak tartani; úgy

tekinteni, ennek v. annak nézni. V. ö. Nyelvőr, XIV. 2 5 0 — 1 .

ovczajnmlás:

pirulás, elpirulás, megszégyenülés. Úgy mondja

Petőfi s Ar. T. Sz. VI. 33. — V. ö.: «Ki az, ki Angliában,

Frankhonban ós a szabad Amerikában adót nem fizet ? A rab

szolga, a béres, cseléd és koldus . . . Ki az, ki nálunk-adót

nem fizet ? Megnevezés nélkül is mindenki tudja. Arczpirító

e

g y egyen vonal * Koss. Vcz. P. H. 1842. 133. sz.

ormos: csúcsos, hegyes , magas, magas tetejű. A r. ny.-ben

így is: ormós. — Ormós koporsó: sepulcrum cameratum,

gewölbtes Grab. V. ö. M. Nyelvtört. Szót. II. 1135.

ormótlan: u.-annak ellenkezője, továbbá a mi ált. nem szép.

országútján v. o.-úton járni: becsületesnek, egyenes lelkű-

v. szívűnek, igaznak, őszintének lenni. E metaphorája alkal

masint a ném. Der gerade weg ist der beste km. nyomán

készült.

oszlani v. oszolni vmire: válni vmivé, régi kifejezés; 1.

e «Szót.»-nak «eloszlani* szav.

osztán: azután, így is mondja. V. ö. Kriza Vadr. 511. — Páz-



SZÓTÁR. 349

m án y, Z rínyi (Sz . V. IX. 4 2 . ) , Báróczi (Ka ss . I I I . r . 3 . k . 219 .

l a p . az er . kiad. szer . ) , sőt még Kazinczy (Bácsm. Gyötr . 155.

lap .

H ein ric h kiad . szer.) és A ra ny is (Toldi , IX . 10.) él az

«osztán» alakkal .

ottan-ottan: néh a, o lykor . Apo r é l ve le .

otthonos: a ki ot thon szokott l enn i , ot thon való , e lvonu l t , házi ,

ház ias . Úg y tetsz ik, ho gy Falud i a lkotása, T om pa i s é l ve le

(A mad. f. 2. vsz.)

óni: óvn i , őr izni . V . ö . : «Ova járjunk.» Pá zm . Na gyp ént . e l sőb.

(a kö zep e f .) «Ova k örülné z.» Vö r. Za l . f. I . 171. «Ne m üg yek -

szü nk ón i jöven dőt.* U. a. E ge r, I . 288. «Ójad fúvó széltül .*

Ar. Toldi , II . 8. «Nem óhatta magát.* U. a. T. Sz. IV. 34.

«A széltü l is ó.» U . a. S zon di k. apr. «E lvész óha tlanu l .*

Tompa, I s ten akarat ja .

öltöző-ruha: öltözék , öltözet , ez utób bi szóv al is él ; ruh a,

evvel i s . A ruházat i s he lyes a lkotású s régi szó . V. ö . Nyelvőr .

X X I I . 541 . — N em vo l t s zükségün k a he l y t e l en a l kot ású

«öltöny* szóra.

önkényes: m ag a v . tulajdon akaratú. A szó a lakja má r D. -nál

olya n, m int a m ai i r . ny. -ben , de m ég n em te l jesen az az

érte lme, a mi ma. L. e «Szót .»-nak «kény» szav.

ördög-ülő: az ülő v . ül lő v . ülőv as a ková csok és egyé b m es

terembereknek i s eszköze , a melyen a vasat s tb. kovácsol ják.

«Ördög-ülő* a . t . m. az ördögnek ülője , metaphora.

öreg: érett , felnőtt , m eg lett , na gy . A nép m a is él vele . V . ö.

S imonyi , A m. ny. I I . 173.

Örömm el és méltósággal teljes: 1. e «Szót»-nak «elev ens ég

gel teljes* kif.

öröm-óra: a nóm . ny . pé ldájára való összeté te l . Alka lma sint

Faludi (v . ö . N . U. VII . közb. az e le j . ) nyomán mondja.

öröm-sírások: alkalm asint a né m . Freu den thrá nen ford. L. e

«Szót.»-nak előbbeni szav.

ösztövéres: ösz t övér , sovány , vék on y; vo l t akép húsró l mon d

ják, m elyn ek zs írosa nincse n, és á l latról , a me ly sován y,

vék ony hú sú. A tv. ért . s i lány , ke vés ha szn ot haj tó . V. ö . :

«Ösztövér kútágas .* Ar. Toldi , I . én. 2 . vsz . «Ösztövér csont

váza.* U.-a. u.-o. II . én. 2. vsz.

öszveaggatni (a szavakat): me gegy ez t e t n i , egybev e t n i , gon

dolkodni felőlük. Régi szó, de i ly ért . csak D. él vele.

öszvegombolyítani:

össze bon yol í tan i , ö . -keverni , ö . -zavarni .



350

SZÓTÁR.

ötvös: régi magyar szó ; helyet te , a ném. «Goldarbeiter» példá

jára, az «aranyműves* szó terjedt el a műveltek nyelvében.

őr:

írja olykor, nem tudni miért, két «r»-rel i s ; e szó — a mely

nem az őrizni igéből elvont v. kifejtett gyökér, hanem ön

álló névszó — megvan ugyan a régi ny.-ben, oly nevű hely

ségeink is vannak; de régi íróink helyette mégis inkább

e szókkal élnek: őrző, őriző (Kár. bibi. Zsolt. 127, 1.

Máté, 27, 66., 28, 11.), őrálló, őrálló-strázsa (ez utóbbi szó

szláv, 1. e «Szót.*-nak «főstrázsamester» szav.), strázsa, vi

gyázó (ily nevű család is van), virrasztó stb. — Báróczi még

«testőrző*-nek hívja magát (v. ö. Kass.-jának czímlapját és

előszav.), de D. má r—jelen művében is — a «testőr» szóval

él, a mely Sándor István alkotása (v. ö. Nyelvőr, II I. 411.).

Úgy tetszik, hogy D. terjesztette el eme rövidebb alakot. V. ö.:

Kossuth azt ajánlja, hogy a ném. «Nachtwächter* példájára

készült «éjőr» és «éjjeli-őr* helyett a régi «virrasztó* szóval

éljünk. V. ö. Pesti H. 1841. 3. sz. Az «őrködni* ige nincs meg

a r. ny.-ben, de helyes alkotású szó; il yen: bizonykodni,

gyönyörködni, kocsiskodni, latorkodni, szamárkodni, szines-

kedni, szomorkodni stb. — V. ö. Nyelvőr, I. 19. 86—7.

paclhtt:

padló, padolat, palló. V. ö. Nyelvőr, XI . 361.

palotás: urak v. fejedelmek nem nyilvános hivatalban levő em

bere, belső inas v. szolga, komornyik, udvari ember. A r.

ny.-ben «palota* a. t. m. terem (nem új, hanem a szlávból

vett szó, v. ö. Ny.-őr, XI. 514.), a ném. Saal. A mult sz. végén

és a jel. sz. elején, a német Saal nyomán, «szala» volt a neve.

pánczéros: a ném. Panzer-ból, pánczélos. Régi.

papiros: a régi ny. úgy, latinosan, van; a mai irodalmi nyelv

ben,

németesen, így: papir.

pára:

gőz; az embernek lelke van, az oktalan állatnak párája.

V. ö. Nyelvőr, XI. 362.

pártfogó:

védelmező; «pártját fogni vkinek* — e kif. is él —

a. t. m. védelmezni vkit. Ma a «pártolni* ige használatos, a

mely a r. ny.-ben a. t. na. pártot ütni, zendülni.

«Hallam az őrzővel beszédedet.*

Kat. Bánk b. III. 3.

«. . . mintha minden

Hajszála egy őrzőt kívánna.*

U.-a u.-o.



S Z Ó T ÁR .

351

patahzat: d ü h ö s , g o n o s z s z á n d é k ; D . m e t a p h .

patihás:

a gör. szarn i , lat . ap oth eca szóból lett a «patika»,

• ebből (úgy m int a p usk a szóból a pu ská s stb.) a pa t iká s;

megvan a Ny. - tört . Szót . -ban.

patvar sá g: csa l árdság , c sa lf aság , pör , rága l ma zás , v i s zá l yko

dás . Ma i s mo nd ják: per-patvar . V. ö . Nyelvő r , XI . 364.

V. ö. : K ár. bibi . L uk . 19, 8. — «A m it a deák ok calu m -

ni a - nak neveznek , az t mi mag yarok pat varnak é s gya l ázás -

nak mondjuk.* Veresm. Az eretn. adot t hi tn. megt . s tb.

(elölj.-b.). — Ar. B. h. X. 26.

patyolat: f inom fehér gy olcs . V . ö . Ny elvőr , X. 385— 9.

pediglen: él a «pe dig» -gel is . E szót sokfé lekép írják a r. írók,

p l . : kedeg , ked i g , kedeg l en , k ed i g l en , k egy i g , pene g , pen i g l en

stb. V. ö . Kriza , Vadr. 512. S im on yi , M agy. kötőszók, I .

134— 56. — Ara ny i s mo ndja a «pediglen»- t , Toldi , VI II . 1 .

T. E . VI . 29 . Petőfi m ég a »pedét ig len»- t i s , F ölsz edt em

sátorf.

— A «len» képz őre né zve 1. e «Szót .»-nak «egész-

len» szav.

példátlan: a ném . be i spie l los for dí tá sa; na gy , szoka t lan, új .

penig: Ap or él vele, 1. e «Szót .»-nak « pediglen » szav át.

pereez:

karperecz . Je len m űn ek cz ím e tehát a . t . m. 'arany

karpereczek. — Vasperecz: vasból való békó, bi l incs .

periculunv in mora: l a t . közm . Ez t t e s z i : a ha l ogat ás vesze

delmes . Eredetére nézve v . ö . Büchmann, Gef lügel te Worte ,

323. lap. a 17. kiad. szer. — Eszt . él vele.

perpendálni: lat . szó , me gfon tolni , m eg viz sgá lni . E szt . é l ve le .

pitvarszoba: a ném . Hof z i m mer , o l y s zoba , a me l ynek ab laka i

az udva rra szo lgáln ak . D. alk. A «pitvar» szláv e red etű, v. ö.

Nyelvőr , XI . 366.

placidis remediis: lat . kif ., bék és eszk özö kk el v. m ód on v.

úton, jó v . szép szer ive l . Eszt . mondja.

portai: török, törökö s . Apor é l ve le .

portio:

lat . szó , része az adónak, a m elye t a jobbá gyok tar

toztak f izetni . Apor említ i .

praetensio: l a t. s zó , k i vánság , köve t e l é s , pana sz . Esz t . é l ve l e .

pribék: hi t eha gyó , s zökevény . A hóhéroka t i s h í v j a úgy . S z l áv

eredetű. V. ö . Nyelvőr , XI . 413.

proportio: gör . sym me t r i a , ném . Propor t i ona l i tä t , E benm asz ,

V erh ä l t n i smä sz i gke i t , D . a «számt art ás» s zóva l mag yar í t j a .

Ma: arány , arányosság .



352

SZÓTÁR.

proverbium: lat . szó , köz mo nd ás . E szt . em l í t i .

provinci<i:

lat . szó , birodalom , tartom ány , v idék. E szt . é l ve le .

pivblicatoria: lat . szó , e l van ha gy va me l lő le az «epis tola ,»

a. t . m. hirdető levé l , í rásbel i hirdetés , nyi latkozat . Eszt . eml í t i .

Ráczok: j e l . mű v . e l őszavában ( N em zet em ! ) em l í t i ; b i zonyá ra

Rácz Sámuel tudós orvost és í rót ért i raj ta , a ki D. -nak taní tó

t ársa vo l t az egye t em en. Mí g D . ma t hem at i ka i m űve ke t í r t

magyarul , addi g Rácz orvos - é s t ermésze t t udományi akat , hogy

me gm ut assá k a ma gyar n ye l v a l ka l mas vo l t á t a kü l önf é l e

t udományok e l őadására . Rácz röv i d é l e t r .

1

Fer . - D an. M.

írók, II . 262.

rajtaveszteni: felsüln i , póru l v. roszu l járn i . M egv. a r. ny .

raha: héb . szó , hóberesen í gy ke l l k i e j t en i : rakáh , a V u l g . - b an :

raca, Kár.

bibliaf.

íg y ír ja: ráka. L. e «Szót .»-nak «kocs i -

por» szav.

ráró:

ha lász- sólyo m , fa lco hal iacetus , , L inn . T ol lával süv ege ke t

stb. díszíte ttek. V. ö. az Ak. N . Sz. Sz láv ered etű, v. ö.

Nyelvőr , XI . 415. Apor eml í t i .

rasa: ri tka szálú, gy ön ge , lág y gyapjúszö vet . V . ö . az A k. N.

Sz . Nyelvőr , V. 209 . Apor eml í t i .

readllani:

belee gye zni . Ma i s mon dják.

rejtekszoba: ka m ara , a fr. cab ine t. D . a!k.

remény: a «remónység» szónak ama röv i debb a l akj a m eg va n

a r. ny.-ben. Mind a kettővel él .

reménytelen: nem rem ényl e t t , nem vár t . V ag y a l a t . i nsp erat u s ,

va gy a né m . unverh oí f t ford. Él ve le D. e lőt t i s né há ny r .

író,

B áró czi i s , K ass . II I . r . 3. k. 212. lap. (az er. kiad . szer.)

reménytelenül: nem rem élve v . vé lve , vá ra t lan ul ; 1. az

előbbi szót .

rendélés: elren dezé s , határo zat , paran csolat . R égi . V . ö . : «Olvas

suk atyai rendelése i t .* Székács , Árv. besz . (a vég. fe lé ) .

rész-szer ént:

rész in t , egy rész t . A r . ny. á l ta lános .

részt venni: A ném . Th e i l neh me n ford. Ú g y t e t sz ik , D . ho no

s í t o t t a meg nye l vünkben .

rivasztani: riasztani ( így i s mon dja) , i jeszteni . Am a szón ak a

«v» betűvel való bővülésére nézve v . ö . r ívám (reám) Nyelvőr ,

V. 47 . XI V. 295. v i jaszas (v iaszos) Ny elvőr V. 47 . divó (dió)

U. o. 330.

rokolya: A ném . R ock-ból , női ruh a, szok nya (e szó m eg sz láv

eredetű, v. ö. Nyelvőr, XI. 512.) Apor említ i .



SZÓTÁR.

353

rótt: rovott , volta kép e szó «róni» a. t. m. m etsz en i , v é sn i;

e kifejezése: «rótt papiros* a. t . m. beírt papiros, oly p. a

melyre vmi fel van róva; a régi ny.-ben «rovó» az, a ki vmi

pénzt v . egyé b dolgot i s beszed , adószed ő. Ma i s mon dják :

adót kiróni . «Rója fel a réz fokosom nyelére stb.» Népd.

ruina: lat . szó , pu sztu lás , rom lás , vesz ede lem . E szt . é l ve le .

sajdítani: sejdí teni , észrev enn i , gya ní ta ni . V . ö . Nye lvőr , I . 424.

salavári: így i s í r ják: salavár di ; nadrá g, a m ely bőrből készül t ,

é s a s zára i m i nt e gy t érd i g ér t ek; o l y nadrág , me l ynek ü l epe

s szárai fé lczom big bőrre l vol tak beh úzva . L ovag olok é l tek

velők. Ha jdan az a nadrá gforma fe lö ltő i s , a m elye t a rabokra

húzattak, midőn a deresre fektet ték. V. ö . az Ak. N. Sz . Nyelvőr ,

X I V . 50 .

13 0 — 1.

XVI. 110. XIX. 410.

sandra: sanda , ka ncs a l ; nem egye nes ú t on j áró , k i c sapongó .

V. ö. az Ak. N. Sz.

Schelmajer: a regén y egy i k szem é l yének neve , vagy a ném .

schel ( így i s í r ják: scheel ) adj .-ból, a mely , egyeb ek közt ,

görbét (a magyar ny. -ben i s meg van e ki f . : görbe szemmel

nézn i vkire) , hara gos pi l lantást v etőt és i r igy et teszen ; va gy

a né m . Sc helm subst . -ból, a m ely b ecste lent , csalót , kóp ét és

tolvaj t tesze n, a lkotva. Je l . mű ben D. m aga így szól ró la:

wneve sem emberséges , szeme sem ál l i s tenigazában.* I . Szak.

VI I. r . a vég e felé. — A faját felette szerető D . a re gé ny

egye t l en rút l e l kű szemé l yé t német névve l ruházza f e l . N éme

lyek szer int I . L ipót cs . és kir . egyik tan ácsos át , a m ag yar

nemzetet gyűlölő Lobkoviczot ért i raj ta . Alkalmasint fe jedel

me i nk gonosz t anácsadó i nak t ypusa .

se, sem: e kötőszók közöt t ne m tesz kü lönb séget , m int a n ép

m a se m ; mind azá l ta l a szabály szer int a «se» t i l tó , a «sem»

ped ig tagad ó je len tésű . — V. ö . Ny elvőr , I . 362. I I . 59 .

157—8.

semmi úton:

sem mi mód on, s em m i kép , a ném . ny . -ben i s

megvan: ke inesweges . Az «út» szó a r . ny. -ben a . i s t . m. mód,

ízben s tb. Ma i s mondják: egyúttal , t . i . egyszerre , egyszer

sm ind ; ezút tal , t. i. m os t ; ú ton-m ódo n s tb. — E szt . é l ve le .

sénleni: s inleni , s íny leni , betegnek len n i ; a nép m a i s é l ve le , de

kiszorult az irod. ny.-ből . — L. e «Szót .»-nak «kén» szav.

sénlödni: s í n l ődni , s í ny l ődni , s enyved ni , be t e gesk edn i ; a • s z en

vedni* kisz. az i . ny.-ből .

serény: iparkodó , szor galm atos . V. ö . Ny elvőr , V. 148. VI II . 411 .

Az Arauy Pere czek . %^



354

SZÓTÁR.

series: lat . szó, rend , sor. E szt . éí ve le.

skóftwm: í gy i s í r j ák: skóf iom. R uhák at h í m ezn i , k i varrn i

stb. való arany- v . ezüstszá lak. V. ö . az Ak. N. Sz . N ye lvő r ,

V. 208. XVI . 110.

sokért nem adni: kedvé t l e l n i vm i b en ; arról mo ndj á k , a

mi te tsz ik, a mi az emb. akarata , kívánsága szer int van.

solemnitás: l a t. s zó , ünn ep , ünn epl é s , ünnep i po m pa . A por

mondja.

sommá: a l a t . sum ma ném i kép me gm agy aro s í t o t t a l akj a .

spatiwm: lat . szó, he ly , tér. Ap or él ve le.

strázsa:

1

e «Szót.»-nak «főstrázsamester* és «őr» szav.

strázsamester:

1

az előbbi szót .

subordinatio: e n g e d e l m e s s é g , f e g y e l e m , f e n y í t é k ; e z e k k e l a

régi ny. -ben i s meg levő szókkal fe jezhető ki az a közép

kori lat . szó . Az az egy et len m eg ne m hon osod ott ideg en

szó ,

a me l y l ye l D . j e l en mű vében é l , é s a m e l yne k m egm a-

gyaros í t ásá t me g sem k i sé r t i ; A por mű vébő l é s E sz t . l eve

le iből vet t idézete iben számos idegen szó fordul e lő .

sugárlás: a r . ny . - be n: sugar l ás , suga l l ás , suga l l a t , súgá s .

svekus: a lat . svecus , svéd, svéd ország i . E szt . é l ve le .

Szabók:

j e l . műv . e l őszavában ( N e m zet em ! ) em l í t i ; b i zony ára

Barót i Szabó, Barczafalvi Szabó s Szentjóbi Szabó írókat ért i

rajta.

szájkérö: a lat . app et i tus szót ma gya rí t ja ve le , m a : é tvá gy.

szál: m ag as t erm et ű , ny úl á nk ; a N y . - t ör t . S zó t . s zer i nt : l onga

s t a t ura , grac i l i s ; hochgew achsen , s ch l ank . A r . ny . - ben .

«magas s zá l ember» á l l andó k i f e j ezés , a m e l y p l e on asm ust

foglal m ag áb an ; D. je l . m űve e le jén é l ve le . V . ö . : «Az ősz

szakálú m aga s szál öreg e le inkb e jöt t .» K az. K is Ján osn ak ,

1807 ápr . 29 . — «K iesoda az a sárg a hajó , m ag as szál em

ber.» Vörösm. A füredi szívhalászat cz. elb.

szállingáló: ninc s m. a Ny . - t . Sz . Alk alm asin t a ne m . flat ter

haf t fordí tása; á l lhatat lan, csapodár.

számadókönyv: a m ibe a jöve dele m és kö l t ség van fe lje

gye zve , Cassab uch, Jou rnal . É l ve le Fa ludi (v . ö . «Minden

h é t e n e l ők i v á n ta a s z á m a d ó k ö n y v e k e t . . . e g y b e v e t e t t e a j ö v e

delm et a kö ltség gel .* N. U. II . közb . az elej . ) , Pető fi (Van -e

egy marok föld . . .)

szamtartás:

1

e «Szót.»-nak «proportio* szav.

számtartó könyv: u. -a . a mi a «szám adók önyv* , P ázm . i s é l



SZÓTÁR.

355

vele . V. ö . : «A mi t szól lun k és m ivelü nk , azt az I s te n cz ikke -

l y é n k é n t . . . s zámt ar t ókön yvóbe í rj a . ( A dv . I . v . má s . b . I . r .)

száraz lábihrájú: sová ny v . vék ony 1. De r dün ne W ad en hat .

szárcsi-tompa: a t szárc s i* , az Ak. N. Sz . szer int , kic s in y,

sová ny, száraz tag ú v . te s tű ; a «tompa» ped ig , erkölcs i

érte lemben az , a kinek nincs é les esze . Ama szó tehát é lhe

t e t l ent , nyomorékot , t e s t i l eg - l e l k i l eg gyengé t , rút a t t e szen .

szarhaláb: t u l a jdonkép v i rág neve , m a : me ze i sarkv i rág ,

de l ph i n i um conso l i da , L i nn . — A t v . ér t . : Á kom - bákom , o l vas

hatat lan írás , i rka- f irka ; a szarka sarkant yús l ábához hasonl ó

gom bkö tőm un ka ; a mi meg fej tésre szorul . V . ö . az Ak. N. Sz .

szegesen reánézni vkire:

jól m egn ézn i vk i t ; D. a lk. e kif .

nyo m án : s zemé t s zege zn i vmi re .

szegezni magát vki v. vmi ellen: e l l enszegül n i , e l l ene

szegülni vki - v . vminek. Nincs meg a Ny. - t . Sz .

széles e világon:

ezen a na gy vi lá gon , az egé sz v i lág on . V. ö .

Ar. Toldi , I . 9 . IV. 3. VI. 11. X. 22. XII . 5.

szellő: m eta ph . , akas ztófa, e szó val is él ; e kif. : « felkötn i a

szel lőre* a. t . felak aszta ni . V. ö. az Ak. N. S z.

szélvíz: szé l vész . N i nc s m eg a N y . - t . S z . Ma i s : t é l v í z .

szemébe ütközni: 1. e «Szó t .»-nak «utk ozn i (szem ébe )* kif.

személy szerint: m egv . Sz . M oln. Szótáráb an. K áldi i s úgy

mondja. Pázm. így : személyében, t . i . ha harm. szem.-ről van

s z ó , Bárócz i í g y : « s zem é l yem ben * ( Kass . I I I . r . 3 . k . 21 2 .

l a p . az er . k iad . szer . ) , a m i a lat . in pers ona , a né m . in

Person . Bárócz i mon dj a m ár í g y i s : « s zem é l yesen * , i d . m űv .

2 14 .

és 219. lap.

szemes: éber, elev en , f igyelmes, óva tos, ü gy es . A lat . circu m -

spe ctus és a né m . um sich t ig fordí tása ki szor í tot ta m ai írod.

ny. -ből . V . ö . : «Szem esnek ál l a v i lág .* K m .

szem közében

vkinek:

szem közt vkive l . R égi .

szemre venni: szem l é l n i , e s zóva l i s é l ; s zem ügy re venni , m eg

f igyelni, m eg viz sgá lni . Alka lm. a né m . ins A uge fassen ford.

szép: az i l latról mo ndja. T ájszólás . V. ö . Ny elvő r , VI . 87 . Szé

pen a . t . m. jó l . V . ö . Nyelvőr , VIII . 42 .

szép tanulmányok: a fr. be l les - le t tres , ebből a né m . schö ne

Wissenschaften, a ném. Bel le tr i s t v . Schönschri f t s te l l er . A lat .

artes l ibérales . A köl tészetet és ékesszólást ért ik raj ta . Azon

ban D. az œsthet ica- t i s ért i raj ta . A «tanulmany» szó Barcza-

falv i he lyes a lkotása. V. ö . N ye l vőr , X I . 466 .

23*



356 SZÓTÁR.

szer: a han grend hez képes t m é g : s zor , s zö r ; öná l l ó s zóbó l l et t

hat ározó i rag számne vekné l , sokszorozó ér t e l emben ; ném el y

határozat lan számokhoz i s járul , pl . e légszer , sokszor , többször .

Ez utóbbi t D. így m on dja : többszer , a régi ny . -ben és a

nép ny . - ben a hang i l l e szkedés n i ncs mi ndi g meg .

szerdák: a m i szerezve v . gyű jtve va n, a lat . praeda; a ludt

tej , tej étel kü lön íele a lakba n. V. ö. E bü l szerzett v. gyű jtött

szerdéknek ebül ke l l e lveszn i . K m . íg y ford. a r . í rók ezt

a lat . k m .: Male párta m ale di labuntur . Erre a lat . km .-ra

nézve v . ö . Büchmann, Gef lügel te Worte , 288. lap. a 17 .

kiad. szer.

szerelmes: a ki szeret és az is a kit szer etne k. R ég i .

szerencse: a r. ny . - ben nem csak f or tuna , G l ü ck; ha ne m sors ,

vé let len, v i szontagság. L. e «Szót .*-nak «jó szerencse* ki f .

szerencsére vetni: koczkáz t a t n i , koczkára t enni , ve szé l ye z

tetni

;

a ném. etwas auf die Schanze setzen, v . in die Schanze

schlagen. V. ö . Nyelvőr , XIV. 38.

szerzet: a r . ny. -ben , egyeb ek kö zt , a . t . m. eg ye sü lés , szer

ződés , szö ve tsé g; a m i m eg van szerezve , azaz a lko tva, ké

szítve, v. ö. Nyelvőr, I . 269.

Szilágyiak:

j e l. m ű v é n e k e l ő sz a v á b a n ( N e m z e t e m i ) e m l í t i ;

bizonyára Sz i lágyi Sámuel t és f iát , Sz i lágyi Mártont ért i

rajta. M ind a kettő tud ós és író vo lt . Éle trajz uk at 1. Fer.-

Dan. M. írók, II . k. 320—2.

szín: ábrázat , orcza, e szókkal i s é l ; forma, látsza t , ür üg y. R égi .

színlés: sz í n l e l é s , t e t t e t é s ; a l a t s i mul a t i o , a ném . He uch e l e i .

Megv. a Ny. t . Szót . -ban.

szinte: csaknem , m i nt eg y , mi n t ha . V . ö . : «S z i nt e ha l l o t t l épt e i k

cseng ése .* Petőf i, A Tisza . — A ma i i r . ny. -ben u. -a . tesz i ,

a «szintén» pedig «is»-t . V. ö. Nyelvőr, II . 273.

szívbuzgóság:

ném et es ös sze t é t e l.

szívfélelem: a ném . He rzen sang s t f ord ít ása .

szorgalom: m egv . a r . ny. -ben , D. é l a hosszab b «szorgalm a

t o s s á g g a l i s . M e g v . a r. n y . -b e n a ^ s z o r g a lm a s * i s ; m e g az

i rga l om és i rga l mas i s . N em a ny . - u j í t ók röv i d í t é se i .

szószólló: párt fogó, vé de lm ez ő; a lat . orator , af r . orateur , az o l .

oratore s a né m . R edn er fordí tására i s é lnek ve le r . í róink,

többek közt , K áldi is . Az «o rator»-t a r . í . íg y i s m ag ya rít

ják : ékesenb eszé l ő , ékes ens zó l l ó ; az «orator sacer t » t me g

íg y : prédik áló , préd ikátor , I s t en igéjének hirdetője , tan í tó .



S Z PT ÁR .

357

Pá zm . az «orator» és «prédikátor» szóv al él , v. ö . : «H íres

orátor

volt

Cicero, mégis mindenkor ret tegve kezdet t a szól -

láshoz». (E gy h. B. neg yed , e lö lj . -b . A ker . prédik átorok hoz

intés, az elej . ) Kazinczy s Kölcsey még élnek az «orator» szó

va l , azonban Kaz i nczy o l ykor t szóló*-nak m ond ja (pl . Guz-

micsnak 1825 okt . 27 . í r t l ev . ) , Kölcsey meg már «szónok»-

nak (Parain. ) i s . Kaz . egyik leve lében (Guzm.-nak, 1828 máj .

16.), a ném. «Kirchenredner» példájára, «templomi beszé lő»- t

i s m on d. A «szónok» szó szerzője a lkalm asint V ers egh y vol t .

V. ö . Nye lvőr , XI V. 402. Ha a scr iptor , Schr i f t s te l l er , nem

irnok, hanem író: akkor az orator , Kedner , nem szónok,

hanem szóló . A «nok» képzőre nézve lásd e «Szót .»-nak

• kincstartó* szav.

szoszóllas: az «ék esszó lás»-t ért i rajta. R égi . — L . e «Szót . »-

nak előbbi szav.

szózat: szó, ha ng . M egv. a r. ny.

szőrszálon függni: haj szá l on f üggni . R ég i . Ma i s mo ndj á k:

szőr i n- szá l án e l vesze t t , s zőrszá l hasogat ó .

szuszogni vmit: suso gni , halk an beszé lni vm it . Megv . i ly ért .

is a r. ny.-ben.

szügyellő:

az a

szíj ,

a m ely a fe lkantározot t paripának szü-

gyét fekszi meg. Az Ak. N. Szót . Apor ól vele.

szűkölködni vmi nélkül: hí jával l enni vm inek , vm i né lkü l

lenni . V . ö . Nyelvőr , V. 243—4.

szükségképpen: szü kség , szü ksé ge s , okv etet lenü l . V . ö . G.

K a t . V . T . I I . 6 0 6 .

szünetlen:

adv. , szün et lenü l , szün te lenü l . Pá zm . i s úg y mon dja.

szünnap: Barcza falvi szava. V. ö . Ny elvőr , X. 456.

tálain: talá n, 1. e «Szót .»-nak «n etalántán» szav . — E szt . él vele.

talló: íg y is írják a régi ír ók : «tarló», a . lekasz ált , leara tott ,

l evá got t fűnek, nádnak, gab onán ak s tb. fö ldben mara dt

csonka szára. Az Ak. N. Szót . A r . ny. -ben szántóföld, vetés

i s .

V. ö . «Ne menj rózsám a tar lóra.» Népd. — Apor eml í t i .

tainariskus-fa: l a t. t amar i x L . , ném . Ta mar i ske . — PP. - B.

és az Ak. N. Sz . a «tamarik» alakban jegyzi fe l .—Apor é l ve le .

tamquam mediator inter regem et regnicolas: e lat.

mondás szórói - szóra ezt tesz i : mint közbenjáró a király és az

ország l akosa i kö z t ; Esz t . mondj a magáró l egy i kéb en azok

nak a l eve l eknek , a me l yeke t D . j e l en művének j egyze t e i ben

közöl . — A nádor, hivatalánál fogva, csakugyan közbenjáró vol t



358

SZÓTÁR.

a k i rá l y ós a nem zet kö z t ; de Esz t . nem csak h i vat a l áná l

f ogva vo l t az , han em mi n t á l lamf ér fi ú i s , mer t m egg yő ző

désből és a l egjobb szánd ékk al vál la lkoz ot t a k öz ve t í té s és

béké l t e t é s t erhes ós sok keser űségg e l j áró m unká j ára . A f en-

nebbi s zavakban — t udt án k í vü l — h í ven k i f e j ez t e , m i nő

volt pol i t ikája.

tanács: tanác sadó , tan ácso s . V. ö . Ny elvő r , VI . 294. V II . 150.

V. ö . : «Ki VOLT t anácsa I s t ennek , h ogy t u dhassa t it kát ?» Páz m.

Miért lett Is ten em berré ? cz. besz. I . r . (az elej . ) A m a sza

vai t a V ulg . ny om án mo ndja, v . ö . Izsa i . 40 , 13 . R óm . 11 , 34 .

tanácsnok:

Barc zafalvi szava a con s i l iar iu s és sen ator lat .

szók ma gya rí tásá ra. V . ö. Ny elvőr , XI . 464. A «nok» képzőre

néz ve 1. e «S zót .»-nak « kin cstar tó* szav .

tanácsos: adj . , m egv an a r . ny . -b en ; a . t . m. eszes , ok os . Meg

van a r . ny. -ben e l l enkezője i s , a «tanácstalan*, a m i eszte

lent , oktalant tesz . Ma a ném. trathsam* és «rathlos» fordí

tására é lnek ve lők.

tanulmány: a lat . stú diu m , a fr. étud e és ess ay s a ne m .

Stud ie s Abh and lung fordí tására he lye s szó , v . ö . Ny elvő r ,

IX. 519 . — L. e «Szót .*-nak «szép tanulmányok* ki f .

tárgy:

a tczé l* érte lm ében é l ve le rég iesen . V. ö . Ny elvő r ,

X X I I . 488 .

tárgyalni: czélozn i , e szóval i s é l ; a r . ny . -b en : tárg ya zni .

L. e cSzót .»-nak «arányozni» s «czé lozni vmire* szav.

tárház: ó l óskamara , k i ncs esház , pénzesh áz . S z . Mol n . A l kat ára

nézve i lyen a «társzekér*. — D. a fr . magazin v . az o l . magaz-

z ino szóból szárm. ném. Magazin szónak fordí tására ól ve le . —

V . ö . N ye l vőr , V I . 51 1 — 2. X . 1 62—3. — A he l y t e l en a l kot ású

iraktár* kiszorí to t ta ny. -ből . V . ö . Nye lvőr , IV . 5 . A t tár*

szó megv. a r . ny. -ben. V. ö . : t Úr Jéz us , k inc ses tár .» Rád ai

P. (Nógyesy kiad. szer. 0. K. 256. sz. 103. 1 . )

tátos ló: a t á t os v . t á l t os vo l t ak ép : bűbáj os , varázs l ó , m águ s ,

praBstigiator. A táto s ló, a né pm es ék szer int , so vá ny , kór os,

ron da ; de c sak addi g , m í g a t á t os ember m eg ne m vesz i ,

a ki ha ráül , mint a gondolat , o ly sebesen repül ve le , nem

fog raj ta se m m i fegyv er s tb. Előfordul •M irkó királyf i* cz .

szók. nép m eséb en i s . V . ö . K riza , Vad r. 436— 49. Ál ta láb an :

szi laj ló, paripa. V. ö. az Ak. N. Sz.

tátva-nyitva: t árva- ny i t va . Fa l ud i i s úgy mon dj a . V . ö . :

tátott száj.



SZÓTÁR.

359

tébolyogni: S z . Mo l n . S zó t . - ban: t ébo l ygok é s t i bo l ygok ,

dub ito, err o, f luctuor, haosito, ha l luc ino r. K áldi a Vu lg.

t e r r o r

szav. eg y ízben a «t ibolyod as» szóv al fordítja, (Préd. 10, 5.)

« S z e i n e

csak tébolygot t* . Ar. T. E. IV. 13 .

tekintet: auct or i t as , A n sehen . Ma i s : t ek i nt e t e s , nagy t ek i nt e t ű .

Úg y é l ve le m ég E ötvö s i s (K. N. és P. H. 3 3 . lap. er .

kiadás.)

teljességgel: teljesen , a né m . «ganz» és «gän zl ich» ford. ha sz

nálatos he lyet tök.

temérdekség: nag yság , sokaság , s zer t e l enség , vasko sság , vas t ag

ság. Él ve le Kárm. (F. H. XVII . ) , Kölcsey (Emlékb. Berzs . fe l . )

ténta:

a r . í rók úg y ír ják, és a nép ma i s úgy m on dj a;

magyarosabb «é»-ve l mint « i»-ve l . V . ö . Nyelvőr , X. 561 .

X I V . 1 1 8—9 .

tér: adj . , lapos , s ík , s ima , tága s . — V. ö .

« A z

által hordozzák . . .

az teng ere n az hajó kat . . . m int az jó koc sis az szép tér föl

dön az ő koc siját*. Páz m . K ai . I . k. II . r . 2 . cz. (a vég én .)

térdelni: térdep elni , így i s m on dj a; a hossza bb «terdepelni»

hely et t — úg y tetsz ik — K óny i é l t ve le e lőször . V. ö . M.

N ye l v t ör t .

S z

I I I . 587. Ma: térdelve , l e térdelve; a régiek így

mondták: térden ál lva , D. i s mondja je l . művében. V. ö . :

teremtett-állat: tere m tés , tere m tm én y, é l e szókkal i s . L. e

«Szót .»-nak «asszony-ál lat» szav.

teríteni: 1. e «Sz ót .»-na k «nap fényre teríten i* kif .

termeni: (itt v. ott): i t t v . ot t gyo rsan m egje lenn i . Ma is

mondj ák .

testépület: t es t , a l ka l m as i nt a ném . Körperbau nyo m án mond j a .

testőr:

1. e «Sz ót.*-na k «őr» sza v.

tett: subst . , így ma gáb an, úg y tetsz ik, D. é l ve le e lőször az

ujabb írók közt , a ho ssza bb «cseleked et» (a lat in factu m , a

ném . That ) he l ye t t . A r. ny . -ben m egvan ugya n , de nem

subst .

titkos: az ujk. lat . secre tar ais , az ol . secreta rio v. s eg ret ar io,

a fr . secrétaire s a ném Secretar v . Ge heim schr eiber szók

ki fejezésére é l tek ve le a régiek. Pázm . i s «t i tkos»-nak mon dja

(Sz . Ján. na pj . szóló besz . a k özepén ) ; m ás írók így i s mo nd

ják : íróde ák, belső v. t i tk os íródeá k, t i tko s deák stb.

«Letérdelt a s írnak fekete dombjára.»

Ar. Toldi , VII . én. 7. vsz.



360

SZÓTÁR.

Azonban I). él a «titoknok* szóva l is . L. e «Sz ót.»-nak azt

a szav.

titoknok: Barczafa lv i a lkotásának vél ik ném elye k (v . ö . Ny elvő r,

X. 451 . 457— 8. XI . 461— 5.) , pedig m ár e lő fordul régeb ben

i s ; ta lán e lőször Károly i Péter ha lá la után megosztott ingó

ságoknak jegyz éké ben , 1554-ben, a m elyn ek er . kézirata m eg

van a Károlyiak budapesti levéltárában (2. f . 401. sz. a .)

K özl i R adván szky , M. csa ládélet és házt . a X VI . és X V II .

sz.

II. k. 10—11. lap. V. ö. M. Ny elvtö rt. Sz. II I . 688. A «nok*

képzőre nézve 1. e «Szót.*-nak «kincstartó* szav. L. e «Szót.*-

nak előbbeni szav.

tizedes:

né m ely nagyobb község ekben közs ég i szo lga v . hajdú ,

magyar neve a «káplár»-nak, v . ö . az Ak. N. Sz. L. e «Szót.»-

nak «káplár» szav.

torkába verni vkinek vmit: meg csú fo ln i , meg czá fo ln i , m eg

hazud to lni , e lném ítani . Páz m . gyakran él azza l a k i fejezés

sel, egy ízben Fal. is (N. U. I. közb. az elej.)

többszer: így , han gi l leszk edé s nélkül , m on dja ; az irod. ny . -b en

a «többször» terjedt el. L. e «Szót»-nak «szer* szav.

töke: a levágott nagy fának vastag , zömök töve ; szó le sbé rt . va sta g

faderékból e lvágott darab, a melyet b izonyos czélra használ

nak. Csizmadiák tőkéje , a melyen szabnak; hentesek, mészá

rosok tőkéje, a m ely en a hú st m etél ik . V. ö. az Ak. N. S zót .

tökkolop:

tökfelső , tökfi lkó ( így i s m on dja ); az ú . n . m ag y.

kártyajátókban a tökszínűek közt az a lap, a mely értékre a

király után, és az alsó fölött ál l , és a m el ye n a tö ks ze m a

rajta levő képnek feje mellé van festve. Atv. ért . buta, ostoba.

V. ö. az Ak. N . S z.

tömlöcztartó: e rég i he lyes m. szónk hely ett a «börtönőr*

terjedt el.

történet:

ese m ény , eset , már rég i írók i s m ond ják ; n em ért i

m ég rajta a «história»-t. A «történet* m ás rég i írók m űv ei

ben «véletlen»-t is teszen. A

t történetből*

szóval, D. is él, 1. e.

«Szót»-nak alábbi szav. V. ö . Nyelvőr, I . 164—5. 405—6. V. 545.

történetből: eset leg , eset leg esen , vélet lenül . Sz . Moln . — L . e

«Szót.»-nak előbbeni szav.

tudákosság: r. szó , D. a m athe m atica v . m ath esis szó h . é l ve le .

tudtára van vnii vkinek: t. i . tudja, tud vm iről va gy vu ii

fe lő l ; megv . a Ny. - t . Sz . I II . 800 . ; ma i s: tudtára adni , tud

tával stb.

Digitized by



SZÓTÁR.

361

tudtára vkinek: tudtáv al vkin ek, 1. e «Szót .»-nak élőb

bem* kif.

tűnni (észbe): az «észbe v. esz éb e tün ni» kii*, éln ek m ás r.

í . i s . A. t . m. m eg ért en i , észr eve nn i , eszéb e ju tni , fel tűnn i ,

felöt leni . A «tűnni» egyéb kifejezésekben is gyakori a r. ny.-

ben, v. ö. M. Nyelvtört . Szót . III . 817.

tyukmony: a tyú k tojása, tojás. R égi s nép i .

udvarolni: hód olni , szolgá lni , t i sz te lkedn i . V. ö . : «K örül ted

udvarlok.* Z rínyi Sz . V. I I I . 27 . «Udvarló nim fái sem mer ték

megszól l í tani .* Hal ler . Telem. I . k . (a l ege lején) .

wgordni: ugor ni , ugra ni . Apor ól ve le .

ugyan:

bezzeg, bizon y, de , épp en, i s , noh a, sőt , sz inté n, va ló

ban. V. ö . S ándo r, Sokfé le, XI . 191 . Az Akad. N. Szót . S im on yi ,

A m ag y. kötőszók, I . 233— 5. 260. A r . ny. -ben egy ike a

leggyakrabban e lőforduló szóknak, a mely sokfé lét teszen.

A zonban i gaz i j e l ent é só t é s he l yé t a mon dat ban már nem

igen tudhatni . Ma máskép é lnek ve le mint hajdan.

ugyan azért: nem a ma i érte lem ben , t . i . sz intén azért , h an em :

azért i s , épen azért , és azért , épen anná l fog va ; és o lyko r

azt is teszi , a mit az egyszerű «azért». L. e «Szót .»-nak

előbbeni szav.

ugyan csak: nem a ma i ér t e l emben , a me l yb en nag y í t ó j e l en

tésű, t . i . na gy on , ha ne m : bezzeg, d e; és azt i s tesz i , a

mit magában a «csak». L. e «Szót .»-nak előbbi két szav.

njjongatni: ujjon gan i , ujjon gni . V. ö. az Ak. N. Sz.

uraság: uralkod ás . R égi s népi .

utó:

a m ai «utód»-ot ért i rajta, alk alm asin t D . él vele előszö r

abban az ért . A r. ny.-b en «utolsó »-t tett . L . e «Szó t .»-nak

«elei» szav. V. ö.:

utolsó:

a r. ny.-b en és D . m űv eibe n is a. t . m. tel jes, vé gső .

utolsó ruina: E szt . él vele , 1. e «Szót .»-nak előbb eni s «ruina»

szavát .

utolsó szükség: te l jes ny om orú ság , vég ső- v . vég szü ksé g, 1. e

«Szót.»-nak «utolsó» szav.

utolsó

veszedelem:

v é g s ő v e s z e d e l e m , í g y i s m o n d j a ; m a :

végveszede l em, végveszé l y . V . ö . : «A bányavárosok i s u t o l só

«. . . nektek ha gy á

S utóitoknak.))

Vör. Shakesp. Jul . Caes. ford. III . 2.



362

SZÓTÁR.

veszedelemre jutnának.* Bethlen G. Thurzó I.-nek (1621

máj.

10.)

újobban: ujabban, ujolag, újonnan, újra. Más r. írók is úgy

mondják. Ma a lat., fr. és ném. ízű «újból» szokásos, v. ö.

Nyelvőr, XX. 330.

líjoncz: Barczafalvi szava, v. ö. Nyelvőr, VLTI. 275. X. 454.

4 5 8 .

502. XI . 466.

út: 1. e «Szót.*-nak «semmi úton» kif.

útonjáró: Apor él vele; utas, utazó, Pázm. «jövőjáró»-nak is

mondja. — A r. ny.-ben a ném. «Wanderer» szóból alakult

vándor v. vándorló még nem volt meg, helyette a bujdosó,

jövőjáró, költöző, költözködő, utas, utazó, utonjáró stb. szók

kal éltek. V. ö. «Negyedik irgalmasság: az ú t o n j á r o k

b e f o g a

dása . . . A kik jókedvvel fogadták a jövőjárókat, angyalokat

küldött Isten hozzájok, hogy őket veszedelmektűi oltalmaz

zák.* Pázm. Böjt IV. vas. más. besz. (a közép.)

úton menni: utazni. Apor él vele. L. e «Szót.»-nak előbbi szav.

üresség: a lat. vacare (üresnek lenni) szóból szárm. a vacantia

s vacatio, ezeknek ford. az «üresség*, a mely meg van a r.

ny.-ben. A ném. végződésű vacirend-ből lett a faczér. E kife

jezés : «ürességem van* a. t. m. érkezésem van, ráérek. Ma a

ném. «Zeit habén* ford. használatos helyette. D. e kifejezése :

ürességet adni vminek a lat. vacare alicui rei fordítása.

iístöhölés: hajbakapás, ha vki hajánál fogva czibál vkit, tópá-

zás.

A r. írók így írják: üstöközni, üstökvonás stb.

ütközni szemébe):

t. i. tűnni, így is mondja; él a t s z e m b e

tűnő*

kif. is. V. ö.: «Ezek a rettenetes gondolkodások ütköz

nek szívökbe.* Pázm. Adv. II. v. első b. (az elej.) «A minemű

botránkozások ütközhettek ember elméjébe.* U. a. Virágv.

első b. (az elej.)

ütni vki- v. vmire:

reárohanni, reárontani vki- v. vmi re ;

megtámadni vkit v. vmit, hozzá sietni vki- v. vmihez. Régi .

vadon erdő: Sz. Moln. Szót. szer. si lva ferarum, a «vadon*

szó vadat, kietlent, kopárt teszen. «Vadonnan új* Sz. Moln.

Szót.-ban a. t. m. egészen, teljesen új; ma is mondják: vado-

nat új. V. ö. az Akad. N. Szót. V. ö. iHa egy vadon erdő

ben . . . palotát látnánk.* Pázm. Kai . I. k. I. r. (az elej.)

«Egy sűrű vadon erdőre akada.* Fal . T. É. első é. «Sebes v á g

tatva ment erdők vadonába.* Petőfi, Három fiú.

vadszkor: vadkörte. V. ö. az Akad. N. Szót.



SZÓTÁR.

363

vajlódni: ik-es ige , kínlód ni , kínoz tatni , m egv . a Ny. - t . Szót .

vakarodni:

t akarodni , t áv oz n i ; i k - e s i ge , de

D.

nem úgy é l

ve l e ; a paran cso l ómód ban é l ve l e s í g y : vakarodj . Megvan

a Ny. - t . Szót . PP. -B. Szót . így van: vakarj , apage .

vakwndok: sokfé lekép ír ják a r . í rók, pl . vakon dak s tb. Né m e

lyek ír ják úgy i s mint D. Azonban, úgy tetsz ik, nem tájszó

l ás D . j e l en m űvéb en , ha nem szójá t ék ( pa rono ma s i a ) ; mer t a

f e j ede l meknek h í ze l kedő s a népe t sanyargat ó udvar i embere

ket hívja úgy. — A nyelvúj í tók «vakond*-ra rövidí tet ték, v . ö .

Nyelvőr , X. 455.

valósággal : va l óságosan , va l óban , vo l t akép , t u l a j donkép ,

igazán. Régi s az utána köv. két szó i s .

valóságos: iga z, igaz i , tel jes, t iszta , való di .

valóságossan: u. -a . tesz i min t a «va lóságg al* ,

1

e «Szót.»-nak

azt a szav.

váltottgyérmek; a babona szer i n t : i dé t l en , i domt a l an , gyü ge

gyermek, k i t az ördög va l amel y boszorkánynya l nemzet t , ó s

más gyermek he l yébe c sempésze t t . S zé l e sb ér t . s zü l e i t ő l

e lütöt t gyermek. Az Ak. N. Sz . A ném. Wechselbalg .

változás: a lat . a l terat io , az egé szség nek betegsé gre való vál to

zása, gyengélkedés , roszúl lé t ; l e lki fe l indulásról , bajról i s

mondj ák . V . ö . : «N e va l am i ként e l e sném nag y vá l t ozásom

ban.* Bár. Kass. III . r . 3. k. 219. lap. (er. kiad.)

ványolt: vá ny o l n i : a gyapj úszöv e t e t , z eke - s har i snyap osz t ó t

ú .- n . vány o l óm al om ban , vag y i s ka ll óban beavat n i , ö s szevern i

s megtiszt í tani . V. ö. az Ak. N. Szót . — Apor él vele.

varasbéka: íg y van Sz . Moln. Szót . -ban i s ; vara ncso s béka,

buí fo c inereus .

várni vkitől: enge de l m esked ni vk i nek , ha l l ga t n i vk i re . V . ö . :

«I l l e t len azt kívánni , hogy Is ten mi tő l lünk várjon, és a mi

akaratunk után járjon.* P ázm . Vízk . ut . I I I . vas . e l ső b. I I .

r. (a köz. f.)

vasmacska.' a lat . ancho ra, a né m . An ker ; a r . í rók úg y

mon dják. A ny elvú j í tás óta a hibá s a lk. «horgon y* hasz ná

latos az ir . ny.-ben.

vég: czél , e szóval i s ól. R ég i . Ma i s : m i vé gr e? e végre s tb.

végsőképpen: ut o l jára , vég kép , vé g l eg ; n i ncs m. a N y . - t . S z .-

ban, 1

e «Szót .*-nak «csudálatosképpen» szav.

véletlen: adj. és adv . , ne m vélt . R ég i . Ma azt tesz i a m it a r.

ny.-ben a «törtenet», Zufal l , Zufäl l igkeit .



364

SZÓTÁR.

véletlenül:

n é n i

vélve, váratlanul. Régi. Ma azt teszi a mit a r.

ny.-ben a «szerencsére*, «történetből* (e szóval is él, 1. e

«Szót.»-nak azt a szav.) és «történet szerint*, t. i. eset leg,

esetlegesen.

vendégfogadós ország: oly ország, a melyben vendégfoga

dók, azaz vendéglők vannak, (a fr. hotel a r. ny.-ben : vendég

fogadóház, vendégház, szállás-fogadóház, szállás-fogadóhely,

szállás-tartóhely, szállóhely, stb., a mint látható, a helyte len

alkotású «szálloda* szóra nem volt szükségünk, v. ö. Nyelvőr,

III. 297—301. IV. 6—7.); ellenkezője az oly ország, a mely

ben nincsenek vendégfogadók, mint péld. a régi Magyarország.

Képes kifejezés, a mely azt teszi, hogy hazánkban nagy

a vendégszeretet (régiesen: vendégfogadás, vendéglátás).

A «vendég» szóra nézve v. ö. Nyelvőr, XIV. 241—6.

Vemilca:

keresztnév, lat. Veronica, gör. Pherenike; egyik

viselője az a szent életű nő, a kinek emlékezetét febr. 4. üli

az egyház. — D. jelen művében előforduló ily nevű személy

nincs említve a történeti emlékekben.

vérzik a szív: a ném. das Herz blutet fordítása. Nagy lelki

fájdalom érzésekor mondják. V. ö.: «Az csepegtet balzsam-írt

a boldogtalan vérző kebelébe.* Koss. P. H. 1842. 148. sz.

«Szíve vérzik, szíve

fáj.*

Bajza, Isten hozzád. «Engeinet

szívok véren neveltek fel.* Pet. Szüleim halálára.

vezeték: D. a vezetéknév (cognomen) helyett ól vele; az Apor

művéből vett idézetben ezt te szi: vezetékié, ált. oly ló, a

melyen nem ülnek, hanem a melyet vezetnek; különösen

nyerges ló, melyet a szolga, lovász stb. urának számára visz

magával; oly ló, a melyet lóháton v. kocsin való utazáskor,

pihenés végett, a lovaglók mögött vezetnek, de a nyargalásra

készen tartanak, vagy a melyre málhát raknak. V. ö.:

«A császár vezetékji.* Mik. XX. Lev. «Vezetékparipát tizet.*

Horv. E. Árpád, X. könyv. «Hogy tettél szert vezetóklovadra?

*

Ar. Nyalka h.

vezetékparipa:

Apor ól vele, 1. az előbbeni szót.

victoria:

lat. szó, győzedelem, győzelem. Eszt . ól vele.

viddegélni: a «vinni» gyakorítója. Megvan a r. ny.-ben, de

ókezetlenül.

vigasság: írják a r. í. így is : vigaság ; a kiejtésben az

f s »- b e t ű t

megkettőztetik, de, a szófejtós törvényei szerint, egy « s *-se l

írják. Ilyen : bölcseség, gyorsaság, sokaság, szűzeség stb,



SZÓTÁR.

365

vigyázni : ébren lenn i , virra sztan i , őrt ál lan i . V. ö. K ár. bib i .

(Máté, 26, 38. Luk. 2, 8.) L. e «Szót.»-nak «őr» szav.

vigyorítani (fogait): vics orít an i (fogát , a «fogait» né m ete s) ,

a lat . den tes nu dar e, a né m . die Zü hne blecken v. f letschen ;

u.-a. t . a vigyorogni . V. ö.

:

« Vicsorí t ja fogát .» Ho rv. E . Árpá d,

V. könyv.

világ: v i l ágosság . « V i l ág* cz í me S zéch . egy i k h í re s munkáj á

nak. A nép ma i s úgy mondja.

világ háta:

m eta ph or a; a . t . m. ma ga a v i lá g; a fö ld sz íne ,

hib . alk. szóval

:

felülete. Szo kottab b : a föld hát a. I ly en : a

jég, a víz háta stb.

villám: vi l logá s , cs i l logá s , cs i l lám lás . I ly ért . csak D. é l ve le .

vi szál ni : visz on ozn i ; «vi szal t l evé l » : a m elyre vá lasz ol ta k;

«viszal t ( t. i . v i szonzo t t ) haj lan dóság *. Meg van a Ny . - t . Sz .

«ssz»-vel írva.

visz'hang : így ír ja je l . műv. 1 . kiadásában, a másodikban így:

«viz 'hang» (mind a két kiadásban a 317. lapon); az Ak.

N. Szót . íg y í r ja: v i s zh an g ; a gör . szárm . lat . echo szóval

még ól Csokonai , sőt Kölcsey i s .

viszont szer etet viszonzot t szeretet ; é l ve le Báróczi , Kass . I I I .

r. 3 . k . 218. lap. (er. kiad. ) Pá zm . «visszaszere tés»-nek mo ndja

(Ka rácsonna pi m ás . b . a vég e f .) , Fal . «vi szo ntav aló , szere

tet »-nek (Sz. E . II . száz. 4 2. és 73. lap. er. kiad.)

viszszamondani vmit: v i s szavenni v . vonni , me gm ás í t an i

szavát. Pázm. is él v.

vittatni: íg y is írják a r. író k: vitat ni , viv tatn i stb. A «vini»

tétető alakja. A. t . m. ál l í tani , bizonyítani , czáfolni , megszál-

lani , os trom olni , tám ad ni és azt i s t . a m it m aga a «vini» .

A r. ny.-b en a «vita» és a «vitatas» : harcz és az a mit m a

« vi tatkozá s »-nak m ond unk .

voltaképpen:

t e l je sen , a ma ga mi vo l t ában , vm i nek mi vo l t a

szer int , valóban, valós ágo san . L . e «Szót .»-nak «csodalatos-

képpen» szav.

vonás: vki ábrá zatána k v. ké pén ek von ása i kifejezés, a fr. trait

és a ném. Zug példájára, a mul t század vége fe lé kezd e l ter

j edni az i roda l om nye l vében .

vonyogatni: von oga tni . Mind két formája régi .

zenebona: forrongás , háb orgá s , perpatva r , v i szá lyko dás , zaj ,

zendü l é s . I kerszó , i lyen : i mm el - ám ma l , l i m- l om , me nde

monda, tere- fere s tb. Első részét a «musica» lat . szónak ma-

Digitized by



T A R T A L O M .

L ap

Bevezetés, Bellaagh Aladártól

~ ~~ ~ ~~ 2

Az Arany Pereczek, Du gon ic s Andrástól ~_ ~~ 7

Ajánlás

9

ELS Ő S ZA KA S Z: Ju l i ána

a'

Fejedelmi udvarban

13

I .

A

F e j e d e l m i

hír

adás

~~ ~~ —

I I . A Parasztok' okoskodások ~ 25

LQ.

A

Parasztok' kón szer í t te tések

~ - 27

I V . S che l maj er ' gondo l kodása i ~ 32

V . Gyár f ás maga

az

erdőben

~~ ~~ ~~ 33

V I. A kós Gyár f ás sa l

37

VI I . V erni ka Gyár f ásná l

- 40

V I I I . Ju l i ánának érkezese

~- — 51

IX. Ákosnak Í té le te

- 55

X. Gyárfásnak öröme

62

MÁ S A D I K S ZA KA S Z: Ju l i ána

a'

kolosvári fogságba n

04

I . S che l maj er^ gyöt re l me i

—

I I . V i d á n a k e m b e r s é g e

~ 66

I I I .

S che l maj érre l

a'

parasz t ok

74

I V . V erni ka Ju l i ánához

78

V . V erni ka Ju l i ánáva l

„ 81

V I. A p a l i n J u l i á n á v a l ~~ ~~ — — ~ ~~ ~~ ~~ 84

V I I . A k ó s V e m i k á n á l _ ~ ~~ ~~ ~~ ~~ ~~ — 94

V I I I . Farkasnak erkö l c se _ ~~ ~~ ~~ »~ ~~ ~~ ~~ ~~ 98

I X . Bá l i n t Á kosná l

_ ~ - ~ ~~ ~~ ~~ 99

X . Ju l i ána

az

erdőben

~„ „~ ~~ ~~ — — ~~ — — 109

X I.

B á l i n t

az

e r d ő b e n ^

_ _ _ ~~ ~~ ~ H 0

XI I . Jul i ána Bá l i n t t a l . ^

_ _ ~ _ ~~ - ~~ H l

X I I I . J u l i á n a a' zs i dóva l „. ~~ ~~ - 123

X I V . B á l i n t

a'

zs i dóva l

~ 128

X V . Ju l i ánának f ogsága

~ 130

HA BMA D I K S ZA KA S Z: Ju l i ána

a'

birák előtt

133

I . Á kosnak gondo l a t a i ~~ - —3

I I .

V e r n i k a Á k o s s a l

~~ - 1^5

I I I .

V i d a Á k o s n á l

_ _ ~ - \**\

IV. Csere inek erkölcse

J

4

*

V . Farkas V i dáná l

1 4 6

Digitized

byGoogk



368 TARTALOM.

Digitized by

Lap

V I . Ju l i ána V i dáva l .... „ ... ... ~ ~~ - ~~ 1 4 7

VI I . Vern ika Vidá val - - - 15 4

V I I I . Bá l i n t V erni káná l _ 1 57

I X . Bá l i n t Á kossa l

-

~

~~

1 59

X . Gyár f ásnak szorga l ma

..

~ - ~~ 1 62

XI . Vern ika bát tya ival „ 168

X I I . Fark as Gyár f ásná l 1 72

X II I . Jul ián a Gyá rfással - — 174

X I V . Gyár f ásnak gyöt re l me . , - .... ~~ ~~ _ ~~ 18 1

XV . Gyárfás Ák ossa l - 183

X VI . Ak ós ny ug ha tat lan sá ga . .. .. .. .. .. - - ~ 185

XV II . Jul iáná nak Í té le te 187

NEG YE DIK SZ AK ASZ : Jul iána a' s iralom-házban _ 193

I . S ára Fark assa l —

I I .

Sára a' Feje delem nél - 197

I I I .

Far kas Áko snál , , - 204

I V . Ju l i ánának keserve i 207

V . Bá l i n t a húgá va l 208

V I .

Jul iána az ann yáv al , 214

V I I . R i m ái Ju l i ánáná l 21 9

VILI . Apal in a s iralom -házb an 226

IX . Sára az orv ossá gga l 231

X, Ve rnik a a' kertben 237

XI . H alá l-h ird eté s 24*)

X I I .

Jul ián a az á l láson 243

X I I I . A k a d á l y o z t a t á s

-

~

246

ÖTÖ DIK SZA KA SZ: Jul iána az i s teni gondvise lésben 254

I . Ju l i ána mu l at ása ~

I I . K álm án birósága 265

III . Bál int ' v i sg álás a 269

IV . R ima inak jó dolga 275

V. Jul iána' v i sgá lása „ ~ - 278

VI . Gyárfás ' öröm e ~ 284

V I I . N át hán nak do l ga 286

V I I I . S che l ma j er do l ga™ 29 0

I X . R i mai nak szorga l ma ~ 29 5

X . S che l m aj er v i sgá l ása 29 8

X I .

Jul ián a eredete 305

X I I . S zerem be men et e l 31 2

S z ó t á r , B e l l a a g h A l a d á rt ó l 3 17



igitized by

oogle



8 9 5 2 D 8 7 9

O

az arany pereczek - dugonics andrás - xviii. századi magyar irodalom

Documents